HOOFSIUK 1 ---

GROEPVORMING AS SAMELEWINGSVERSKY&

P r o b l e m s t e l l ing

Die mens as deelnemer aan d i e regsverkeer

Die aard van regsubjekt iw i tei t Die verenlgingst-egspersoon

Die r o t van d i e s t a a t l i k e pos i t iewe r e g

Sameva tt ing

Natuurl i k e persoon en regspersaon

Regspersoonlikheid

Kompetensies , 1.2.3.1 Regsb'evoegdheid

1.2.3.2 Handelirrysbevoegdheid

1.2.3.3 Yerskyningsbevoegdheid

Korporas i e

Persoonsverband

ONTWIKKELING VAN 'n REGSPERSOONBEGRIP -- I N DIE RWrfEINSE, KANONlEKE EN --A ROME IHS-

HOLLANDSE REG 12

-> r 2 . 1 Rmeinse r e g

2.1.1 Roraeinseterminologie

2.1.1.1 Caq~uc

2.1.1.2 CoZTe&tn

2.1 .l. 3 Usiverwi r m 2.1.1.4 Sodali&au

2.1.1.5 Pe~ooricc

Kenmrke van samewerkingsvorme 2 0

2.1.2.1 LedesubsLraat 2 9

2.1.2.2 Afgeskejdc vermoe 21

2.1.2.3 Langdurige voortbestaan 23

7.1.2.4 Onderl i nge regsverhoudinge tussen lede 23

2.1.2.5 Owerhei ds toes temming 26

2.1.2.6 Sanevattlng 28

Kanonieke reg 28

Kermerke van samewerk ingtvom

2.2.1.1 Beweerde ontkenning van ' n ledcsubst raat

2.2.1.2 Afgeskeide vermok!

2.2.1.3 Langdurige vmr tbes taan

2.2.1.4 Onderlinge regsverhoudinge tussen lede

2.2.1.5 Ourc3rheidstoestmu~ing

2.2.1.6 D e e l n a ~ ~ e a a n d i e r e g s v e r k e e r

2.2.1.6.1 P m o o t t a f i c f a

2.2.1.6.2 Geaeenskaplike optrede

2.2.1.6.3 De l i k tue le aanspreekl ikheid

2.2.1.7 Samevatting

Jnvloed van d i e Kanoniste op d i e Engelse reg

Rorneins-Hol 1 andse reg 40

Samevloeiing van regsbeginsels

2.3.1.1 Cermaanse stamverbandsgedagte

2.3.1.2 D ie ontwikke l ing van g i l d e s

2.3.1.3 Oornarne van Roofeinse en kanonieke

Cntwikkel ing sedert d i e Middeleeue

2.3.2.1 Refomator iese i nv loed

2.3.2.2 Afsonder l i ke ent r t e i t

2.3.2.3 (ktderl inge regsverhoudinge tussen

2+3.2.4 Owerheidstoest-ing

Yerdere tp rmino log iesr ontwikkel i l l9

40

40

4 1 reg sbeginsels 42

43

43

45 1 ede 46

48

50

Algenke~re sau~evat t i n g 5 1

I n l e i d i n g

D ie f ~ k s i e t e o r i e van Von Savigny

Die mens as e t i ese wese

Gesamentlike wi lsvorming

h Regsgeposit iveerde f i k s i e

Regshandelinge deur middel van verteenwoordigers

K r i t i e k teen d i e verteenwoordigingsgedagte

Vcrdere k r i t i e k teen d i e f i ks iegedagte

Die orgaanteor ie van Won Gierke

Germaanse samelewingstrukture as uitgangspunt

Eiendomsposisie van d i e Khpersclzaft

Die wese van d i e regspersoon

Wi lsvoming

Regshandel inge deur middel van organe

Handel i ngs bevoegdheid

In terne verbandsreg -,

K r i t i e k

3.3 .0 .1 Op d i e eiendomsonderskeid

3 . 3 . 8 . 2 Op d i e neger ing van d i e onderskeid tussen lede

en d i e regspersoon

3 . 3 . 8 . 3 Op d i e ve r~aens l i k i ng van regspersone

D ie doelvermo@teor-ie van Br inz

Slegs d i e mens as persoru

Verne vcrb ind aan n spes i f i eke doe1

Die st igt ingsregspersoon

Regshandel inge deur middel van verteenwoord igers

n Vermoenskompleks as regsubjek

K r i t i e k

Die

Die

t eo r i eg van d i e ko l l ek t i ewe reg te van d i e i nd i v i due le lede 85

genots teor ie van Yon Jher inq A6

3.5.1.1 Beskennde belange as uitgangspunt

3.5.t.2 Regspersoonvorming as tegniek

3.5.1.3 Regshandel inge deur rniddel van ver teenword igers

3.5.1.4 Wilsbevoegdheid

3.5.1.5 K r i t i e k

Die k o l lek t iewe e iendms teo r i e van M l e n g r a a f f

3.5.2.1 Cesamentlike vermoii as uitgangspunt

3.5.2.2 K r i t i e k

3.5.2.7.1 Ontkenning van regspersoon as e n t i t e i t

3.5.2.2.2 Die probleem by eiendmsoordrag

3.5.2.2.3 Brown se r e l l e kol lekt iwitei tsbenaderinq

as verbeter i ng op h l e n g r a a f f

D ie j u r i d i e s e r e a l i t e i t s t e o r i e 94

S u i j l i n g se t e o r i e van d i e o n s t o f l i k e regspersoon 95

Mei j e r s se r e s l e gedagtekonstruksiebenadering 96 Scholten se t e o r i e van regsbetrekkinge 98

Houtappel se t e o r i e van d i e regspersoon as j u r i d i e s e denkmdel 100 Larenz se r c l l e begripspersoonbenadeFiny 102

K r i t i e k 103

Dooyeweerd se funksionele verbandsteorie 104

Die r e a l i t e i t van qroepsverbande

Flaatskaps- en verbandsverhudingc

Die aard van regspersoonl ikheid

Regsubjek as funksiebegr ip

Eksterne erkenning

l n te rne verbandsreg

Vereistcs v i r regspersoonl ikheid

Regshanclelinge deur iniddel van organe

Die ~ t i g t i n g s r e g s p e r s o o n

K r i t i e k

Gevol g t rekk ing 116

V

HOOFSTUK 4

REESUBJEKT IWlTElT ---- it8

Regsub jek t iw i t e i t as ver t rekpunt 118

Die w i s s e l w r k i n g tussen t e o r i e en praktyk

Metodologiese ui tgangspunt

Regsub jek t iw i t e i t as funks iebegr ip 122

By die na tuu r l i ke persoon 123

By d i e regspersoon 126

Regsub jek t iw i t e i t t e o r e t i e s besien 133

D i e wese van r e g s u b j e k t i w i t e i t 2 36

4.2.4.1 By n a t u u r l i h e persone 137

4.2.4.2 By regspersone 1 40

4.2.4.3 Regsub jek t iw i t e i t s k r i f t u u r l i k benader 141

4.2.4.4 D ie mens vanselfsprekend regsubjek 143

4.2.4.5 Die regspersoon n i e vanselfsprekend regsubjek n i e 144

4.2.4.6 Verbode regspersone 147

4.2.4.7 Regsub jek t iw i t e i t as u i t s l u i t l i k e kenmerk van d i e

w n s 149

4.2.4.8 h Eie d e f i n i s i e van r e g s u b j e k t i v i t e i t 152

D i e regspersoon as draer van r e g s u b j e k t i w i t e i t 154

h Reltr , e iesoo r t i ge persoonsverband

h Konkrete regs f i guu r

D ie s t i g t i n g as konkrete persoonsverband

Afsonder l i ke e n t i t e i t

D i e regspersoonsf iguur en sy organe

W i l s v o m i n g

Verwytbaarheid

Gevolgtrekking

Ci l& Y EREM 1 G I NGSREGSPERSOON - Oorname van gemeenregtelike kennrerke i n die Suid-Afrikaanse

reg

Rumeins-Hollandse invloed

Engel sregtel i k e i nvloed

Rcgspraat i n d ie v i e r provinsies

5.1.3.1 Kaapse regspraak

5.1.3.2 Transvaalseregspraak

5.1.3.3 Vrystaatseregspraak

5.1.3.4 Natalse regspraak

Huidige regsposisie van verenigingr

Dle vereniging sonder regspersoonl i kheld (k lub)

Reg$verhoudi ng tussen lede

Opr ig t ing

Langdurige voortbestaan

E i endomspas i s i e van l ede

Aanspreeklikheid

Saneva t t i ng

Oie vereniglng mct regspersoonlikheid

Die regsposisie i n enkele ander regstelsels

Die Nederlandse reg

5.3.1.1.1 Aard van d ie verenigingsregspersoon

5.3.1.1.2 Soorte vereniqings

5.3.1.1.3 Registrasie van verenigingsregs-

persone

5.3.1.1.4 Persoonlikheidsregte

Die Ouitse reg

5.3.1.2.1 Soorte verenigings

5.3.1.2.2 Aard van d ie verenigingsregspersoon

5.3.1.2.3 Registras ievanverenig ingsregs-

persone

5.3.1.2.4 Persoonlikheidsregte

Die Engelse reg

5.3.2 Die verenig~ngsregspersoon i n d i e Suid-Afrikaanse reg

5.3.2.1 Aard van d i e verenigingsregspersoon

5.3.2.2 Onderl inge regsverhoudinge

5.3.2.3 Persoonlikheidsregte

5.3.2.4 Aanspreekli kheid

5.3.2.5 Samevatting

5.3.3 Die stigtingsregspersoon i n d i e Suid-Afrikaanse reg

5.3.4 h Voorgestelde reg is t ras ies te lse l v i r vereniglngs en s t ig t inge

HOOFSTUK 6

01 E REGSPOSISIE VAN GEREFORMEEROE KERKE IN SUID-AFRIKA

Suid-Afrikaanse regspraak betreffende kerkgroepe

Engel sregtel l ke i nvloed

Die staat-kerk-verhouding sedert d i e volksplant ing

Vro& geskiedenis

De Mist se Kerkorde

B r i t s e beheer

Ordannansie 7 van 1843 ( ~ a a p )

Toepassing van Ordonnansie 7

Slotsom

h Ondersoek na d ie dogmatiek en optrede van Gereformeerde kerke

Dogrnatiese struktuur

6.4.!.1 Die kerk i n p laas l ike s i n

6.4.1.2 Die kerk i n universele s i n

6.4.1.3 Samevatting

Die optrede van d ie Gerefomerde kerke i n d ie regsverkeer

6.4.2.1 Plaasl ike Gereformeerde kerke

6.4.2.1.1 Grondslag

6.4.2.1.2 Kerkeiendom

6.4.2.1.3 Inherente gesagstruktuur

6.4.2.1.4 Regsposisie van d i e predikant

6.4.2.1.5 Dienskantrakte

6.4.2.1 .6 Loms s tand-i in jadicio

v i i i

6.4.3

7

6.4.2.2 tereforineerde kerke i n kerkverband 285

6.4.2.2.7 Naam 286

6.4.2.2.2 Kerketendme 287

6.4.2.2.3 Kontraks lu i t ing 291

6.4.2.2.4 A l g w n e optrede 291

6.4.2.3 D i e gesag van rneerdere vergaderings van Gere-

fomieerde kerke 295

6.4.2.4 Samvatt ing 298

V o o r s t e l l e v i r g e s a m e n t l i k e o p t r e d e v a n p l a a s l i k e k e r k e 301)

6.4.3.1 Die t rus t f i guur 30 1

6.4.3.2 h St ig t jng 306

6.4.3.3 h A r t i k e l 21-nwatskappy 30 7

6.4.3.4 n Gemeenregtel jke rtigspersoon 309

6.4.3.5 Slotsom 31 1

SANEVATTING ---- 312

SUMMARY -- 319

ALFABETIESE LYS VAN AFKORTINGS 32 7

ALFABETIESE LYS VAN REGSPRAAK MET BLADVERWYSINGS 370

ALFABETIESE LYS VAN TRERJWO -- 375

YOORWOURD

H ie rd ie s tud ie was a l l een moont l i k met d i e hu lp van h aantal persone en

ins tans ies . Ek be tu ig g e v o l g l i k graag my dsnk aan:

- my gesin, v i r g roo t opof fer ings ; - my ouers, wat my geleer he t wat be lang r i k i s ;

- my p r o m t o r , p r o f CFC van der Waft en hulppromotor, p r o f GPL van der

Linde, v i r geduld, toegank l ikhe id en i ns ig ; - my kol legas, en ve ra l p r o f f CR de Beer, LH du P less is en NJJ D l i v i e r ,

v i r raad en aanmoediging; - d i e personeel van d i e Ferdinand Postma-biblloteek, PU v i r CHO; - d i e personeel van Het Gravensteen, R i j k s u n i v e r s i t e i t Leiden en i n d i e

besonder p r o f JTh de Smidt;

- d i e personeel van d i e Max-Planck-Inst i tut fiir aus1Bndisches und i n t e r =

nat iona les P r i va t rech t , Hamburg; - my vrou, v i r d i e t i k van h groot gedeel te van d i e p r o e f s k r i f en my

vader, v i r d i e taa f kundige versorg i ng daarvan.

Ek erken graag met dank f i n a n s i g l e steun wet ek van d i e volgende i ns tans ies

ontvang het :

PU v i r CHO (personeelbeurs en

doktorsgraadbeurs) ;

Depar tewnt Uetenskapsleer, PU v i r Cia; Raad v i r Geesteswetenskaplike Navorsing.

Po tchefs t r o m

Desember 1982

En Got1 h e t geoe': Laat Ons mense mauk nu o m

bqeEJ, nu ons ~elykenifi, en hi; h u l k heera

mrr die v i s s e van die a s s era die m&La vim

&& hemal on d i e vee on our die hale am&

en oor aZ d i e dimw wmt op ddi made k r u i p .

HOOFSTUK 1

GROEPVORMING AS SAMELEW INGSVERSKYNSEL

Groepvornting neem 'n onontbeer l ike p lek in d i e mensl ike bestaanswyse in: .. D i e mens i s as gemeenskapswese geskape en staan n i e n e t i n 'n verhouding / t o t God n ie , maar ook i n 'n verhouding met sy medemens. l ) Deurdat d i e mens I , n i e volkinne censelwig kan bestaan n ie , i s hy i n d i e v e r v u l l i n g van sy roe=

p ing a l t y d op ander mense aangewys.2) Groepvorming s p r v i r dus n i e ne t u i t i ' n emosionele behoefte voor t n i e , maar d i t i s ' n skeppingsgegewene. -,- i

Die C h r i s t e l i k e godsdiens steun dan ook b a i e swaar op groepvon ing. Die

hu id ige godsdienst ige g roepvon ing van Chr is tene i s reeds i n d i e verbonds=

vo l k I s r a e l gewortel , maar d i t k m veel s te rke r na vore i n d i e Nuwe Tes=

tamentiese kerkbegr ip lnet Chr is tus as d i e hoof en d i e gelowiges as lede.3)

H ie rd ie kerkbegr ip he t u i t e r a a r d 'n i nv loed op d i e j u r i d i e s e denkwyse u i t -

geoefen, soos by 2 en 5 hieronder vo l l ed ige r bespreek word.4)

Op maatskaplike, k u l t u r e l e , p o l i t i e k e en ekonomiese t e r r e i n word aan h i e r -

d i e skeppingsgegewene erkenning ~ e r l e e n . ~ ) D ie regswetenskap ver leen ook

erkenning aan d i e verskynsel.6) Die r e a l i t e i t van groepverbande i n d i e

voor - teore t iese e rva r i ng van d i e p r im i t i ewe nlens i s ' n werk l ikhe idsver -

Gen 2:18; Bavinck 1911 d l 4 296.

D ie sos io log iese belang van groepvorming i s beklemtoon deur oa Steyn 1969 5-7; Joubert en Steyn 1965 4-6; Davis 1970 24-31; Dress ler 1969 258-273. Kyk ook K r a f t 1938 5; kye r -Co rd ing 1957 1; S t o l j a r 1973 6-8 en 10-24; Van Haerso l te 1971 vera l 25-28; Van d e r Vetden 1969 1; Boots 1959 5: "De mens h e e f t een deel-natuur; h i j i s r i c h r e l f n i e t voldoen= de." Scholten 1934 18; Van der Gr in ten 1957 15; Spencer 1969 7-22; Dunkman 1931 53-57; Oleck 1980 95-96.

1 Kor 6:15 en 12:12-27; Efes 4:15, 16 en 25 en 5:23 en 30; Kol 1:18; Rom 12:4 en 5. Ten ops ig te van d i e sos io lag iese onderbou van d i e kerk, raadpleeg Troe l tsch 1961 bd 1 4-13.

Van Haerso l te 1971 26; Bavinck 1911 d l 4 296. Vgl ook 2.2 hieronder t en o p j i g t e van d i e i nv loed van d i e kanonieke reg op d i e algemene regs= voming . D ie inv loed van d i e regspos is ie van kerke op d i e alganene verenigingsreg word by 5.1 hieronder bespreek.

Den Tonkelaar 1979 3; D i j k en Wachter 1972 5; Van der Gr in ten 1957 4 en 19; Spencer 1969 1-6 en 159-769.

Van der Gr in ten 1957 3 ev.

skynsel w a a m e d i e modeme j u r i s rekening moet h o ~ . ~ Die regswetenskap

kan ~ i i e anders as m h iervan kennis t e nem n i e , maar v i r d i e oog~terke

van d i e reg ken d i e regswetenskap ' n ele, kennwrkende betekenis aan h i e r =

d i e verskynsel t oe en word d i t aan d i e hand van regsbeginsels v e r t o l k .

Deurdat d i e reg n i e f n 'n lug leegte fungeer nie, m e t h f e r d i e regsbeginz

se l s op h u l l e beu r t weer met d i e geheel van d i e we rk l i khe id i n verband

gebr ing word.*)

1.1 -.- Prab leemste l l inq

I n h i e r d i e p r o e f s k r i f word regsaspekte van groepvonning en groepoptrede

ondersoek. D ie wyse waarop groepe aan d i e regsverkeer dee lnem en d i e reg=

t e en v e r p l i g t i n g e van lede van so 'n groep skep dikwels e iesoo r t i ge regs=

probleme. Daarm i s d i t nmdsaak l i k om vas t e s t e l wa t te r regsgevolge u i t

groepvorming en d i e deelnan~e van groepe aan d i e regsverkeer voo r t v l oe j .

Ten e inde d ie s tud ieve ld s i nvo l t e begrens, s a l d i e ondersoek t o t d i e aard

en n u t van d fe gemeenregtelike regspersoon as p r i v a a t r e g t e l i k e regs f i guu r

beperk word. Die gemeenregtelike regspersoon se o p r i g t i n g en funks ioner ing

word n i e deur wetgewing nie, fflaar aan d i e hand van Romeins-Holl andse regs=

beg inse ls gcreB1.9) I n d i e Suid-Afrikaanse regspraak word daarhenewens ey te r

dikwels ook van Enge ls regte l ike k lubregsbeginsels by d i e v a s s t e l l i n g van d i e

aard en funks ioner ing van d j e gmeenregte l ike regspersoon gebrufk gemaak.lO)

Die vermenging van onversoenbare regsbeginsels u i t twee ve rsk i l l ende regs=

fami l i e s skep beg ryp l i k dikwels v e m a r r i n g by d i e t eu re t i ese begronding van

d i e gemeenregtelike regspersoon. Daar s a l i n d i e besonder op d i e suiwer toe=

passing van d j e Roeejns-Hol landse regsbeginsels by d j c regs teo re t i ese be=

grondinq van d i e gewenreg te l i ke regspersoon k l m g e l 6 word, t e n ainde h i e r =

d i e verwarr ing sover moont l i k u i t d i e weg t e ruinr,

8) H m e s 1976 116; S t o l j a r 1973 7; Van Haersol te 1960 510 ev; H a l l i s 1930 102-108; Dooyeweerd 1935 d l 2 3-52 en 260-300.

9 ) h k b l ~ & Co Lhi t7 Northern R i f l e s 1908 TS 462 op 464; !;orr.intw 1 8 .St-ml= dard Li;til*ing Sw.i+:t,y 1932 AD 229 op 231-238.

Die ondersoek hou d i e volgende i n :

1.1.1 Die mens as d e e l n ~ e r a m d i e regsverkeer

Die mans kan as i n d i v i d u o f i n groepverband aan d i e regsverkeer deelneem.

Verskeie j u r i s t e beklemtoon dan ook h i e r d i e r o l van d i e mens ( i n d i v i d u e e l

o f i n groepverband) i n d i e regsverkeer.") Tog i s daar j u r i s t e wat ve rk laa r

d a t ander e n t i t e i t e as mense o f mensegroepe as regsubjekte i n d i e regsver.

keer kan optree. Sonmige d u i aan da t 'n vemo& w a t ~ w t 'n bepaatde doe1 be=

l a s i s , as regsubjek aan d i e regsverkeer kan deelneem.12) I n Ander groep

w i l u i t d i e t~cys-.i)er.l1oudirt:1t3 wat tussen nlense bestaan, ' n e n t i t e i t v a t v i r

j u r i d i e s e oogmerke as subjek aan d i e regsverkeer deelneem, k o n ~ t r u e e r . ' ~ )

H i e r d i e t e o r i e s word l a t e r v o l l e d i g bespreek, maar daar kan i n h i e r d i e

stadium reeds voor lop ig d i e vraag geste l word o f d i e aanhangers van soda=

n ige sienswyses se uitgangspunte korrek i s . Kragtens d i e C a l v i n i s t i e s e

lewens- en ~Ere ldbeskou ing staan d i e mens a l t y d ingevolqe d i e skeppings=

opdrag van God as skepsel i n d i e middelpunt van d i e skepping (en daarwn

ook i n d i e middelpunt van d i e reg) . D i t i s m o e i l i k om t e aanvaar d a t i e t s

wat b u i t e d i e mens gelee i s en wat aan d i e beheer van d i e mens ondefwerp

i s , as regsubjek aan d i e regsverkeer kan deelnem. 14)

Die wyse waarop mense i n die regsverkeer op mekaar aangewese i s , kan ver=

ske ie vorme aanneem.15) Mense kan i n 'n regsverhouding teenoor sekaar t e

staan kon~ (byvoorbeeld ' n kont rak tue le verhouding) o f een meus i s dikwels

van d i e bystand van 'n ander a fhank l i k t e n einde aan d i e regsverkeer t e kan

deelneem (byvoorbeeld 'n minder ja r ige wat deur sy ouer/voog bygestaan word).

D i t kan ook wees dat rnense as ' n groep optree, maar steeds persoon l i k aan-

sp rcek l i k gehou word v i r d i e gevolge wat u i t h i e r d i e optrede v o o r t s p r u i t

(byvoorbeeld 'n vcren ig ing sonder regspersoonl ikheid, 'n vennootskap).

11) Boots 1959 10; Van Haersotte 1971 49-61; De Wries 1980 6; L loyd 1938 1-2; Meyer-Cording 1957 2-3; Homes 1976 115; H a l l i s 1930 125: "So= c i e t y i s there fore n o t r e l a t i o n s , b u t beings i n t h e i r r e l a t i onsh ips . "

12) Br inz se doelvernloZteorie word by 3.4 t~ieroncler bespreek.

13) D ie j u r i d i e s e v e a l i t e i t s t e o r i e word by 3.6 hieronder bespreek.

14) Gen 1:27-28; &en 2:15. Sien ook 4.2.4.3 en 4.2.4.7 hieronder v i r 'n vo l l ed ige bespreking van h i e r d i e ui tgangspunt.

15) Van der Velden 1969 1; Der~ninger 1967 23; #eyer-Cording 1957 1; L loyd 1938 2. Dooyeweerd onderskei tussen maatskaps- en gmeenskapsverhou= dings - kyk Van der Vyver en Van Zyl 1982 391-392.

Voorts i s d i t moont l i k da t lnense i n groepverband optree sonder da t d i e i n =

d i v l d u e l e lede aanspreekl ik gehou kan word v i r d i e gevolge wat u i t h i e r d i e

optrede voo r t sp ru i t . I n so '11 geval kan ne t d t e groepverband a5 e n t i t e i t

ne t a fsonder l i ke reg te en ve rp l t g t i nge aansprepkl i k qehou word ( 'n regs.

persoon). Laasgenoemde wyse van optrede i n groepverband , met a fsonder l i ke

regte en v e r p l i g t i n g e en met u i t s l u i t i n g van i n d i v i d u c l e aansoreekl ikheid,

i s ' n aanduiding van d i e e iesoo r t i ge wyse waarop d i e r e g aan d i e sos io lo=

g iese verskynsel van groepvorming gevolg gee.

1.1.2 D i e aard van r e g s u b j e k t i w i t e i t

' n Groep ntenre wat met u i t s l u i t i n g van i nd i v i due le aanspreekl ikheid as en=

t i t e i t met langdur ige voortbestaan en afsonder l i k e r e g t e en ve rp l i g t i n g e

aan d i e regsverkeer deelneem, word 'n regspersoon genoem.16) D i t i s geykte

reg da t 'n rqyspemmm en 'n ncrtmu~likc parwon ( d i e i n d i v i d u e l e mens) d i e

en igs te regs f i gu re i s wat tans as rvgsuh.iekto aan d i e reysverkeer deelncm. 17 ) Die u i tgangspunt van en ige regspersoonsteor ie behoort derhalwe d i e vraag t e

wees waarin d i e r e q s u h j e k t i w i t e i t van d i e regspersoon gcleE i s . Aan d i e hand

van d i e ont ledirrg van enkele bestaande regspersoonsteorie@ w i l ek vass te l

wat r e g s u b j e k t i w i t e i t i s en waar in d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e gerneenreg*

t c l i k e regspprsoon gelee i s . Aansluitend h ie rby i s d i t nodig om d i e ontwik-

k e l i n g van d i e regspersoonsbegrip i n d i e Romeinse, Romeins-Hollandse en ka-

nonieke reg t e ondersoek .

D i t i s be lang r i k m d i e n a t u u r l i k e verskynsel groepvorming van gemeenregte=

l i k e regspersoonl ikheid t e onderskei. Laasgenoemde v ind we1 sy bestaansgrond

I n groepvorming, maar a l l e groepe i s n i e sonder meer regspersone n ie . Regs-

persoon l ikhe id ( o f r e g s u b j e k t i w i t e i t ) word d e w d i e pos i t iewe rey18) aan d i e

hand van regsbeginsels aan sekere groepe ~ e r l e e n . ~ ~ ) Daar m e t dus ondcrskei

V i r ' n vo l l ed ige omskrywing van d i e beg r i p regspersoon, s i e n 4.3 h i e r - onder. Raadpleeg ook K r a f t 1938 5.

De Vries 1980 3; J w b e r t 1951 7-8; Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 11; Van der Vyver en doubcrt 1960 29.

Die en igs te u i t sondp r i nq i n h i e r d i e verband i s d i e s t a a t . D ie proble= mat iek van d i e regspersoonl ikheid van d i e s t a a t va l b u f t e d i e bestek van h i e r d i e p r o e f s k r i f , aangesien h i e r op d i e p r i v a a t r e g t e l i k e reqs= yersoon toegespi t s word. Vgl i n h i e r d i e verband Venter 1980 ( i n geheel) , asook 8.2.4.2 (vn 82) h i eronder . Sfen 4.2.2 en 4.2.4.5 h ierondcr . D i t word ook bespreek deur Van Ham-= s o l t e 1971 21-25; Boots 1959 2 ev; S t o l j a r 1913 6; K r a f t 1938 5 en 6; B i j t tner 1967 22 ev.

word tussen 'n gemeenskap van persone as 'n sos io log iese verskynsel en d i e

j u r i d i e s e k a t e g o r i d waar in h i e r d i e verskynsel na vore kom. 'n Groep met

r e g s u b j e k t i w i t e i t i s derhalwe wesenlik onderskeibaar van ' n groep sonder

r e g s u b j e k t i w i t e i t . A lbe i groepe i s op 'n sos io log iese onderbou gefundeer,

maar v i r d i e oogmerke van d i e reg word bepaalde k w a l i t e i t e o f onderskei-

bare kenmerke aan d i e regspersoon toegeken .20)

D ie vraag wa t r e g s t e o r e t i c i reeds eeue lank hes ig hou, i s ewt h i e r d i e regs=

beg inse ls i s , aan w t k o g~oepe d i t toegeken kan word en onder twlke matan=

dighede d i t toegeken o f weerhou kan word. D i t he t dan ook aan le id ing gegee

t o t verske ie teoriee.21) waarvan d i e be langr iks tes hieronder bespreek sa l

word.

1.1.3 Die verenigingsregspersoon

I n d i e r e g s l i t e r a t u u r h e t d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van groeDe met 'n winsoog-

merk o f d i e een o f ander ekonomiese samenerkingsdoel reeds b a i e aandag ge=

n i e t . Die meeste reqs te l se l s het dan ook ' n qoed ontwikke lde s t e l r e g l s om d i e regsverhoudinge tussen sodanige groepe en i n d i v i d u e l e lede en derdes t e

r e e l . D ie bekendste van h i e r d i e groepe i s vennootskappe en maatskappye. D i t

i s geykte reg dat vennootskappe n i e i n d i e Suid-Afrikaanse reg as regsper=

sone erken word niee2') Aangesien maatskappye s t a t u t e r e regspersone i s wat

h i s t o r i e s van d i e Engelse wnnootskap a f ~ t a m , ~ ~ ) werp d i e on t l ed ing van

h i e r d i e regs f i gu re n i e veel l i g op d i e r q s t e o r e t i e s e begronding van d i e ge=

meenregtel ike regspersoon n ie . Daarom s a l i n h i e r d i e proc f ,skr i f n i e i n d r i n =

gende aandag aan sodanige groepe geskenk word nie.

I n d i e geval van verenigings met ' n i d d l e doe1 of 'n nie-winsoogmerk, soos

ku l t uu r - , 1 iefdadigheids-, p o l i t i e k e en opvoedkrrndige verenigings, i s d i e reg=

20) Bu t tne r 1967 22-24; Fab r i c i us 1963 1.

21) S t o l j a r 1973 7-9; Boots 1959 1 verk laar da t d i e groot v e r s k i l i n u i t = gangspunt ten ops ig te van regspersoonsteoriee gel& i s f n d i e f e i t da t daar soveel b o i t e - j u r i d i e s e meningsversk i l le t e n ops ig te van 'n gmeen= skap van perswle bestaan.

22) Bamford 1982 25; Yan Jaarsveld 1978 624; De Wet en Van Uyk 1978 391; It 17 Isvy 1929 AD 322; Parker 1, Hand Motor Transport C.9 1930 AD 353; MulLsr v Piemar 1968 3 SA 195 (A) op 202. Somnige j u r i s t e beywer hu l= l e e g t e r v i r d i e ver len ing van regspersoonl ikheid aan vennootskappe - kyk Ribhens 1978 7-14 en 18-24 en d i e gesag aangehaal in De Wet en Van Wyk 1978 391 vn 111.

23) Vgl vnc 166 en 167 by 5.3.2.1 hieronder.

suhjekt iw i te i tsvraagstuk egter n i e so deeg l i k onder oe geneem n ie . Weens d i e

f e i t d a t d i e samelewingstrukture i n d i e moderne gemeenskap ingewikkelder raak,

neem d i e belang van h i e r d i e verenigings s te rk toe.24) Hoewel d i e hoofooynerk

n i e winsbejag i s n ie , beskik h i e r d i e verenigings tans f e i t l i k sonder ui tsonde=

r i n g oor ' n (dikwels aans ien l ike) ve1m3, wat kan wissel van 'n verenigtngskas

t o t ' n klubgebou o f ' n gebouekmpleks. As gevolg h iervan t r e e h i e r d i e vereni =

qings i n 'n toenemende mate i n d i e regsverkeer O P . ~ ~ ) I n h i e r d i e p r o e f s k r i f sa l

op d i e p r i v a a t r e g t e l i k e verenigingsregspersoon toegespi ts word en dan vera l d i e

vereniqings wat n i e s ta tu te? nie, maar kragtens d i e vere is tes soos d e w d i e ge=

mene reg gestel , t o t stand k m .

D i t i s van d i e a l l e r g r o o t s t e belang om d i e beg r i p r e g s u b j e k t i w i t e i t 56 soepel

t e maak d a t d i t ook ten ops iq te van h i e r d i e p r i v a a t r e g t e l i k e verenigings vo l -

doende r i g l y n e verskaf ten einde regsekerheid t e bewerks te l l i g . D ie p r o b l e m

i s egter ingewikkelder by verenigings sonder winsoognerk, deurdat lede van so=

danige verenigings by d l e o p r i g t i n g en daag l ikse bestuur n i e a l t y d d i e vermens=

aspek i n gedagte hou n i e ( i n e l k geval n i e i n d iese l f de mate as wat lede van

verenigings met winsoogmerke d i t i n gedagte hou n i e ) . I n Groat aanta l veren i=

ginqS Of k lubs i s so infonneel van aard dat d i t by d i e toerekentng van d i e qe=

volge van regshandelinge van d i e groep m o e i l i k i s om vas t e s t e t wat d i e be-

doe l lng van d i e ledc van d i e groep t e n ops ig te van d i e i n - o f u i t s l u i t i n g van

i n d i v i d u e l e aanspreekl i kheid van d i e lede en d i e voortbestaan van d i e e n t i t e i t

ongeag d i e w i s s e l i ng van lede was. D i t i s s e l f s moontl i k d a t daar ' n versk i 1 i n

bedoel ing tussen d i e l ede kan bestaan, maar da t h u l l e weens d i e i n f o m e l e aard

van d i e veren ig ing n i e daarvan b w u s i s n i e . Daarm m e t d i e k r i t e r i a v i r d i e

bestaar~ van 'n regspersoon met groot omsigt tgheid en absolute d u i d e l i k h e i d m-

s k r y f word. Enige regspersoonsteor ie moet dan ook met h i e r d i e p rak t i ese aspek

rekening hou.

Die aard van p r i v a a t r e g t e l i k e verenigings i n d i e Suid-Afrikaanse reg $a1 dus

ondersoek word ntet d i e oog op d i e moont l i ke gebruik van d i e gemeenregtelike

regspersoonsfiguur om bestaande p r o b l e m i n d i e verenigingsreg op t e 10s. k e n s

d i e f e i t da t kerke ' n en igs ins e iesoo r t i ge regspos is ie beklee, s a l d i e j u r i d t e =

se aard van kerke i n d i e elgeneen, en meer i n d i e besonder Gerefonneerde kerke,

a f sonde r l i k ondersoek word.

24) Abma 1 x 8 227 ev; J o l l e s 1959 18-42

25) D i j k en Uachter 1972 5 dui aan dat 21,ElZvan d i e 1372 verenigings wat i n 1966 i n Nederlandse stad Ut recht bestaan het, VI e i e g e h u b e s i t het . H ie rd ie tendens word i n ?I toenemnde mate i n d i e Suid-Afr ikaanse vereni- gingslewe ondervind, hoewel daar sover hekend yeen s t a t i s t i e k i n d i g ver-. band beskikbaar i s nie.

Die aard van s t a t u t e r e regspersone soos koiiperatiewe verenigings, onder l inge

h v l pvereni g i ngs en beheersregspersone by deeleiendcnnZ6) stem we1 i n sekere

ops ig te met d i e van d i e gecncenregteti ke regspersoon ooreen. S ta tu te re regs=

personr funksioneer egter kragtens 'n magtigende wet ( o f wette), wat heel

d ikwels e iesoo r t i ge kennterke voorskry f wat t o t a a l van d i 6 van d i e gemeen=

r e g t e l i ke regspersoon v e r s k i l . Omdat h i e r d i e ondersoek pr imer op d i e regs=

t e o r e t i ese begronding van d i e gemeenregtelike regspersoon toegespi t s i s ,

va l d i e ont led ing van s ta tu tP re verenigingsregspersone b u i t e d i e bestek

van h i e r d i e p r o e f s k r i f .

1.1.4 D ie r o l van d i e s t a a t l i k e pos i t iewe rg

Die r o l wat d l e s t a a t l i k e pos i t iewe reg by d i e ontstaan en funks ioner ing

van regspersone speel. kan n i e onderskat word n ie . Vera1 twee aspekte van

d i e funks ie van d i e owerheid (en i n h i e r d i e geval merendeels d i e regspre=

kende gesag) hang ten nouste saam met groepvorming:

- t e n einde regsekerheid t e verskaf, va l d l t b inne d i e samelewingsor=

denende taak van d i e owerheid m d i e nodige r i g l y n e i n verband met d i e

r e g s u b j e k t i w i t e i t van regspersone t e v e r ~ k a f ; ~ ~ )

- ten einde regsontduik ing t e voorkom, m m t d i e owerheid toes ien dat

d i e regspersoonsfiguur n i e misbru ik word n ie . 28)

Desnieteenstaande kan d i e pos i t iewe reg n e t aan d i e hand van regsbeginsels

ree l s v i r d i e totstandkoming en d i e aard en omvang van d i e funks ioner ing

van d i e regspersoon neer le. Daar bestaan dus 'n d i a l e k t i e s e spanningsver=

D i e aard en funksioner ing van h i e r d i e regspersone word onderske ide l ik deur d i e Wet op KoSperatiewe Verenigings 29 van 1939 (soos gewysig), d i e Wet op Onderlinge Hulpvereniglngs 25 van 1956 (500s gewysig) en d i e Wet op Deel= t i t e l s 66 van 1971 (soos gewysig) gereel .

Van Haersol te 1960 525; Van der Vyver en Van Zyl 1972 43-44; Van der Vyver en Van Zyl 1982 282-283 en 398. O i t i s we1 so da t n i e - s t a a t l i k e samelewings= k r i nge i n te rne r e t l i n g s kan t r e f sonder da t d i e s t a a t l i k e pos i t iewe reg b l e bevoegdheid daartoe verleen, maar ten einde eksterne erkenning t e gen ie t , m e t h i e r d i e samelewingskringe voldoen aan d i e vere is tes soos deur d i e s taa t= 1 i k e posi t iewe reg geste l .

Het Mederl ands Genootschap van Bedr i j f s j u r i sten (komp) 1979 ( i n geheel ) ; Minkjan 1979 9- 11. Kyk ook Dadoo LLd. u Krug~~wlo~p n!un?'(!itw i L'IJUKZ'L 1920 AD 530 op 550-552.

houding tussen regs teo r i e en pos i t iewe reg, waarop l a t e r by d i e on t l ed ing

van r e g s u b j e k t i w i t e i t v o l l e d i g e r Ingegaan sa1 word.29f

1.1.5 Samevatting

Die v e l d van ondersoek word dus soos v o l g begrens:

1.1.5.1 Die ontwikke l ing van d i e gemeenregtelike regspersoonsbeqrip u f t d i e

Rorneinse, Rwneins-Hollandse en kanoniebe reg.

1.1.5.2 Die be lang r i ks te teoriei; i n verband met d i e aard van d i e

1.1.5.3 Die begr ip r e g s u b j e b t i w i t e i t ( regspersoonl ikheid) en d i e

op d i e vraag na d i e aard van d i e gemenreg te l i ke regspersoan werp.

1.1.5.4 Aanwending van d i e gemeenregtel i ke regspersoonsf i guu r t e r

egspersoon .

i g *a t d i t

r i n g van d i e aard van p r i v a a t r e g t e l i k e n ie -s ta tu t6 re vereniginys met i d e f l e

l o e l s t e l l i n g s o f n ie -w insocgerke.

1.1.5.5 Die wyse waarop kerke, en meer i n d i e besonder Gereforn~eerde kerke,

i n Suid-Afr ika aan d i e regsverkeer deelnem.

1.2 Begr ipsmskrywings

1.2.1 Na tuu r l i ke persoonen regspersoon

Stegs twee klasse rcgsubjekte (personne),naamlik n a t u o r l i k e personc en regsper.

sone, kan onderskei word. b a r bestaan onder verskeie Europese r e g s t e o r e t i c i d i e

ne ig ing om d i e mens o f na tuu r l i k e persoon ook n ~ e t d i e benaming regspersoan t e

b e t i t e l .30) As mnt iver ing h i e r v m r word aangevoer d a t sowel d i e n a t u u r l i ke per=

soon as d i e regspersnon d r a w s van reg te en ve rp l f g t i nge i s wat deur d i e pos i t iewe

reg aan h i e r d i e e n t i t e i t e toegeken word. D ie mens i s volgens h i e r d i e j u r i s t e var;

reyswee ' n per::aizn en daarom word d i e benaming regspersoon ook v i r d i e mens ge=

29) Sien 4.1.1 en 4.1.2 hieronder. Vera1 Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 3-5 en Homes 1972(a) 13-18; 1979 719 en 1980(a) 213 ev beklerntoon d i e bestaan van ' n d i a l e k t i e s e spanrtingsverttouding tussen r e g s t c o r i ~ en pa= s i t i ewe req.

30) Raadpteeg hyvoorbeeld Homes 1976 116; Larcnz 1979 03; Brauer 1962 12.

b r u i k . Di t i s egter n i e ' n uitgemaakte saak da t regsub jek t iw i t e i t siegs i n d i e

dra van reg te en v e r p l i g t i n g e gelez i s o f d a t d i t aan a lbe i h i e r d i e groepe deur

d i e pos i t iewe reg ver leen word ~ ~ i e . ~ ' ) D i t i s daarom doelmat iger om d i e onder=

ske id tussen d i e n a t u u r l i k e persoon en regspersoon t e handhaaf. I n h i e r d i e proef=

s k r i f s l u i t d i e beg r i p ru!, .~~mb.wun derhalwe n o o f t d i e beg r i p natrrurl ike pei2sonn

i n n ie .

1.2.2 Regspersoonlikheid

Daar bestaan ' n algemene opva t t i ng d a t ' n regsubjek se r e q s u h j e k t i w i t e i t qe=

woonl ik aan d i e hand van draer wees van sub-jektiewe r e q t e en v e r ~ ~ l i q t i n q e

omskryf kan word. Of d i t 'n ko r rek te omskrywinq van r e q s u b j e k t i w i t e i t i s , sa l

l a t e r vo l l ed ige r onder oe geneem word. Die eienskap reqsub jek t iw i t e i t word

i n d i e geval van d l e regspersoon ~ q s p c r c o o n likhe?:d qenoem. I n qeval l e waar

na h i e r d i e eienskap by sowel d i e n a t u u r l i k e persoon as d i e reqspersoon ver=

wys word, sa l d i e term myoub jek t iw t t e i t v i r a l b e i k lasse rlebruik word, t e r =

wyl regspersoonl i k h e i d s leqs na d i e vemoe van d i e reqspersoon verwys om

draer van reg te en v e r p l i g t i n g e t e wees. Daar sa l ook klem geiE word op d i e

f e i t d a t d i e regspersoonl ikheid ( r e g s u b j e k t i w i t e i t ) van regspersone n i e i n

a l l e ops ig te met d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van n a t u u r l i k e persone ooreenstenl n i e .

D i e inhoud van r e g s u b j e k t i w i t e i t i s gelee i n kompetensies. By d i e n a t u u r l i k e

en d i e regspersoon kom d i e vo l gende kompetens i es voor: 32)

1.2.3.1 Rssevoeqdheid: du i op d i e vennoe om subjek i n d i e regsverkeer t e

wees, d i t w i l s6 om draer van reg te (waaronder subjekt iewe reg te ) en ve rp i i g=

t i n g e t e wees en sekere ampte i n d i e regsverkeer t e beklee.

1.2.3.2 [?ladel ingsbevoegdheid: du i op d i e vermoe cun regshandel inqe aan t e --- gaan. 'n Regshandeling i s ' n regmatige handel ing waaraan d i e reg h w f s a a k l i k

d iese l f de gevolge toesk ry f as wat d i e handelende persoon daarmee beoog het .

--,--

31) H i e r d i e problet~be word by 4.2.3, 4.2.4.4 en 4.2.4.5 h ieronder v o l l e d i g be= spreek .

32) Van der Vyver 1977 1-3. t y s l u i t ook nog toerekeningsvatbaarheid en pub l iek= r e g t e l i ke kompetensies h ie rby i n . Kyk ook Van der Vyver en Joubert 1980 3-7; Boberg 1977 35-43; Van Rensburg 1974 94 ev; Van der Vyver 1973 266 ev; O l i - v i e r , Barnard en Cronje 1980 45-47; Hosten, Edwards, Nathan en Bosmn 1979 294 ev.

1.2.3.3 Verskyningsbevoegdheid: d u i ~p d i e verrnog m as e l s e r o f verneerder -- o f beskuldigde i n d i e regsverkeer op t e t r ee .

A l l e regsub jek te kan n i e i n d iese l f de mate op h i e r t l i e kompetensies aanspraak

maak ~ ~ i e . ~ ~ ) Die vraag o f a l l e regsubjekte onrler a l l e omstandighede d i e boge=

noemdc d r i e kompetensies kan u i toefen, i s tans ' n omstrede onderwerp i n Suid-

Af r ika . Sommige skrywers betoog d a t a l l e regsubjekte we1 regsbevoeg i s , maar

d a t almal n i e onder a1 1 e omstandighede handel ingshevoeg o f verskyningsbevoeq

i s n i e . 34) Hierteenoor bestaan d i e mening dat a l l e regsubjekte regsbevoeg,

handelingsbevoeg en verskyningsbevoeq is .35) D i t v a l b u i t e d i e omvang van h i e r =

d i e p r o e f s k r i f om verder op h i e r d i e meningsverski l i n t e gaan, aangesEen d i e

v e r s k i l lende standpunte, hoofsaaklEk op d i e kompetensies van d i e n a t u u r l i k e per=

soon toegespi t s i s . Die vraag o f 'n regspersoon regsbevoegdheid , handel ingsbe=

voegdheid en verskyningsbevoegdheid het, word i n 4 hieronder bespreek.

1.2.4 Korporasie

Weens d i e f e i t dat d i e beg r i p vweniging i n d i e Suid-Afrikaanse r e q ' n ha ie

wye betekenis het en onder seer regspersone asook vercnigings sonder regsyer-

soon l ikhe id i n s l u i t , word dEe begr ip k o r p r m b gebruik om 'n verenigingsreg5=

persoon met 'n ledesubstraat aan t e du i . Die beg r i p korporas ie 1s van d i e Ro=

nleinse beg r i p mqm afkomst ig en u i t d i e bespreking h ierna s a l b l y k dat d i t

een vaa d i e t e r m was waarnee 'n verenigingsregspersoon i n d i e nb-klassleke

Romeinse reg en Ronteins-Holl andse reg beskry f i s . 36) Vcstelandse j u r i s t e ge=

b r u i k d i e term om ' n reqspersoon met l ede (korporasie) van ' n reqspersoon sander

l ede f s t i g t i n g ) t e onderskei .37) Die begr ippe korporas la en korporat iewe l i g =

gamn word i n h i e r d i e p r o e f s k r i f deurgaans gebruik t e n einde I n r q s p e r s m n wat

u i t lede saamgestel i s , aan te du i .

33) Hosten, Edwards, Nathan en Bosman 1979 296; Van Rensburg 1974 9596; Eoberg 1977 39.

34) Kyk vera l Roberg 1977 39-40 en O l i v i c r , Barnard en Cronje 1980 45-47.

35) Van der Vyver en Van Zy l 1982 378-381; Van de r Vyver 1973 266 ev.

36) Vgl 2.1.1.1 hieronder.

37) Asser-Van der Cr in ten 19110 dl 2/11 13 en 22; Larewz 1980 116 cn 118.

1.2.5 Persoonsverband

Die begrip persoonsuerband word gehruik om 'n reqspersoon in die algemeen

aan te doi sonder om tussen 'n vereniginqsregsperroon (dit w i t sS met lede)

of 'n stiqtingsregspersoon (dit ~til st? sonder lede) te onderskei.

OElrWlKKELING VFW 'N REGSPERSOONSBEGRIP IN DIE ROMEIMSE, KAHONIEKE EN ROEINS-

HOLLAHDSE RE5

Dat d i e regspersoonsf iguur ($005 ons d i t vandaq ken) n i e i n d i e Rmeinse reg

en vraee Romeins-Hollandse reg bekend was n ie , i s 'n f e i t waaroor wye emstem=

mighei d bestaan. l ) Desnieteenstaande i s verskeie j u r i s t e eenstemmig daatvor

da t d i e Romeinse j u r i s t e reeds g m s p persone as e n t i t e i t e erken het , welke

qroepe ' n e i e groepswi 1 kon vorm en ' n a fsonder l i ke vermoS kon versamel. D ie

Romeine h e t n i e h i e r d i e groepe as reqsubjekte beskou n ie , maar d i e lede gesa=

m e n t l i k as draers van reg te en v e r p l i g t i n g e van d i e groep aangemerk. 2 1

Die meeste skr jwers oor h i e r d i e onderwerp toon aan dat d i e beg r i p reqfipmn~xm

eers aan d i e begin van d i e negentiende eeu ontstaan het.3) ~ o u b e r t ~ ] verk laar

eqter dat regspersoonf ikheid reeds tydens d i e Repuhliek kragtens d i e Zm Asbu=

t i u (_+ 150 vC) aan bepaaldp groepe toegeken i s , t e w y l ~ e e n s t r a ~ ) d i e toeken=

n ing van regspersoonl ikheid aan d i e niddeleeuse Rolnaniste en Kanoniste, wat

elemtbnte van regspersoonl ikheid i n Romeinse teks te qevind het, toeskry f . Wan=

neer regspersoonl ikheid d i e eers te keer forweel aan groepe persone wat as en=

t i t e i t e optree, toeqaken i s , i s n i e van soveel belans as d i e f e i t da t daar

reeds deur d i e Rnnleine sekere kcmmcdw aan groepe persone toeqeskryf i s n ie .

t l i e r d i e kenmerke v o n vandaq d i e grondslag van d i e toekenniny van reqspersoon=

l i k h e i d i n d i e Su id -A f r i kaa~se reg.

Enkele Rmanis te verk faar d a t d l e toekenning van bepaaldr! e i esoo r t i ge kenmerke

cn d i e ve r l en ing van a fsonder l i ke reg te en v e r p l i g t i n g e aan groepe persane n i e

' n u i t v i n d s e l van d i e Romeine was nie, maar dat d i e Grieke reed5 h i e r i n d ie

voortou geneem he t . I n d i e wet te van Solon kon~ daar v o o r s k r i f t e voor v i r d i e

wyse waarop bet rekk inye tussen lede van 'n groep geres l m e t word, en 'n f r a p

Van Oven 1948 434; Kaser 1979 76; Feenstra 1978 31; Den Tonkelaar 1979 3; Cohn 1873 1 ev; M i t t e i s 1908 3.39 ev; Joubert 1951 18; Du f f 1938 36 ev; Henkel 1972 4; Van Creveld 1912 56.

Den Tonkelaar 1979 3; Kaser 1979 76; Van Creveld 1912 57; Van Zy l 1977 74.

Joubert 1951 18; Van Oven 1948 434; Feenstra 1978 31.

1951 18.

1978 31; raadpleeg ook Van Creveld 1912 56.

13

ment van h i e r d i e v o o r s k r i f t e i s i n Digesta 47.22.4 opgeneem.6) h Verdere me=

dedel ing i n h i e r d i e verband i s da t d i e reg van Athene (500s vervat i n d i e

we t te van Solon) aan bepaalde groepe d i e reg t o t d i e opste l van r e g l s en

regu las ies wat d i e regsbetrekkinge tussen d i e lede van d i e groep r e e l , ver=

l een het. H ie rd ie r e e l s moes eg te r op g e m wyse i n s t r y d met d i e s taats-

wet te wees nie. 7 1

Dat daar sekere aanhalings bet re f fende coZZeyia u i t d i e wet te van Solon deur

Gaius herformuleer en i n d i e Digesta opgeneem i s , kan n i e betwyfe l word nie.

Tog i s d i t d u i d e l i k d a t Gaius n i e d i e Romeinsregtelike coZZegiu op d i e reg

van Athene gegrond het n ie , m a r dat d i e oorsprong van h i e r d i e regs f i guu r

eerder i n d i e t y d van d i e Republiek gesoek m e t word. Gaius h e t b l o o t d i e

vroee coZZegia vergelyk wet Griekse regs f i gu re wat i n d i e wette van Solon

vermel d word. 8 )

Hoewel d i e term rbegsprsoon en teo r i ee i n verband met d i e aard van regsper=

soon l ikhe id gewoonlik na d i e negentiende-eeuse Pandektewetenskap teruggevoer

word, i s d i t t og van d i e g roo ts te belang om d i e ontwikke l ing van bepaalde ken=

merke van regspersone van d i e Rmeinse reg a f na t e gaan en vas t e s t e l hoe

h i e r d i e kenmerke i n d i e kanonieke reg en vroeg Romeins-liollandse r e q opgeneem

en gewysig i s . Daar s a l ook nagegaan word wat d i e regspos is ie van d i e lede

van groepe o f verenigings was, o f d i e verenigings op kontrak berus he t , soos

wat tans d i e pos i s i e i n d i e Suid-Afrikaanse reg9) i s (en deur verskeie Ouitse

j u r i s t e l O ) voorgestaan word), en wa t te r r o l d i e owerheid bet re f fende d i e op=

r i g t i n g en voortbestaan van veren ig i ngs gespeel het. Besondere klem sa l op d i e

pos i s i e van p r i v a a t r e g t e l i k e vercnigings ge l6 word, aangesien pub l i ek reg te l i ke

regspersone b u i t e d i e bestek van h i e r d i e p r o e f s k r i f v a l en d i e s t i g t i n g eers

aan d i e einde yan d i e agt iende eeu deur Von ~ l ~ c k " ) as h afsonder l i k e regs=

f i guu r m s k r y f i s .

2.1 Romeinse Reg

Soos reeds h ie rbo aangedui, bestaan daar n i e eenstenmigheid onder d i e skrywers

6) Hadzopoulos 1975 8; Du f f 1938 103. V i r h u i t e e n s e t t i n g van D 47.22.4. kyk vn 71 hieronder.

7) Vinogradoff 1922 bd 2 120

8 ) Duf f 1938 103

9) Co~wtaratinides v Jockeu Club of SA 1954 3 SA 35 (K) op 44; b'iur Ilmrvn v K?pkpond E@~wZig C m ~ e e n t ~ , NG kork 1979 4 SA 548 (0) Op 557; Themn 1)

Kinp vun WetZirg&m, AIG ScndirqLgkerk 1976 2 SA 1 ( A ) op 25.

10) Larenz 1980 116, 130 ev; Flume 1977 d l 1 9 5 ev.

11) Joubert 1951 186

by d i e beantwoording van d i e vraag wanneer regspersoonl ikheid d i e ee rs te

keer aan groepe persone wat as a fsonder l i ke e n t i t e i t e optree, toegeken i s

nie. D i t b l y steeds h strydvraag wanneer h groep v i r d i e eers te maal as h

regsubjek (met e i e reg te en verp l i g t i n g e afsonder l i k van d i g van d i e ind4v i=

duele lede waaru i t d i t saamgestel i s en 71 afsonder l i k e verm?) erken i s .

Samewerkinysvorme soos corpora, u?liuersitates en sodalitates was reeds van

oudsher i n d i e Rorneinse reg bekend e n c o E k g i a i s reeds deur koning Muma

(715 - 672 vC) toegelaat,12) maar h i e r d i e samewerkingsvome i s n i e as afsonx

d e r l i ke regsuhjekte erken n ie , 1 3 ' Die lede i s steeds as d i e gesamnt l i k e

draers van reg te en ve rp l i g t i n g e beskou en geen afsonder l i ke regsubjek het t o t

stand gekom n ie .

~ o o b e r t ' ~ ) beklemtoon d i t dat regspersoonl i k h e i d reeds tydens d i e Republ i e k

Jan ander regsf igure as ntense toegeken i s . I n t e e n s t e l l i n g h i e m e verk laar

hy egter da t d i e Romeine geen tegniese term v i r d i e idee van d i e regspersoon

wat h u l l e geskep het , gebruik het n i e en d a t h u l l e geen algemene t e o r i e i n

verband met d i e regspersoon opgestel he t n ie . Suiwerder l y k d i e standpunt van

reenstra,15) wat vermeld da t d i e Romeine slegs bepaalde c7~msnte van regs=

persoon l ikhe id aan sekere samerk ingsg roepe toegeken h e t en da t h i e r d i e

elemente eers deur d i e ~n idde l reuse Romaniste en Uanoniste ui tgebou i s t o t

d i e t e o r i e dat ook h groep as regsubjek aan d i e regsverkeer kan drelnean.

H ie rd ie rnening van Feenstra word deur

---- 12) Den Tonkelaar 1979 4; Duf f 1938 25, 103; Momnsen 1907 bd 3 64.

13) I b i d . Sien ook Kaser-Wubbe 1971 90: "Flaar de Romeinen z i e n zu lke corpo- r a t k s n i e t a l s van de e r toe behorende leden t e onderscheiden rechts= subjekten, z i j beschowen a11e leden tezamen a l s dragers (subjecten) van d i e rechten dezer corpora t ies , zo ongevcer a l s b i j de Gesamthand u i t kt Germaanse recht. D i t nean overigens n i e t weg, da t he t vermoqen van de corpora t ies (a1 uo rd t deze dan n i e t a l s rechtssutr ject beschouwd) s t reng gescheiden wordt gehoudec~ van de p r i v 6 vermogens d ~ i - leden en da t de

co rpo ra t i e mensen kan aanste l len a l s haar organen, door m i d d ~ l waarvan r i j rechtshandelingen kan ver r ich ten. Ook van Creveld 1912 56; Kaser 1979 76; Van Zy l 1977 74.

14) 1951 18. Vgl ook Van Warnelo 1957 25; Van Oven 1948 434; anders M i t t e i s 1908 340 wat meedeel da t d i e Romeine slegs sekere k e m r k e van mgsper= soonl tkheid k o r t l i k s vermeld het . Homes 1976 150 verk laar dat regsper= soon l ikhe id eers i n d i e k lass ieke Romeinse reg toegeken i s en d a t sutke korporasics met regspersoof i l ikheid met d i c tenne corpuc en mii%rvitntefi aangedu~ i s . Ullmann 1972 5 en E l l i o t 1923 4 h u l d i g d iesc~ l f de inelring as Homw s .

15) 1978 31; ook Van Creveld 1912 56.

verske ie ander j u r i s t e gedeel . 16 1

2.1.1 Ronteinse te rn~ ino log ie

D ie ve rsk i l l ende terme wat d i e Romeine v i r samewerkinqsvorme gebruik het, i s

n i e a l t y d d u i d e l i k omskryfbaar n i e . D ie verwarr ing wat tans by d i e on t l ed ing

van Rmeinse samewerking$vom bestaan, kan grotendeels toegeskryf word aan

d i e f e i t dat daar betekenisse aan Romeinse terme toegediq word wat n i e met d i e

oorspronk l ike u i t e m s e t t i n g van h i e r d i e terme ooreenstem n ie . D i t i s derhalwe

van d i e g roo ts te belang om d i e terme carpus, ool Zsgiunr, un iverw't,as, s o d a l i t r ~

en persona t e ont leed on1 vas t e s t e l wat d i e kenmerke van h i e r d i e samewerkings=

vorme i n d i e Romeinse reg was.

Onder corpus he t d i e Romeine gewoonli k I n Ziggamr verstaan, vanwaar d i e beg r i p

dan ook as 'n versarnelnaam v i r ' n groep n a t u u r l i k e persone gebruik is.17) Hoe=

we1 corpus d i kwels v i r I n groep persone wat t o t I n ve~<n;gir.g saan~gegroepeer

i s , gebruik is,**) moet steeds i n qedagte gehou word ddt d i e Rorneine tydens d i e

Republiek n i e h f e r d i e vereniqings as regsubjekte erken h e t nie.19) D i e ten"

corpus word soas deur sowel L i v i u s as Gaius op sodanige wyse gebruik da t d i t

Den Tonkelaar 1979 3; D u f f 1938 103; Kaser 1979 76. Kyk ook Jors-Kunkel- Wenger 1949 74: "Oje moderne Lehre von der j u r i s t i s c h e n Person wurze l t i n de r Fo r tb i l dung des r a i s c h e n Rechts durch d i e r m a n i s t i s c h e und kanonis: t i s c h e Wissenschaft des M i t t e l a l t e r s und de r Neuzei t ..,. Uherhaupt ent= ha l t en d i e l i t e r a r i s c h e n Rechtsquellen v e r f i ~ l t n i s m a s s i g weniqe Awserungen i b e r d i e j u r i s t i s c h e n Personen; nur an einzelnen S te l l en nan~ent l i ch der Edi k t s k m e n t a r e werden d i e RcchtsverhSl t n i s s der Kijrgerschaften he ruh r t , ... . E r s t das i n re i che F u l l e vorhandene, aber j u r i s t f s c h n i c h t sehr er= g ieb ige I n s c h r i f t m a t e r i a l ze ig t , welche bedeutende R o l l e auch d i e p r i va ten Vereinigungen im feben des r h i s c h e n Reichs g e s p i e l t hahen." Joubert 1951 26 verk laar d a t d i e korporasiebegr ip s e l f s i n d i e t y d van Just in ianus nog n i e suiwer en hefder u i tgebee ld was n i e .

Du f f 1938 26: "Corps, meaning a bod!/, can obv ious ly be used app rop r i a te l y o f a curparate body and i s very comnonly so used. Any s e t o f men who are f o r any purpose regarded as a group may be c a l l e d a corpus, as we are t o l d i n D 41.3.30."

M i t t e i s 1908 39 verk laar dat: "... corpus weniqstens m i tun te r , gerade der: e i ne j u r i s t i s c h e Person darstel lenden Verein bezeichnet."

Kyk vn 13 hierbo; ook Duf f 1938 25.

n i l voorkom asof h u l l e rsgspersormEikhsid daarmee bedoel bet,'') maar verskeie

Rman is te waarsku teen so 'n u i t l e g . Tereq betw.yfc1 cohnZ1) d.iE o f ' n aens d i e

term corp7u; kan gebruik om regspersoonl ikheir l mee aan t e dui , aanqesien d l t n j e

d i e gewone betekenis van d i e woord soos d l t i n d i e alledaagse omganq gebruik

was, aandui n ie . Die term kan eerder gebruik word i n 'n betekenis wat met d i e

h v i d i g e verenigingsbegr ip ooreenkon,22) naamlik da t d i t op 'n veren ig ing van

persone d u i sonder dat daar spes l f i ek na regspersoonl ikheid verwys ward.

D i t i s eg te r van g roo t be lanq dat verske ie j u r i s t e d i t beklantoon dat d i e grond=

s laq van enige c o ~ p u s d i e 7ede i s waaru i t d i e veren ig ing saamgestel i s .23) Feen=

s t raZ4 ) ve rk laa r dat d l e t e n corpus t e beperk i s om d i e hu id ige reqspersoonsbe-

g r i p t e omvat, maar hy gee geen aanduiding o f hy onder corpus toq we1 d i e gewone

veren ig ing van persone verstaan n ie . ~ a s e r ' ~ ) gebruik coZlegim en carmms as wis=

selvorme v i r vereniginqs, maar wys daarop da t mrpus hoofsaak l ik i n d i e na-

k lass ieke t y d as term v i r beroepsorganisasies, waarvan d i e l idmaatskap ve rp l i g -

tend en e r f l i k was, qebruik i s .

Somnige Rman is te ve rk laa r dat colZegim ' n wyer term as corps i s en qewoonlik

gebruik i s wanneer daar gecn onderskeid tussen groepe as draers van rqspersoon-

l f k h e i d a1 dan n i e gemak i s nie.26) Aangesien d i t t w y f e l a g t i q i s , vera l tydens

d i e Republiek, o f daar wet regspe rsoml i khe id (soos tans bekend) aan verenigings

Eoegeken i s , kan h i e r d i e mening n i e t en v o l l e ondersteun word n l e ,

20) Mi t t e i s 1908 394 vn 13 verwys vera t na D 3.4.1 .I icn~pur; hirlb'.re c*o I Lcy i i l .

21) 1873 4 ev.

22) Schnorr von Caro ls fe ld 1933 207.

23) Cohn 1873 5: "Danach i s t co~pi~.? e ine Vereinigunq physischet- Personen ..." ; Duff 1938 26: "Any s e t o f Inen who a re f o r any purpose regarded as a group may he c a l l e d a nwpuc ... ."

25) 1979 76 en 78; raadpleeg ook Feenstra 1978 34.

26) ! l i t t e i s 1908 394; andet-s Du f f 1938 27.

h Ander standpuntZ7) i s d a t daar onder coZZegium slegs n groep wat as een=

h e i d funksioneer, verstaan noet word. D i t s l u i t sekere groepe p r i es te rs .

mag is t ra tusen godsdienst ige verenigings i n . I n h i e r d i e s i n i s colZegim h

wyer beg r i p as Z~YQUS, wat s legs gebruik i s v i r verenigings wat met d i e hu id ige

p r i v a a t r e g t e l i k e veren ig ingsbegr ip ooreenstern. G a ? Z ~ g i m word ook soms

gebruik om verenigings met h min o f mew p u b l i e k r e g t e l i k e karak ter . wat verband

hou met openbare o f godsdienst ige funksies, t e omskryf en h ieronder i s dikwels

begra fn isveren ig ings , beroepsorganisies ( ve ra l v i r hmr.hwrksZic&) en

be las t inggaarders i n g e s l u i t . 29)

U i t d i e bostaande bespreking b l y k d i t dus da t d i e standpunt d a t coZlegZwn h

wyer beg r i p as corplss i s en ook pub l i ek reg te l i ke verenigings i n s l u i t , d i e

a1 gmeenste voorkom. 30)

2.1.1.3 Un i ve rs i t as

Die bey r i p un iue rs i t as i s t e wyd om met d i e hu id ige regspersoonsbegrip ooreen

t e stem3') en kom onder andere i n d i e begr ippe universi tncr pe rsm~ar lm en

w r i v s ~ s - i ~ c r s rerum voor. h U d ~ e r s i t u s pe rsona rm word as h groep mense met

d i e klem op d i e e n t i t e i t eerdcr as d i e i nd i v i due fe l ede waaru i t d i t s a a q e s t e l

i s , g e t i peer.32) Onder miver ,s i tas pe~soncrmr kan gevo lg l i k d i e ~ ~ U Z L L B

R m m s , mnicipia, t s t l e g i a , eorpm en sodil2ituti.s inges l u i t word .33) d i t

w i t s0 d i e begr ip kan as versamelnaam v i r a l l e pub l i ek reg te l i ke en p r i vaa t -

Du f f 1930 wys daarop da t M i t t e i s h i e r d i e a f l e i d i n g van hom slegs op D 3.4.1.1 grond, waar c o r p s naastenby i n d i e s i n van regspersoonl ikheid ("corporate charac ter " ) gebruik word. Hy vervolg: ". . . ( I t i s 1 a concept which, though c e r t a i n l y known t o the Byzantines, and almost c e r t a i n l y t o e a r l y c l a s s i c a l lawyers, i s nowhere e l se expressed by any L a t i n word o r phrase." Sien e g t e r D u f f 1938 25 waar aangetoon word dat d i e Romeine n i e d i e beg r i p regspe rsmn l i khe id geken het nie; ook Buckland 1950 177 ver= k l a a r d a t D 3.4.1.1 dikwels verkeerd v e r t o l k word.

Du f f 1938 95 ev

Feenstra 1978 34

Feenstra 1978 34; Du f f 1938 95; Kaser 1979 78

Feenstra 1978 32; vgl ook Voet 3.4.1: "Un ivers i tas a l i a rerunr es t , u t grex, p ~ c u l i u m , heredi tas; a l i a hominum, v e l u t i , co l leg ium l i c i t u ~ n , nrunicipium, c i v i t a s , v icus, pagus."

Du f f 1938 36 ev.

Jors-Kunkel-Menger 1949 75; Post 1964 29 ev.

reg te l i ke groepe met h ledesubstraat gebruik word. 34

Die term universitru; word ook i n ?I algernene s i n (as zrrrivemitus r e m )

gebruik om h algemeenheid van sake aan t e d ~ i , ~ ~ ) en i s dikwels gebruik om

h saarngestelde geheel, byvoorbeeld ?I t rop skape, t e b e n o e ~ ~ ~ . ~ ~ ' I n klassieke

s i n i s zmivers i tm k laarb lyk l i k net g e b ~ i k om miversus poputw, u n < u e v i

cives aan t e dui ,37) en noo i t om regspersoonlikheid i n d i e algemeen voor t e

s t e l nie.

Die gangbare opvatt ing i n d i e huidige regspraak,38) t e wete dat in doer sit*^^ d ie Romeinse aanduiding van n regspersoon o f regspersoonlikheid i s , hou n i e

rekening met d i e algernene betekenis wat d i e begrip i n d i e Romeinse reg kt

nie.

%rZaZitao i s d i e spesifteke t e n waarmee pdsdienst ige verenigingr wat. i n d ie

vroel Romeinse tyd deur d ie s taat i n d ie l e w geraep i s , omskryf is.391 Die

a&aZ iGzi!x?s se hoofdoel was om d i e oacm ptbt?:ca i n stand te hou. I n d ie late:

r e Republikeinse tyd het d ie re l ig ieuse karakter van d ie soc?ditatss begin

vervaag en i s d i e term mettertyd gebrui k v i r d ie sogenaamde GcoeZZz$lwiteveic

Anders Cohn 1873 8 wat verklaar dat: ".., und-versitae vielnrehr zu besch- ranken i s t auf bestimnte Kategorien von Personenvereinigungen, d i e s i ch a l s Einhei t darste l len ..." ; ook aw 15.

Feenstra 1978 35; Schnorr van Carolsfeld 1933 59 ev.

Duff 1938 37.

Duff 1938 37: "It has been majntained by Albertar io, Schnorr von Carolsfeld and others tha t t h i s use of unive~*sdtcre [as regspersoon- l i k h e i d - my invoeging) fs postclassical, and that a l l the texts i n the Digest which show such a use are interpolated. I t i s said thdt, except f o r three passages, where zcnivlzrsitm sLands f o r univemu.s p o p ~ t u f i , rrrrivayai &vcs , the c lass ica l j u r i s t s never use the word tnt:ue~.sitas without saying o f what concrete u n i m r s i t a a they are speaking ... ." Sien byvoorbeeid MorrGun v Stnndnt.d Bzi7:lditg Sopiety 1932 AD 229 op 233 ev; Witken v B r ~ l n a e ~ 1935 AD 175 op 180; W~bb 8 Co L t d a Nortkam 1Piflefi 1908 T S 462 op 464 ev.

M i t t e i s 1908 390; Duff 1938 130.

~ ' i 7 1 m . ~ ~ ) wat op sos ia le verenigings gedui he t . D ie term word 4eqr verskeie

skrywers as wisselvorm v i r :-oZZegiurn en c~or4pus onderske ide l i k qehrui k .41)

D i t i s be langr ik an daarop t e l e t da t d i e Romeine onder perwnn i e t s heel

arrders verstaan he t as Hat tans daaronder verstaan word.42) V i r d i e Romeine

he t persona b e s l i s n i e 'n persoon met regspersoonl ikheid o f regsub jek t iw i=

t e i t beteken n ie . Personu h e t dus ook n i e met r e + ~ u f ) j d ooreenqestern n i e .

t',~~.sonu he t gewoon mena beteken. Van ~ a r m e l o ~ ~ ) s t e l d i t 56:

" I n sekere ops ig te s l u i t d i e u i t d rukk ing p e r m n u meer i n as reasub=

j ek en i n andere weer minder. Want i n d i e eers te p lek verstaan h u l l e

n i e d i e regspersoon onder pepsotia n i e , onldat d i e regspersoon n i e ' n

mens i s n i e ... . D i t w i l s6 dat h u l l e n i e eenhede geken h e t wat draers

van regte en v e r p l i g t i n g e kan wees, behalwe d i e mens, n ie . H u l l e he t

inderdaad su lke eenhede geken, maar h u l l e n i e regspersone qenoem n ie .

h u l l e n i e gesien as e n t i t e i t e waarvan melding gemaak moetword i n

verband met personereg n i e ... . Die Rmeinse begr ip he t aan d i e an=

derkant ook meer ingehou as d i e moderne begr ip, want d i e Romeine he t

d i e i n s t e l l i n g van slawerny geken . . . . Dus ook s l u i t d i e par:suno i n

d i e Romeinse reg d i e regsobjek somtyds i n . u

Sanwattend kan d i e volgende onderskeid derhalwe gemaak word:

- d i e term univers i tas was ' n algemene term wat ' n saamqestelde qeheel aan=

gedui he t , waar d i e klem op d i e geheel en n i e op d i e samestellende de le qeval

h e t n ie ; daar i s onderske-i tussen urriuersitas r e r m en m i a s r s i t a u vcrsor:mun

en iaasgenoemde h e t sorrel pub l i ek reg te l i ke as p r i v a a t r e q t e l i k e samewerkinqsvor=

me i n g e s l u i t ;

- d i e term coZLegizm i s deur d i e meeste skrywers gebruik as 'n beq r i p om

sowel pub1 i e k r e g t e l i ke as p r i v a a t r e g t e l i ke samewerkinqsvorme aan t e du i , en

sonunige skrywers h e t d i t aok as ' n w isse lvorn v i r soilrr7itrt.r q d ~ r u i k ;

40) Mi t t e i s 1908 391.

4 1 ) Jors-Kunkel-Wenger 1949 75; Den Tonkelaar 1979 4 ; h s e n 1907 65.

42) Duf f 1938 3 ev; Van Wannelo 1957 24.

43) 1957 24. Raadpleeq nok Van der Vyver en Van Zy l 1982 374-375; Schnorr von Caro l s fe ld 1933 53; Van Zyl 1977 74.

- d i e term ,i=nr!?na word i n 'n enger s i n as cobla~ri~ir? gebnr lk en daar i s geen

aanduiding dat d i t ook v i r pub l f ek reg te l i ke samewerkinqsvome gebru ik i s n i e ,

Voorts i s rdJr?lu:; deur som iqe skrywers as 'n w i sse l vom v i r so&Zitno gebruik.

Den ~ o n k e l a a r ~ ~ ) gebruik corpus as I n w i s ~ e l v o n n v i r eoZLsgizmi met d i e aandui=

d ing d a t d l e term coqmr; t o t ' n l a t e r e tydvak behoort, maar d i t i s j u i s h i e r =

d i e v e r n ~ n g i n g van begr ippe wat heel d ikwels venvarr ing skep. D i t b l y k u i t

2.1.1.1 h ie rbo dat d i e beg r i p coq?w; d i e naaste aan d i e hu id iqe pr jvaht r r rg te= '

l i k e veren ig ingsbegr iy kom;

- d i e tenn scda2l'to.r i s aanvanklik v i r pub1 i ek reg te l i ke godsdiensverenigings

gebruik, maar l a t e r b l o o t as 'n w i s s e l v o n v i r cnqxts en coltegim;

- d i e beq r i p p,?rsma du i d i e mens (ook slawe) aan, niaar i s n o o i t gebruik om

' n regspersoon aan t e du i n ie .

2.1.2 Kewterke van samewerkingsvorme

2.1.2.1 iedesuhstraat

U i t d i e bogmelde u i t eense t t i ng kan sonder twy fe l d i e a f l e i d i n g gemaak word dat

n i e een van d i e t e r n wat deur d i e Raneine gebruik i s , ' n aanduldlng van reqs=

persoont ikhe id i s n i e , maar dat d i t sleqn as benamings v i r bepaalde groepe cJe=

b r u i k i s .

Die R m i n e he t i n geen stadium enige van d i e sainewerkingsvornie w 'PZ mgsubjnk

erken n i e . Mat we1 heel d u i d e l i k b l yk , i s d i e f e i t da t h i e r d i e santewerkinqsvonne

(met u i tsonder inq van d i e miupmi tas r c z ~ m ) op ' n samestel l inq van n a t u u r l i k e

persone bertrs he t . 45 1

Die Rmeine het n i e d i e ~ t i g t i n g ~ ~ ) as ' n reqs f i guu r qekan nie,47) Hoewel daar

0.3.4.1; D 3.4.1.1; 0 3.4.7.1; Den Tonkelaar 1979 6: "Evenals b i j de Ro= meinen bleven dc ? r h ~ echtr?r voorop staan ..."; Du f f 1938 26: "Any set of men who are f o r any nurpose reqarded as a grouo may be c a l l e d a r,-*r= pus . . . "; Cohn 1873 5: "Danach i s t corpus e ine Vereiniqunq physischer Personen." Kasrr 1979 60 verk laar da t d i e vroe2 Romeinse rPq ' n mens n i e as i n d i v i d u beskou he t nip. maar as l i d van d i e ve rsk i l l ende gemenskay= pe waaraan hy behoort he t ; ook Po l lock cn Mai t land 1895 471.

' n S t i q t i r l q word t rad i s i onee l omskryf as 'n vermolnskompleks wat v i r 'n bepaalde ( i deF le ) doe1 afgesonder i s en as subjek aan d i e reqsverkeer deelneem. Kyk 3.4.6 hieronder v i r k r i tie:: op h i e r d i e wriskrywinq.

Joubert 195! 19.

soms van ' n vermoe wat v i r 'n bepaalde doe1 bestem was, qebru ik qernadl: is,, hi

M j t t e i s aan dat so 'n vermoE n i e as 'n se l f s tand ige regsubjek gefunqeer he t

n ie .48) So ' n vermoB, wat v i r ' n idePle doe1 bestem was, het a l t y d d i e een of

ander sa~newerkinqsgroep (met lede) i n eiendom toegeval. D ie en iqs te uitsonde=

r i n g op d i e v e r e i s t e van 'n ledesubstraat i s d i e Romeinse fisc~ic. t l i e r d i e p r i -

v a a t r e g t e l i k e regs f i guu r i s n i e m e r bekend i n d i e vonn #a t r l i t i n d i e Raneinse

reg aanqeneem he t n ie , naamlik dat d i t d i e ke i se r se p r i v a t e vermoi! was, wat

dus n i e deur d i e senaat o f vo lk beheer kon word n i e .

2.1.2.2 Afgeskeide vennoP

Hoewel d i e be langr ikhe id van d i e lede tetkens beklemtoon i s , i s daar rnin Ro=

meinse t e k s t e wat ' n v e r k l a r i n g v i r d i e regspos is ie van d i e lede teenoor d i e

e n t i t e i t b ied . i n h i e r d i e verband kan Digesta 3.4.7.1~') as 'n t lmont l ike aan=

du id ing van d i e regspos is ie van d i e lede gebrvik word. ~ u f f " ) vermeld da t d i e

woord ~cnivarsitas i n h i e r d i e teks moont l i k 'n i n t e r p o l a s i e kan wees. U i t maak

eg te r n i e ' n g roo t v e r s k i l aan d i e betekenis van d i e teks n ie , want saamgelees

met Digesta 3.4.1.1 du i d i e teks daarop dat 'n samewerkinosgroep i n bepaalde

omstandighede ' n afgeskeide ver~noe van d i e van d i e samestellende lede kon he.

Daar i s e g t e r nerens en ige aanduiding da t so ' n e n t i t e i t met 'n afqeskeide ver -

mo2 deur d i e Rmeine as 'n regsubjek erken i s n ie .

~ a s e r ' l ) se ve rk l a r i n g van h i e r d i e t eks te i s insigqewend. Hoewel d i e Romeine

erkenning ver leen he t aan d i e f e i t da t sekere samewerkingsqrwpe 'n afsonder=

l i k e vermoe kon he, waarsku Kaser dat d i t n i e as d i e erkenning van d i e bestaan

van ' n a fsonder l i ke regsubjek v e r t o l k moet word n i e . A1 d i e lede qesamentl ik i s

naamlik as d i e draers van d i e reg te en v e r p l i g t i n g e van d i e groep aanqenlerk.

Tog staan d i t vas da t daar i n d i e Romeinse reg sanewerkingsqroepe ( t w l 7 a g i u ,

corpora, univemdtutes en 60hZ i tateu ) bestaan h e t , wat 'n gemeenskapl i ke wi 1

Mi t t e i s 1908 340. Ten ops ig te van d i e f i scus , s ien Kaser 1979 77.

"S i qu id o n l v e r s i t a t i debetur, s i n g u l i s non debetur: nec quod dehet un i= v c r s i t a s s i n g u l i debent." Kyk ook D 3.4.1.1, soos u i t eenges i t i n vn 74 hieronder.

1979 76; vg l ook aanhaling i n vn 13. Sowel M i t t e i s 1908 403 as Van Creveld 1912 57 dui aan da t d i e veren ig ing o f groep n i e d e l i k t u e e l o f s t ra f reg= t e l i k aanspreekl ik gehou kon word n ie , maar da t d i e lede i n h u l l e i n d i = v i due le hoedanigheid aanspreekl ik gehou i s . Kyk ook D 4.3.15.1.

kon v o n en oor ' n a fsonder l i ke vcrmoe at afgcskei i s van d i g van d i e i n d i =

v i due le l ede ) kon beskik en d a t d i t v i r d i e lede n i e moont l i k was om afsonder-

l i k o o r d i e aanwending van h i e r d i e afqeskeide vermok? t e b e s l v i t n ie .52) Die

Romeine h e t aan d i e hand van d i e bogenoenrde kenmerke d i e lede gesamentl ik as

fonne le eenheid teenoor derdes beskou en reg te en v e r p l i g t i n g e voortsprui terrd

u i t k o n t r a k s l u i t i n g i s deur d i e lede gesarnentlik u i tgeoefen. V i r rnisdade en on=

r ~ g m a t i ge dade was d i e 1 ede egter steeds persoonl i k aanspreekl i k teenoor der=

des.53) ~ i t t e i s ~ ~ ) v e n e l d dat daar tydens d i e Republiek geen regspersoonl ikheid

aan groepe ver leen i s n i e en d a t d i e eiendonrsreg op d i e a f sonde r l i ke venaoil d i e

lede as sooi?: (vennote) toegekom he t . Volgens h m h e t d i e regspos is ie van a l l e

samewerkingsvorme met d i e Du i tse nicht r ~ c l t h f i i h i g a Verein ooreengestem. Met

h i e r d i e standpunt kan n i e saarngestem word n i e . By d i e societas ontb ind d i e groep

by d i e w i sse l i ng van lede, t e twy l langdur ige voortbestaan ongeaq d i e w i sse l i ng

van lede (soos hieronder vo l l ed ige r bespreek word) j u i s ' n k e m r k van d i e Ro=

rneinse samewerkingsvom~e was. D i t i s eg ter we1 so dat d i e l ede gesarnentlik e ie=

naars van d i e afgesonderde v e n o e was, aangesien daar n i e ' n regspersoon, wat

as eienaar van d i e a f sonde r l i ke ve rme aarrgewys kon word, bestaan h e t nde.

Daar was eg te r n i e sprake van enige aandeelho~rding deur d i e lede nie,soos b l y k

u i t 2.1.2.4 hieronder.

I n d i e k lass ieke t y d en vera l na d i e 1.m .Juulin, spreek d i e erkenning van regs=

persoon l i kheid i n d i e Romeinse reg volqens ~ l i t t e i s ~ ~ ) vansel f . Hy steun h i e r

ve ra l op 91 v e r t o l k i n g van Diqesta 3.4.1.1. lnd ien Digesta 3.4.1.1 noukeur ig on=

dersoek word, steun d i t eg ter n i e h i e r d i e standpunt van M i t t e i s n ie . D i t handel

s legs oor d i e a fsonder l i ke v e m e van ' n samew~rkingsgroep en d i e ver len ing van

regspersoonl ikheid kom nPrens daar in t e r sprake n i e .

Kaser 1979 76; Den Tonkelaar 1979 3: "ho konden deze ko rpo ra t i es naar de o p v a l t i n q van de meeste s c h r i j v e r s een eigen w i l hebben, de c o l l e c t i e v e w i l van de san~enwerkende personen, was e r i n ve le qeva l len sprake van een van de vwmogens van de leden afgescheiden vermngen en kon zo ' n korpora= t i e vee la l eiqendm, vorderingen en schu ld hebben."

D 3.4.2; D 3.4.7.1; D 4.3.15.1. Sien uok M i t t e i s 1908 345: "#irgend5 ist . gesaqt, dass das Vermogen p r i v a t e r Korporat ioncn dm! Einzelnen i n q t e i c h c r Weise fremd i s t , wie d m Municeps oder Colonus das der Kolonirr odcr des Municipiurn. Ausspriiche w ie der, dass 'quod u n i v e r s i t a t i dehetur, s inau l i s non debetur ' u.a. ( 0 3.4.7.1; D 1.8.6.1; D 2.4.10.4) br ingen nrrr d i e f o r = male E i n h e i t der Korporationen im Ve rha l t n i s zu U r i t t e n zutit Ausdruck unrl lassennd ie Fraqe nach de r Gestaltung des in ternen Verha l tn isse durchaus of fen.

1908 390. V i r d i e vere is tes wat t en ops ig te van 'n .-ocio(ar: qes te l i s , vqt teks by verwysirry 67 hieronder.

1908 399; anders Du f f en Buckland - s ien teks bv verwysinys 75 en 76 h i e r - onder. V i r k r i t i e k op d i e standpunt van M i t t e i s , kyk ook vn 27 h i w h o .

2.1.2.3 Langdurige voortbestaan

D i t i s be lang r i k om daarop t e l e t da t d i e k lass ieke Roneinse j u r i s t e reeds oor

d i e p r o b l e m van langdur ige voortbestaan van samewerkingsvorme, ondanks wisse=

l i n g van lede. bes in het. Ulpianus h e t d i t moont l i k qeag da t ' n veren ig ing

deur s legs een persoon voo r tges i t kan word en dan verder kan voortbestaan i n=

d ien h i e r d i e een persoon deur 'n ander vervang word.56)

Hoewel d i e i n t e r n e pos i s i e van d i e lede ten ops ig te van d i e groep n i e d u i d e l i k

omskryf i s n i e en daar n i e 'n a fsonder l i ke regsubjek deur d i e Romeine erken i s

nie, i s daar t og be langr ike kenmerke omskryf, naamlik dat: - d i e lede gesamentl ik 'n gemeenskaplike w i l kon worn wat as n i l van

d i e groep aangefnerk i s ; - 'n a fsonder l i ke vermoe t o t stand qebr ing kon word; - d i e groep o f e n t i t e i t kon voortbestaan onqeag d i e w isse l i n g van lede,

solank daar maar a l t y d minstens een l i d beski kbaar was.

2.1.2.4 Onderlinge regsverhoudinge tussen lede

'n Vraag wat na vore kom, i s o f d i e groepvorming deur d i e l ede op kon t raks lu i=

t i n g berus he t en o f d i e reg te en v e r p l i g t i n g e van d i e l ede teenoor d i e e n t i =

t e i t kontraktueel van aard was. D ie Suid-Afrikaanse regspraak en ' n aantal h i t =

se j u r i s t e bepaal tans dat d i e gemeenregtelike regspersoon op ' n reeks kontrak=

t u e l e verhoudi ngs b e r m en d e w h i e r d i e kant rakvoorskr i f t e beheers word. 57) D i e

meeste Nederlandse j u r i s t e neem eq te r d i e standpunt i n d a t regspersone n i e kon=

t rak tuee l van aard i s n i e en da t d i e ree l s en s t a t u t e 'n soo r t objekt iewe reg

vorm, wat tydens d i e o p r i g t i n g saamgestel word en waaraan d i e toetredende lede

onderwerp ~ 3 r d . ~ ~ ) O i t i s dus be lang r i k om vas t e s t e l o f d i e Romeinse reg eniqe

u i t s l u i t s e l i n h i e r d i e verband gee.

56) Ulpianus D 3.4.7.2.: " I n decur ionibus v e l a l i i s u n i v e r s i t a t i b v s n i h i l r e f e r t , utrum omnes idem maneant an pars maneat ve l omnes immutati s i n t . Sed s i un i ve rs i t as ad unum r e d i t , magis admi tti t u r posse e m convenire e t conven i r i , cllm i u s mnium i n unum r e c c i d e r i t e t s t e t nomen un i ve rs i - t a t i s . " Raadpleeg ook Homes 1976 151.

57) Sien d i e gesag aangehaal i n vn 9 ; ook Flume 1977 d l 1 95 ev; Larenz 1980 116 en 130.

58) Bv Van der Velden 1969 37; Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 97, 184-189.

Die Romeinse bronne gee geen aandoiding d a t k o n t r a k s l u i t i n g as grondslag van

d i e p r i v a a t r e g t e l i k e veren ig ing aangenwk kan word n i e en daar tom ook geen

d e f i n i t i e w e omskrywing van d i e aard van d i e r e e l s o f regu las ies van d i e same=

wert ingsvorne soos i n 2 . 1 . 1 . 1 - 2 . 1 . 1 . 4 v e n e l d , voor n ie . D ie Ronaniste verskaf

eweneens geen ve rk ta r i ng v i r d i e grondslag van h i e r d i e samewerklnqsgroepe n ie .

Kaser verk laar dat d i e r o l van d i e m n s i n d i e vroei3 Rmeinse reg n i e soseer

i nd i v i duee l van aard was nie, m a r da t d i e mens eerder as ' n gemeenskapswese

bestempel is.59) D i t hou veel eerder d i e gedagte i n dat daar gemeenskapstruk=

t u r e met 'n e ie , n ie -kont rak tue le aard bestaan h e t as wat d i t op i n d i v i d u e l e

kont rak tue l e verhoudings du i . Die gebrek aan 'n aanduiding i n d i e Rorneinse reg da t a l t e groepe op kontrak=

s l u i t i n g berus, word des t e meer opva l l end wanneer '1 mens op d i e mskrywing

van d i e beg r i p societcts l e t , en vera l daarop da t i n d i e Rominse r e 9 t c l kens

u i t d r u k l i k melding gmaak word van d i e kontrak waarop d i e a a c i e t m berus.")

I n d i e l i g h iervan i s d i e a f l e i d i n g n i e ongeregverdig n i e dat, i nd ien d i e ge=

rnelde Ronwinsregtel i ke sarnewerkingsvonne op kon t ra t sou berus bet, d i t u i t =

d r u k l i k i n d i e bronne v e n e l d sou gewees he t . H i e r o i t kan verder d l e a f l e i d i n g

gemaak word da t d i e hu id ige Strid-Afrikaanse regspos is ie bet re f fende d i e funde=

r i n g van regspersone n i e op enige Ronteinsregtel i k e gmndslag berus n ie . 61)

D i t w i l voo rkm o f daar f e i t l i k g e m alqemene r e l l s t e n ops ig te van d i e i n t e r =

ne funks ioner ing van verenigings bestaan h e t nie.62) D ie verenigings h e t S e l k =

een h v l l e e i e s t a t u t e (%ex c o l ~ e ~ i i ) ~ ~ ) opgestel , welke s t a t u t e bepal ings i n

verband met d i e toe- en u i t t r e d e van lede, r e g t e en v e r p l i q t i n g e van l ede en

d i e organe wat na bu i t e noes optree, bevat het. Digesta 3.4.1.1 en Digesta

3.4.10 bevat verwysings na persone wat as o g a n e (ackores) namens d i e vereni=

g ing m e s optree.

5 9 ) Kaser 1979 60; ook Po l lock en Mai t land 1895 471 .

60) Cohn 1873 2 0 ; Kaser 1979 158,180; Feenstra 1978 1 8 0 , 185.

6 1 ) Hie rd ie s t e l l i n q s a l l a t e r by d i e hesprekinq van d i e kanonieke req, Roy meins-ttotlandse reg en Engelse reg verder bespreek word.

62) Kaser 1979 78.

63) Le t ap d i e term IGX c o l l e q i i .

Volledigbeidshalwe i s d i t noodsaakli k om d i e begr ippe sociotas en c m u ? z i o

nader t e oms k r y f . D ie societas-begr i p het ' n tweeledige on tw ikke l i ngsproses

i n d i e Romeinse reg ondergaan. I n d i e voor-k lassieke t y d he t d i t op d i e be=

g r i p ~ ~ t m w t i z u r r gedui . Na d i e dood van 'n p c l ~ c r f m i 2 i c ~ het daar van reqswe

I n oonsortium e r c t o non c i t o tussen d i e s u i heredas van d i e oor lede paterafa=

m i l i n e t o t stand gekom.64) H ie rd ie cornort iurn kon ook op I n v r y w i l l i g e wyse

deur middel van I n formele regshandeling tussen nie-erfgename gevom word,

wat meegebring h e t d a t e l ke deelgenoot se t o t a l e vermoe i n d i e nwneenskapli=

ke vermoe opgeneem i s . By d i e dood van een van d i e deelgenate het h i e r d i e

c o n s o r t i m eg te r ontbind. 65 )

Aan d i e einde van d i e Republiek met d i e begin van d i e k lass ieke tyd he t d i e

vrywi 11 i g e consortium i n d i e soo ie tas onr2is.m honorlat~ ontwikke l . D i e hroeder=

skapsgrondslag i s steeds behou, maar d i e s o c i e t m i s met d i e oog op d i e nako-

ming van 'n spes i f i eke d o e l s t e l l i n g (wat n l e noodwendig winsbejag was n i e )

opgerig.66)

D ie kemerke van h i e r d l e aocietae was d a t d i t s legs by wyse van kon t raks lu i=

t i n g opger ig kon word en op voortdurende w i l s o o r e e n s t m i n g tussen d i e s o c i i

berus het. D i t i s ontbind met d i e a c t i o pm sooio as enige svcl 'm dood i s

o f n i e meer d i e w i l gehad het om met d i e ander deelgenote saam t e werk n i e .

I n d i e k lass leke t yd I s d i e ~ o u i e t a s van d i e kurporat iewe samewerkinqsvorme

h ie rbo vermeld onderskei op grond van d r i e k e r ~ m e r k e : ~ ~ ) - daar was by d i e s o r i d u s n i e sprake van voortbestaan onqeag d i e wls=

s e l i n g van deelgenote nie; - d i e reg te en v e r p l i g t i n g e tussen d i e s o c i i onde r l i ng i s kont rak tuee l

gereel ; - d i e o o c i i was mede-eienaars van d i e gesalnentl ike vermoe, t e r u y l d i e l e =

de van k a ~ m r r r t i m i w samewerkingsvorme gesamentl ik d i e eienaars van d i e

Kaser 1979 180; Van Zyl 1977 225; Van Wyk 1976 38; Van Warmelo 1950 217-219.

Van Wyk 1976 39: "... ( 1 ) t can b e t t e r be descr ibed as a f r a t e r n a l asso= c i a t i o n w i t h a cmnon goal, than as a commercial e n t ~ r p r i s e . " Kaser 1979 181 verwys i n h i e r d i e verband vera l na Gaius 3.148 en D 17.2.7 (U lp) .

Van Wyk 1976 39; Kaser 1979 181; Feenstra 1978 187. Ribhens 1978 10-11 beklerntoon d i e onderskeid wat tussen d i e soeietas en d i e un~:vorsiltru bestaan het.

v e m F was. Laasgenoemde regspos is ie v e r s k i l van niede-eiendom daa r i n

dat by gesamentl ike eienaars n i e sprake van aandeelhouding was n ie .

Die Rorneinse begr fp ccmnnzmio p m indivitlo o f cwnthminim (mede-eiendom) stern

n e t d i e ~ o c i c t m - b e g r i p ooreen i n d i e enkele ops ig da t e i e n d w r e g op 'n saak

o f 'n gerneenshaplike verm& tussen lneer as een eienaar verdeel word op so 'n 68 1 wyse da t e lke eienaar 'n urnhe2 i n d i e eiendansreg op d i e saak o f v e m t he t .

Tog v e r s k i l d i t ook i n verskeie ops ig te van d i e sacietcw-begr ip, naam~nlik:~~)

- ccni&mi.nkum berus n i e noodwendig op k o n t r a k s l u i t i n g n i e , t e rwy l 'n so=

c ie tas we1 kont rak tuee l van aard i s ; - cnndnminim s l u i t n i e noodwendig gemeenskap van wins en v e r l i e s i n n ie ,

te rwy l d i t we1 d i e geval by 'n s o r i e t f f i i s ; - ' n mede-eimaar kan sander t o e s t e m i n g van ander mede-eienaars oor sy

aandele i n d i e eiendomsreg beskik, t e w y l d i t n i e by ' n o o c i ~ t c r ~ mwn t=

l i k i s n i e ; - i n d i e nb k lass ieke t y d kan een socius d i e ander verteenwoordiq, terwyl

d i t n o o i t by cordansinism ~ n o o n t l i k i s n ie ; - ' n socict(zn word met 'n vasgestelde doe1 opgerig, t e rwy l d i t n j e noodo

wendig d i e qeval by c-cmdc~nrinim i s n ie .

H i e r u i t b l y k dan ook d u i d e l i k d a t hoeuel d i e lede van 'n samewerkingsvonn

(corpu:;, r:ol lcg~un; , sn&I l: ta.7 o f m i a c w i t n . s ) gesamenll i k eienaars van d i e

afgesonderde v e m e was, h i e r d i e samewerkingsvame ingrypend van d i e so&=

tm- en ~-curmw~?:o-f i gu re versk i 1 h e t . ?.1,2+5 Owerheidstoestemning

Die r o l wat d i e owerheid aanvankl ik by d i e o p r i g t j n g van d i e samewerkings-

vorme s m s i n 2.1.1.1 - 2.1.1.4 vermetd gespeel het , was n i e groot n i e en d i e

meeste skrywers verk laar dat daar aan d i e begin van d i e Republiek v ryhe id van

vcren jg ing bestaan het.70) I n Digesta 47.22.4 ( ~ a i u s ) " ) word vermeld da t krag=

tens d i e Twaalf Tafe ls (8,27) verenigings v r y l i k opger ig kon word, m i t s

d i e doe1 van d i e verenigings n i e s t r y d i g met d i e wet te o f goeie sedes was n ie .

68) Van Wyk 1976 44; Kaser 1979 99; Van Warmelo 1950 208.

69) Kaser 1979 98-100; Van W a m l o 1950 212-242; De lpor t en 01 i v j e r 1981 362-363.

70) Jtirs-Kunkel-Wenger 1949 75; Cohn 1873 37: Kaser 1979 78; Den Tonkelaar 1979 5.

71) "Sodales sunt, qu i eiusden~ c o l l e q i i sunt ... . His autem potestatem f a c i t l e x pactionem quam v e l i n t s i b i Cerre, durn ne q v i d ex puh l i ca leqe corrlnnpant. Sed haec l e x v i d e t u r ex leqe Solonis t r a l a t a esse." Vgl oak D 34.5.70.

Teen d i e einde van d i e Republiek was toestemning van d i e Senaat egter nodig v i r

d i e o p r i g t i n g van 'n vereniging, deurdat d i e gevaar van sameswerings teen d i e

s t a a t algaande g r o t e r geword he t . Die Senaat h e t ook d i e bevoegdheid gehad om

bestaande verenigings om bepaalde redes t e on tb i nd , byvoorbeeld weens d i e ge=

vaar van sameswerings o f onsedel ike d o e l s t e l l i n g s o f ~ p t r e d e . ~ ' )

Die be lang r i ks te v o o r s k r i f u i t d i e k lass ieke Romeinse req i n h i e r d i e verhand

i s d i e Zex Julia van Keiser Augustus, wat bepaal h e t da t 'n samewerkingsqroep

se d o e l s t e l l i n g s en funks ioner ing deur d i e Senaat goedqekeur moes word alvorens

so I n veren ig ing w e t t i g opger ig kon word.73) H ie rd ie reP l i nq i s i n Dirlesta

3.4.1 en Digesta 3.4.1.1 geneem em.^^) ~ u f f ~ ~ ) en ~ u c k l a n d ~ ~ ) wys a l b e i daarop

da t daar n i e ' n verkeerde a f l e i d i n g u i t Digesta 3.4.1 en Digesta 3.4.1.1 ge=

maak m e t word nie, naaml i k dat d i e Romei ne regspersoonZ i k h d i d aan vereniqings

wat met staatstoestemming opqer ig i s , ver leen he t . H ie rd ie t eks te 16 klem op

d i e a1 gemene owerheidstoestermning wat bepaalde groepe van d i e Senaat verkry he t

om verenigings t e vorm, soos byvoorbeeld persone wat goud, s i l w e r en sout gemyn

het, bakkers, skeepseienaars en belast inggaarders, t e rwy l a l l e ander groepe t e l =

kens u i t d r u k l i k van d i e Fenaat toestemning moes verkry. Daar word eqter n@rens

u i t d r u k l i k vermeld dat h i e r d i e groepe as regsubjekte erken i s n i e . Belanqr ike

kenmerke van h i e r d i e qroepe was dat h u l l e oor ' n a f sonde r l i ke v e t m e kon besk ik

en organe kon aanwys wat dan namens d i e groep regshandelinge aangcqaan he t . 77

0 3.4.1; Kaser 1979 78; Morriaa v Stma'n~d Bzrildiny Soc!iety 1932 AD 229 op 234, 235.

f irs-Kunkel-Wenger 1949 75; Cohn 1873 76 ev; M i t t e i s 1908 395 ev

D 3.4.1: "Neque societas nequi co l leq ium neque huiusmodi corpus passim omnibus habere concedi tur : nam e t l eq ibus e t senatus consu l t i s e t p r i n - c i p a l i b u s c m s t i t u t i m i b u s ea res coercetur. paucis admodum i n causis concessa sunt hrriusmodi corpora: u t ecce vec t i ga l i uw p u b l i c o m s o c i i s permissun e s t corpus habere vel aur i fodinarum ve l a rgent i fod inarum e t salinarum. i t em c o l l e g i a Romae ce r ta sunt, quorum corpus senatus con= s u l t i s atque cons t i t u t i on ibus p r i n c i p a l i b u s confirmaturn est , v e l u t i p i s t o r u n e t quorumdurn allorum, e t navicular iorum, qu i e t i n p r o v i n c i i s sunt;" D 3.4.1.1: "Ouibus autenl permissum es t corpus habere co l l e q i i societa= t i s s i v e cuiusque a l t e r i u s eorum n ~ m i n e , propr ium e s t ad exemplum r e i p h l i c a e habere res conmunes, arcam cotnnune e t actorurn s i v e synd icm, per quem tamquam i n republ i ca , quod cmmuni ter ag i f i er io l re oporteat, agatur f i a t . "

Vgl i n h i e r d i e verband Vor~r.ism 1 ) Standirrd Hui ld iny S c e i s t y 1932 AD 229 op 235.

2.1.2.6 Samevatting

D ie volgende kenmerke u i t d i e Romeinse reg word tans ook by d i e gemeenregte-

l i k e regspersoon i n d i e h i d - A f r i k a a n s e reg aanqetref :

- d i t h e t a l t y d berus op 'n lede-suhstraat;

- daar was 'n afgeskeide vermoF; - d i t he t voortbestaan ongeag w isse l i ng van lede, solank daar m a r een

1 i d was om d i e voortgang t e verseker; - d i t he t ann d i e regsverkeer deelqeneem d e w middel van or(~ane;~*)

- d i e groep kon 'n groepswi l vorm; - d i e doe1 van d i e groep was van ka rd ina le belang;

- owerheidstoestemming was noodsaaklik.

2.2 Die-kanonieke r e g

Die middeleeuse Kanoniste kan tereg as baanbrekers op d i e gebied van d i e teo=

r e t i e s e heqrondinq van korporasies en ander sanelewingsgroepe aangmerk word.

N ie a l l e e n he t h u l l e ' n algemene term (wat ooreenkorn met d i e hu id iqe t e n Pegs=

persoon) geskep n i e , maar h u l l e was bok d i e eers te j u r i s . t e w a t 'n korporas ie

as ' n regsubjek bestenlpel het7') en t e o r e t i e s oor h i e r d i e regs f i guu r bes in he t .

Vera1 twee pt-obleme waannee h u l l e t e doen gehad het . h e t t o t d i e t eo re t i ese

bestuder ing van samewerkingsvorme aan le id ing gegee. Eerfifeuo het h i e r d i e j u r i s =

t e h u l l e met d i e vraaq u i e d i e eienaar van k e r k l i k e goedere was, bes ig gehouEO)

en hwctEi.m noes d i e Kanoitiste u i t s l u i t s e l gee oor d i e vraag o f d i t ~ n o o n t l i k

was an 'n p l a a s l i k e kerk t e ekskomwisee r , d i t w i l sd, oor d i e vraaq o f I n

p l a a s l i k e k e r t as e n t i t e i t 'n d e l i k kon pleeg. H i e r d i e twee probleme h e t v s r a l

aan le id ing t o t d i e Kanoniste se besinning oo r d i e wese van p l a a s l i k e kerke ge=

gee. 81

78) Joubert 1951 18; Kaser 1979 76.

79) Henkel 1972 10; b r a Siccama 1905 17, 25. Somwrige J u r i s t e verk laar dat d i e Kanoniste ' n korporasie ds 'n f i k t i e w e regsuhjek qesien he t - s ien teks by verwysings 102 en 103 hieronder. Kyk ook Dewey 1926 664 ev; Coinq 1973 15. Die term koq?ornsie vmrd by 1.2.4 h ierbo v o l l e d i g omskryf.

80) Horn Siccama 1905 10-195; Feenstra 1978 37.

81) Jouhert 1951 77. Die term ~LaosLikr k ~ r h hou naastenby d iese l f de beteke= p i s as d i e hedendaagse tenn p ~ m r ~ n t . - i n .

2.2.1 Kenmerke van samewerkinqsvorme

2.2.1.1 Beweerde ontkenning van 'fi ledestrbstraat

D i t i s be langr ik on daarop t e l e t da t d i e Rooms-Katolieke kerkheqr lp (soos

deur d i e Kanoniste ontwikke l ) n i e i n a l l e ops ig te met d i e Ron~einse so&Zi t~=

t e s en col legia ooreengestem h e t n ie . D ie Romeine he t deurqaans by en iqe gods=

d i e n s t i g e vereniging d i e klem op d i e ledesubst raat van d i e veren ig ing l a a t v a l .

Die Kanoniste he t we1 'n p l a a s l i k e kerk as 'n afsonder l i k e e n t i t e i t bestempel

en he t se l f s d i e benamlngs wziver.s?:tas, collegium en corps daarvoor gebruik,

maar d i e belang van d ie ledesubstraat h e t gaandeweg op d i e agtergrond verdwyn.

- Die algemene kerk as 'n g e h e e l e n t i t e i t ( d i t w i l s@ d i e Rooms-Katolieke ke rk )

i s verpersoonl i ka2) en d i e o n s t e r f l i k h e i d van h i e r d i e e n t i t e i t i s beklemtoon.

D ie p l a a s l i k e kerke i s as onderafdel ings van d i e algemene kerk beskou en het

me t te r t yd heeltemal i n d i e algemene kerk opgegaan. Laasyenoemde i s as d i e ver=

persoon l ik ing van Chr is tus aangemerk. H i e r d i e beskouinq h e t waarskynl ik d i e

Kanoniste op d i e spoor van 'n a f sonde r l i ke e n t i t e i t as reqsubjek geplaas. D i t

h e t ook verder gedien as middelpunt waaromheen h u l l e d i e algemene t e o r i e oor

d i e regspersoon opgestel het . 83)

Wat d i e p l a a s l i k e kerke b e t r e f , h e t d i e olends (biskoppe en ander kerkatnpte-

nare) me t te r t yd so 'n be langr ike r o l gespeel da t d i e l e k e ( i n d i v i d u e l e gelowi=

ges) vanaf ongeveer 360 n.C. n i e meer as l idmate veel r eg te behou he t n i e . D ie

kerkgoedere i s deur d i e c l e w t en behoewe van d i e l eke bestuur en aangewend

en d i e leke h e t weiniq, i n d i e n enige, seggenskap i n d i e p l a a s l i k e kerk gehad.

~ o u b e r t ' ~ ) beweer d a t h l e r d i e s i en ing reeds i n d i e tweede eeu n.C. beg in pos=

vat het, D i t i s me t te r t yd ui tgebou t o t d i e gedagte d a t d i e p l a a s l i k e kerk as 'n soo r t s t i g t i n g ( e n t i t e i t sonder lede) d e w d i e a l e r w ten behoewe van d i e

82) Solntyds ook genoem p u t m a , denim, muter noster, mnter et filin. Kyk ook Homes 1976 155: "Voor he t e e r s t passen de Canonisten on l e kerk en haar i n s t e l l i n g e n de term pcrsoorz toe. H i e r vinden w i j derhalve voor h e t e e r s t h e t beg r i p ref-htsp~rsoon. D i t i s vernoedel i j k een qevolr! van he1 f e l t dat de transcendente eenheid van de kerk en haar i n s t e l l i n g e n i n de persoon van Chr is tus en de h e i l i g e n wordt gezocht."

83) Joobert 1951 75 ev. - -

84) 1951 27, 55; Coing 1973 15; anders l l l lmann 1966 11: "Furthermore, t h e Church i t s e l f was always defined as t he congregat io f i d e l i u m o r t he un i ve rs i t as f i d e l i m , i n which the accent lay on t h e f i d e l i s . This congregation o f t he f a i t h f u l , all-embracing as i t was, included bo th l a i t y and c le r i cs . " V i r verdere k r i t i e k op Joubert se standpunt, vgl vn 87 hieronder.

l eke (wat nou n i e meer l ede was n i e ) bestuur i s . Joubert s t e m i n h i e r d i e

verband s te rk op d i e u i tspraak van aartsbiskop Moses van Ravenna, wat d i e

standpunt s6 ve r gevoer het da t hy d i e kerk as 'n saak ( W E ) , wat verper=

soon l ik i s t o t 'n regsubjek sonder inagneming van b f d i e clemra bf d i e l eke

as ledesubstraat, bestempel he t . ' n l d e ~ ~ s wonder u f h i e r d i e s ien ing van h s e s

van Ravenna n i e d i e voor loper van d i e t e o r i e van d i e subjeklose doelvermot

van B r i nz was nie. D i t i s d u i d e l i k da t h i e r d i e Roomse kerkbegr ip d i e navor=

se r geensins verder b r i n g i n d i e ondersoek na d i e regspos is io van lede t e n

ops ig te van 'n regspersoon nie. La te r s a l ook aangetoon word d a t h i e r d i e

kerkbegr ip, wat aan le id ing gee t o t d i e standpunt da t ' n kork ' n s t i g t i n g i s .

n i e op enige gerefomeerde kerk,85) waar d i e kern van d i e kerkhegr ip j u i s

d i e versameling van gelowiges i s , toepassing kan v ind nie.86)

D i t w i l eg ter darem voo rkm asof d i t ' n oorvereenvoudiging i s om t e beweer

da t d i e Rooms-Katolieke kerk d i e ledesubstraat t o t a a l ontken het.Ullaann ver - .a71 k laa r .

"This corpora t iona l elelrent (verwysende na d i e cagregutz'a fidetitm - my invoeqing) seems t o me a c r u c i a l and v i t a l f ea tu re o f medieval so=

c i e t y and has p a r t i c u l a r relevance t o my top i c , f o r i n combination

w i t h the ecc les io log i ca l s t r a i n o f thought i t l e d w i thou t g rea t e f f o r t

t o the t hes i s t h a t the C h r i s t i a n was a member o f the a l l m b r a c i n g

cawrehens i ve corporat ion, the church. "

Oaar m e t ook gewys word op d i e f e i t da t d i e Kanoniste n o o i t sover gekanr h e t

om d i e s t i g t i n g as ' n apar te ka tegor ie naas d i e korporas ie t e s t e l n ie, moont=

I l k weens d i e f e i t da t h u l l e n i e d i e ledesubstraat van d i e ke rk t o t a a l ontken

he t n ie . 88) -- -- 85) Bedoelende a l l e kerke met 'n reformator iese grondslag.

€6) Kyk 3.4.5 en 6.4.1.1 h ieronder .

87) Ullmann 1966 7; raadpleeg ook Homes 1976 155: "Ofschoon h e t genootschap- p e l i j k e moment i n he t c h r i s t e l i j k e kerkbegr ip n i e t ontbrak (congregat io f i d e l i u m ) , maak d i t i n de canonist ische l i t e r a t u u r aeheel p laa ts voor h e t eveneens i n d i t beg r i p bes lo ten stichtingsnloment. O i t i s he t gevolq van de i n de loop van de Middeleeuwen t o t stand qekomen h i e r a r c h i sche npbouw van he€ RK k e r k i n s t i t u t ~ t waar in allecpl d~ cLerue, n i e t lanqer de i n d i v i - - due le gelovigen, een ak t ieve r o l speel t . " L i g h t f o o t 1973 d l 1.1 352 en d l 1.2 271 verk laar d a t C l m n s Rananus aan d i e einde van d i e l c eeu i n sy b r i e f aan d i e Yo r i n th ie rs d i e h ~ l ~ gmeente i n crcdaqte aehad h e l en d a t daar n i e s p e s i f i a k van d i e clent;: melding qemaak i s n i e . R o m w n 1928 d l 1 378 wys daarop dat l idmate nog t o t en met d i e sinode van Laodicea (f: 360 nC) d i e r e q qehad h e t om ' n biskop t e k ies . Jouhert se s t e l l i c q dat l idmate reeds van d i e 2de eeu a f op d ie aotergrund begin ve&yn het, i s dus n i e heel temal korrek 11 i e.

88) Kyk vn 87. veral d i e standpunt van Ullmann; ook Joubert 1951 SO.

2.2.1.2 Afgeskeide vemoe

Dat d i e Kanoniste we1 oor d i e aard van d i e lede se regte op d i e afgesonderde

vennoe bes in het, kan n i e betwyfel word n i e . Die vermoensregtelike pos ts ie

van lede by sowel k e r k l i k o t n s t e l l i n g s as ander e n t i t e i t e i s onder d i e loep

geneem. H u l l e vernaarnste probleern was j u i s om vas t e s t e l wie as eienaar

van d i e afgeskeide vemoe, wat n i e d i e eiendom van d i e i n d i v i d u e l e lede was

n ie , aangemerk kon word. I n h i e r d i e verband he t daar onder d i e Kanoniste

eenstemmigheid bestaan ( ' n eenstemnigheid wat n i e by h u l l e Rmneinse voor=

gangers t e bespeur was n i e ) dat 'n a fsonder l i ke regsubjek eienaar van d i e

aparte vermoe i s . Aanvanklik h e t h u l l e by kerkeiendon d i e gedagte verkondig

dat God, Chr is tus o f d i e een o f ander h e i l i g e as eienaar aangemerk kan word.

Gedurende d i e Middeleeue i s h i e r d i e gedagtegang vervang deur d i e standpunt

dat I n regspersoon eienaar van d i e kerkgoedere is,") hoewel h u l l e nog n i e

d i e term raegsperscm gebrui k he t n i e .

H ie rd ie gedagtegang van d i e Kanoniste ten ops ig te van ' n regspersoon as e ie=

naar van d i e aparte vermo6 pas h u l l e n i e slegs op d i e kerk t oe n ie , maar ook

op ander verenigings met 'n l e d e s ~ b s t r a a t . ~ ~ ) O i t he t d i e be langr i ke gevolg

v i r d i e lede van korporasies gehad dat h u l l e n ie , soos I n d i e Raneinse reg,Y1)

gesamentl ik aanspreekl ik gehou kon word v i r v e r p l i g t i n g e deur d i e korporas ie

aangegaan nie. H i e r word v i r d i e eers te keer d i e beskouing aangetref van 'n

regsubjok as eionaar van ' n dfgeskeide vermoi;, wat reg te en v e r p l i g t i n g e a f=

sonder l i k van d i e r e g t e en v e r p l i g t i n g e van d te i n d i v i d u e l e l ede waaru j t d i t

saamgestel i s , kon verkry. 92

Die Kanoniste onderskei enersyds jum s i n g u l o m ( d i e r e g t e van d i e lede i n

h u l l e hoedanigheid van lede van d i e regspersmon) skerp van j u m t t n i u e r ~ i t u t i s

( d i e reg te van d i e regspersoon) en, andersyds, juru m i t m w i t c r t i s van j u m

p r o p r i a aingulorwn(die a fsonder l i ke reqte van d i s lede). Di t du i daarop dat

lede van 'n regspersoon i n d i e Kanonieke reg i n h u l l e verhouding t o t d i e reqs=

persoon bepaalde reg te verkry het. 93

89) Feenstra 1978 37; Jouhcr t 1951 54; b r a Siccarna 1905 17, 146, 147; Lohman en Rutgers 1887 9.

90) Ullmann 1966 44 wys op d i e i nv loed wat d i e sakra le reg op d i e algemene regs= beginsets u i tgeoefen het . Vgl ook M i t t e i s 1908 22; Van der Hei jden 1933 4.

91) Kyk vn 13 h ierho.

92) Feenstra 1978 37: "Gaandeweg worden de cons t ruc t i e i e t s suh t i e l e r : de monni ken gezamentl i j k - o f enige andere groep van personen i n ' kwa l i t e i t ' - worden [yeacht BQu pernoon t e z i j n . " Ook Joubert 1951 82; Henkel 1972 10.

93) Jouhert 1951 83; H m e s 1976 156; Ullmann 1966 7.

2.2.1.3 Langdurige vaortbestaan

U4t d+e Kanoniste se u i t eense t t i ng van d i e aard van d i e regspersoonsfiguur kan

geen ander a f l e i d i n g gemaak word n i e as dat h i e r d i e e n t i t e i t ongeaq d i e wisse=

l i n g van lede voortbestaan he t . H i e r d i e benadering 4s op sy beu r t gei'nspireer

deur d i e Roms-Katol ieke kerkbegr ip waarkraqtens d i e kerk as m i s t i e k e ewigheids=

f i g u u r ge t i pee r i s . D i t i s ook m t t e r t y d op ander e n t i t e i t e b u i t e d i e k e r k l i k e

i n s t e l l i n g s van toepassing gemaak.

Daar i s reeds gewys op d i e f e i t d a t d i e korporat iewe element ( ledesubst raat )

by d i e a l g m n e kerk d i e gemeenskap van d i e gelowiges was. Hoewel d i e cagre=

gnt io J i J o b i m met te r t yd op d i e agtergrond gesku i f i s deur d i e s t ig t ingsget lag te ,

he t d i t n i e afbreuk gedoen aan d i e f e i t da t d i e alqemene kerk ewigdurende w o r t =

bestaan gen ie t he t n i e . D i t i s OOk twy fe lag t i g o f d i e ledesubstraat oo i t geheel

en a1 ontken is .94)

Die ve re i s te van langdur ige vaortbestaan andanks d i e w i sse l i ng van lede word

oak d e l ~ r d i e Kanoniste op n i e - k e r k l i k e i n s t e l l i n g s met 'n ledesubstraat toege l

pas.95) Oaar word v e r m l d do t d i e regspersoon o n s t e r f l i k i s en s legs deur ower=

heidsopheff ing ontb ind kan word. ~ o u b e r t ~ ~ ) s t e w op u i t sp rake van Ipnocent ius

wanneer hy verk laar dat d i e Kanoniste 'n aans ien l ike u i t b r e i d i n g gemaak h e t op

d i e Romeinsregtel i k e r e f 1 dat ' n korporas ie s legs met een l 4 d kan bly voortbem

staan. Die Kanoniste he t d i t moont l i k geag da t ' n regspersoon ook kan b l y

voortbestaan s e l f s in d i e geval waar a l l e lede o f verteenwoordigers oor lede

4s. I nd ien lede o f verteenwoordigers daarna toetree, b l y d lese l f de regsper=

soon voortbestaan. Waar d i e regspersoon eg te r van owerhei dswel ontb4nd 4s , hou d i t j u r i d i e s op an t e bestaan en as daar ' n regspersoon i n sy p l e k op=

g e r i g word, i s d i t 'n nuwe regspersaon.

2.2.1.4 Onderl inge regsverhoudinge tussen ledc

I n d i e kananieke reg, n e t soos i n d i e Rmeinse reg, i s daar geen aanduiding dat

94) Raadpleeg vn 87 h ierbo.

95) Joubert 1951 85; anders H m e s 1976 156.

96) 1951 85; Innocent ius ad X 2.12.4, n r 4 en ad X 5.32.2, n r 2. V i r d i e Ro= n~einse reg, s ien vn 56.

' n regspersoon op k o n t r a k s l u i t i n g berus n i e . Daar word trouens geen aanduiding

van wat d i e grondslag van ' n regspersoon i s , gegee n ie . Ote kerkbegr ip van d i e

Kanoniste i s eg te r van so 'n aard dat d i t onwaarskynlik i s dat 'n reqspersoon

op k o n t r a k s l u i t i n g kon berus, aangesien d i t v i r d i e Kanoniste om d i e kerk as

ewige, m is t i eke liqgaam van Chr is tus gegaan he t .

Oaar kon oak qeen aanduiding d a t n i e - k e r k l i k e regspersone deur d i e Kanoniste

op k o n t r a k s l u i t i n g gebaseer i s , gevind word n i e . Wat we1 d u i d e l i k qes te l word,

i s dat d i e regspersoon bevoeg was om s t a t u t e op t e s t e l ten einde sy e i e hu is=

houde l i ke aangeleenthede t e r e 4 . Of h i e r d i e s t a t u t e kont rak tuee l van aard was

o f andersins 'n s o o r t objekt iewe reg waaraan d i e lede h u l l e ondetwerp het , daar=

geste l he t , b l y k n i e u i t enige van d i e geraadpleegde bronne n i e . Daar word ne t

verk laar dat regspersone wat onderhewig aan k e r k l i ke gesag ges te l was, d i e b i s =

kop se toestemming moes verkry alvorens en ige s t a t u t e opgestel kon word. 97 )

Die s t a t u t e he t bepaal op welke wyse d i e regspersoon na binne en na h u i t e , teen=

oor derdes, gefunksioneer he t . Ook h i e r i s sprake van d i e vorming van 'n qemeen:

skap l i ke w i l , maar dan slegs i n ooreenstemring met d i e v o o r s k r i f t e van d i e s ta=

tu te . 98 1

Huishoudel ike aangeleenthede i s voor ts by wyse van meerderheidstem gereel , wel=

k c wyse van b e s l u i t n m i n g op s i g s e l f a1 'n aanduidinq van korporat iewe w i l svo r -

ming was. Na b u i t e he t d i e regspersoon d e w middel van orqane gehandel, wdt

eweneens i n ooreenstemming n e t d i e s t a t u t e en d i e korporat iewe w i l van d i e lede

moes optree. 99 1

2.2.1.5 Owerheidstoestemming!

Net soos i n d i e Romelnse reg i s owerheidstoesteming (concessio szcperiurk)

ook h i e r as ' n ve re i s te v i r d i e totstandkaning van 'n reqspersoon geste l . Kerk=

l i k e liggame i s aan d i e verdere ve re i s te onderwerp dat h u l l e toestemning van

97) Joubert 1951 83.

98) Innocent ius ad X 1.31.13, n r 1 en ad X 1.2.6, n r 3; Joubert 1951 76 en 81: "Die Kanoniste h e t bepaalde ree l s en vormvereistes opgestel waaraan voldoen noes word alvorens d i e w i l o f handel ing van d i e geheel van d i e korporasielede dit? w i l o f handel ing van d i e regspersoon i s . \ lord h ieraan n i e voldoen n ie , dan i s d i t n i e d i e reqspersoon se w i l o f handel ing n ie , maar d i e i nd i v i due le korporasielede s 'n."

9 9 ) Hommes 1976 156.

d i e gees te l i ke owerheid, gewuonlik d i e b iskop onder w ie se gesag h u l l e geste l

i s , moes verkry. low

Die owerheid h e t oo r d i e u i t oe fen ing van d i e d o e l s t e l l i n g s van d i e regsper-

soon toes iq gehou en i n d i e n h i e r d i e d o e l s t e l l i n g s s taa tsgevaa r l i k of i n s t r y d

met d i e goeie sedes was, was d i t v i r d i e owerheid moont l i k om d i e regspersoon

te ontbind. Waar ' n reqspersoon d e w owerheidsopheffing ontbind i s , was d i t

n i e moont l i k v i r nuwe lede o f vor ige lede mm weer h i e r d i e regspersoon t e l a a t

h e r l e e f n i e en lede kon slegs 'n nuwe regspersoon net aanvaarbare doe l s te l -

l i n g s i n d i e lewe roep. 201 )

2.2.1.6 Deelname aan d i e regsverkeer

' n Belangr ike vraag, wat aan le id ing t o t veel bes inn ing oor d i e aard van d i e

regspersoonsfiguur gegee het , was o f 'n p l a a s l i k e kerk geekskmun isee r kon

word. H ie rd ie vraag d r i n g deur t o t d i e wese van regspersoonl ikheid, naamlik

o f 'n regspersoon 'n r e e l e regsubjek i s wat ' n d e l i k kan pteeg en o f d i t b l o o t

as 'n f i k s i e aan d i e regsverkeer dee ln~em. Laasgenoemde sou ook inhou da t d i e

regspersoon n o o i t i n e i e reg kan handel n i e en dat d i e lede wat namens d i e

regspersoon handel, a l t y d persoon l ik aanspreekl ik gehou moet word. Die beant-

woording van h i e r d i e vraag i s u i t e r s he langr ik , aangesien daar dikwels ver=

meld word da t d ie f i k s i e t e o r i e van Yon Savigny sy oorspronq i n d i e Kanonieke

rPq het.

V o n ~ i e r k e " ' ) beweer dat d i e f i k s i e t e o r i e van Von Savigny sy oorsprong by

pous Innocent ius I V hc t , en we1 op grand van 'n s t e l l i n g wat lnnocent ius i n

verhand n e t regspersoonl i kl ie id genaak het, naarnl i k: "Cum ool2eghn in causa

ctrziwrnitatin f i q o t m v U ~ U p~rsorza. "lo3) Innocent ius s i en we1 d i e reqsper=

100) Homes 1976 157; Joubert 1951 80.

101) Kyk teks by vernysing 96; Joubert 1951 85; anders Hornmes 1976 156

102) 1881 bd 3 279 vn 102; tlomnes 1976 155 ev.

103) Feenstra 1978 38; Henkel 2972 20; anders Joubert 1951 79 en Van C r ~ v e l d 1912 56, wat steun op Holder se beskouinq da t geen lnoderne t e o r i e i n vcr= band met d i e reqspersoon aan d i e Romeine o f Kanoniste ont leen i s n ie . O l i v i e r 1973 178 verklaar: "Some o f the mast fa r - reach inq d o y a t i c f i c = t i o n s have been created oot by Roman lawyers, h u t hjr t h e i r modern co l l c = aques. Althock~h the ranon is ts f i r s t used the word f i c t i o n i n connection w i t h corporate persons, Bar to lus de Saxeferato can perhaps h~ c a l l e d t h ~ f a t h e r o f t he F i c t i o n theory r q d r d i n g corpora te n e r w n a l i t y . "

soon as 'n abst rak te regsf iquur , wat deur organe verteenwoordig moet word,

en gebrui k benaminge soos rlomm inteZleetuale en re8 inco~por+alis om d i e

rcgspersoonsf iquur t e m s k r y f , maar ~ o u b e r t ' ~ ~ ) toon tereg aan dat Innoten=

t i u s n o o i t 'n regspersoon ' n perwna f i c b genoem h e t n ie . Hy sk ry f laasqe=

noemde benaming aan k m e n t a t o r e Cinus P i s t o r i e n s i s en aa r to lus de Sassefe=

r a t 0 toe, wat ' n regspersoon onderske ide l ik 'n persona ropraesentatn en per=

sona J'icta genoem he t en ve rk laa r verder d a t h i e r d i e terme d i e ee rs te keer

deur d i e Kanonis Johannes Andreae gebruik i s . 105)

Dat d i e term pewona f i c t a sonder twyfel deur d i e Kanoniste qebruik i s (a1

i s d i t dan n i e deur Innocent ius gebruik n i e ) , s tasn vas. O f d i t eg ter op die=

se l f de wyse as deur Yon Savigny i n sy fo rmuler ing van d i e f i k s i e t e o r i e gehru ik

i s , i s n i e so 'n k l i n k k l a a r uitgemaakte saak n ie . U i t d i e aanhaling van Inno=

cent ius wat deur Von Gferke en Homes t e r ondersteuning van h u l l e standpunt

gebruik word, kan myns ins iens n i e sonder meer a f g e l e i word da t Innocent ius

d i e regspersoon as ' n f i k s i e bestempel he t n ie . Innocent ius gebruik we1 d i e

sinsnede p~ngatuu. wta persma. Die term percvna o f rtna persona i n d i e s i n

wat Innocent ius d i t qebruik het , kan n i e sonder nleer as 'n sinoniem v i r reqs=

persoon o f regsub j ek gebrui k word n i e, aangesien d i e Romeinse term persorta

' n heel ander begr ip , naamlik mens verteenwoordig he te ro6 ) Die wor te lbete-

kenis van d i e beg r i p fingatur kan verder ook n i e sonder meer aan f'iks-k ge=

l ykges te l word n ie . lo7) Innocent ius kon ook met d iese l f de u i t d r u k k i n g bedoel

he t d a t ' n w i v e r s i t u s 'n mns UOOFS~ZZ, d i t w i l 513 i n d i e regsverkeer soos

I n mens opt ree o f i n d i e regsverkeer met d l e optrede van 'n mens vergelykbaar

i s . Niernand sa l o o t t met sekerheid kan sG wat Innocent ius bedoel h e t n i e , aan=

gesien d i e sinsnede meersinnig v e r t o l k kan word. D i t i s derhalwe gevaa r l i k om

u i t so 'n algcmene s t e l l i n g d i e a f l e i d i n g d a t Innocent ius d i e vader i s van d i e

gedagte dat ' n regspersoon j u r i d i e s n i e 'n we rk l i ke bestaan voer n i e (500s wat

Vm Savigny we1 beweer) t e maak. 108)

105) Ho~iraes 1976 155; Feenstra 1978 38; Henkel 1972 10.

106) Kyk teks by verwysing 43; Van Warmelo 1957 24.

107) Van Wageningen en M u l l e r 1965 du i onder fi+qo, waarvan fingotur, afstam, d i e volgende betekenisse am: "1. aanraken, s t r i j k e n lanqs; 2. vormen, vervaardigen, maken, boetseeren, beeldhouwen; 3. ordenen, opmaken, t o o i = en, opsieren, f r i seeren; 4. vervonnen, veranderen, i n r i ch ten , z i c h ver= beelden, sich v , w r n t ~ l l s n , verzinnen, verdichten; veinzen, huichelen."

108) D u f f 1938 221-224; Joubert 1951 $O du i aan dat s e l f s Bar to lus en d i e ander middeleeuse j u r i s t e onder f i e t i o i e t s anders verstaan he t as d i e moderne j u r i s te .

2.2.1.6.2 Gemeenskaplf ke optrede

Die standpunt dat a l l e Kanoniste n i e voorstanders van d ie f iksie-qedaqts was

n ie, word bevestig deur d ie f e i t dat d i e Kanoniste steeds d i e regspersoon 'n

reg op deelname aan d i e regsverkeer verleen bet. Hierdle deelname he t wel is*

waar deur die b e ~ ~ i d d e l i n g van oqane geskied, maar d i e gevolqe van d ie ge=

meenskaplike optrede h e t d i e regspersoon, en n i e d l e indEvEduele lecle nie,

toegeval. D i t i s deur d i e Kanoniste as 'n raaliha3 (en n i e as 'n f i k s i e n i e )

aanvaar.

Oaar i s reeds gewys op d ie f e i t dat d ie Kanoniste bereid was ant 'n groepswil

aan d i e regspersoon toe t e ken.lQ9) Die onderskeid wai d ie Kanoniste tussen

d ie regte van d ie ind iv iduele lede ( j u ~ a propria singularwden d i e regte van

d ie regspersoon as e n t i t e i t (jum univers i ta t i s ) gemaak het, i s ook beklem-

toon.'lO) Hierdie hepalings dui n i e op f i k s i e s n ie , en i s inderdaad deur d ie

Kanoniste as ju r id iese werklikhede aanvaar.

F i t i s voorts belangrik ora daarop te l e t dat d i e Kanoniste d i e regspersoon

as yrosesbevoeg beskou h e t en vermeld het dat aksies d e w o f teen d i e reqs=

persoon i n naam van d ie reqspersoon ingestel moes word. In h i e r d i e verband

wys ~ouber t ' l ' ) cp d i e standpunt van InnoccntSus dat d ie rcgspcrsoon ook han=

del ingsbevoeg en rlel i ksbevoeg was. Regmatige en onregrnatiqe handel inqe i s

d e w verteenwoordigers u i tgevoer wanneer h u l l e van regswel o f kragtens d i e

s tatute gehandel hat en d i e regspersoon op so 'n wyse aanspreeklik gestel i s .

H i e r u i t b l yk dan ook du ide l i k dat d ie regspersoon deur organe (kragtens vol=

mag o f s ta tu te gemagtfg) handel. '12) Hierr l ic f e i t kan as regstreekse vaartset=

t i n g van d i e orgaanbegrip wat reeds i n d i e Rmeinse reg aangetref word, aan=

gemerk word.

109) Sien vne 98 en 99; Homnes 1976 156.

110) Kyk teks by verwysfng 93 hierbo.

111) 1951 81: ". . . (Q)uod qvis per alium f a c i t ipse facere videtur."

1121 Hnmmes 1976 156 wys ook op d ie f e l t dat besluitvorming geskicd he t deur korporat iewe olu,lanc.

2.2.1.6.3 De l i k tue le aanspreekl ikheid

D i e f e i t da t d i e Kanoniste be re id was om d i e regspersoon s e l f aanspreekl ik t e

hou v i r d i e pleeg van d e l i k t e wat deur bestuurders (organe) kragtens d i e ge=

meenskaplike w i l van d i e regspersom u i tgevoer i s ( o f deur d i e reqspersoon be=

k r a g t i g i s ) , i s van deurslaggewende belang v i r d i e moderne t e o r i e van d i e regs=

persoon. Daar bestaan geen twy fe l dat s m i g e Kanoniste d i e regspersoon v i r d i e

pleeg van d e l i k t e aanspreekl ik gehou h e t n ie . 113)

Innocent ius h e t we1 'n verbod op d i e ekskomnunikasie van k e r k l i k e liggame qe=

plaas. Die v e r k l a r i n g wat v i r h i e r d i e verbod gegee word, i s da t Innoccn=

t i u s gemelde liggame as onbevoeg om 'n geesteZikd d e l i k t e kan pleeg verk laar

het, en dat hy g e v o l g l i k n i e be re id was om p l a a s l i k e kerke as e n t i t e i t e t e eks=

kommuniseer n ie . H ie rd ie besl i s s i n g van horn moet moontl i k teen d i e aqtergrond

van d i e f e i t d a t p l a a s l i k e kerke se ledesubstraat f e i t l i k geheel en a1 op d i e

agtergrond gesku i f i s , beskou word. H ie rd ie " s t i g t i ~ ~ e " ~ ' ~ ) sou dan nit? d i e

vermoe gehad he t om 'n geeste l ike d e l i k t e kon pleeg n ie , aanqesien h u l l e vo l=

gens d i e pous l ike o f b i s k o p l i k e dekrete t en behoewe van d i e leke bestuur i s . I n

dieiRooms-Katolieke dogma van daardie t y d (en moont l i k vandag nog) was d i t on=

denkbaar dat ' n pous l ike o f b i s k o p l i k e dekreet d e l i k t u e e l van aard kon weer.

Die woord mcllef.tci:un kan we1 i n d i e teks te van Innocent ius voor m weens so-

danige maZeficia i s d i e regspersoon v i r d e l i k t e deur organe van d i e regsper-

soon onder spes i f i eke ornstandighede gepleeg, aanspreekl ik gehou, ' I 6 ) ' n n m i n g

wat ook deur d i e meeste ander Kanoniste gehuldig is.'17) Se l f s i nd ien 'n inens

113) Innocent ius ad X 5.39.53, n r 1. Raadpleeg ook Jouhert 1951 77 en 78;U11= mann 1948 81; Smith 1914 59 ev, 153; Du f f 1938 223; Van Creveld 1912 57; Feenstra 2978 38; anders Von Gierke 1881 bd 3 343.

114) Joubert 1951 77 ve rk laa r ten ops iq te van lnnocent ius se "... rluia impos- s i b i l e e s t quod un i ve rs i t as del inquat. . ." d a t dolinpnras 'n qees te l i ke d e l i k beteken en d a t 'n p l a a s l i k e kerk n i e volgens Innocent ius 'n gees: t e l i k e d e l i k kon pleec, n i e . Hierteenoor wys Joubert op d i p f e i t da t I n = nocent ius wel 'n regspersoon v i r ' n maZ~fic. ium aanspreekl ik hou.

115) Die term s t i g t i n q h e t noq n i e i n d i e kanonieke reg hestaan n ie . D i t i s ook n i e 'n uitgemaakte sdak da t d i e Rooms-Katol i eke kerk d i e ledesub= s t r a a t t o t a a l ontken het n i e - kyk vn 87 hierbo.

116) Joubert 1951 78.

117) I b i d : "En kanonis Johannes Andreae (1270-1348) p raa t i n C. 53. X. 5. 39 (ad X 5.39.53) v i r Innocent ius woordel iks na t e m y l hy i n C . 30.X.5.3 (ad X 5.3.30) s@: u n i v e r ~ i t n s yatcst rJolwn eomnitbre en i n C.16.VI.5.11 n r 2: Cons ta t yuod u n i ~ ~ a r ~ s l t c l s delirqueru potcst."

met Von Gierke sou saamstem d a t Innocent ius n i e 'n regspersom d e l i k t u e e l o f

s t r a f r e g t e l i k aanspreekl i k geste l he t n ie , bestaan daar geen twy fe l n i e dat

t a t e r e Kanoniste we1 d i e regspersoon v i r d e l i k t e en misdade aanspreekl ik ge.

hou he t . 118)

U i t d i e voorafgaande b l yk d i t da t daar ( n e t soos i n d i e Romeinse reg) i n d i e

Kanonieke reg 'n aanta l kenmerke aan d i e regspersoon toegeskryf i s , welke ken=

merke tans nog d i e grondslag van d i e gemeenregteli ke regspersoon i n d i e Suid-

Afrikaanse reg vonn. H ie rd ie kermerke kan soos vo lg opgesom word:

d i e reqspersoon berus op 'n ledesubstraat en d i t i s t w y f e l a g t i q o f

d i e Kanoniste reqspersone wat n i e op 'n ledesubstraat berus n ie , e r =

ken het;

daar bestaan ' n afgeskeide ve~moe wat onderskeibaar i s van d i e ver=

moEns van d i e i nd i v i due le lede - d i e i n d i v i d u e l e lede het a fsonder l i ke

reg te en ve rp l i g t i nge ;

d i e regspersoon bestaan v o o r t rmgeag d ie w i sse l i ng van lede;

d i e d o e l s t e l l i n g s van d i e regspersoon i s van deurslaggewende belanq,

aangesien groepe met verbode d o e l s t e l l i n g s n i e reqspersoonl ikheid kon

verCry n fe , of, i nd ien h u l t e reeds as regspersoon bestaan het, su lke

groepe van owerhcidsuee onth ind i s ; regspersone i s dus a fhank l ik van

owerheidstoestenming v i r h u l l e o p r i q t i n g o f voortbestaan;

reqsoersone kan ' n gemeenskaplike w i l v o n en i s handetinqsbevoeg en

verskyningsbevoeg;

regspersone n e m deur middel van orqane aan d i e regsverkeer deet,

welke organe kragtens volmag o f s ta tu te bevoeq i s om d i e w i l van d i e

regspersoon ui t t e voer.

2.2.2 Inv loed van d i e Kanoniste op d i e Engr15c r e g

H ie rd ie s i en inq van d i e Kanoniste, wat as 'n u i t b re id in r ) van d i e Rmeinse reqs=

beq inse ls beskou kan word, h e t we1 ' n inv loed up d i e Routeins-Hotlandse req u i t =

qeoefen. Toq i s d i t n i e v o l l e d i q deur d i e Romeins-Hollandse req oorqcneent n l e .

D i t i s eg te r be lang r i k om t e l e t op d i e inv loed wat d i e kanonieke req OD d i e

118) Van Creveld 1912 57. Q

PI

Engelse reg u i tgeoefen het, aangesien daar deur d i e Engelse reg ook bepaalde

kennerke i n d i e Suid-f i f r ikaanse regspersonereg neerslag gevind he t . Dat d i e

kanonieke reg we1 i n h i e r d i e verband d i e Engelse reg beinvloed het, word deur

verskeie Engelse j u r i s t e beklemtoon. 119)

Vera1 twee be lang r i ke inv loedsfere kan beklemtoon word.

E ~ r s t c n s i s d i t welbekend d a t verske ie Engelse j u r i s t e n o o i t veel oor d i e regs=

persoonsfiguur geteore t iseer het n i e en derhalwe n o o i t e r n s t i q aan d i e f i k s i e -

orgaan-toutrekkery deelgeneem h e t nie.120) Die rede h ie rvoo r !;as da t d i e Engel=

se reg d i e konsess ie teor ie (wat hieronder by 4.2.4.5 v o l l e d i g e r bespreek word)

net so by d i e Kanoniste oorgeneem h e t en d i e bestaan van d i e regspersoonsf i -

guur i n d i e geheel a fhank l i k van owerheldstoestemning (hetsy u i t d r u k l i k o f

by wyse van algemene wetgewing) gemaak het . D ie Enqelse j u r i s t e h e t n i e d i e

nodigheid daarvan inges ien om daaroor t e t eo re t i see r o f h i ~ r d i e e n t i t e i t rePel

o f f i k t i e f bestaan nie,12') aangesien d i e funksionerinqswyse van d i e regsper=

soon u i t d r u k l i k deur d i e owerheid voorgeskryf i s . H ie rd ie konsessiesisteem van

d i e Engelse reg kan regstreeks aan d i e i nv loed van d i e kanonieke reg toegeskryf

word.

Tbeodms he t d i e kerkbegr ip van d i e Kanoniste i n d i e Engelse reg posgevat en

deur seku la r i sas ie i s h i e r d i e beqinsels ook op n i e - k e r k l i k e e n t i t e i t e van toe=

passing gemaak. 12') D ie Engelse kerkbegr i p i s deur d i e Su id-Af r i kaanse req=

spraak ne t so op d i e Suid-Afrikaanse kerke van toepassing gemaak. D i t h e t ge=

v o l g l i k d i e algemene t e o r i e i n verband met d i e qemeenregtelike regspersoons-

f i g u u r i n d l e Suid-Afrikaanse reg, en i n d i e besonder d i e Suid-Afrikaanse howe

se s ien ing van d i e kerke se optrede i n d i e regsverkeer, beinvloed. Daar sa l ge=

poog word om hieronder aan t e toon d a t d i e u i t e e n s e t t i n g van d i e reqspos is ie van

119) Po l lock en Mai t land 1895 111 ev; Ullmann 1949 10: "The c l i a f~ce l l o r s o f medie= va l England were thoroughly t r a i ned i n canon law, whi 1st the study o f Roman law became o f secondary importance. I n f ac t , u n l i k e canon law,Roman law as such was never who l ly adopted i n these lands. There i s no qain= say ing the f a c t t h a t much o f medieval Eng l ish h i s t o r y would b e n e f i t i f t he canon i s t i c background o f these c o n f l i c t s was g iven due recogn i t ion . " Ook aw 11 en 20. Vg1 ook Smith 1914 152 ev; Mai t land 1938 XXX; Post 1964 184: "Roman and Canon law were beqinning t o p l a y an important r o l e on the qronth o f common-law procedure by t h e end o f t he t w e l f t h century.. . ."

120) Dewey 1926 664 ev; Smith 1914 3, 130; Jouhert 1951 8.

121) Smith 1914 130 ev, 152 ev; Joubert 1951 8.

122) Pol lock en Mai t land 1895 490.

kerke deur d i e Suid-Afrikaanse hcwe n i e i n ooreensteming met Romeins-Hol=

landse regsbeginsels i s nie, maar weens Engelsregtel i ke beSnvloeding i n d i e

Suid-Afr jkaanse reg posgevat het. 123)

2.3 D ie Romeins-Hollandse r e g

D i t i s opval lend da t daar bet re f fende d i e aard van samew~lrkingsvorme n$e 'n

g roo t rneningsverskil tussen d i e Romeinse en vroeere Rmins -Ho l l andse j u r i s =

t e bestaan he t n i e . Laasgenomde h e t aanvanklik n j e met d4e ontwikke l ing van

d l e regspersoonsbegrip deur d i e Kanoniste rekening gehou n ie . H u l l e h e t same=

w e r k i n g s v o m aan d i e hand van d iese l f de kenmerke as d i e Romeinse j u r i s t e om-

s k r y f en was aanvankl ik ook n i e be re id om reqspersoonl ikheid aan sodanige en=

t i t e i t e t e ver leen n ie . Derhalwe he t h u l l e n i e daar in geslaag om 'n d u i d e l i k e

t e o r i e oor d i e wese van d i e regspersoon t e vonn n i e en t o t ongeveer d i e $wen=

t lende eeu he t h u l l e $ n navolging van d i e Ronleinse reg n i e d i e regspersoon as

regsubjek erken nie.124) D ie tern, regspsrsoon i s gevo lg l i k nog n i e deur h u l l e

gebruik n i e . Terne soos perstom npstiaa, persona imqinaria, parsono f i c t a en

persona ~ w p r u e o e n t a t a + S l a t e r we1 gebrui k. 125)

2.3.1 =vloeijng van regsbeginsels

2.3. 1. 1 Genaanse stmverbandsgedagte

As rede v i r d i e gebrek a m teo rc t i ese b e l a n g s t e l l j n g j n d i e aard van same=

w e r k i n g s v o m word gewoonlik aangevoer dat d i e Genaanse reg aanvankl ik lneer

op fami l i e - en stamverbande, wat u l t d i e lede daarvan s e l f saamqestel 1s (heel

d ikwels op yrond van n a t u u r l i k e verwantskap sonder d i e nodigheid van teo re t i ese

begwndincr) toegespi ts was, i n t e e n s t e l l i n g met d i e Romeinse korporasie-begr ip

wat f e i t l i k van meet a f aan op ' n meer formele wyse deur d i e owerheid beheer

123) Sien 6 hieronder.

124) De Blecou r t 1939 89; Fockema-Andreae 1306 141: " k t onc ooq hekekm, waren e r zeker rechtspersonen teqen h e t einde der middeleeuwen, maar daa ru i t v o l g t a l l e rm ins t , da t ook de rnatrnen van den t i j d zich reeds l l e t beg r i p rechtspersoon d u i d e l i j k hadden geconstrueerd en d a t z i j e r de consequentign u i t hadden getrokken. Wi l lekeur iqe vereeniginqen ontbra= ken aanvanke l i j k zoo goed a l s geheel." Den Tonkelaar 1979 5; Jouhert 1951 167; Henkrl 1972 11.

125 j Joubert 1951 168.

i s . 126)

H ie rd ie onderskeid kom egter effens kunslnatig voor. ~ o n u n e s ' ~ ~ ) verk laar te reg

dat d i e vorn~ ing van d i e korporasiebegr ip by d i e Romeine aanvankl ik op ' n soor t -

gelyke wyse as by d i e Cermane geskied het , naamlik deur middel van d i e Romein=

se pats~ fumi l ius , wat as hoof van d i e huisgemeenskap o f fami l ieverband i n 'n

j u r i d i e s e gemeenskapsfunksie opgetree het. A1 ve rsk i l i s dan k l a a r h l y k l i k da t

ten t y e van d i e oorname van d i e Rorneinse reg i n Europa, d i e hooqs ontwikkelde

Romeinse reg in damdie afudium gekontrasteer kon word met d i e meer fami l i eqe -

bonde Germaanse reg. As gevolg daarvan i s v o o r k ~ u r aan Romei nse regsbeqinsels

ver leen en i s daar n i e diepgaande oor d i e t eo re t i ese begronding van samewer=

kingsvorme bes in n ie .

2.3.1.2 Die ontwikke l ing van g i l des

Na ver loop van t y d het d i e sos ia le gemeenskapslewe van d i e Germane t o t ' n i n =

gewi kke lde samelewingstruktuur ontwikkel , wat vera l aan d i e verslapping van

d i e fami l iebande en 'n taneode i nv loed van d i e stamverband t e wyte was. 128)

'n Orrtwikkeling wat d i e regspersoonsgedagte bevorder het, was d i e g i l des wat

gedurende d i e Middeleeue ontstaan het.

Aanvankl i k i s h i e r d i e g i ldes n i e as regspersone beskou n ie , aangesien d i e

lede van 'n g i l d e i n 'n hroederskapsverhouding t o t mekaar t e staan gekom he t

en daar aanvankl ik n i e 'n d u i d e l i k afgeskeide v e r m d aan t e toon was n ie . Die

verhouding tussen d i e lede onder l ing was vee la l op persoon l ike be tmkk inge ge=

126) Von Gierke 1881 bd 3 69 vn 125, ook 284 en 366; Fockema-Andreae 1906 141: "Wi l lekeur ige verenigingen ontbreken aanvankel i jk zoo goed a l s ge= heel . I n den s t m , dus i n h e t algemeene bescherminqsaenootschap werd men geboren; m e t z i j n e s taqenoo ten vormde men tevens eene godsdiens* t i g e gmeenschap, i n de behoeften d i e e r noq verder v i e l en t e bevredis gen, vmrzag aanvankel i jk he t fami l ieverband ... ." Vinogradoff 1961 136 en Hardenberg 1979 309 op 313 wys ook op h i e r d i e versk i 1 tussen d i e Romeinse en Germaanse regsopvatt ing.

127) 1976 152; Dooyeweerd 1957 6 merk d i e onderskeid tu rsen 'n Rom~inse i n d i = v i d u a l i s t i e s e en 'n Germaanse sos ia le regsopvat t ing as kunsmatig aan.

128) Fockema-Andreae 1906 141; Den Tonkelaar 1979 5.

129) Fockema-Andreae 1906 143; Den Tonkelaar 1979 6; E l l i o t 1923 5.

grond, wat n i e noodwendig d i e voortbestaan van d i e g i l d e onqeag d i e wisse=

l i n g van lede ingehou h e t n ie . D ie doe1 van d i e q i l d e s was merendeels d i e be-

skerming van d i e lede en onder l inge hulpver ler t ing i n t y e van verarming, brand=

skade, skipbreuk en rowery. Met ter tyd i s h i e r d i e samwerkinqsvorm t o t s o s i a l e

o f geselligheidsvereniqings u i tgeb re i . 130)

2.3.1.3 Dorname van Raneinse en kanoniekn regsbgginsels

Teen d i e t!inde van d i e Mlddeleeue, m o n t l i k as gevolg van d i e oorname van d i e

Romeinse reg, vertoon d i e g i l des algaande meer kenmerke van d i e Romeinsregte=

l i k e korporasie. Owerheidstoestemming en owerheidsbeheer i s i n daard ie stadium

ingeste l . l J1) Daar was ook sprake van 'n e i e kas o f afgeskeide vennoi! waartoe

lede i n t r e e g e l d noes be taa l en waar in boetes en ander bydraes van lede g e s t o r t

i s . Lede kon n i e h i e r d i e vernioe v i r persoon l ike voordeel aannend n i e en lede

h e t geen persoonlike aanspraak op h i e r d i e vermoi! by h u l l e u i t t r e d e gehad n i e . 132)

Verdere kenmerke van h i e r d i e verenigings was d i e ledesubst raat waarop d i t be=

r u s he t e n d i e f e i t da t d i e vereniginqs ongeaq d i e w i sse l i ng van lede voortbe=

staan he t . 133)

' n Relanqr ike f a k t o r wat t o t d i e ontwikke l inq van d i e korporasieqedaqta by=

gedra het , was d i e qodsdienst.iqe qemeenskappe wat enersyds deets kanon'ieke

reg toeqepas het, maar wat andersyds in d i e vann van a i l d e s vergader het. 134)

So h e t ook d i e kanonieka r e q me t te r t yd ' n i nv loed op d i e Germaanse req u i t =

geoefen en he t d i e q i l d e s wat opger ig i s v i r d i e ve r l en inq van hystand tydens

s iek te , heqrafnisse, bedevaarte, e n s m e r , alqaande 'n meer korporat iewe ha=

r a k t e r op d i e Romeinsregtelike patroon verkry.

130) Fockenia-Andreae 1906 141 meld &inkgzZag~n ( 'n moontl i ke voar loner van ons terni d r v ~ n F c b ~ w r ~ ~ 7 ) .

131) Voet 3.4.1; Faber 3.4.1; Noodt 3.4.1. Fockema-Andrcae 1906 141 venneld d a t n i e n e t d i e &itikyelugsn h i e r t o e aan le id ing gegee h e t n i e , m a r ook d i e vrees v i r sameswerings teen kon ink l i ke gesaq as reds v f r d i e toene= mende owerheidshaheer aangemerk kan word.

132) Vwt 1.8.28 en 3.4.2; Huber 2.1.22; Kersteman 1773 d l 2 1163; Den Tonke= l a a r 1979 6; Fockema-Andreac 1906 147.

133) Voet 3.4.1; Kersteman 1773 d l 2 1163; Den Tonkplaar 1979 6: "Evenals h i j do Rweinen bleven de leden echter voorop staan; b i j c o n f l i c t e n van de veren ig ing niet derden nmesten z i j , behoudens a fw i jkende reqe l inqen, ge. zanter~ l i j k optreden en r i j werden gesamenli jk, a l s c o l l e c t i v i t e i t , a l s eiqenaar van he t vereni gingsvemogen grz ien. "

134) Huber 2.1.21 pn 2.1.24; Hora Siccatria 1905 d l 2 h f q t 4; Vinoaradoff 1961 133.

Pub1 i e k r e g t e l i k e e n t i t e i t e soos d i e Staat, d i e prol-~inci2rr, d i e getnnearlf,~wr en

d i e watuwekqpm i s ook me t te r t yd as korporat iewe e n t i t e i t e beskou. Voorts

word daar ook aan nwrki/crzovlcn en gesamentl ike p u r o c h i ~ u e n erkenning ver leen. 135)

Be langr ike kenmerke van h i e r d i e p u b l i e k r e g t e l i ke e n t i t e i t e was d i e f e i t da t

l idmaatskap daarvan outomaties ontstaan he t sodra 'n persoon ' n inwoner van

d i e p rov ins ie o f s tad o f d i e beoefenaar van 'n spes i f i eke anbaq was en dat

v r y w i l l i g e u i t t r e d e n i e moont l i k was n i e .

I n d i e geval van p r i v a a t r e g t e l i k e verenigings i s v r y w i l l i g e toe- en u i t t r e d e

we1 toegelaat. Onder h i e r d i e groepe was Lroederochappen, schuttersg?'Zden,

wetenskapli ke verenigings, un i ve rs i t e i t e en sos ia le verenigings i nges lu i t. 136)

' n Afgeskeidc vermoe was me t te r t yd ' n wesenlike kenmerk van h i e r d i e soo r t

verenigings en d i t staan voor ts vas da t h i e r d i e vermoe d i e lede i n h u l l e ge=

nreenskapl i ke hoedanigheid, en n i e persoon l i k nie, toegekom het.137) I n h i e r =

d i e verband was daar we1 sprake da t ' n l i d gebruiksreg op d i e gemeenskaplike

eiendoin op grond van sy l idmaatskap van d i e groep kon u i t oe fen . 'n Voorheeld

h iervan i s dat d i e markplein o f stadsweiding t o t a l l e inwoners se besk ikk ing

was, sonder dat enige persoon l ike eiendomsreg h i e r u i t ontstaan he t .

2.3.2 Ontwikkel ing seder t d i e Middeleeue

2.3.2.1 Reformatoriese inv loed

'n Be la r~g r i ke ontwi kke l i ng i n d i e opva t t i ng oor 1 idmaatskap v ind tydens d i e

Reformasie plaas. Daar i s reeds gewys op d i e kanonieke kerkbegr ip wat d i e

ke rkve rme wou abstraheer en d i t ten behoewe van d i e l eke wou aanwerrd, t e w y l

laasgenoemde se p o s i s i e as l idmate van d i e ke rk alqaande verswak het.13') Ty=

dens d i e Reforrnasie word daar na d i e opva t t i ng dat d i e kerk as liggaarn van

Chr is tus op aarde deur d i e eenlieid van l idrndte ve rges ta l t word, teruggekeer.

D ie bestaan en deelnane van l idmate word dus weer as d ie essensie van d i e

kerk geste l . D i t i s opnuut beklemtoon da t d i e kerk u i t l idmate (qelowiges wat

deur t h r i s tus u i t ve rk ies i s ) bestaan.

Huber 2.1.19; Oe Groot 2.1.25; Van Leeuwen 2.1.12 en 2.1.13; Oe B lecour t 1939 89.

Huber 2.1.21; De Groot 2.1.31; Van Leetrwen 2.1.14; Oe B l@cour t 1939 90.

Voet 1.8.28 en 1979 6.

Raadpleeg teks

3.4.2; Huller 2.1.22; Oe B lecour t 1939 90; Den Tonkelaar

hy vewys ing 84 hiet-bo.

Ten ops ig te van d i e eiendomsreg op kerkgoedere ontstaan daar eg te r d i e teen=

s t r yd ighe id d a t p l a a s l i k e kerke n i e d i e eienaars van ke rkgo~dere was n i e .

tlnewel d i e re fo rn~a to r i ese p l a a s l i k e kerke aan a1 d i e bestaansvereistes wat

v i r korporat iewe e n t i t e i t e i n d i e a lgmeen ges te l i s , voldoen het, I s d i e

kerkeiendam steed; as 'n afgeskeide vermoB bestempel wat n i e deur d i e plaas=

l i k e kerk nie, maar i n stede deur d i e s tede l i ke owerheid en op d i e p l a t t e l a n d

deur d i e kerkvoogde beheer i s . 13') H ie rd ie afgeskei de vermo6nsbegrip (wat i n =

hou d a t kerke iendm as ' n soo r t s t i g t i n g wat t en behoewe van ' n p l a a s l i k e

kerk bestuur word, aangemerk i s ) i s dus ten spyte van d i e veranderde l idmaat=

skapsiening geensins deur d i e Reformasie gewysig n i e . Naas d i e p l a a s l i k e kerk

word daar nou ' n regsf iguur i n d i e lewe geroep om d i e kerkeiendom i n ooreen=

stemming met kanonieke reqsbeginsels t e b & ~ e e r . l ~ ~ ) Hoewel s t i g t i n g e i n daar=

d i e stadium nog n i e van d i e korporas iebegr ip onderskei i s n ie , kan 'n mens

n i e anders as on h i e r d i e k e r k l i k e vemoenskomplekse as regs f i gu re wat ooreen=

stem n e t ons hu id ige s t i g t i nge , aan te merk n i e . 141)

~ o u b e r t ~ @ ) voer aan dat d i e kcrke i n Su id-Af r ika tans nog onder d i e s t i g =

t ingsbegr ip t u i shoo r t . D ie s t i g t i n g s f i g u u r kan egter op geen r e f o n a t o r f e s e

kerk toepassing v ind n ie , aanqesien d i e l idmaatskapsvereiste van en ige qere=

formeerde kerk n i e binne d i e kader van d i e s t i g t i n g s b e g r i p inpas n ie . 143)

Wat Joubert verder u i t d i e oog ve r l oo r , i s da t d i e p l a a s l i k e kerke na d i e

Reforn~asie n i e as s t i g t i n g e bestempel i s nie, m a r d a t daar nnax d i e plaas=

1 i k e kerke s t i g t i n g e opqer ig i s om d i e kerkefendoni t e behecr. 144)

D i t i s dus d u i d e l i k d a t d i e afgeskeide vernm2nsbeqrip van d i e Kanoniste t e n OD=

s i q t e van kerke iendm so vasgewortel was da t d i e owerhede n i e hereid was om

na d i e Reformasie d i e ke rke iendm aan d i e a f sondc r l i ke p l a a s l i k e kerke a f t e

staan n i e - d i t was imners ' n vasstaandc regsreg l d a t d i e ke rke iendm deur d i e

stadsowerhede o f kerkvoogde beheer moes word. Oat d i e pos i s i e i n d i e Suid-

139) Joubert 1951 143-158; Van Apeldoorn 1915 h f s t 2; Hora Siccama 1905 d l 2 h f s t 1-8; Coopmans 1964 ( i n geheel).

140) De B lCcour t 1939 90; Lohman en Rutgers 1887 15.

141) De RlCcourt 1939 91.

142) 1951 13.

143) Kyk 3.4.5 en 6.4.1.1 hieroncler.

144) De BlCcourt 1939 91; Lohman en Rutgers 1887 10 vn 1.

Afrikaanse reg ten ops ig te van kerkeiendom tans hee l v e r s k i l l e n d daar u i t =

s ien, kan n i e betwyfe l word nie. Ek i s n i e bewus van enige p l a a s l i k e gere-

formeerde kerk i n Su id-Af r lka waar d i e kerkeiendom deur d i e owerheid o f

kerkvoogde as 'n a fsonder l i ke e n t i t e i t t en behoewe van d i e p l a a s l i k e kerk

beheer word n ie . D ie s t ig t ingsgedagte i s derhalwe heeltemal onvanpas by ge=

reformeerde kerke, aangesien d i t d i e lidmaatskapsgedagte. wat as grondslag

van enige gereformeerde ke rk dien, negeer.

2.3.2.2 Afsonder l i ke e n t i t e i t

Afgesien van d i e bogemelde ontwikkel inqs, i s daar ook 'n he le aanta l ooreen=

stemende kenmerke wat u i t d i e Rmelnse reg i n d i e Romeins-Hollandse req oor=

geneem i s . D i t i s opval lend d a t Huber (1636-1694) en Voet (1647-1713) f e i t l i k

d i e en igs te van d i e vroeF?'rc Romelns-Holf andse j u r i s t e was wat h i e r d i e kenmerke

k o r t l i k s bespreek h e t . De Groot (1583-1645) en Van Leeuwen (1626-1682) maak

we1 melding van d i e f e i t da t gemeenskappe van pcrsone eiendomsreg op sake o f

vermoens kan verkry , m a r daar word geen vo l f ed ige hespreking van d i e adrd en

optrede van sodanige qemeenskappe by h i e r d i e j u r i s t c aangetref nie.145) Voorts

h e t Van Leeuwen en De Groot h u l l e h m f s a a k l i k op puh l i ek reg te l i ke e n t i t e i t e

toegesp i ts en he t h u l l e geen aandag aan d i e aard van vereniqings geskenk n i e . 146)

Gedurende d i e agtiende eeu word d i e regspos is ie van verenigings en igs ins vo l=

l e d i g e r m s k r y f . 147)

Die r e g t e en v e r p l i g t i n g e van d i e veren ig ing word skerp van d i e a f sonde r l i ke

reg te en v e r p l i g t i n g e van d i e i n d i v i d u e l e l ede geskei. D i t ge ld n i e ne t v i r

145) Van Leeuwen 2.1.12-14; De Groot 2.1.16; 2.1.24; 2.1.25; 2.1.26; 2.1.31; 2.1.32. 2.1.33, 2.1.35; Huber 2.1.17-27; Fockema-Andreae 1906 147: "Ook b i j o n a e oude rechtsgeleerde s c h r i j v e r s en i n onze oude rechtspraak i s b i j m i j n weten n i e t s t e vinden, d a t op de g i l d e n i n d i t opzicht , o f op de c o r p o r a t i k i n he t algemeen eenig b i j zonde r l i c h t werpt. Voor zoover eenige toegepaste regelen herkenbaar z i j n , waren he t Romelnsche." Kyk ook Joubert 1951 167.

146) Van Leeuwen 2.1.12-14; De Groot 2.1.26-31; Kersteman 1773 d l 2 Fockema-Andreae 1906 141.

147) Raadpleeg i n h i e r d i e verband Kersteman 1773 d l 2 1163-1167 en Joubert 1951 168-169 v i r ' n u i t eense t t i nq van Romelns-Hol landse j u r i s t e wat oor d i e aard van d i e regspersoon hes in he t .

verm&nsregte n i e , maar ook v i r a l l e ander regte en ~ e r ~ l i g t t n g r ? . ~ ~ ~ ) Ook

prosesvoer ing kon nou deur o f teen d i e veren iq ing geskied Sonder d a t d i e l cde

i n persoon l ikc hoedanigheid bet rek is.149) Vanaf d i e sewentiende eeu i s daar

b e s l i s erkenning aan d i e regspersoon as regsubjek ver leen. Aan 'n t eo re t i ese

begrondi nq v i r d i e regspersoonsf l guur i s egter n i e veel aandaq geskenk n i e .

Gedurende h i e r d i e tydperk i s ook tussen d i e bestuur en d i e ledevergadering

van ' n veren ig ing mderske i en aan h u l l e i s d iese l f de funksies toeqeken wat

vandag kragtens d i e orgaanbegrip aan urgane toegeken word - d i e bestuur ver=

teenwoordiq d i e verqadering na b u i t e en d i e bes lu i tnen inqsfunks ie bcrus by

d i e l e d e ~ e r ~ a d e r i n ~ . ~ ~ ~ ) D i t i s ook d u i d e l i k d a t d i e vergadering deur b e s l u i t =

neminq 'n groepswi l kon vorm.

2.3.2.3 Onderlinqe regsverhoudinge tussen l ede

Daar word geen aanduiding gegee da t d i e wese van korporasies k o n t r a k t w e l van

aard was n i e . Sowel d i e Germaanse as Romeins-Hollandse req hevat qeen voor=

s k r i f t e i n h i e r d i e verband n ie . D ie en igs te aonduidjng wat i n verband n e t g i l =

des gegee word, i s dat d i t samewerklngsvome was wat op 'n broederskapsgedagte

van onder l inge hu lpver len ing gegrond was. Hoewel d i t n i e u i t d r u k l i k so qeste l

word n ie , w i l d i t voorkom asof g i l d e s eerder ov ' n sos ia le onderbou (breeder=

skdpsverhouding) as op k o n t r a k s l u i t i n g berus het .

Weer, soos i n d i e Romeinse req, word daar by d i e societm we1 d u i d e l j k aange=

toon dat h i e r d i e regs f i guu r op k o n t r a k s l u i t i n g berus, te rwy l daar seen soda=

n i g e v o o r s k r i f t e i n verband met korporasies genaak i s n ie . Voet onderskei dan

ook d u i d e l i k tussen korporasies (cmioersitutsr; ) en societates . By korporasies

maak hy geen melding van kont raks l u i t i n g n ie , maar beklemtoon hy d i e voortbe=

148) Voet 1.8.28; 3.4.1; 3.4.2 en 3.4.4; Huber 2.1.22; De B l l c o u r t 1939 90; Fockema-Andreee 1906 147: "Men i s z ich , a i s n i e t a l l e s bedr ieg t , we1 be- wust geweest van he t bestaan van een rechtspersoon, een a f s o n d e r l i j k ver= mogenssub j e c t . "

149) Voet 3.4+1-3.4.5; Huber (Prae lec t iones) 2.3.4.5; De B lecour t 1939 267; Joubert 1951 168. Anders De Met en Swanepoel 1975 55, mat d i t be twyfe l of d i e Rmeins-Hollandse j u r i s t e be re id was om ressocrsone s t ra f req te= 1 i k aanspreekl i k te hou.

150) Voet 3.4.4; 3.4.5 en 3.4.7; Fockenia-Andreae 1906 147; Joubert 1951 168; Den T o n k ~ l a a r 1979 6.

staan daarvari ongeag d i e w i sse l i ng van lede en d i e a fsonder l i ke r e q t e en ver=

p l i g t i n g e van d Ie k ~ r p o r a s i e . ' ~ ~ ) Die haofkenmerke van d i e ,; ,xietas was daar=

enteen d i e f e i t da t d i t op k o n t r a k s l u i t i n g berus he t en by d i e w i s s e l i n g van

lede ontb ind het.152) D i t w i l voorkom asof d i t j u i s d i e kontrakqedagte i s wat

d i e s o c i d t m van d i e korporas ie imderskei het.153) Die qrondslag van d i e g i l des

was dat d i e lede aan mekaar t r o u gesweer he t , wat i e t s heel anders as d i e oor=

eenkoms by d i e soc ie tus i s . 154)

Yoorts onderskei d i e Romeins-Hollandse j u r i s t e d i e snc ie tas-begr ip van c m u n i o

o f condominilen (mede-eiendom) i n d i e volgende ops ig te : 155)

- y o c i i i s we1 mede-eienaars van d i e gemeenskaplike vermoi;, maar mede-

eiendomsreg du i n i e noodwertdiy daarop dat ' n cocizt,as hestaan n ie ; - 'n soc ie tas berus op kon t raks lu i t i ng , t e rwy l verskeie vorme van mede-

eiendom (byvoorbeeld by d i e gemeenskap van erfgename o f I n sketikinq aan meer=

dere persone) n i e op k o n t r a k s l u i t i n g berus h e t n ie ;

151) Voet 3.4.1: "Quales hominum u n i v e r s i t a t e s l i c e t n o n n i s i a p l u r i b u s incho= a r i poss in t . Tamen s i ad unum caput r e d i e r i n t , et iam j v s omnium rnenibro= rum i n u n m censetur rec id isse, e t s t a t nomen u n i v e r s i t a t i s . Ouin e t du= r a r e censenda est , e t iamsi o m i a mutata s i n t memhra e jus , a l i aque i n eorum locum surrogata." Vgl ook Voet 3.4.2; Kersteman 1773 d l 2 1163- 1165.

152) Voet 17.2.1: "Societas es t contractus j u r i s gentium, honae f i d e i , consen= su constans, super r e honesta dc l u c r i e t damni corranunione. Ouarn i n i r e possunt omnes l iberam habentes r e r u n suarum adn l in is t ra t ionm, idque v s l s i m p l i c i t e r , v e l ad certum tempus, ve l 3n perpetuum, i d es t , durn v i v u n t (non tanten i n aeternum)." Raadpleeg ook Huber 3.11.1; Van der Linden 4.1.11; De Groot 3.21.2 en 3.21.8; Ribbens 1978 11; Mai t land 1938 x x i i : "... (1)he un i ve rs i t as 3s a person; the soc ie tas i s o n l y another name,a c o l l e c t i v e name, f o r t h e s o c i l . "

153) So verk laar De B lecour t 1939 95: "... da t men deze (korporasies - my i n - voeging) naar R m i n s c h a l s naar oud-Vaderlandsch rech t behoort t e onder= scheiden van personen, d i e met e lkaar een overeenkomst van maatschap o f vennootschap ( soc ie tas ) hebben aangegaan. Dere toch vormen qeen vereni= ging,doch hebben een overeenkm~st aartgegaan, waarb i j z i j beloofden i e t s i n gemeenschap t e brengen, om e r w i n s t mee t e maken.' Onk Oe BlGcourt- Fischer 1 9 M 63: 'Van de veren ig ing met rechtspersoon l i j khe id moet men onderscheiden de maatschap o f vennootschap, d.w.2 de overeenkomc,t, waar= b i j eniqe personen i e t s , geld, goederen o f a rbe idskracht i n gemeenschap hr inqen ... ."

154) Huber 3.11.30; Fockema-Andreae 1906 147: "Dat t i j a l s j l > . r t ,d rw i lo t rs o f c o n f r n t ~ i m worden aangeduid, i s ons a1 een v ingerwi jz inq , dat z i j ten doe1 hadden, tusschen de leden e rn band t e leggen, eeniqermate ge l i j ken= de op d ien tusschen broeders . "

155) Kyk Voet 17.2.2; Huber 3.11.8; De Groot 3.21.2; Van Warn~elo 1951 104- 135.

' n B O C ~ W kan n i e sy aandeel i n d i e mede-eiendom vervreem n i e , terwy

mede-eienaars d i t we1 kan doen; - ve rsk i l l ende aksies word by d i e verde l ing van d i e gemeenskaplike eien

gebruik, naamlik i n d i e geval van d i e coc ie tas d i e a c t i o pro soc io en i n d f c

geval van commuriio d i e ac t ia cvmnuni dividwarlo en d i e n c t i o fmiZiue s ~ d s =

m m d ~ a .

Die korporas iebegr ip i s dus deurentyd van d i e sool:etas- en cmrun io -beg r i p

onderskei. Terwyl d i e sdc7:etm op k o n t r a k s l u i t i n g en mede-eiendm berus, be=

rus d i e korporas ie op d i e groepverbandsgedagte. By laasgenoemde i s daar n i e

sprake van d i e aandeelhouding van lede o f mede-eiendonisreg OD d i e afgesonder=

de vernloe n i e .

2.3.2.4 Owerheidstoestemming

Daar i s reeds gewys op d i e f e i t da t g i l d e s aanvanklik v r y l i k i n d i e l eve 9e-

roep i s . Me t te r t yd i s daar egter owerheidstoestenming v e r c i s weens d i e gevaar

dat sekere grorzpe sarneswerinqs teen d i e s t a a t kon bevorder en d i e sogenaamde

r*inkyolage~l n i e a l t y d t o t d i e voordeel van d i e gemeenskap opgetree he t n ie .

Die Frankiese konings s t e l dus reeds dat owerheidstoestemming 'n totstandko=

mingsvereiste by g i l des is . Die grondslag van h i e r d i e gedaqte was skynhaar

d i e f e i t da t d i e konings n i e daarmee genoee genecm h e t dat d i e g i l de lede aan

mekaar t r a u gesweer het n i e - d i e en igs te t r n u m e s aan d i e koning toekm.

Die onder l inge eed van d i e g i l d e l e d e i s dus as ' n kunsmatige t r o u p l i g , wat

n i e geduld kon word n i e , b e ~ k 0 u . l ~ ~ ) U i r kerke en l iefdadigheidsverenigings

he t d i e ve re i s te van owerheidstoestemning egter n i e gegeld n ie . I 5? ) I n Neder=

land was veren ig ingr wat sander staatstoestemming ontstaan he t , t o t d i e n i d d e l

van d i e negentiende eeu verb ied en i s daar m k spesi f iek metdfng gemaak van

d i e lfuZ7andm Logies van h c t B~~e&ir;dmp v w ~ l ' r i j h d lZige Metze lams en d i e

p r t r i o t i e s e VnderZnr~dwhe Soczieteit wat i n d i e agt iende eeu om d i e s e l f d e rede

verbied i s . 158)

Die d o e l s t e l l i n g s van verenigings was dan ook van q r o o t belanq, ve ra l waar

werheidstoestemming ' n op r i g t i ngsve re i s te was. Tussen d i e der t iende en d i e

156) Fockema-Andreae 1906 142; Uen Tonkelaar 1979 7.

157) Joobert 1951 168.

158) Hardenberq 1979 314.

agt iende eeu i s d i e volgende p r i v a a t r e g t e l i k e verenigings onderskei: 159)

d i e verenigings wat onder l inge regsbeskerming van lede t e n doe1 ges te l

h e t en op onder l inge t r o u gegrond was;

godsdienst ige verenigings;

verenigings v i r d i e ve r l en ing van bystand tydens s iek te , begra fn isse en

bedevaarte;

cJese1 1igheidsverenigings,l6') ~chutLersgi.lden en broederskappe;

koopmans- en ambagsgildes, waar vrye u i t t r e d e n i e moont l i k was solank

d i e bed ry f o f ambag beoefen i s n ie ; 161)

u n i v e r s i t e i t e en verenigings wat d i e wetenskap, p o l i t i e k en kuns bevor=

der he t .

&t d i e eeuwissel ing van d i e agt iende na d i e negentiende eeu he t d i e vereni=

gingsdwang by koopmans- en ambagsglldes i n Du i t s l and verdwyn sn ontstaan d i e

beginsel van vrye toet rede t o t en u i t t r e d e u i t verenigings.16') Te rse l f de r t yd

he t d i e Franse revo lus le l n Frankryk meegebring dat 'n regstreekse verbod op

beroepsverenigings en sekere godsdienst ige en p o l i t i e k e vereniginqs ontstaan

het,163) hoewel koning Hendrik 111 van Frankryk reeds seder t 1582 sekere Her=

kersgroepe i n stede i n spes i f i eke beroepsverenigings saarnqeqroepeer he t . 164)

159) Fockema-Andreae 1906 143-146; Den Tonkelaar 1979 7 .

160) Hardenberg 1979 329 du i aan da t d i e g i l des gaandeweg i n gese l l ighe ids= verenigings mskep i s .

161) Den Tonkelaar 1979 7 verwys na 'n groep g i f d e s ". . . d l e steun verleenden b i j handwerk o f b e d r i j f . vakgenoten verenigden en een bepaalde kunst o f vaardigheid bevorderen. Be lang r i j ke bevaegdheden van de q i l d e n van koop= l i e d e n en ambachtslieden waren h e t reguleren van d i e v e s t i q i n q van h e d r i j = ven, de m g e l l j k h e i d de c o n t r a c t s v r i j h e i d van de arbeiders t e beperken en he t maken van keuren." Die ooreenkoms met ons hu id ige vakbonde i s merk= waardig.

163) l b i d ; ook L loyd 1938 2 .

164) E l l i o t 1923 4.

Die reg om v r y l i k t e veren ig i s i n Hederl and eers i n 1048 i n d i e Erondwet be=

v e s t i g en dan ook met d i e volgende voorbehoud: ". . . (U)e wet r e y e l t en beperk t

de u i t oe fen ing van d a t r e g t i n he t belang de r openbare ~ r d e . ' ' ~ ~ ~ )

2.3.3 Verdere terni inologiese ontwikkel i n 9

Hoewel daar tydens d i e agt iende eeu reeds min of meer vaste maatstawwe v i r ver=

enigings bestaan h e t en d i e f e i t d a t d i t 'n a fsonder l i ke e n t i t e i t i s n i e meer

betwyfe l i s n ie , he t daar nog steeds geen eenvormige term v i r h i e r d i e reqs f i=

guur bestaan n ie . I n Nederland i s gedurende d i e sewentiende eeu en daarna d i k=

wels gebruik gemaak van d i e term ccwTapie mi handeldrjwende reqspersone mt

' n winsoogmerk aan t e du i . soos byvoorbeeld d i e Verzenigde Omt-Jndkoche C m =

p q n i a ( V . O . I . C . ) r a t i n Suid-Afr ika goed bekend i s . lb6) Daar h e t egter geen

term bestaan waarmee reqspersone i n d i e algemeen aangedui i s n ie .

I n Frankryk was d i e mees geb ru i k l i ke term parsonne mnrbaZe, t e rwy l i n Du i ts=

1 and en Nederl and onderskei de l i k d i e t e m e mnralLsche Personen, zedsZi,jkc

parsmsn en yereona monxlio gebrui k i s . 167 )

Pufendnrf onderskei tussen d i e pemonir imm7is sihpZex ( n a t u u r l l k e persoon)

en d i e p r i v a a t r e g t e l i ke persona momZio mmposita (mensl i ke gemeenskappe wat

saamgevoeg i s deur d i e band van 'n gemeenskapl i ke sede l i k e doe?, wat clp eie

belang g e r i g i s ) , te rwy l hy dan ook nog na peraau m m l i s canposita i n pus

b l i e k r e g t e l i k e s i n vewys i n d i e n d i e doe1 d i e verbeter ing van d l e maatskappy

was (byvoorbee I d d i e kerk, k o n s l l i e s en sinodes, d i e Staat, gerneentes, Tetr=

eenhede en verenigings van handelaars o f kunstenaars).16*) Oat h i e r d i e onder=

ske id n i e i n d i e Suid-Afrikaanse reg ge ld nie, behoef geen betoog n i e - daar

i s tog t a l l e p r i v a a t r e g t e l i k e verenigings wat d i e verbeter inq van d i e samele=

wing ten doe1 s t e l en n i e op e i e belang g e r i g i s n ie .

D ie term juristische Pmwon word aan G. Hugo tcsegeskryf, wat d i t skynbaat- i n

1798 i n d i e hu id ige betekenis van regspersoon v i r d i e eers te keer gebruik

het. 169)

165) Hardenberg 1979 325.

166) Hardenherg 1979 311. L e t egter daarop dat Van de r Linden 4.1.11-4.1.11 ~ ~ c m p a g n i e as sinoniem v i r socie tas gebrui k .

167) Huussen-de Groot 1976 4-5; Henkel 1972 26-40.

168) Huussen-de Croot 1976 6.

169) H ~ n k e l 1972 46 ev. Huussen-de Groot 1976 11.

Hy het ook tussen p h y s i ~ e h e Personen en , juristisehe PcYsotwn onderskei, wel=

ke onderskeid en termino log ie d e w Von Savigny i n Oui ts land beves t i g i s . I n

1839 h e t d i e Viirttcmbergm Kntwru=f i n a r t . 156 bepaal: "Die Aktiengesel l s c h a f t

i s t e ine Rechtsperson. 170)

2.4 Algemene samevatting

Die be lang r i ks te kenmerke van d i e verenigingsregspersoon, soos u i t d i e Rmein=

se, kanonieke en Romeins-Hollandse reg a f k m s t i g , kan dus soos v o l g saamqevat

word:

d i t berus op ' n ledesubstraat;

d i t i s e ienaar viln 'n a fsonder l i ke vennoE, wat onderskei kan word van

d i e vermoens van d i e i nd i v i due le lede;

d i t bestaan ongeag d i e w i sse l i ng van lede;

d i t i s v i r o p r i g t i n g en voortbestaan a fhank l i k van owerhe ids toes tm inq ,

en i n h i e r d i e verband i s d i e doe l s te l 1 inqs van d i e vereniqinqsreqsner=

soon van deurslaqgewende belang;

d i t kan 'n gemeenskaplike w i l vorm en i s handelinqsbevoeq en versky=

ningsbevoeg;

d i t neem d e w middel van organe aan d i e regsverkeer deel .

Aan d i e begin van d i e negentiende eeu h e t d i e term regspersoon reeds i ns lag

gevjnd, m a r gedorende d i e negentiende en d i e t w i n t i g s t e eeue was daar n o o i t

w r k l i k eenstemmigheid oor d i e wese van d i e regspersoon nie.171) Op h i e r d i e

kwessie word vervolgens ingegaan. Cbn d i t t e doen, word d i e ve rsk i l l ende teo=

r i e e wat i n h i e r d i e verband ontwjkke l ne t , beu r te l i ngs ont leed.

170) Huussen-de Groot 1976 12.

171) Raadpleeg i n h i e r d i e verband ook Vorbaum 1976 4.

HOOFSTUK 3

3.1 I n l e i d i n e

U i t d i e voorafgaande geskiedkundige o o r s i g b l y k d i t da t daar oo r d i e ontstaan

en wese van d i e regspersoon sedert d i e Middeleeue b a i e en f e l geargumenteer

i s . Hoewel d i e Kanoni s t e reeds u i t v o e r i g oor d i e regspersoonsfiguur, verat

soos d i t i n h u l l e kerkhegr ip na vore gekom he t , bes in het, he t d t e be langste l=

l i n g i n regspersoonsteoriee n i e i n d iese l f de mate i n d i e Germaanse en vroeg

Ronains-Hollandse reg posqevat nie. Tog was h i e r d i e j u r i s t e bewus van d i e pro=

blemat iek r o n d m h i e r d i e m s t r e d e regsfiguur. ')

Die t e o r e t i s e r i n g oor d i e wese van d i e regspersoon h e t eers weer by d i e Pan=

d e k t i s t e sedert d i e begin van d i e negentiende eeu s te rk na vore gekm. Vera1

i n Du i ts land h e t h i e r d i e probteem aanvanklik 'n be langr ike p lek i n regsteore:

t i e s e besinning ingeneem. D i t 1s egter opval lend d a t d i e swaartepunt gedurende

d i e t w i n t i g s t e eeu na Nederland verskwi f h e t en d i e be lang r i ks te moderne regs=

persoonsteoriee vandag by d i e Mederlandse j u r i s t e aangetref word.

Volgans .Jouhert2) bes taan daar ongeveer ses t i en ve rsk i l l ende teo r i e2 oor d i e

wese van d i e regrpersoon. O f t i s eg te r b a i e m o e i l i k om d i e t e o r i e l s t reng t e

kategor iseer. By f e i t l i k e l k e t eo re t i kus kom daar nuwe gedagtes na vore en

d i t i s soms moei li k on vas t e s t e l o f 'n t e o r i e 'n n w e standpunt verteenwoor=

d i g en o f d i t slegs 'n (sans rad i ka le ) k lmve rsku iw ing van ' n bestaande t e o r i e

daars t e l .

D i t w i l voarkom asof daar tans veel nreer as ses t i en ve rsk i l l ende t c o r i e t oor

d i e wese van d i e regspersmn hestaan, want hee lpar ty ve r to l k i ngs van bestaan=

de teo r i eF i s so afwykend van vor ige teo r i ee dat d i t as nuwe t so r i ee ge t i pee r

kan word. I n d i e l i g h iervan sou d i t I n f u t i e l e en u i t pu t t ende taak wees om

'n oo rs ig oor a l l e reeds gepubliseerde t e o r i e s t e verskaf. Daarm r a l gepoog

1) Kyk 2.3 hierbo; raadpleeg ook De RlPcourt 1939 89 en Fockema-Andreae 1906 141.

2) 1951 9; Van der Vyver en Van Zy l 1982 389 en 390 onderskei byvoorbeeld nege hoofstroninqe.

word om aan d i e hand van ses ve rsk i l l ende teo r i eB ses bree, t o t a a l u i t een lo=

pende uitgangspunte t e skets, Voorts s a l daar (sover moon t l i k ) ne t aan d i e

standpunt van d i e grondlegger van e l ke t e o r i e aandag geskenk word, aangesien

verwysings na nuanserings en klemverskuiwings soos d i t by navolgers van d i e

bepaalde teo r i ee voorkom, t o t 'n Babelse verwarr ing kan l e i .

Gewoonl i k word regspersoonsteoriee hoofsaak l i k i n twee graepe verdeel . Een

groep j u r i s t e beskou d i e regspersoon as 'n f i k s i e wat deur d i e pos i t iewe reg

geskep word, te rwy l ' n ander groep d i e we rk l i ke bestaan van d i e regspersoon

b e k l e m t ~ o n . ~ ) Daar bestaan ook ander i n d e l i n g ~ w y s e s , ~ ) maar i n h i e r d i e hoof=

s tuk s a l d i e klem eerder op d i e u i t eense t t i ng van d i e hasiese t e o r i e e onder

bespreking va l as om j u i s ' n spes i f i eke indel ingswyse t e v ind (as so i e t s

moont l i k sou wees).

3.2 D ie f i k s i e t e o r i e van Yon 5avign1

H ie rd ie t eo r i e , wat gedurende d i e eerste h e l f t e van d i e negentiende eeu d i e

. l i g gesien het, t a n as d i e mees omstrede regspersoonsteor ie aangemerk word.

Beoordelaars van sy t e o r i e i s B f hewig teen h i e r d i e s i en ing qekant, d f u i t =

gesproke navolgers daarvan.

Die ontstaan van d i e gedagte da t d i e regspersoon as ' n f i k s i e deur d i e posi-

t iewe reg geskep, beskou moet word, kan volgens sekerc r e g s t e o r e t i c i na pous

Innocent ius I 1 teruggevoer word. Hy he t , i n ooreenstmning met d i e Rooms-Kato-

1 i eke kerkbegr ip ten ops ig te van 'n regspersoon verk laar : "Cum co l leg ium i n

causa u n i v e r s i t a t i s f i n g a t u r una persona."5) H ie rd ie mededeling van horn sou

dan (volgens ve rskc ie j u r i s t e ) daarap du i d a t ' n regspersoon ' n f i k s j e i s .

Dat h i e r d i e beweerde verband met Innocent ius ook f e l bes t r y word, b l y k u i t

d i e standpunt van ~ o u b e r t , ~ ) wat d i e f i ks iegedagte eerder aan d i e Konaenta-

3) Jouber t 1951 8 ev; Van der Vyver en Van Zy l 1982 388; Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 1-5.

4 ) Four le 1973 7 en 8; John 1977 22-58.

5) Kyk 2.2.1.6.1 h ierbo. Vgl ook Yon Gierke 1881 bd 3 279 vn 102; Homes 1976 155; Rhode 1932 30; Qooyeweerd 1946 d l 2 84.

6 ) 1951 79 ev. Kyk ook 2.2.1.6.1 h ierbo.

t o r e Bar to lus de Sasseferato en Cinus P i s t o r i e n s i s toeskry f . D i t kan egter

n i e betwyfel word da t d i e f i k s i e t e o r i e sy oorsprong i n d i e Middeleeue gehad

he t n le , onqeag o f d i t by d i e Kanoniste of by d i e Konen ta to re was.7)

D i t kan eg te r eweneens n i e betwyfe l word d a t Von Savigny d i e be lang r i ks te

moderne kampvegter van h i e r d i e t e o r i e i s n ie .

3.2.1 D i e mens as e t i e s e wese -,

Von Savigny se u i t e e n s e t t i n g van d i e f i k s i e t e o r i e moet binne d i e raemwerk van

d i e vroeg negentiende-eeuse hwnanistiese regs teo r i e beoordeel word. Sy stand=

punt verteenwoordig n i e soseer d i e n m i n a l i s t i e s e sienswyse van d i e Kanoniste

n ie , maar i s veel eerder op d i e ideal isme gegrond wat voo r t v l oe i u i t d i e hu=

manist ieso persoonl ikheidsideaal van d i e sede l ike v ryhe id van d i e mensl i ke

persoonl ikheid.') I n navolging van Kant word sy hc le beskouinq i n verband met

d i e wese van d i e reospersoon deur sy beklemtoning van d i e mens as e t i ese wese

be5nvl oed.

ant,') wat as voorstander van d i e natuur regte l ik r? idealisme d i e waarde van

d i e mens as sede l ike wese heklen~toon, wys daaroyl da t d i e vrye w i l van d i e

mens, soos d i t i n d i e amens1 i ke persoonl i khe id na vore krm, n i e aan fak to re ,

( d o e l s t e l l i n g s ) brat b u i t e d i e mensl ike persoon l ikhe id geleg i s , onderwerp mag

word n ie . H i e r d i e waardebeskouing en beklemtoning van d i e v rye w i l van d i e

mens l e i dan t o t Kant se grondgedagte: "Handle ausser l i ch so, dass der f r e i e

Gebrauch de iner Wi lk i i r m i t der F r e i h e i t von jedermann nach einan allgemwinert

Gesetze zusamnen bestehen k5nne."l0)

7) Paton en Derham 1972 368; Ho l land 1924 99; Mai t l a n d 1938 XIV. X I X cv,

8) Hcinmes 1976 159 ev; Dooyeweerd 1946 d l 2 87.

9) 1797 d l 1 11-34. Kyk ook T h i l o 1978 107; Larenz 1980 29-31; Larenz 1935 227 ev; Nass 1964 33-34; Wieacker 1967 372 ev ve rk laa r op 375: ". .. dass d i e Person n i c h t M i t t e l zu twecken s e i n d u r f t e , d i e ausserhalb i h r e r se lbs t l tegen, und dass d i e Rechtsordnung den F re ihe i t s ra im auszugren= Zen habe, i rmerhalb dessen f r e i e Verwi r k l i chung der s i t t l ichen Autono= mie m i t de r F r e i h e i t jedes anderen zusamen bestehen kb'nne."

I D ) Kant 1797 d l 1 32; Larenz 1980 30; T h i l o 1978 107; Coing 1962 67.

t l i e r d i e qrotidgedagte van Kant word op sy b e u r t deur Yon Saviqny i n sy forniu=

t e r i n g van d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e mens gebruik. As grondslag van reg=

sub jek t iw i t e i t wys hy dan subjekt iewe reg te aan, we1 ke subjekt iewe reg te aan

d i e v rye w i l l 1 ) en sede l ikhe id van d i e i n d i v i d u e l e mens gekoppel word.'?)

Sub jek t iewe reg te word WiLlcnsmacht genoem. 13) D ie ooreenkoms met Kant se

s i en ing kan nou l i ks d u i d e l i k e r beklemtoon word as wat d i t in d i e u i teenset=

t i n g van r e g s u b j e k t i w i t e i t van Von Savigny na vore kom:

"A l l es Recht i s t vorhanden urn der S i t t l i c h e n , jedein einzelnen Menschen

inwohnenden F r e i h e i t w i l l e n . Darum muss der urspr i ing l iche B e g r i f f der

Person oder des Rechtssubjekts zusanmenfal l e n m i t dm B e g r i f f des

Menschen, und d iese ursprung l iche I d e n t i t i i t be ider B e g r i f f e l a s s t

s i c h i n fo lgender Formel ausdriicken: jeder e inze lne Mensch , und nur

der e inze lne Mensch, i s t r e c h t s f ~ h i g . ' I 4 )

Von Savigny knoop dus r e g s u b j e k t i w i t e i t aan d i e vrye w i ? van d i e i n d i v i d u e l e

mens. Hy beklemtoon d i t da t d i e i n d i v i d u e l e mens net doe1 ops iqse l f kan wees

en da t d i t g e v o l g l i k n i e met menswaardigheid s t rook i nd ien d i e mens as middel

t o t 'n doe1 b u i t e homself sou d ien n le . Oaarom kan d i e en igs te vorm van reg=

s u b j e k t i w i t e i t ne t i n d i e n a t u u r l i k e persoon (mens) se te l . Regsverhoudinqe kan

slegs tussen i n d i v i d u e l e mense bestaan, aldus Von Savigny. 151

3.2.2 Gesamentl i k e wi lsvorming

Tog kan Von Savigny n i e d i e werk l ikhe id van mensl ike groepvorming ontken n i e

en m e t hy ook rekening hou met d i e f e i t da t daar i n a l l e vroeere regs te l se l s

van t-egsweZ erkenning aan groepvorming ver leen is .16) D i t i s v i r horn eqter I n

teenst ryd ighe id om naas d i e v rye w i l van d i e i n d i v i d u e l e Inens en iqe vorm van

a f sonde r l i ke w i l s u i t i n g aan ' n groep t e verleen. Daarom betoog hy d a t d i e

Von Savigny 1840 b d 1 332: "Das Recht d i e n t der S i t t l i c h k e i t , aber n i c h t indem es ihr Gebot v o l l z i e h t , sondern indem es d i e f r e i e Enthai tunq i h r e r , jedem einzelnen Wi l len inwohnenden, K r a f t s i c h e r t ... ." Kyk ook Pawlow= s k i 1972 bd 1 53; John 1977 26-28; Houwing 1939 63 en 67; Coinq 1962 57,

Von Savigny 1840 bd 2 2; Henkel 1972 74; Schikorski 1979 42-50.

Pactlowski 1972 bd 1 53; Coing 1962 57.

Von Savigny 1840 bd 2 2; Larenz 1935 228: " l n diesen Voraussetzungen er= kennen wi r den e t h i schen l n d i v i dual i smus zuinal der Canti schen Rechtsphi l o= sophie ..." ; Mass 1964 35; H m e s 1976 159; Homes 1972(a) 29; Dooyeweerd 1946 d l 2 87.

liomnes 1976 159; Four ie 1973 8; Joubert 1951 9.

Von Savigny 1840 bd 2 329 ev.

regspersoon geen a fsonder l i ke w i l kan vonn n ie , maar da t d i e gesamenttike

( ko l lek t iewe) w i l van d i e meerderheid, waar in d i e vrye v r i l van d i e i n d i v i -

duele lede opges lu i t 18, deurslaggewend i s .17 ) H ie rd ie s i en jnq sou dan u J t

d i e natuurreg en Aomeinse reg a f k m s t i g wees. Maar t og 12 daar j u i s i n h i e r =

d i e meerderheidswil, soos Von Savigny d i t sien, ' n beperking op d i e vrye w f l

van d i e i n d i v i d u e l e lede opges lu i t , aangesien d i e meerderheidswi 1 a1 t y d teen=

s t r y d i g met d i e vrye w i l van d i e rninderheid s a l wees. D i t i s j u i s h i e r d i e

teenst ryd ighe id i n sy t e o r i e wat d i t besonder vatbaar v i r k r i t i e k maak.

3 . 2 . 3 ' n Regsgeposi t i vee rde f i k s i e

Die r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e regspersoon i s volgens Yon Savigny n i e gelee

i n d i e geheel van d i e lede wat tesame 'n r e e l e e n t i t e i t v o n nie, ntaar h l o o t

in ' n i d e s l e gedagte.*8) D i t l e i daartoe da t Von Savigny enersyds n i e d i e

regspersoon as 'n we rk l i khe id beskou n ie , maar andersyds n i e d i e bestaan van

sodanige regs f i guu r kan ontken n ie . Die en igs te ui tweg v i r hon i s derhalwe

urn d i e regspersoon as 'n r e g s f i k s i e aan t e m r k :

"Die Rech ts f i h i gke i t wurde &en d a r g e s t e l l t a l s zusanunenfallend m i t

dem Regr i f f des einzelnen Menschen. W i r be t rachten s i e j e t z t a l s

ausgedehnt auf k i i ns t l i che durch blosse F i c t i o n angenolrmene Subjecte.

Ein solches Subject nennen w i r e ine j u r i s t i s c h s Person, d.h. e ine

Person welche b loss zu j u r i s t i s c h e n Zweckc angenmrien wird. I n Jhr

f i nden w i r e inen Tr5ger von Rechtsverhal tnfssen noch neben den e in=

z e l nen Mensch. "19)

Die regspersoon word deur d i e s t a a t l i k e pos i t iewe reg n e t v i r regsaogerke

geskep. Aangesien regsverhoudinge volgens Yon Savigny a l l een tussen i n d i v i =

duele mense kan bestaan, kan slegs i n d i v i d w l e mense regsubjekte wees.

Gevo lg l ik m e t d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e regspersoon op 'n r e g s f i k s i e

berus. 20) Verder onderskei Von Savigny tussen korporat iewe regspersone met ---

17) i b i d : "Als W i l l e de r Corporat ion aber g i l t n i c h t b loss de r Obereinstim= mendeHWille a l t e r M i tg l i ede r , sondern auch schon de r W i l l e i h r e r Mehr- zahl. Raadpleeg ook Dooyeweerd 1946 d l 2 88.

18) Yon Savisny 1840 bd 2 243 v e n e l d : ".. . dass das Subject der Rechte n i c h t i n den einzelnen M i t g l i e d e r n ( s e l b s t n i c h t i n den W t q l i e d e r n zusalmten genamen) besteht , sondern i n den idea len Ganzen." Sien ook Homes 1976 160 v i r ' n bespreking van h i e r d i e slandpunt.

19) Yon Savigny 1840 bd 2 236. K,yk ook Kriickmann 1916 143 op 146, wat d i e ,-egsperqoon 'n k'ir~stlichs KZnhs it noom.

20) Homes 1976 159; T h i l o 1978 108; Henkel 1972 78.

lede en s t ig t ingsregspersone sonder lede, waar daar 'n vermoe v i r ' n spesi=

f i e k e doe1 afgesonder word. Oie bestaan van h i e r d i e s t i y t i n g e , wat meestal

' n i d e e l e doe1 he t , i s v i r Von Savigny ' n verdere b m y s da t 'n regspersoon

' n f i k s i e moet wees, want hoe kan 'n i dee le vermo? nou ' n r e e l e reqsubjek

wces?")

Von Savigny voer aan da t d i e w i l van d i e i n d i v i d u e l e lede by wyse van 'n

r e g s f i k s i e as d i e w i l van d i e regspersoon (as i d e e l e gedagtekonstruksie)

aangemerk word,22) Die wl lsvorrning van d i e regspersoon geskied derhalwe qe=

sament l ik [ k o l l e k t i e f ) , maar d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t i s i n 'n idee gelee.

3.2.4 Regshandelinge deur middel van verteenwoordigers

H ie rd ie f i k t i e w e regspersoon t r e e i n d i e regsverkeer op deur draer van ver=

motnsregte t e wees en v e r p l i g t i n g e wat met d i e vermoEnsreqte saamval, t e

~ e r k r ~ . ~ ~ ) Hoewel d i e regspersoon d i e eienaar van 'n v e m e i s [Verrnb'gens=

fahig), kan d i e regspersoon eg te r n i e met d i e vermoe handel n i e ! Ten einde

t e kan handel, m e t daar t og w i l su i t oe fen ing m o n t l i k wees en moet w i l svo r=

ming en w i l s o o r e e n s t m i ng ui tgeoefen kan word. Volgens Von Savi qny ontbreek

h i e r d i e funksies by d i e regspersoon, aangesien d i t ne t eienskappe van 'n na=

t u u r l i k e persoon kan wees o f n e t k o l l e k t i e f u i tgeoefen kan word. D ie vraag

ontstaan nou hoe 'n r e g s f i k s i e d i e eienaar van 'n vermoe kan wees, oo r h i m =

d i e vermot kan besk ik deur d i e u i t oe fen ing van reg te en met d i e v e m c kan

handel op 'n wyse wat 'n denkende en w i l l ende e n t i t e i t veronderstel , terwyl

d i e regspersoon d i t volgens Von Savigny j u i s n i e i s n i e . 24

Yon Savigny 10s eg te r h i e r d i e p r o b l e m op d e w van d i e verteenwoordigings=

21) Von Savigny 1840 bd 2 242.

22) Vcm Savigny 1840 bd 2 312; j u i s h i e r i n s i en John 1977 26 'n innere Wider= spruch en Hal l i s 1930 137 'n theoret ieul 1:rrconsistsncy.

23) Von Savigny 1840 bd 2 237; Henkel 1972 79.

24) Hammes 1976 159; Brecher 1959 239; Joubert 1951 10: "Die hedenk l ike l o = qiese konsekwensies waartoe d l e f i k s i e t e o r i e l e i , i s da t d i e regspersoon wilsonbevoeg, handelingsonhevoeg, deliksonhevoeg en s t r a f r e g t e l i k onaan= sp reek l i k i s . D i t maak d l e f i k s i e t e o r i e besonder onaanneemlik aanqesien d i e regspersoon steeds ' n g r o t e r en meer onontbeer l i ke p lek i n ons moder= ne ekononiiese en regslewe inneem."

f i guu r gebruik t e ~naak,~') D ie verteenwoordigers t r e e op twee wyses namens

d i e regspersoon op: enersyds deur regmatige regshandelinge namens d i e regs=

persoon u i t t e voer, waar daar veraf met d i e eiendom van d i e reqspersoon

gehandel word en waar d i e v e m l van d i e regspersoon d e w h i e r d i e handel in=

ge gebind word, en andersyds deur onregmatige handelinge u i t t e vner. Die

regspersoon kan egter n i e deur onregmati ge handel inge van ver teenw~ord igers

gebind word nie,26) aangesien d i e regspersoon wat geen w i l kan v o m n ie , u i -

te raard ook n i e met skuld i n d i e v o m van opset o f n a f a t i g h e i d verwyt kan

word n ie . D i e l ede kan ook n i e i nd i v i duee l aanspreekl ik gehw word n ie , want

d i e grondslag van regspersoonl ikheid i s j u i s daar in g e l e f dat d i t i nd i v i duz

e l e aanspreek l ikhe id van d i e lede ophef. Slegs d i e verteenwoordigers kan der=

halwe v i r sodanige onrrqmat ige handel inge aanspreekl ik gehou word, wat heel

d ikwels t o t ' n nadel ige s i t u a s i e v i r d i e benadeelde kan l e i .

3.2.5 K r i t i e k teen d i e verteenwoordigingsgedagte

25) Von Savigny 1840 bd I1 782-283: % e r a l l nun, wo s i c h d ieser Widerspruch f i n d e t , muss e r durch e ine Vertretung, a l s k i n s t l i c h e Ansta l t , au fae lBst werden. "

3

I 26) Von Savigny 1840 bd I 367, 369; Henkel 1972 81; Howinq 2939 61.

Die mecs algemene k r i t i e k wat teen Yon Savigny se t e o r i e ingebr ing word, i s

j u i s d i e f e i t da t hy aanvoer d a t d i e regspersoon n i e s e l f v i r onregnat ige

handel inqe aanspreckl i k gehou kan word nie, aanqesien d i t n i e wi lsbevoeg i s

nie. Ingevolge d i e Suid-Afrikaanse verteenwoordigingsreg bestaan daar geen

algen~ene r e 8 d a t 'n p r i ns ipaa l (volmaggewer) v i r d i e onregmatige handelinge

van ' n verteenwoordiger aanspreekl ik gehou kan word n ie . ' n P r i ns ipaa l ken

slegs aanspreekl ik gehou word i nd ien hy op ' n sku ld ige wyse aan le id ing t o t

d i e handel ing van d i e verteenwoordiger gegee h e t o f i n d i e n hy m i d d e l l i k aan=

27) Joubert 1979 73 en 181; Dc Wet 1976 d l 1 82; Van der Merwe & U l i v i e r 1980 522-523. V i r m idde l l i ke en r is iko-aanspreek l ikhe id word we1 geen skutd ver: e i s nie, maar daar ge ld ander vere is tes wat dikwels n i e by d i e optrade van ' n verenigingsregspersmn i n d i e regsverkeer aanwesiq i s n i e - v i r 'n vo l - l e d i g e besprekinq h iervan, s i en 4.3.7 en 5.3.2.4 hieronder. Antlers Scott 1979 ( i n geheel). S t r a f r e g t e l i k e aanspreekt ikheid van regspersnne word i n d i e Svid-Afrikaanse req by wyse van wetgewing gereel ; s ien a 332 St ra fpro- seswet 52 van 1977.

spreekt ik gehou Volgens d i e f i k s i e t e o r i e kan ' n regspersoon egter

n i e handel o f 'n sku ld ige gesindheid openbaar n ie . Die onhevredigende resu l=

t a a t h ie rvan i s dat i n geva l l e waar aanspreekl ikheid n i e skuldloos op grond

van m i d d e l l i k e o f risiko-aanspreeklikheidZ8) aan d i e regspersoon toegereken

kan word n ie , daar geen wyse i s waarop derdes enige verhaalsreg teen d i e reqs=

pt3rsoon kan verkry nie.") D i t i s ' n regstreekse u i t v l o e i s e l van Von Savigny

se gevo lg t rekk ing d a t d i e regspersoon n i e wilsbevoeg i s n i e en derhalwe n i e

met 'n skoldverwyt g e t r e f kan word n ie .

Nog meer onbevredigend i s d i e f e l t da t d i e regspersoon volgens Won Savigny

ook n i e regmatige handetinge kan u i t v o e r n ie , maar dat a l l e regshandelinge

v i r d i e regspersmn deur verteenwoordigers v e r r i g moet word. Won Savigny s t e l

d i e handel i ngsbevoegdheid van 'n regspersoon ge l yk aan d i e gebrekkige hande=

l ingsbevoegdheid van ' n onmondige o f kranksinnige persoon. D ie verteenwoor=

d ige r van ' n regspersoon i s egter n i e ' n el: Zege-verteenwoordiger soos d i e ouer

o f voog van I n m inde r j a r i ge o f d i e ku ra to r bonis van ' n kranksinnige n i e . 30)

' n Ex Zege-verteenwoordiger i s ' n persoon wat van regsued d i e bevoegdheid

ontvang om enige regmatige handel ing namens 'n handelingsonhevoegde persoon

t e v e r r i g . I n d i e geval van ' n regspersoon ontvang n i e d i e verteenwoordiqers

o f organe van d i e regspersoon van regswei5 d i e bevoegdheid om d i e reqspersoon

t e b ind n ie .

Die verteenwoordiyer o f werknemer van 'n regspersoon moet r ~ o l n ~ c ~ ~ r ontvang om

v i r d i e regspersoon t e kan handel. En volmag i s ook maar weer ' n eensydige

regshandeling.31) H ie rd ie volmag kan per d e f i n i s i e s legs deur d i e p r i ns ipaa l

(regspersoon) aan d l e verteenwoordiger ver leen word. Won Savigny gee geen ver=

k l a r i n g v i r d i e f e i t d a t d i e regspersoon h i e r d i e eensydige reqshandel inq kan

u i t voe r n ie .

D i t kan n i e d i e a fsonder l i ke lede wees wat ' n gesamentl ike volnlag gee n ie ,

want kragtens d i e beginsels van d i e verteenwoordigingsreg word d i e volmagge=

wer (p r i ns ipaa l ) deor d i e regmatige handel ing van d i e verteenwoordiger ge=

bind.32) D i t i s j o i s n i e d i e i n d i v l d u e l e lede wat deur d i e optrede van d i e

28) V i r ' n bespreklng van d i e aanspreekl ikheid van 'n regpe rsoon op grond van d i e r i s i kobeg inse l , s i en 4.3.7 en 5.3.2.4 h ieronder .

29) Ha r t 1953 26; Wol f f 1933 bd 1 4; Houwing 1939 61

30) H m e s 1976 160; Homing 1939 61; De Wet 1976 d l 1 87 wfs op d i e v e r s k i l tussen s:e legc-verteenwoordiging en volmagsverteenwoordiginq.

31) Joubert 1979 94; De Net 1976 d l 1 8 7 .

32) Joubert 1979 26. 29-31; De Wet 1976 d l 1 75, 83.

verteenwoordiger gebind word nie, maar d i e regspersoon s e l f . Die l ede se

a f sonde r l i ke vermens kan n i e op grond van d i e regshandeling verb ind word

nie, want d i t i s j u i s d i e regspersoon se vermo? wat verbjnd word. D i t l e i

dus maar weer t o t d i e slotsom da t d i e regspersoon volrnag t o t sodanige regs=

handelinge woes gegee het, m a r wn volmag t e kar~ gee, m e t d i e regspersoon

j u i s handelingsbevoeg en i n s t a a t t o t w i l s v o n i n g wees.

I n d i e Suid-Afrikaanse reg word o i t d r u k l i k tussen ' n verteenwoordiger wat

kragtens volmag 'n verteenwoordigingshandeling namens 'n regspersoon u i t =

voer, en d i e bestuur o f b e s t u u r s l i d wat as orgaan regshandelinge van (en

n i e namens n i e ) d i e reqspersoon u i t voe r , onderskei. Laasgenoemde i s d i e

noodsaakl ike instrument waardeur d i e regspersoon aan d i e regsverkeer deel=

neem. D ie organe van 'n regspersoon kan n i e as ex Zeye-vertcenwoordigers

aangemerk word n ie , aangesien sodaniqe organe se hevoegdheid om d i e reqsper=

soon t e b i n d n i e van regswee ver leer l word n ie . Slegs handelinge van organe

wat i n oareenstemming met d i e r e e l s o f k o n s t i t u s i e van d i e regspersoon en

t e r bevorder ing van d i e geste lde doe1 u i tgevoer word, b i n d d i e regspersoon.

Optrede van ' n orgaan du i ook n i e op ' n verteerwordigingshandeling krag=

tens volmag nie.33) Die argument d a t d i e regspersoon n i e v o l m g ver leen (en

derhalwc n i e 'n eensydige regshandeling v e r r i g n i e ) i n geva l l e waar d i e be=

s tuu r o f bestuurslede kragtens d i e rePts o f k o n s t i t u s i e opt ree n ie , kan we1

geopper word met d i e doel om aan t e voer da t d i e regspersoon n i e handelings=

bevoeg i s n ie . D i t ve rk laa r eg te r n i e d i e m o n t l i k h e i d dat d i e bestuur o f

bestuursiede we1 kragtens volnag van d i e regspersoon opt rec i n g e v a l l e waar

d i e r e e l s of k o n s t i t u s i e n i e v i r bepaalde handelinge voors ien ing maak n ie ,

o f d i e f e i t da t daar sans ' n bykmwende votmag ingevoige d i e r e g l s o f kon=

s t i t u s i e ve re i s word alvorens i m a n d d i e regspersoon kan b i n d n ie . Soos h i e r =

bo gese I s , ve rk laa r d i t ook n i e van wie werknetners en verteenwoordigers van

d i e regspersoon h u l l e volaag sou ontvang n ie .

33) Joubert 1979 99; Van Rensbur~ 1974 98; Van tier Vyver en Van Zy l 1982 336 ; Srrid-AfriPacrase Srtt LmZe Konpe~nl<a,?e G~~anmantski-r~!j Bpk v T h o = GUPI 'R 1953 2 SA 314 ( V ) ; Barkat t v SA ivnlional. T r r r ~ t and Ar;eura?lce Co L i d 1951 2 SA 353 ( A ) op 362; T ~ v y 71 Centivi Vinfng und Intwsbnaut f~~r~n lurC5rn~ 1955 1 SA 141 (A ) op 150; r~w.tard~ Curtying Co Ltd I )

Asinti,. PclroZe:m C C ~ i,td 1915 AC 705 op 713; "... ( 1 ) t s a c t i v e and d f = r e c t i n q w i l l must ~ o n s e q u m t l y be sought i n t h e person o f som~hody who f o r some purposes may be c a l l e d an agent b u t who i s r e a l l y t h e d i r e c t i n g mind and w i l l o f t he corpora t ion , the very ego and cent re o f t he perso= na l i t y o f t he corporat ion."

Daar bestaan voor ts d i e argument da t d i e r e e l s o f d i e k o n s t i t u s i e van 'n regs-

persoon d i e volmag i s waarkragtens organe h u l l e bevoegdheid om d i e regsper-

soon t e bind, ontvang. D i t beteken dat d i e oorspronk l ike o p r i g t e r s van d i e

regspersoon, wat d i e ree fs o f k o n s t i t u s i e saarngestet he t , as volmaggewers

( p r i n s i p a i e ) m e t dien. En d i t l e i vanselfsprekend t o t d i e absurde r e s u l t a a t

dat d i e oorspronk l ike o p r i g t e r s d i e verteenwoordigdes i s . D ie r e e l s o f kon=

s t i t u s i e kan n i e as 'n soo r t gesamentl ike volmag beskou word n ie , aangesien

d i t d i e regspersoon (en n i e d i e gesamentl ike samestel lers o f clnderskrywers

van d i e r e e l s en k o n s t i t u s i e n i e ) i s wat deur d i e reqshandeling gebind word.

Voorts kan 'n beperk-handelingsbevoegde persoon, soos byvoorbeeld 'n minder-

j a r i g e o f I n vrou wa6 onder d i e m a r i t a l e mag van haar eggenoot staan, op

grond van vololag ' n regspersoon verteenwoordiq. D i t du i daarop da t d i e p r i n=

s ipaa i (naamiik d i e regspersoon) t en v o f l e handelingsbevoeg m e t wees. Die

regspersoon ont leen n i e sy handelingsbevoegdheid aan diC van d i e verteenwoor=

d i g e r n i e , i n t e e n s t e l l i n g met ' n e z lege-verteenwoordiger wat s e l f ten v o t l e

handelingsbevoeg moet wees ten einde d ie gebrekkige handelingsbevoegdheid van

d i e verteenwoordigde aan t e vu i .34)

I n d i e Suid-Afrikaanse reg kan d i e handelingsbevoegdheid van 'n reqspersoon

derhalwe n i e met d i e beperkte handelingsbevoegdheid van onmondiges o f krank=

sinniges vergelyk word nfe. 'n Regspersoon maak we1 soms van verteenwoordi=

gers kragtens volmag gebruik, mar d i t i s n i e d i e verteenwoordiqers wat han=

detingsbevoegdheid en wilsvorming aan d i e regspersoon ver leen nie. D ie f e i t

dat d i e verteenwoordigers volmaq moet ontvang, du i steeds op d i e handelings.

bevoegdheid en w i lshevoegdheid van d i e regspersoon. 35)

Voorts ve rk laa r Von Savigny n i e wie d i e volmag i n d i e geval van d i e s t i q =

tingsregspersoon aan d i e verteenwoordiger sou ver leen n i e . Die s t i q t i n g he t

geen lede n i e en volmag kan dus n i e gesamenttik deur lede geqee word n ie .

Die volmag kan ook n i e gesien word as geiee i n d i e doe1 van d i e s t i q t i n g

(soos ges te l deur d i e o p r i g t e r van d i e s t i g t i n g ) n ie . want dan sat d i d r d i e

persoon kragtens d i e beginsels van d i e verteenwoordiqingsreg d e w d i e han=

de l inge van d i e verteenwoclrdiger gebind word D i t i s eq te r n i e wat gebeur

34) Joubert 1979 93.

35) Raadpleeg ook Homes 1976 160.

n i e - d i e st igt ingsvermoE word aanspreekl i k @mu en geen a f sonde r l i ke op=

r i g t e r o f bestuurder se vermo8 kan deur d l e handelinge van d i e verteenwoor=

d i g e r gebind word n i e . Die en igs te s f l e i d i n g wat h i e r u i t qemaak kan word, i s

dat d i t n i e d i e o p r f y t e r o f bestuurder i s wat volmag ver leen n i e , ntaar we1

d i e s t i g t i n g as regspersoon. Die vraag ontstaan weereens hoe ' n f i k s i e be=

s l u i t e kan neem en regshandelinge kan u i t voe r?

As d i e doe1 van d i e s t i g t i n g , soos ges te l deur d i e op r i g te r , as I n t i p e v m r t =

durende votmag beskou word, kom d i t daarop neer d a t d i e s t i g t i n g ' n beding

ten behoewe van ' n derde ' is, wat 'n s t i g t i n q b e s l i s n i e i s n i e . D i e o p r i g t e r

doen a fs tand van d i e v e n o g reeds tydens d i e aangaan van d i e opr igt ingshan=

de l ing . Heel d ikwels kom d i e s t i g t i n g eers by d i e o p r i g t e r se dood t o t stand.

D ie o p r i g t e r kan dus n o o i t as ' n soor t voortdurende volmaggewer aangemerk word

n i e

3.2.6 e r d e r e k r i t i e k teen d i e f i ks iegedagte

Oat d i t n i e a l t y d d i e i dea le werkwyse i s om ' n regsprobleem deuv d i e gebruik

van ' n f i k s i e op t e 10s n ie , word t e reg deur verskeie j u r i s t e bektenrtoon.

~ u l le r36) verk laar :

"Even so scber-sided a w r i t e r as Aus t i n was moved t o ascr lbe c e r t a i n

l e g a l f i c t i o n s t o ' t he a c t i v e and spo r t i ve fanc ies o f the qrave and

venerable authors ' . Bentham's unequalled capac i ty f o r exco r i a t i on was

brought t o fu l l f l ower by t he sub jec t : ' F i c t i ons o f use t o j u s t i c e ?

Exac t l y as swind l ing i s t o t rade! ' "

H ie rd ie j u r i s t e i s d i t a h a 1 eens da t d i e op loss ing van In regsteore t iese

p r o b l e m deur van 'n f i k s i e gebrufk t e mask, n i e met d i e e i se wat deur d i e

regsverkeer geste l word, t r e d hou n ie .

D ie f e i t d a t Von Savigny verk laar h e t da t d i e regspersoon as ' n f i k t i e w e en=

t i t e i t 'n skeppinq van d i e s t a a t l i k e pos i t iewe reg is,37) he t veroorsaak dat

36) 1967 v i i i . Ook O l i v i e r 1973 178 ev, wat aandui da t daar qeen gronde v i r d i e bewering da t d i e Rmeine reeds d i e regspersocn as 'n f i k s i e ge= s i e n het, bestaan n ie ; Van Haersol te 1960 510; Bangemann 1963 81-87; Eggens 1958 8; Daaelius 1858 4 ev; Soeteman 1970 13-53.

37) Von Savigny 1840 bd 11 275 ev.

' n aanta l Engel se j o r i s t e d i e toepassing van d i e konsessiesisteem3*) i n Ewe=

1 and bestempel as 'n aanduiding da t d i e regspersoon i n d i e Engelse reg

ook 'n f i k s i e is.39) Daarteenoor b e k l m t o o n verskeie ander Engelse j u r i s t e

d i e f e i t da t d i e konsessiesisteem n i e noodwendig van d i e regspersoon ' n f i k =

s i e maak nie.40)

D ie p rak t i ese ontoepasbaarheid van d i e f i k s i c t e o r i e maak d i t onaanvaarhaar.

I n d i e regsverkeer word d i e regspersoon eenvoudig as 'n w e r k l i k h e i d aanvaar - en d i t kan n i e ontken word r ~ i e . ~ l ) D i e regsbevoegdheid, handelingsbevoegd=

h e i d en verskyningsbevoegdheid van d i e regspersoon as e n t i t e i t i s eienskappe

wat sonder t w y f e l i n d i e reqsverkeer aanvaar word. D i t i s ook eienskappe wat

n i e aan 'n r e g s f i k s i e toegeskryf kan word n ie .

Daar i s reeds gewys op d i e inherente teenstrydighede u a t h i e r d i e t e o r i e op=

l ~ e r . ~ " Die vermoZnsregte van d i e regspcrsoon kragtens d i e f i k s i e t e o r i e

i s reg te wat i n der waarheid eienaar loos is .43) D i t kom n i e d i e i n d i v i d u e l e

lede t o e n i e en In r e g s f i k s i e kan tog n i e d i e eienaar van ' n v e m e wees n i e .

D ie Suid-Afr ikaanse regspraak gee n i e afdoende u i t s l u i t s e l t en ops ig te van

d i e bru ikbaarhe id a1 dan n i e van d i e f i k s i e t e o r i e n ie . I n d i e saak kkbb &

Ca. Ltd.v Nor.them RiJ'Zss 44) ve rk laa r r e g t e r Smith da t d i e gcmeenreqtelike

regspersoon ' n f i k s i e i s , maar h i e r d i e u i tspraak i s op een u i t sonde r i ng na

n o o i t deur ander reg te rs nagevolg nie.45) D ie Appelhof he t reeds by m e r as

38) Sien 4.2.4.5 hieronder; vg l ook Joubert 1951 8.

39) H a l l i s 1930 1 ev; Hol land 1924 98 en 99; Anderson 1931 8-10.

40) Bv Smith 1914 129-134; Dewey 1926 664 ev. Sien eg te r 2.2.2 h ierho.

41) Wo l f f 1933 bd 1 4; Brown 1905 368; H a l l i s 1930 137; P i t l o 1969 28; Mei je rs 1955 d l 3 191 ev; Rhode 1932 15 ev; i l o l f f 1938 505 ev.

42) Raadpleeg vn 22 h ierbo;T ie tze 1974 13 toon aan dat Von Savigny n i e d i e regspersoon probeer ve rk laa r n ie , maar d i t probeer omseil.

43) T ie t ze 1974 7.

45) Joubert 1951 191; Fou r i e 1973 10; Bsmford 1982 131; i n Lategan v Yoyes 1980 4 SA 191 (T) op 201 i s d i e vcrwysing na 'n regspersoon as 'n f i k - s i e 'n obiter-optnerking. I n t e e n s t e l l i n g hiennee i s i n h d n n ~ t d v Xrtqerdoq, (IkulicipaZ (lomcib 1920 AO 530 op 550 h e s l i s : "This concep= t i o n of t he existence of a cmpany as a separate e n t i t y d i s t i n c t from i t s shareholders i s no merely a r t i f i c i a l and techn ica l th ing . It i s a ma t te r o f substance ... ."

ken geleentheid bes'lis dat ' n regspersoon sku ld kan he , wat heves t i g da t d i e

h o w d i e regspersoon as ' n rePle, wilshevoegde e n t i t e i t b e h a ~ J e 1 . ~ ~ )

Hoewel d i e i n d i v i d u a l i s t i e s e s ien ing van Von Savigny d i e f i k s i e t e o r i e onaan=

vaarbaar maak, moet h i e r d i e t e o r i e teen d i e agtergrcnd van d i e vroeq neqcn=

t iende eeuse humanisme beoordeel word. D ie f e i t da t Von Saviqny d i e mens as

' n sede l ike wese aanserk, kan b u i t e d i e konteks van d i e oordrewe hunan is t icse

v ryhe ids ideaa l n i e sonder meer afgewys word n i e . D ie leemte i n h i e r d i o siens-

wyse i s e g t e r daar in geleB da t Von Saviqny n i e sover qekom h c t om ook d i e mens,

as sedel i ke wese, i n qroepverband as r e e l e e n t i t e f t met regsub jek t iw i t e i t t e beklee n ie .

3 . 3 Die orgaanteor ie van Von Gierke

D i t i s m o e i l i k om d i e orgaanteor ie van Von Gicrke i n enkele bladsye saam t e

vat , (kn h i e r d i e t eo r i e , wat hy breedvoer ig i n 3889 bladsye i n DM debtteahe

~ ~ ~ n o s s ~ n s c ~ t a f ~ s r ~ e ~ ? h t ~ ~ ) asook i n verskeie ander ~ e r k e ~ ~ ) u i teengesi t he t , i n

enkele paragrawe op t e som en a f t e maak met d i e k r i t i e k d a t Von Gicrke r e g =

pcrsone aan na tuu r l ike pcrsone qe l yks te l , i s om h i e r d i e reuse taak t e oorver-

eenvoudig en afbreuk aan d i e he langr ikhe id van h i e r d i e t e o r i e t e doen.

3.3.1 Germaanse samelewinljstrukture as u ~ t g a ~ s - p u ~

Y o n Gierke t r e e na vore as d i e he lang r i ks te k r i t i k u s van d ie f i k r i e t e o r i e en

d i e meegaande konsessieteor ic. Tog i s sy ui tgangspunt n i e om s legs k r i t i e k op

d i e f i k s i e t e o r i e t e lewer n i e , maar ook om d i e benaderinq t o t samelewinqstruk-

t u r e i n d i e C'rntaanse req t e ~ n t l e e d . ~ ' ) En j u i s deur h i e r d i e on t l ed ing van

d i e Cermaanse Kiirpemchuft en Ceme-Znschaft v ind hy d i e f i k s i e t e o r i e onaan-

vaarbaar. 50

46) F d e t t v S,1 N u t l u Z and Z'rust Co Ltd 1951 7 5A 353 (A) op 362; Laoy u ('antla7 Flining arul Inveslmmt C o q m ~ c z t i v q 1955 1 SA 141 (A) op 148.

43) Dir2 & ~ i a n s + : n ~ ~ ~ ~ ~ t z ~ t ~ f h c + n ~ ~ i e ur,d d i e & I < L - G C ~ C ) Hecitt~p~ediul~~ Rer lyn 1887; Da!rtschea i '~<~~ntre ,Ji t L e i p z i g 1895 ; D m h k w n der mews tiiahen L'r?rbH~~.ic Ber l yn 1902 ; Knzy%l,pYclie d m R~c.l:tst~icnens~~hcf't~ n e r l yn 14 15.

50) Vnr~ Gierke 1873 bd 2 829 ev; Rlrnde 1932 34; Larenz 1933 155.

Eerstens s t e l hy d i e Germaanse benaderinq t o t sainelewingstrukture teenoor

d i e van d i e Romeine en km t o t d i e gevolgti-ekking d a t d i e Romeine n o o i t

we rk l i k daar in geslaag h e t am d i e i n d i v i d u i n verband met d i e gemeenskap

t e b r i n g r ~ i e . ~ ' ) O f t i s volgens hom dan d i e grondoorsaak waarotlr d i e Rmeine

n o o i t ' n bevredigende t e o r i e i n verband met d i e wese van d i e regspersoon d i e

l i g kon l a a t s i en n ie , 'n s t e l l i n g wat le twat omstrede i s . 52 )

Von Gierke beklemtoon d i e f e i t da t d i e grondslag van 'n X f i ~ c r m h u f t (kor=

poras ie) n o o i t i n owerheidstoestemning geleg kan wees n i e , maar d a t d i e w e r =

h e i d ne t gevolg gee aan i e t s wat reeds bestaan, naamlik ' n groep wat reEel

i n d i e samelewing deur d i e v rye w i l van d i e lede gevorm word.53) H i e r u i t

s p r u i t een van sy vernamste besware teen d i e f i k s i e t e o r i e , wat daarvan u i t -

gaan dat d i e m r h e i d d i e band tussen d i e i n d i v i d u en d i e groep m e t l@ en

d i t boonop deur gebruikmaking van ' n f i k s i e doen, voor t :

" A l l e i n das schopfer ische Moment l i e g t auch h i e r n i c h t i n d iese r

Bestimnung d e r U i l l e n durch das Recht, sondern i n der lebendigen

Energie und f r e i e n Selbstbestimnung des Wil lens. .. . (H) ie r w ie

d o r t aber entstanmtt d i e zeugende K ra f t , wclche e i n neues Wesen i n s

Dasein r u f t , n i c h t dem Recht, sondern d e r gesch ich t l i chen oder so=

c i a l e n That. ,a54 )

D ie onderskeid tussen GemeinsehaJt en KarpensehaJt i s v i r Von Gierke gelee

i n d i e ve rsk i l l ende wyses waarop h i e r d i e regs f i gu re i n d i e regsverkeer op-

t ree . Die Geme-inschaft (Permmengesmthe<t) i s ' n regs f i guu r waarvan d i e

lede n o o i t op ' n ander wyse as i n h.ulle i n d i v i d u e l e hoedanigheid teenoor

rnekaar t e staan k m n ie . D ie l ede van d i e Cerneinschaft vonn dus qeen e n t i -

t e i t wat as ' n se l f s tand ige eenheid kan voortbestaan ongeag d i e w i s s e l i n g

51) Von Gierke 1887 5.

52) Sien boyeweerd en Homnes se k r i t i e k op d ie , volgens hulle,kunsmatige onderskeid tussen Romcinse en Germaanse reg, be t re f f ende d i e p lek wat d i e i n d i v i d u i n d i e samelewfng ingeneem h e t by 2.3.1.1 h ierbo.

53) Von Gierke 1687 24 ev; Dooyeweerd 1946 d l 2 95.

54) Von Gierke 1887 24; Raadpleeq ook H a l l i s 1930 140-141

van lede nie. Von Gierke onderskei dan ook versk i l lende qrade van verbonden=

heid van lede, naamtik groepe waar fede n e t teenoor lnekaar t e staan kom en

groepe wat wel ook na b t ~ i t e teenoor derdes optree, maar noo i t d i e individu=

e le aanspreekllkheid van e lke l i d kart ontken nte. Hy o~nskryf d ie eiencloms=

posis ie van h ie rd ie groepe met d i e term gesmrtsr ~ u n d , ~ ~ ) 'n term wat i n d i e

Germaans~ req naastenby met gebonde mede-eiendomsreg onreenkm. Hierclie groe.

pe kan n o o i t as selfstandige regsubjekte aan d i e regsverkeer deelneem nie. 56 f

3 . 3 . 2 Eiendmsposlsle van d ie KII~per~chrZft

Teenoor h i e r d i e Per,~mengs.wrtthe-Zt word d i e Gssmtper~sUntichk&t van d i e

K&persc?hqft gestel . 57f Eersgenaemde verkry nooi t regspersoonl i khe id nie,

terwyl laasgenoernde we1 as 'n afsonderlike e n t i t e i t aan d i e regsverkeer kan

deeltteem en as 'n reqsuhjek optrec. Von Gierke beskou dan ook hievdie K ~ P =

perwlraf't o f verbandspersoon as 'n wsrkZike persoon, wat i n d i e regsverkeer

ne t soos d i e natuur l lkc persoon optree. Die regspersoon as i~erkZike perwoon

i s dus n i e teenstrydlg n ip , maan- we1 i n oorecnstemming met die werktikheid,

a l d w Von Gierke.")

Dieeiendomsposisievan d i e K&-perwhoj't: i s n i e @en van gesrmtor Hand nle,

maar h i e r l e i d ie besondere verhwdinq wat tussen d ie lede van d i e qroep be=

staan daartoe dat aan d i e e n t i t e i t verndnsreqte as Gesmteigentum torgeken

word.59) Hierd ie v e m C bel~oor t nus n i e aan d i e afsonderl tke lede nie, aaar

Kyk vn 5 9 ; vgl i n h i e r d i e verband ook Von Gierke 1887 9 2 5 : "Eine solche Gemeinschaf t war nun f r e i li ch keine 'Genorsenschaft' im Sinne selbstSn= d iger Rechtswesenheit des Ganzen nehr, aber e i n 'genossenschaftliches RechtsverhBltnis' ." Ygl ook Van Vyk 1976 47-49 en Van der Hnrwe 1979 257-259 v i r 'n omskrywing van d i e term gebonde mede-eiendom.

Von Gierke 1887 925: "Dann waren d i e Gemeiner n i e w l s Glieder eines se lbsthdlgen hiiheren Organismus, sondern i m e r nur Theilnehnter an einem gemeinschaftl ichen RechtsverhB'l tn is . "

H m s 1976 168 verklaar dat d t t min o f weer dieself4e onderskeid i s as wat Dooyeweerd tossen maatskaps- en gemeenskapsverhoudings t r e f .

Von Gierke 1902 9; Rhode 1932 35; Henkel 1972 193; Engla'nder 1914 59 ev en 80; Dooyeweerd 1916 d l 2 95.

Von Gierke 1887 361 en 925 onderskei u i t v o e r i q tusscn eiendom gexmter h a d en &smteipwtrm. Von Gierkp noem veral d l e I;'i.;~~1k7un.sgemc.?:wxchl*ft, d i e Erbmpcrwins,.haft en d ie Fmd~mmqx- und SohrtLd{jilrsnc~in3~:/7nft a$ reqsriqure waar eiendom ywmirr /fwd gehou word; nok tlenkel 1912 193 ev. (;;..mmt* S!qcnim dvi op dte afsonderl i k~ ver~noi; van d i e reqspersmn

aan d i e regspersoon as e n t i t e i t . Die a fsonder l i ke lede verkry ook geen e i m -

domsreg ten ops ig te van d i e gesamentl ike eiendom n ie , maar i t ) gepaste geval=

l e hoogstens vorder ingsregte v i r sekere bydraes aan d i e regspersoon. I n h i e r =

d i e ops ig v e r s k i l d i e vermolnsposisie ingrypend van d i e by d i e eiendom wat

gescmrtor f~and gehou word, waar e l k e persoon we1 eiendomsreg ten ops ig te van

' n (onverdeelde) gedeel t e van d i e gesament 1 i ke e iendm verkry. 60 )

3.3.3 D ie wese van d i e regspersoon

' n Leemte wat Von Gierke deurgaans by sy on t l ed ing van d i e Ron~einse reg aan-

gevocl he t , i s d i e f e i t da t h i e r d i e regs te l se l n o o i t 'n ve rk la r i ng v i r d i e

wese van d i e regspersoon probeer v ind he t nie.61) Deur sy on t l ed inq van d i e

Ktirpers.c$aft probeer Von Gierke nou t o t d i e wese van d i e reqspersoon deur=

d r i ng . Teenoor d i e Rechtsgweimchuft , wat op k o n t r a k s l u i t i n g berus en wat

deur d i e algemene kon t raksvoo rsk r i f t e beheer word,62) s t e l Von Gierke d a t

d i e KirrperscJtaft n o o i t wesenl ik op kontrak qegrond kan word nie.63) Die oor=

eenkms tussen d i e ve rsk i l l ende persone om I n regspersoon t o t stand t e b r i ng ,

bevat we1 kont rak tue le kenmerke (soos byvoorbeeld wi lsooreenstemminc)) , maar

h i e r d i e handel inge i s s legs van voorberei dende aard lbloss pi~Eparaturvischen

Charakters). D i t i s dus geen aanduiding da t ' n regspersoon kont rak tuee l van

aard i s nie.64) Sodra d i e regspersoon t o t stand gekom het , verva l h i e r d i e

voortopige ooreenkomste deurdat d i e doe1 waarvoor h u l l e q e s l u i t i s , he re i k

i s .

Die wese van d i e regspersoon i s v i r Von Gierke i n d i e eensydiqe qroepshande-

l i n g van d i e lede gelee:

60) Die onderskeid tussen e iendmsreg van ' n mede-eienaar en d i e vorder inqs= reg van 'n aandeelhouer i n Cesanrtt~igent~rm word deurgaans deur Von Gierke beklemtoon.

61) Kyk 2.1 h ierbo.

62) Won Gierke 1887 128.

63) Von Gierke 1887 133: "Diese Griindungshandlunq nun aher i s t ke in Vertrag, soridern e i n e i n s e i t i g e r Gesamtakt, der im l nd i v i dua l rech t keine Pa ra l l e= l e hat."

64) Van Gierke 1887 130; Fll~rne 1977 d l 1 95 ev.

"Es i s t der succesr iv s i ch ent fa l tende und verkcrperende W i t l e des

werdenden Gemeinwesens, der i n diesen! Akte s i c h se lbs t be jah t . Darum

muss d i e Kons t i t u i r ung der KSrperschaft von i h r e r ers ten Konception

b i s zu i h r e r endgi i l t igen Pe r fek t i on a l s e i n e i ~ i h a i t l i c h s r Rkt new&=

d i g t werden: d i e zahlreichen Einzelhandlungen, welche dabei vorkom=

men, s ind a l s unselbstandige Momente i n der von Einem C e n t r m aus

bewegten und auf E in Z i e l ger ich ten Gesmnthandlung entha l ten . ,,65)

D i t i s ' n eensydige handel ing deurdat daar n o o i t (soos by 'n kont rak) tvee

par tye teenoor mekaar t e staan kom n ie , rnaar a l l e lede meewerk t o t d i e be=

r e i k i n g van d ie geste lde d o e l s t e l l i n g s . Se l f s i n geva l le waar daar menings=

v e r s k i l tussen d i e lede bestaan, m e t d i e minderheid d i e meerderheid navolg.

Vorr Gierke beskou d i e optrede van d i e regspersoon dus as ' n korporat iewe

handeling, waar in d i e eenheidswil van d l e lede van d i e regspersoon na vore

k m en d i e regspersoon as e n t i t e i t w i l en handel. Volqens horn kan ' n kontrak=

t u e l e verhouding n o o i t ' n v e r k l a r i n g verskaf v i r d i e ingewikketdhcid van

regsverhoudings wat i n 'n regspersoon na vore kom n ie . Oaar i s sekere han=

de l inqe van 'n regspersoon (byvoorbeeld onreqmatige handelinge) wat b e s l i s

n i e op wilsooreenstemning b e r m n i e en g e v o l g l i k n i e kont rak tuee l van aard

kan wees nie.G6)

Die proses van w i l s v o m i n g by d i e regspersoon skep n i e v i r Von Gierke beson.

dere probleme n ie . Die regspersoon se w i l word gevorm deur d i e gesamentl ike

w i l van d i e lede, wat dan i n 'n groepshandelinq ( e i n h e i t Z k h s r Akt) t o t u i t =

drukking k ~ m . ~ ~ ) Deurdat Yon Gierke be re id i s om ' n e i e w i l aan d i e regsper-

soon toe t e ken, het hy n i e d iese l f de probleme bet re f fende wilsooreenstem=

minq en s k u l d v o n i n g by d i e regspersoon as wat Von Savigny daamee gehad h e t

65) Von Gierke 1887 133; I i a l l i s 1930 143: "The foundation o f the co~ymra te body i s thus no t an agreement, b u t a j o i n t , one-sided 01- u n i l a t e r a l ac t . "

66) H ie rd ie standpunt word naqevolg deur d i e meerte Nederlandse j u r i s t e , byvoorbeeld Asser-Van der Grinten 1980 d l ?/I1 184-188, 201-203; l!?n der Velden 1969 37,63.

67) Yon Gierke 1887 135: "... (D) ie zahlreichen Einzelhandlrmsen, wr lche dabei vorkmmen, s i nd a l s unse lbs t fnd ioe Mmente irk dor von Eineln [en= trum aus beweqten und auf E in Z i e l qer ich ten Gesamthandlvnq entha l ten . "

nieb6') Hy beskry f voor ts d i e regspersoon as h e n t i t e i t wat voortbestaan

ongeag w isse l i ng van lede - d i t bestaan we1 u i t mense, maar d i t kan voort=

bestaan onafhank l ik van d i e w i sse l i ng van d i e samestellende ind iv ldue. 69)

D i t i s dan ook d i e be lang r i ks te rede waarom hy be re id i s om h e i e i d e n t i t e i t

en w i l , afgesien van d i e i d e n t i t e i t en w i l van d i e i nd i v i due le lede, aan

d i e regspersoon toe t e ken. Die wi lsvorming geskied aan d i e hand van i n te rne

verbandsreg, soos by 3.3.7 h ieronder v o l l e d i g e r bespreek word.

3 . 3 . 5 Regshandelinge deur middel van organe

Die KLlrpewchnft neem aan d i e regsverkeer deel deur middel van organe - d i t

i s n i e s legs regsbevoeg nie, maar ook handelingsbevoeg en verskyningsbevoeg. 70)

Die regshandelinge en wi lsvonning van d i e regspersoon beskou Yon Gierke eg te r

n i e as organiese lewensprosesse n i e ( i e t s waarvan hy dikwels t e n onregte be=

s k u l d l g word), maar hy s i en d i t as e iesoo r t i ge i n t e r n e j u r i d i e s e verbands=

eienskappe, wat t o g ooreenkomste vertoon met d i e wyse waarop d i e n a t u u r l i k e

persoon i n d i e regsverkeer optree. Hy ve rk laa r :

"Man d a r f keineswegs, wie d ies h8'uf ig geschiedt, einem Unterschied

der j u r i s t i s c h e n Person von der physischen Person dar e rb l i cken , dass

d i e e r s t e r e 'nur durch Organe wol len und handeln kann'. Denn i n d iese r

Lage be f i nde t s i c h auch d i e Einzelperson. D ie Person l ichke i t , welche

i n i h r e r unthe i lbaren und ununderbrochenen ge i s t i gen E i n h e i t a l l e r

s i n n l i c h e n Wahrnehmung en t ruck t i s t , g r e i f t i m e r nu r durch und w i r d in1

Rechtsleben wie i n jeder anderen Lebensbezielung e r s t durch Abst rak t ion

a l s das Uahre Subjekt des Wollens und Handelns erschlossen. A l l e i n nun

d i e j u r i s t i s c h e Person h a t Orgarre im mchtsime. l f71 )

D i t i s e g t e r jammer dat Von Gierke i n h i e r d i e fiyuurZike beskrywing van d i e

eienskappe van d i e regspersoon melding maak van soveel eienskappe wat eg

mensl ike eienskappe i s - d i t maak sy t e o r i e we1 vatbaar v i r h verkeerde ver=

t o l k i n g . So maak hy byvoorbeeld daarvan melding da t d i e regspersoon deur

middel van h i e r d i e organe i n d i e regsverkeer as h .wciaZen mwschtiohen

Orymrisrnus na vore t ree . 72 1

--- 68) Mai t land 1938 X I - x l i i ; Geldart 1924 4 ev.

69) Yon Gierke 1873 bd 2 887: "So gewinnt d i e Genossenschaft a l s solche, e ine eigene Rechtswesenhei t , welche unabhd'ngig von der Sonderpersb'n= l i c h k e i t i h r e r Gl ieder besteht und i n unwandelbarer K o n t i n u i t a t r s i t s i c h s e l b s t i den t i sch b l e i b t , wenn auch d i e M i t g l i e d e r wechseln."

70) V i r h mskryw ing van d i e begr ippe regsbevoegdheid, handel ingsbevoegd= he id en verskyningsbevoegdheid, kyk 1.2.3 hierbo. Von Gierke 1873 bd 2 903; Yon Gierke 1887 603 ev, ve ra l 607; Henkel 1972 194.

71) Von Gierke 1887 515; Homes 1976 169.

72) Von Gierke 1887 615.

Von Gierke onderskei ten minste twee organe - d i e ledevergadar inq ( ~ i @ 7 i ~ =

~ l ~ ~ ~ v ~ ~ - ~ . s n r r ~ . n Z u n g ) en d i e hestuur (geschL[ftsflhrerIde Vorst&hc~ o f vorotnnd). 73)

D ie ledevergader ing i s hoofsaak l ik deur beslui tneminy v i r d i e wi lsvormins van

d i e regspersoon verantwoordel ik en het verder ' n beheersfunksie t e n ops iq te

van bestuurshandelinge. Die bestuur i s d i e orqaan wat nornaalweg regshande=

l i n g e v e r r i g en d i e regspersoon deur h i e r d i e regshandelinqe b ind.

3.3.6 Handelingsbevoegdheid

I n t e e n s t e l l i n g met 'n gewone verteenwoordiger kragtens volmaq, t r e e d i e

bestuur n i e namens d i e regspersoon op n ie . As d i e bestuur handel, i s d i t

volgens Von Gierke 'n handeling van d i e regspersoon se l f . 74 )

Daar i s reeds gewys op d i e f e i t da t d i t geykte verteenwoordigingsreg i s dat

d i e verteenwoordiger handel, maar d i e p r i ns ipaa l gebind word. 75) Von Gierke

nnderskei nou d i e verteenwoordiging van d i e rcgspersoon deur 'n hu i tes taan=

der, wat hy as gewone verteenwoord+g+ng kragtens volmag t i p e e r , van d i e han=

d e l i n g van ' n bestuurder o f d i e bestuur, wat hy as ' n handel ing van d i e regs-

persoon s e l f aanmerk. Daaronl i s d i t v i r Von Gierke moont l i k om d i e probleem

i n verband met d i e ver len ing van volmag op t e los, 'n probleem wat n i e deur

d i e t e o r i e van Von Savigny bevredigend opgelos kan word nie. D ie f e i t da t

d i t d l e regspersoon i s wat handet deur middel van sy organe, maak d i e ver=

l en ing van volmag i n de rge l i ke omstandighede onnodig. 76)

Yon Gierke 1887 619 ev.

Yon Cierke 1887 620-624 - by verteenwoordiging kragtens volmaq i s d i t d i e verteenwoordiger r a t handel, maar by hestuurshandelinqc i s d i t d i e regspersoon wat handel; en 625: "... (D)as Gemeinwezen b e s i t z t vielrnehr i n jedem Organ e i n Stuck se iner se lbs t , es deckt s i ch a l s wullende umf handelende Person l ichke i t vollkammen m i t d m dabei funqirenden Organ. es w i r d a l s Ganzes durch den The i l insowei t d a r g e s t e l l t , a l s ehen durch d iese r The i l das e i n h e i t l i c h e n Leben des Ganzen s i ch v o l l z i e h t . "

Kyk 3.2.5 h ierbo.

Vo lqms Von Gierke 1887 624: "... i s t es d i e Gesamtpersnn se lhs t , w e l c h ~ durch i h r Orqan w i l l und handel t . " Sien ook Hmres 1976 171: "De r e l a = t i e van het verbandsorgaan t o t he t verhandsgeheel i s qeen j u r i d i s c h e maat= schapshetrekking ... waarin de verteqenwoordisde en rle vcrteqenwnordiqer gecoordineerd naast e l kaa r staan zonder h i e r t o t een hoqere j u r i d l s c h e eenheid verbonden t e z i j n , maar z i j i s een i n t e r n e , j~ r r id ische qcmeen: s c h a ~ s f u n c t i n van geheel e iqen aard." Anders L i j lwmte in 1965 4 en 1959 13.

3.3.7 i n t e r n e verbandsreg

Die funks ioner ing van d i e regspersoon i s n e t op een wyse m o n t l i k en d i t

i s kragtens d i e i n te rne verbandsreg wat I n d i e k o n s t i t o s i e o f r eB l s of s t a r

t u t e van d i e regspersoon na vore kom. D i t i s b e s l i s n i e kont rak tuee l van

aard n ie . As ' n t i p e j l ~ s c o m n e b i n d d i t d i e lede t o t 'n j u r i d i e s e eenheid

s a w deur r e e l s wat ' n i n t e r n e gesays- en ondergeskiktheidsverhouding asook

i n t e r n e j u r i d i e s e orgaanfunksies, kanpetensies en ' n e iesoo r t i qe wyse van

r e g s v o n i n g daars te l . 77

Die kons t i t us ie , waar in d i e doe1 vervat i s , i s dus d i e maatstaf waaraan d i e

regspersoon se i n t e r n e handelinge kragtens d i e i n t e r n e verbandsreg en sy op-

t rede as e n t i t e i t teenoor derdes gemeet word.

Ook d i e s t i g t i n g word deur Von Gierke as ' n verbandspersoon hestempel en hy

dui aan dat:

". . . jede m i t e igner Pe rs i i n l i chke i t ausgeri istete Ans ta l t t ~ r i l l ens -

und handlongsfghig i s t und durch i h r e verfassungsmXssige berufenen

Organe rechtswirksam w i l l ui-~d handel t. ,178)

Regspersoonlikheid d e f i n i e e r hy saos volg:

"Verbandspers5nlichkei t i s t d i e e i n m mmscht ichen Vehande a l s

einem von der S m e de r T e i l e verschiedenen e i n h e i t l i c h e n Ganzen

zukomnende Rechtsub jek t iv i t A t . "79)

Die g roo ts te aanwins i n d i e t e o r i e van Von Gierke i s d i e f e i t da t hy 'n regs=

wi 1 aan d i e regspersoon toeken. D i t maak d l e regspersoon handel inqsbevoeq.

verskyningsbevoeg en toerekeningsvatbaar ( d i e regspersoon kan dus ook met 'n

skuldverwyt i n d i e vorm van opset o f n a l a t i g h e i d g e t r e f word)80)

77) Von Gierke 1873 b d 2 880 ev; Von Gierke 1887 635 ev; Homnes 1976 170.

78) Von Gierke 1887 629; Von Gierke 1895 bd 1 469.

79) Von Gierke 1915 208.

80) Ma)-tinek 1979 32 ev; Joubert 1951 10.

3.3.8 K r i t i e k --

3.3.8.1 Op d i e eiendomsonderske9d

Hoewel hy n i e d i e he le verbandspersoonsgedagte van Von Gierke k r i t i s e e r n i e , wys 8uchda8*) daarop dat hy n i e met Von Gierke se onderskeid tussen C e s m t =

eigentzm en eiendom gescmter Umd kan saanrstem n i e . Volgens horn i s Von Gier=

ke se s ien ing van d i e Germaanse e iendmsreg gans t e f ragmentar ies en verrten=

voudig on1 w e r k l i k reg aan h i e r d i e p r o b l m a t i e k t e l a a t geskied.

Von Gierke h e t horn u i t s l u i t l i k op d i e dele toegespi t s wat v i r horn van h u l p

kon wees i n d i e d a a r s t e l l i n g van sy t e o r i e i n verband met d i e sogenaamde mis-

t i e k e persoonl i kheid, aldus Buchda. Hy erken egter d a t d i e probleem ten op=

s i g t e van &r:mi,eigentm van so ' n aard en omvang i s da t daar i n Von Glerke

se t y d geeri omvattende werk en ook geen ( a l g m e n ) erkende op loss ing daar=

voor i n d i e Du i tse reg bestaan he t n i e . D i t was ook n i e Von Gierke se hoof=

doe1 om s p e s i f i e k oor h i e r d i e problematiese ondemerp t e handel n i e .

3.3.8.2 Dp d i e neger ing van d i e onderskeid tussen lede en regspersoon

'n Pr'ubleem waaraan Von Gierke geen aandag skenk n ie , i s da t ten syy te van

d i e r e i t da t d i e regspersoon volgens horn as e n t i t e i t ona ihank l ik van d ie

w isse l i ng van lede bestaan, daar t o g dikwels j u i s na d i e lede gekyk word t e n

einde 'n spesi Fieke adrd o f kwal t t e i t aan d i e regspersoon toe t e ken o f or&=

du i k i ng van regnreZ1s t e voorkom. D i t he t bekend geworc'as p d m c i q of the

r c ~ n r ~ r ~ mi!. f l i e r d i e beg r i p d u i daarop d a t 'n reaspersoon we1 as 'rt e n t i =

t e i t wat a f sonde r l i k van d i e i n d l v i d u e l e l ede bestaan, erken word, nlaar dat

d i e eienskappe van d i e i n d i v i d u e l e lede v i r sekere d o e l s t e l l i n g e i n aq genecln

moet word. D i e vraaq ontstaan wanneer d i e reqspersoon as 'n a fsonde r l i ke en=

L i t e i t gcag moet word en wanneer d i e i n d i v i d u e l e eienskappe van lede d e w =

slaggewend is . * )

I n Su id-Af r ika h e t h i e r d i e p r o b l e m na v o w gekmn i n d i e saak Dadw Ltd. v

81) 1936 9.

82) lrfomser 1927 42 ev; Ser ick 1955 51-103; Drobniq 1959 5 en 24 ev.

. h ~ p t ~ . : & ~ M:m-icilvaL ~ ~ u 3 u , r c i ~ , ~ ~ ) waar twee Ind iE rs 'n maatskappy gevorm he t

(as en igs te aandeelhouers) en d i e maatskappy grond aangekoop het i n 'n ge=

b ied waar I nd iE rs kragtens Met 3 van 1885 (Transvaal) en Wet 35 van 1908

(Transvaal) n i e toege laat was om grond t e b e s i t n i e . D ie vraag he t nou ont=

staan o f d i e verbod d a t I n d i e r s grond i n ' n bepaalde gebied mag b e s i t , ook

van toepassing i s op d i e geval van ' n regspersoon waarvan Ind ig rs d i e enig=

s t e aandeelhouers i s . 'n Regspersoon i s u i t e raa rd ' n e n t i t e i t wat reg te en

v e r p l i g t i n g e a f sonde r l i k van d i e reg te en v e r p l i g t i n g e van d i e lede waaru i t

d i t saamgestel i s , verkry. Die Appelhof beves t i g i n sy u i tspraak d a t 'n regs=

persoon ' n e n t i t e i t vorm geheel en a1 a f sonde r l i k van d i e lede waarui t d i t

saamgestel i s en i s n i e be re id om i n d i e betrokke geval d i e e i e i d e n t i t e i t

van d i e regspersoon t e ontken d e w kenmerke van d i e i n d i v i d u e l e aandeelhou=

ers aan d i e maatskappy toe t e ken nie.84) Ind ien d i e bedoel inq van d l e lede

o f aandeelhouers by d i e totstandkoming van d i e regspersoon eg te r u i t s l u i t l i k

van so ' n aard was dat h u l l e d i e reg daardeur wou omseil (,iri pandm Zcgis),

sa l d i e ho f we1 na d i e eienskappe van i n d i v i d u e l e lede kyk.85) H ierd ie u i t =

spraak h e t daartoe g e l e i da t d i e Groepsqebiedewet 36 van 1966 ( a r t 14(3))

en sy voorganger, Wet 77 van 1957, spes i f i ek daarvoor voorsiening maak dat

maatskappye met ' n meerderheid aandeelhouers wat as i nd i v i due n i e qe reg t i g

i s om eiendom i n bepaalde gebiede t e b e s i t n i e , ook n i e as maatskappye eien=

d m i n gemelde gebiede mag b e s i t n i e .

D i t i s we1 so da t 'n regspersoon as e n t i t e i t voortbestaan ongeag d i e wisse=

l i n g van d i e lede waaru i t d i t saamgestel i s . I n ooreenstemning met d i e pier=

c i n g the uei t -beg inse l word d i e e n t i t e i t eg ter gevorm u i t d i e sanfestellende

lede en kan d i e regspersoon n i e van d i e ledesubstraat waaru i t d i t qevorm i s ,

losgemaak word nie. Tog word d i e eienskappe van d i e i n d i v i d u e l e lede gewoon=

l i k n i e op d i e e n t i t e i t van toepassing gemaak n ie , maar vertoon d i e e n t i t e i t

(weliswaar saamgestel u i t lede) eiesoorlige kenmerke. H ie rd ie gedagte kom n i e

i n d i e t e o r i e van Von Gierke d u i d e l i k na vore n ie .

3.3.8.3 Op d i e vermensl ik ing van regspersone

Von Gierke word heel d ikwels f e l g e k r i t i s e e r v i r sy verge lyk ing van d i e regs=

83) 1920 AD 530; vg l 00k L n t e g a 71 Bops 1980 4 SA 191 (T) op 201.

84) hdou-saak 550: "A r eg i s te red company i s a l ega l persona d i s t i n c t from t h e menhers who compose it."

85) Pacioo-saak 548 ev; s i en ook Minkjan 1979 no 1 9; Het Nederlands Genoot= schap van B e d r i j f s j u r i s ten 1979 ( i n geheel ) .

persoon met d i e n a t u u r l i k e persoon. Die f e i t da t hy sekere eg menslike eien=

skappe aan d i e regspersoon tceken (soos s i e l , lewe, liggaam, organisme), i s

weens p r i n s i p i g l e oorwegings aanvegbaar. ~ooyeweerd'~) noem Von Gierke se

t e o r i e metaf is ies-romant ies deurdat Von Gierke volgens h m :

". . . de t l j d e l i j k e verbanden der menscheli j k e saraenleving a l s ' reee le

verbandspersonen' eenvoudig coSrdineert met de v o l l e i nd i v i duee le

ntenschel i jke persoon l i j khe id , en het leven en den w i l dezer ver-

bandspersonen geheel naar analagie van de v o l l e menschel i jke per=

soon l i j khe id vat . Gierke's t heo r i e w o r t e l t i n het immanentiestand=

punt, wat he t wezen der menscheli j k e persoon l i j khe id i n den t i j d

zoekt en daarom n i e t kan i nz ien , dat de mensch door den boventi jde.

l i j k e n re l i g i euzen wor te l z i j n e r pe rsoon l i j khe id a l l e t i j d e l i j k e

dingen, ook de t i j d e l i j k e verbanden, der menscheli j k e samenleving

t e boven gaat. "87)

Hie rd ie k r i t i e k van Dooyeweerd i s i e twa t o n b i l l i k . Von Gierke h e t n o o i t d i e

mens se r e l i g i e u s e begronding ontken o f aan d i e regspersoon ' n onvergankl ikz

he id o f bo - t yde l i khe id ver leen n ie . Tog h e t hy i n sy f i g u u r l i k e verge lyk ing

tussen d i e reqspersoon en d i e n a t u u r l i k e persoon eienskappe aan d i e regsper=

soon toegedig wat moe i l i k aan i e t s anders as aan I n n a t u u r l i k e persoon (mens)

kan behoort . D i t veroorsaak dat ve le j u r i s t e Van Gierke van mis t is isme be=

sku ld ig . S m i g e j u r i s t e gaan so ver om hom van bygeloof en fantas iee t e be-

sku ld ig en voer aan dat d i e t e o r i e n i e met d i e werk l ikhe id rekening hou n ieAa8)

Tog kan ons 'don Gierke n i e t e e r n s t i g verwyt n i e - i n d i e algemene spreektaal

p raa t ons van d i e gees van 'n t enniak lub en d i e Zmg a m van d ie gereg, 89 )

om n i e s k a h nrcratskuppye b u i t e rekening t e l a a t n i e .

87) I b i d . Sien eg te r h ier teenoor R i t t n e r 1973 161 (vn 68) en H o l f f 1933 bd 1 6, wat a l b e i h i e r d l e n te ta f i r lpse formuler ing van Von Gierke steun.

88) T ie t ze 1974 42; Dias 1970 329; Wo l f f 1938 500; Teichman 1979 477,

89) Van Haersol t e 1971 26.

Volgens bleijers9') kan d i e f e i t dat Von-Gierke ' n e ie w i l aan d i e regsper=

soon toeken n i e ontken o f g e k r i t i s e e r word n ie . D i t i s d i e en igs te wyse

waarvolgens d ie regspersoon kan handel. Die vereenselwiging van d i e organe

(bestuurders) met d i e regspersoon maak d i t verder moont l i k dat ps ig iese fak=

t o r e soos opset, na la t i ghe id en kennis aan d i e regspersoon toegeken kan word.

Hy i s e g t e r n i e be re id om d i e onderskeid tussen handelinge van d i e reqsper=

soon deur organe en verteenwoordiging van d i e regspersoon t e handhaaf nia;

d i e optrede van d i e bestuur i s volgens Mei je rs ook maar 'n qewone vertcen=

woordigingshandeling. I n sowel d i e Suid-Afrikaanse regspraak as d i e Neder=

landse reg word d i e optrede van d i e bestuur van ' n regspersoon egter tans

van verteenwoordiging kragtens volmag onderskei sodat h i e r d i e k r i t i e k

van Me i j e r s n i e i n ooreenstemning met d i e regspraktyk i s n ie .

D i t staan vas da t d i e orgaanteor ie deur d i e organologiese geskieds- en staats:

f i losof i e van Schel l i n g be inv loed is9') en dat Von Gierke n a t u u r l i k e persone

6n regspersone onder d i e beg r i p lewtznde weens t ~ i s b r i n q . ' ~ ) I n h i e r d i e op=

s i g maak hy htnn dus we1 sku ld ig aan mis t is isme en oorskry hy d i e qrense van

d i e natuurwetenskap. Teen h i e r d i e s i en ing van Von Gierke kan inderdaad p r i n -

s i p i g l e b e w a r e ingebr ing word.94) (h regspersoonl ikheid op h i c r d i e wyse aan

d i e menslike persoon l ikhe id t e probeer verbind, i s om afbreuk t e doen aan d i e

mens as e t i e s e wese, geskape na d i e beeld van God.

Von Gierke beklemtoon nerens d i e underekeid wat daar tussen d i e mens as na=

t u u r l i k e persoon en d i e regspersoon bestaan n i e , t e n spyte daarvan d a t a l b e i

regsubjekte i s . As hy d i e verqe lyk ing van eienskappe deurqaans i n 'n f i g u u r -

l i k e s i n beskry f h e t om sekere beginsels t e verdu ide l ik , sou 'n mens n i e

90) 1955 d l 3 197 ev.

91) Joubert 1979 99; Van Renshurg 1974 98; :hid-AJrikaco~ee fmtmZd Kdfpee= patime ~rcmmuctskrrppy Aeper* v '1hnmrzr4s 1953 2 SA 314 ( W ) ; Asser- Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 62-79; Van der Velden 1969 80-81.

92) Hommes 1976 167; Dooyeweerd 1946 d l 2 96.

93) Von Gierke 1902 18: " A l l e i n w i r be t rachten das soz ia le Ganze g l e i c h den1 Einzelorqanismus a l s e i n Lehendiges llnd ordnen d i e Gemeinwesen zusamnen m i t dm Einzelnesen dem Gat tungsbegr i f f des Lebewesens unter . " Homes, i n navolging van Von Gierke, wys eg te r daarop da t ook d i e wesenseenheid van d i e menslike persoon l ikhe id n i e waarqpneem kan word n ie .

94) Anders Hmnes 1976 168.

erns t i ge beswaar teen h i e r d i e werlcwyse kon i n b r i n g nie. Heel d ikwels kan

Vor~ Gierke se vergelykings eq te r n i e i n 'n f i g t t u r l i k e s i n opgeneem word n i e .

Daar i s reeds h ie rbo g w y s op d i e f e i t dat hy d i e reqspersoon as 'n k b e =

m o e n s ien ,95) asook melding maak van orgmzisaka LebenseirrheiL en J.LG S s , ~ t e

ckr I~erbavtrlcpcraiht Lichkeit .

Ten spyte van d i e bogemelde k r i t i e k moet d i e f e i t d a t Von Gierke be re id was

om ' n e i e w i l aan d i e regspersoon toe t e ken, as d i e g roo ts te bydrae van sy

t e o r i e aangemerk word. Daar i s n i k s m is t i ek aan h i e r d i e toekenning van ' n

groepswil o f d i e wyse waarop d i e wi1 gevorm word nfe. Mat egter meer klem

verdien, i s da t h i e r d i e n i l van d i e regspersoon e i e aan d i e regspersoon i s

en n i e met d i e w i l van d i e n a t u u r t i k e persoon ooreenstem n ie . Von Gierke be=

klemtoon h i e r d i e aspek na my mening n i e genoeg nie, Daarom moet d i e regshan-

de l inge, s k ~ t l d en d i e wyse waarop d fe regspersoon i n d i e regsverkeer optree,

as u i t d rukk ing van h i e r d i e e iesno r t i ge w i l van d i e regspersoon beskou word.

t l i e r d i e beqr ippe m e t , wanneer d i t van toepassing i s op d i e regspersoon, op

'n e iesoo r t i ge wyse ve r to l k word.

Brauerg6) verk laar te reg d a t d ie regspersoon n i e sonder d i c n a t u u r l i k e per-

soon kan bestaan n i e , maar d a t d i t n i e 'n genoegsame rede i s om d i e twee

reqs f i gu re i n a l l e ops iq t c aan mekaar gelyk t e s t e l n i e . Die f e i t da t sawef

d i e regspersoon as d i e n a t u u r l i k e persoon aan d i e regsverkeer deeTnecn, 4s

i m e r s geen aanduiding da t h u l l e op diesel f& wyse aan d i e regsverkeer deel=

n w n nie .

3.4 Die doelvermoeteorie van B r i nz

3.4 .1 Slegsd iemens asper.cona

Net soos Von Savigny, i s ook Br inz se u i tgangspunt dat sleqs natuurT ike

persone r e a l i t e r met d i e term persarza h e t i t e l mag word. tly grond h i e r d i e

standpunt daarop da t n e t d i e n a t u u r l i k e persoon i n s t a a t i s om ' n e i e w i l

t e vorm. Verder gaan hy daarvan u i t da t subjekt iewe regte, wat hy as reys-

erkentle wilsmag bestcnipel, d i e qrondslag van r ~ g s u b j e k t f w i t e i t is.")

95) Kyk vne 72 en 93; ook Von Gierke 1887 611 en Von Gicrkc 1073 bd 2 884-906.

96) 1962 12.

97) Wol f f 1933 bd 1 52; Pawlowsk

Br inz s t e l onomwonde:

"Nur d i e Menschen s ind Personen. Dagegen l i e g t im Menschen de r

Tr ieb, andere Dinge a l s seines g le ichen zu denken, nichtmensch-

1 iches mensch1 ich , unperson1 iches person1 ich . Zeuge dessen i s t

d i e Mythe, d i e Th ie r fabe l , d i e Metapher; Re l ig ion , Pnesie, Sprache;

Zeugen dessen aber auch das ~ e c h t . " ' ~ )

' n Regspersoon i s derhalwe v i r B r i nz I n onpersoon7ike d i n g wat n i e met d i e

term persona aangedui behoort t e word n ie . Voorts i s hy n i e be re id om t oe

t e gee dat daar naas n a t u u r l i k e persone ook 'n ander groep regsubjekte be=

staan nie.") Soos v i r Von Savigny, i s d i t v i r B r i nz ook n i e moont l i k om

d i e we rk l i khe id van groepe wat i n d i e regsverkeer optree, t e ontken n ie .

Hy h e t geen ander keuse as om op d ie Ronleinse regsbronne, wat erkenning ver=

leen aan d i e optrede van groepe, t e wys n ie .

I n t e e n s t e l l i n g met Von Savigny i s hy eg te r n i e be re id om d i e optrede van

groepe i n d i e regsverkeer as 'n r e g s f i k s i e aan t e merk n i e . Hy spreek horn

s te rk u i t teen d i e gebruik van ' n r e g s f i k s i e t e r ve rk la r i ng van d i e recjsper= . soon en wys daarop dat d i t ' n naiewe denkpatroon i s om regsprobleme n e t be=

h u l p van f i k s i e s t e probeer oplos. 100)

3.4.2 Vermoe verbind aan 'n spes i f i eke doe1

I n navolging van d i e Romeinse reg vetwys B r i nz na d i e onderskeid tussen uni=

v a r s i t a t e s p c r s u n a m en univer.si tates rsntnt. Hy beskou geeneen van h u l l e

eg te r as personae n i e , nlaar as vermoe'ns.lo1) Derhalwe onderskei hy n i e tus=

sen twee groepe persone wat i n d i e regsverkeer optree, naamlik n a t u u r l i k e en

98) B r i nz 1873 bd 1 193. Op 172 st2 hy: "Den qenteinen Wortgebrauche nach be- deute t pel-yonu n i c h t mehr und n i c h t weniger a l s einen Menschen, i n sel: tener und spater Anwendung den m i t Rechts fah igke i t ausaestattenen Mensch= en in Gegensatze zum Sclaven und d i e ( m i t Rechts fah igke i t ausgestattene) PersGnl ichkei t . Von den unpersonlichen Dingen, d i e w i r ' j u r i s t i s c h e Personen' zu nennen pf legen, h e i s s t es i n der c lass ichen Rechtsprache nur, dass s i e d i e S t e l l e von Personen oder eines einzelnen Menschen einnehn~en." Sien ook John 1977 28 en Henkel 1972 148.

99) T ie t ze 1974 77; Dooyeweerd 1946 d l 2 88.

100) B r i nz 1873 bd 1 195; Henkel 1972 148.

101) B r i nz 1873 bd 1 196. Vermoe word h i e r i n d i e s i n van ' n qroen hates gebruik.

regspersone nie, maar beweer dat daar i n d i e regsverkeer twee soor te ver=

d n s bestaan waarmee gehandel word. Die ee rs te groep i s d i e vermolns wat

n a t u u r l i k e persone toekom, t e rwy l daar ook vernoGns bestaan wat n i e aan na.;

t u u r l i k e persone t o e k m n ie . l o2 ) Onder laasgenomde groep vernloEns s l u i t hy

souel d i e uniuers i ta tes parsmanun as d i e univerfii tatee r e m i n . Maar aan=

gesien daar van regswee d i e beginsel ges te l word da t geen vermoe sonder 'n

subjek kan bestaan n i e (kein Vem6gsn ohne Person), het Von Saviqny 'n f i k =

t iewe persoon geskep om draer van h i e r d i e vermohsregte wat n i e n a t u u r l i k e

persone toekom n ie , t e wees. D i t i s ' n maatreel wat Br inz n i e be re id i s om

na t e vo lg n ie .

Die tweede soo r t vermoens, wat n i e aan n a t u u r l i k e persone behoort n ie , word

deur B r i nz as subjeklose vermoens bestempel . Io3) Omdat d i e Romeinse regsbe=

g i n s e l eg te r ve re i s dat 'n v e r m e aan iemand moet behoort , anders va l so 'n

vermoe as w s nul l ius d i e s t a a t o f enige persoon wat d i t v ind en daarop be=

s l a g 1P i n eiendom toe, kan B r i nz u i t e r a a r d n i e daarmee vo ls taan n ie . 104)

Daarm verk laar B r i nz dat h i e r d i e tweede groep vermolns n i e res nul l ius i s

n i e . Deurdat d i t met 'n spes i f i eke doe1 be las i s , vorm d i t 'n v e n o e wat n i e

v i r beslaglegging deur ander persone vatbaar i s n i e en as dmtvennc4 i n d i e

regsverkeer optree. Hy no ti veer h i e r d i c standpunt soos vo lg : 105)

"Der Beweis h i e r f i i r l i e g t mehr a l s i n a l lem anderen i n l oq i sche r

Notwendigkeit. Da keine Person zu nennen i s t der s i e gehart haben,

muss etwas gewesen sein, wofi ir s i e gehor t haben. Urn eben deswi l len

haben s i e fiir einen Zweck geh6rt ; denn i n dem w o f i r l i e g t unaus=

we ich l i ch der Zweckgedanke. Folgeweise nannten w i r d e r l e i Verrnoqen

Zweckvern6gen. "

102) B r i nz 1873 bd 1 197-199; Dooyeweerd 1946 d l 2 88.

103) Houwing 1939 75 ev; Henkel 1972 152 ev.

104) B r i nz 1873 bd 1 201; Dooyeweerd 1946 d l 2 88.

105) B r i nz 1873 bd 1 202; Henkcl 1972 152 ev; T ie tze 1974 77: "Nun kann man s i c h vo rs te l l en , dass e i n V e d q e n m i t ke iner Person i n Verbindunq qe= b rach t werden kann, sondern dass an d i e S t e l l e der Person s i n sewissen Z w c k tritt; i n diesem F a l l s e t z t das Vermiiqen a l so e i n Ve rhb l t n i s zwischen Giitern und Zwecken s t a t t zwischen Giitern und Personen voraus."

Die vermoensregte hoef n i e aan iemand t e behoort n i e , maar kan ook aan i e t s ,

naamlik 'ti spes i f i eke doel, verbind word, D i t i s dan n i e eienaar loos o f res

null i ir t ; nie , maar d i t kom nog steeds van regswel; d i ese l f de d inge (doe l s te l -

l i n g s ) toe wat vantevore as f i k t i e w e persone aangemerk i s , naamfik univePsi=

tater;, d i e s taa t , gemeenskappe, korporasies en kerke. lm) H ie rd ie regsf igure

i s eg te r slegs bepaalde d o e l s t e l l i n g s waaraan vermoGns toegewys word. l nd ien

' n groep persone d i e vermoG beheer t en einde persoon l ike d o e l s t e l l i n q s t e be=

r e i k , word d i t u n i v e r s i k t e s personarm genoenl; word daar eg te r onpersoon=

l i k e , i dee le d o e l s t e l l i n g s aan d i e vermoE verbind, word d i t uniucl.oitates

mrum genoem.

3.4.3 Die st igt ingsregspersoon

B r i nz se t e o r i e word deur verskeie j u r i s t e as d i e i dea le op loss ing v i r d i e

problematiek van d i e s t i g t i n g as regspersoon aangewys. D ie s t i n t i n g word ge=

woonl ik omskryf as 'n vermoB o f ' n vernmGnskmpleks wat met 'n spes i f i c ke

voortdurende doe1 be las i s en wat as regsubjek deur ntiddel van bestuurders,

verteenwoordigers, beheerders o f admin is t ra teurs aan d i e regsverkeer deel=

neem. 107 )

Die d o e l s t e l l i n g s wat d i e s t i g t e r o f o p r i g t e r bepaal het, i s gewoonlik ad

pias causos (met 1 iefdadigheidsoogmerke). Di t i s volgens Orinz voldoende oln

t e verhoed dat h i e r d i e vermoe n i e as res r r u l l ~ h bestempel kan word n ie . 108)

D ie vraag ontstaan hoe h i e r d i e vennol wat met 'n spes j f i eke doe1 belas i s ,

i n d i e regsverkeer funksioneer. B r i nz neen u i t d r u k l i k s t e l l i n g i n teen d i e

sienswyse d a t d i e begr ippe Ceh5iwn en Versn6gsn begr ippe i s wat as gebruiks-

en beskikkingsbevoegdhede u i t s l u i t l i k aan mense toekom en n i e t en ops ig te

van d o e l s t e l l i n g s kan bestaan n ie . lW) Hy rnerk h i e r d i e begr ippe eerder as

eienskappe van eiendomsreg aan, welke eiendomsreg n i e n e t mense toekom n i e ,

maar ook d o e l s t e l l i n g s . Hy verk laar : 110)

106) Br inz 1873 bd 1 202; T ie t ze 1974 77 en 78; Houwing 1939 75 ev.

107) Jouhert 1951 13; Duynstee 1978 5; Polak 1956 19.

108) B r i nz 1873 bd 1 202-205.

109) B r i nz 1873 bd 1 205; T ie t ze 1974 78.

110) Br inz 1873 bd 1 205.

"Indessen w i d s i c h i n der Lehre von Eigenthum zeigen, dass ... dieses . . . vielrnehr wesen t l i d? e i n 'Per t inenzrecht ' i s t , d.h. irt

e i ne r so t o t a l e n rech t l i chen Verbindung der Sache m i t dc r Person

besteht, dass s i e a l s deren Eigenschaft oder Eigenthum ersche in t .

Fine d e r a r t i g e Verbindung der Sache i s t ebensowohl m i t einem ge:

wissen Zwecke a l s rn i t e i n e r gewissen Person denkbar."

H i e r i n i s egter ' n inherente teenst ryd ighe id ge le t . Aanvanklik h e t B r i n r ges6

d a t s leqs n a t u u r l i k e persone regsubjekte (draers van reg te en v e r p l i g t i n g e )

i s , maar nou ken hy oot rvg / , s , naamlik vennoensregte, aan i e t s anders as d i e

rnens toe. Die vermoF met '11 spes i f i e te doe1 belas, word nou 'n regsubjek. 111)

D ie f e i t da t Ur inz reg te toeken aan i e t s so abstrak as 'n doe lvenoe, ve r l ee r~

t o t g roo t hooqte 'n f i k t i e w e k l e u r aan h i e r d i e t eo r i e . 112)

s t01 jar113) i s van mening dat B r i nz te reg redeneer dat daar sorns afgesonder=

de doelvermoens bestaan. D i e en igs te redeneerfout wat B r i nz volgens hm maak,

i s da t hy heeltemal onnodig verk laar d a t h i e r d i e vennoe aan 'n t ? m 7 behhort.

Die en igs te g rvo lg t rekk ing wat dan gemaak kan word, i s dat ' n d o e l s t e l l i n g

i n so ' n geval t o t ' n regsubjek verhef word. S t o l j a r verk laar eg te r n i e 1 ~ 1 4

dan eienaar van h i e r d i e vermoe i s n ie . D i t i s met ander woorde 'n afoesonder=

de vennoe sonder 'n eienaar. H ie rd ie redenasie van S t o l j a r b r i n g 'n mens weer

by d i e vermoe as ' n pat r i r~ l l i r~s u i t . 114)

3.4.4 Regshandel ir lge deur middel van verteenwoordigers

Ten einde d i t n a o n t l i k t e maak dat d i e doelverin& aan d i e reqsverkeer kan

deelneen, gryp B r i nz na d iese l f de s t roo iha lm as Von Savigny. My probecr ' lewe'

i n d i e doelvenoi! h laas deur van d i e verteenwoordigingsfiguur gebruik t e maak.

Die r e g t e en v e r p l i g t i n g e van d i e doelvemoS word dus deur verteenwoclrdigers

-- 111) T i e t z e 1974 78; Wolfsberyen 1930 678.

112) Zitelmann 1873 27-48.

113) 1973 180 ev.

114) Sien ook MacKeldcy 1838 bd 1 232 en Ze i j le~naker 1975 102, wat ween da t ' n vermog sonder 'n eienaar as subjek kan bestaan. Hierteenoor verk ldar Van der Cr in ten 1961 13 ev dat 'n vermo? n o n i t 'n reqsubjek kan wees n i e , aangesien d i t b l o o t 'n ver lenqstuk van d i e persoonl ikheid, ndamlik d i t waarop req te u i t qeoe f rn word, kan wees.

beding. ' l5) H ierd ie verteenwoordiger is) beding a l l e reg te en v c r p l i g t i n g e

van d i e doelvermoe met d i e oog op d l e geste lde doe1 se l f s tand ig en as ver-

trouenspersoon(e) (jC&eiarischl. ' I6) 'n Persaon wat eiendom as 'n fidwiu=

r ius hou, ve rk ry as vertrouenspersoon eiendomsreg ten ops ig te van d i e e i m =

dom met d i e beperking dat d i e eiendomsreg by ' n bepaatde gebeurtenis o f op

' n bepaalde t y d s t i p op 'n ander persoon moet oorgaan. O i t i s m e i l i k on1 u i t

B r i nz se u i t eense t t i ng a f t e l e i o f hy met fidtlciarinclr b l o a t ' n vertrouens=

persoon bedoel en o f hy aanvoer dat d i e verteenwoordiger ' n beperkte eien=

dmsreg verkry.

Soos by d i e bespreking van Von Savigny se t e o r i e reeds aangetoon i s , i s vo l=

magsuitoefening ook 'n regshandeling en d i e vraag ontstaan wie by d i e s t i g =

t i n g d i e volmag verleen. D i t kan n i e d i e o p r i g t e r se volmag wees wat i n d i e

d o e l s t e l l i n g s b l y v o o r t l e e f n ie , want dan sat hy deur d i e verteenwoordigings=

handel ing gebind word. Hy i s egter heel d ikwels reeds oor lede o f , i nd ien hy

n i e oor lede i s nie, he t hy van d l e vermoe a fs tand gedoen. Die o p r i g t e r word dus

n i e gebind n ie , maar d i e st igt ingsvermoe word we1 gebind. Verder kan h i e r d i e

o p r i g t e r s w i l n i e as d i e en igs te regshandeling van d i e s t i g t i n g aangemerk word

n ie , want d i e bestuur o f bestuurder neem tog bepaalde b e s l u i t e en v e r r i q han=

de l inge wat we1 oo reenkms t i g d i e d o e l s t e l l i n g van d i e o p r i g t e r geskied, maar

wat as a fsonder l i ke regshandelinge aangemerk kan word.

Hiermee kom d i e ondersoeker te rug by d i e v o l t e u i twe rk ing van B r i nz se teo=

r i e , naamlik dat i e t s anders as d i e wens ( i n d i v i d u e e l o f i n groepsverband)

r e g t e en v e r p l i g t i n g e verkry. As d l t i n gedagte gehou word da t d i e beg r i p

persona i n d i e hu id ige betekenis van d i e w o r d aandui dat i e t s o f iernand as

regsubjek draer van regte en v e r p l i g t i n g e i s , l 17 ) kan qeen ander a f l e i d i n g

gemaak word n i e as dat B r i nz se doelvermo5 'n persona moet wees - wat reg=

s t r e e t s i n bo ts ing i s met sy aanvankl ike standpunt da t steqs mense as pLr=

smae bestempel kan word.

115) B r i nz 1873 bd 1 206: "Indessen q i h t es Ver t re ter , welche f u r den Ver= t re tenen n i c h t b loss d i e Ausiibung des Rechtes, sondern das Recht se lbs t haben, umstvnehr d i e einzelnen aus einem Rechte f l iessenden Befugnisse fiir diesen haben kiinnen. "

116) I b i d . Joubert 1951 13 v e r s k i l met B r i n z deurdat hy aantoon dat d i e be= s tuurders o f verteenwoordigers van d i e s t i g t l n g n i e eienaars van d i e v e m e i s n le . Sien ook 3.6.7 hieronder.

117) Van de r Vyver en Van Zyl 1982 374 en 375.

I n d i e Su id-Af r i kaanse reg s t m Joubert se s t e l f i n g dat d i e vermoentkmpleks

i n d i e geval van 'n s t i g t i n g as regsubjek aangemerk moet word, f n hoe mate

met d i e t e o r i e van B r i nz ooreen. Hy m s k r y f d i t soos vo l r~ : ' ~ ' )

" ' n S t i g t i n g i s 'n vermoenskompfeks met ' n bepaalde voortdurende

doe1 wat as regsubjek aan d i e regsverkeer declneem deur sy beheer=

ders, administrateurs, bestuurders o f verteenwoordigers. H i e r vaf

regsubjek en regsobjek dus saam. D ie s t i g t i n g i s s e l f as regsubjek

eienaar van d i e s t ig t ingsgoedere as regsobjek. Die s t i g t i n g word

deur d i e beheerders of bestuurders s legs beheer en bestuur. H u f l e

he t hoegenaamd geen eicndomsreg op d i e s t ig t ingsgoedere n ie ; h u l f e

i s dus g lad n i e t rus tees n ie . "

Joubert maak dus van 'n regsobjek ( ' n venrme) 'n regsubjek en beweer dat

d i e regsobjek en regsubjek saamval. H ier teen kan met reg p r i n s i p i e l e be=

swaar ingebr ing word. 119)

H ie rd ie gedagte van Joubert on t leen hy aan d i e Rooms-Katolieke kerkbegr ip

van aartsbiskop Moses van Ravenna:

"Aartsbfskop Moses i s d i e eers te j u r i s om d i e afsonder l i ke kerk

as saak ( res ) t e verpersoon l ik as regsubjek sonder inagneming van

d i e geeste l ikes en feke as lede.120) Sodoende kom d i e eer horn t o e

as synde d i e ee rs te om d i e a fsonder l i ke kerk t e konstrueer as 'n

s t i g t i n g i n mderne s in . V i r hm i s d i t d i e kerkgoedere wat aan

d i e regsverkeer deelneem as ' n r e g s h j e k sonder lede ,.. . D i t f s

misk ien moont l i k da t hy geynspireer i s deur d i e ou heidense opvat=

t i n g van d i e Raneinse Reg dat d i e gewyde grond waarop 'n tempel

staan, ' n locus suce12 b l y nadat d fe tempel afgebreek i s . Ongeluk=

k i g was sy tydgenote en opvofgers n i e r yp genoeg om sy konst ruks ie

t e aanvaar n i e ... . 9,121)

118) 1951 13.

119) Vgl Dooyeweerd se funks ione le verbandsteor ie h iemnder , asook d i e be= spreking van r e g s u b j e k t i w i t e i t , vera l 4.2.4.7.

120) Dat d i t n i e so ' n uitqemaakte saak i s dat d i e Rooms-Katolieke kerk lede i n d i e vorm van qeeste l ikes en l eke to taa f ontken n ie , b l y k u i t Ullmann se mening - kyk 2.2.1.1 hierbo.

121 1951 55.

Op grond h i c r van verk laar Joubert dat kerke i n wese s t i g t i n g e i n d i e moder-

ne s i n van d i e woord i s . l Z 2 ) As hy slegs na d i e Rooms-Katolieke kerk verwys

het, SOU Joubert moont l i k nog 'n goeie saak met h i e r d i e standpunt kon uitmaak,

maar d i t i s onmaontl ik om gereformeerde kerke lZ3) as verrno~nskomplekse met

u i t s l u i t i n g van d i e lede t e bestempel. 124)

3.4.6 K r i t i e k

Die vernaamste heswaar teen h i e r d i e t e o r i e i s dat d i t i n s t r y d i s met d i e

j u r i d i e s e subjek-objekverhouding waarkragtens 'n regsobjek a l t y d i n 'n j u=

r i d i e s e afhanklikheidsverhouding t o t 'n regsubjek staan. D i t word t e reg i n

d i e s t e l l i n g ke in V e d g e n o h m Person ui tgedruk . t ~ o m n e s ' ~ ~ ) s t e l d i t raak:

" 'O r i nz ' l e e r kornt neer op de aanvaarding van sub jec t lose rechten

en p l ich ten. Dat z i j n echter j u r i d i s c h e ondlngen en i n n e r l i j k e te -

g e n s t r i j d i g e voo rs te l l i gen . ... (Dat) komt h ie rop neer, dict he t doe1

a l s de rechthebbende op het vermogen fungeert . De a b s u r d i t e i t van

deze s t e l l i n g word gemaskeerd door de s t e l l i n g , da t a l l e bevoegdc

heden i n he t vermogen besloten, door vertegenwoordigers moeten wor=

den u i tgeoefend. '

Die verteenwoordigers verteenwoordig dus n i e (soos Dr inz bewcer) ' n doe1

n ie , maar ' n korporasie o f s t i g t i n g . wat ' n j u r i d i e s e verbandseenheid vorm

op grond van d i e organisasie o f persoonsverband waaru i t daardie regs f l gu re

saamgestel is.126) l l ie rho i s reeds gewys op d i e f e i t dat d i e verteenwoordi=

ger handel. maar dat d i e volmag waarkragtens d i e verteenwoordiqer handel,

'n eensydige regshandeling i s wat n e t deur 'n regsubjek v e r r i g kan word.

D i t geskied op grond van wi lsvonning en d i e volmaqgewer ( p r i n s i p a a l )

122) 1951 28, 90, en v i r d i e Rmeins-Hollandse s ien inq van toepassing op kerke na d i e reformasie, s ien aw 145.

123) Kerke op re fonnator iese grondslag.

124) Kyk ook 2.3.2.1 h ierbo, waar vermeld word dat daar s m s i n Nederland naas d i e kerke s t i g t i n g e bestaan he t met d i e doe1 om d i e kerkgoedere t e beheer. D i t was b c s l i s n o o i t op Suid-Afr ikaanse gerefomeerde kerke van toepassing n i e - raadpleeq 6.4.1.1 hicronder.

125) 1976 162; ook T ie t ze 1974 79 ev; Von Gierke 1895 bd I 257 wat d i e t e o r i e as widersinnig beskryf ; Dooyeweerd 1946 d l 2 88.

126) I b i d .

i s d i e persoon wat deur d i e verteenwoordigingshandelinq gebind w r d . 127)

' n D o e l s t e l l i n g kan t o g n o o i t op h i e r d l e wysrl aan d i e regsverheer dee lnem

n ie , se l f s n i e eens i nd ien d i t aan 'n afgesonderde vetmo? verb ind i s r ~ i e .

[X~I d i e o p r i g t e r van d i e s t i g t i n g as volmaggewer ( p r i n s i p a a l ) aan t e wys, l e i

t o t ewe b e l a g l i k e resu l t a te . Kragtens d i e verteenwoordigingsreg kom d i e reqs=

band tussen d i e volmaggewer en d i e derde t o t stand, en sowel B r i nz as Joubert

ve rk laa r dat n i e d i e o p r i g t e r n ie , maar we1 d i e s t i g t i n g d i e regsubjek i s .

Die o p r i g t e r kan dus n i e d i e volmggewer wees n i e . Daar bestaan ook geen ge=

sag op grond waarvan d i e ex Zcge-verteenwoordiginqsheginsel deur ouers, voog=

de of ku ra to re sonder meer na d i e s t i g t i n g s - en vereniqingsregspersoon u i t =

gebrei kan word n i e . Voorts word hee l d ikwels ve re i s dat d i e regshandeling

van ' n bestuurder (en a l t y d d i e van 'n verteenwoordiger) van 'n s t i g t i n g , hoe=

we1 d i t i n oo reens ten ing i s met d i e d o e l s t e l l i n g s van d i e s t i g t i n g , deur I n

u i t d r u k l i k e volmag van d i e bestuur vcwrafgegaan moet rtord. Hiervoor kan d i e

doelvermoe-teorie qeen bevredigende ve rk la r i ng verskaf n i e .

Die en igs te uy loss ing i s q e l 4 i n d i e aanwys van 'n we rk l i ke organ isas ie wat

kragtens sy i n te rne verbanclsreg regshandelinge ook na b u i t e teenoor derdes

v e r r i g . Ind ien so 'n organ isas ie oak by d i e s t i g t i n g aangewys kan word, i s

d i t n i e n d i g om d i e vermoe kunsmatig t o t regsubjek t e omvorm o f d i e doe1 op

f i k t i e w e grondslag as regsubjek aan t e wya nie.128) Dfe benadering van B r i nz

l e i daar toe dat i cde re regsbelang wat d i e grond van 'n hesk ikk inq deur mense

vom, as regsubjek aangewys m e t word. D i t word t e reg d e w Hammes as onhod=

baar bestempel, aangesien d i e j u r i d i e s e subjek-objekverhouding o n m t o o t l i k

d i e grondslag van d i e beg r i p van r e g s u b j e k t i u i t e i t (moet wees) is.129)

' n 'derdere problerm wat by d i e doe lvermL-opvat t ing opduik, i s d i e f e i t da t

d i e doel b a i e wyd o f vaay geformuleer kan word, o f da t daar geen vermuF a f=

gesonder word n i e . F i e b l o t e f e l t da t d i e veimoL u i t qepu t i s , l a a t t o q ook

seker n i e sonder meer 'n s t i g t i n g ontb ind n ie . i n Nederland l iet d i e %IT-

stic!ttirzg byvoorbeeld met reqserkenning t o t stand gekom wet d i e d o e l s t e l l i r i g

da t daar f i n a n s i e l e steun aan en ige persoon ver leen m e t word waar d i t na

127) Kyk teks by verwysing 31 h ierbo.

128) H m ~ e s 1976 162: ". .. (D)at zoo t o t de dwaze v o o r s t e l l i n g l e i den , dat he t vermogen l ieester van z i c h z e l f i s . "

129) I b i d ; raadplewi aok Van Zy l 1976 11.

d i e oordeel van d i e hestuur doelmat ig s a l Dat so ' n algemene doel=

s t e l l i n g van ' n vermo? 'n regsubjek kan maak, kom vreemd voor. D ie p rak t i ese

toepassing van h i e r d i e t e o r i e lewer derhalwe e rns t i ge probleme op. D ie b l o t e

f e i t d a t ' n verrmenseenheid, byvoorbeeld d i e gemeenskaplike boedel van egge=

notes o f d i e boedel van 'n oorledene, i n d i e regsverkeer aanwesiq i s , maak

h i e r d i e vermof nog n i e 'n regspersoon n ie . 131)

Die e r n s t i g s t e beswaar teen B r i n t se t e o r i e b l y steeds d i e f e i t da t d i e teo=

r i e op 'n i n n e r l i k e teenst ryd ighe id berus. Enersyds beweer hy d a t n e t 'n i n =

d i v i d u e l e mens 'n regsubjek (persnul i s , maar andersyds verhef hy ook ' n

vermoe (regsobjek) t o t 'n regsubjek. 132)

I n d i e Suid-Afr ikaanse reg skep d i e o p r i g t i n g van 'n s t i g t i n g (of "doelver=

m S n ) ingevolge h i e r d i e t e o r i e e r n s t i g e prak t tese probleme. ~ o u b e r t l ~ ~ ) voer

aan da t d i e o p r i g t i n g i n d i e Romeins-Hollandse reg onder andere geskied h e t

d e w vermo?nsafsondering deur d i e op r i g te r . Die o p r i g t e r doen a fs tand van sy

e iendmsreg op d i e a f sonde r l i ke vermoe deur d i t aan d i e l i e f d a d i g h e i d s i n r i q -

t i n g wat t o t stand kan, oor t e dra. D ie opr ig t ingshande l tng bestaan dan u i t

d i e o p r i g t e r se oogpunt u i t eiendcinsoordrag en u i t d i e l i e f d a d i g h e i d s i n r i g =

t i n g se oogpunt u i t eiendansverkryqing. Die regsubjek ( s t i g t i n g ) aan wie d i e

verrme' oorgedra m e t word, i s eg te r d i e vermoe se l f . Daar i s dus geen reg=

subjek om d i e vermoensafsondering t e aanvaar n i e , of,anders geste l , d t e ver=

moZ word aan hcinself oorgedra. 134)

3.5 Die t e o r i e e van d i e ko l l ek t i ewe reg te van d i e i n d i v i d u e l e lede

H ie rd ie t eo r i ee word deur j u r i s t e op meer as een wyse v e r t o l k , maar d i e toon=

aangewende voorstanders daarvan i s Von Jher ing i n Du i ts land en Molengraaff

i n Nederland. H i e r i n s a l i n hoofsaak op h u l beskouings ingegaan word.

130) Van Oven 1929 587.

131) Grasshof 1926 ( i n geheel); Van Wyk 1976 40-44.

132) T i e t z e 1974 86 en 87. Vyl ook teks by verwysings 111 en 112 h ierbo.

134) Swanepoel 1961 13; Van der Merwe en Rowland 1977 365: "Die opva t t i ng dat d i e substraat van d i e s t i g t i n g , d i e vermoi;nskompleks se l f , d i e regs- persoon i s , beland ons dus i n 'n onmoontl ike pos i s i e : d i e subst raat i s 'n v e m e n s k m p l e k s , afkomst ig u i t d i e boedel van d i e o p r i q t e r , wat aan d i e st igt ingsregspersoon oorgedra word wat egter weer u i t d i e vermoBns= kompleks s e l f bestaan!"

3.5.1 Die genots teor ie van Yon Jher ing

3.5.1.1 Beskerrnde belange as ui tgangspunt

Von ~ h e r i n g ' ~ ~ ) wyk rad i kaa l van d i e standpunte van Von Savigny en Br inz a f .

Hy i s n i e be re id om subjekt iewe reg te as d i e wilsmag van d i e mens aan t e wys

n i e en daarom grondves hy ook n i e r e g s u b j e k t i w i t e i t i n d i e vrye w i l van d i e

mens n i e . l X ) Hy beskou subjekt iewe reg te eerder as beskermde belange van d i e

mens, maar i s t og ook n i e be re id om van d i e i n d j v i d u a l i s t i e s e benadering van

Won Savigny en B r i nz a f t e wyk n i e . Daarom verk laar hy dat ne t d i e i nd i v i du=

e le mens se belange beskerminqswaardig i s en d a t reg te s legs d i e i n d i v i d u e l e

niens toekom. 137)

Hy ken r e g s u b j e k t i w i t e f t op grond van sy s i en ing van s u b j e k t i w e regte aan

d i e n a t u u r t i k e persoon toe, maar hy i s n i e be re id om, soos Von Savigny, reg-

s u h j e k t i w i t e i t deur middel van ' n f i k s i e aan d i e regspersoon toe t e ken n ie .

Daarom ken hy r e g s u b j e k t i w i t e i t i n d i e geval van d i e korporas ie ev s t i g t i n g

aan i n d i v i d u e l e persone toe. By d i e korporasie word r e g s u b j e k t i w i t e i t toe-

geken aan d i e persone wat ge reg t i g i s om d i e genotsregte u i t t e oefen, t e r =

wyl r e g s u b j e k t i w i t e i t by d i e s t i g t i n g ver leen word aan d i e persone aan ~ i e

yenoisragte toegeken word. H ie rd ie persone verkry r c q s u b j e k t i w i t e f t i n groeps.

verband omdat h u l l e as d i e Pmtinatdre (beskermaardige beregt igdes o f beguns=

t i gdes ) optree. D i t b l y eg te r steeds i nd i v i due le r e g s u b j e k t i w i t e i t wat ne t

i n groepsverband ui tgeoefen word.138) In d i e geval van d i e s t i g t i n g word d i e

beguns t igdes as d i e h o t - i n a t & w aangewys .

135) 1923 d l 3(1) 328-350; Oooyeweerd 1946 d l 2 88.

136) Houwing 1939 85; Henkel 1972 170.

137) Yon Jher ing 1923 d l 3 (1) 328-330: ". . . f V)on j e d m Recht i s t a l s o d r r Mensch der Dest inatBr. Wolf f 1933 hd 1 36 en 109.

138) 'don Jher ing 1923 d l 3 f 1) 356: ". . . ( 0 ) i e einzelnen M i tg f i ede r es s i nd ( d i e gegenwzrtigen und z u k k f t i g e n ) denen d i e Rechte, m i t denen d i e j u r i s t i s c h e Person atrsgestat tet i s t , zugute konnnen, und dass dfese Wir= kung n i c h t e ine z u f a l l i g e (Reflex-wirkung) i s t , sondern dasr s i c den Zweck des ganzen VerhXltnisses b i l d e t , dass a l s o d i e einzelnen Wit= g l i e d e r d i e wahren Dest ina tare der j u r i s t i s c h e n Perron s ind. " Sien oak Houwing 1939 86; Henkel 1972 166 ev.

Regspersoonlikheid i s volgens Von Jher ing dus gesetel i n d i e i n d i v i d u e l e

lede waaru i t d i e regspersoon saamgestel i s . Die regspersoon vorm n e t d i e

verteenwoordigingsfiquur v i r h i e r d i e i n d i v i d u e l e lede, wat steeds ' n ge=

s l o t e k r i n g van ind tv tdue o f ' n onbepaalde o f onbenoemde vee lhe id b l y . 139)

3.5.1.2 Regspersoonvorming as tegn iek

Die lede o f d i e begunstigdes i s dus d i e e i n t l i k e draers van regte . Maar h i e r =

d i e persone kan n i e i n h u l l e i n d i v i d u e l e hoedanigheid aanspreekl ik gehou

word v i r v e r p l i g t i n g e n ie , want dan va l d i e s i n van regspersoon l ikhe id weg.

O i t sou verder, weens w isse l i ng van lede by d i e korporasie, o n b i l l i k teen:

oor derdes wees, aangesien h u l l e n o o i t sekerheid sou he wie om op 'n gegewe

t y d s t i p aanspreekl ik t e hou n ie .

Daarom skep Von Jher inq formal i s t i e s ' n regs f i guu r om aan h i e r d i e verp l i g =

t i nge , wat n i e deur d i e l ede i n h u l l e i n d i v i d u e l e hoedanigheid nagekonr word

n ie , t e v 0 1 d o e n . l ~ ~ ) Die regspersoon i s dus n e t ' n tegniese rniddel om d i e

gesamentl ike v e r p l i g t i n g e i n regsverhoudings teenoor bui testaanders t e be=

ding. So noem Von Jher ing d i e regspersoon 'n jum'stisehen rona2isrnun om

op h i e r d i e wyse s i n en doe1 aan d i e verb in ten isse van d i e groep lede o f be=

gunstigdes t e ver leen. D ie regspersoon i s volgens hom egter onbevoeq om be=

skermde be1 ange t e ve rk ry Igem~ssunfiihigl en deurdat d i t qeen be1 ange o f

d o e l s t e l l i n g s kan h? nie, kan d i t geen reg te u i t o e f e n nie.14') A1 h i e r d i e

kenmerke word aan n a t u u r l i k e persone as d i e e i n t l i k e regsubjekte toegeken.

3.5.1.3 Regshandelinge deur middel van verteenwoordigers

Die r e g t e en v e r p l i g t i n g e van d i e regspersoon word ook i n h i e r d i e qeval deur

verteenwoordigers u i tgeoefen. D i t verskaf, soos h ie rbo u i teenges i t, egter

geensins I n op loss ing v i r d i e vraag waarom d i e a f sonde r l i ke lede (wat volmag

gee) dan n i e i nd i v i duee l aanspreekl ik gehou word om d i e v e r p l i q t i n q e na t e

kom nie.

139) Von Jher ing 1923 d l 3(1) 356; Dooyeweerd 1946 d l 2 89

140) T i e t z e 1974 21: "Jher ing w i l l deshalb d i e innere Se i t e des V e r h l l t n i s - ses ausscheiden und s i c h auf d i e Frage nach der Ex i s ten t eines Aus- spruchs zwi schen der Gemeinschaf t e ine rse i t s und den D r l t t e n ander= s e i t s beschra'nken. Urn d i e sub jek t i ve Se i t e technisch auszuscheiden, w i r d e i n k i i ns t l i che r Trager geschaffen, der nach aussen a l s sub jec t des Verhal tn issen f i g u r i e r t . "

141) Von Jher ing 1923 d l 3(1).

Dle teenst ryd ighe id i n h i e r d i e t e o r i e i s daa r i n gefee dat d i e l ede i n i n t e r =

ne verhoudinge en by d i e u i t o e f e ~ i i n g van r e q t e n o o i t 'n eenheid vonn n ie ,

maar i n d i e geval van eksterne v e r p l i q t f n g e word daar op f o m a l i s t i e s e wyse

' n &smtperson geskep. 14') Hoewel d i e lede a f sonde r l i k h u l l e r e g t e u i t oe=

fen, word h u l l e n o o i t i n h u l l e i n d i v i d u e l e hoedanigheid aanspreekl ik qehou

v i r d i e nakming van v e r p l i g t i n g e n ie . Wierdie opva t t i ng i s eg te r teenst ry=

d i g met d i e beginsels van d i e verteenwoordigingsreg.

3.5.1.4 Uilsbevoegdheid

Voorts s t e l Von Jher ing wilsbevoegdheid gelyk aan regsbevoegdheid, hoewel

hy d i e wl lsaspek hy subjekt iewe reg te ontken. Omdat d i e regspersoon n i e

wilsbevoeg i s n ie , i s d i t dan ook n i e regsbevoeg r ~ l e . ' ~ ~ ) Von Jher fng hou

eg te r n i e rekening daanee d a t daar 'n he le aanta l n a t u u r l i k e persone be=

staan wat n i e wilsbevoeg i s n ie , en tog regsbevoeg i s , byvoorbeeld d i e in= . h s en d i e kranksinniye. Wilsbevoegdheid kan derhalwe n o o i t as v e r e i s t e

v i r regsbevoegdheid geste l word n ie . Verder verk laar hy n i e wat d i e bes lu i -

t e van 'n korporasie o f s t i g t i n g dan i s n ie . Von Gierke merk d i e b e s l u i t e

van 'n regspersoon as d i e w i l van d i e regspersoon aan.

3.5.1.5 K r i t i e k

Von Jhe r i ng se t e o r i e skep p r d l e m e i n geva l l e waar ' n s t i g t i n g i n d i e lewe

geroep word en d i e hoo fdoe l s te l f i ng n i e d i e bequnst ig ing van mense i s n i e ,

maar d i e een o f ander onpersoonl ike doe1 naqestreef word, byvoorbeeld na=

tuurbewaring o f d i e voorkaning dat d i e Kaapse aasvoFl u i t s t e r f . D i t i s h i e r

b a i e m o e i l i k m vas t e s t e l w ie nou e i n t l i k d i e begunstigdes ten ops ig te

van d i e genotsregte, o f t e we1 d i e De~t ina t i f re (wat Yon Jher ing as d i e e i n t =

142) Henkel 1972 168 verk laar dat : ". .. im Innenverha l tn is d i e einzelnen M i t q l i e d e r der j u r i s t i s c h e n Person d i e Berecht iqten, d i e wahren Rechts= subjekte, sind, und dass zum anderen im Aussenverh3l tn is n i c h t d i e einzelnen M i t g l i e d e r a l s Rechtssubjekte au f t re ten , sondern ' d i e a l s I n b e g r i f f a l l e r berecht iq ten Personen qedachte Gesammtheitf" Sien T i e t = ze 1974 25, wat h i e r d i e regspersoon ook maar weer as ' n f i k s i e bestem= pe l . Raadpleeq ook Dooyeweerd 1946 d l 2 89: "De t h e o r i e i s dan ook j u = r i d i s c h ten eenenmale waardeloos, daar z i j h e t j u r i d i s c h p r o b l e m van d i e eenheid i n de veel he id binnen h e t rechtsverband (de rechtspersoonl o p z e t t e l i j k negeert. Rechtens z i j n nu eenmaal n i e t de abst rac te i n d i v i = , duele leden sub jec t , maar de rechtsoersoon a l s zoodanig."

143) T i e t z e 1974 19 en 20.

l i k e regsubjekte aanmerk) i s . ~ i e t z e l l ~ ) s t e l d i e vraag o f d i e reqsubjek

by 'n s t i g t i n g t e r beskerming van kanar ies d i e kanar ies s e l f i s en o f d l t

d i e persone i s wat h u l l e i n d i e sang van d i e kanar ies v e r l u s t i g . (lm d i e be=

gunstigdes o f persone wat genotsregte ten ops ig te van d i e s t ig t ingsvernoG

u i t oe fen as regsubjekte aan t e merk, b i e d dus geensins ' n p rak t i ese oplos-

s i n g v i r d i e p r o b l e m n ie .

Wat Von Jher ing ook u i t d i e oog ver loor , i s da t d i e bequnstigdes by 'n s t i q =

t i n g dikwels geen reg op d i e begunst ig ing h e t n i e . D i t i s geen genotsreg wat

d i e begunstigdes toevaf n ie , maar ' n gewone toewysing kragtens d i e s t i g t i n g s =

doel . As d i e toewysing na ' n t y d weerhou word, h e t d i e begunstigdes qeen

reg om & i t verder a f t e dwing n ie . As d i e begunstigdes dan n i e d i e u i t o e =

fenaars van genotsregte by d i e s t i g t i n g i s n ie , i s daar geen persone wat

kragtens Von Jher ing se t e o r i e as d i e ware regsubjekte aangewys kan word

n ie . 145)

H ie rd ie regsf iguur van Von Jher ing i s (hoewel hy d i t t en s te rks te ontken)

ook maar n e t ' n f i k s i e . D i t i s n i e 'n we rk l i ke regs f i guu r wat i n d i e regs=

verkeer ongeag d i e w i sse l i ng van lede optree n ie . O iese l fde k r i t i e k wat by

Von Savigny teen d i e gebrui kmaking van f i kt iewe maatreels om regspersoon=

l i k h e i d t e ve rk laa r ui tgespreek i s , i s eweneens op Yon Jher ing se t e o r i e

van toepassing.

3.5.2 Die ko l l ek t i ewe eiendomsteorie van Mofengraaff

3.5.2.1 Gesamentlike v e m e as ui tgangspunt

~ o l e n ~ r a a f f 146) onderskei tussen twee soor te vereniqings . Soms word reqte

en v e r p l i g t i n g e van samewerkende persone onbeperk (gesamentl ik en afson=

d e r l i k ) aan d i e i nd i v i due (persoon l ik ) toegereken, i n welke geval geen regs-

persoon t o t stand kom n ie . Daarteenoor k r y mens we1 vereniqinqs waar d i e i n=

d i v i d w n i e persoon l ik aanspreekf ik gehou word nie, maar waar d i e vermog

144) 1974 23, na

145) T ie t ze 1974

146) 1940 82 ev;

aan le id ing van ' n voorbeeld van Karlowa.

24-25; Hommes 1976 163.

1911 362 ev.

van d i e veren ig ing aangespreek kan word. Oi t s i en Molenqraaff as beperkte

aanspreekl ikheid van d i e lede van d i e veren ig ing gesamentl ik i n d i e mate

wat d i e lede reg te i n d i e qesamentl ike vermoe he t . D i t he t t o t gevolq dat

daar n i e op d i e a fsonder l i ke vern~oens van i n d i v i d u e l e lede beslaq ge l4 kan

word n ie , maar ne t op d i e vennoe van d i e vereniging. D ie v e m e van d i e

veren ig ing i s eg te r d i e gesamentl i k e ( ko l l ek t i ewe) eiendom van d i e lede

van d i e veren iq ing en daar kam geen aparte draer van reg te en v e r p l i g t i n =

ge t o t stand n i e - d i e lede i s gesamentl i k draers van d i e reg te en ve rp l i g=

t i nge . Tog kan daar n i e op d i e i n d i v i d u e l e v e m e n s van d i e lede beslag ge=

16 word v i r sku ld van d i e vereniging n ie . 147)

V i r Molengraaff bestaan d i e eenheid u i t d i e de le waaru i t d i e eenheid saarn=

geste l i s . D i e eenheid kan n i e van d i e de le geskei word en 'n se l f s tand ige

bestaan voer n i e . Hy verk laar : 148)

"Bui ten en boven hen i s een andere drager der rechten en ver=

p l i ch t i ngen , een andere persoon l i j khe id d i e een wi1 u i t en

handelt, n i e t aan t e wi jzen."

Die r e g t e van d i e vereniging k m d i e l ede gesarnentlik toe, maar op so 'n

wyse da t e l k e l i d ge reg t i g i s op 'n deel van d i e regte , D ie req te kan eg=

t e r ne t gesamentl ik u i tgeoefen word. Die v e r p l i g t i n g e van d i e veren iq ing

rus ook n e t gedee l t e l i k op e l ke l i d en we1 i n so 'n mate d a t d i e l i d n e t

v e r p l i g i s om sy gedee l t e l i ke v e r p l i g t i n g e i n samewerking met d i e ander l e =

de u i t d i e v e r e n i g i n g s v e m e na t e kom. 149)

Volgens Wolengraaff i s d i e eiendornsposisie van d i e regspersoon dus van so

'n aard da t daar n i e ' n aparte vermoe waarvan d i e regspersoon d i e eienaar

i s , hestaan n ie , maar d a t d i e vennoE steeds d i e gesantentl i k e eiendoln van

147) Molengraaff 1940 82; Oooyeweerd 1946 d l 2 90.

148) Molenqraaff 1911 364 en 365.

149) !4olengraaff 1911 366: "Het f e i t i s e r nu eenmaal, da t vereenigde oer- sonen rechten kunnen hehben i n d i e r voeqe, da t daze rechten aan i ede r van hen voor een deel toekomen, maar 66k aldus, da t de rechten a l l & n toekomen aan hen gezamenli jk; da t z i j ve rp l i ch t i ngen kunnen hebben, z6b da t deze op i ede r van hen rus ten yoor een dee l , maar 66k aldus dat z i j a l l een rus ten op hen qezanen l i j k . Vql ook Oooyeweerd 1946 d l 2 YO.

d i e lede van d i e regspersoon b l y . By d i e u i toe fen ing van reg te en ve rp l i g *

t i n g e van d i e gesarnentlike e i e n d m van d i e l ede i s d i e i n d i v i d u e l e lede

n i e met h u l l e e i e vermoe aanspreekl ik n ie , maar word d i e lede i n gesament=

l i k e hoedanigheid aanspreekl ik gehou, welke aanspreekl ikheid t o t d i e ver.

enigingsvermoe beperk word.

D i e f e i t dat daar van 'n regspersoon gepraat word, d u i n i e op 'n aparte eel=

t i t e i t n i e . D i t i s ne t beeldspraak en 'n verkor te spreekwyse. 'n Nuwe per=

soon, onafhank l ik van d i e samestellende lede, kom n i e t o t stand n ie . lo5) Mo=

l e n g r a a f f s ien dus d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t i n d i e gemeenskap van lede. Sch'on= fe ld151) gaan nog verder: Hy beskou n i e d i e gemeenskap van lede as qeqrond-

ves i n d i e subjek n ie , maar we1 i n d i e objek: d i e venoe. D i e vennoe i s der=

ha lve 'n soo r t iiber-lch sander e i e i d e n t i t e i t. H i e r i n s l u i t hy dus aan by

d i e doe lvermki teor ie van Br inz .

3.5.2.2 K r i t i e k

3.5.2.2.1 Ontkennino van d i e regspersoon as e n t i t e i t

Hoewel d i e klem wat Molengraaff op d i e l ede as d i e samestellende de le van

d i e verenigingsregspersoon l e , n i e g e k r i t i s e e r kan word n ie , kan daar n $ e

saamgestem word met sy s i en ing dat d i e regspersoon gesamentl ike reg te en

v e r p l i g t i n g e skep, maar n i e as 'n a f sonde r l i ke e n t i t e i t gereken kan word

n$e. As ' n l i d dan i nd i v i duee l v i r 'n gedeel te van d i e v e r p l i g t i n g e van

d i e regspersoon aanspreekl ik i s , i s d i t ondu ide l i k waarm d i e lede se i n=

d i v i d u e l e vermoens n i e gedee l t e l i k u i tgewin word ind ien d i e veren ig inq se

vermoe u i t gepu t i s n i e . D i t verk laar ook n i e d i e regspos is ie van aandeel=

houers vaa ' n maatskappy v a t n i e eienaars van d i e maatskappyvermoe i s n ie ,

m a r b l o o t ' n vorder ingsreg teen d i e maatskappy h e t ingevolge d i e r e g t e

van d i e aandeel o f aandele wat gehou word.15') Die t e o r i e verskaf voor ts

geen antwoord op d i e vraag waarom 'n l i d se gedeel te van d i e gesamentl ike

150) Holengraaff 1940 83: "Een rechtspersoon i s n i e t anders dan de samen= v a t t i n g van de gezament l i jke leden eener vereeniging t o t een gedachten eenheid t e r onderscheiding van de enkele leden. "

152) GoL&srg NO 0 PJ doubert Ltd 1960 1 SA 521 ( T ) op 524; Iludcm Ltd 0

Klugersdoly MunicipaL CuurrciL 1920 AD 530.

eiendom n i e by a fs te twe ve re r f o f andersins i n sy boedel va l n i e en d i t

ve rk laa r n i e hoe h i e r d i e "kolTektiewe eiendomsgedeelte" wat n e t qesament=

l i k met ander lede se eiendomsdele hanteer kan word, weer aan d i e ander

lede oorgedra word n ie .

D ie q r m t s t e p r o b l e m i s eq te r daar in gelee dat h i e r d i e t e o r i e qeen ver=

k l a r i n g v i r d i e regspersoonl ikheid van d i e s t i g t i n g b i e d n ie . By d i e s t i g =

t i n g i s daar j u i s n i e lede wat gesamentl ike eienaars van d i e s t f g t i ngsve r=

me kan wees n i e . D ie o p r i g t e r kan n i e meer eienaar wees van d i e s t i g t i n g s =

v e m $ n i e , want hy kt j u i s by d i e o p r i g t i n g van d i e s t i g t i n g van d i e s t i g =

tingseiendom afstand gedoen. O i t i s oak 'n erkende f e i t da t d i e bestuurder(s)

van d i e s t i g t i n g n i e e ienaar (s ) van d ie st igt ingsvermoe i s n ie , want d i t va l

n o o i t h u l l e persoonl ike boedels t oe n i e . Hierbo i s daarop gewys dat d i e be=

gunstigdes ook n i e eienaars van d i e st igt ingsvermoE kan wees n i e - h u l l e he t

s o m n i e eens d i e reg om d i e begunst ig ing op t e e i s n ie , maar ontvang d i t bloat

as ' n toewysing wat ooreenkmst ig d i e s t i g t i ngsdoe l deur d i e bestuur aan d i e

begunstigdes gemaak word. Volgens Molengraaff se u i t eense t t i ng kan daar der=

halwe n i e i n d i e qeval van d i e s t i g t i n q ' n eienaar van d l e st igt ingsvenno5

aangewys word n ie , want daar bestaan tog geen ledegroep !l ie.

Molengraaff probeer h i e r d i e probleem oniseil deur aan t e voer d a t 'n mens b y

d i e s t i g t i n g met hee l ander f e i t e t e doen he t as by d i e verentging. By d i e

s t i g t i n g kon reg te n i e toe aan ' n i n d i v i d u e l e mens o f ' n groep m n s e nie,

maar aan 'n b e ~ t e r r s n i n ~ . ~ ~ ~ ) DSt k l i n k verdag b a i e na Br inz se dw lve rmo l -

teavie. 154) V i r d i e verenigingsregspersoon gebruik Molengraaff dus d i e ko l=

lek t iewe e iendms teo r i e en v i r d i e st igt ingsregspersoon d i e d o e l v e m 5 -

t eo r i e .

3.5.2.2.2 D ie probleem by eiendomsoordraq

Die prak t iese probleme wat h i e r d i e ko l l ek t i ewe e iendms teo r i e oplewer, i s

t a l r y k . Daar ontstaan vera l probleme w a r vennots l i u l l e vennootskap i n 'n

153) Molengraaff 1911 367 omskryf d i e req te as: ". . . rechten d i e door men= scherl worden ui tgeoefend noch ten eigen behoeve noch ten behoeve van een ander mensch, maar ten behoeve van een aangewezen doel."

maatskappy w i l c ~ m s k e ~ . ' ~ ~ ) Die reg ve re i s dat daar eiendomsoordrag van d i e

vennootskap aan d i e maatskappy moet plaasvind, s e l f s a1 i s d i e aandeelhou.

ers i n d i e maatskappy pres ies d iese l f de persone as d i e voormalige vennote

en s e l f s a1 bestaan d i e aandelekapitaal u i t n i k s meer en n i k s minder as d i e

vennootskapsvennoe n i e . Die rede v i r h i e r d i e eiendomsaordrag i s dat d i e ven=

note mede-eienaars van d i e vennootskapsvermoi; i s , te rwy l d i e aandeelhouers

n i e mede-eienaars o f gesamentl ike eienaars van d i e a a d e l e k a p i t a a l i s n ie .

D ie maatskappy s e l f i s eienaar , t e n r y l d i e aandeelhouers s l eqs vorderinqs=

reg te teen d i e maatskappy het . Ingevolge d i e ko l l ek t i ewe eiendomsteorie i s

h i e r d i e eiendomsoordrag n i e nodig nie, want d iese l f de vennote i s t o g nou

maar weer "ko l lek t iewe eienaars" van d i e maatskappyvermoe. Maar d i t i s n i e

wat i n d i e p rak t i ese regsverkeer p laasv ind nie. Daar vorm d i e maatskappy

b e s l i s ' n a fsonder l i ke e n t i t e i t met 'n a fsonder l i ke verme. Verder i s aan=

deelhouers van 'n maatskappy n i e mede-eienaars van d i e verklaarde div idende

n i e ( I n gevo lg t rekk ing waartoe d i e ko l l ek t i ewe eiendomsteorie b e s l i s moet

l e i ) . H u l l e i s s legs skuldeisers t e n ops ig te van d i e div idende en daar v ind

we1 eiendomsoorgang plaas as d i e div idende aan d i e aandeelhouers u i t b e t a a l

word.

Wanneer d i e l ede ta l van 'n veren ig ing t y d e l i k t o t een daal , beteken d i t n i e

noodwendig dat daardie 1 i d nou aanspraak kan f l ~ a k op d i e vereniginqsvermoe

n ie . I n gevolgtrekking waartoe d i e ko l l ek t i ewe eiendon~steor ie sou l e i . D i t

i s q e v o l g l i k n i e d i e "ko l lek t iewe eienaars" wat d i e a f ske id ing van 'n ver=

mol en a fsonder l i ke reg te en v e r p l i g t i n g e verseker n ie , maar we1 d i e f e i t

da t daar I n regspersoon onafhankl ik van d i e w i sse l i ng van lede bestaan. 156)

Die f e i t d a t d i e lede i n i n d i v i d u e l e hoedanigheid n i e h u l l e reg te i n d i e

" ko l l ek t i ewe eiendom' kan u i t oe fen n i e en n i e aanspreekl ik gehou kan word

v i r meer as daardie eiendom n ie , maak d i t onnodiq om aan d i e lede gesament.

l i k eiendomsreg ten ops ig te van d i e regspersoonsvenoP toe t e ken - d i t i s

' n t i p e eiendomsreg wat geen funks ie vervu l nie.157) ~ o l e n g r a a f f ' ~ ~ ) verwys

155) Mei je rs 1955 d l 3 203.

156) S u i j l i n g 1927 d l 2 143.

157) Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 16.

158) Molengraaff 1978 287.

dan ook na d i e lede as gesamentlike simmn- (en n i e eienaars, OF mede-eie=

naars o f kol lekt iewe eienaars n i e ) , wat tog rnaar weer daarop dui dat d i e

regspersoon as eenheid (groepsent i te i t ) eienaar van daardie vermoe i s .

3.5.2.2.3 Brown se r & l e kollektiwiteitsbenadering;

Brown plaas 'n ander aksent op Molengraaff se teorie. Hy beskou ' n regsper=

soon as ' n co l t ec t fve person, maar dan as 'n persona (regsubjek) wat draer

van regte en verp l iq t inqe afsonderl ik van d i e van d i e samestellende lede i s .

l i i e r vorm d i e lede 'n reele groepsverband wat as e n t i t e d t optree: 159)

"... (T)he 'something more' which the law t rea ts as a subject o f

r i g h t s and dutdes I s not a creat ion o f the j u r i s t i c imagination,

b u t a physical r e a l i t y - a r e a l i t y a r i s i n g from un i t i es o f s p i r i t ,

purpose, in terests and organizatian."

Die regspersoon word dus deur Brtmn as 'n groepsent i te i t wat 11ft lede be=

staan, omskr,yf, welke e n t i t r i t afsondertike regte en verp l ig t inge het. Die

ind iv iduele lede vom we1 d i e e n t i t e i t , maar i s n i e "ko?lektiewe eienaars"

van d i e verenigingsverrnof nie. t l ierd ie standpunt stem dus I n bre@ trekke

met d i e van Van Gierke ooreen.

Hierteenoor i s Holengraaff geensins bereid om die r e a l i t e d t van d i e regs=

persoon t e aanvaar nie:

"De onderzoek heef t steeds geleden onder de verkeerde qewoonte,

aan dezen term r e a l i t e i t toe t e kennen, de daarin g e l q e n beeld-

spraak v m r de werkel i jkheid aan t e zien. m160)

3.6 Die ju r id iese r e a l i t e i t s t e o r i e

Hierdie teor ie word tans deur d i e ~ e e s t e Nederlandse j u r i s t e asook 'n aan=

t a l Duitse j u r i s t e as d i e beste oplossing v i r d i e regspersoonlikheidsvraagl

stuk aanvaar. Aangesien daar egter aansienlike klemverski l le by voorstanders

159) Brown 1905 375.

160) Molengraaff 1911 363.

van d i e t e o r i e voorkom, i s d i t n i e m m n t l i k on1 d i t aan d i e hand van d i e be=

nadering van ' n enkele j u r i s t e bespreek n i e .

3.6.1 S u i j l i n g se t e o r i e van d i e a n s t o f l i k e regspersoon

su i j l i ng16 ' ) kan as een van d i e grondleggers van h i e r d i e t e o r i e aangemerk

word. I n sy bestuder ing van d i e op daardie t y d s t i p reeds bestaande teo r i ee ,

beklemtoon hy d i e onderskeid wat tussen d i e n a t u u r l i k e en reqspersoon be-

staan. D i t i s dan 00%; d i e be lang r i ks te punt van k r i t i e k wat hy teen Yon Gier=

ke se orgaanteor ie i nb r i ng , naamlik dat daardie t e o r i e n i e d i e onderskeid na

behore beklemtoon n ie . Hy ve rk laa r dat d i e reg te en v e r p l i g t i n g e van d i e reqs=

persoon op ' n e iesoo r t i ge wyse i n d i e regsverkeer u i tqeoefen word, wat d i k -

wels geheel en a1 van d i e van d i e n a t u u r l i k e persoon v e r s k i l . 162)

Hy verwerp voor ts d i e doelvenno2teor ie asook d i e t e o r i e van d i e ko l l ek t i e .

we eiendom en wys daarop d a t h i e r d i e t e o r i e e geen op loss ing b ied wat met d i e

pos i t iewe reg ooreensten~ n ie . S u i j l i n g stem egter saam met Von Savigny dat

d i e mens van nature d i e en igs te regsubjek kan Hy voer aan dat d i t

d i e rede i s waarm d i e aanhangers van d i e f i k s i e t e o r i e n i e d i e r e e l e bestaan

van d i e regspersoon wou erken n i e en d i e regspersoon as 'n f i k s i e gesien het .

H ier teen het Sui j l i n g geen beswaar n ie , solank d i e f i ksie-aanhangers daarmee

maar net bedoel dat d i e regspersoon 'n ubst~akt~ fiyuur i s :

"Als men met d i t u i t sp raak s lechts w i l t e kennen geven, da t de

rechtspersoon n i e t menschen, maar abs t rac t i es z i j n , da t z i j een

st,of~eZtjke rrncI~'rluug ontbcren, v a l t daartegen n i e t s i n t e brin:

9m. 164)

Die h e l e p r o b l e m moet volgens horn u i t 'n p o s i t i e f r e g t e l i k e oogpunt bena=

der word. D ie regspersoon i s dus 'n skepping van d i e wetgewer wat bepaal

162) S u i j l i n g 1927 d l 2 136: "Daar h i j nu eenmaal n i e t t o t de ca tegor ie der r~enschen behoort , kan h i j geen rechten verwerven, geen ve rp l i cht inqen aangaan, geen handelingen ver r ich ten, d i e een bestaan a l s mensch ver= onders te l len ... . Oaarm kan een rechtspersoon ... n i e t a l l e s doen wat een mensch kan doen."

163) S u i j l i n g 1927 d l 2 138: "Oe j u r i d i s c h e pe rsaon l i j khe id van den mensch i s een eigenschap, door h e t rech t aan een aardsch wezen toegekend. Z i j i s vastgekoppeld aan he t leven van den mensch."

164) Ib id ; Dooyeweerd 1946 d l 2 99.

d a t verenigings o f s t i g t i n g e as gedagtekonstruksies r e g s u b j e k t i w i t e i t kan

~ e r k r ~ . ' ~ ~ ) Die f o u t wat d i e f iksie-aanhangers maak, i s da t h u l l e wilsbevoegd-

h e l d aan regsbevoegdheid ge l yks te l en, deurdat d i e regspersoon n i e wi lsbe=

v w g i s n ie , d i t dan as ' n f i k s i e aanmerk. f o g i s kranksinniges en infunt~c,

wat oak n i e wilsbevoeg i s nie, we1 regsubjekte. En daarom skep d i e wetgewer

geen f i k s i e as hy regsbevoegdheid aan o n s t o f l i k e abst raks ies toeken n ie , a l =

dus S u i j f ing. 166)

Die gedagtegang van S u i j l i n g hou dus i n da t ' n regspersoon ne t rege l i s i n

d i e mate wat 'n gedagtekonstruksie reLel kan wees.

3.6.2 Mei j e r s se r e e l c gedagtekonstruksiebenadering

~ e i j e r s ' ~ ~ ) beklemtoon d i e f e i t da t 'n regspersoonsteor ie wat n i e met d i e

regspraktyk rekening hou n ie , onaanvaarbaar i s . Hy ~ n t k e n n i e d i e we rk l i ke

bestaan van d i e regspersoon n ie , want enige maa t re8 geskep deur d i e posi=

t iewe reg, i s j u i s daarom reCel . Net soos Sui jl ing , beskou hy eg te r d i e

regspersoon as i e t s onsto f1 i k:

"A1 datgene, wat in de versch i l lende rech tss te l se l s a l s r r c h t s ~

persoon wordt aangenlerkt, a l s verenigingen van personen, de s t a a t

en z i j n onderdelen, de s t ich t ingen, i n s t e l l i n g e n a l s de kerk, o f

ze l f s tand iqe onderdelen van overheidszorq g e l i j k een Ri jkspost=

spaarbank, een Staatsverzekeringsbank mz. h e e f t onge tw i j f e l d i n

de z i n een bestaan, da t hun r e a l i t e i t e v e m i n b e t w i j f e l d kan worden

a l s d i e van andere begrippen, d i e n i e t a m &?rr bepnaZde ntnffetLjk

substraat gabondPrz zijn. Hun r e a l i t e i t i s geen andere dan d i e van

de rna rk tp r i j s van een a r t i k e l , de t a c h t i g j a r i g e oo r l og t h e t verband

der edelen, de Dordtse synode ... j a men kan daaraan toevoeqen a l s

d i e van een concreet s u b j e k t i e f r ech t o f van een concrete rechts=

pl icht ."168)

H e i j e r s voer aan dat ' n na tuu r l i ke persoon n i e ne t eel! efenskap i n d i e regs-

verkeer. naamlik om draer t e wees van regte en ve rp l i g t i nge , openbaar p i e ,

165) Sui j l i n g 1927 d l 2 143.

166) 1927 d l 2 144.

167) 1955 d l 3 191 ev.

168) Mei je rs 1948 d l 1 171. Sien ook Oe l a port^ 1921 496-497.

maar d a t ook ander eienskappe hiernbee saamhanq o f s e l f s h i e r u i t voo r t v l oe i :

hy h e t ' n s t o f l i k e substraat, wat op 'n spes i f i eke p lek ( sy ibmicililun) t o t

u i t i n g konb; hy het In n a s i o n a l i t e i t ; hy het geeste l ike eienskappe; hy weet

sekere dinge; hy h e t bepaalde oogmerke. D ie v e r s k i l tussen d i e n a t u u r l i k e

persoon en regspersoon i s daar in geteg dat h i e r d i e kenmerke i n 'n b a i e he=

perk te mate by d i e regspersoon voorkom. Suiwer ps ig iese eienskappe kan u i =

te raard n i e aan d i e regspersoon toegeken word n ie , verk laar Mei je rs . Daar=

om kom hy t o t d i e gevotgtrekkinq dat daar t og i e t s f i k t i e f i n d i e toeken=

n ing van regspersoont ikheid aan i e t s anders as d i e wens o p g r s l u i t i s , hoe= 169) we1 d i e regspersoon In we rk l i khe id i s wat deur d i e pos i t iewe reg erken word.

I n h i e r d i e beskouing van Mei je rs i s ook ' n teenst ryd ighe id opges lu i t . Hy he=

weer d a t d i e regspersoon I n ahst rak te r e a l i t e i t sonder enige s t o f 1 i ke onder-

bou i s . t e rwy l d i e regsverkeer, wat Mei je rs as d i e maatstaf van enige regs=

persoonsteor ie bestempel. j u i s d i e regte en v e r p l i g t i n g e van d i e regsDersoon

i n konkrete verband erken. Daar word naamlik van regswei; beves t i g da t d i e

regspersoon eienaar i s van d i e afgeskeide vennoe, t en ops ig te waarvan d i e

i n d i v i d u e l e lede se reg te en v e r p l i g t i n g e u f t q e s l u i t i s . D ie vraaq ontstaan

hoe ' n abst raks ie eienaar van 'n v e m e kan wees en met daard ie v c n o e kan

handel.

Voorts beklemtoon Mei je rs aanvankl ik d i e onderskeid wat tussen d i e natuur=

l i k e en regspersoon gehandhaaf m e t word. maar l a t e r bestempel hy d i e gees-

t e l i k e eienskappe van d i e mens as d i e f i k t i e w e element wat i n d i e persoon-

l i k h e i d van d i e regspersoon opges lu i t 16. As d i e regspersoon van d i e natuur=

l i k e persoon onderskei kan word, i s d i t t og n i e nodig om a1 d i e gees te l i ke

eienskappe van d i e n a t u u r l i k e oersoon aan d i e regspersoon t o e t e d i g n ie .

Me i j e r s ondersoek n i e waar in d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e regspersoon ge=

Id i s n i e . maar gebrv ik d i e n a t u u r l i k e persoon i n a t sy f a s e t t e as model

v i r d i e regspersoon, wat v i r h m dan n i k s anders as ' n f i k s i e i s n i e .

169) Me i j e r s 1948 d l I 172: " B e q r i j p t men i n he t persoonsbeqrip de qenoemde s t o f f e l i j k e en g e e s t e l i j k e eigenschappen van de mens, dan l i g t ontegen= zegge l i j k i n de toekenning van persoonl i j k h e i d aan de qenoemde r&i= toiteu een fictief element besloten, maar evenzo i s d i t dan he t qeval , wanneer men aan de krankzinnige. d i e i ede r i n z i c h t m is t , o f aan zuige= l i ngen rech tspe rsoon l i j khe id toekent."

t l om~nes '~~ ) wys op 'n verdere teenst ryd ighe id i n Wei jers se s ien ing. Me i j e r s

d u i naamlik aan d a t doelmatige ordening van d i e regspersoon ten beste deur

vrye begripsvorming geskied. Hierteenoor s t e l hy dat d i e geldende r e q d i e

maatstaf i s waaraan enige regspersoonsteor ie gemeet m e t word. Wat Me i j e r s

h i e r u i t d i e oog ve r l oo r het , i s d a t daar by vrye begr ipsvoming j u i s n i e

met p o s i t i e f r e q t e t i k e norme rekening gehou word n ie .

3.6.3 Scholten se t e o r i e van regsbetrekkinge

Schol ten bou voo r t op d i e rea l i t e i t sgedag te , hoewel sy t e o r i e aanmerklik

van d i e van Sui j l i n g v e r s k i l . tly beklemtoon, soos Mei j e r s , d i e besondere

band wat daar tussen regs teo r i e en pos i t i ene reg bestaan. Die pos i t iewe reg

rnaak u i t w - k regspersme i s , maar ne t d i e regs teo r i e kan u l t m a k wat 'n regs=

persoon is.171) Daar bestaan 'n d i a l e k t i e s e verhouding tussen pos i t iewe reg

en r e g s t e o r i e - d i e pos i t iewe reg kan n i e bestaan sonder bewuste o f onbewus=

t e ondemerping aan d i e regs teo r i e n ie , maar d i e t e o r i e h l y steeds t e o r i e

van d i e pos i t iewe reg. Daarom moet daar met bet rekk ing t o t d i e regTpersoon

' n t eo re t i ese op loss ing qevind word wat voldoen aan d i e vere is tes wat d i e

pos i t iewe reg s t e l .

Scholten beklemtoon d i e f e i t da t by d i e problemat iek van d i e r e q s p r s m n

v i r d i e oogmerke van d i e reg met regsbegrippe gehandel word.172) Hy noem

d i t j u r i d i e s e a b s t r a k s i e ~ . " ~ ) Wanneer I n aantal persone h u l l e verenig,

ontstaan daar regsbetrekkinge tussen hul l e . Regspersoonli khe id i s clan

gelei! i n d i e regserkende regsbetrekkinge wat tussen h i e r d i e persone

171) As~er -Van de r Gr in ten 1980 d l 2/11 4 en 5; Van der Gr in ten 1975 532 ev.

172) Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 6.

173) Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 11: "Recht i s t e g e l i J k een deel van h e t maatschappel i jk leven van de inens en een op z i ch z e l f qedachte ah= s t r a c t i e ... Doch h e t r c c h t kan a l s v e r ~ c h i j n s e l op z i ch s e l f worden ges tc ld - a l s een ze l fs tand ige groothe id worden behandeld. D i t i s een abst raher ing van h e t gegevene, a l s op haar beu r t iedere wetenschap t o t stand brenqt."

b e ~ t a a n . " ~ ) D ie regsbetrekkinge wat by I n veren iq ing tussen d i e lede

ontstaan, i s volgens hom van d i e aard:

". . . d a t de betrekkingen van hen gezamenli j k met derden a l s

rechtsbetrekkingen n i e t van hen i nd i v i duee l , maar van de groep

worden beschowd en ze l f s hun onder l inge verhouding a1 s een

verhouding van i e d e r n i e t t o t de andere ind iv iduen, rnaar t o t

een geheel word gedacht . " I7=)

Wanneer h i e r d i e bet rekk inge deur d i e pos i t iewe reg erken word en d i e qroep

deur d i e r e g as ' n eenheid behandel word, h e t ' n regspersoon t o t stand ge=

&om. 176)

Ook by d i e s t i g t i n g i s d i e regspersoonl lkheid i n 'n eenheid van regsbetrek.

k inge gelee. V i r d i e oogmerke van d i e reg bestaan ook by d i e s t i g t i n g 'n

persoon. Scholten verk laar da t d i e eenheid van regsbetrekkinge (waar in d i e

regspersoonl ikheid t o t u i t i n g kom) by d i e s t i g t i n g i n d i e verwesenl ik ing

van bepaalde doe1 s t e l 1 ings gelee i s . Oeur aan d i e s t i g t i n g regspersoonl i k=

h e i d t e ver leen word op ' n eenvoudige wyse d i e moont l i khe id geskep dat 'n

eenheid van regsbetrekkinge deur d i e verwesenl ik ing van d i e d o e l s t e l l i n g s

ontstaan. 177)

Die reg bestaan v i r Scholten n i e n e t u i t norme o f bevele n fe , maar d l t s l u i t

ook bevoegdhede, betrekkinge teenoor ob jek te en betrekkinge teencar ander i n .

D ie r e a l i t e i t van d i e regspersoon i s gelee i n h i e r d i e bet rekk inge - d i e regs=

persoon i s ne t so w e r k l i k soos d i e betrekkinge. Die betrekkinge word verder

ook deur d i e pos i t iewe reg erken, wat d i t we rk l i ke regserkende regsbetrek=

k inge maak.

174) Scholten 1922 333-335; Van der Heijden 1931 103.

175) Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 13.

176) Asser-Van de r Gr in ten 1980 d l 2/11 15.

177) Asser-Van der Gr in te t i 1980 d l 2/11 25.

3.6.4 Woutappel se t e o r i e van d i e regspersoon as j u r i d i e s e denkmodel

V i r ~ o u t a p ~ e l i s h i e r d i e standpunt van Schol ten n i e bevredigend n ia .

Hy v ind d i t onsin da t ' n eenhe-id van reysbetrekkinge mense i n d i m s kan

neenl, kont rak te kan s l u i t en aan d i e regsverkeer kan deelneem. 179)

Hy wys daarop d a t Scholten ba ie d u i d e l i k tussen d i e konkrete n a t u u r l i k e

persoon en abst rak te regspersoon onderskei , lBofen d a t Schol ten se s ien inq

van d i e abst rak te regspersoon daarop neerkom d a t d i t 'n r e a l i t e i t i s wat

u i t daadwerklike, regserkende regsbetrekkinge tussen mense bestaan. l e i )

Scholten werk dus van d i e abst rak te na d i e konkrete. Houtappel d raa i h i e r=

d i e argument nou om en werk van d i e konkrete na d i e abstrakte. V i r horn i s

d i e regspersoonl ikheid van ' n regspersoon gesetel i n d i e mense waaru i t d i e

regspersoon saamgestel i s . Die reg ree l a l l een mensli ke gedrag. Ook i n ge=

v a l l e waar daar van d i e reg te en v e r p l i g t i n g e van d i e regspersoon sprake

i s , gaan d i t i n wese nog maw oor mensl ike gedrag en we1 oor wat mense

,mag doen o f n i e maq doen n ie . lB2) Die bewering da t 'n regspersoon bestaan,

opger ig i s o f on tb ind word, o f enige ander bewering insake d i e s t a a t waar=

i n ' n reqspersoon verkeer, i s u i t e raa rd ook 'n bewering oor d i e reg te en

v e r p l i g t i n g e van mense. 183)

Die groep wat regserkende reg te en v e r p l i g t i n q e verkry , b l y e g t c r n i e on=

veranderd n i e en daarom moet d i e reg d i e reg te en v e r p l i g t i n g e van h l e r d i e

wisselende groep reiil. Oaarfn i s Ju is d i e abst rak te kenrnerk van d i e regs=

178) 1974 794 ev.

179) Houtappel 1974 799 en 800: "N ie t e l ke bewering over dezel fde I-echtsper= soon r e g e l t dezel fde 'eerlheid van rechtsverhoudingen! I k kan voor e l ke bewering a l l e 'rechtsverhoudingen' tesamen nemen d i e daardoor geregeld worden, maar voor een andere b w e r i n g waar in dezelfde rechtspersoon qc= nwmd wordt, kan i k t e maken hebben ntet andere rechtsvcrhoudingen, en dus met een andere eenheid van rechtsverhoudingen."

180) Sien Asser-Van de r Gr in ten 1980 d l 2/11 11, 15 en 25.

183) I b i d : "Wanneer men dat wat over een rechtspersoon qezeqd n o r d t z i e t a l s een bewering over rechten en p l i c h t m van e m 'groep' mensen i s dat , met i t lachtnsninq van h e t hovenstaande, niel . o n j u i s t . "

persoon gelee. Maar d i e f e i t da t

moet n i e (soos Scholten d i t doen

regspersoonl ikheid I n abst rak te heg r i p i s ,

teenoor n a t u u r l i k e persoon as konkre te

beg r i p ges te l word n i e . Die abst rak te beg r i p hou v i r Houtappel n i e i n da t

d i e regspersoon u i t abs t raks ies o f regsverhoudings bestaan nie, maar d i t

ve rk laa r op ' n ander wyse i e t s oor d i e regspersoon as draer van daadwerk=

l i k e reg te en v c r p l igtinge.184) D ie regspersoon i s dus n i e ' n abs t raks ie

wdt deur regsbetrekkinge g e v o n word nie, m a r d i t i s n e t ' n ander (abstrak=

t e ) wyse waarop mense daadwerklike draers van reg te en v e r p l i g t i n g e i s .

Tot h i e r kan daar n i e met Houtappel se redenasie f o u t gevind word n ie . 185)

Ongelukkig beklemtoon hy voor ts d a t ' n reqspersoon s legs 'n beeZd van 'n

ander wyse waarop mense draer van reg te en v e r p l i g t i n g e kan wees, voor d i e

gees roep:

"In deze gedachtenganq zou i k kunnen zeggen dat a l l e e n mensen

sub jec t van rechten k~rnnen z i j n . . . . Het i s o n j u i s t om b i j let

beg r ip rechtspersoon de vraaq t e s t e l l e n w ie e r bedoeld wordt

a l s degeen d i e i e t s moet o f maq doen, omdat d i t door d a t beg r i p

n i e t gezegd wordt ... . Qn echter een z i n waar in een rechtsper=

soon wordt genoemd goed t e beg r i j pen moet i k h e t bee ld van een

persoon gebruiken. I k moet my een persoon voors te l len , echter

n i e t omdat e r een persoon is, maar omdat i k deze v o o r s t e l l i n g

nod ig h e t a l s schakel i n h e t beg r i j pen van de zin."186)

D t t kom daarop neer d a t 'n regspersoon b l o o t 'n term ( ' n wyse van spreke)

i s , v a t as spreekwyse d i e taak van d i e j u r i s vergemaklik, aangesien d i t

'n ti? omvattende omskrywing sou ve re i s om d i e spes i f i eke wyse waarop na=

t u u r l i k e persone i n bepaalde omstandighede i n d i e regsverkeer optree, t e

m s k r y f . 187 )

184) Houtappel 1974 797.

185) Kyk 4.3.2 en 4.3.4 hieronder.

186) Houtappel 1974 FQO.

187) Daar bestaan 'n du ide l i ke analogie met Scholten se s ien ing soos i n 3.6.3 u i t eenges i t . Sien ook vn 177.

Die regspersoon i s v i r Houtappel dus ook maar ' n gedagtekonstruksie, 'n

denkmodel - n i e 'n objekt iewe w e r k l i kheid n ie . 188) ~y sowel ~ c h o l ten as

Houtappel, maar vera l by laasgenoemde, i s d i e regspersoon dus e i n t t i k maar

' n f i k s i e . V i r Scholten i s d i e r e a l i t e i t van d i e regspersoon gelek! i n regs=

erkende regsbetrekkinge, v i r Houtappel daar in da t d i e regspersoon 'n bee ld

i s van d i e wyse waarop n a t u d r l i ke persone onder bepaalde omstandiqhede i n

d i e reqsverkeer optree. 189)

3.6.5 Larenz se r e z l e begripspersoonbenaderinp

I n d i e Du i t se r e g s l i t e r a t u u r i s d i t ve ra l Larenz wat d i e regspersoon as 'n

j u r i d i e s e konst ruks ie wat rege l , maar begr ipmat ig bestaan, beskry f :

"Sie i s t jedoch Person n i c h t im urspr i ingl ichen - ethischen - Sinne des Wortes, sondern nu r i n dem f o r m a l i s i e r t e n Sinne des

j u r i s t i schen Personbegri f f s der n i ch ts anderes a l s d i e Rechts=

f z h i ~ k e i t m e i ~ ~ t . " ' ~ ~ )

Regsbevoegdheid, naamlik d i e vermoe m draer van r e g t e en v e r p l i g t i n g e t e

wees, i s v i r horn d i e r e e l e grondslag van d i e regserkende regspersoon. H ier=

d i e regs f i guu r i s dus ook maar ' n regserkende gedagtekonstruksie sonder

s t o f l i ke onderbuu, wat i n regsverhoudings na vore kom. Hy k r i t i s e e r we1 d i e

s i en ing van Kelsen wat d i e n a t u u r l i k e persoon asook d i e regspersoon as 'n

hulpn~iddel by d i e ve rk la r i ng van regtens re levante f e i t e s i t u a s i e s beskry f ,

maar h y s e l f beskou d i e regspersoon as d i e regserkende reg te en v e r p l i g t i n g e

wat i n d i e ,jwis t ischsn Personbegri ff gesetel i s . 191)

188) Pinckaers 1975/6 170,

189) Houtappel 1974 ROO: "A1 z i j n a l l e beelden d i e i k kan denken 'on t leend ' aan de werke l i j khe id , en zou i k het beg r i p rechtspersoon dus ook n i e t kunnen beq r i jpen a l s i k m i j n i e t h e t aan de werke l i j khe id ont leende beeld van een p r s o o n kan denken, w i l d a t no9 n i e t zeqgen da t de beel= den steeds geb ru i k t worden op de spec i f i eke w i j z e d i e i k 'beschr i j ven van de werke l i j khe id ' noem. Soms gebruik i k de beelden om op e rn a n d ~ r ~ w i j z e i e t s oor de werke l i j khe id t e zegqen. Men zou dat i n d i r e c t b ~ s c h = r i j v e n kunnen noemen." Sien ook Stoop 1931 209.

190) Larenz 19W 117; s ien ook Schmelzeisen 1973 26: "Sie i s t e i n gedank= l i ches Gebilde, dew d i e Rechtsordnung d i e Rechts fsh iqke i t b e i l e q t . "

191) Larenz 1979 82 en 83.

3.6.6 K r i t l e k

Die regspersoon i s we1 v i r erkenning en optrede i n d i e regsverkeer op d i e

pos i t iewe reg aangwys, naar d i e pos i t iewe reg kan tog n i e i e t s skep wat

n i e bestaan n i e o f gedagtekonstruksles as draers van r e g t e en v e r p l i g t i n q e

aan d i e regsverkeer l a a t deelneem n ie . lg2) Daar i s n i k s o n s t o f l i k aan d i e

regspersoon nie, en d i e r t o f l i k e , f i s i e s e onderbou waarop d i e regspersoon

gehaseer i s (naamlik d i e lede o f organe), i s ook n i e ' n skepping van d i e

posi t iewe reg n ie . D ie pos i t iewe reg ver leen s legs ooreenkomstig regsbeqin:

se l s gevolg aan i e t s wat reeds bestaan. lngevolge d i e e i s e wat d i e reqsver-

keer s t e l , bepaal d i e pos i t iewe reg aan welke e n t i t e i t e regspersoonl ikheid

ver leen moet word en aan we1 ke n ie . lg3) Sodanige benadering word deur voor=

standers van d i e j u r i d i e s e r e a l i t e i t s t e o r i e verwerp.

Verskeie k r i t i c i van d i e j u r i d i e s e r e a l i t e i t s t e o r i e ve rk laa r d a t d i t ook

m a r weer op 'n f i k s i e neerkom. ~ o m m e s ~ ~ ~ ) i s van mening d a t d i e r e a l i t e i t

waarop navolgers van h i e r d i e t e o r i e so s te rk steun, b l o o t 'n r e a l i t e i t v i r

d i e oogmerke van d i e reg i s . Daar i s nog steeds n i k s konkreet i n d i e regs-

persoonsf iguur wat i n t e r n van h i e r d f e s i en ing m s k r y f word n i e en daarom

i s d i t n i k s anders as 'n r e g s f i k s i e n ie .

~ o o ~ e w e e r d l ~ ~ ) n o m d i t d i e moderne f i k s i e t e o r i e en meen d a t daar ' n inhe=

ren te teenst ryd lghefd i n d i e t e o r i e opges lo i t I@: d f d i e regspersoon i s ' n

denkkonstruksie, wat op 'n f i k s i e dui, 6 f d i e regspersoon i s 'n r e e l e ver=

bandspersoon, wat n o o i t 'n onwerk l ike abs t rak r i e kan wees n i e . 'Men kan

echter n i e t eenerz i jds de rechtspersoon een b l o o t - technischen denkvon

en t e g e l i j k een ' j u r i d i s c h e r e a l i t e i t l noemen", a ldos Dmyeweerd. 196)

192) Brecher 1959 255 beskry f d i e regspersoon as saamgestel : ". . . aus ma= t e r i a l e n Elementen, d i e nur bed ingt zur Verf lqung des Gesetzgehers stehen." Vql ook Dooyeweerd 1946 d l 2 99.

193) Kyk 4.2.4.5 hieronder.

194) 1976 176; s i en ook Brauer 1962 13: "Die j u r i s t i s c h e Person i s t a ~ ~ h n i c h t ... e i n S t k k Gedankenwelt." Ook Vorbaum 1976 7.

' n Verdere prakt iesr! probleen~ bestaan i n d i e f e i t da t "regserkende regs=

verhoudinge" t og n i e as regsubjek i n d i e regsverkeer kan optree n i e . D i t

i s m o e i l i k on t e aanvaar dat regsverhoudinge r e g t e kan u i t oe fen o f ve rp t i g=

t i n g e kan nakorn.

3.7 Dooyeweerd se f unksionele verbandsteor ie 197)

I n sy on t l ed ing van mensl ike samelewingskringe onderskei Dooyeweerd tussen

maatskappe, gemeenskappe en verbande. Maatskap slaan OD ' n aanta l persone

wat teenoor mekaar t e staan kom sonder da t daar ' n oorkoepelende gesagsver=

houding hestaan, hyvoorbeeld 'n v r iendekr ing o f persone wat i n 'n kontrak=

t u e l e verhouding teenoor mekaar t e staan kom. ' n Gerneenskap, daarenteen, i s

'n groep mense wat onderhewig aan ' n i n n e r t i k e qesagstruktuur as 'n eenheid

i n d i e samelewinq funksioneer. Gemeenskappe kan o f b i o t i e s gefundeer wees,

naarnli k n a t u u r t i k e gemeenskappe soos d i e gesin, huwel ik o f f am i l i e , of d i t

kan h i s t o r i e s yefundeer wees, d i t w i l s@ gebaseer op planmatige menslike

vorminq. Laasgenoemde gemeenskappe noem Dooyeweerd verbande.

3.7.1 Die r e a l i t e i t van groepsve&ande

As uitganqspunt neem Dooyew~ard d i e werk l ike bestaan van gro~psverbande.

D i t i s ' n h l s t o r i e s e f e i t wat u i t d i e lewenswerkl ikheid aan ons geopenbaar

word en n i e h l o o t ' n skepping van wetenskapl i k e denke i s n ie . lg8) Die voort=

bestaan van d i e verbandseenheid van pr imi t iewe vo lkc en stanme, ongeag d i e

w i sse l i ng van lede, kan n i e ontken word n ie . Die en igs te v e r s k i l i s da t d i e

p r im i t iewe lnense d i kwels, u i t hoofde van h u l l e lewenswyse, geen afsonder=

l i k e v e m 5 van d i e vee lhe id van lede geahstraheer h e t n ie . lg9) H ie rd ie ge=

gewens omskryf eg te r ne t d i e voorvraag i n verband met groepvorminq en 10s

noq n i e d i e problenratiek van regspersoonl ikheid op n ie . 200)

197) V i r 'n samevatting van h i e r d i e t eo r i e , raadpleeq Van Zy l 1981 338-340; Van der Vyver en Van Zyl 1982 391-398; Fou r i e 1973 16-19.

138) Dooyeweerd 1937 199 en 200; Du P less is 1943 83 en 88.

199) I b i d .

200) Dooyeweerd 1937 202.

Om b l o o t r e g s p o s i t i v i s t i e s t e werk t e gaan, soos by d i e j u r i d i e s e r e a l i t e i t s -

t eo r i e , b r i n g n i e g r o t e r he lderhe id n i e - om d i t t e b e r e i k , moet d i e band met

regstegniese begripsvorming deurbreek en na d i e w e r k l i kheid gekyk word. 201)

Die on t l ed ing van r e g s u b j e k t i w i t e i t moet volgens Dooyeweerd geknoop word aan

'n wysgerige beg r i p van d i e s t r u k t u r e van d i e bo- tyde l ike we rk l i khe id waar in

met aspekte van d i e t y d e l i k e werk l ikhe id , soos meta f is iese idea l isme (Von

Gierke) en n a t u r a l i s t i e s e pos i t i v i sme ( V o n Savigny) gebreek moet ward. Die

ui tgangspunt m e t n i e i n d i e t eo re t i ese denke s e l f gelee wees n i e , maar veel

eerder i n d i e bo-tydel i k e re1 i g i euse u i tgangspunt d a t d i e t o t a l e kosmos d i e

geskape werk l i khe id van G o d is, a ldus ~ o o y e w e e r d . ~ ~ ~ ) Regsub jek t iw i t e i t moet

derhalwe aan d i e hand van d i e i n t e r n e verbands- en eksterne maatskapsver=

houdings ont leed word, aangesien d i t t en nouste verband hou met d i e kosmos

as bo - t yde l i ke geskape werkl i khe id . 203)

3.7.2 Maatskaps- en verbandsverhoudinge

Hoewel Dooyeweerd d i e we rk l i ke bestaan van l y d e l i k e samelewingsverbande e r -

ken, wys hy op p r i n s i p i g l e gronde d i e g e l y k s t e l l i n g van h i e r d i e vert~ande met

d i e i nd f v i due fe mensl ike persoonl ikheid, wat as r e l i g i e u s e hestaanskern bo

a l l e tydef i k e verbandstrukture ges te l word, af. 204)

Tog i s r e g s u b j e k t i w i t e i t as sodanig v i r horn n i e ne t i n d i e n a t u u r l i k e per-

soon as i n d i v i d u aanwesig nie, maar word d i t ook i n d i e i n t e r n e verbands-

en eksterne maatskapverhoudings van sarnelewingsverbantle geopenhaar. D ie keer=

sy van d i e i n d i v i d u e e l r e g t e l i k e maatskapsfunksie i s dan d i e verbandsfunksie,

201) Dooyeweerd 1937 204; Dooyeweerd 1946 d l 2 100 en 102.

202) rmoyeweerd 1937 208: "Vanuit d i t inderdaad transcendente standpunt b l i j = ken zoowel de n a t u r a l i s t i s c h e a l s de metaphysisch i dea l f s t i sche concep= t i e s van de w e r k e l i j k h e i d n f e t s anders dan theore t ische verabsoluteer= ingen van geabstraheerde aspecten der t i j d e l i j k werk l i j khe id . " Dooye= weerd 1946 d l 2 102.

203) Dooyeweerd 1937 209. Met ~naatskapsverhoudings bedoel Dooyeweerd d i e wyse waarop mense teenoor mekaar t e staan kom, te rwy l hy met verbandsverhou= dings d i e wyse waarop mense as lede van 'n gemeenskap fungeer, bedoel.

204) I b i d ; Dooyeweerd 1946 d l 2 101.

wat ook 'n vonn van n a t u u r l i k e r e g s u b j e k t i w i t e i t i s . 205 )

Regspersoonlikheid word we1 geknoop aan d i e n a t u u r l i k e bestaan van ' n same=

lewingsverband, maar d i e angekeerde i s n i e waar n ie , naamtik da t e l k ge=

meenskap as sodanig vanselfsprekend 'n regspersoon i s . Die maatstaf v i r

regspersoonl ikheid aoet i n beg inse l gesoek word i n d i e bestaan van ' n sub-

j ~ k l i e f - j u r i d i e s e eenheid i n d i e veelheid van lede, wat n i e a l l e e n saamhanq

met d i e i n t e r n e s t ruk tuu r van d i e verband nie, maar wat gevind word i n d i e

onder l inge k o r r e l as ie van d i e samewerkingsverband se i n t e r n e verbands- en

eksterne maatskapsfunksies. 206)

3.7.3 D ie aard van regspersoonl ikheid

Wanneer d i e samewerkingsverband as onderbou aanwesig i s , word d i e vraag

aangaande d ie aard van d i e regspersoonl ikheid 'n j u r i d i e s e vraaq wat n i e

met behul p van a e t a f i s i e s e persoonl i khe ids teo r i ee heantwoord kan word n i e . 207 )

Regspos i t i v is te , wat d i e bestaan van regsub jek t iw i t e i t s legs as 'n skepping C van d i e pos i t iewe reg aanmerk,hou volgens Donyeweerd n i e rekening met d i e

s i n van d i e gehanteerde grondbeqrippe n ie . 208)

"lkt gevolg van deze an t i -w i j sgee r i ge houding was eenvoudig een

anarchie i n het getrruik van grondbegrippen, een anarchie, weike

met name i n de dogwlatische, zgn const ruc t ieve regswetenschatl

v o l s t r e c k t n i e t onschuldig bleek, omdat men e r n i e t voor teruc]=

schrok, u i t on jur id ische begrippen bedenk l i j ke p rak t i sche con-

s t r u c t i e s t e trekken," a ldus Dooyeweerd. 209)

Die j u r i d i e s e vraag aangaande r e g s u b j e k t i w i t e i t moet egter met d i e ander

205) Dooyeweerd 1937 210: "Veeleer b l i j k t d m , hoe i n de r e c h t s u b j e c t i v i t c i t a l s zoodaniq z i c h d i e bovenqenwmde onverbreke l i j ke c o r r e l a t i e van i n = te rne verhands- en eksterne maatschapsbetrekkinqen openhaart, welkc on- vereenigbaar i s niet de opvat t inq , dat h e t rrutuurli,jke rechtssub jec t een i n d i v i d u , een i n z i ch afgesloten enkel inq, een zelfqenoeqzaam w i l scen= trum zoude z i j n . " Raadpleeq ook Van der Vyver en Van Zyl 1982 391-392.

206) Dooyeweerd 1937 210; Du P less i s 1943 33.

207) Dooyeweerd 1937 210.

208) Dooyeweerd 1937 213; Dooyewewd 1946 d l 2 99.

209) Dooyeweerd 1937 225.

aspekte van d i e we rk l i khe id rekening hou en kan n i e ge iso leerd fungeer n i e .

Daarom wys Dooyeweerd d i e ooheklemtoning van d i e w i l s funks ie van 'n reg=

subjek deur d i e f i k s i e t e o r e t i c i a f . H u l l e beklemtoon volgens hom maar een

aspek van r e g s u b j e k t i w i t e i t . sonder om aan d i e t o t a l e onderbou van h i e r d i e

j u r i d i e s e beg r i p d i e nodige aandag t e gee.210) Hoewel d i e j u r i d i e s e w i l s =

f unks ie op d i e subst raat van d i e ps ig iese en l og iese funksies rus, gee d i e

reg deur middel van d i e beginsel van soewere in i t e i t i n e i e k r i n q ' n e i e j u =

r i d i e s e betekenis aan h i e r d i e begr ip . 211)

3.7.4 Regsubjek as funks iebegr ip

' n Regsubjek i s dus n i e i n h i e r d i e sisteem van Dooyeweerd 'n h l o t e denk-

konst ruks ie n i e , maar 'n subjekt iewe eenheid i n d i e noodwendiqe k o r r e l a s i e

van gemeenskaps- (verbands-) en maatskapsfunksies i n d i e regslewe. 212) so vertoon s e l f s ' n n a t u u r l i k e persoon h i e r d i e maatskaps- en gemeenskapsfunk=

s ies : 'n k i nd va l onder o u e r l i k e gesag i n 'n gesinsverband ( d i s ' n gemeen=

skapsfunksie - d i e k i n d i s tesame met en onderworpe aan ander regsubjekte

t o t d i e eenheid van een gemeenskap verbonde), maar d i e k i n d t r e e ook teen=

oor ander persone op ( d i s ' n maatskapsfunksie - d i e k i n d se ouers o f vooq

t r e e i n h i e r d i e verband ex leye namens d i e k i nd op). D ie k i n d v a l n i e net

binne een gemeenskap ( t e wete d i e gesinsgemeenskap) n ie , maar va l ook b in=

ne 'n staatsgemeenskap, kan binne 'n kerkgmeenskap va l (as dooplidmaat),

ensovoorts. Die k o r r e l a s i e tussen maatskaps- en gemeenskapsfunksies kom by

a1 h i e r d i e samelewingstrukture na vore, maar ook d i e n a t u u r l i k e persoon se

i n d i v i d u e l e (enkelvoudige) r e g s u b j e k t i w i t e i t v i nd sy j u r i d i e s e eenheid i n

d i e k o r r e l a s i e tussen maatskaps- en gemeenskapsfunksies deurdat d i e natuur=

l i k e persoon i n d i e regsverkeer a l b e i h i e r d i e funks ies vertoon. 213)

' n Regspersoon, n e t soos 'n n a t u u r l i k e persoon, i s dus ook 'n eenheid i n

d i e k o r r e l a s i e van maatskaps- en gemeenskapsverhoudinqs, maar op ' n heel

ander wyse as d i e n a t u u r l i k e persoon. Die gemeenskapsverhoudinq i s gel&

210) Dooyeweerd 1937 227 ev; Dooyeweerd 1946 d l 2 88.

211) Dooyeweerd 1937 230.

212) Dooyeweerd 1937 384; Dooyeweerd 1946 d l 2 100-101.

213) Dooyeweerd 1937 306.

i n d i e f e i t da t 'n aanta l n a t u u r l i k e persone binne d i e eenheid van 'n ver=

band val ; d i e maatskapsverhouding i s daar in geleif da t d i e regspersoon ook

i n ' n verhouding teenoor bui testaanders t e staan kom.214) Wat h i e r d i e kves=

s i e by d i e regspersoon nog ingewikkelder maak, i s dat d i e gea~eenskapsver=

houding van d i e verband berus op d i e k o r r e l a s i e van gemeenskaps- en maat=

skapsverhoudings van d i e i n d i v i d u e l e n a t u u r l i k e persone waaru i t d i e verband

saamgestel word.?15) Die lede van 'n regspersoon v a l dus binne d i e qemeen=

skap van d i e verband (gemeenskapsfunksief. maar kan ook teenoor d t e verband

i n 'n maatskapsverhouding t e staan k a n .

3.7.5 Eksterne erkenning

D ie f e i t da t 'n gmeenskap (qroep) van nature bestaan, d u i n i e daarop da t

d i t noodwendig 'n verband (regspersoon) i s n ie . D ie i n t e r n e gemeenskaps=

bet rekk inqe wat byvoorbeeld tussen d i e lede van ' n gesin bestaan, i s n i e

voldoende om sonder meer regsub jek t iw i t e i t i n eksterne bet rekk inge aan d i e

gcsin t e ver leen n ie . H i e r d i e i n t e r n e gemeenskapsbet.rekkinge h e t we1 'n i n =

vloed op d i e i n d i v i d u e l e lede se optrede i n d i e regsverkeer, byvoorbeeld ' n

vader i s op grond van d i e qemcenskapsverhouding vanselfsprekend bevoeg om

namens sy k ind i n d i e regsverkeer op t e t.ree. Maar d i e gesin s t e l n i e weens

d i e i n t e r n e gesinsbande vansetfsprekend ook i n eksterne verhoudings 'n ver:

band daar n ie . Ten einde as 'n verband (regspersoonf t e kan optree, moet

d i e gemeenskapsverhouding aan sekere vere is tes voldoen, wat beoordeel rnoet

word i n d i e 1 i g van d i e individualiteftstruktuur van d i e verband. 216)

Volgens Dooyeweerd i s d i t n o o i t d i e v o l l e mens wat i n h i e r d i e gemeenskaps=

verhouding be t rek word nie:

214) Dooyeweerd 1946 d l 2 101; Dooyeweerd 1937 384: "Iedere verbandsfunct ie der r e c h t s s u b j e c t i v i t e i t heef t een rechtsmaatschapoel i jke kee rz i j de en omgekeerd." Van der Vyver en Van Zyl 1982 391-392.

2151, Dooyeweerd 1937 386 ve rk laa r da t d j e l ede van ' n verband: "... i n een b i j zonde re gemeenschapsfunctie door d i t verband t o t een eenheid verbon= den z i j n , zoowel een j u r i d i s c h e qemeenschagsfunctie i n d i t verband a l s ex terne maatschapsfunctie tegenover d i t verhand bez i t ten . " Van de r Vy= ver en Van Zyl 1982 392 ve ra l vn 31.

216) Duoyeweerd 1937 387; s ien ook 3.7.6 en 3.7.7 hieronder, asook Van der Vyver en Van Zyl 1982 392 en 394.

"Het z i j n a l t i j d s lechts bepaalde qemeenschapsfuncties der mensche=

l i j k e r e c h t s s u b j e c t i v i t e i t , nimner d i e v o l l e menschen zelve, d i e

i n een g e d i f f e r e n t i e e r d rechtsverbdnd t o t een cont inue veel-een=

he id verbonden z i j n . "'17)

Daarom kan d i e lede o f bestuurders kragtens h u l l e maatskapsfunksie steeds

as derdes teenoor d i e verband staan. I n d i e i n t e r n e s t ruk tuu r van d i e ver-

band i s d i e gerneenskapsfunksie van d i e lede se r e q s u b j e k t i w i t e i t e g t e r n i e

s e l f s t a n d i g n ie , maar 'n d e e l r e g s u h j e k t i w i t e i t wat s legs i n verbondenheid

met d i e subjekt iewe regseenheid van d i e verband ( d i e reeds bestaande kor re=

l a s i e tussen maatskaps- en gemeenskapsverhouding van d i e verband) 'n s in=

v o l l e bestaan verkry .

3.7.6 I n te rne verbandsreg

Die verband funksioneer op qrond van i n te rne verbandsreg. Die i n t e r n e ver=

bandsreg hang saam met d i e ind iv idua l i te i t s t ruk tuur van e l ke verband. 218)

Deur d i e funder ings- en bestemingsfunks ie van e l ke verband word d i e i n d i =

v i d u a l i t e i t s t r u k t u u r van d i e verband bepaal. Regspersone i s volqens Doaye=

weerd a l t y d i n d i e h i s t o r i e s e wetskr ing (planmatige mensl ike vorminq) qe-

fundeer, maar d i e bestemingsfunks ie v e r s k i l deurdat d i t aan d i e hand van

d i e doe1 van d i e regspersoon bepaal word.219) Daarom kan d i e huwel ik en

gesin n i e regspersone wees nie, want h i e r d i e gemeenskappe i s i n d i e b io=

t i e s e wetskr ing gefundeer.220) Die bes tm i i ngs funks i e kwal i f i see r op h i e r =

d i e wyse d l e i n te rne verbandswg.

' n Samelewlngsverband kan derhalwe volgens Dooyeweerd van 'n maatskapsver=

houding onderskei word d w r d a t :

- daar by sowel vrye as geclwonge verbande gesags- en ondergeskiktheids=

verhoudinge ( ' n i n t e r n e gesagstruktuur) bestaan;

217) I b i d ; Dooyeweerd 1946 d l 2 83 en 100.

218) Dooyeweerd 1937 394.

219) Dooyeweerd 1936 d l 3 207; Dooyeweerd 1946 d l 2 106.

220) Dooyeweerd 1936 d l 3 209; anders Van de r Vyver en Van Zyl 1982 397; s ien ook Ebel 1978 637 ev.

- daar 'n deurlopende, ondeelbare eenheid ongeay d i e w i sse l i ng van lede

o f organe bestaan. 221)

Die eenheid i s geen denkkonstruksie n ie , maar 'n ondeelbare verhand wat on=

derworpe aan d i e i n te rne verbandsreg i s en wat deur d i e i n d i v i d u a l i t e i t s t r u k =

t u u r ( ve ra l d i e bestmmingsfunksie) gekwa l i f i see r word.

3.7.7 V e r e i s t e s v i r r e g s p e r s o o n l i k h e i d

Op grond van bogenoemde u i t eense t t i ng i s regspersoonl i kheid derhalwe v i r

Dooyweerd daar in gelee dat:

1. 'n samelewingsverband as 'n eenheid i n d i e k o r r e l a s i e v a n i n t e r n e ver=

bands- en eksterne maatskapsverhoudings bestaan, wat draer van r e g t e en

v e r p l i g t i n g e i s ;

2. t i i e r d i e verband onafhankl ik van d i e i n d i v i d u e l e lede o f bestuurders

waaru i t d i t saamgestel i s , voortbestaan;

3. daar 'n gesag- en onclergeskiktheidsverhouding bestaan;

4. d i e verband h i s t o r i e s yefundeer i s en kragtens i n te rne verbandsreg

aan d i e regsverkeer deelneen~.

Die f e i t da t daar ' n afgesonderde vermoe bestaan, waartoe d i e aanspreekl ik=

h e i d van lede o f bestuurders teenoor derdes beperk i s , kan as 'n aanduiding

van se l f s tand iqe i n t e r n e en eksterne veno$ns reg te l i ke r e g s u b j e k t i w i t e i t

dien. Tog i s d i t n i e d i e en igs te maatstaf wat v i r d i e toewysing van regsub=

j e k t i w i t e i t gebruik word n i e en kan d i t soms s e l f s heeltemal ontbreek, 222)

U i t d r u k l i ke wetserkenning i s derhalwe n i e dle maatstaf v i r d i e toekenninq

van regspersoonl ikheid n ie , maar d i t bestaan by samelewingsverbande u i t

hoofde van d i e f e i t da t h u l l e bepaalde kenmerke vertoon. H ie rd ie kenmerke

221) Dooyweerd 1937 396; Dooyeweerd 1946 d l 2 102; Van der Vyver en Van Zyl I982 392.

( s ~ r w : t u i ~ q rv'm+~.) veroorsaak da t daar by d i e verband ' n eenheid i n d i e

veelheid bestaan, wat deur d i e i n te rne verbandsreg georden word. Eksterne

erkenning i n d i e vorm van p roses reg te l i ke en ander kompetensies i s maar ne t

d i e gevolg van d i e i n t e r n e eenheid, wat reeds bestaan en i n d i e deurlopende

k o r r e l a s i e van i n t e r n e verbands- en eksterne maatskapsfunksies gelee i s . 223)

3.7.8 Regshandelinge deur middel van organe

Kragtens i n t e r n e verbandsreg handel d i e regspersoon d e w middel van sy or=

gale. D ie organe word n i e van d i e regspersoon geskei n ie , maar v o m deel van

d i e ~ e r b a n d s e e n h e i d . ~ ' ~ ) Die organe verteerrwoordig derhalwe n i e d i e regs=

persoon n ie , maar as d i e orgaan handel, i s d i t d i e reqspersoon wat handel.

In samehang met h i e r d i e standpunt i s daar dan v i r Dooyeweerd n i e ' n pro=

bleem om d i e regspersoon v i r o n r e g m t i g e dade o f misdade aanspreekl ik t e

hou n i e , want d i t i s moont l ik da t d ie regspersoon sku ld kan vom. Dooye-

weerd ve rdu ide l i k da t d i e skuldbeginsel we1 op i n d i v i d u e l e toerekeningsvat-

baarheid toegesp i ts i s , maar da t d i t n i e on r~oon t l i k i s om d i e skuldbeqr ip

ook op d i e regspersoon van toepassing t e maak n ie . Hy s t e l d i t so:225)

"Waar de zogenaamde 'motievenschuld' n i e t i n aanmerking komt en

a l l een op een s t a r schuldtype, onafhanke l i j k van de f i j n e r e schuld=

gronden, wordt ge le t , i s geenzins zonder meer de mogel i j kheid

eener s t r a f r e c h t l i j k e verantwoorde l i j khe id van een rechtspersoon

a f t e sn i j den ... . G e l i j k ze ook thans voor h e t f i s c a l e s t r d f -

r e c h t kan worden aangenomen."

3.7.9 D i e st igt ingsregspersoan

Dooyeweerd grond ook sy s-iening van d i e s t i g t i n g op h i e r d i e r e e l e verhands=

teo r i e . Hy s ien d i e s t i g t i n g dienooreenkomstiq n i e n e t es ' n j u r i d i e s e f i =

223) Doayeweerd 1937 398; Dooyeweerd 1946 d l 2 101.

224) Dooyeweerd 1937 370: ".. . ( Z ) i j i s selve n i e t s anders dan de a l s rechts= sub jec t fungeerende, georganiseerde j u r i d i e s e verbandseenheid."

275) Dooyeweerd 1937 399. I n sowel d i e Suid-Afr ikaanse as Nederlandse req word tans erkenning ver leen aan d i e f e i t da t regspersone aansrweeklik kan wees v i r misdade en anregmatige dade, en dan n i e net op grond van m i d d e l l i k e aanspreekl ikheid n ie , nlaar ook op grond van toerekenbare skuld; s ien 4.3.7 en 5.3.2.4 hieronder.

gut.rr n i e , lnaar as 'n r e t l e verband met ve rsk i l f ende struktuunnoont l ikhede. 225)

Oeurdat d i e s t i q t i n g , anders as d i e veren ig ing o f korporssie, geen lede h e t

nie, on ts taan d i e vraag w i e dan d i e subjek (eienaar) van d i e s t i q t i n g s v e r -

mo6 i s . 227 )

H o w e l d i e s t i q t i n g geen lede h e t n i e , i s d i t d i e s t i g t i n g s e l f wat as

deurtopende verband as regsubjek optree en derhalwe as eienaar van d i e

s t ig t ingsvennoZ aangewys kan word.228) H ie rd ie strbjek- en bestuursfunk=

s ies van d i e s t i g t i n g word voo r tges i t deur ' n verband van hestuurders ( o r =

qane) wat n i e ge l yk t yd ig aanwesig hoef t e wees n ie , maar wat i n opeenvol- g i ng ' n rePle, deurlopende verband v o n . D ie voortbestaan van d i e verband,

onafhank l ik van d i e i n d i v i d u a l i t e i t van d i e daaraan verhonde organe o f be-

stuurders ( ' n ve re i s te v i r regspersoont ikheid), word daardeur verseker.

Se l f s by s t i g t i n g e waar ne t een bestuurder op 'n keer aanwesig i s , word

d i e voortbestaan deur opeenvolgende bestuurders bevest ig . 229)

Ook d i e qesag- en onderqeskiktheidsverhoudinq ( ' n verdere ve re i s te v i r

reqspersoonl ikheid) i s i n d i e s t ig t ingsverband teenwoordig deurdat d i e be=

s t r r~r rder voortdurend aan d i e w i l van d i e op r i g te r , soos i n d i e op r i y t i ngs -

ak te neergelf i , onderwerp word. 230) I n sy orgaanfunksie i s d i e bestuurder

d r a w van d i e gesag, maw as deelhebher aan d i e r e q s u h j e k t i w i t e i t van d i e

s t i g t i n g i s hy onderworpe aan h i e r d i e gesag.

3.7.10 K r i t i e k

Die waarde van d i e t e o r i e van Dooyeweerd i s daa r i n ge l& dat hy d i e regs=

persoon omskryf as ' n r e a l i t e i t wat regsbevoeg, handel inrjsbevoeg, versky=

226) Dooyeweerd 1937 412.

227) Dooyeweerd vere is we1 d i e bestaan van '11 n ie -w insge r i g te afqeskelde vermae; anders Asser-Van der Gr in ten 1980 d t 2/11 329, wat aantoon d a t ' n s t i g t i n g s e l f s sonder 'n vermoe kan ontstaan.

228) Dooyeweerd 1937 414: "De s t i c h t i n g a l s re&l cont inu verband van sub= j e c t s - en bestuurs funct ies i s he t eenig n w g e l i j k sub jec t van de i n hei: stichtinqsvermoqen vereeniqde rechten en verp l i ch t inqen. " Dooy~deerd 1946 d l 2 103.

229) Dooyeweerd 1937 415. Dooyeweerd noem as voorbeeld dat 'n qcslag n i e u i t - s 4 c r f solank daar nog een l i d van d i e qesiag aanwesiq i s n i e .

ningsbevoeg en toerekeningsvatbadr I s . D i t b i e d ook 'n bevredigende verk la=

r i n g v i r d i e regspersoonl ikheid van d i e s t i g t i n g .

Tog kom daar bepaalde vrae na vore wat verband hou met d i e wyse waarop

Dooyeweerd sekere van sy gedagtes geformuleer het. Regsub jek t iw i t e i t word

deur hom omskryf as:

". .. een t i j d e l i j k e , dus r e l a t i e v e sub jec t s func t i e ... hinnen

een onher le ibaar normat ief aspect der t i j d e l i j k e w e r k e l i j k h e i d

se lve en dat deze r e c h t s s u b j e c t i v i t e i t a lz zoodanig z i c h s lechts

i n een onverbrekef i j ke c o r r e l a t i e van i n t e r n e verbands- en ex=

te rne rnaatschappefi jke verhoudingen openbaart. u231)

Reqsubjektiwi t e i t i s dus v i r Dooyeweerd 'n funks ie o f ' n kenmerk van d i e

regsubjek en daarmee kan geen f o u t gevind word n ie .

'n Reqsubjek word egter deur Dooyeweerd beskry f as: ". . . een suh jec t ieve

eenheid i n de noodwendige c o r r e l a t i e van verbands- (gemeenscha(~s-) en maat=

schapsfunksies van h e t rechtsleven. n232) Hy b a w w verder d a t d i t : ". . . a l t i j d s l ech ts bepaalde gemeenschapsfuncties der menschel i jke rechtssubjec=

t i v i t e i t , n i m m m t l r x v u l b ~ nre-.rrsc.hen aelve, d i e i n een ged i f f e ren t i ee rd

reohtsaerbwd t o t een cont inue veel -eenheid verbonden z i jn, "233) Die rep=

persowr i s dus n i e saamgestel u i t 'n groep mense wat as ' n eenheid aan d i e

regsverkeer deelneem n i e , maar i s eerder d i e samevoeging van d i e g~mecrwkupo=

firnksies van ' n aantal n a t u u r f i k e persone, soos d i t i n d i e regsverkeer na

vore kom i n d i e k o r r e l a s i e van maatskaps- en geneenskapsfunksies .234) Hy

kom dan t o t d i e gevolgtrekkinq: 235)

231) Dooyeweerd 1937 209.

232) Dooyeweerd 1937 384; s ien ook aw 386, waar Dooyeweerd aantoon da t d i e mgsuh,jek d i e j u r i d i e s e eenheid i s wat op d i e k o r r e l a s i e van diegemeenskap- en maatskapsfunksies by sawel d i e n a t e u r l i k e as d i e reqspersoon geqrond i s . b k Dooyeweerd 1946 d l 2 106.

233) boyeweerd 1937 387; Dooyeweerd 1946 d l 2 100.

234) Dooyeweerd 1946 dl 2 100. Vq1 ook Van de r Vyver en Van Zyl 1982 391: "Die rede h ie rvuo r i s dat n e t 'n aspek van d i e mens se persoon l ikhe id - en n i e d i e h e l e persoon l ikhe id n i e - i n d i e g ro te r geheel opqeneem word. "

235) Dooyeweerd 1946 d l 2 100.

"Daarom i s de rechtspersoon ze lve nimner een reee le d ing-

eenheid, maar s l ech ts een rech ts func t i e binnen een reee le

d i ng-een he i d . "

Doo.yeureerd ontken n i e d i e helang van lede by d i e veren ig ing o f bestuur=

ders by d i e s t i g t i n g n ie , maar d i e regspersoon bestaan n i e u i t h i c r d i e

lede/bestuurders i n grotlpsverband n ie . V i r hom bestaan d i e regspersoon

u i t d i e eenheid van regsverhoudinge ( k o r r e l a s i c van maatskap- en gemeen.

skapsverhoudinge). Die gemeenskapsfunksie van d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van

d i e lede/bestuurders ( ' n aspek van d i e lede se persoon l ikhe id) vorm d i e

regsubjek. 236)

Die regspersoon i s dus n i e volqens Dooyeweerd konkreet n ie , maar d i t i s

s legs ' n regsfunks ie h inne 'n r e e l e gemeenskap (groep ~tler~se), welke regs=

funks ie u i t reqsverhoudinge o f regsbetrekkinge bestaan. I n sy k r i t i e k op

d i e j u r i d i e s e r e a l i t e i t s t e o r i e redeneer hy dat d i e regspersoon 6 f ' n denk-

k o m t r u k s i e m e t wees, wat 'n f i k s i e i s , B f d i t m e t 'n r e e l e verbandsper=

soon Volgens sy t e o r i e i s d i e regspersoon eg te r n i e ' n reCle ver=

handspersoon n ie , maar i s d i t slegs 'n funks iebegr ip wat op bepaalde regs=

verhoudings In h i e r d i e opsig i s daar n i e 'n groot v e r s k i l fussen

Dooycweerd se t e o r i e m d i e j u r i d i e s e r e a l t t e i t s t e o r i e van Schol ten n i e - laasgenoemde s ien ook d i e reqspersoon as 'n r e a l i t e i t wat i n d i e regsver=

houdinge van mense na vore kom.

alli is^^^) beweer m k dat verhoudings wat tussen i n d i v i d u e bestaan, I n so=

s i a l e verband t o t stand b r i ng . Maar d i e b l o t e f e i t da t daar ' n sos ia le

verband bestaan, du i toq n i e noodwcndig op reqspersoonl ikheid n i e en du i

236) Dooyeweerd 1935 d l 2 132 en 200 du i d i e belanq vdn d i e lede aan, maar Dooyeweerd s5 nerens da t h i e r d i e lede i n qrocpsverband d i e regspersoon vorm n ie ; op aw 203 beweer hy dat s legs 'n persoonl ikheidsfunksie, n o o i t d i e v o l l e persoon i ikhe id n i e , deel kan wees van d i e regwersoon; i n 1937 202 ev ve rk laa r hy dat d i e j u r i d i e s e eenheid van d i e vee lhe id van req= subjekte i n d i e onder l inge regsverhouding$ ge l& i s .

237) Dooyeweerd 1937 203 en 204.

238) Dooyewcerd 1946 d l 2 100; Van der Vyvrr en Van Zy l 1982 395. M o t s i359 70 ev s i en 'n regspersoon as bestaande u i t "relatie;", maar anders as by Dooyeweerd, kan net d i e pos i t iewe reg h i w d i e " r e l a t i e % " r n ' n reus. persoon oniskep.

239) 1930 125. Hy ve rk laa r dat Ihy d i e riedaqte aan enc! Placiver ont lcen.

nog minder daarop da t 'n regspersoon bestaan. Die vere is tes v i r d i e be=

staan van ' n regspersoon kan derhalwe n i e i n verhoudings gelee wees n i e .

Oln d i e regspersoon as ' n reg le , s t o f l i k e ( o f konkrete) q r o e p s e n t i t e i t t e

s ien , i s daar geen ander u i t neg as om d i e lede/bestuurders i n qroepsver=

band (en n i e s legs ' n aspek van h u l l e persoon l ikhe id ~ ~ i e ) ' ~ ' ) as d i e regs=

persoon aan t e merk n ie . Die e n t i t e i t by sowel d i e veren iq inq as d i e s t i g =

t i n g i s derhalwe a l t y d u i t ' n aantal n a t u u r l i k e persone i n qroepsverband

saamgestet. H ie rd ie aspek kan n i e d u i d e l i k na vore i n Dooyeweerd se t e o r i e

n ie .

Dooyeweerd maak voor ts meldinq van d i e f e i t da t w e t l i k e erkenninq n i e 'n

voorvere is te v i r d i e totstandkorning van 'n regspersoon i s n i e . Daarntee kan

saamgestem word, want ook i n d i e Suid-Afrikaanse reg ge ld d i t n i e as ' n

vere is te n i e .241) Dooyeweerd gee egter geen aanduiding o f d i e pos i t i e w e reg,

wat n i e noodwendig i n 'n wet vervat i s n ie , regspersoonl ikheid ver leen a1

dan n ie . Volgens hom word d i e regspersoon erken as d i t aan bepaalde vereis=

tes voldoen. 242)

Dat groepvorming wat deur d i e lewenswerkl ikheid opgedrinq word, n i e ontken

kan word n ie , staan vas. Dooyweerd s? dan heel temal t e reg dat a l l e qenreen=

skappe (groepe) n i e noodwendig regspersone i s n ie . Regspersoonlikheid kan

egter n i e s legs i n d i e aanwesigheid van sekere kenmerke by samelewingsver=

bande gesoek word n ie . Die pos i t iewe reg m e t immer's h i e r d i e kerunerke as

ve re i s tes v i r d i e ontstaan van regspersoonl ikheid erken.

Dooyeweerd maak geen melding van d i e r o l van d i e pos i t iewe reg n ie . D l t i s

t o g we1 moont l i k da t 'n ganeenskap aan a1 d i e vere is tes voldoen v i r d i e toe=

kenning van regspersoont ikheid, maar d a t d i e owerheid deur geposi t iveerde

243) Van Haersol te 1971 151 ev wys daarop da t ' n mens i n nteer as een hoedanig. he id han optree, bv 'n koninq i s 'n mens en ' n simbool. Desondanks i s d i t i n e lke hoedanigheid d i e t o t a l e mens en n i e s legs 'n aspek van sy persoonl i kheid n ie , wat optree.

241) Morrhan r, Stmdard Building Society 1932 AD 229; s ien ook 4.2.4.5 h i e r onder.

242) Kyk 3.7.7 hierbo; vg l eg te r Van der Vyver en Van Zy l 1982 398 wat ver= k l a a r dat erkenning ne t deur d i e s t a a t l i k e pos i t iewe req kan qeskied.

regsree ls , i n d i e u i t oe fen ing van sy samelewingsordende funksie. reqsper=

soon l ikhe id daaraan weerhou. I n so 'n geval k m d a a ~ qcen regspersoon t o t

stand n i e . H i e r d i e funks ie van d i e pos l t lewe reg kom ook d u i d e l i k na v o w

by d i e onderskeid wat tussen d i e veren iq ing met reqspersoonl lkheid en d i e

veren ig ing sonder regspersoonl ikheid g e t r e f word. 243) ' n Bestaartde regsper=

soon kan deur d i e w e r h e i d niet behulp van gepos i t i veerde reqsree ls t o t ' n

verbode organ lsas ie ve rk laa r word. Volgens Dooyeweerd se standpunt b l y h i e r =

d i e regspersoon nou voortbestaan, want d i t voldoen aan a1 d i e ve re i s tes v i r

regspersoonl ikheid en d i e pos i t iewe reg j s geen bepalende f a k t o r t e n opsig=

t e van d i e bestaan van regspersoonl ikheid n ie . Oor d i e houdbaarheid van so

'n benadering kan b e s l i s twy fe l u i tgespreek word.

D i t i s we1 naar da t d i e posi t iewe reg n i e 'n regspersoon kan skep waar d i e

basiese vere is tes , soos 'n groepsverband, ontbreek n ie , want d i t sou dan

op ' n f i k s i e berus. Mietemin kan n i e ontken word da t erkenning deur d i e po=

s i t i e w e reg 'n ve re i s te v i r regspersoonl ikheid i s n ie .

D l t b l y k u i t d i e on t l ed ing van d i e teorieb' onder bespreking da t d i e ne ig ing

tans i n Mederland en Dui ts land bestaan d a t j u r i s t e grotendeels aanhangers

van d i e een o f ander verskyningsvom van d i e j u r i r l i e s c r e a l i t e i t s t e o r j e i s .

Daar i s i n 'n g roo t mate eenstemnigheid daaroor d a t d i e regspersoon draer

van daadwerkl i ke r e g t e en ve rp l i g t i n g e i s .

'n Leemte wat egter deurgaans ondervind word, i s da t daar n i e s i nvo l t o t

d i e wese van r e g s u b j e k t i w i t e i t ( r rgspersaon l ikhe id) deurqedring word n ie .

Myns i ns i cns i s 'n on t l ed ing van r e g s u b j e k t i w i t e i t wesenl ik by eniqe on=

dersoek na d i e aard van d i e regspersoon. H ieroor word v ~ r v n l q e n s i n hoof=

s tuk 4 besin.

Hoewel daar ' n i e met a l l @ aspekte van h u l l e teoriei?: saamgestem word n i e ,

i s daar twec gevolgtrekkings wat u i t d i e orgaanteor je van Yon Gierke en

d i e funks lone le verbandsteor ie van boyeweerd gen~aak kan word en wnt ek

w i1 beklemtoon:

243) Fabr ic ius 1963 1 10-20 en 44-47; Du Pless is 1943 83-84; I lu P less is 1941 80-82.

a l b e i j u r i s t e i s d i t eens da t d i e regspersoon n i e op kontrak n ie ,

maar op i n t e r n e verbandsreg b e r ~ s . ~ ~ ~ ) Hyns ins iens i s d i t d i e mees

r e a l i s t i e s e begronding v i r d i e gemeenregtelike regspersoon, geslen

5n d i e l i g dat daar geen geraeenregtelike gesag v i r d i e standpunt

dat ' n regspersoon op kontrak b e r m , bestaan H i e r d i e aspek

word v o l l e d i g e r by 5.3.2.1 hieronder hespreek;

d i e regspersoon handel deur mlddel van organe, wat deurentyd van

verteenwoordigers kragtens volmag onderskei moet word. Wanneer d i e

organe regshandelinge u j t voe r , 1s d i t regtens d l e regspersoon wat

handel .246) Op sodanige wyse i s d i t ook moont l i k d a t d i e rerlsparsoon

'n e i e w i l kan vorm. Hieraan word verder aandag geskenk by 4.3.5 en

5.3.2.4 hieronder.

244) Vgl 3.3.3 en 3.3.7 h ierbo v i r d i e standpunt van V o n Gierke en 3.7.6 h ie rbo v i r d i e standpunt van Dooyeweerd.

245) Vgl 2.1.2.4 en 2.3.2.3 hierbo.

246) Sien 3.3.5 en 3.7.8 h ierbo.

HOOFSTUK 4

D i t i s opval lend da t d i e meeste j u r i s t e wat oor d i e regspersoon teo re t i see r .

d i e een o f ander aspek 10or)beklerntoon en r o n d m sodanige aspek as ui t =

gangspunt dan 'n h e f e t e o r i e opbou. Die meeste ui tganqspunte hou verband met

d i e wyse waarop d i e regspersoon in d i e regsverkeer optree. So beklemtoon Von

Saviqny d i t da t s legs d i e i n d i v i d u e l e mens as we rk l i ke regsubjek kan optree

en da t d i e regspersoon derhalwe dcur middel van 'n f i k s i e as regsubjek funk:

s ionecr; Von Gierke weer, voer aan da t d i e regspersoon u i t organe saamgestel

i s en 'n merkwaardige ooreenko~m met d i e n a t u u r l i k e persoon vertoon; B r i nz

bck le i~~ toon d i e vermoe van d i e regspersoon en i n d i e ko l l ek t i ewe eiendomsteo=

r i e van Molengraaff word d i e optrede van d i e regspersoon met d i e lede i n

h u l l e persoonl i ke hoedanigheid i n verband gebr ing .I)

Daar i s voor ts ve rsk i l l ende inde'lingswyses van d i e reeds bespreekte t e o r i e t ,

wat qewoonlik op d i e v e r s k i l l e i n d i e opvat t ings bet re f fende d i e aard van

d i e regspersoon berus. D ie bekendste indelingswyse onderskei t u s ~ e n d i e teo=

r e t i c i wat ontken da t r e g s u b j e k t i w i t e i t we rk l i k by i e t s anders as d i e i n d i =

v i due le nlens voorkoln en dan noodwendig d i e toekenning van r e q s u b j e k t i w i t e i t

aan d i e regspersoon as maatre61 wat op ' n f i k s i e berus, beskou, teenoor d i e

t e o r e t i c i wat d i e reqspersoon as daadwerklike draer van r e g t e en v e r p l i g t i n =

ge aanmerk.2) Daar moet eg te r teen 'n t 6 s t e r r e i n d ~ l i n g van t e o r i e g gciwaak

word, aangesien daar soveel ve rsk i l l ende k lemversk i l l e voorkom da t starmige

teor ieki m o e i l i k indeelbaar i s . So i s d i t ~ m m t l i k da t d i e j u r i d i e s e r e a l i =

t e i t s t e o r i e , deurgevoer t o t $y l og iese eindpunt da t d i e regspersoon ' n ge=

dagtekonstruksie sonder f i s i e s e onderbou i s , ook m a w weer f i l r t i ewe elobien=

t e bevat. 3 ,

1) Sien 3 hierbo

2) Van der Vyver en Van Zyl 1982 388. V i r ander indelinqswyses raadpleeg Dooyeweerd 1937 205 ev; Four ie 1973 7-8; John 1977 22-59. D i t va l eq= t e r b u i t e d i e mvang van h i e r d i e p r o e f s k r i f om d i e indelingswyses van regspersoonsteor iee v o l l e d i g weer t e gee.

3) Kyk 3.6.6 hierbo.

4.1.1 Die wisselwerking tussen t e o r i e en p r a k t s

Dat d i t we1 be lang r i k i s om met d i e optrede van d i e regspersoon i n d i e regs=

verkeer rekening t e hou, kan n i e betwyfe l word n ie . Nietemin i s d i t n i e

moont l i k om d i e regspersoonlikheidsvraagstuk op t e 10s i nd ien daar n i e ana=

l i t i e s t o t d i e wese van r e g s u b j e k t i w i t e i t deurgedring word nie.4) Vera1 d i e

vroeere t e o r e t i c i h e t n i e veel aandag aan r e g s u b j e k t i w i t e i t geskenk n ie ,

maar h e t merendeels d i e optrede van d i e regspersoon i n d i e regsverkeer be=

klemtoon. D i t h e t dan dikwels daartoe g e l e i da t h u l l e n i e deeg l i k tussen

regsbevoegdheid en r e g s u b j e k t i w i t e i t onderskei he t n ie .5)

D i t i s vera l ~ o o y e w e e r d ~ ) en Homnes wat d i e belang van d i e on t l ed ing van

d i e b e g r i p r e g s u b j e k t i w i t e i t by d i e begronding van d i e regspersmn beklem=

toon he t . H ie rd ie benadering word l a t e r v o l l e d i g bespreek. D ie eensydige

beklemtoning van een o f meer aspekte van d i e optrede van d i e regspersoon

maak d i e meeste t eo r i ee besolider vatbaar v i r k r i t i e k , deurdat daardie teo=

r i e e n i e met d i e regspersoon as geheelbegr ip rekening hou n i e . D i t i s dus

van d i e a l l e r g r o o t s t e belang om d i e regspersoon prlmCr aan d i e hand van

r e g s u b j e k t i w i t e i t t e omskryf, welke u i t e e n s e t t i n g steeds n e t d i e optrede

van d i e regspersoon i n d i e regspraktyk rekening sa l moet hou,

t4ei jers7) wys dan ook op d i e belang van d i e toepasbaarheid van regsper-

soonsteor iee i n d i e prak tyk . I n 'n bespreking van d i e f i k s i e t e o r l e , d i e

orgaanteor ie, d i e t e o r i e van d i e ko l l ek t i ewe eiendorn en d i e j w i d i e s e re=

a l i t e i t s t e o r i e , beklemtoon hy dat daar t e n ops ig te van a l d i e genoetntle

t eo r i eB i n 'n mindere o f meerdere mate p rak t i ese toepassingsproblerne be=

staan , wat h i e r d i e t e o r i e t anaanvaarbaar maak .') Die waarde van d i e prak=

t i e s e toepassing van enige regspersoonsteor ie kan n o o i t b u i t e rekening ge=

Vgl d i e onderskeid wat Houwfng 1939 6 en 14 tussen d i e v rye en i n t e r = pre ta t iewe d e f i n i s i e t r e f .

Ge ldar t 1424 7 waarsku tereg da t orqwaity n f e net p.mmnciLir,~j verwar moet word n ie . Sien ook vne 33 en 62 hieronder.

Kyk 3.7.1 h ierbo.

1955 d l 3 191 ev.

Vgl 3 h ie rbo ten ops ig te van k r i t i e k op yenoemde teor iee .

l a n t word nie.') Mei jers ontken egter n i e d i e waarde van teoret iese besin=

n ing oor d i e regspersoonsfiguur geheel en a1 nie, hoewel daar 'n hele aan=

t a l skrywers i s wat we1 d i e waarde van teoret jser tng to taa l ontken.") Dat

d i t egter ' n to taa l eensydigu en onhoudbare benadering i s m d i e reqsteorle

by enige vorm van regsvoning t e ontken, word deur verskeie j u r i s t e beklemm

toon.'')

4.1.2 Metodologiese ultgangspunt

As'n voorstander van d ie transendentaal-empirjese metode, vergelyk ~ m e s " )

j u i s d i e bevrugtende wisselwerking tussen teoret iese begripsvorming en d i e

regspraktyk en hy wys daarop dat d ie een n i e sonder d i e ander kan bestaan

nie. ltotmnes verklaar i n h ie rd ie verband dat:13)

9) Mei jers 1955 d l 3 191: "Het i s mrkwaardig hoevele auteurs b i j ons over de vraag der rechtspersoonl i j khe id i n het algmeen qeschreven hebben, maar hoe weinig moeite de rneeste dezer schri fvers zich getroost hebben aan de rechtspraak, d ie met het door het behandelde vraagstuk verband houdt, t e verzamelen en k r i t i s c h t e belichten."

10) Polak 1960 2: "Men erkent dat deze theorieen weinig o f qeen praktfsche betekenis hebben .. ."; Pitlo-L6wenstein 1978 13; Van der Velden 1969 40; Paton en Oerham 1972 393; Langmei j e r 1946 171; anders Hart 1953 17- 18.

11) Houwing 1939 43; Asser-Van der Grinten 1980 d l 2/11 4: "Het spreekt van z e l f , dat a l leen naar p o s i t i e f recht; dus telkens voor elke rechts= orde van enig land i n enige t i j d op zich ze l f , uitgensaakt ken worden. h7ie rechtspersoon z i j n ... . W i j kunnen n i e t uitmaken, r~ i s p o s i t i e f = r e c h t e l i j k rechtspersoon z i j n zonder eers t t e heken vastgesteld m t rechtspersoon is . Het i s een begr ip van d i e rechtstheorie, d i e we1 a ls theor ie van het positiewe recht de verschi jnseien van het recht i n be samenlevlng &I i n de menselijke geest t o t object heeft, m a r d i e n i e t het inhoud van he t pos l t ieve recht keschr i j f t . ' Sien ook Van der Vyver en Van Zyl 1982 110-111; K r a f t 1938 7; Van Haersolte 1971 18; Schonfeld 1929 d l 2 191 ev; Larenz 1979 215-221.

12) Raadpleeg veral & elernsntni~e g r o d w g s t ~ m tler rec:k?htmstwtsc~hap 1972 (a) 13-18; De t m r z s c o n & n t n a 2 - ~ i r i ~ ~ ~ h c ma%&: !mar h e t r ? k ~ n i ~ LWOP de j u m X w h e vukrmc3tensc!zqpen Rrs Aequi j r g 28 Des 1979 719; ReohtshegiweZmz 1980 ( b ) 35 ev (mede-outeurs GJ Schoften en DR Sehel= tens); De iwrhauding van ~ v c h t s f ~ ~ l n s o f i e en .iuridische t w l < o w t e n s t ~ h ~ pen - de trv~s~:ande~~t~lr~Z-~m~~irn~~che metodc Tyds k r i f v i r Sui d-Af r i kaan= se reg 1980 (a) 3 213-232.

". . . i k u i teenzet wat naar m i j n mening de betekenis van de

r e c h t s f i l o s o f i e voor de j u r i d f sche vakwetenschappen i s . Tevens

za l dan b l i j k e n , welke omgekeerd de betekenis van de j u r i =

dische vakwetenschappen voor de rech ts f i l o s o f i e i s . Want, d i t

w i l i k met nadruk vooropstel len, e r moet een wederzi jdse be=

vrucht ing z i j n , w i l de r e c h t s f i l o s o f i e n i e t i n i j d e l e l uch t=

spiegel ingen opgaan en de j u r i d i s c h e vakuetenschappen verzan=

den i n een geboneerd vakidiot isme."

My e i e metodologiese ui tgangspunt by d i e t eo re t i ese begronding van d i e regs=

persoonsf iguur i s i n ooreenstemning met h i e r d i e standpunt. Enige regsper=

soonsteor ie moet we1 deeg l i k met d i e regspraktyk rekening hou, maar d i e

regspersonereg kan d i e t eo re t i ese begronding daarvan n i e negeer sonder on1

i n z>akidiot.ismc t e ve rs ta r n i e . I n a a n s l u i t i n g by d i e bogenoemde metode i s

d i t verder be lang r i k om t e l e t op d i e ve rsk i l l ende aspekte wat i n d i e reeds

bespreekte t e o r i e e beklemtoon i s . Daar i s h ie rbo gewys op d i e gevaar wat

d i e eensydige beklemtoning van een o f meer aspekte van d i e optrede van d i e

regspersoon skep. Tog i s d i t moont l i k om 'n aantal van h i e r d i e standpunte

met mekaar t e versoen. Ind ien d i e onderskeie t eo r i ee n i e d e w eensydige be-

k lemtoning u i t verband geruk word n ie , bestaan daar sonder t w y f e l raakpunte

tussen d i e ve rsk i l l ende teor iee . 'n Regspersoonsteorie wat d i e raakpunte be=

nadruk, behoort t o t veel g r o t e r hoogte d i e regspersoon as geheelbegrip t e om=

s k r y f en behoort ook inakl iker t e l e t t o t d i e vorming van 'n regspersoonsteo=

r i e wat p rak t i ese toepassing i n d i e regsverkeer kan vind.

By d i e toepassing van h i e r d i e metode i s d i t n i e voldoende om kursor ies op

enkete kenwrke van d i e regspersoon t e l e t n i e , maar moet d i e kern van d i e

regspersoon , naaml i k regsub jek t iw i t e i t o f regspersoonl i kheid , ont leed word. 14)

Daar s a l ook gewys word op d i e noodsaak om d i e begrippe rwgsporuaan en rugs=

psr.soonZikhsid van mekaar t e skei , aangesien n i e b l o o t deur ' n bespreking

van d i e optrede van d i e regspersoon noodwendig aangedui word wat regsper=

soon1 i khe id i s nie.15)

14) Die begr ippe regspersoonl ikheid en r e g s u b j e k t i w i t e i t i s reeds i n 1.2 h ierbo voo r l op ig oaskryf .

15) Kyk 4.2.2 hieronder.

Die r e g s u b j e k t i w i t e i t van 'n regspersoon heet r e g s p e r s o ~ n l i k h e i d . ~ ~ ) Am=

gesien d i e beg r i p r e g s u b j e k t i w i t e i t soos d i t v i r n a t u u r l i k e persone en regs=

persone geld, bespreek word, s a l deurgaans na r e g s u b j e k t i w i t e i t as alqelnene

term verwys word, bedoelende i n d i e geval van regspersone regspersoonl i khe id .

Regsub jek t iw i t e i t word eg te r n i e as 'n sinoniem v i r regsbevoegdheid gebruik

n i e en ' n du ide l i ke mderske id tussen d i e twee begr ippe s a l h ie ronder gen~aak

word. 17)

4.2 Regsubjekt iwi t e i t as f u n k s i e b e g r -

Daar bestaan tans u i t een lopmde menings oor wat d i e beg r i p rc-.ysrrhj~klS1:ts?:1,~7:te7~i,

pres ies beteken. I n d i e regspraak word r e g s u b j e k t i w i t e i t as s d a n i g n i e ver=

k l a a r n i e , maar word s legs d i e wyse waarop d i e n a t u u r l i k e persoon en regs-

persoon i n d i e regsverkeer optree, anskryf . H ie rd ie kennlerke van d i e natuur=

l i k e persoon en regspersoon se optrede, soos deur d i e hare geste l , kan reeds

as u i tgangspunt i n verband met r e g s u b j e k t i w i t e i t d ien, hoewel d i t u i t e r a a r d

n i e d i e doe1 van d i e regspreker i s om i n sy bes leg t i ng van g e s k i l l e n o h e n =

d i g teore t iserend t e werk t e gaan n ie . Ter be re i k i ng van ' n s i n v o l l e gein=

tegreerde s ien ing van r e g s u b j e k t i w i t e i t s a l gevo lg l i k ook regsteore t ies be=

s i n m e t word.

D ie beg r i p word i n d i e hu id ige regspraak gebruik am ' n n a t u u r l i k s

persoon (mens) en ' n regspersoon aan t e du i . I9 ) D ie term h e t by sowel d i e na=

t u u r l i k e persoon as d i e regspersotm d i e tegniese betekenis dat d l t op 'n per=

soon met r e g s u b j e k t i w i t e i t slaan.

Vgl 1.2 hierbo. Raadpleeg ook Van de r Yyver en Van Zy l 1982 395; Four ie 1973 6.

Kyk 4.2.3 hieronder.

V i r d i e h i s t o r i e s e ontwikke l ing van d i e beg r i p pdr.som vanaf masker van ' n tonee lspe ler , r o l van 'n toneelspeler, r o l van 'n ntens i n d i e 1-e en daarna d i e regslewe, d i e mens s e l f , d i e mens met r e g s u b j e k t i w i t e i t en laastens enlge e n t i t e i t met regsub jek t iw i t e i t , raadpleeg Van de r Yyver en Van Zyl 1982 374; Van Warmelo 1957 2 4 ev; Four ie 1973 6; Joubert 1951 18.

rJrsbb R r l ) T,id :J Nrv-them Rifles 1908 TS 462 op 464; Ikvho Ltd 1. K r ~ g r n = &ty, b!miL-ipoZ L'o:cnr:i: 1920 AD 530 op 548. Kyk ool! Joubert 1951 7-8; Four ie 1973 2 en 6; Van der Yyver en Van Zy l 1982 384; i n d i e Dui tse reg: But tner 1967 29 en i n d i e Nederlandse rq: L u i j t e n 1970 I .

4.2.1 Fy d i e n a t u u r l i k e persoon_

By d i e n a t u u r l i k e persoon word r e g s u b j e k t i w i t e i t gewoonlik aan d i e hand van

regsbevoegdheid omskryf, naamlik dat d i e n a t u u r l i k e persoon draer van reg=

te20) en verp l ig t ingeZ1) i s en d a a r m a$ regsubjek aan d i e regsverkeer deel=

neem. Verskeie skrywers s t e l dan ook r e g s u b j e k t i w i t e i t ge lyk aan regsbevoegd=

he id en beweer verder d a t 'n regsubjek se r e g s u b j e k t i w i t e i t s legs ge lee i s

i n d i e f e i t da t hy regsbevoeg (draer van reg te en v e r p l i g t i n q e ) is.22) Die

meeste skrywers ween h i e r d i e standpunt t e s t a a f deur daarop t e wys dat 'n

infmm23) en ' n kranksinnige slegs regsbevoegdheld he t en n i e handelingsbe-

~ o e g ~ ~ ) o f v e r s k y n i n g ~ b e v o e g ~ ~ ) i s n i e en da t so ' n persoon g e v o l g l i k reg= s u b j e k t i u i t e i t b l o o t op grond van sy regsbevoegdheid verkry . 26

Joubert 1951 7 omskryf h i e r d i e reg te as subjekt iewe regte. Van der Vy= ver en Joubert 19RO 27 wys daarop dat CP Joubert , Uooyewcerd en Hmnnes kmpetens ies b u i t e rekening l a a t deurdat h u l l e by d i e d e f i n i g r i n g van r e g s u b j e k t i w i t e i t ne t van subjekt iewe reg te meldlng mak . V i r d i e on- derske id tussen kompetensies , sub jek t iewe reg te en bevoegdhede, s ien Van de r Vyver en Joubert 1980 3-20. Van der Vyver 1980 4 ( vn 2 ) ver= s k i 1 egter n i e met Van Zy l 1982 375-377, wat ook h i e r d i e r e g t e as sub= jek t iewe r e g t e s ien n je . Sowel Van der Vyver as Van Z y l d u i e q t e r aan d a t d i e regte # a t by r e g s u b j e k t i w j t e i t t e r sprake i s , weer inhou as subjekt iewe r e g t e (198D 29), maar t o g kan subjekt iewe reg te n i e uitge: s l u i t word van d i e r e g t e wat ' n persoon kragtens sy r e g s u b j e k t i w i t e i t u i t oe fen n ie , aangesien subjekt iewe reg te u i t een van d i e kompetensies (naamlik regsbevoegdheid) van In persoon voo r t v l oe i . Sien ook Van der Vyver 1973 273.

I iosten, Edwards. Nathan en Uosman 1979 296; Boberg 1977 3-4; Joubert 1951 7; O l i v i e r , Barnard en Cronje 1980 1; Four ie 1973 2.

Four ie 1973 2: "Regsbevwgdheid o f r e g s u b j e k t i w i t e i t i s d i e vermoe o f kompetensie om draer van r e g t e t e wees.. ."; Boberg 1977 5; B i i t tner 1967 29; anders Van Rensburg 1974 94 wat verk laar dat r e g s u b j e k t i w i t e i t n i e aan d i e hand van kompetensjes omskryf behoort t e word n ie , maar da t d i t d i e hoedanigheid i s van ondemorpe aan d i e reg Ce wees.

Kind onder sewe j aa r .

V i r ' n omskrywing s ien 1.2 hierbo.

U i r omskryuing s i e n 1.2 h ie rbo .

Boberg 1977 5, 130 en 534; Hosten 1979 304 en 309; anders Van der Vyver en Van Zy l 1982 375-381 en Van Rensburg 1974 94.

Van k r i t i s e e r h i e r d i e standpunt en wys daarop dat s e l f s d i e itzJhns

en d i e k ranks inn ige handelingsbevoeg en verskyningsbevoeg I s , deurdat regs=

handelinqe wat d i e in far^ se ouer o f voog o f d i e kranksinnige se k u r a t b r

"awns horn v e r r i g , d i e ~ b f a n u o f kranksinnige toegereken word.28) D ie Cn=

fa- en d i e kranksinnige i s volgens h i e r d i e u i t e e n s e t t i n g sel fhandet ings-

en satj>erskyningso~.ibwvoeg deurdat hu l l e n i e se l f kan handel en i n d i e ho f

kan verskyn n ie , maar h u l l e i s we1 beperk handelings- en verskyningshe~meg

deurdat d i e regshandelinge en prosesdeelname wat namens h u l l e u i tgevoer

word. h u l l e toegereken word en hu l l e persoonl i k b ind. Van Zy l bekle~wtoon

d i t da t d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van aZLe n a t u u r l i k e persone aan d i e hand van

regsbevoegdheid. handelingsbevoegdheid en verskyningsbevoegdheid anskryf

m e t word.

Van der YyverZg) ondersteun h i e r d i e standpunt van Van Zy l d a t regsub jek t i x

w i t e i t n i e sonder meer aan regsbevoegdheid ge lykgeste l kan word n ie , en

dat s e l f s d i e inJmis en kranksinnige beperk handelingsbevoeg en verskynings=

bevoeg i s , maar hy voer aan dat d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e n a t u u r l i k e

perroon ook ander k a n p e t e n ~ i e s ~ ~ ) as d i e genoende d r i e i n s l u i t , naanrlik ook

t o e r e k ~ n i n ~ s v a t b a a r h e i d ~ ~ ) en pub1 i e k r e g t e l i ke kmpetens ies . Aangesien reg=

s u b j e k t $ w i t e i t eg te r 'n r e g s f i l o s o f i e s e term i s en d i e s inkern van d i e reg

aan d i e hand van reg te en v e r p l i g t i n g e on~skry f word. ve rk laa r hy dat d l e

Van der Vyver en Van Zyl 1982 375-381.

Ind ien d i e ouer/voog byvoorbeeld 'n kontrak namens d i e inru*ts s l u i t , word d i e infmw se boedel aanspreekli k gehou en n i e d i e ouer/voog se boedel n ie , en i nd ien daar ' n hofgeding rakende d i e infagm se belange gevoer word, word d i e {nfizres gebind deur d i e hofu i tspraak en n i e d i e ouer/voog n ie . Ygl eg te r d i e k r i t i e k op h i e r d i e standpunt deur Van Rensburg 1974 95-99.

Van der Vyver 1973 273. Van der Vyver wys daarop d a t d i e term bmoegd= h ~ i d n i e ko r rek gebruik word i n d i e s i n van regsbevoegdheid, hande= l ingsbevoegdheid en verskyningsbevoegdheid n i e en d a t daar eerder ge= b r u i k gemaak moet word van d i e term knnp~tww;e. Aangesien bevoegdheid eg te r so ' n ingeburgerde term i s , wys hy s legs op d i e onderskeid en ge= b r u i k dan s e l f d i e geykte b r i n e regsbevoegdheid, handefingsbevoegdheid en verskyningsbevoegdheid; anders Boberg 1977 5. Sien ook d i e standpunt van Van Rensburg 1974 94 ev. H ie rd ie meningsverski 1 kan tersyde ge laat word.

Raadpleeg ook tlenkel 1972 3.

r e g s u b j e k t i w i t e i t van n a t u u r l i k e persone m doelrnatigheidsredes aan d i e

hand van h u l l e regsbevoegdheid ornskryf kan word. Tans d e f i n i e e r Van der

Vyver r e g s u b j e k t i w i t e i t as d i e vermoe om j u r i d i e s e kmpetens ies , subjek-

t iewe r e g t e en regsve rp l i g t i nge t e kan he?) Hy sonder dus bepaalds rwgte

en ~l~rpZigtinge naas kompetensies u i t .

Hierteenoor meen Van ensb bur^^^) dat regsub jek t iw i t e i t n i e aan d i e hand

van enige kompetensie m s k r y f behoort t e word n ie , aangesien kmpetens ies

n i e d i e wese van r e g s u b j e k t i w i t e i t ve rk laa r n ie . Die f e i t da t 'n persoon

een van d i e kompetensies het, beteken n i e da t hy enige van o f a1 d i e an=

der kompetensies ook moet he n i e . Volgens Van Rensburg i s regsub jek t iw i -

t e i t d i e hoedanigheid van regsubjek t e wees, d i t w i l s6 d i e hoedanigheid

van onderworpe aan d i e reg t e wees. Ind ien h ie rby inge lees word (hoewel

Van Rensburg d i t n i e vermeld n i e ) dat d i e v e r s k i l tussen regsubjekte en

regsob jek te daar in gelee i s dat eersgenoemde on&moq= aaA d i e reg i s en

laasgenoemde nnder&mig aan d i e reg ges te l word, i s d i t we1 moont l i k om

op h i e r d i e wyse 'n hoedanigheid van regsubjekte t e omskryf. Die probleem

met h i e r d i e standpunt i s eg te r dat d i t s legs r e g s u b j e k t i w i t e i t as hoeda=

n ighe id omskryf, maar n i e v o l l e d i g verk laar wat d i e wese o f inhoud van

r e g s u b j e k t i w i t e i t i s n ie .

U i t d i e u i t eense t t i ng h ierbo b l y k d u i d e l i k da t d i e omskrywing van regsub=

j e k t i w i t e i t i n d i e Suid-Afrikaanse reg 'n omstrede aangeleentheid i s . Aan=

gesien r e g s u b j e k t i w i t e i t gewoonlik aan d i e hand van een o f meer bevoegd=

heid(hede)/kmpetensie(s) m s k r y f word, ontstaan daar ' n he le aanta l vrae

i n verband met r e g s u b j e k t i w i t e i t , waarop daar helaas n i e vano i t d i e boge=

noemde u i t eense t t i ngs bevredigende antwoorde verskaf kan word n ie . Die be-

la r tg r i ks te twee kwelvrae i s :

- Bestaan d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van n a t u u r l i k e persone vanselfsprekend

o f word d i t deur d i e pos i t iewe reg ver leen?

- Kan regsub jek t iw i t e i t n e t aan mense (na tuu r l i ke persone) toegestaan

word o f i s daar ook ander e n t i t e i t e o f d inge wat met regsub jek t iw i=

t e i t beklee kan word?

32) Van der Vyver en Joubert 1980 33.

33) 1974 94 ev. Geldart 1924 7 waarsku ook dat pcr.snn(~Zity n i e met cqx= city gelykgestel moet word n ie . Vgl d i e k r i t i e k op Van Rensburg 5e standpunt soos i n Van der Vyver en Joubert 1980 28 ve ra l vn 15 u i t een= g e s i t i s .

4.2.2 By d i e regspersoo?

Dfe regsub j e k t i w i t e i t (regspetxoonl i k h e ~ d ~ ~ ) ) van regspersone word ook

d e w d i e Suid-Afrikaanse regspraak aan d i e hand van d i e optrede van d i e

regspersoon i n d i e regsverkeer onnkryf. Ofskoon d i e howe n i e u i t d r u k l i k

r e g s u b j e k t i w i t e i t ont leed n ie , word d i e ve re i s tes wat aan 'n e n t i t e i t ye=

s t e l word om as regsubjek aan d i e regsverkeer deel t e neem ( d i t n i l sP

d$e ve re i s tes v i r d i e toekenning van regsub jek t iw l t e i t ) , d u i d e l i k u i teen=

g e s i t . Die Suid-Afrikaanse regspraak onderskei derhalwe n i e d ie r e p p e r =

soonsf iguur van r e g s u b j e k t i w i t e i t n ie , maar gebruik d i e bestaansvereis-

t e s van 'n rqspe rsoon as maatstaf van sy regsub jek t iw i t e i t .

D ie twee hoofvere is tes v i r d i e ontstaan en bestaan van dr'e gemeenregte=

l i k e regspersoon,35) wat a lbe i aan d i e Raneins-Hollandse reg ont leen i s ,

word i n Webb S 0,. Ltti. v Nmthemt ~ i f 7 ~ ( r ~ ~ ) s o o s vo lg u i teenges i t :

"An un i ve rs i t as i s d i s t i ngu i shed from a mere assoc ia t ion o f

i n d i v i d u a l s by t he f a c t t h a t i t i s an e n t i t y d i s t i n c t from the

i n d i v i d u a l s forming it, t h a t i t s capac i ty t o acqu i re r i g l ~ t s

and i ncu r ob l i ga t i ons i s d i r t i n c t from t h a t o f i t s members,

which are acquired and i ncu r red f o r t he hody as a whole, and

no t f o r t h e i nd f v i dua l nwbers . "

"Among the most impor tant r i g h t s appertaining t o an un i ve rs i t ds

i s t he r i g h t t o acqu i re and h o l d proper ty . It continues t o e x i s t

though the i n d i v i d u a l members comprising i t change, so long as

one n w b e r r a m i n s i n whom the r i g h t s o f t he un i ve rs i t as can

vest. It has what i s sometimes c a l l e d perpetua l succession."

34) Sien 1.2 hierbo.

35) Regspersone kan oak s t a t u t e r i n d i e lewe geroep word, byvoorbeeld ingevolge d i e Maatskappywet 61 van 1973; d i e Wet op Bouverenlqings 24 van 1965; d i e Wet op Kooperatiewe Verenigings 29 van 3939; i n welke geva l l e r e g i s t r a s i e bykomend vere is word. Geen r e g i s t r a s i e word ve re i s v i r regspersone soos CVKOM, WNNR, Un ivers i t e i t e , ens, wat oak s t a t u t e r i n d i e lewe geroep word n i e .

36) 1908 TS 462 op 464. Vgl oak C m s i r n 0 Nolife 1908 TS 748; Lez1;n v 'PFtm8= umil Miner8 Rosonint,io.r 1912 WLD 144; T i J h w n k i r B i ~ i n r : 1932 WtD 147 op 153; h!rzld~,jne 0 BarzLu Methodint (,71urch of SA 1957 4 SA 465 ( W ) .

A l l e vere is tes wat t en ops ig te van gemenreg te l i ke regspersone geste l

word, ge ld n i e noodwendig v i r s ta tu te re regspersone n i e . Daar word ver=

volyens slegs aan d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van gemeenregtelike regspersone

aandag geskenk.

D ie u i t sp raak i n d i e Webb-saak i s deur d j e AppPlhof bevest ig i n Morr.ieon

1 , S t m d ~ d Bu-ilding Society ,37) i n welke saak voorts bes l i s i s dat ' n regs=

persoon n i e u i t d r u k l i k e c~erheidstoestermning benodig om as eienaar o f ge=

dingvoerder in d i e regsverkeer t e kan optree nie.38) Weens 'n ongelukkige

bewoording van 'n sanevat t ing van d i e vere is tes d e w r e g t e r Smith i n d i e

~ ~ b b - s a a k ~ ~ ) i s d i e twee ve re i s tes t o t p r q c r t y cpwt en p~rpe tua l s n c o e s

a i m afgewater.

~ ~ s ~ ~ ) k r i t i s e e r h i e r d i e twee vere is tes as sou d i t n i e onderskeidende ken=

merke van 'n regspersoon wees nie, omdat d i t ook i n sekere geva l l e by ander

regs f i gu re , soos mede-ejenaars en genote, aangetref word.41) Hy fou tee r

cg te r wanneer hy d i e ee rs te vere is te , moont l i k i n navolging van d i e same-

v a t t i n g i n d i e Webb-saak, ha propsrty c rpc l~ t h e r l e i . Die hof het d i t t og

d u i d e l i k ges te l da t d i t kennierkend van a l l e regspersone i s d a t h u l l e oor

reg te en ve rp l i g t i nge (waaronder ook d i e kmpetens ie om eiendan t e bes i t )

afsanJc1~2ik van d i e reg te en v e r p l i g t i n g s van i n d i v i d u e l e lede besk ik . H ie rz

d i e r e g t e en v e r p l i g t i n g e kan t o g n i e sonder meer t o t prq~er*Cy apart ver=

eenvoudig word n i e . Iioewel d i t v i r mede-eienaars en genote sans moontl i k 3s

1932 AD 229; daarna te lkens weer deur d i e hone bevest ig

Op 238. Vgl eg ter Van der Vyver en Van Zy l 1982 398: " I n verband h i e r = mee moet daarop gewys word dat 'n gerneonskap s legs dan 'n j u r i d i e s e eenheid na b u i t e he t (naas j u r i d i e s e eenheid na b i n n e i as d i e s taat= l i k e pos i t iewe reg aan hoe h i e r d i e k w a l i t e i t ver leen. Op h i e r d i e probleem word i n 4.2.4.5 h ieronder v o l l e d i g e r ingegaan.

Op 468: "I there fo re f i n d t h a t t he l e g i s l a t u r e has created a body having both perpetual succession and the capac i ty t o acquire a d h o l d proper ty d i s t i n c t from the p rope r t y of i t s i n d i v i d ~ a l ~ m e m b e r s , and j n my opinion, there fore , i t has created an un i ve rs i tas.

1961 8 ev.

Uys 1961 11. ' n Genootskap i s v i r Uys 'n e n t i t e i t sonder regspersoon= l i k h e i d wat op kontrak berus.

om ' n bepaalde v e r m d af t e ~onde r ,~ ' ) word h u l l e r e g t e en v e r p l i g t i n g e

ten ops ig te van h i e r d i e afgesonderde vermol; n o o i t hee l te~na l van h u l l e perm

soon l ike reg te en v e r p l i g t i n g e geskei n i e , soos wat we1 d i e gevat by d i e

regspersoon is .43) Nde-e ienaars kan ook n o o i t aan d i e v e r d s t e van p a p ? =

tual. r:uccefii;ion voldoen nie, aangesien h u l l e n i e ongeag d i e w i sse l i ng van

lede kan voortbestaan n i e . 'n Genootskap kan we1 i n d i e geval van ' n k l ub

sonder regspersoonl ikheid ongeag d i e w i sse l i ng van lede voortbestaan, maar

d i t maak n i e noodwendig van so 'n k l ub 'n regspersoon n ie . D ie r e g s p o s i ~

s i e van ' n k l ub i s c i e s o o r t i g i n d i e Suid-Afrikaanse reg, aangesien d i t

sunder inagneming van Romeins-Hollandse regsbeginsels u i t d l e Engelse peg

oorgeneerll i s , soos by 5.2 h ieronder vo l l ed ige r aangetoon sa l word. Uys

verwar h i e r d i e kornpetensie om eienaar t e wees ( " t h e capac i ty t o acqu i re

and ho ld proper ty" ) met subjektiewe reg te (eiendmsreg). D ie hof he t n i e

na e iendmsreg verwys n ie , maar na d i e kornpetensie om eienaar t e wees.

Van ~ ~ 1 ~ ~ ) s t e l 'n verdere ve re i s te aan d i e hand van Dooyeweerd se funk-

s i one le verbandsteor ie, naamlik dat daar 'n i n t e r n e gesagstruktuur aanwer

s i g muet wees. H ie rd ie ~mening s l u i t aan by d i e ui tgangspunt van d i e moder=

ne Nederlandse j u r i s t e wat i n d i e organe van ' n regspersoon 'n bepaatde

gesagstruktuur b e s p e ~ r . ~ ~ ) Myns i ns iens i s d i e i n te rne gesagstruktuur n i e

' n a fsonder l i ke ve re i s te v i r d i e bestaan van I n regspersoon n ie , maar d ien

d i t s legs om d i e ve re i s te van d.ie permanente voortbestaan van d i e regsper=

soon aigeag d i e w i sse l i ng van lede t e t i pee r . Daar word 'n i n te rne gesag-

s t r u k t u u r by d i e opeenvolgende lede ve re i s t en einde d i e regspersoon i n

s t a a t t e s t e l orn t e funksioneer en as groepverband t e kan voortbestaan.

Die gesagstruktuur sa l eers ontbreek wanneer daar n i e nleer lede i s n i e , i n

welke geval d i e regspersoon i n e l k geval ontbind.

42) Banford 1982 27-30, 48-49; Van der Herwe 1979 259 en 263.

43) Skuldeisers van d i e mede-eienaars wat reeds d i e afgesonderde vermoe probeer u i t w i n he t , sa l steeds proporsioneel op 'n mede-eienaar se persoon l ike v e m E beslag kan 16. Uys ve rk laa r s e l f (1961 99-100) da t I n sku lde iser van 'n g e n w t op sy genootskapsaandeel beslag kan l@ en da t genote I n v o n van beperkte mede-eiendomsreg op d i e afqesonderde vermoe he t . Hy weerspreek h m s e t f dus.

44) Van der Vyver en Van Zyl 1982 392 en 397.

45) Kyk 4.3.5 hieronder.

'n Verdere ve re i s te v i r d i e ontstaan en bestaan van regspersone i s i n d i e

doe1 van d i e regspersoon gel&. In Morrisarr u Strmdard L W l J i n g Soc ie ty 46 1 i s b e s l i s :

" I n order t o determine whether an assoc ia t ion o f i n d i v i d u a l s

i s a corporate body which can sue in i t s own name, t he Court

has t o consider t he nature and ob jec t o f the assoc ia t ion as

w e l l as i t s c o n s t i t u t i o n , and i f these show tha t i t possesses

the c h a r a c t e r i s t i c s o f a corpora t ion o r un i ve rs i t as then i t

can sue i n i t s own name."

Die ho f h e t waarskynl ik bedoel da t daar s legs na d i e aard en doel van 'n

organ isas ie gekyk moet word met d i e oogmerk om vas t e s t e l o f d i e twee ver=

e i s t e s proper ty a p a r t en pe rpe tua l succeosion aanwesig i s . In l a t e r e sake,

wat gevolg he t op d i e Momison-gewysde, i s derhalwe nooi t aan d i e doe l s te l=

l i n g van 'n organ isas ie as voorvere is te v i r d i e toekenning van regsubjek:

t i w i t e i t aandag gegee n ie .

Dat d i e doe1 van ' n organ isas ie deurslaggenend i s om vas t e s t e l o f 'n ge=

meenregtel ike regspersoon bestaan, kan n i e betwyfe l word nie. Van z ~ I ~ ~ )

wys daarop dat d i t d i e wetgewer v r y staan om sekere organisasies t e ver=

b ied, i n welke geval geen regspersoon t o t stand k m ( o f verder kan funk=

sioneer i nd ien d i t reeds bestaan) n ie , weens d i e gebrek aan erkenning daar=

van deur d i e s t a a t l i k e pos i t iewe reg. Die maatstaf v i r d i e verbod i s i n a t=

46) 1932 AD 229 op 238. Ugl Cornnittee of the Johmmesbur:~ Public? L i b ~ u r y LI

Spence 1898 5 O f f Rep 84; ,%k p r t e Johannesburg Coqrepn t i on of t l m Apus to l i c Church 1968 3 SA 377 (bl). Fourie 1973 31 ve rk laa r dat d i e hof eers na d i e k o n s t i t u s i e moet kyk om daa ru i t vas t e s t e l wat d i e aard en d o e l s t e l l i n g s van 'n organisasie i s . Hy hou eg te r n i e reke= n ing met d i e f e i t da t d i e k o n s t i t u s i e dikwels n i e op s k r i f ges te l i s n i e o f dat daar (home1 d i e argan isas ie we1 'n regspersoon i s ) d ikwels geen u i t d r u k l i k e verwysing na regspersoonl ikheid i n d i e k o n s t i t u s i e voorkom nie. I n sodanlge geva l l e kan regspersoonl ikheid n e t aan d i e hand van d i e organ isas ie se eksterne en i n te rne optrede vasgestel word.

47) Van der Vyver en Van Zy l 1982 400-401; ook Van der Uyver en Joubert 1980 39-40.

l e geva l l e d i e f e i t da t d i e doe1 van d i e organisasie onwet t ig is.48) D i t i s

ocnskyn l ik i n tesspraak met d i e benadering i n d i e Norr4con-saak d a t geen

u i t d r u k l i k e w e r h e i d s t o e s t m ~ i n g v i r d i e bestaan van regspersone ve re i s

word n ie . Oor h i e r d i e p r o b l e m word i n 4.2.4.5 vo l l ed ige r besin.

Organisasies met onwett ige d o e l s t e l l i n g s kragtens d i e Suid-Afr ikaanse reg

i s d i e volgende: d i e Komunis t iese Par ty van S u i d - ~ f r i k a , ~ ~ ) en ingevolge

d i e Wet op Onwettige ~ r ~ a n i s a s i e s ~ ~ ) d i e A f r i can Nat iona l Congress, A f r i =

can Resistance Movement, Dance Association, Defence and A id Fund, Nat iona l

C m i t t e e f o r L jbera t ion , Pan A f r i can Congress, Poqo, S o c i a l i s t League en

Spear o f t he om maar enkeles t e noem.

Ind icn d i e hoofduel van 'n organ isas ie eg te r w e t t i g i s , sa l regsub jek t iw i=

t e i t n i e weerhou word op grond van enkele onwett ige bepal ings i n d i e kon=

s t i t u s i e n ie , hoewel d i e onwett ige bepal ings vanselfsprekend n i e bindend

s a l wees n i e . 52

Die Nederlandse regspos is ie i n h i e r d i e verband i s d a t 'n regspersoon verz

b i e d word i nd ien d i e d o e l s t e l l i n g s o f werksaamhede van d i e regspersoon i n

s t r y d met d i e openbare orde o f goeie sedes i s . D ie term doe1 o f d o c l s t e l -

l i n g s word i n d i e ru imste s i n nmont l i k verstaan. D i t omvat dus n i e n e t d i e

s t a t u t e r e doe1 n ie , maar ook d i e s ta tu te re n idde le t e r b e r e i k i n g van d i e

doe1 .53) Die s t ra fmaat reg l wat aldaar ten ops ig te van verbode regspersone

geld, i s v e r l i e s van r e g s u b j e k t i w i t e i t .

Kyk ook vn 38. Van Z y l h u l d i g t e reg d i e standpunt da t d i e erkenning van r e g s u b j e k t i w i t e i t deur d i e s t a a t l i k e pos i t iewe reg geskied. Hy wys eg te r daarop dat d i e pos i t iewe reg s o ~ s skynreg skep ind ien d i t n i e met d i e t o t a l e regswerk l ikhe id rekening hou n ie . Daar m e t der= halwe onderskei word tussen uitdmk2ike merhe ids toestemning (wat volgens d i e Mu~.ri.q~m-saak n i e vereis word n ie ) en erkcnning deur d i e pos i t iewe reg.

Die Wet op Binnelandse Ve i l i ghe id 44 van 1950 fsoos yewysig).

Wet 34 van 1960 (soos gewysig).

Baniford 1982 122 gee 'n vo l l ed ige l y s van verbode organisasies weer, Inet verwysings na d i e Staatskoerant waar in d i e organ isas ie ingevolge d i e Wet verb ied i s ; raadpleeg ook Van der Vyver en Jo t~be r t 19RO 39.

Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 116.

A r t i k e l 3 0 ~ ~ ) van d i e Wet op 14aatskappye 61 van 1973 bevat voor ts 'n bepa=

l i n g bet re f fende d ie belang wat d i e doe1 van 'n organ isas ie v i r d i e verkry=

g ing van r e g s u b j e k t i w i t e i t inhou. Ind ien 'n organ isas ie se hoofdoel u i t =

s l u i t l i k winsbejag i s , kan daar s legs r e g s u b j e k t i w i t e i t verkry word i nd len

d i e r e g i s t r a s i e v o o r s k r i f t e van d i e Maatskappyewet nagekan i s . D ie gevolg

h iervan i s da t d i e doe1 van sekere organisasies, i nd ien d i t u i t s l u i t l i k 'n

winsoogrnerk inhou, verhoed dat sodanige organisasies gmeenreg te l i ke regs=

persoon l ikhe id kan verkry .

D ie doe1 van ' n regspersoon i s verder deurslaggewend v i r d i e voortbestaan

van d i e regspersoon, aangesien veryde l ing van d i e doe1 t o t on tb ind ing van

d i e regspersoon l e i .

D i t i s opval lend da t n i e een van d i e ho fo i t sp rake wat d i e gemeenregtelike

ve re i s tes v i r d i e toekenning van regspersoonl ikheid u i t eens i t , daarvan r w l =

d ing maak da t 'n regspersoon op kontrak berus n ie . Soos u i t 2 hiet-bo b l yk ,

was d i t ook n i e ' n gemeenregtelike v o o r s k r i f da t ' n regspersoon op kontrak

berus n i e . Oor d i e vraag of d i e gemeenregtel Ske regspersoon op kontrak be=

rus a1 dan n i e , word by 5.3.2.1 hieronder v o l l e d i g bes in .

Dp grond van d i e bostaande u i t e e n s e t t i n g kan d i e volgende regsvere is tes

v i r d i e bestaan van gemeenregtelike regspersone ges te l word:

4.2,Z.l Daar moet 'n e n t i t e i t bestaan wat draer i s van reg te en v e r p l i g =

t i n g e (waaronder d i e kompetensie an eiendom t e b e s i t ) a f sonde r l i k van d i e

r e g t e en v e r p l i g t i n g e van d i e i nd i v i due waaru i t d i e e n t i t e i t saamgestel i s ;

4.2.2.2 Die e n t i t e i t m e t ' n bepaalde i n t e r n e gesagstroktuur vertoon en

as sodanig voortbestaan ongeag d i e w i sse l i ng van i nd i v i due waaru i t d i e en=

ti t e i t saamgestel i s ;

54) A 30: "Geen vereniginq van persone opger ig na 31 Desember 1939 met d i e doe1 om sake t e doen wat d i e maak van wins deur d i e vereniging o f i n d i = v idue le lede daarvan as oogmerk he t , i s ' n regspersoon n i e , tensy d i t as ' n maatskappy gereg is t reer word kraqtens h i r r d i e Wet, o f opqer iq word ingevolge 'n ander wet o f voor 31 Mei 1962 opger lg i s ingevolge 'n Patentbr ie f of Kon ink l i ke Oktrooi." Vql ook S m t h A f r i w n Flour

Ml:Z Lerc ' f i h t u ~ Z /l35<ci<tL i o r l I) Rttt~l*~;?'Li: F(orlr PliZZs 1938 CPD 199.

4.2.2.3 Die e n t i t e i t rnoet ' n voorafbepaalde hoo fdoe l ( - s te l l i ngs ) na=

s t r e e f , we1 ke hoofdoe l ( -s te l l ings) n i e onwet t ig o f co~ltra bones mares

mag wees n ie .

H ie rd ie samevatting du i eg tor n i e aan wat regsub jek t iw i t e i t i s o f waar in

d j e r e g s u b j e k t i w i t e i t van 'n regspersoon dan gele2 i s n ie . O i t verskaf ook

geen antwoord op d i e volgende probleme n ie :

- Bestaan d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van 'n regspersoon vanselfsprekend o f

word d i t deur d i e s t a a t l i k e pos i t iewe reg vor leen?

- In a a n s l u i t i n g hiermee ontstaan d i e vraag o f ' n verbode organ isas ie

steeds r e g s u b j e k t i w i t e i t behou (hoewel i n beperkte mate deurdat by=

voorbeeld d i e verbode organ isas ie se handelingsbevoegdheid en versky-

ningsbevoegdheid horn ontneem kan word) dan we1 o f d i t ntoont l ik i s

da t d i e pos i t iewe reg ' n verbode organ isas ie se r e g s u b j e k t i w i t e l t

geheel kan ontneem, welke vraagstuk ontstaan h e t deurdat d i e u i t =

spraak i n d i e ~ o ~ r l : s o n - s a a k ~ ~ ) l u i da t 'n regspersoon n i e ower+teids=

toestenming benodig ten einde i n d i e regsverkeer t e kan optree nie.

Sou d i e arglanent aangevoer word da t 'n regspersoon sonder erkenning deur

d i e pos i t iewe reg kan ontstaan, maar dat d i e pos i t iewe reg sodanige regs=

persoon kan ontbind i n d i e n d i e hoofdoel m w e t t i g o f contra bows moms i s ,

beteken d i t dat ' n verbode organ isas ie met verbode d o e l s t e l l i n g s van meet

a f aan we1 r e g s u b j e k t i w i t e i t kan verkry, maar da t d i e pos i t iewe reg dan by

~ g t e i s om SO 'n organisasie t e ontbind.

~ ~ 5 ~ ~ ) wys daarop da t d i e bestaansvereistes van d i e regspersoon gebruik

word om as maatstawwe v i r d i e ve rk la r i ng van r e g s u b j e k t i w j t e i t t e dien, en

hy k r i t i s e e r dan h i e r d i e maatstawe as vaag en vemarrend. Hy i s verder

van lnening da t d i t i n d i e regsverkeer m o e i l i k i s om vas t e s t e l walineer

'n qroep aan d i e qestelde vere is tes voldoen, aangesien d i t moont l i k i s

dat 'n regspersoon t o t stand kan k m sonder dat d i e op r i g te rs d i t u i t d ruk=

55) Sien t e t s by vemys ing 37 hierbo.

56) 1961 7-13.

l i k gestel het (of besef het ) dat 'n regspersoon opgerig i s . Vera1

derdes kan i n onsekerheid verkeer daaroor o f 'n regspersoon t o t stand

gekm het, wat n i e bevorderl ik v i r regsekerheid i s nie.57) Na my mening

fouteer Uys as hy d i e bestaansvereistes as vaag en vetwarrend aarmerk. Mat

we1 verwarring kan skep, i s d i e f e i t dat d i e lede van 'n regspersoon o f

buitestaanders n i e a l t y d bewus mag wees i n watter mate 'n e n t i t e i t aan bier=

d ie vereistes voldoen a1 dan nie.

Ten grondslag van h ie rd ie probleme 16 d i e f e i t dat regsubjekt iwi te i t n6rens

behoorlik ontleed en op regspersone toegepas word nie. I n aanslu i t inq by

d ie transendentaal-empiriese metode 16 d i t op d i e weg van regsteoret ic i wn

oplossings i n h ie rd ie verband t e verskaf, aangesien d i t n i e noodwendig d i e

regsprekers se doe1 i s om teoretiserend t e werk t e gaan nie. D i t i s belang=

r i k om t e poog om bogenoemde probleme aan d ie hand van ' n ont led ing van d ie

begrip regsubjekt iwi te i t op t e 10s.

4.2.3 Regsubjekt iwi te i t teoret ies besien

Van der ~ ~ v e r ~ ~ ) m s k r y f regsub jek t iw i te i t as d i e vermol! van Sets O F ien~and

om as subjek (en n i e as objek n i e ) aan d i e regsverkeer deel te neem. Hy ver=

meld verder: "... (A)s 'n mens van d i e standpunt uitgaan dat d i e reg i n sy

wesenlike kern mot regte en verp l ig t inge t e make het, kan j y regsubjekt iwi=

t e i t i n t e r n van regshevoegdheid def in ieer sonder om dus i n jou d e f i n i s i e

melding t e maak van a1 d i e ander funksies op regsgebied wat dew 'n regsub=

jek vervul word . . . . .59)

Die vraay ontstaan egter o f d i t afdoende i s om regsub jek t iw i te i t aan d i e

hand van 'n enkele konrpetensie60) o f meerdere kompetensies6') t e def in ieer

57) Uys 1961 12.

58) 1973 266.

59) Van der Vyver 1973 273. Hy vermeld dat hy n i e bedoel om 'n vol ledige d e f i n i s i e van regsubjekt iwi te i t te verskaf nie, maar b loo t 'n paar ge= dagtrs wissel ten einde gedaytes t e p r i kke l .

60) Ol ivder, Joubert, Boberg, Hosten. Sien ook vne 21 en 22 hicrbo.

61) Van Zyl. Kyk teks by vemysing 27 hierho.

en of d i e beg r i p regsub jek t iw i t e i t n i e 'n ingewi kke lder samestel 1 i n g h e t

nie.62) ~ l o t z ~ ~ ) verk laar da t d i e m~skrywing van r e g s u b j e k t i w i t e i t aan d t e

hand van kompetensies inhoudloos i s , aangesien d i t n i e t o t d i e wese van

regsub jek t iw i tei t devrdr ing n ie . Daar i s reeds vemys na d i e standpunt van

Van ensb burg^^) wat verk laar da t r e g s u b j e k t i w i t e i t d i e hoedanigheid i s

van regsubjek t e wees, d l t wi 1 s@ d i e hcedanigheid van onderworpe aan d i e

reg t e wees. Dat Van Rensburg se ui tgangspunt kor rek i s , kan n i e b e t ~ y f e l

word n i e , maar h i e r d i e omskrywing verk laar n i e v o l l e d l g wat d i e wpse en i n =

houd van r e g s u b j e k t i w i t e i t i s n i e . Ten einde d i t t e verk laar , kan kompeten=

s ies ntyns ins iens n i e u i t 'n omskrywing van r e g s u b j e k t i w i t e i t weggelaat

word n ie .

Tans d e f i n i e e r Van der vyverG5) r e g s u b j e k t i w j t e i t as d i e vcrmo? om j u r i =

d iese kompetensies, subjekt iewe reg te en regsve rp l i g t i nge t e kan he. Fen

van d i e kmpetens ies h i e r t c r sake i s regsbevoegdheid, wat omskryf word

as d i e vermok! om draer van reg te en v e r p l i g t i n g e t e wees en sekere ampte

i n d i e regsverkeer t e beklee. Van de r Vyver m e t ge lyk gegee word dat d i e

r cq te w a t by r e g s u b j e k t i w i t e i t t e r sprake i s , m@r as s legs subjekt iewe

r e g t e i s , aangesien d i t ook op kompetensies du i . Desondanks kan sub jek t i e=

we thegte n i e van ' n pe rsmn se r e g s u b j e k t i w i t e i t u i t g c s l u i t word nie, aan=

, gesien hy u i t hoofde van een van sy kornpetensies (naarnli k regsbevoqdheid)

draer van ondcr rneer subjekt iewe reg te i s . O i t skyn dus o t~nod ig t e wees om

r e g s u b j e k t i u i t e i t aan d i e hand van kmpetens ies , subjekt iewe r e g t e en regs=

v e r p l i g t i n g e t e omskryf, aangesien subjekt iewe r e g t e en regsve rp l i g t i nge

62) Geldar t 1924 7; asook Van Rensburg 1974 94, wat meedeel da t regsubjek-. t i w i t e i t n i e aan d i e hand van kompetensies omskryf behoort t e word n i e .

63) 1963 5: "Dies l i e g t zum T e i l daran, dass d i e I n h a l t l o s i g k e i t der ge= nannten Ausgangsdef in i t ion xu we i te ren Konkret is ierungen m i n g t , zum T e i l versucht man damit auch den b e g r i f f l i c h e n Dualismus zwischen rechts fah igen und n i c h t r e c h t s f f h i g e n Gebilden zu durchbrechen." D i t i s 'n p r o b l e m waarop Uys 1961 12 reeds gewys he t .

64) Van Rensburg 1974 94. Raadpleeg ook teks by verwysing 33 hieronder.

65) Van der Vyver en Joubert 1980 33. Raadpleeg ook vn 20 hierho. Kyk eg= t e r Van der Vyver 1973 273: "Die vermoe om d r a w van reg te en v e r p l i g = t i n g e t e wees, i s reeds by regskevoegdheid inbegryp en i s daaroirr i n bedoelde d e f i n i s i e tou to loq ies .

135

immers reeds i n een van d i e kompetensies, naamlik regsbevoegdheid, ve rva t

i s . Ind ien d i t nod ig sou wees om spes i f i ek op subjekt iewe reg te en regsver=

p l i g t i n g e klem t e 18, sou d i t na my mening be te r gewees het om regsubjek.

t i w i t e i t t e omskryf as d ie vernloe an j u r i d i e s e kornpetensies. waaru i t onder

meer subjekt iewe reg te en regsve rp l i g t i nge voo r t v l oe i , t e kan he.

Volgens 'n vroezre standpunt van Van 2 ~ 1 ~ ~ ) i s d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van In

e n t i t e i t daardie aspek van sy persoon l ikhe id wat ae subjek i n d i e j u r i d i e s e

wetskr ing optree. Hierop lnoet geantwoord word da t d i t i m e r s d i e t o t a l e reg=

subjek i s wat as subjek i n d i e regsverkeer opt ree en n i e s leqs 'n ospek uan

sy persoonZikheid n ie . Regsub jek t iw i t e i t as sodanig kan n i e as subjek i n d i e

regsverkeer opt ree n ie , maar du i b l o o t op 'n eienskap van d i e regsubjek om

as subjek aan d i e regsverkeer deel t e neem. I n d i e jongste t yd omskryf Van

Zyl r e g s u b j e k t i w i t e i t en igs ins d u i d e l i k e r as: ". . . daardie nspek ( faset , sy

o f funksie) van 'n e n t i l e i t wat as subjek i n d i e j u r i d i e s e wetskr ing fun=

Homes omskryf r e g s u b j e k t i w i t e i t op naastenby d i e s e l f d e wyse as Van Zyl.

maar wys daarop dat r e g s u b j e k t i w i t e i t d i e eienskap van d i e regsuhjek i s onr

aan d i e regsverkeer deel t e neern: 68

". . . (R)echtssub jec t iv i t e i t i s drager z i j n van f e i t e l i j ke j u r i d i =

sche aanspraken en rechtspf ich ten. De r e c l r t s s u b j e c t i v i t e i t i s een

door rechtsnormen geregelde j u r i d i s c h e hoedanigheid h i e r i n bestaande

dat mensen en corpora t ies r e s p . d o e f v e r n ~ ~ e n ~ ~ ) a l s drager van sub=

j e c t i eve rechten (zakel i j k e en persoonl i . j ke rechten, i n d u s t r i P l e en

i n t e l l e c t u e l e e igendm) , van sub jec t ieve rechtsbelangen (persoon l i j k =

66) Van der Vyver en Van Zy l 1972 154-155.

67) !an der Vyver en Van Zyl 1982 373. Op aw 372 voer hy egter steeds aan: Daardie mpek v w Piet ctl pelwmnlikheid W L CIS subjek i n d i e j u r i -

d iese wetskr ing optree, heet sy ' r e g s u b j e k t i w i t e i t ' ." ( k u r s i v e r i n q myne). I n h i e r d i e u i t eense t t i ng v ind Van Zy l aans lu i t i ng by Oooyeweerd - kyk 3.7.10 hierbo.

68) Homes 1976 116. Op aw 115 s@ Hommes dat r e g s u b j e k t i w i t e i t ' n hoeda= n ighe id i s . Raadpleeg ook But tner 1967 29 en Mumenhoff 1979 13, wat r e g s u b j e k t i w i t e i t as 'n Eigensrhaft omskryf; ook Ha f f 1915 1 vn 4; K lo tz 1963 7-9.

69) Homes beskou korporasies en doelvern~oCns as deur rnense georqaniseerde gemeenskappe. V i r vo l l ed ige r bespreking s ien teks by verwysing 146 h i e r - onder .

heidsrechten a l s eer, v r i j b i d , leven, e.a.) en van ( f e i t e l i j k e )

rech tsp l i ch ten optreden en aan h e t rechtsverkeer deetnemen."

Homes besk ry f dus wie regsubjekte kan wees , naan~l i k m e n w en deur wrwe ge=

oryawicccrde g m n a w k q p ( korporasies ) en d w r mcnse genrgan?:fiaerile doe Z-

uermokhs. Verder du i hy aan d a t d i e hoedani gheid regsub jek t iw i t e i t deur

regsnorme gereel word. O f r e g s u b j e k t i w i t e i t deur d i e s t a a t l i k e pos i t i ewe

reg aan sowel n a t u u r l i k e as regspersone toegeken word, s6 hy n i e u i t d r u k l i k

n i e . D ie b l o t e f e i t dat l e t s d e w regsnorme geree l word, beteken nog n i e

noodwcndig dat d i t deur d i e s t a a t l i k e pos i t iewe reg ver leen i s n ie . Tog kan

'n wens u i t ' n geheeloorsig van H m e s se standpunt a f l e i da t hy d i e toeken=

n ing van d i e n a t u u r l i k e en d i e regspersoon se r e g s u b j e k t i w i t e i t aan d i e

s t a a t l i k e posi t i w e reg toeskryf .

N ie een van hiet-die omskrywings verskaf egter bevredigende antwoorde op

d i e vrae soos i n 4.2.1 en 4.2.2 h ie rbo ges te l n i e . Die w s e van regsubjek=

t i w i t e i t word myns ins iens n i e verk laar n ie .

4.2.4 Die wese van r e g s u b j e k t i w i t e i t

Alvorens t o t d i e v e r k l a r i n g van d i e wese van r e g s u b j e k t i w i t e i t deurgedring

kan word, i s d i t noodsaaklik om vas t e s t e l waarom d i e mene regsub jek t iw iz -71) t e i t he t . I n h i e r d i e verband ve rk laa r Van Nispen t o t Sevenaer.

"Want h ierover bestaat geen v e r s c h i l van meening: de mensch i s

rechtssub jec t , he t rechtssubject , zoowel voor de voorstandprs de r

doelgedachte, a l s voor de f i c t i e l e e r . Daarnaast z i ch hebben a f t e

vragen, welk geheel van f e i t e n aan de rech ts f i guu r , d i e van het

pos i t i eve rech t naast en q e t i j k de mensch a t s rechtssub jec t op=

t reed t , t en grondslag l i g t . D i t i s noodzakeli j k , m d a t men h e t

j u r i d i s c h wonder der rechtspersoon 0. i . n o o i t kan benaderen, l a a t

staan optossen, i nd ien men n i e t vraagt naar de oo rsake l i j khe id

70) Homes i s n i e ' n navotger van d i e subjeklose doe l ve rme teo r i e van B r i nz n i e - s ien H m w s 1976 161-162. D i t i s ook i n 'n persoonl ike gesprek met t l m s bevest iq .

voor ' t ontstaan der rechtspersoon en van de rechtsbevoegd=

he id b i j den mensch, b i j de vereeniging en b i j de s t i c h t i n g . "

Verder beklemtoon Van Nispen t o t Sevenaer dat d i t n i e afdoende i s om reg=

s u b j e k t i w i t e i t n e t aan d i e hand van r e g t e en v e r p l i g t i n g e t e oniskryf n i e ,

aangesien d i t n i e aan d i e diepgaande v e r s k i l tussen d i e n a t u u r l i k e per=

soon met r e g s u b j e k t i w i t e i t en d i e regspersoon met r e g s u b j e k t i w i t e i t reg

l a a t geskied r ~ i e . ~ ' )

4.2.4.1 By n a t u u r l i k e persone

Daar bestaan haas geen r e g s t e l s e l meer wat n i e u i t d r u k l i k ve rk laa r da t d i e

i n d i v i d u e l e mens regsubjek i s n ie . A l l e n a t u u r l i k e persone se regsubjekt i .

w i t e i t was egter n i e a1 t y d deur d i e pos i t iewe reg erken n ie , en j u i s d i t

word gewoonlik aangevoer as ondersteuning v i r d i e standpunt da t regsubjek.

t i w i t e i t s legs deur d i e pos i t iewe reg toegeken kan word. D i t i s welbekend

dat slawe deur d i e Rmeine n i e as regsubjekte gereken i s n i e , aangesien

d i e reg te en v e r p l i g t i n g e van slawe i n d i e regsverkeer n i e as beskermings=

waardig geag i s n ie .73 ) Presies d iese l f de l o t he t ook d i e vagobttrrdue o f

voe lv ryverk laarde yet re f , deurdat so I n persoon se regte en ve rp l i g t i nge

horn deur d i e owerheid ontneent i s en hy dus geen beskermingswaardfge r e g t e

gehad h e t n ie . H ie rd ie mense h e t 03nskynl ik geen r e g s u b j e k t i w i t e i t gehad

n i e en kon onder sekere mstandighede s e l f s regrnatjg deur enige persoon

gedood word. D i t i s eg te r n i e so 'n ui tgeaaakte saak d a t sodanige persone

yoen r e g t e en v e r p l i g t i n g e gehad h e t n ie . D i t i s bekend dat slawe bepaalde

72) I b i d : "Men b e s c h r i j f t de moge l i j khe id om sub jec t ieve rechten t e b e s i t = ten, een nwge l i j khe id gemeen aan mensch en vereeniging, en bez ie t van= u i t d i t gezichtspunt deze naar hun wezen zoo geheel onderscheidene rechtssubjecten, Zoo komt Inen e r toe, an d i t mensch i n d i t opz i ch t n i e t anders t e z ien dan z i j n zeepfabr iek." Op d i e onderskeid tussen d i e regsub jek t iw i t e i t van n a t u u r l i ke en regspersone word i n 4.2.4.8 hieronder vo l l ed ige r ge le t .

73) Van de r Vyver en Van Zy l 1982 400; Joubert 1951 7. D i t i s oplnerkl ik da t slawerny n i e op s k r i f t u u r l i k e gronde afgekeur kan word n ie ; daar i s eg te r u i t v o e r i q e v o o r s k r i f t e i n d i e Bybel wat d i e rerite van slawe omskryf; vg l Ex 21:2-3. A Z Z e slawe kan dus n i e as regsobjekte g e t i = peer word n ie .

f am i l i e reg te kon u i t o e f e n en s e l f s kon e r f . 74)

~ o m n e s ~ ~ ) verk laar d i e toekenning van r c g s r r h j e k t i u i t e i t t o t j u r l d i e s e nnn=

ge leenthe id en s@ dat daar derhalwe van regsweg bes lu i t ~ o e t word o f aan 'n

persoon r e g s u b j e k t i w i t e i t ver leen moet word a1 dan n ie . I n vroeEre reg-

s t e l s e l s i s daar dan heel d ikwels ontken dat bepaalde persone v i r regsub-

j e k t i w i t e i t i n aanmerking kon kom weens d i e f e i t da t h u l l e van regsw&

geen regsbeskerming gen ie t h e t nie.76) Vandag bestaan daar i n a l l e reg=

s t e l s e l s e e n s t m i g h e i d daaroor da t a l l e nlense we1 r e g s u b j e k t i w i t e i t he t .

Vanui t t i i e r d i e u i tgangspunt word d i e a f l e i d i ng dan gemak da t d i e regsub=

j e k t i w i t e i t van n a t u u r l i k e persone deur d i e pos i t iewe reg ver leen w 0 1 - d . ~ ~ )

Van der ~ ~ v e r ~ ~ ) wys daarop da t d i e pos i t iewe reg a l t y d aan d i e hand van

a l l e werk l ikhe idsbeg inse ls waarop d i t herus ( d i e sogenaamde subst raatkr inge)

gepos i t i vee r m e t word, anders i s d i e r e s u l t a a t skynreg. So sou d i t byvoor=

beeld skynreg wees as d i e pos i t iewe reg sou hepaal da t puber te i tsouderdm

74) Van Zy l 1977 211: " I n s t e l l i n g van 'n s l a a f as erfgenaam h e t dan ook n i e sonder meer v r y l a t i n g neegebring n ie . " Ook Van der Vyver en Jou= b e r t 1980 35 betwyfe l d i t da t d i e Ronreinse s laa f n e t ' n regsobjek was. Raadpleeg ook Van Nispen t o t Sevenaer 1936 45: "Ook de s l a a f i s ' a l i q u i d secundum se subsistens e t ab a l i i s d is t inc turn ' . Dat dc onge= horen vrucht, h e t k ind , de k rankz inn igc z e l f z i j n rech t n i e t vernag u i t t e oefenen, neent n i e t weg, d a t ook deze mense l i j ke wezens aan= spraak hebben op hun eigen bestmning, n l . de voor hen geldende orde= n i n g na t e leven, dat niemand hun d i e mag be le t t en , d a t r i j dus rech- ten hebben. "

75) 1976 116: "Het gaat b i j de r e c h t s s u b j e c t i v i t e i t om he t j u r i d i s c h e aspect van mensen en soc ia le organ isa t ies . . . "; Bu t tne r 1967 29: "(Das) i s t e i n r e i n j u r i s t i s c h e n B e g r i f f ... ." Kyk ook Asser-Van de r Gr in ten 1980 d l 2/11 6 en Dewey 1926 655 en 658; anders Van Haer. s o l t e 1971 18.

76) Paton en Derttam 1972 393; Van der Vyver en Van Zy l 1982 398-399.

17) Wolf en Naujoks 1955 59; Htrsserl 1964 5.

78) Van de r Vyver en Van Z y l 1982 107-108; ook Van Haersol te 1971 71: "Zo maakt he t p o s i t i e v e recht u i t , i n hoeverre een d ie r , een f faeus, cen misgebaorte, een infans, een v i jand, een diensknecht enz, i n rech te a l s ' sub jec t ' of ' pe rsmn ' moeten worden aangmerkt . Maar ook h i j kan n i e t a l l e s doen wat h i j w i l : de gedachte de r s l a v e r n i j b l i j k t nauwe= 1 i j k s consequent door t e voeren." Anders nleen Dewey 1926 658, wat d i e waarde van eksterne beginsels ontken.

op t i e n j a r i g e l e e f t y d vasgestel moet word, want d i t hou n i e met d i e b i o -

t i e s e werk l i khe id rekening n ie . Die vraag ontstaan nou o f d i t skynreg s a l

wees i n d i e n d i e pos i t iewe reg bepaal dat v i r regsoogmerke die r e g t e van

sskere pertione n i s bcskc?mir~gbmwrdig ih' nie. Sou d i t we1 skynreg wees , dan kan r e g s u b j e k t i w i t e i t n i e deur d i e pos i t iewe reg ver leen word n i e , maar

bestaan d i t vanselfsprekend.

Die vraag ontstaan o f d i t skynreg i s i n d i e n d i e Romeine bepaal d a t daar i n

h u l l e samelewing geen behoefte bestaan om reg te (ook d i e reg op lewe) van

bepaalde mense t e b e s k e n n ie . Myns ins iens sou d i t n i e skynreg wees ind ien

daar werkZik i n d i e Romeinse samelewing geen behoefte bestaan het om h i e r d i e

persone se reg te beskermingswaardig t e ag n i e en i nd ien d i e maatreg1 salne=

l e ~ i n ~ s o r d e n e n d ~ ~ ' was. Die Romeine het slawe n i e as behorende t o t h u l l e sa=

melewing geag n i e (slawe i s as regsobjekte gereken) en het i n d i e gemeen=

skapslewe geen r e g t e aan slawe toegeken n ie .

Tans i s d i e gevoel da t d i t n i e goeie reg i s n i e en teen d i e gevoel van naas=

t e l i e f d e i nd ru i s , maar d i t i s n i e daarom skynreg n ie , met d ien verstande dat

d i e Romeine met a1 h u l l e samelewingsbeginsels rekening noes g e b u he t . Sto=

k e r noem sodanige reg eg te r onwtrre reg, andat d i t n i e i n ooreenstenuning met

C h r i s t e l i ke beginsels geposi t i v e e r i s nie.@) Sou d i e pos i t iewe reg byvoor=

beeld bepaal dat sekere mense se r e g s u b j e k t i w i t e i t t o t a a l ontken word ( i n

so 'n mate d a t h i e r d i e mense argumentshalwe n i e 'n reg op lewe h e t n i e ) ,

mag d i t v i r 'n Chr is ten i n s t r y d met d i e gebod t o t naas te l i e fde wees (en

daarom onware reg) . Wanneer d i t eg te r kragtens regsbeginsels geskied en sa=

melewingsordenend i s , i s d i t n i e skynreg nie, a1 kan d i t n i e as C h r i s t e l i k e

reg aangemerk word n i e . As daar i n 'n heidense samelewing mense aan afgode

g e o f f e r word omdat hul l e g l o da t d i e afgode d i t beveel het, hou h i e r d i e

mense we1 rekening met h u l l e ge loofsoor tu ig lng by d i e p o s i t i v e r i n q van reg.

79) ' n Mens kan we1 d i e m o n t l i k h e i d voorslen d a t d i t samelewingsordenend i s om bepaalde persone h u l l e reg op 1 w e t e ontse, byvoorbeeld by d i e v o l = t r ekk ing van d i e doodstraf .

80) Stoker 1970 9. Oorweeg ook d i e onderskeid tussen skynreg en onware reg wat Van der Vyver en Van Zyl 1982 400 aan d i e hand van d i e standpunt van Stoker maak: "So i s afgodediens ey t e godsdiens ( d i t i s n i e ekono= mie o f kuns n ie ; d i t i s i e t s wat t o t d i e ge loofswetskr ing t o i s h o o r t ) , maar d i t i s ownre godsdiens (omdat d i e ware God n i e aanbid word n ie ) . "

D i t i s eg te r n i e so ' n u i t g m a a k t e saak da t d i e Rmueinse slaw@ g e m r e g t e

gehad he t n ie . H ie rd ie probleern i s des t e meer van belang i n d i e l i g van

d i e f e i t da t a l l e mense tans draers van r e g s u b j e k t i w i t e i t i s . V i r nty l y k

d i t waarskynl iker da t d i e Romeine by d i e ontkenning van d i e regsub jek t iw i -

t e i t van s l awe n i e met a l l e werkl i kheidsbeginsels rekening gehou he t n ie .

H u l l e h e t byvoorbeeld n i e vasgestel o f d i e slawe 'n behaefte aan besker=

~aingswaardige regte gehad h e t nie. D ie slawe he t (hoewel d i e Romeine d i t

ontken h e t ) t og deel van h u l l e gmeenskap gevonn. Hoewel a l l e lede van ' n

gweenskap n i e met bestaande regsreCls hoef saam t e stem nie, m e t d i e regs=

r e e l s t o t ordening van d i e I ~ c samelewing dien. Die ontkenning van d i e

regsub jek t iw i t e i t van slawe kon b e s l i s n i e v i r d i e slawe samelewinssorde=

nend en regsbeskermend wees n ie . Wa my mening was d i e ontkenning van d i e

r e g s u b j e k t i w i t e i t van slawe deur d i e Romeine we1 op skynreg gegrond.

D ie bogenoemde beginsel kan ook op d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van regspersone

toegepas word. lnd ien d i e pos i t iewe reg sou ontken da t groepvonning tussen

mense moont l i k i s , sou d i t skynreg wees, want d i e pos i t iewe reg hou dan

n i e rekening met d i e sos ia le we rk l i khe id n ie . As d i c pos i t iewe reg egter

aan bepaalde e n t i t e i t e r e g s u b j e k t i w i t e i t ver leen of weens bepaalde redes

weier om r e q s u b j e k t i w i t e i t aan ander e n t i t e i t e t e verleen, dan i s d f t geen

skynreg n i e , n ~ i t s d i e r-egsvormer i n so 'n geval i n ooreenstemning met regs=

beginsels, met d i e oog daarop on! d i e samelewing t e orden optree.u)

81) Ten ops ig te van d i e ordenende funksie van d i e regsvormer, m r k De Ur ies 1980 14 op: "De wetgewer i s sche rps l i j pe r t e r w i l l e van de rechtszeker- heid." Kyk verder Van Haersol te 1971 71 ev en Van der Vyver en Van Zy l 1982 103-107 en 384.

82) Uaar word n i e h i e r ingegaan op d i e probleem waar d i e s t s a t se regsub= j e k t j w i t e i t vandaan ken) n ie . Die s t a a t se r e g s u b j e k t f w i t e i t kan k laar= b l y k l i k n i e aan d i e pos i t iewe reg ont leen word n i e . I n h i e r d i e verband kan d ie volgende bronne geraadpleeg word: CMO van Nispen t o t Sevenaer Ovcr ha t a w z m dell mc~L.wlr~pp,pU in 77icmi~Ldsc~hen a i n Alqenreen Neder- landsch T i j d s c h r i f t v m r Wijsbegeerte en Psychologie 28e j r g 1934(b); Van Haerso l te 1971 25 ev; G J e l l i n e k Syskem~n iipr wh jek t ioen IrffenL= 7 ic-hen IlechLt? 1905 12- 14 ; G Hass P C I V C I ~ ~ , Psrsiin l i chkr i t zrnd & r i s = t?'s&.e Persun 1964 54 ev; E Dennjnger 13erhLspo~r:nn und SoZidc;.riiir't 1967 269 ev; T Mmnnen d r ! r i s t i n c h ~ S c h i f i e n bd 3 1907 54-62; K Haff G ~ u ? ~ d l ~ g c w ez'gsn Y i i r y c ~ d z n ~ t n Z e k 1915 87-108; HJ Wol f f CJrgtrnsrhof't i r d , j~r~int isc?zc Prwm bd 1 1933 232-345.

4.2.4.3 Regsubjektiwi t e i t s k r i f t u u r l i k benader

Hoewel r e g s u b j e k t i w i t e i t ' n j u r i d i e s e beg r i p i s wat v i r d i e oogmerke van

d i e reg aangewend moet word, kan ' n mens se s ien ing h iervan n o o i t van sy

ge loofsoor tu ig ing losgemaak word n ie . D ie reg fungeer nou e e n ~ a a l n i e a f =

sonder l i k n ie , rnaar ~noet steeds met ander werk l ikhe idsbeg inse ls rekening

hou. ~ o o y e w e e r d ~ ~ ) beklemtoon hoofsaak l ik d i e belang van d i e sogenaamde

subst raatkr inge (wetskringe, wat as onderbou v i r d i e j u r i d i e s e wetskr ing

d ien) by d i e vorming van 'n regsbegrip, te rwy l d i e sogenaamde supers t raat=

k r i n g e ( d i e e t i e s e en p i s t i e s e wetskr inge) ne t van belang i s by d i e regs=

idee ( d i t w i l s@ v i r d i e rneer volmaakte, i d e e l e reg) . Van der Vyver be=

aam da t d i t n i e noodsaaklik i s om by regsvorming met d i e supers t raatkr inge

rekening t e hou n ie . Aangesien d i e j u r i d i e s e supers t raatkr inge egter be=

s l a g gee aan d i e regsidee, l e i d i t t o t 'n prysenswaardiger r e g s t e l s e l i n =

d ien e t i ese en p i s t i e s e norme we1 by regsvorming ' n r o l speel .84) Die i n =

vtoed van d i e betrokke mens se ge loo fsoo r tu ig ing kan ook na my mening n o o i t

b u i t e rekening ge laat word waar d i t op begr ipworming oor r e g s u b j e k t i w i t c i t

aankm n ie . Die Ch r i s ten - j u r i s h e t i n h i e r d i e verband dan ook d i e roeping

en v e r p l i g t i n g om regsbegrippe (en d i e gepos i t i veerde reg) by d i e vonning

van enige regsteore t iese s ien lng vanu i t ' n C h r i s t e l i k e ver t rekpunt t e be=

oordeel .85)

Wanneer d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e n a t u u r l i k e persoon ont leed word, k m

d i e vraag eerstens na vore w a n r m d i e n a t u u r l i k e persoon as regsubjek op-

t ree . V i r 'n Chr is ten kan daar maar een antwoord h ie rop wees: vanweg d i e

f e i t da t d i e lwns d i e kroon van d i e skepping is,86) na d i e ewebeeld van

God geskape is87) en, hoewel s e l f ' n skepsel, deur God oor d i e he le skep-

83) 1937 219. Sien ook De Groot 1977 (a) 291 ev, wat vera l op d i e inv loed van ps igo log iese aspekte by regsvorming wys.

84) Van der Vyver en Van Zy l 1982 109 en 142-144; Honmes 1976 113 en 114; Stoker 1970 13 en 16.

85) Cboyeweerd 1937 205 wys op 'n mens se ' k i j sgee r i gen k i j k " , wat p r i n g r deur ' n mens se r e l i g i e u s e uitgangspunt beinvloed word. Vgl ook Stoker 1970 9- 10.

86) Gen 1:26-28; Bavinck 1908 d l 11 566-570.

87) Gen 1:26-27.

ping gestel i s om d i t t e bewerk en t e bewaak,8E) t ree d i e rnens as subjek i n

d i e t o t a l e geskape werkl lkheid op. Die f e i t dat d i e men$ beelddraer van God

i s , bepaal volgens Stoker sy status: "Di t a l l es veronderstel en getuig daarvar~ dat hy ( d i e mens) 'n stand,

'n status i n d i e kosmos beklee wat by stof, p lant en d i e r ontbreek,

en we1 'n status met bepaalde funksles, 'n status v i r bepaalde doel=

eindes. Sy mns-wees,sy persoon-wees veronderstel sy stand f n d i e

kosmos en v ice

Die nlens i s deur God as subjek i n d i e skepping geplaas en daaran i s d ie

mens ook i n d ie regsverkeer, wat n i e van d ie to ta le geskape werkl ikheid

losgemaak kan word nie, i n tenne van d ie skeppingsopdrag (wat ook 'n op=

drag t o t ordening i s ) draer van regte en verpl igt inge. Die regte en ver=

p l i g t i n g e s p r u i t voort u i t d i e f e i t dat God d i e mens met 'n besondere amp

en opdrag i n d i e skepping geplaas het, naamlik dat d i e mens as koninqskind

sekere regte het, maar as dienskneg van God sekere verp l ig t inge het. go 1 En.ige regste lse l wat n i e h ie rd ie Godgegewe regsubjekt iwi te i t van d i e mens

erken nie, ontken 'n skeppingsgegaene. V i r 'n Christen kan d ie regsubjekz

t i w i t e i t van d i e mens derhalwe n i e 'n hoedanigheid wees wat deur d ie posi=

tiewe reg verleen word nie, want d ie positiewe reg erken daarmee slegs 'n

skeppingsgegewene. Sou 'n regstel sel h ie rd i e Godqegewe regsubjektiwi te f t

van d i e Inens ontken, i s d i t egter n i e noodwendig skynreg n i e ( d i t kan onder

brpaalde mstandiqhede we1 skynreg wees), maar v i r 'n Christen i s d i t on=

ware reg. 91)

88) Gen 1:28; Gen 2:15; Stoker 1970 13-17: "fly (d ie mens) onderwerp d i e aarde en h&rs oor a1 wat lewe - ook oor homself; hy i s hC&r van d ie kasmos. kt sy natuurbeheersing skep hy ku l tuur, b r ing hy l e t s t o t stand wat d i e natuur u i t h m s e l f n i e kon doen nie. Sorgend behart ig ,, hy d ie mens (hon~self en sy naaste; as enkel i r~g en i n samelewingsverband).

091 Stoker 1970 14-15.

90) Stoker 1970 15; Du Plessis 1979 339: "Voorts i s elke wens deur Cad ge= skape as koninqskind - i s hy o f sy 'n gesagsdraer o f volmaghouer i n e i c reg wat aan sy o f haar Skepper en Verlosser verantwoording verskul= d ig i s ozr hoedat hy/sy sylhaar toerust ing as kroon van d i e skeyplng gebruik. Sien ook Van Nispen t o t Sevetraer 1936 43.

91) Kyk vn 80.

U i t hoofde van d i e Godgegewe s ta tus van d i e mens h e t hy d i e v e n o 6 om as

subjek i n d i e regsverkeer ap t e t r e e - h ieraan ont leen hy dus sy kompeten.

s ies . A l l e mense i s draers van kampetensies, maar n i e i n d iese l f de mate

n ie . Ek w i l met Van Zyl saamstem dat a l l e lnense ten minste regsbevoeg, han-

delingsbevoeg en verskyningsbevoeg i s , maar dat h i e r d i e kompetensies by

sanmige mense (soos byvoorbeeld kranksinniges en infinatos) i n I n mindere

o f ' n meerdere mate beperk word. Daar bestaan ook we1 veel meer as s legs

genoemde d r i e kon~petensies en d i e b l o t e f e i t da t ' n mens draer van kmlpe=

tens i cs i s , hou n i e i n d a t hy draer van (IZ d i e kmpetens ies hoef t e wees

n i e . D i t staan eg te r vas dat aTle mense draers van kmpetens ies i s weens

d i e s ta tus wat d i e mens (en d i e mens a l l een ) i n d i e geskape werk l i khe id

beklee.

D i e f e i t da t God d i e swaardmag aan d i e awerheid gegee het , hou verband

l ~ i e r m e e . ~ ~ ) Die owerlteid kan d ienoo reenkas t i g we1 'n persoon se regsub=

j e k t i w i t e i t hom ontneem fdeur byvoorbeeld d i e doodstraf t e v o l t r e k ) , maar

grandl iggend i s d i t n i e d i e owerheid o f d i e pos i t i ewe reg wat regsub jek t i =

w i t e i t aan 'n n a t u u r l i k e persoon ver leen nie.93)

4.2.4.4 Die mens vanselfsprekend regsubjek

Haewel h ant'^) n i e d i e bqemelde C h r i s t e l i k e standpunt navolg n ie , h u l d i g

hy d i e mening da t d i e nens vanselfsprekend (van nature) regsubjek i s , OM=

da t d i e mens ' n sede l ike wese i s . H i e r d i e eienskap word n i e d e w d i e pos i=

t iewe reg aan d i e mens ver leen n ie , maar d i e pos i t i ewe reg erken daarmee

ne t 'n n a t u u r l i k e gegewene. Die s ien ing van Kant v o m d i e grondslag van Von

Savigny se f i k s i e t e o r i e , wat daarvan u i tgaan dat d i e mens as sede l ike wese

92) Gen 9:6; Ex 21:12-15.

93) Die geskiedenis van Kain (Gen 4:14-16) i s i n h i e r d i e ops ig i n te res= sant. God ver leen aan horn 'n teken sodat hy n i e deur eniqe persoon gedood mag word n i e - hy behol;r derhaTwe sy re9 op lewe. Sien ook Van Nispen t o t Sevenaer 1936 45: Ook voor de z u i v e r p o s i t i e v e r e c h t kan e r van na tu re geen ander rechtsdrager bestaan dan de mensch."

94) 1797 10 ev. L e t ook i n h i e r d i e verband op Coing 1962 59; Wieacker 1967 375 ev; Denninger 1967 3-17; K r a f t 1938 8; Van Mispen t o t Sevenaer 1936 44; Van Haerso l te 1960 508 ev; Larenz 1979 436 en 437.

a l l e c n i n ind i v i due le hoedanigheid op r e g s u b j e k t i w i t e i t aanspraak kan mask.

Die r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e regspersoon berus dan noodwendig op 'n j u r i =

d iese f i k s i e . Dat d i e mens as sede l ike wese aanspraak kan maak op regsub=

j e k t i w i t e i t , word n i e betwis nie, maar Von Savigny se a f l e i d i n g dat n e t

d i e i n d i v i d u e l e mens werk l i k bestaan en d rae r van r e g s u b j e k t i w i t e i t kan

wees, kan n i e onderskryf word n ieeg5 )

Yerskeie ander j u r i s t e i s ook d i e mening toegedaan da t r e g s u b j e k t i w i t e i t

vansel fsprekend aan d f e n a t u u r l i ke persoon toekom, home1 h i e r d i e j u r i s t e

n i e noodwendig h u l t e s i en ing op ' n C h r i s t e l i k e ui tgangspunt begrond n ~ e . ~ ~ )

4.2.4.5 Die regspersoon n i e vanselfsprekend regsubjek n i e

I n t e e n s t e t l i n q met d ie pos i s i e by i n d i v i d u e l e mense kan n i e sonder mew

gesC word da t groepe men%@ vanselfsprekend r e g s u b j e k t i w i t e i t verkry n ie .

Groepvorming bestaan we1 vanselfsprekend en sou d i e p o s l t i w e req d i t ont=

ken, word skynreg geposi t iveer. A l l e groepe he t eg te r n i e r e g s u b j e k t i w i t e i t

( regspersounl i khe id) n ie , m d a t a l l e groepe n i e noodwendig as regsubjekte

i n d i e regsverkeer optree n i e . Tog bestaan daar i n e l k e groep d i e moont=

t i k h e i d om as regspersoon (regsubjek) op t e t r ee , m i t s d i e qroep aan be=

paalde ve re i s tes voldoen. Die moont l i khe id bestaan dus dat 'n groep onder

bepaalde mstandighede ' n regsubjek kan wees. ORI 'n regsubjek t e km wees,

beteken egter n i e dat ' n groep r e q s u b j e k t i w i t e i t he t n ie , want reqsubjekm

t i w i t e i t i s d i e hwdanighe id van regsubjek t e m e s . Gevolg l ik s t e l d i e s t a a t -

1 i ke p s i t i e w e reg d i e v e r r i s t e s vas waaraan 'n groep ntoet voldoen om reg=

subjek t e wees.

Daar i s reed5 gewys op d i e f e i t da t r eg te n i e a l t y d beskemingswaardig i s

nie.97) Die owerheid h e t t e a l l e t y e ' n samelewinqsordenende funksie en

i nd ien d i e " regte" van 'n groep persone n i e t o t d i e orde i n d i e sarnlewing

95) Kyk 3.2 .1 hierbo. Daar word oak n i e wt d i e oordrewe kumanistiese v ry - heidsideaat van h i e r d i e j u r i s t e samgestem n ie .

96) Raadpleeg d i e bronne aangehaal i n vn 94, asook B i i t tner 1967 29: "WXh- rend d i e Rechtspersonl ichkei t den Einzeln~ensch nach unserer Auffas= sung a l l e i n auf Grund se iner na tu r l i chen Existenz z u k m t , d i e n t s i e den j u r i s t i s c h e n Personen s t e t s zur Verfolgrrng ganz bes t i ~ r m ~ t e r Zwccke . . . ." Sien ook Larenz 1980 29, 37 en 115; Larenz 1935 227; No1 f 1976 136; Bischo f f 1918 3.

97) Van de r Vyver en Van Zy l 1982 398-399. Vgl ook teks by verwysing 73 h ierbo.

bydra n ie , kan h i e r d i e " regte" deur d i e owerheid ontken word sonder d a t

d i e owetheid noodwendig daarmee skynreg pos i t i veerg8) Sou d i e doe l s te l=

l i n g s van ' n groep persone n i e i n belang van d i e samelewing wees n i e , o f

i n fraudm~ k g i s (met hed r i eg l i ke oogmerke) skyn t e wees , is d i t d i e taak

van d i e owerheid om r e g s u b j e k t i w i t e i t aan sodanige groep t e ueerhou t e n

einde d i e belange van ander mense t e b e s k e t n ~ . ~ ~ ) Daar bestaan wye steun

v i r d i e standpunt d a t d i e s t a a t l i k e pos i t iewe reg o f owerheid regsubjek=

t i w i t e i t aan regspersone verleen. 100)

Wnskyn l i k bots h i e r d i e standpunt met d i e u i tspraak i n d i e Morr-tkn-

saak,lol) naamli k d a t d i e regspersoon n i e owerheidstoestemning benodig

alvorens d i t i n d i e regsverkeer kan opt ree n i e . Daar moet d u i d e l i k on-

derskei word tussen u i t d r u k l i k e owerheidstoesteming v i r d i e to ts tand-

koming van 'n regspersoon en d i e ver len ing van r e g s o b j e k t i w i t e i t deur d i e

pos i t iewe reg. D ie ee rs te beg r i p omvat d i e tweede, maar d i e tweede beg r i p

98) Kyk Van der Vyver en Van Zy l 1972 42 en 43: "God het dus i n beqinsel daarvoor voorsiening gemaak d a t d i e samelewing van mense deur verge l= d ing georden kan word. Hy h e t d i e beginsel van ordening v i r o Z 7 f 2

norme en d i e beginsel van vergelding v i r spes i f i ek ~ p m o n n e voor= sien. Hy het d i e wereld so geskape da t d i e moont l i khe id van samele- wingsordening deur middel van (onder meer) verge ld ing daar in bes taan en toe he t Hy aan d i e mens opdrag gegee om h i e r d i e beginye1 t e p s i : t i v e e r , h i e r d i e moont l i khe id t e verwerk l ik , deur pos i t iewe reg neer t e 16 v i r d i e o r d e l i k e naasbestaan van mense i n 'n samelewing." D ie r e g t e van ' n rowersbende as groep kan tog n i e besken ingswaard iq wees n i e en i n d i e n d i e owerheid d i t ontken, t r e e d i e ouerheid j u i s same: lewingsordenend op. Vgl ook Van der Vyver en Van Zyl 1982 103-107 en 384, sowel as vn 81 h ierbo en 0 i s c h o f f 1918 7.

99) D L 1 3 m L t~ i v Krugemdorp MunicipaL CounciL 1920 AD 530 op 547-550; en l e t op d i e standpunte van Womser en Drobnig ten ops ig te van l&mi~yj the cwrporats veil i n 3.3.8.2 hierbo.

100) Brauer 1962 13; Mu~menhof 1979 1-13; Larenz 1980 115; B i s c h o f f 1918 3 en 9; Westermann 1957 12; K lo t z 1963 6-12; Denninger 1967 15; BBttner 1967 30; Van Nispen t o t Sevenaer 1936 375,wat SO: "Want daar= i n v e r s c h i l t de vereeniging, de naanloze vennootscliap, de cooperat ieve vereniging, de s t i c h t i n g met den mensch, d a t de rechtsbevoegdheid den mensch van nature toekomt, doch da t z i j aan den eersten s lech ts k i n toekomen. Kan toekomen en dan toekant i nd ien de staatsmacht a l s u i t = dee ler van posi t i e f - r e c h t e l i j k e bevoegdheid d i e ver leent , a l thans e r= kent." H iemee stem Vorbaum 1976 4 en Fabr ic ius 1963 44 saam, anders egter Van Haersol te 1971 29 ev, v a t aandui da t regs f i gu re van nature bestaan, maar d a t d i e r q s v o n e r n e t h i e r d i e f i g u r e omlyn en v o n daaraan ver leen.

101) Vgl t eks by verwysing 37 h ierbo.

s l u i t n i e noodwendig d i e eers te i n n i e . Eersgenoemde, wat ook as d i e ken=

sess iebegr ip aangemerk word, hou i n da t 'n regspersoon s legs tot stand kan

ko~n i n d i e n daar d i e een o f ander u i t d r u k l i k e fonne le voorvere is te nagekom

word. I n d i e Engelse reg b r i n g h i e r d i e konsessiesisteem mee da t 'n regsper=

soon slegs geskep kan word deur koninkZike oktmoi o f deur wetgewing en,

i n d i m d i t ontbreek, kan r e g s u b j e k t i w i t e i t n i e ver leen word n ie . lo2) D ie

meeste Europese regs te l se l s , en vera l d i e Nederlandse en Dui tse reg, r e 8

weens d i e f e i t d a t d i t gekod i f i seerde regs te l se l s i s , a l l e aangeleenthede

bet re f fende regspersone deur wetgewing ingevolge waarvan r e g i s t r a s i e van

'n regspersoon ve re i s word. Vo l led ige r e g s u b j e k t i w i t e i t kan dan n i e ver leen

word alvorens d i e reg i s t ras iehande l i ng afgehandel i s n i e . l o 3 ) D i t i s t i p i e -

se voorbeelde van d i e werking van d i e konsessiesisteem.

I n d i e Sui d-Af r ikaat ise reg kom sowel gemeenregteli ke as s t a t u t e r e regsper=

sone voor . lo4) I n d i e meeste geva l l e moet s t a t u t e r e regspersone, soos by-

voorbeel d maatskappye, aan d i e een o f ander r e g i s t r a s i e v e r e i s t e voldoen.

t f ie r i s d i e konsessiesisteem dus we1 van toepdssing. By gemeenregtelike y7

regspersone i s daar geen formele reg i s t ras ieve re i s tes n i e en derhalwe be=

paal d i e M~rris~11.z-saak (wat o o r qemeenregtel i ke regspersone handel ) d a t

daar geen u i t h k l i k s owerhefdstoestenming ve re i s word t e n einde aan ge=

rneenreqtelike regspersone r e g s u b j e k t i w i t e i t t e ver leen n i e . O i t heteken

eq te r n i e da t d i e p o s i t i e w reg n i e vere is tes waaraan e n t i t e f t e f n d i e Suid-

A f r i k a a m e reg m e t voldoen alvorens h u l l e op r e g s u b j e k t i w i t e i t aanspraak

kan maak, s t e l n ie . lo5) H i e r d i e vereistes, soos deur d i e howe aan d t e hand

van Romeins-Hollandse regsbeginsels geste l , i s reeds h ie rho hespreek. 106)

Daar i s ook gewys op d i e belang wat d i e doe1 o f d o e l s t e l l i n g s van 'n reqs=

persoon v i r d i e ver len ing van r e g s u b j e k t i w i t e i t inhou. So sa l d i e howe d i e

102) Anderson 1931 8; Hol land 1924 98; H a l l i s 1930 17 en 23.

103) Larenz 1980 133-137 en d i e bronne daa r i n aangehaal; Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 190-192. I n d i e Nederlandse reg word bepcrk te regspersoonl ikheid we1 sonder r e g i s t r a s i e aan qroepe ver leen wat aan bepaalde vere is tes voldoen. Vo l led ige regspersoonl tkheid word eg te r s legs ver leen i nd ien d i e reg i s t ras iehande l i ng p l aasgevfnd be t .

104) Kyk vn 35 h ierho.

105) Die s t a a t i s 'n u i tsonder ing i n h i e r d i e verband - s ien vn 82 h ierbo.

106) Kyk 4.2.2 h ierbo.

r e g s u h j e k t i w i t e i t van 'n e n t i t e i t IIW doe ls te l l i n g s wat onwet t ig o f call=

t ~ a bimou nrorws i s , ontken. Ook i n d i e Suid-Afr ikaanse re9 ontstaan 'n

regspersoon dus n i e vanselfsprekend n ie , m a r s legs aan d i e hand van be=

g inse l s soos deur d i e pos i t iewe reg neergele.

4.2.4.6 Verbode regspersone

Die ve r l en ing van r e g s u b j e k t i w i t e i t deur d i e pos i t iewe reg b u t e n nouste

verband met verbode organisasies i n ~ u i d - ~ f r i k a . ' ~ ~ ) Die vraag ontstaan

of h i e r d i e organisasies, wat deur wetgewing verb ied i s , n i e steeds regsub=

j e k t i w i t e i t het deurdat daay nog steeds i n t e r n e regsbetrekkinge tussen d i e

lede van d i e organisasie bestaan n ie . Wat word byvoorbeeld van so 'n orga=

n i s a s i e se boedel o f vermoe wanneer d i t verbied word? D i t kan toq qebeur

d a t so I n organ isas ie as e n t i t e i t 'n kontrak s l u i t en opt ree met d i e be=

doe l i ng om reg te en v e r p l i g t i n g e a f sonde r l i k van d i e san~estel lende lede

se reg te en v e r p l i g t i n g e t e k ry . Wat word eg te r van h i e r d i e r e g t e en ver=

p l i g t i n g e wanneer d i e organ isas ie verb ied word?

'n Moont l i ke oplossing i s dat d i e owerheid ' n groep persone se handelings=

bevoegdheid o f verskyningsbevoegdheid kan ontneem. maar n o o i t sodaniqe

groep se regsbevoegdheid hom heel temal kan ontneem n ie . Volgens h i e r d i e

argument s a l verbode organisasies steeds regsubjekte wees, welke regsub=

j e k t e dan ne t beperk i s i n d i e u i t oe fen ing van kompetensies deurdat seke-

r e kompetensies deur d i e owerheid aan bande ge l$ i s . Om by h i e r d i e slotsom

t e kom, moet mens n a t u u r l i k argtnnenteer da t d i e regspersoon se regsub jek t i=

w i t e i t vanselfsprekend bestaan, aangesien d i t n i e i n d i e geheel deur d i e

owerheid ontneem kan word n ie .

So ' n argontent hou eg te r n i e rekening met d i e f e i t da t d i e owerheid 'n sa=

melewingsordenende funksfe h e t n ie , wclke f unks ie aan d i e owerheid d i e be-

voegdheid ver leen om aan groepe, wat n i e i n belang van d i e samelewing op=

t r e e n ie , r e g s u b j e k t i w i t e i t t c onts6. Die en igs te verdere v e r e i s t e i s dat

107) Vgl teks by verwysings 49 en reg, raadpleeg Asser-Van der 1979 361 ev; D i j k en Wachter

50 hierbo. Ten ops ig te van d i e Nederlandse Grinten 1980 d l 2/11 116 ev; Molenaar 1972 30.

d i e owerheid sy funks ie moet u i t oe fen aan d i e hand van regsbeginsels wat

met a l l e ander beginsels van d i e we rk l i khe id rekening m e t hou.lo8) I n t e r =

ne rcgsbetrekkinge en groepvorming i s derhalwe n i e voldoende gronde v i r ' n

e n t i t e i t om op r e g s u b j e k t i w i t e i t aanspraak t e maak n i e , m a r d i e e n t i t e i t

se vermoe om i n eksterne regsbetrekkinge as I n regsubjek op t e t ree, i s ' n

eienskap wat s legs deur d i e pos i t iewe reg ver leen o f erken kan word. 109)

' n Organisasie met onwett ige d o e l s t e l l i n g s kan dus van meet a f aan n i e reg=

s u b j e k t i w i t e i t verkry n ie .

Die probleem raak eg te r ingewi kke lder i n d i en ' n groep se d o e l s t e l l i n g s

n i e onwet t ig o f contm bonav tnorsn i s n i e , maar d i e owerheid desondanks

aan sodanige groep r e g s u b j e k t i w i t e i t ontsP, byvoorbeeld d i e owerheid ont=

s@ r e g s u b j e k t i w i t e i t aan 'n groep vroue wat 'n organ isas ie met 'n l i e f d a -

digheidsoogmerk op d i e been w i l b r i ng . tlou d i e owerheid nou i n h i e r d i e ge-

va l n i e met a l l e beginsels wat met h u l l e samelewingsordenende funksie saarn=

hang, rekening n i e ? D i t i s ' n vraag wat ne t aan d i e hand van d i e spes i f i c ke

on~standighede van e l ke geval beantwoord kan word. D i t i s byvaorbeeld moont=

l i k d a t daar reeds t a l l e soortgelyke liefdadigheidsorganisasies bestaan en

dat d i t g e v o l g l i k n i e i n d i e belang van d i e sarnelewing i s da t nog 'n w o r t =

yelyke organ isas ie i n d i e lewe geroep word n ie . Die owerheid wat so i e t s

doen, skep tog n i e sonder meer deur sodanige optrede skynreg n ie . O f t i s

hee l moont l i k n i e goeie reg nieI1l0) eaar d i t kan nog steeds Itraytens regs=

bey inse ls en n e t 'n sarnelewingsordenende funks ie geskied. Aan d i e f e i t da t

r e g s u b j e k t i w i t e i t deur d i e pos i t iewe reg aan regspersone ver leen word, kan

dus n i e ontkom word n i e .

I n ~ Z m ~ k o o n v &%II'~') i s ten ops ig te van 'n bestorwe boedel b e s l i s da t

d i e gesamentl ike u i t oe fen ing van reg te en v e r p l i g t i n g e ( i n h i e r d i e geval

d i e van d i e boedel) n i e sonder meer 'n e n t i t e i t met r e g s u b j e k t i w i t e i t daar=

s t e l n i e . Die r e g s u b j e k t i w i t e i t van 'n regspersoon ontstaan derhalwe n i e

108) Kyk vne 78 en 00 hierbo.

109) Homes 1976 116; Van der Vyver en Van Zy l 1982 395: " I n d i e samehang tussen d i e eenheid na binne en d i e eenheid na b u i t e kom d i e regsuhjek= t i w i t e i t van d i e regspersnon t o t openbarinq"; so ook 398 en 399; Four ie 1973 26 ; :;outh Aj'r7:cmr Ih-Jtnc~ a?& A i d P1i!i1-l T) , ? l i n i o k r rf J ~ ~ t . i r q 1967 1 SA 263 ( A ) .

110) Vq1 teks by verwysing 80 h ierbo.

111) 1981 1 SA 288 ( W ) op 293.

vansetfsprekend n ie , en b l o t e groepsgevoel 112) o f gesamentl i ke u i t oe fen ing

van reg te en v e r p l i g t i n g e i s n i e voldoende m r e g s u b j e k t i w i t e i t aan 'n

groep t e ver leen n ie . Die groep moet draer wees van regte en v e r p t i g t i n q e

a f sonde r l i k van d i e r e g t e en v e r p l i g t i n g e van d i e samestellende lede daara

van. Hiermee gepaardgaandc moet d i e groep na b u i t e deur d i e regsorde aan

d i e hand van vasgelegde regsbeginsels erken word. Ind ien d i e regsorde d i e

groep n i e erken n ie , OntStaan r e g s u b j e k t i w i t e i t n i e vanselfsprekend

n ie . ' n Onwettige o f verbode organ isas ie va l dus binne d iese l f de kader as

'n veren ig ing sonder regspersoonl ikheid - daar kan m o n t l i k onder l inge regs-

bet rekk inge tussen d i e lede bestaan, maar geen regsbetrekkinge na b u i t e

word deur d i e regsorde erken n ie . Gevo lg l ik h e t so 'n groep as e n t i t e i t

geen kompetensies n ie . 113)

4.2.4.7 Regsub jek t iw i t e i t as u i t s l u i t l i k e kemerk van d i e m n s

Daar i s reeds h ierbo verwys na d i e t e o r i e van Br inz , wat inhou d a t aan ' n

doelvermo5 reqsub jek t iw i t e i t ver leen word.l14) I n d i e Ooste i s regsuhjek=

t i w i t e i t a t aan p lan te toegeken, en volgens Hindoereg word afgode met reg=

s u b j e k t i w i t e i t beklee. ~oube r t ' l ' ) i s van mening da t r e g s u b j e k t i w i t e i t we1

aan i e t s anders as d i e mens toegeken kan word en dat daar i n sodanige toe=

kenning geen f i k t i e w e element opges lu i t l e n ie . I n d i e Ger~naanse reg h e t

'n oorledene as subjek gefungeer en h i e r u i t h e t verske ie j u r i s t e d i e a f=

l e i d i n g gemaak d a t d i e regsvormer oenskynl ik aan enige e n t i t e i t regsuhjek=

t i w i t e i t kan verleen. Van ~ ~ 1 ' ~ ~ ) vermeld eg te r t e reg da t d i e r-egsvormer

112) Fab r i c i us 1963 10-20 en 44-47 wys op d i e belanq van d i e ve r l en ing van r e g s u b j e k t i w i t e i t deur d i e pos i t iewe reg wat vera l by d i e onderskeid tussen verenigings met regspersoonl ikheid en verenigings sonder regs- persoon l ikhe id na vore kom.

113) Anders Brecher 1959 255, wat aandui da t r e g s u b j e k t i w i t e i t n e t deur d i e m e r h e i d toegeken kan word andat d i t reeds van nature aan sekere groep= verbande toekom. Ook K r a f t 1938 5 ve rk laa r d a t r e g s u b j e k t i w i t e i t van groepe van nature bestaan, maar hy fou teer deur r e g s t t b j e k t i w i t e i t aan groepvorning gelyk t e s t e l . Nie een van h i e r d i e skrywers du i aan mar= urn d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van groepe van nature sou bestaan n ie .

114) Vgl 3.4.2 h ierbo. Kyk oak Joubert 1951 194, wat aan 'n vermoenskompleks met ' n spes i f i eke doe1 r e g s u b j e k t i w i t e i t toeken, 'n standpunt wat ook gehu ld ig word deur Larenz 1980 164 en l i t e r a t u u r daarby aangehaal; Polak 1956 4 4 ev en Duynstec 1978 1.

116) Van der Vyver en Van Zy l 1982 398-399.

slegs r e g s u b j e k t i w i t e i t kan ver leen aan e n t i t e i t e wat daarvoor vatbaar .is.

d i t nil s6 e n t i t e i t e wie se regte beskermingswaardig i s .

In h i e r d i e verhand kan weer verwys word na d i e standpunt da t regsub jek t iw i=

t e i t ' n regsbegr ip i s wat v i r regsoogmerke i n verband met bepaalde e n t i t e i t e

gebruik word.l17) Ind ien d i e gememskap derhalwe behoefte daaraan h e t wn afgode, l y k e o f p l an te as regsubjekte t e erken, vervu l d i e reg steeds ' n o r=

denende funks ie i nd ien aan h i e r d i e behoeftes voldoen word deur v i r regs=

ooqnerke r e g s u b j e k t i w i t e i t aan h i e r d i e e n t i t e i t e t e verleen. 118)

D ie regsvormer kcn dus aan ander e n t i t e i t e as d i e mens r e g s u b j e k t i w i t e i t

ver leen sonder d a t d i t noodwendig skynreg i s , maar dan hou d i e regsvorrner

n i e met d i e skeppingsgegewene rekening nie.'19) Hierbo i s aangevoer d a t

s u b j e k t i w i t e i t (en r e g s u b j e k t i w i t e i t ) kragtens s k r i f t u u r l i k e beg inse ls aan

a l l e mense toekom. Kragtens d iese l f de s k r i f t u u r l i k e beg inse ls kan ook n i k s

anders as d i e mens met s u b j e k t i w i t e i t bektee word n ie . lZo) Die skeppingsop=

drag, wat 'n opdrag t o t ordening i s , h e t aan d i e mens d i e taak om d i e skep=

p ing t e trewerk en t e bewaalr opgel6. Derhalwe i s d i e s k e w i n g ( s t o f , p l a n t

en d i e r ) kragtens d i e ordeningsopdrag aan d ie nens onderworpe ges te l . Ook

d i e regswerk l ikhe id maak deel van d i e geskape werk l i khe id u i t . ORI enige

ander e r b t i t e i t as d i e mens t o t regsubjek t e verhef, i s m afbreuk aan d i e

mens as beelddraer van God t e doen asook om d i e skeppingsopdrag t e negeer. 121)

117) Homciies 1976 116; Paton & Derham 1972 393; Dewey 1926 655.

118) Van der Vyver en Van Zy l 1982 399-401); Van der Vyver & Joubert 1980 41; Paton d Derham 1972 393. Kyk ook Dewey 1926 658, wat d i e waarde van eks terne fak to re by regsbegrippe ontken.

119) Sien vn 80. Die f e i t da t d i e regsvormer n i e rekening hou met C h r i s t e l i k e beg inse ls n ie , maak d i t n i e skynreg n ie , maw maak d i t v i r 'n Chr is ten onware reg.

120) Kyk vne 86-08 h ierbo.

121) Van Nispen t o t Sevenaer 1934(a) 374: "De r e t h t s v e r p l i c h t i n g i s derhal- ve een v e r p l i c h t i n g , d i e a l l @ @ n op der; mensch rus t . Hem t ~ h a t l een g e l d t de v e r p l i c h t i n g de hem geste lde orde t e onderhouden. Hem t o c h Lan a l = leen h e t godde l i j k g&od gelden, voor en aan hem a l l een qeeft de wet- gewer z i jn voo rsch r i f t en .. . . De v e r p l i c h t l n g i s tevens z i j n recht . imners houdt vanze l f de s e d e l i j k e bevoeqdheid i n daarnaar t e leven, volgens de ordening t e handelen, dienooreenkomstiq i e t s t e doen o f i e t s t e eischen. D i t a l l e s kon~ vanzelfsprekend den mensch, w a r d m C A J ~ .zi-7 Ire11 d m mensch, toe. Z i j veronders te l t iminers a l s l og i sch postu laat een w i 1 lend en denkend wezen, dat een eigen persoonl i j k einddael hee f t . Van nature i s dus a l l een de mensch rechtsdrager ... ." Sien ook teks by vetwysing 89 h ierbo.

Die mens t r e e egter n i e ne t i n i n d i v i d u e l e hoedanigheid as regsubjek i n

d i e regsverkeer op n ie , maar ook i n groepverband. Regsub jek t iw i t e i t k m

I derhalwe a l l e e n d i e mens ( i nd i v i duee l o f i n groepverband) toe en d i t i s

n i e met ' n C h r i s t e l i k e standpunt versoenbaar om r e g s u b j e k t i w i t e i t aan 'n

ander e n t i t e i t as d i e mens ( i nd i v i duee l o f i n groepverband) t e ver leen n ie .

I I n ooreenstemming met d i e samelewingsordenende taak van d i e owerheid s k r y f

d i e s t a a t l i k e pos i t iewe reg egter voor wa t te r vere is tes nagekm moet word

alvorens ' n groep met r e g s u b j e k t i w i t e i t beklec word.

Van ~ a e r s o l t e " ~ ) s t e l d i t t r e f f end :

"Mat d a a r b i j i n het b i j zonde r de f i g u u r der j u r i s t i s c h e per=

soon1 i jkhe id b e t r e f t . . . , dat deze z i c h toch we1 met een

zekere voorkeur l i j k t e hechten aan ( a l l e r e e r s t ) i n d i v i d u e l e

mensen en ( i n tweede p laa ts ) mensengroepen . . . . (Voor) de

j u r i s t ... b l i j f t z i c h op de achtergrond toch steeds bewust,

da t deze toeschr i jv ingspunten toch a l t i j d op een bepaalde

w i j z e i n verband staan met mensen."

' n Gemeenskap van mense wat i n groepverband met r e g s u b j e k t i w i t e i t beklee

i s , i s eg ter m@r as d i e optelsom van sy lede. D i t karr voortbestaan onge-

ag d i e w i sse l i ng van lede, d i t he t r e g t e en v e r p l i g t i n g e a f sonde r l i k van

122) 1971 19; raadpleeg ook Van Haerso l te 1971 21, 22 en 35; Van der Vyver 1973 266; Van der Vyver & Joubert 1980 32 en 41; Homnes 1976 116; Van Nispen t o t Sevenaer 1936 46: "Het i s na d i e vraag o f ook n i e t naast h e t i n d i v i d u aan de menschen i n vereeniging dezel fde rechtsbevoegd= h e i d kan toekomen. Kin toekomen, w i j zeggen n i e t , van nature t o e k m t ... . Kan toekomen en t o e k m t , i nd ien b i j v de s taa ts~ r~ach t a l s ui t !eelrr van pos i t i e f r e c h t e l i j ke bevoegdhei d d i e ver leent , a1 thans erkent . Van Nispen t o t Sevenaer 1934(a) 375 ev; Buchda 1936 226: " A l l e Gemin= schaf ten zur gesamte r Hand und a l l e K6rperschaften (d.h. r ech ts fah i= gen VerbB'nde) s ind Verbindungen von Menschen." Husser l 1964 1; Brauer 1962 13; Ostheim 1967 91; De Vr ies 1980 5 ev; Van Sch i l fgaarde 1972 6; Houtappel 1974 794-801, ve ra l 798 en 800 (daar word eg te r n i e met a l t e aspekte van Houtappel se t e o r i e saamgestem n ie , s i en 3.6.4 h i e r bo) .

123) Van der Vyver en Joubert 1980 31-32; Four ie 1973 5. Kyk ook teks by v e w y s i n g 126.

4.2.4.8 l n - E i e d e i i n i s i e van regsub jek t iw i t e i t

Regsub jek t iw i t e i t kan dus omskryf word as d i e kemnerk van d i e mens om a l =

leen (as n a t u u r l i k e persoon) o f i n groepverband as reqspersoon) op 'n e ie=

s o o r t i g e wyse as I n reF?e, konkreet-organiese' regsubjek aan d i e regs=

verkeer deel t e neem deur draer van kcmpetensies (waaru i t onder rneer sub=

j ek t i ewe reg te en regsve rp l i g t i nge v o o r t v l o e i ) t e wees, welke kcmpetensies

by d i e regspersoov as e n t i t e i t a f sonde r l i k van d i e kcmpetensies van d i e

i nd i v i due waaru i t d i e regspersoon saa~ngestel i s , bestaan. H i e r d i e kenmerk

i s by d i e n a t u u r l i k e persoon vanselfsprekend as 'n skeppingsgegewene aan-

wesig, t e m y l d i t by d i e regspersoon deur d i e pos i t iewe reg i n ooreensten=

wing met d i e owerheid se samelewingsordenende funks ie en aan d i e hand van

regsbeginsels ver leen word.

Daar m e t eg te r gewaak word teen d i e verroeking om r ~ g s u b j e k t i w i t e i t van

d i e regspersoon sondcr nleer met d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e n a t u u r l i k e

persoon ge lyk t e s t e l . Die wy5e waarop d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e na=

t u u r l i k e persoon i n d i e reqsverkeer u i tgeoefen word, ve rsk i? aanwerkl ik

van d i e van d i e regspersoon. Die f e i t d a t Von Gierke n i e d i e e iesoo r t i g=

h e i d van d i e kenrnerke van d i e twee regsf igure aandui n ie , i s reeds h ie rbo

as d i e vernaan~ste k r i t i e k teen sy t e o r i e ingehr ing. 125)

D ie toerekening van menslike eienskappe aan groepverband~ i s c q t e r so oud

soos d i e nrensdonl se l f . l Z6 ) Hoewel 'n reyspersoon m s k r y f word as 'n e n t i =

t e i t (bestaande u i t rnense) waaraan r e g s u h j e k t i w i t e i t ver leen i s , kan d i e

n a t u u r l i k e persoon en d i e regspersoon se optrede i n d i e regsverkeer n i c

aan n~ekaar g e l y k g ~ s t e l word b l o o t m d a t a l b e i 'n gemeenskapli ke kenmerk,

124) Kyk 4.3.5 hieronder; d i e organe slaan by reqspersone a1 tyd op mense. Raadpleeg oak Hamles 1972(a) 116; Van Haerso l te 1971 120.

) Vgl 3.3.8.3 hierbo; Kyk ook Van der Vyver en Joubert 1980 30.

) Po l l ock en Mai t land 1895 d l 1 471: "...(W)e mean the anthroponmrphic p i c t u r e O F an aqgregate o f men. The canparison o f an organized group o f n m t o a man i s very o l d . To say noth ing o f the c l a s s i c a l l i t e r a = t u r e o f Greece and Rome, i t was i n t h e middle ages f a m i l i a r t o a l l who read the e p i s t l e s o f St Paul ( 1 Kor 12: lZ) . Many men may form one body, they a re the members o f t h a t body." Sien ook Oe Groot 1977(a) 291 ev; Van Haersol te 1971 18-25, maar l e t op Van Haerso l le se stand- punt i n vn 128. Solank d i e antropomorf iser inq i n 'n f i g u t r r l i k e s i n ge= skied, lewer d i t geen problen~e op n ie .

naamlik regsub jek t iw i t e i t , vertoon n i e . Homes 127) beklemtoon d i e f e i t

d a t d i e onderskeid tussen d i e twee regs f i gu re i n d i e regsverkeer steeds

gehandhaaf nroet word. Weens h i e r d i e onderskeid i s d i t moont l i k om d i e reg=

s u b j e k t i w i t e i t van d i e regspersoon as 'n we rk l i khe id t e erken, en n i e (soos

Von Savigny) slegs d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e n a t u u r l i k e persoon as 'n

we rk l i khe id t e aanvaar n i e . Die regspersoon i s we1 saanqestel u i t lede.

maar d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e groepverband i s n i e ko l l e k t i e f saanrgestel

u i t d i e SON van d i e a fsonder l i ke r e g s u b j e k t i w i t e i t e van d i e lede n ie . D i t

i s dus r e g s u b j e k t i w i t e i t wat d i e groepverband as ' n e n t i t e i t i n e i e reg toe=

kom. Caarom moet daar by d i e funks ioner ing van d i e regspersoon i n d i e prak=

tyk steeds met d i e e i e aard van d i e regspersoon en d i e f e i t da t d i e regsub-

j e k t i w i t e i t van d i e regspersoon op 'n e iesoo r t i ge wyse t o t u i t d r u k k i n g koa

(wat n i e noodwendig ooreenstem met d i e wyse waarop d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t

van d i e n a t u u r l i k e persoon t o t u i t d rukk ing kom n ie) , reken ing gehou word.

Von Gierke he t d i e gelykskakelingsproses tussen d i e mens en d i e regsper=

soon t e ver gevoer. Hy beskou d i e regspersoon as 'n superorganisme met

mensl ike kenmerke, 'n standpunt wat reeds by 3.3.0.5 h ierbo v o l l e d i g ge=

k r i t i s e e r i s . Desnieteenstaande i s d i t we1 moont l i k da t bepaalde kenmerke

wat by nense voorkm, ook by ' n regspersoon kan voorkom.lzk) A l l e mensl ike

kenmerke kom eg te r n i e by regspersone voor n i e en d i e kenmerke wat we1 by

a l b e i aangetref word, stem gewoonlik ook n i e in a l l e ops ig te ooreen n l e .

127) 1972(a) 116; ook Van Nispen t o t Sevenaer 1936 46: "Wie mensch en rechts= persoon bu i t en de mensch g e l i j k w i l behandeld z ien, beqaat d id ran een fou t , onldat z i j i n weze n o o i t g e l i j k z i j n .. . . Mensch en rechtspersoan z i j n n i e t g e l i j k e l i j k eenheid en n i e t g e l i j k e l i j k doel-eenheid." Van Haerso l te 1971 120: "Zo kunnen w i j d i t s i j s teem beschr i j ven a l s een dat we1 op een organisme, doch n i e t op een n~ens l i j k t ; ... waarin het heeld van h e t deelsysteem h e n s ' een heel spec ia l c r o l ve rvu l t . Dat w i j d i t mensbeeld soms met de g e s t a l t e van de groep verwarren, i s i n bepaald opzichten even gek a l s wanne r w i j de t e leg raa fd iens t voor een morse= teken aanzien." En op 56: "U i t he t f e i t da t h e t super-organisme u i t mensen bestaat, vo lg dus n i e t zonder meer dat h e t ook op psychische v lak mensvorming i s ." Sien ook J e l l i n e k 1905 257; Denninqer 1967 264 en 265; Brauer 1962 12; De Vr ies 1980 6 en 7 en Rhode 1932 15. f4eyer-Cording 1957 1-19 wys op d i e k o n f l i k tussen d i e r e g t e van d i e indiv:du as sede l ike wese en d i e veren ig ins as regspersoon; so ook Van Haersol t e 1960 508.

128) Van Haerso l te 1960 522 ev wys daarop da t daar ook bepaalde ooreenkorn= s t e tusscn d i e n a t u u r l i k e en regspersoon i s wat n i e qenegeer kan word n i e . Kyk ook Brown 1905 374; anders Boots 1959 35 ev.

So i s d i t utoont l ik da t wgsbcgr ippe soos w i l s o o r e e n s t m i n g , wilsvorming.

sku ld en handel ing by d i e regspersoon gebruik kan word, maar dan n i e nmd=

wendig i n d iese l f de s i n as d i e w i l svoming , sku ld o f handel ing van d i e na-

t u u r l i k e pe rsom n i e - e l k i s 'n e iesoo r t i ge e n t i t e i t wat op 'n eie, ken=

merkende wyse aan d i e regsverkeer deetneem.lB) Om aan d i e regspersoon 'n

e i e w i l l m ) toe t e ken, skep n i e I n g roo t probleem n ie . Ook kan 'n reqsper=

soon sku ld h e , maar n i e sku ld i n d iese l f de mate en aan d i e hand van d ie=

se l f de maatstawwe as d i e n a t u u r l i k e persoon n ie . 131)

4.3 D ie regspersoon as draer van r e g s u b j e k t i w i t e i t

Met d i e hogenoemde s ien ing van r e g s u b j e k t i w i t e i t ontstaan d i e vraag hoe

d i e regspersoon as draer van r e g s u b j e k t i w i t e i t dan daar s a l u i t s i e n .

Hoewel Vnn Savigny se ui tqangspunt dat d i e mew as sede l ike wese op reg- s u b j e k t i w i t e i t ge reg t i g is, n i e verwerp word n ie , kan sy gevo lg t rekk inq d a t

d i e i n d i v i d u e l e rnens daarom a l l e e n op r e q s u b j e k t i w i t e i t g e r q t i s l s

en dat d i e toekenning van r e g s u b j e k t i w i t e i t aan nwnsegroepe deur d i e po=

s i t i ewe reg op ' n f i k s i e berus, n i e aanvaar word n i e . 132)

Uaar i s n i k s f i k t i e f aan d i e r e q s u b j e k t i w i t e i t wat aan oersoonsqroepe toe=

geken word n ie , want h i e r d i e groepe i s w s ~ k 1 i . k draers van reg te en v e r p l i g -

t i nge i n p-wpverband. Daar i s ook n i k s f i k t i e f aan d i e persoonsgroeo s e l f

129) Kyk 4.3.5 hieronder asook teks by verwysings 156 en 157. Vgl ook Donye- weerd 1937 230, wat ve rdu ide l i k da t d i e reg weens d i e beginsel van soewere in i t e i t i n e i e k r i n g 'n e i e kenmerkende betekenis aan d i e w i l s - f unksi e toeken.

130) Homes 1976 115. I n verband met wi lsvorming by d i e regspersoon, asook d i e gebruikmaking van j u r i d i e s e toerekening, raadyleeg 4.3.6 en 1.3.7 hieronder.

131) Van Haersol te 1971 56 wys op d i e ps ig iese onderskeid tussen d i e i n d i = v i due le mens en d i e Rlens i n groepverband.

132) Kyk k r i t i e k by 3.2.6 hierbo.

n ie , want wat i s nou meer reeel as EYKOM, Sanlam o f d i e PU v i r CHO? D i t

i s SOOS vo lg i n I)&LW Lfd o Kr?*p-r.sibrp Ehmrkip~Z ~ o c o r c 7 : ~ ~ ~ ~ ) verwoord:

"This conception o f t h e existence o f a canpany as a separate e n t i t y d i s =

t i n c t f rom i t s sharehotders i n no merely a r t i f i c i a l and techn i ca l th inq .

It i s a mat ter o f substance . .. ." H i e r d i e beskouing d a t d i e mens i n d i v i =

dueel o f i n groepverband d i e en igs te draer van r e g s u b j e k t i w i t e i l i s , nioet

d u i d e l i k onderskei word van d i e standpunt van Von Savigny, want hy Has im=

mers n i e be re id on1 d i e we rk l i l i e bestaan van groepverbande t e erken n i e .

b a r i s reeds gewys op d i e gevaar om h i e r d i e r e f l e persoonsverband i n a l l e

ops ig te met d i e n a t u u r l i k e persoon t e probeer g e l y k ~ t e l l ~ ~ ) en as 'n soo r t

superorganisme t e s ien . I n h i e r d i e verband ve rk laa r ~ o l f f l ~ ~ ) :

"But what i s an organisn~? It i s dangerous t o borrow b i o l o g i c a l con=

cept ions. It has been s a i d t h a t organisms are e n t i t i e s ~ h i c h r e t a i n

t h e i r i d e n t i t y when a l l t h e i r component p a r t s have chanrjed. I do no t

t h i n k t h a t i s co r rec t . Inorganic th ings, too, can remain i d e n t i c a l .

even though t h e i r o r i g i n a l component p a r t s have a l l been reolaced

by others."

Die waarde van Yon Gierke se s ien ing d a t d i e regspersoon ' n persclonsver=

band i s wat w e r k l i k bestaan, kan egter n i e oor d i e hoof gesien w r d n i e .

Tot sy u i t e r s t e gevoer, kan d i e t e o r i e we1 g e k r i t i s e e r word, maar daar

word d i kwels ' n t e l e t t e r 1 i k e betekenis aan Von Gierke se t r i tsprake qeheg,

welke l e t t e r l i k e betekenis vera l deur sy navolqers oorbeklemtoon i s . Die

vraag ontstaan of Von Gierke n i e maar h i e r d i e verge lyk ing i n 'n i i q u u r l i k c

s i n bedoel he t n le . Die fonnu ler ing van sy t e o r i e i s eg te r sodaniq da t d i t

r u im te v i r ' n verkeerde v e r t o l k i n g laat.136) Tog 16 d i e waarde van Von Gier=

ke se t e o r i e daar in dat hy be re id was om d i e r e a l i t e i t van persoonsverbande,

wat op i n t e r n e ve rbands rq berus, t e erken.

133) 1920 AD 530 op 550; raadpleeg ook Brown 1905 374: ". .. I have objected t o the desc r i p t i on o f t he corpora t ion as a f i c t i t i o u s person, because the 'something more' which the law t r e a t s as a sub jec t o f r i g h t s and dut ies i s n o t a c rea t i on o f t he j u r i s t i c imaginat ion, b u t a phys i ca l r e a l i t y - a r e a l i t y a r i s i n g from u n i t i e s o f s p i r i t , purpose, i n t e r e s t s and organ iza t ion . On the o the r hand. I have i n s i s t e d upon t h e impor- tance o f the d i s t i n c t i o n between corporate persons and ac tua l o r phy= s i c a l persons."

134) Vgl vne 125 en 126 h ierbo.

136) Kyk ook i n h i e r d i e verband Iiomnes 1972(a) 227 ev.

4.3.2 ' n Konkrete r e g s f i g u s

V i r d i e aanhangers van d i e j u r i d i e s e r e a l i t e i t s t e o r i e i s d i e we rk l i ke be=

staan van d i e regspersoon 'n f e i t e l i k e gegcwene wat h u l l e n i e i n l w y f e l

t r e k n ie . H u l l e beskou egter 'n regspersoon as o n s t o f l i k en i n s o m i g e ge=

v a l l e as 'n b l o t e j u r i d i e s e d e n k k ~ n s t r u k s i e . ' ~ ~ ) As h i e r d i e j u r i s t e d i e

r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e regspersoon as o n s t o f l i k aangemerk he t , sou d i t

nog verstaanbaar gewees het, aangesien r e g s u b j e k t i w f t e i t as kermerk van

d i e regsubjek we1 o n s t o f l i k i s (hoewel d i t a l t y d we rk l i k i s ) . Om d i e regs=

persoon s e l f eg te r as o n s t o f l i k t e beskryf , s t rook n i e met d i e s i en inq d a t

d i e regspersoon 'n e n t i t e i t i s wat saamgestel i s u i t mense wat i n persoons=

verband opt ree n i e . Ten gronslag van h i e r d i e j u r i s t e se probleenl i s d i e

f e i t d a t h u l l e 'n kenmerk ( r e g s u b j e k t i w i t e i t ) aan 'n e n t i t e i t (regspersoon)

ge l yks te l . 138) Daar i s n i k s o n s t o f l i k aan persoonsverbande soos Yskor , San=

l am,d ie P U v i r C H O ensovoorts, n i e e n d i e w e r k l i k e , k o n k r e t e p l e k w a t

h i e r d i e regs f i gu re i n d i e regsverkeer inneem, kan n o o i t as o n s t o f t i k m s k r y f

word nie.139) Tog i s h i e r d i e re@le persoonsverbande n i e superorganismes wat

ne t soos d i e n a t u u r l i k e persoon i n d i e regsverkeer handel n i e . D i t t r e e op

' n e iesoo r t i ge wyse i n d i e regsverkeer op.

Homr~es s l u i t aan by Me i j e r s deur d i e regspersoon as ' n r e e l e regs f i guu r t e

beskou, maar hy heklemtoon d i e konkrete bestaan daarvan deur d i e regsper.

soon t e beskry f as ' n j u r i d i e s e eenheid met 'n sos ia le ondet-bou. Regsub= . I401 j e k t e i s dus votgens Homes.

137) Raadpleeg 3.6 h ierbo, en vera l Me i j e r s 1948 d l 1 171: "Datgene h c e f t onge tw i j f e l d i n d i e z i n een bestaan, d a t hun r e a l i t e f t evenmin be tw i j= f e l d kan worden a l s d i e van andere begrippen, d i e niet aan Pen hepaald s t o f f e l i j k substraat gebonden z i jn."

138) L a r m z 1960 363; raadpleeg ook Larenz 1979 437.

139) Van Haersol te 1971 21: " N i j zwgen da t een bepaalde voetba lc lub ge-. speetd en gewonnen o f ver lo ren heef t ; w i j zeggen d a t een bepaald votk o f een bepaald s t a a t vr iendschappel+jke o f aggressieve bedoelingen heef t : en eventueel ... da t deze s t a a t z i c h van bepaalde a c t i e s d i e n t t e onthooden, da t h i j van bepaaldr f e i t e n de schv ld draagt, o f da t an= dere dingen hem t o t eer strekken." Sien ook Laski 1916 404 ev.

140) 1972(a) 116 ev; l r e c h e r 1959 255: "Die Rechtsperson baut s i ch auf aus mater ia len Elementen, d i e nur bed ingt zur Verfugung des Gesetz= gebers s tehen . "

"... concrete enkefingen of (concrete)141) soc ia le c o l l e c t i v i -

t e i t e n ( s t a a t , kerk, h e d r i j fsverband, vereniging, e t c ) , d i e

naar hun j u r i d i s c h aspect aan de f e i t e l i j k e z i j d e van he t

rechtsleven a l s j u r i d i s c h e eenheden optreden i n een veelheid

van spec i f i eke rechtsbevoegdheden en r e c h t s p l i clrten."

Die be langr ikhe id van sy standpunt i s daa r i n geleg d a t Holnmes 'n konkrete,

r e e l e persoon, hetsy na tuu r l i ke o f regspersoon, as draer van kmpetens ies

vere is . Anders as Won Gierke s t e l Hames egter n i e d i e regspersoon aan d i e

t i a tuu r l i ke persoon ge lyk omdat a l b e i r e g s u b j e k t i w i t e i t h e t n ie , maar s i e n

hy r e g s u b j e k t i w i t e i t as 'n j u r i d i e s e funks ie van snria7e cwZZcctiuiteitm

en d o ~ l w r m g e n s . Daar i s eg te r n i k s o n s t o f l i k aan d i e sogenaa~de sos ia le

k o l l e k t i w i t e i t e van Homes n ie , en hoewel d i t v i r regsdoeleindes fungeer, 142)

kan d i t n i e as ' n b l o t e gedagtekonstruksie o f s legs as 'n bundel regsver=

houdinge aangemerk word n i e . Ook ~ o o y e w e e r d ' ~ ~ ) s i en d i e regspersoon as ' n

r e a l i t e i t , welke r e a l i t e i t eg te r v i r honi i n d i e k o r r e l a s i e van maatskaps-

en gemeenskapsfunksies ( d i t w i l si? i n o n s t o f l i k e regsverhoudinge) gele2 i s .

Regsub jek t iw i t e i t kan we1 i n regsverhoudinge gelee wees, maar d i e regsper=

soon bestaan lnyns ins iens n i e n e t u i t regsverhoudinge n i e .

4.3.3 Die s t i g t i n g as konkrete persoonsverband

Daar i s reeds verwys na d i e prableem wat ten ops ig te van d i e reqspersoon=

l i k h e i d van s t i g t i n g e bestaan, deurdat s t i g t i n g e geen lede he t n i e . Die d l =

gemene op loss ing van h i e r d i e probleem k m daarop neer dat regspersoonl ik=

he id aan ' n afgesonderde doe lverno l toegeken word.144) D i t i s d m ook d i e

weg wat tans i n d i e Nederlandse en Dui tse reg gevolg word.145) D i t hou i n

141) D ie invoeging tussen d i e hakies i s myne na bevest ig ing deur p r o f Homes.

142) Sien vn 75 h i e r b o ; d i t i s ' n regsbegr ip v i r regsoogmerke, naaail ik om aan t e d u i da t d i e persoonsverband i n d i e regsverkeer draer van ko~ripe= tens ies i s .

143) Kyk 3.7.4 h ie rbo .

144) Vgl d i e bespreking van d i e t e o r i e e van d i e doelvermoi; van B r i nz en d i e verm&nskompleks van Joubert , 3.4 h ierbo. Verder kan T ie t ze 1974 102 geraadpf eeg word.

145) Duynstee 1978 1; Polak 1956 44 ev; Larenz 1980 116 en 164 ev; Coing 1973 17-19.

d a t r e g s u b j e k t i w i t e i t aan i e t s anders as d i e wens ( indiv iduee' f o f i n groep=

verband). naaml i k aan 'n doelveraoE, toegeken kan word.

Teenoor d i e pasgemelde benadering kan d i g ges te l word ingevolge waarvan

d i e s t i g t i n g as 'n res le , konkrete persoonsverband gesten word. Hommes on=

derskei tussen regspersone as korporasies (deur mense georganiseerde ge=

meenskappe) en s t i g t i n g s ( d e w mense georganiseerde d o e l v e m e n s ) . Laas=

genoemde o m k r y f hy as konkrete. sos ia le organisasies (groepverbande) wat

'n v e r m e op ' n voorg~skrewe wyse i n d i e regsverkeer hestuur en aanwend

en daarom met regsubjekt iw i t e i t beklee word.146) Die b e g r i p dmZoe~w8

s laan n i e op d i e dorzlvern~o$teorie van B r i nz n ie , want by H m e s s e t e l d i e

r e g s u b j e k t i w i t e i t i n ' n persoonsverband ( d i e bestuurders van d i e s t i q t i n g ) .

~ o o ~ e w e e r d ? ~ ~ ) en i n a a n ~ ! u i t i n g by hm Van zy l ,I4') s i en d i e s t i g t i n g oak as

h verband van opeenvolgende bestuurders en d i e regspersoon kan weer rile Van

d i e groepsvprband o f persoonsverband losgeaaak word n ie . Laasgenoernde s t e l

d i t so: 149)

"'n Verband veronderstel 'n veelheid lede, maar h u l l e hoef

n i e yei.!]kt~y~&J ::~arnux?x,.? ig t e I&CY nie: d ie 77es Lhgid Zcdc kan

in. d7:e O ~ C ~ I J O ~ $ ~ C ~ ~ 7wn mnnr:~ta ZTonde t k t a be.:stcra . . . (D) ie

s t i q t i n g i s n i e ' n 'vermGnskoraaleks' wat a: regsubjek fungeer,

o f ' n 'subjeklose doelvermoe' n ie, maar ' n mrbmd vurr opeen=

vc&jllr?rn?c: b m tu~~JCrs.

Hoewe1 d i e s t i g t i n g geen lede h e t n ie , word d i e persoonsverband by d i e

s t i g t i n g gevorm d e w d i e bestuurder ( o f bestuurders) wat as orgaan ( o f or=

gane) van d i e s t i g t i n g i n d i e regsverkeer optree. Regsubfek t iw i te i t word

146) 1976 116: "Hct gaat ... om he t j u r i d i s c h e aspect van rnensen en s o c i a l e o rgan i sa t i es (corpora t ies en doelvennogens)."

147) 1937 412 ev. V i r Duoyeweerd bestaan d i e regspersoon c g t e r u i t d i e regsverhoudinqe tussen d i e opeenvolqende b c s t w r d e r s .

148) Van de r Vyver en Van Zyl 1982 392-393. V i t - c!ie toepassing van h i e r d i e standpunt op d i e amptel ike t r u s t , s i en Van Zy l 1976 1 ev. Ten ops ig te van 'n bestorwe boedel word h i e r d i e konst ruks ie ook gebru ik - vg l Van Zy l 1981 338-344.

149) Van der Vyver en Van Zy l 1982 393-394.

by d i e s t i g t i n g n i e aan 'n vermoe o f 'n vernwenskompleks toegeken n ie ,

maar aan d i e e n t i t e i t wat saamgestet i s u i t mense wat i n qroepverband on=

t ree. I nd ien ' n s t i g t i n g dus u i t een bestuurder bestaan wat opgevolg

word deur 'n reeks enkele bestuurders, on tb ind d i e s t i g t i n g n i e by d i e

w l s s e l i n g van bestuurders n ie , solank d i e moont l i khe id steeds bestaan

d a t daar 'n opvolging van hestuurders kan wees.15') Van zyl151) gaan so

ver om by d i e w i sse l i ng van bestuurders van 'n bestuursverband d i e Haog=

geregshof o f d i e Meester van d i e Hooggeregshof as orgaan van d i e bestuurs=

verband aan t e wys. D i t kom i e t w a t kunsmatig voor, aangesien d i e Hof o f

Meester t og n e t i n l i u l l e regsprekende hoedanighede optree. Ek i s van me=

n ing da t d i e persoonsverband kan voortbestaan ongeag ' n t p f p L i k e onder=

b r c k i n g van bestuurders, m d a t d i e moont l i khe id dat 'n ander bestuurder

aangewys kan word, i n d i e opr ig tersdoe l (aangevul deur d i e Hof se bevoegd-

hede) bestaan. ' n Tydel ike onderbreking van d i e bestuursverband i s dus n i e

noodwendig 'n verbreking van d i e bestuursverband n ie . Dat d i e s t i g t i n g by

hoogste u i tsonder ing i n moderne regs te l se l s u i t 'n opeenvolging van enke=

l e bestuurders bestaan, b l y k d u i d e l i k u i t d i e groot aanta l moderne s t i g =

t i n g s wat u i t 'n g roo t bestuur en t a l l e werknemers saamgestel i s en wat

as groepverbande aan d i e regsverkeer dee1neen1. l~~) D i t i s derhalwe on=

moont l i k om d i e persoonsverband van 'n s t i g t i n g t e ontken. 153)

150) Van der Vyver en Van Zy l 1982 394 ( ve ra l vn 35) onderskei i n h i e r d i e opsig d i e onderbreking van d i e bestuursverband van d i e verbreking van d i e bestuursverband. Bestuurderswissel ing i s ne t ' n onderbreking, maar n i e ' n verbreking van d i e persoonsverband n ie . Sien ook i n h i e r d i e ver= band d i e hepa l ing i n d i e Romeinse reg dat stegs een persoon 'n bestaan= de regspersoon se voortbestaan kan verseker i n 2.1.2.3 h ierbo. D ie e i = endomsreg van s t ig t ingsgoedere s e t e l n i e i n d i e bestuurder nie,maar i n d i e persoonsverband. By d i e w i sse l i ng van bestuurders s e t e l d i e eien= domsreg steeds i n d i e verband,want daar i s ne t ' n t y d e t i k s onderbreking van bestuurders.

151) 1976 11; 1981 341. D iese l fde a rgmen t kan ook i n d i e geval van 'n s t i g = t i n g gebruik word.

152) Vergelyk i n h i e r d i e verband d i e Gereformeerde S t i q t i n g , d i e h i d e r = k ru is fonds, d i e Suid-Afrikaanse Na tuu rs t i g t i ng , d i e Ford Foundation. L e t ve ra l ook op Duynstee 1978 60 ev, wat wys op d i e f e i t dat d i e be= g r i p f a i n i l i e s t i g t i n g a1 meer op d i e agtergrond verdwyn en deur s t i g = t i n g s met ander d o e l s t e l l i n g s vervang word.

153) Raadpleeg B i i t tner 1967 30; anders Brecher 1959 242 en Rhode 1932 4-10, w a t d i e o p r i g t e r van ' n s t i g t i n g as regsubjek s ien .

4,3.4 Afsonderl i k e e n t i t e i t

Die persoonsverband by ' n regspersoon m e t e g t e r n i e gesien word as 'n

groep persone wat gesamentl ik d i e regte en v e r p l i g t i n g e van d i e e n t i t e i t

d ra n ie . lS4 ) Die f e i t da t 'n regspersoon u i t mense saamgestel i s , bete=

ken n i e dat h i e r d i e e n t i t e i t n i e regte en v e r p l i o t i n g e kan verkry wat a f=

sonder l i k van d i e reg te en v e r p l i g t i n g e van d i e i n d i v i d u e l e lede kan be-

staan n i e . D i t i s j u i s een van d i e kenmerke van d i e regspersoon da t d i e

i n d i v i d u e l e lede waaru i t d i e regspersoon saan~gestel i s , n i e v i r d i e vet-=

p l i g t i n g e van d i e regspersoon aanspreekl ik gehou kan word n i e en ook n i e

i nd i v i duee l op d i e reg te van d i e regspersoon aanspraak kan maak n ie . Brau=

t 2 1 - l ~ ~ ) som d i t raak op:

'.. .(D)er Vcrband tritt aber n i c h t i n se ine r V i e l h e i t der

P l i tq l ieder , sondern a l s se lbs tznd ige E i n h e i t i n Erscheinung.

Die Mogl ichka i t dazu w i r d ihm durch d i e Rechtsordnung gege=

ben, d i e d i e E i n h e i t a l s selbstxndigen Rechtstrager anerkennt.

Dadurch w i r d es den1 Verhand ermBgl icht , i m Rechtsverkehr w i r k=

Sam aufzut re ten ."

4.3.5 Die regspersoonsfiguur en sy organe

Die gemecnregtelike regspersoon (veren ig ing en s t i g t i n g ) i s derhalwe 'n

ree le , kmkreet -organ iese persoonsverband, wat sy r e g s u b j e k t i w i t e i t (regs.

persoon l ikhe id) aan d i e hand vet1 regsbeginsels en ooreenko~nstJa d i e samele-

wingsordenende f u n t s i e aan d i e pos i t iewe reg ont leen. U i t hoofde h iervan

neenl d i t as e n t i t e i t en regsubjek aan d i e regsverkeer deel dcur op ' n e ie=

soo r t i ge wyse draer t e uees van kompetensies a f sonde r l i k van d i e kompeten~

s i e s van d i e lede o f organe waaru i t d i t saamgcstel i s .

Deurdat d i e regspersoon w e r k l i k bestaan en draer van kanpetensies i s , i s

d i t ook t o t d i e u i t v o e r i n g van regshandelinge i n s taat . Die regshande

154) Sien d i e k r i t i e k op d i e sogenaamde ko l l ek t i ewe eiendomsteorie i n 3.5.2.2 h ierbo. Kyk ook P e l e t i e r 1920 81.

155) I962 13.

l i n g e l S 6 ) en w i l ~ v o r r n i n ~ ' ~ ~ ) word deur organe van d i e regspersoon u i t g e =

voer. Die organe v e r r i g 'n e iesoo r t i ge f unks ie en d i e regspersoon kan

n o o i t van d i e organe losgemaak word n i e - tesame worm d i t een e n t i t e i t . 158)

Die organe i s ook meer as gewone verteenwoordigers kragtens volmag. As

d i e orgaan handel, i s d i t regtens d i e regspersoon wat gehandel het.

By a l l e verenigingsregspersone word ten minste twee sodanige organe aan=

g e t r e f , naant ik d i e ledevergader ing (wat as wi lsvormer opt ree en d i e be=

s tuu r kon t ro fee r ) en d i e bestuur (wat gewoonlik d i e regshandelinge van d i e

regspersoon u i t v o e r ) . H i e r d i e funks ie van d i e bestuur moet van verteenwoor=

digingshandel inge kragtens volmag onderskei word. Wanneer d i e bestuur i n

ooreenstemming met d i e d o e l s t e l l i n g s van d i e regspersoon en aan d i e hand

van d i e s t a t u t e o f r e e l s van d i e regspersoon optree, i s d i t d i e regsper=

soon wat handel. Hoewel d i t v i r derdes nioei 1 i k i s an vas t e s t e l wanneer

daar i n ooreenstemming met d i e d o e l s t e l l i n g s en r e e l s gehandel word, i s

d i t d i e en igs te wyse waarop ' n regspersoon kontraktueel gebind kan word.

Regshandelinge van organe wat n i e i n ooreensteming met d i e doe1 o f r eE l s

u i tgevoer word n ie , b i n d n i e d i e regspersoon n i e . Op d i e probleem wat d i t

ten ops ig te van regsekerheid skep, word i n 5.3.4 h ieronder vo l l e d i g inge=

gaan.

Die bestuur t r e e meestal sonder volmag op,15') hoewel daar soms 'n byko=

mende volmag voorgeskryf mag word deur d i e r e e l s o f s ta tu te . welke volmag

dan by wyse van 'n eensydige regshandeling deur d i e regspersoon ver leen

kan word. neurdat d i e bestuur as orgaan onderskeibaar maar onafskeidbaar

t o t d i e regspersoonsent i te i t hehoort , i s d i t d i e regspersoon wat reqshan:

de l inge u i tvoer.160) Hiervan word d i e handel inge van eksterne verteen-

156) Kyk ook John 1977 72-80.

157) Wolff 1933 hd 1 137-138; Dooyeweerd 1937 230; Sieqer 1979 55-58.

158) U i r Dooyeweerd se u i t eense t t i ng kyk 3.7.8 hierbo; Larenz 1980 116 en 138-146; Asser-Van der Gr in ten 1980 bd 2/11 33 en 200-206; Van der Velden 1969 79-86; Grauer 1962 12 ev; Van der Vyver en Van Zy l 1982 396.

159) D ie r e e l s o f s t a t u t e kan n i e as ' n volmag m s k r y f word n i e , soos i n 3.2.5 h ierbo aangetoon i s . Vgl ook SA ;/I;mtiwlu Koti)~c~~nt.i 'v~x Grirnn= n r m t s k q r p y Beperbk v Thunasnr.is 1953 25 A 314 (1).

) Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 56-64; Larenz 1980 140-143; Van de r Velden 1969 80-81; Joubert 1979 99; C i 1 l i e r s , Benade en De V i l = l i e r s 1977 192-194 en 226; Van Rensburg 1974 98.

woordigers, wat d i e regspersoon s legs b ind i nd ien d i e handel ingc binne

d i e volmag van d i e regspersoon (soos ver leen deur ' n orgaan) t u i sgeb r i ng

kan word, mderske i . 161)

Daar kan ook meer as twee organe bestaan, byvoorbeeld waar daar naas d i e

bestuur bepaalde komitees met vasgestelde take i n d i e lewe geroep word. 162 )

Hierteenoor bestaan daar by d i e s t i g t i n g net een orgaan, naamlik d i e be=

stuur, deurdat lede by d i e s t i g t i n g ontbreek. Die kon t ro le funks ie word i n

so geval d e w d i e hof kragtens d i e hof se regsprekende bevoegdheid u i t ge=

oefen. 163)

Die regspersoon handel deur mlddel van organe, wat aan d i e hand van d i e

s t a t u t e o f k o n s t i t u s i e van d i e regspersoon orgaanshandelinge u i t voe r . I n

navolging van d i e standpunte van Von Gierke en Dmyeweerd (soos by 3.3.7

en 3.7.6 h ierbo u i t eenges i t ) i s ek van mening dat d i e s t a t u t e o f k o n s t i t u s i e

d i e i n t e r n e verbandsreg van d i e regspersoon vorm en n i e kont rak toee l van

aard i s n i e - d i t i s d i e n b j e k t i w e reg wat d i e v o o r s k r i f t e v i r d i e regs=

persoon se optrede i n d i e regsverkeer s t e l . Die o b j e k t j e f r e g t e l i k e aard

van d i e k o n s t i t u s i e word i n 5.3.2.1 hieronder v o l l e d i g bespreek.

4.3.6 W i lsvorminq

Die w i l s v o m ~ i n y van d i e regspersoon geskied gewoonlik deur d i e ledeverga=

der ing, m a r d i t kan oak deur d i e bestuur geskjed, soos byvoorbeeld by

s t + g t i n g e o f i n geva l le waar d i e bestuur o f 'n bestuurder d i e bevoegdheid

he t om as w i l s v o n e r op t e t ree . H je rd le wi lsvorming m e t n i e as d i e ge-

sament l ike w i l van d i e a fsonder l i ke lede bestempel word n ie , want s d r a

d i e lede ' n O e s l u i t genean het , word h i e r d i e b e s l u i t d i e w i l van d i e regs=

161) I b i d . Sien aok 3.2.5 hierbo, asmk Van d e r Velden 1969 81: " W e t i e = dere vertegenwoordiger van de rechtspersoan word a l s orgaan sangeduid. Personen d i e a l l e r e e r s t i n dienstverhouding t o t de veren ig ing staan, zoals b j j voorbeeld een procurat ie-houder o f een d i rek teur -n ie t -be= s tuu rs l i d , en w i e r vertegenwoordigingsbevoegdheid een gevolg i s van hun diensbetrekkinq, worden geen orgaan genoemd."

162) Van der Velden 1969 91-92.

163) Anders Van Zyl 1976 12 en 1981 341. Vg1 ook teks by verwysing 150.

persoon?64) Die w i l van d i e a fsonder l i ke lede i s derhalwe n i e ' n bestand=

deel van d i e w i l van d i e regspersoon n i e - d i e bce lu i t i s d i e w i l van d ie

regspersoon. Die w i l van d i e a fsonder l i ke lede dra by t o t d i e b e s l u i t v o r =

ming, maar sodra d i e beslui tvormingsproses afqehandel i s . bestaan d i e reqs=

persoon se w i l afgesonderd van d i e w i l van d i e a f sonde r l i ke lede. Lede wat

byvoorbeeld n i e eenstemmig was met 'n b e s l u i t wat deur d i e ledeveryader ing

geneem i s n ie , i s aan h i e r d i e b e s l u i t gebonde. D i t i s d i e w i l van d i e regs=

persoon, a1 i s so 'n b e s l u i t n i e i n ooreenstefrming met d i e w i l van d i e min=

derhe id n ie . 165)

4.3.7 Verwytbaarheid

Ten ops ig te van d i e p r o b l e m o f ' n regspersoon sku ld kan he, bestaan daar

ui teenlopende menings. Aanhangers van Von Savigny se f i k s i e t e o r i e , o f men=

se wat d i e regspersoon as ' n b l o t e j u r i d i e s e denkkonstruksie aanmerk, he t

e r n s t i g e probleme wanneer h u l l e sku ld by d i e regspersoon w i l t u i s b r i n g .

D ie argwnent bestaan g e v o l g l i k d a t sku ld en d i e ve re i s tes v i r d i e aanwe=

s ighe id van sku ld so nou aan d i e mens verb ind i s d a t d i t n i e op d i e regs=

persoon van toepassing gmaak kan word n ie . Die en igs te wyse waarop skuld

dan by d i e regspersoon tu isgebr ing kan word, i s deur middel van j u r i d i e s e

toerekening, wat na d i e ntening van ' n aantal j u r i s t e maar weer op 'n regs= 166) f i k s i e berus.

Die f e i t d a t sku ld deur j u r i d i e s e toerekening aan d i e regspersoon toege=

s k r y f kan word, behoort n i e e rns t i ge probleme t e skep n ie . Ook by d i e na=

t u u r l i k e persoon word d i e sku ldvemy t deur j u r i d i e s e toerekening slegs

teen bepaalde persone I ngebring, deurdat n e t 'n toerekeninyez~cztbare per.

soon sko ld kan he. 'n Ontoerekeningsvatbare persoon kan n o o i t met d i e

skuldverwyt g e t r e f word n j e - en sku ld b y n a t u u r l i k e persone berus t og

a l l e m i n s op 'n r e g s f i k s i e . D ie f e i t dat skuld i n d i e geval van regs=

164) Brauer 1962 13: "Der von den Organen des Verbandes zum Ausdruck ge= brachte W i l l e i s t n i c h t der zusammengesetzte W i l l e aus den e inze l= lien Wi l len de r Verbandsmitglieder. Der W i l l e des einzelnen Verbands= m i t g l i e d e r geht g le i chsan~ i n dem e i n h e i t l i c h e n Verbandswil len auf. H i e r l i e g t e i n wesent l i cher Unterschied zu r Cenossenschaft, wo der E i n z e l w i l l e des Genossen se lbs tand ig e rha l t en b l e i b t . " Hmnes 1976 115; Sieger 1979 51-58.

165) Asser-Van der Gr in ten 1980 bd 2/11 95-116; Larenz 1980 138-140; Hus= s e r l 1961 65 ev.

166) Vgl Schut 1963 29; Sco t t 1979 10, 23.

persone deur j u r i d i e s e toerekening by d i e regspersoon tu i sgeb r i ng word,

i s dienooreenkomstig ook n i e 'n r e q s f i k s i e n i e .

Somnige j u r i s t e verk laar dat regspersone net op grond van d i e r i s i k o - of

sku ld lose aanspreeklikkidsbeginsel v i r misdade en onregmatige dade aan-

sp reek l i k gehou behoort t e word.167) D i t i s wel so dat ' n regspersoon i n

bepaalde omstandighede m idde l l i k aanspreekl ik gehou kan word.X68) V i r d i e

doeleindes van d i e m idde l l i ke oanspreekl ikheid ge ld daar eg te r e iesoo r t i ge

ve re i s tes wat n i e by a l l e handel inge van regspersone voorkom n ie . So kan

regspersone s ta tu tOr o f deur d i e optrede van werknemers o f vertecnwoordi=

gers rn idde l l i k aanspreekl ik gehou word, maar daar i s ook handel inge van

regspersone wat n i e aan d i e vere is tes v i r m i d d e l l i k e aanspreekl ikheid vo l=

doen n ie . So 'n handel ing i s byvoorbeeld wanneer 'n n t y m n van 'n regs=

persoon ' n orgczmshartcle L7:ng u i tvoer. Dan i s d i t regtens d te regspersoon

v a t handel. ' n Regspersoon kan 'n e i e w i l vorm ( u i t e r a a r d deur sy orgarre)

en dienooreenkornstig ' n sku ld ige gesindheid openbaar. Die b l o t e f e i t da t

' n regspersoon m i d d e l l i k aanspreekl ik gehou kan word, s l u i t dus n i e d i e

moont l i khe id u i t da t 'n regspersoon op ' n onregmatige en sku ld i ye wyse kan

handel n i e en daarom v i r d i e pleeg van 'n misdaad o f onregnat ige daad a m =

spreek l ik geliou kan word n i e .

D i t i s ook moont l i k da t ' n regspersoon op grond van d i e r i s i kobeg inse l

skuldloos aanspreekl ik geste l kan word. Maar daar word v i r r i s iko-aan-

sp reek l i khe id bepaalde bekende vere is tes ges te l v a t n i e noodwendig i n

a l l e omstandighede by regspersone s a l voorkonr n ie . D i t i s v i r my gekuns=

t e l d on1 aan t e voer dat d i e r i s i kobeg inse l d i e en igs te toepas l ike aan=

spreekl ikheidsbeginsel i s waar 'n regspersoon aan d i e regsverkeer deelm

neem. Ten spyte van d i e f e i t da t 'n regspersoon i n bepaalde omstandighede

ingevolge d i e r i s i kobeg inse l skuldloos aanspreekl ik gehou s a l kan word

(welke ornstandighetle i n d ie Suid-Afr ikaanse reg nog n i e du ide ' i i k genocg

omlyn i s n i e en wat n i e i n h i e r d i e p r o e f s t r i f verder ondersnek word n i e ) ,

bestaan daar geen rede waarom d i e wgspersoon i n ' n gepaste geval n i e ook

met 'n sku ldvemy t g e t r e f kan word n ie .

167) Burche l l & Hunt 1970 336; Scot t 1979 23 ev s t e l 'n t i p e oo rd rag te l i kc aanspreekt ikheid van regspersone, wat n i e r i s i k o - o f m i d d e l l i k e aan= spreek l ikhe id i s n ie , voor.

168) Sco t t 1976 732-762; Joubert 1979 73 en 181; De Wet 1976 d l 1 82; Van der Merw-we en D l i v i e r 1980 522-525

D i t i s van q roo t belang om, wanneer met d i e sku ldbegr ip by d i e regsper=

soon gewerk word, i n gedagte t e hou dat d i t ' n e iesoo r t i ge regs f i guu r f s

wat n i e noodwendig sku ld op d iese l f de wyse as 'n n a t u u r l i k e persoon vorm

n ie . D ie maatstawe wat gebruik word om sku ld by d i e n a t u u r l i k e persoon

t u i s t e br ing , s a l n i e noodwendig onveranderd op d i e regspersoon toegepas

kan word n i e .

Die onderskeid tussen d i e sku ld van 'n n a t u u r l i k e persoon en 'n regsper=

soon word we1 deeg l i k deur d i e Suid-Afrikaanse regspraak beklemtoon. I n

Barke t t v SA h'ationuZ Tmst and Assurunce Co. Lt~l!~') word d i t SoOS vo lg

ges te l :

"A company ac ts through i t s d i r e c t o r s and the caapany, qua

company, may be g u i l t y o f negl igence through an a c t o f omis=

s ion o r carmission. If, f o r instance, a company a l lows a bus

w i t h de fec t i ve brakes t o be used and as a r e s u l t o f the defec=

t i v e brakes the bus cannot be p u l l e d up and i n j u r e s a t h i r d

par ty , t h a t would be negligence on t h e p a r t o f t he company . . . . I f , on the o the r hand, the c q a n y through i t s d i r e c t o r s o r

managers i n s t r u c t s i t s servants t o d r i v e a t a dangerous speed

and as a r e s u l t a t h i r d p a r t y i s i n j u red , t he negl igence o r

unlawful a c t i s t h a t o f t he company."

D ie Appglhof b e s l i s dan ook u i t d r u k l i k da t 'n regspersoon n i e s legs op

grond van m i d d e l l i k e aanspreekl ikheid gebonde gehou kan word nie, maar da t

d i t v i r ' n regsoersoon moontl i k i s om I n sku ld ige gesindheid t e ooenbaar. 170)

Net soos by wi lsvorming i s h i e r d i e sku ld n i e d i e gesamentl ike sku ld

van d i e a fsonder l i ke lede n i e , maar i s d i t d i e skuld van d i e regspersoon

as e n t i t e i t deurdat d i e regspersoon sy w i l op d i e bewerks te l l i g i nq van ' n

bepaalde onregmatige gevolg g e r i g he t we1 wetende d a t d i t onregmatiq i s ,

o f met onaanvaarbare onagsaamheid opgetree bet. Die f e i t da t d i e regsper=

soon t o t wi lsvorming i n s t a a t i s , maak d i t dus moont l ik d a t h i e r d i e w i l

169) 1951 2 SA 353 ( A ) op 362; en Levg v Central Minirig nn<J Irrvestnrent (,'nrl,amtiorr 1955 1 SA 141 ( A ) op 149.

170) D ie arqument dat a l l e sku ld ige handelinge u l t r a v ires i s , hou n i e steek n i e aangesien d i t we1 moont l i k i s dat 'n i n t r , ~ iv iwn-handel inq op ' n sku ld ige wyse nadeel aan ander kan veroorsaak; s ien h i e r o o r vera l Gower 1969 96-98; asook 5.3.2.4 ( ve ra l vn 217) hieronder.

op '!I o p s e t l i k s o f n a l a t i g e wyse t o t d i e nadeel van ander persone t e n ,,it=

voer gebr ing kan word.

4 .3 .8 Gevol gt_rt-_kFiimy

Ek i s van nlening dat h i c r d i e ree le , konkre e t -o rg ese verbandspersoon op

geen wyse i n teenspraak met d i e gemeenregtelike regspersoon, soos d i t deur

d i e regspraak i n Suid-Afr ika omskr.yf word, staan n le . l 7 ' ) D ie aannarw d a t

net d i e i nd i v i due le inens en d i e tnens i n groepverband as regsubjek kan cp=

t ree, kan dus as grondslag v i r d i e optrede van d i e regsubjek i n d i e regs=

vsrkeer aanvaar word.

Vervolgens sa l d i e reqspos is ie van verenigings i n d i e Suid-Afrikaanse reg

ont leed word. Vera1 d i e v e r s k i l l e wat tussen d i e regspos is ie van d i e ver-

en ig ing nict rcgspersounl i kheid e n d i e veren ig inq sonder regspersoonl i k h e i d

bestaan, sal onder d i e l oep geneem word. Voorts sa l gepoog word om d i e be=

y inse l s van d i e gemcenregtelike regspersoon (soos i n h i e r d i e hoofstuk u i t :

e e n g ~ s i t ) op d i e verenigingsregspersoon toe t e pas.

Die Suid-Afrikaaase regspraak s t e l twee vere is tes v i r d i e toekenning van

r ~ g s p e r s o u n l i k h e i d aan h gcwenreg te l i ke regspersoon, naamlik:

- dat d i l as e n t i t e i t i n s t a a t m e t wces om ongeag d i e w i sse l i ng van

lede voo r t t e bestaan;

- d a t d i t as e n t i t c i t draer van reg te en v e r p l i g t i n g e a f sonde r l i k

van d i 6 van d i e i nd i v i due le lede m e t wees.

D ie aard van d i e a m e n r e g t e l i k e regspersoon, w a t n i e i n d i e Nm?-t'son-

saak as kont rak tuee l aangelnerk i s n ie , word by 5.3.2.1 hierunder vo l=

l e d i g onder oB geneem.

----

171) Kyk 4 .2 .2 .1 -4 .2 .2 .3 hierba.

DIE VERENIGINGSREGSPEKSUON

5.1 Olrnanle van gemeenregtelike kenmerke I n d i e S u i d - A f r i k a a r l s e - ~ q

Die verenigingsregspersoon i n d i e Suid-Afr ikaanse req berus tans op be=

g inse l s van d i e Romeins-Hollandse reg asook d i e Engelse req. D ie omskry=

wing van d i e vereniging deur d i e howc d u i op 'n vermenging van d i e ken=

merke van d i e Romeins-Hollandse regspersoon en d i e Enge ls regte l ike klub.')

Hieronder sa l aangetoon word dat h l e r d i e kenmerkende elemente u i t d i e

ve rsk i l l cnde regsfami l ies n i e a l t y d so mak l ik en n i e sonder kunsgrepe en

onprakt iese benaderings met mekaar versoenbaar i s n i e .

Daar word verder n i e a l t y d genoegsaam rekening gehou met d i e f e l t da t d i e

regsposis ies van ve rsk i l l ende soor te verenigings merkbaar van mekaar ver=

s k i 1 n ie , en d i t skyn asof d i e regspos is ie van klubs, l ie fdad ighe idsver=

enigings, kerke, p o l i t i e k e partye, bouverenigings, vakbonde en onder l lnge

kulpverenigings sonder rneer i n ons regspraak i n 'n g roo t en toenemende

mate aan mekaar gelykgegtel word.') A1 h i e r d i e groepe word aanga~lerk as

verenigings (met o f sonder regspersoont ikheid) wat op kontrak beros. Uie

kenmerke van d i e Enge ls regte l ike k l ub word op d i e meeste verenigings toe=

gepas, maar d i e %id-Afr ikaanse howe gee n i e a l t y d u i t s l u i t s e l oor d i e

vraag wanneer sodanige verenigings regspersone i s a1 dan n i e V 3 ) D i t l e i

t o t d i e anomalie dat d i e Enge ls regte l ike k lub , wat i n d i e Engelse reg

n o o i t as ' n regspenoon gek lass i f i see r i s n ie , s m s deur d i e Suid-AFri=

kaanse hpwe as 'n regspersoon beskou word. Dat 'n regspersoon op kontrak 1

Ryk byvoorbeel d Tlrc Crxnmi t tee of the JoAanncobwy Prrhl it- Libzwnj v Spernc,a 1898 5 O f f Rep 84 op 85; Webb R Co / ,td fl,-~.thc.w Ri@cls 1908 TS 462 op 468; Wi7kr<?r v B r e h u r 1935 AD 175 Op 180-181; 4'hCwn v Rizv o m MeZZingLcw, NG Sendirlgkerk it1 :;A 1976 2 SA 1 ( A ) op 25 ; bkzn Wwwn I ; Xe~qkruad M?h~eliy-6;ernem?te, 4% KsrG 1979 4 SA 548(0) Op 557; LAWSA 1976 d l 1 287 para 498 va 1; L loyd 1938 10-14.

Wilkert v Rrebner. 1935 AD 175 op 180-181 en 186-187 ; Thcrdrln 1 ) R:'n!y mm Wcllingtcsn, bG Si'vdirqkerk i n SA 1976 2 SA 1 (A) op 25; Crniap u Scu fh Afr'rrmn C<,rn~r! i l of the Amalgnmlted e'ngi~ic:c,n<w Union 1930 AD 225 op 236. Raadpleeg ook Barnford 1982 117-119 en 126-131; Uys 1961 1; Advo= cate ( p s ~ u d ) 1976 vol 6 65.

gegrond kan wees, l s weer vreemd a m d ie Raneins-Hollandse reg.

Die verntenging van Romeins-Hollandse en Engelse reysbeginsels b l y k h i =

d e l i k u i t ' n on t l ed ing van d i e Suid-Atrikaanse regspraak sedert d i e ne=

gentiende eeu.

5.1.1 Romeins-Hollandse i nv loed

I n d i e vroeFre regspraak i s daar dikwels met d i e on t l ed ing van d i e regs=

pos i s i e van verenigings by d i e Raneins-tlollandse reg aans lu i t i ng gesoek.

D ie d u i d e l i k s t e voorbeeld h iervan i s d i e u i t sp raak i n d i e saak Venter e.1 ,

m&rm u IICH K e r k ~ ~ w n I d ~ r knlfomeer(t? #el4 tx ~ ~ t h u ~ k , ~ ) waar daar

op u i t sp rake van Voet gesteun word an tussen 'n zmioersi taa hminwn (kor=

poras ie o f vereniginqsregspwsoon) en 'n sor-ict,ns (vennootskap o f genoot=

skap wat op kontrak berus) t e onderskei. Een van d i e vernaamste v e r s k i l l e

wat deur Voet beklemtoon word, i s dat 'n soc ie tcs op kontrak berus, te rwy l

' n korporas ie gegrond i s op d i e i n te rne verenigjngsband wat daar tussen 'n

groep mense hestaan en wat i n d i e voortbestaan van d i e korporas ie ongeag

d i e w i sse l i ng van lede na vore kom. 5)

4 ) 1879 OVS 4 op 6: "Er z i j n tusschen eene co rpo ra t i e en eene maatschap= p i j belangr i j k e verschi 1 len, wat aangaat hunne doeleinden , hunne machten, hurl bestuur, en hunne beperking o f u i tgany. In eene maatschappy i s het rnaatschappelik doe1 ondeqesch ik t aan de belangen der vennooten - belangen d i e gewoonl l jk van eenen g e l d e l i j k aard z i j n . I n eene corpo= r a t i e , integendeel n e w t he t maatschappel j j k doe1 den voorrang, dat gewonnli j k ook een zedel i j k doc1 i s van voorbl i jvenden aard, en on= a f h a n k e l i j k van he t bestaan dergenen d i e t en eenigen t i j d e leden e r van aegen z i j n . . . ." Met r n m ~ t e L 4 q ~ t . j word h i e r 'n sacietm be= doe1 na aan le id ing van d i p begr i p mrrtsrlzcp van d i e Netlerl andse reg.

5 ) Venter-saak 6; s i e n ook 2.3.2.3 hierbo v i r ' n volleddqe bespreking van h i e r d i e onderskeid i n d i e Ronteins-Hollandse reg. Die ~aciatas- b ~ g r i p was gemeenregtelik n i e n e t op kont rak tue le verhoudings net wi nroogmerke (vennootskappe) van toepassing n ie , maar ook up veren i= gings met i deZ le d o e l s t e l l i n g s wat op kontrak berus he t . Vgl Kaser 1979 181; Roeleveld 1980 5-6; Uys 1961 25; Van Wyk 1976 33: " I n c las= s i c a l t imes t h i s i n s t i t u t i o n was replaced by the consensr~al fincietas om~iwn I w u l r w n which re ta ined t h i s element o f j'rotel-nirai: i n s p i t e o f i t s use as a c o n ~ e r c i a l partnership; i t can b e t t e r be descr ibed as a f r a t e r n a l as roc ia t i on w i t h a cornman qoa l , than as a c o m e r c i a l en terpr ise . " D ie Romeinse f i o L T i e t ~ ~ kon egter n i e voortbestaan ongeag d i e w i ssc l i ng van lede n fc . Laasgenomr~dp kcnmcrk i s ' n t i p i e s e Engel. se k luhreqsbegir i re l - s ien 5.2.3 hieronder. Uys 1961 1,2 en 11 noem ' n vereniqing sonder regsper roon l ikhe id met ide6lct oogemerke wat op kontrak berus, 'n genootskap; vg l mlr 7 ' h w r , 11 Riny r v i w COT l i,ifltmi IVC ,C;r~r l i ,ykor~k ,'?I SuLtl-/lfr.;F~ 1976 7 SI: 1 ( A ) np 13 en 25. Anders Roeleveld 1980 9. Op h i e r d i e n ~ e n i n g s v ~ r s k i l uord i n vn 811 hieronder v o l l e d i g ingegaan.

' n Soortgelyke verwysing na d i e Ronreins-Hollandse reg (en ve ra l na Voet

en Noodt) koln i n d i e saak Wobb & CCJ. Ltd . v N o ~ t h e m flif.les6) voor, waar

r e g t e r Smith ' n urrioersi tas soos vo lg omskryf:

"An unive r s i tu s perstmanun i n Roman-Dutch law i s a l e g a l f i c t i o n , an

aggregat ion o f i n d i v i d u a l s forming a psnwna o r e n t i t y , having the capa-

c i t y o f acqu i r i nq r i g h t s and i n c u r r i n g ob l i ga t i ons t o a g rea t ex tent

as a human being. An wz ive l ls i tas i s d i s t i ngu i shed from a mere associa=

t i o n o f i n d i v i d u a l s by the fac t t h a t i t i s an e n t i t y d i s t i n c t from the

i n d i v i d u a l s forming it, t h a t i t s capaci ty t o acqu i re r i g h t s o r i n c u r

ob l i ga t i ons i s d i s t i n c t from t h a t of i t s ntenbers, which are acquired

o r i ncu r red f o r t he body as a whole, and n o t f o r the i n d i v i d u a l mem= bers. Anlong t h e most important r i g h t s apper ta in ing t o an uniiwrsitns

i s the r i g h t t o acqu i re and ho ld property. I t continues t o e x i s t though

the i n d i v i d u a l members comprising i t change, so long as one member re-

mains i n whom the r i g h t s of the t in iuers i tos can vest. (See Voet 1.8.28;

3.4.1; Noodt Com. ad Dig. bk. 3, tit. 4.)"

D i t i s opvdl lend ctat daar nerens i n d i e u i t sp raak en ige melding daarvan

gemaak word da t d i e un.iuc.rsitns personurunt op kontrak berus n i e . D ie t o r -

poras ie word eenvoudig van ' n ooctetua ( " ... a mere assoc ia t ion o f i n d i v i =

duals ...") onderskei op grond van d i e f e i t da t d i t as e n t i t e i t voortbe=

staan ongeag d i e w i sse l i ng van l ede en d a t reg te en v e r p l i g t i n g e v i r d i e

e n t i t e i t i n d i e geheel en n i e slegs v i r d i e i n d i v i d u e l e lede n i e (soos by

'n ooaktns), verkry word. D ie i nv loed van d i e Engelse k lubreg skaner eg=

t e r reeds deur, soos b l y k u i t d i e verweerders se beroep op k l&reg7) en

d a a r u i t da t daar i n d i e ho f se u i tspraak p e r t i n e n t na bepaalde Enqelsreg=

t e l l k e konsessiebeginsels (soos d i t neergele i s i n d i e Engelse saak T'uIf

Vale f?dZmn~ Cr, v knalgmuted S o d a t y of RctiZwmj 5eromrts8)) verwys i s .

I n Morrriaori n Statulmd BztiZding SO-^') word daar ook na Romeins-Hol-

landse regsbeginsels verwys i n 'n poging om d i e regspos i s i e van 'n bou-

6) 1908 TS 462 op 465. Kyk O O ~ L'ms-im v Moli fc 1908 TH 748; Lcvin 1) Trwzsvrul~ Mksrs ' A ~ s o n i n t i o n 1912 WLD 144; Tilbrook 1, Riggens 1932 WlD 147 op 153; Ickrleb.ine v Rantu Metllr~dict L'hur~.h i n .(iA 1957 4 SA 465 ( W ) .

7) Op 464. D ie verweer dat lede i nd i v i duee l aanspreekl ik is , i s eg ter n i e deur d i e hof aanvaar n i e .

8) 83 LT 474; d i e Idebb-saak 468.

9) 1932 AD 229 op 233-237.

veren ig ing t e bepaal. Die Roneins-Hollandse vere is tes v i r d i e best-aan van

'n regspersoon (soos b l y k u i t d i e Webb-uitspraak) word n e t so i n h i e r d i e

u i t sp raak bevest ig. ' n Be langr ike regsbeginsel wat h i e r t e r sqrake kom, i s

dat ' n gemeenregtelike regspersoon n i e u i t d r u k l i k e owerheidstoestenlming be=

nodig om as regspersoon erken t e word n i e . l O ) Die Enge ls regte l ike konsersie=

sisteem i s dus n i e deur d i e Appelhof op regspersone i n Suid-Af r ika van toe=

passing gemaak n ie . H ie rd ie regsbeginsel i s sonder u i t sonde r i ng i n u j t sp rake

wat op d i e ,%r~ iaa i -saak gevolg he t , gehandhaaf . Daar word na d i e aard van

d i e vereniging, d i e k o n s t i t u s i e daarvan en d i e doe1 en optrede van d i e ver=

e r ~ i g i n g gekyk om vas t e s t e l o f d i t 'n gemeenregtelike regspersoon i s o f

n ie . l l ) Voorts i s b e s l i s dat I n bouvereniging n i e 'n vennootskap wat op

k o n t r a k s l u i t i n g berus, i s n ie, m a r d a t d i t 'n veren ig ing xui g ~ n a r i ~ i s .

' n Oouvereniging i s volgens d i e h o f ' n gemeenregtelike regspersoon deurdat

d i t voldoen aan d i e vere is tes wat d e w d i e gmenereg v i r d i e toekenning van

regspersoonl i khei d geste l word. 12)

U i t d i e bogemelde u i t sp rake kan d i e volgende gevo lg t rekk ings gemaak word:

- dat d i e k tmses~ ies i s teem '~ ) n i e (meer) i n d i e Suid-Afrikaanse reg

qe ld n ie ; - dat daar d u i d e l i k tussen d i e gmeenregte l ike regspersoon en d i e so=

Lmir?tns in Roneins-HolTandse reg onderskei i s ; en - d a t d i e sclcietas op kontrak berus, te rwy l d i e gemeenregtetike regs-

persoon ander basiese kenmerke v e ~ t o o n . ~ ~ )

Op 236. Vgl ook The Grmitbee of the Jr~lmnnesbury rubtic L i b r a y v .Tpenoe 1898 5 O f f Rep 84; Ex p u r t ~ ~ o h i m n e a b z t ~ l=onljreqntikm of the Apnstol ii. ~Iitrrcl~ 1968 3 SA 377 ( W ) ; Plokb.joc. v Bantu Mk*thndi:it Church t r t SA 1357 4 SA 465 ( W ) ; IIolL>i v S t John A p ~ ~ s t c ~ l i o T;bith Miusldn 1954 3 SA 940 (T ) op 942.

M o r r i ~ m ~ - s a a k 239; v91 ook gesag aangehaal i n vn 10.

Op 237-238. D ie f e i t dat d i e regspos is ie van bouverenigings tans deur wetgewing geresl word, doen n i e afbreok aan h i e r d i e gewenreg te l i ke kenmerte wat d e w bouverenigings vert-oon word n ie .

V i r 'n oinskrywing van d i e konsessiebegrip kyk 2.2.2 en 4.2.4.5 ( ve ra l teks by verwysing 102) h ierbo.

Vgl 2.3.2.3 en 4.3 h ie rbo

5 . 1 2 cnge l s reg te l i ke inv loed

Ten einde d i e hu id ige regspraak i n verband met verenigings i n d i e Suid-

Afr ikaanse reg t e begryp. i s d i t noodsaakl ik om ook d i e Engelse regsbe=

g inse l s t e ondersoek. Die konsessiesisteem word i n d i e Engelse reg as

ui tgangspunt by d i e ver len ing van regspersoonl ikheid gebruik. D i t hou i n

dat regspersoonl ikheid s legs deur d i e owerheid op grond van uitdruklike

mayt ig ing ver leen kan word.15)

I n d i e Engclse reg word daar tussen d i e sogcnaamde incorporrzted asrrnciatiom

en uninoorporated associations onderskei . Eersgenoemde geni e t regspersoon=

l i k h e i d omdat d i t deur kon ink l i ke o k t r o o i o f wetgewing aan sodanige ver=

enfgings ver leen i s . H ie rd ie regspersone ontstaan n f e deur k o n t r a k s l u i t i n g

n i e en h u l l e funksioneer gevo lg l i k mk n i e ingevolge kon t rak te reg te l i ke be=

g inse l s nie.16) So i s d i e U n i v e r s i t e i t e van Oxford en Cambridge voorbeelde

van regspersone wat op grond van kon ink l i ke o k t r o o i ontstaan het . I7 ) Regs=

persone wat deur wetgewing ontstaan, kan B f regstreeks deur ' n wet i n d i e

lewe geroep word (byvoorbeeld d i e Bri t ish South Africa C q a n y met 'n e i e

magtigende wet) ,18) Bf d i t kan onregs treeks op grond van 'n algenlene mag=

t igende wet erken word. I n d i e laasgenoemde geval word ' n regspersoon eers

t o t stand gebr ing na ' n reg is t ras iehande l ing wat voldoen aan d i e v o o r s k r i f =

t e wat i n d i e ~nagtigende wet vervat i s (byvoorbeeld d i e Cmponiefi ConsoZi=

dution Act van 1908). 19)

Hierteenoor berus unincoryon~ted irssottiations gewoonlik op kontrak.20) So=

danige verenigings ontstaan deur kon t raks lu i t i ng ; aans lu i t i ng van n w e lede

15) Smith 1914 7-10; H a l l i s 1978 liii; Ford 1959 X I X - X X .

16) H a l l i s 1978 liil: " S t r i c t l y , t h e F l c t i o n Theory cannot admit any k ind of assoc ia t ion i n between the univsrsilus and the fiocietns, i n between the corpora t ion created by the a c t o f t he s t a t e and the par tnersh ip which remains a pu re l y cont rac tua l r e l a t i o n s h i p between d i s t i n c t i nd i v i dua l s . "

17) Smith 1914 15.

18) Smith 1914 16; Green 1980 626.

19) Smith 1914 17; Green 1980 616.

20) Smith 1914 18 en 27; l l a l l i s 1978 l i v ; L loyd 1938 98-99; Green 1980 627.

word kont rak tuee l gereel en d i e k o n s t i t u s i e word as d i e kontrak waarop d i e

ve ren i y i ng berus, beskou.") D ie eiendomsposisie van h i e r d i e unincoqxwakil

a.wocirint?:cnce i s e g t e r n i e so eenvoudig n ie . Aangesien daar goen regspersoon

t o t stand kom n ie , word d i e lede as mede-elenaars van d i e verenigingsver*

mof m s k r y f . H u l l e i s eg te r n i e gewme mede-eienaars van die verenigingsz

vem& n ie , maar d i e lede word as squitubte .joint mvwm aangeaerk.22)

H ie rd ie verskyningsvorm van gebonde mede-eiendom hou onder meer i n da t ' n

l i d n i e sy mede-eiendoa~saandeel i n d i e afgesonderde ve ren ig ingsvemE mag

vervreenl o f beswaar n i e en d a t hy u i t t r e d e van 'n l i d , sy ~nede-eiendoms=

aandeel d i e ander lede i n gelyke de le toeval . Omdat d i t dfkwels i n d t e prak-

t y k probleme skep ind ien d i e eiendomsposisie ne t op h i e r d i e mede-eiendomsl

vorm gegrond word, word daar i n d i e Engelse reg nleestal ook van d i e t r u $ t =

f i g u u r gebruik gemaak om d i e eiendomsposisie t e vereenvoudig.D) D ie gesa=

tentl like eiendom word i n eiendomsreg aan 'n t rus tee oorgedra, wat dan as

d i e sogenaande l egal m e r a l l e regshandelinge met bet rekk ing t o t d i e ye=

sament l ike eiendom narnens d i e lede u i t voe r . D ie lede b l y steeds ;.quitd?le

.joint mmers, maar a l l e regshandelinge word deur d i e t r us tee (s ) u i tqevoer .

H ie rd i e sakeregtcl i k~ onderskei d tussen legal mmer en squitab Le omer

i s eg te r vreemd aan d i e Suid-Afrikaanse reg.

lhiinr-orpmvtd ffissociutionx word i n d i e Enyel se reg nooi t as regspcrsone

erken n i e , aangesien h u l l e n i e op grond van kon ink l i ke o k t r o o i o f wetge=

wing t o t stand kom n ie . D ie bekandste verskyninqsvorm van 'n mrincarpam=

tcd atsswfut-iwr i n d i e Engelse reg i s 'n k lub , wat d e w k o n t r a k s l u i t i n g

o ~ t s t a a n en n i e n e t 'n winsoognerk opger ig word nie.24) Die kon t rak tue le

aard van klubs skep eg te r ook i n d i e Engelse reg probleme. Die f e i t da t d i e

t r u s t f i g u u r v r y alge~neen b y k lubs gebruik word om ' n eienaar van d i e k lub=

ve rme daar t e s t e l , i s reeds gemeld as 'n aanduiding daarvan d a t p r o b l e m

i n h i e r d i e verband met 'n kon t rak tue le mede-eiendansverhouding tussen I d e

ervaar word. Somnige Engelse skrywers wys voor ts daarop da t d i t t o t hoogs

gekunstelde ve rk la r i ngs l e i i n d i e n d i e toe t rede van l edc t o t d i e k l ub op

22) Green 1980 628; 5 d t h 1714 85 verwys na d i e Engelse saak r h z f l v E m r m 8 QBD 373, waar d i e eiendolnsposisie van d i e lede heskry f i s as d i e van t?qui: t~bZc j o in t iRJ , !ePG, ' n verskyningsvorm van qebonde mede-eienaars.

23) Smith 1914 14. 19 en 90; Green 1980 641; H a l l i s 1078 l i v ; Ford '959 1.

24) Smith 1914 49.

kon t raks lu i t i n g gegrand word. Volgens so 'n benadering word d i e toe t red ings-

handel ing van 'n l i d omstryf as 'n reeks kontrakte, wat deur ' n toetredenz

de l i d met a l l e bestaande lede (smmige van w ie heeltemal onbekend aan d i e

toetredende l i d mag wees) g e s l u i t word.25) Di t du i volgens h u l l e maar net

op 'n reeks f t k t i e w e kont rak te wat g e s l u i t word.

Meens d i e bogenoemde redes was d i t n i e i n d i e Engelse reg moont l i k om s t reng

met d i e onders ke id tussen incorporuted en unint*orporated uscoriktions (soos

deur d i e konsessiesisteem voorgeskryf) t e volstaan n i e . Daar bestaan naam=

l i k i n d i e Engelse reg ' n groep verenigings wat as quasi-ao~.pornticms om=

s k r y f word weens d i e f e i t d a t h u l l e 'n meer korporatiewe aard as d i e gewone

unincorporccted association ~ e r t o o n . ' ~ ) H ie rd ie quns?:-cnqwrutions ontstaan

n i e op grond van kon ink l i ke ok t roo i o f ' n magtigende wet n i e en kan dus n i e

as regspersone erken word n ie . H u l l e ontstaan we1 deur k o n t r a k s ~ u i t i n ~ . ~ ~ )

maar d i e funksionertng van sodanige verenigings word 6 f deur middel van d i e

t r u s t f i g u u r 6f deur algemene wetgewing gereguleer, soos d i e geval by vak=

bonde en onder l inge hulpverenigings i s . Vera1 i n d i e g e v a l l e waar I n t r us -

t e e gebruik i s on1 as ZquZ o r m ~ van d i e gesamentl ike eiendom van d i e lede

op t e t r ee , h e t d i e gedagte algaande posgevat d a t i n sodanige geva l l e 'n

afgesonderde vermoe bestaan wdt ongeag d i e w i sse l i n g van lede t e r u i t voe r i ng

van d i e verenigingsdoel aangewend word. Die toepassing van d i e konsessiesis=

teem he t d i e ver len ing van regspersoonl ikheid aan sodanige verenigings egter

gekortwiek. H a l l i s k r i t i s e e r d i e k m t r a k i d e e by h i e r d i e verenigings soos

volg:28)

25) H a l l i s 1978 l t v ; vg l ook Smith 1914 19: "The man who accepts e l e c t i o n t o a c l ub usua l l y regards i t as i nco rpo ra t i on i n t o a d e f i n i t e body en joy ing a continuous ex is tence and formed f o r t he promotion o f cer= t a i n ends. He does no t rea l i s e t h a t i n t h e eye of the law he i s making perhaps a thousand separate cont rac ts w i t h a thousand separate i n d i = v ibua ls o f most o f whom he has never even heard. I n i t s anx ie t y t o avoid a f i c t i t i o u s person the law has been d r i v e n t o imaqine myriads o f f i c t i t i n u s cont rac ts ."

26) Smith

27) I b i d .

28) 1978

I 1914 49; H a l l i s 1978 l i v .

l i v .

" A l l o the r such associat ions are t r ea ted by law as s v c i e s

o f cont rac tua l r e l a t i onsh fps i n t o which the idea of corpo=

r a t e pe rsona l i t y does not enter . I n so f a r as these bodies

do requ i re t reatment as more than a c o l l e c t i o n o f independent

i n d i v i d u a l s and ra the r as present ing a c e r t a i n corporate

character, Eng l ish lawyers c l a i m t o have found the necessa=

r y means o f doing so i n t he d o c t r i n e o f t he t r u s t . Now, from

the l e g a l p o i n t o f view, any unincorporated assoc ia t ion o r i -

g ina tes i n cont rac ts between each and a l l i t s members, the

terms o f which are contained i n i t s ru les o f assocfat ion.

Usua l ly t h i s view o f f e r s adequate machinery f o r t he l i f e and

l ega l treatment o f an unincorporated assoc ia t i on when i t

does no t possess proper ty . But when i t does possess proper=

t y , and t h i s p rope r t y i s meant t o be used f o r the purpose

o f t he assoc ia t ion , the idea o f con t rac t i s i n s u f f i c i e n t t o

g i ve i t a s a t i s f a c t o r y l e g a l form."

Iioewel d i e un~hr:o~porated wcocint ion en d i e Rome i n s 4 0 1 1 andse s ~ c i e t m

a lbe i op kontrak berus, bestaan daar d i e be langr ike onderskeid d a t d i e

~rnin,-or.p07uted cm:o,?iat ion ongeag d i e wi ssel i ng van l ede kan voortbestaan,

te rwy l d i e nr~cictuo by d i e w i sse l i ng van l ede ontbind.

I n d f e Suid-Afrikaanse reg Is d i e regsposis ie van k lubs i n 'n grOOt laate

analoog aan d i e van d i e Engelse k l ~ b s . ~ ' ) D ie aanwending van d i e t r u s t f i r

guur om as eienaar van d i e ve ren ig ingsvemE op t e t ree, skep egter i n d i e

Suid-Afrikaanse reg e iesoo r t i ge probleae. I n d i e Engelse reg kan d i e t r us -

tee weens d i e onderskeid tussen legal ownerwiiip en e q u i t ~ b k o~&ar.dtip nak=

l i k genoeg as eienaar van d i e verenigingsvennoi! aanqemerk t e rwy l

d i e lede steeds as c-quitahbc joint C517iG7% beskou word. Daar kan dus h a g =

tens Engelse regsbeginsels twee versk i l lende soor te efendomsreg dour ver=

29) Bmcr;yns u Rmd Spor t inp Clttb 1919 ULD 51 op 55; Cape i*rdhn Curqwr:e 17 Tr~nsvoitl ItrrIin?t c:nng~wsr: 1948 2 SA 595 ( A ) op 597. Vql ooL d i e groot ooreenkoms wat tussen d i e u i teensct t ing van Halsbury 1974 v o l 6 56-60, Bamford 1982 117-119 en 126-131 ( ve ra l 130 vn 47) en LAWSA 1976 d l 1 286-287 bestaan. Kyk m k vn 95 hieronder.

30) Coertze 1948 42-46 verk laar dat d i e onderskeid tussen d i e soqenaamde LgaZ obnzen:l:ip en eqttitcbl~. armrr:rhil] d i e gebruik van d i e t r u s t f i e guur i n d i e Engelse reg moont l i k maak, te rwy l daar i n d i e Su id -A f r i - kaanse reg geen vergelykbare eiendomsonderc,keid bestaan n ie .

s k i l l e n d e persone op een raak o f vermoe u i tgeoefen word. I n d i e Su id-Af r i=

kaanse reg bestaan daar egter n i e so 'n onderskeid n i e . D i t beteken dat

d i e t rus tee/s i n sy /hu l l e persoon l ike hoedanigheid eienaar/s van d i e ver=

enigingsvermoe moet wees , met a1 d i e nadele wat sodanige e iendo~lspos is ie

meebrr ng . 31)

In d i e Suid-Afrikaanse reg word voo r t s tussen klubs met regspersoonl ikheid

en klubs smder regspersoonl ikheid onde r~ke i , ' ~ ) t e m y l ' n k l ub a l t y d i n

d i e Engelse reg 'n veren ig ing sonder regspersoonl ikheid i s . D i t w i l dus

v o o r k m asof daar t o g bepaalde Romeins-Hollandse kenmerke i n d i e Suid-AFri=

kaanse k lubreg toegepas word. As oo rb l y f se l van d i e Engelse konsessiesis=

teem word a l l e verenigings (regspersone en nie-regspersone) h i e r t e lande

eg te r as kont rak tue le verhoud$ngs aangemerk, aangesien d i e Engelse reg daar=

van u i tgaan da t a l l e verenigings wat n i e op grond van kon ink l i ke o k t r o o i

o f wetgewing ontstaan n ie , op kontrak berus. Langs h i e r d i e weg word d i e

kontrakgedagte ook op d i e gemeenregtelike regspersoonsf iguur van toepas=

s ing gemaak, hoewel daar geen Romeins-Hollandse begronding daarvoor be=

staan n i e .

Anders as i n d i e Engelse reg, word daar i n d i e Su id-Af r i kaanse reg ook

n i e tussen d i e sogenaamcte uninwworatad associations en c l w i j l : - e a ~ y x ~ =

rat ions onderskei n i e . D i t Ret daartoe g e l e i da t d i e Suid-Afrikaanse

h w e i n d i e ver lede a l e n t i t e i t e soos kerke,33) p o l i t i e k e partye, 34

31) De V i l l i e r s , Henning en Gardiner 1980 37 verskaf 'n u i t e e n s e t t i n g van d i e ve rsk i l l ende menings be t re f f ende d i e voordele o f nadele van d i e t r u s t e e as eienaar vali d i e gesamentl ike vernme. D i t va l b u i t e d i e bestek van h i e r d i e p r o e f s k r i f m v o l l e d i g op R ie rd ie meningsverski l i n t e gaan.

32) W i l l e 1970 156; Bamford 1982 126; anders: Advocate (pseud) 1977 v0 l 7 83 vn 1 en Maasdorp 1968 d l 1 236 en 239. I n SiZvei-man u S i l u e r S l i p p ~ r CZ& 1932 TPD 355 i s 'n k l u b v i r doeleindes van d i e lnsolvensiewet as 'n regspersoon erken op grond van voldoening aan d i e ve re i s te van "proper ty apart" . Sien eg te r teks by verwysing 90. D ie b e s l i s = s ings i n Bruyns 11 R c ~ d Sr~oriting C l ~ b 1919 WL@ 51 op 54 en ReFJ 1)

Sr~utR Africm Paraty i'/rrb $ S 'n aanduid$ng van d i e reqspos is ie van verenigings sonder regspersoonl ikheid.

33) Oor d i e regspos is ie van kerke i n d i e algalieen en d i e Gerefonneerde kerke i n Su id-Af r ika i n d i e besonder, word by 6 Rieronder v o l l e d i g besin.

t t ~ u v e r e n i g i n ~ s ~ ~ ) en ko6perat iene verenigings3') oor d iese l fde kan as

Engelse ~azincorpnrated assoaiat ims geskeer het . H ie rd i e e n t i t e t t e wrd

i n d i e Engelse reg j u i s n i e as unincorpomted c t s s c ~ c i a t i m ~ g e k l a s s i f i =

seer n i e , tnaar as quai-mrporuztioos, aangesien sodanige verenigings 'n meer borpora t i ewe aard as unincorporated nssociutions ( k l ubs ) vertoon . H u l l e voldoen ook n i e aan d i e ve re i s tes van incorl~omted afifiociiltions

n ie , aangesien h u l l e n l e deur wetgewing o f kon ink l i ke ok t roo i i n d i e

lewe geroep word n i e . Hierbo i s reeds gewys op d i e k r i t i e k teen d i e ge=

dagte dat d i e sogenaathde quaL-co~-~orczt icm op kontrak berus. 37)

Die vcrmenging van Roneinj-Hollandse en Engelse regsbegrippe he t i n d ~ e

Suid-Afr ikaanse reg plaasgevind weens d i e f e i t da t d iese l f de regsbegin-

se l s aanvankl ik n i e i n d i e v i e r p rov ins ies gegeld he t n ie . D i t kom dan

ook d u i d e l i k by ' n ont led ing van d i e regspraak van d i e v i e r p rov ins ies

na vore.

5.1.3 Kegspraak i n d i e v i e r p rov ins ies

5.1.3.1 Laapse rcgspraak

V o w 1806 was d i e reg aan d i e Kaap hoofsaak l ik op Rmeins-Hollandse regs=

beg inse ls gegrond.38) Nd d i e B r i t s e oornan~e van d i e Kaap i n 1806 i s d i e

konsessiesistec~tr onmidde l l i k op d i e Suid-Afr ihaanse regsperronereg van

toepassing gemaak. Hoe s t reng d i e konsess ies i s tem deur d i e Kaapse howe

toegepas i s , b l y k u i t 'Plre StrmtEord Bunk v &soso. 39) D i e Standard Bank

was i n Engeland as regspersoon i n g e l y f en i s g e v o l g l i k daar as 'n <new=

pmwted a ~ o c i a t i m i erken. Aangesten d i e bank egter n i e i n d i e Kaap inge=

l y f was n i c , i s d i t daar n i e as 'n regspersoon (inmy-nrtrtcd associution)

36) I,?i,~is & Co l i J t y f [,ti7 LI P i e t r r s b t q ~ Kc-cj, r'ruil ;cue Foere Vcni.,*,tiq r'rq 1936 AD 344 oo 353.

37) H a l l i s 1978 l i v . Kyk ook teks by vendysing 28 h ic rbo.

38) Van Zy l 1979 423-442; Van der Vyver en Van Zyl 1982 205-211

erken n i e en moes d i e bestuurder van d i e bank i n sy persoon l ike hoedanig=

he id as gedingsparty ~ p t r e e . ~ ' )

H i e r u i t kan a f g e l e i word dat ( ingevolge d i e konsessiesisteem) verenigings

wat n i e op grond van kon ink l i ke ok t roo i o f wetgewing i n d i e Kaapkolonfe

erken i s nie, daar as vereniginys sonder regspersoonl ikheid (uuincorc

p r a t e d assoc i i l t iuns) bestempel i s . D i t h e t eg ter n i e v r e l probleme i n

d i e regspraak bet re f fende klubs geskep n ie . I n SLartrdard Rank 1) D ' E u l e r ~ e 41)

i s b e s l i s dat d i e t rus tees van ' n k l ub i n h u l l e persoonl ike hoedanigheid

v i r k lubskulde aanspreekl i k gehou kan word i n d i e n h u l l e by d i e u i tvoer van

regshandelinge n i e u i t d r u k l i k verineld h e t dat h u l l e i n hu l hoedaniqheid

van t rus tees van d i e k l ub opgetree bet n i e . lnd ien h u l l e n a t u u r l i k we1

u i t d r u k l i k v e n e l d dat h u l l e kragtens volmag i n h u l l e hoedanigheid van

t rus tees optree, word diegene wat d i e volmag ver leen het, persoon l ik aan=

sp reek l i k gehou v i r regsgevolge wat u i t d i e regshandelinge van d i e t r us=

tees voo r t v l oe i . U i t h i e r d i e saak b l y k d i t dus dat daar we1 van t rus tees

gebruik gemaak i s on as eienaars van d i e gesamentl ike vermoe op t e t ree ,

maar d a t 6 f d i e t r us tee (s ) 6 f d i e lede v i r k lubskulde aanspreekl ik gehou

fs. Daar he t dus geen a fsonder l i ke pepsma ontstaan wat aanspreekl ik ge=

hou kon word nie.Daar i s voorts i n Re C a p Town C L U ~ ~ * ) b e s l i s dat ' n k l ub

wat v i r sos ia le oogmerke opger ig i s , n i e ' n regspersoon i s n i e . I n daardie

geval i s a1 d i e lede dan ook gesamentl ik en a f sonde r l i k v i r d i e k l ub se

skulde aanspreekl ik gehou.

U i t lroofde van d i e toepassing van d i e konsessiesisteem i s a l l e c n t i t e i t e

wat n i e op grond van kon ink l i ke ok t roo i o f wetgewing ontstaan he t nie, ge=

v o l g l i k as sogenaamde urt incor~pomted assooii~t'i~m8 aangemerk. I n d i e Engel se

40) Op 425: "The Court took the ob jec t i on t h a t t he Bank was an Eng l ish and no t a Co lon ia l corporat ion, and u l t i m a t e l y on l y granted the a p p l i c a t i o n on the name o f G.Y. More, manager o f t he Bank, being subs t i t u ted i n the s u m n s f o r t h a t o f the Bank i t s e l f . " Dat d i e kon= sessiesisteem n i e i n d i e ZAR (Transvaal) toegepas i s n ie , b l yk u i t ' n i yn reg teenoargestelde bes l i ss ing wat i n flurank of Afr.icn tr Riith 1889 High Court SAR 52 geneem i s . V i r verdere voorbeelde van d i e toe= passing van d i e konsessiesisteem, raadpleeg ook Lomj t) A.ishq8 of Cape Town 1863 I V Sear le 's Rep 162 asook d i e gesag aangehaal i n vn 53 hieronder.

41) Junie 1884 (ongerapporteer); vg l Hebb 1907 76.

42) 1902 19 SC 420; kyk ook k'a Pimm7we CLuh 1890 5 EIU: 420.

reg i s somnige verenigings as quasi-corporations bestempel weens d i e f e l t

da t h u l l e 'n nteer korporat iewe aard as k lubs vertoon he t , maar 'n soort=

gelyke onderskeid i s n i e i n d i e Kaapse regspraak gemaak nie.43) So ver=

k l a a r r e g t e r Buchanan i n Indepcndmt Compcmions SocCsty v ~ t ~ n n e t ~ ~ ) ten

ops ig te van onder l inge hulpverenigings:

'I look upon the members o f F r i end l y Soc ie t ies as be ing i n

the same p o s l t i o n as p a r t i e s t o a cont rac t . They are bound

by the r u l e s o f the soc ie t y which they have jo ined. '

D ie regspos is ie van ve ra l onder l inge hutpverenigings en bouverenigings,

500s deur d i e Kaapse howe vasgestel i s , word tans verkeerdet ik dikwels

as bewys daarvan aangevoer da t a l l e verenigings (ook d i e met regspersoon-

l i k h e i d ) kont rak tuee l van aard is .45) Dat d i t n i e op a l l e verenigings

toegepas kan word n ie , b l y k onder fneer daa ru i t da t d l @ regspos is ie van

'n onder l inge hu lpveren ig ing geheel en a1 van d i e van ander vereniglngs

v e r s k i l , soos h ieronder vo l t ed ige r aangetoon s a l word.46)

By twee groepe prrsoonsverbande. naaa l ik bouverenigings en kerke, h e t d i e

toepassing van d i e konsess i e s i s t e m besondere prob I erne geskep . tloewel bou=

verenigings reeds d e w Wet 3 van 1864 (Kaap) i nges te l i s , i s h i e r d f e ver=

enigings egter as verenigings sander reqspersoonl i khe ld besternpel. Die

funksioner ing van bouverenigings i s deur wetgewing beheers, maar bouvereni=

gings i s n i e a s regspersone erken n ie . Daarm i s daar i n In r e Cape o f Good

43) Kyk teks by vewys ings 27 en 28 h ierbo.

44) 1894 11 SC 230 op 234; raadpleeg ook Webb 1907 68.

45) Bainford 1982 117 en 118 steun vera l op Cngelse u i t sp rake insake onder= l i n g e hu l pverenigings. en d i e b e s l i s s i n g i n In re Cape cf Good Hope Permanent Building Sneicrti/ 1898 15 SC 323 op 336 insake bouvereni- qings, v i r so 'n aanname. Lg b e s l i s s i n g i s eg te r n i e deur d i e Appelhof i n d i e akwr*iscm-saak nagevolg nie, waar ap Romeins-Holtandse regsbe- g inse l s gesteun i s . Vgt L A S A 1976 d l 1 287 para 498 vn 1, asook teks by vewys ings 84-88 hieronder.

46) .S ien teks by vemysinqs 92-94 hieronder. Ook i n d i e Nederlandse req word d i e regspos is ie van versk i l lende soor te verenigings van mekaar onders ke i . V i r ' n onderskeid tussen d i e regsposis ies van vereniqings, onder l inqe waarborpaatskappye en kooperatiewe vereniqinqs, raadpleeg Asser-Van der Gr in ten 17PdJ d l 2/iI 146-152 en 271-316.

Hop Pcmurrunt BuiZdiny S ~ c i e t ~ ~ ~ ) b e s l i s dat 'n bouvereniging 'n kontrak

~ u i gena r i s i s en dat d i e lede van 'n bouvereniging persoon l ik v i r d i e

skulde van d i e vereniging aanspreekl ik gehoo kan word.48) Op grond h iervan

ve rk laa r verskeie Suid-Afr ikaanse j ~ r i s t e ~ ~ ) dat a l l e v r y w i l l i g e veren<=

gings (skynbaar ook v r y w i l l i g e verenigings met regspersoonl ikheid) op k m =

t r a k berus. H ie rd ie a f l e i d i n q u i t d i e C q w of (hod Hqja-saak kan eg te r n i e

vandag meer stand hou n ie , want ' n bouvereniging word tans i n d i e Suid-Af=

r ikaanse reg as ' n geneenregtel ike regspersoon erken sonder enige verwy-

s i ng daarna dat d i t op kontrak sou b e r ~ s . ~ ~ )

Ook by kerke i s d i e konsessies<steem s t reng toegepas. I n Long u 37:shop of

Cape i s b e s l i s dat s legs d i e Chumh of B ~ g Z c ~ n d i n Groo t -B r i t t an je

as d i e sogenaantde BstaYZished ~ h u r m a h ~ ~ ) (en dus as I-egspersoon deur ko=

n i n k l i k e o k t r o o i ) erken word. Daarenteen h e t d i e Church of En!?Zoru! i n Suid-

A f r i k a asook a l l e ander kerke aan d i e Kaap n i e deel van d i e sogenaamde

Eotub l ished Church g e v o n n ie . H u l l e i s dienooreenkomstig besk ry f as v r y -

wi 11 i g e verenigings (en d a a r m un incoryora ted ascnciut7:orzu) wat kontrak=

tuee l van aard i s en h i e r d i e gedagte i s deur Ordonnansie 7 van 1843 (Kaap)

b e v e ~ t i ~ . ~ ~ ) In h i e r d i e ordonnanste i s d i e kon t rak tue le funder ing van ker=

Op 336: "The decis ions proceed upon the ground t h a t t h e con t rac t i t = s e l f i s no t o f such a nature as t o es tab l i sh a par tnersh ip . It i s a con t rac t s u i gener is which does no t f a l l w i t h i n any o f t he w e l l - de f ined classes of cont rac ts known t o our law." Op 337 l u i d i t : "For t he t ransact ion o f the necessary business o f such an associat ion. some expenses must b e i ncu r red by t he d i rec to rs , and f o r t he payment o f such expenses a l l the members are persona l ly l i a b l e . " D i t i s du i= d e l i k dat h i e r d i e saak n i e as gesag daarvoor gebruik kan word da t a l l e verenigings (ook regspersone) op kontrak gebaseer i s nie, aangesien d i e regspos is ie van bouverenigings na d i e E fo r~ i~o r i - saak geheel en a1 anders daar u i t s i e n .

LAWSA 1967 d l 1 287 para 498 vn 1; Bamford 1982 117 vn 1.

M o r ~ i s o n v Standard B u i l d i n g Society 1932 AD 229 Op 238.

1863 1V Sear le 's Rep 162.

Vgl ook LoedolJ;c' en Bmto v Rohertt;ml o d other 1863 I V Sear le 's Rep 128 op 132-133 en H u r p r s a Murtwy and n thc rs 1865 1 Roscoe 252 op 255-257. Kerke word i n tenne van Ord 7 van 1843 [Kaap) as ov!ur~tmy nssocintims wat kont rak tuee l van aard i s , bestempel. I n terme van d i e konsessiesisteem i s d i t dus z rn incoqorn ted a::scic::ntimi:. Kyk Maas: dorp d l 1 1968 239-241.

kc i n d i e kerkwette o f kerkorde t o t uitgangspunt geneem. Die verwarring

waartoe d ie toepassing van h ie rd ie Engelse regsbegrippe i n d i e p v a f van

kerke aanleiding gegee het, word hieronder vo l led ig be spree^.^^)

Die Kaapse howe het dus a l l e verenigings wat n i e deur middel van konink=

l i k e okt roo i o f wetgewing t o t stand gekon~ l iet nie, as nie-regspersone

funincmpcmted a s s n c i a t i m o l geklassif iseer. Die regsposisie van a1 h i e r =

d i e verenigings i s i n 'n groot mate met d i e van klubs gelyk gestel. In d i e

proses i s d ie Ro~neins-Hol landse begronding van en t i t e i t e soos kerke en bou=

verenigings h e e l t m a l genegeer. Daar I s voorts n ie rekening gehou met d i e

f e i t dat kerke weens p r i n s i p i e l e oomegings moei l ik as kontraktuele verhou=

dings get ipeer kan word n ie . Di t word by 6 hieronder i n besonderhede on=

dersoek .

5.1.3.2 m s v a a l s e regspraak

I n d ie vroe& Transvaalse hofuitsprake i s d ie konsessiesfsteem n i e toegepas

nie. I n teenste l l ing met d i e regsposisie i n d i e Kaap, i s i n Bunk of ~ f r i e a

IJ ~ ; ~ t h ~ ~ ) bes l i s dat 'n bank wat i n Engeland as rcgspersoon inge ly f is,

aok i n d i e Zuid-Afrikaansche Repubtiek as 'n regspersoon erken sa l word,

ten spyte van d ie f e i t dat d i t n i e i n d+e Zuid-hfrikaansche Republiek i n =

ge ly f was nie.56)

Die onderskeid tussen regspersone o f korporasfes (gecneenregtel i k o f krag=

tens wetqewing) en oociettrtss i s egter deurgaans gehandhaaf. I n d i e geval

van maatskappye het daar 'n afsonderl ike e n t i t e l t [pe~wmaf t o t stand ge=

km, wat as draer van regte en verp l ig t inge (waaronder eiendornsreg) aan-

gemerk i s . So bes l i s regter lnnes i n Coetzeerrtrocrm Cu u Registtnr BJ

D ~ c & ~ ~ ~ dat 'n maatskappy wat ge l ikv ideer word as permma ophou om

t e bestaan. A5 daar 'n nuwe maatskappy met ander aandeelkapitaal ontstaan,

54) ~ y k 5.1.4 en 6 hieronder.

55) 1889 High Court SAR 52.

93) Op 53: "It does nog appear that the Statutes o r Laws o f t h i s country prevent a company incorporated i n a foreiph State suinq i n t h i s State as a corporation."

5 7 ) 1902 TS 216. Kyk oak ,W&tCja~ zt Diw:ar?c,:.:; oJ I;hc l'r*cbznvfmt B a a d 0.7 Ezecul.or.:i. om! Tr.us$ CI:, L t ~ l 1892 Ii igh Court SAR 183 en V e g i a t ~ r r 01 Dee& v L'C Loti ;old N i ~ i i ' a g i:r) 1896 3 O f f Rep 9 1.

kom daar ' n nuwe pawouru t o t stand, ongeag d i e f e i t da t d i e naam en aan=

deelhouers d iese l f de b l y as b.y d i e vor ige nraatskappy. Vennootskappe se

regspos is ie i s deurqaans b iervan onderskei, deurdat vennote mede-eienaars

van d i e afqesonderde ver~noE was en d i e vennootskap op kontrak berus he t . 58)

I n d ie Transvaalse hawe i s d i e bestaan van d i e gmeenreg te l i ke regspersoon

i n verskeie sake erken. D ie beg inse l da t 'n gemeenregtelike regspersoon

sonder u i t d r u k l i k e owerheidstoestemning t o t stand kan kom, i s i n The C m i t -

tee of the Johmneaburuj P u b l i c I X b p a q v ~ ~ e r r c e ~ ' ) neergel?. D ie Romeins-

Hollandse vere is tes v i r d i e bestaan r a n 'n regspersoon, naamlik tangdur ige

voortbestaan ongeag d i e w i sse l i ng van lede en u i t oe fen ing van r e g t e en ver=

p l i g t i n g e a f sonde r l i k van d i e van d i e i n d i v i d u e l e lede, i s i n Webb & Co.

Ltd.u Norbthrr?l ~ i f k s " ) u i teenges i t , I n n i e een van h i e r d i e u t t sp rake i s

ve rk laa r da t gemeenregtelike regspersone op kont rak berus n ien61 ) B loo t

vanwef d i e f e i t da t h i e r d i e e n t i t e l t e aan d i e Romeins-llollandse ve re i s tes

v i r d i e toekenning van regspersoont ikheid voldoen het, i s h u l l e as regsper=

sone erken.

Die regspos is ie van kerke i s eweneens aan d i e hand van Rmeins-Hol landse

regsbeginsels bepaal. Met verwysing na Digesta 3.4.7.2 en Voet 3.4.1 i s i n

Ve Nede~zduitscho Hervonnik Gunoar~te van SLanrlertorr 1) l 3 ~ Metle~dui tschs Her=

vomadc of Gerefomeerde Genrwnttl vun ~ t a n d o r t o n ~ ~ ) b e s l i s da t d i e e i s e r ' n

regspersoon i s en as sodanig eienaar van kerkeiendom kan wees. Sonder da t

h i e r d i e kerk d e w wetgewing o f merheidstoestemning as regspersoon ve rk laa r

i s ( d i e E s t d l i s h e d Qturott-gedagte van d i e Engelse reg ) i s d i t as 'n ge=

meenregtel ike regspersoon erken.

58) f i u t nn v Bacon 1903 TS 251 en Solomon and R~adZey v Millhouse 1903 TS 607.

59) 1898 5 O f f Rep 84.

61) I n a l b e i h i e r d i e sake word egter d i e moont l i khe id geskep dat d i e eien= domsreg van d i e bates i n t r us tees ves t i q . D i t berus op Enge ls regte l ike inv loed, wat vreemd aan d i e Romeins-Hollandse regsbeginsels i s .

Daarteenoor i s d i e reosoos is ie van klubs skerp van d i e van gemeenregtelike

regspersone onderskei. Daar word f n R h ~ l i c h v Johannoshuq TuvJ J*cz I&~~) melding

genlaak van 'n sogenaan~de proprietary n r d m , d i t w i l s@ ' n 1 i d wat op eien=

dom van d i e k l ub kan aanspraak maak. Dat 'n 1 i d van 'n gemeenregtel i ke regs=

persoon n i e e iendmsreg ten ops ig te van d l e afgesonderde v e r w verkry n ie ,

spreek vanse l f . Die regspersoon i s i m r s eienaar van h i e r d i e vermoe. I n

ooreenstemning met Engelse regsbeginsels i s d i e wese van k lubs i n 'n onder=

l iggende kon t rak tue le verhouding gesoek en i s d i e s t e l r eE l s van d i e k l ub

as d i e kont rak tussen d i e lede aangewys. I n d i e Romeins-Hollandse reg be=

staan daar eg te r geen aanduiding dat 'n gemeenregtelike regspersoon kon= A

t r ak tuee l van aard was n ie , 500s by 2.3.6 t t ierbo reeds v o l l e d i g bespreek

i s . Die kon t rak tue le begrondinq van verenigings i s i n Transvaal aanvankl ik

n e t op k lubs van toepassing gemaak, te rwy l d i e regspos is ie van gememreg=

t e l i k e regspersone sover moont l i k van d i 6 van klubs onderskei i s .64)

5.1.3.3 Vt-ystaatse regspraak

Die k m s e s s i e s i s t e a ~ ~ he t i n d i e Vrystaatse regspraak eweneens n i e toepas;

s i n g gevind nie. I n navolging van d i e Ronleins-Hollandse reg i s daar s t reng

tussen d i e regspos i s i e van 'n korporasi e (veren ig ing met regspersoonl i kheid)

en d i e van 'n ncm'etcx o n d e r ~ k r i . ~ ~ )

Handels~eaatskappye i s u i t e r a a r d as regspersone erken ongeag d i e f e i t o f

h u l l e i n d i e Oranje-Vrystaat o f i n 'n ander s t a a t i n g e l y f i s . H u l l e i s

dikwels as sogenaamde comppziefi omskryf.66) H ie rd ie regspersone het aan

d i e regsverkeer deelgeneem deur kont rak te t e s l u i t , eiendom t e b e s i t en

1903 TS 677: " P l a i n t i f f was a t t h e t ime a p rop r i e ta ry member, and as such e n t i t l e d t o share equa l ly w i t h the o ther p rop r i e ta ry members i n a l l t h e assets o f the c l ub . "

Kyk eg te r Wsbb 8 Co htd 7) N o r t k m R i f k n 1908 TS 462 en The C ' m i t = t e e nf t h ~ lPJohmne6b~q? PuhZie J,ihrwry LI Spence 1898 5 O f f Rep 584, waar daar enkele Enge ls regte l ike beg inse ls op d i e gemeenregtelike regspersoon van toepassing ganaak i s .

Vm[t,cr p n m ~ b r w t v Ikn K~rkernid J m ( ~ ~ r r f ~ ~ m ~ c r d ~ Ker4 ta Rcthuiie 1879 OVS 4 en d i e teks by verwysing 4. D i t i s opmerkl ik da t daar vcrr a1 op Voet ges teun word.

-- 67) 1879 OVS 4 op 8.

68) 1879 OVS 52 op 5 1 (bladsye i n d i e hofvers laq i s verkeerd genomer): "... a l s wanneer z i j overeengekomen waren on de cha r te r waaronder z i j werkten a l s Steadfast Lodge no 2, op t e geven en z i ch t e vereenigen onder eene nieuwe cha r te r ... ."

69) The Corpwation of Uurbnrr v The Durban C l u b 1893 16 NLR 167 v e r a l op 172.

i n regsgedinge op t e t ree . Daar I s ook aan gemeenregtelike regspersone er=

kenning ver leen b l o o t op grond van d i e f e i t d a t d i t aan bepaalde gemeen=

r e g t e l i k e vere is tes voldoen het. Die u i t sp raak i n Venter cn andercn v h n

Kerkernurl der Gwef'ormeerrle Kerk Le b'e t?ru~ie~')(wat by 5 . 1 . 1 h ie rbo reeds

bespreek i s ) i s 'n sprekende voorbeeld van Rmeins-Hollandse regsbeginsels

wat op verenlgings met regspersoonl ikheid toegepas i s .

Verenigings sonder regspersoonl ikheid (k lubs) i s ook deur d i e regspraak

erken, maar h u l l e regspos is ie i s op 'n hee l ander wyse as d i 6 van gemem=

r e g t e l i k e regspersone benader. I n Curatoren van 'Pioneer Lc7dgt. no I ' v

Chmpiun en m z d t l ~ e n ~ ~ ) i s b e s l i s dat d i e verweerders l ede was van 'n ver=

en ig ing wat op kontrak berus. D i t b l y k eg te r d u i d e l i k u i t d i e regspraak

dat d i e regspos is ie van verenigings sonder regspersoonl ikheid f k l ubs ) op

' n vermenging van d i e Romeinse so r i e tas -beg r i p en d i e Engelse k lubreg be=

rus het . Die verhouding tussen d i e lede h e t op kontrak berus, maar anders

as by d i e societ iz h e t d i e veren ig ing ongeag d i e w i sse l i ng van lede voor t -

bestaan. Die regspos is ie van sodanige klubs i s deurgaans van d i e regspo=

s i s i e wat ten ops ig te van gemeenregtelike regspersone gegeld he t , onder=

ske i .

5.1.3 .4 Natalse regspraak

Engelse regsbeginsels, met d l e daarmee gepaardgaande konsessiesisteem, i s

i n Nata l op d i e verenigingsreg van toepassing gemaak. D i t b l y k d a a r u i t dat

d i e regspos is ie van klubs deur d i e Natalse howe i n ooreenstenming met d i e

Enyelse m i n m ~ o r u t e d nauociution gebr ing is.69) Kerke i s n i e as regsper=

sone aangenrerk n ie , weens d i e f e i t da t hu l l e n i e deel van d i e sogenaarnde

Established C?turbch of ErryZand gevorm h e t n ie . Kerkeiendom i s derhalwe

deur t rus tees (as eienaars daorvan) geahninistreer.70) Versnigings wat

kragtens wetgewing i n d i e lewe geroep i s , i s e g t c r as regspersone e r k e r ~ . ~ ~ )

Phar 004 i n Natal h e t daar ' n veneng ing vari Fngelse en Ronleins-Hollandse 72) is regsbegrippe plaasgev ind. I n bloolridge 1 Ca v Colomk 2 &wemmcmnt

' n joint *bock cwpnny met verwyr ing na Voet 3 . 4 . 1 as ' n regspersoon be-

skry f , maar daarna verwar d i e r ~ g t e r na aan le id ing van d i e S k n p A c t 43

van 1898 (Nata l ) d i e beq r i p regspersoon met socistau:

"It i s a pecu l i a r k i nd o f par tnersh ip i n respect t h a t the

l i a b i l i t y o f the members i s l im i t ed , and otherwise. But i t

i s a l so c l e a r l y an associat ion."

5.1.4 k i d i g e regspos is ie van verenigings

Die oomegcnde gebruik van d i e konsessiesisteem deur d i e Kaapse en Natalse

huwr h c t daartoe g e l e i da t Engelse k l i lb reg vroe6r op a l l e v r y w i l l i g e ver=

enigings i n d i e Kaap en Nata l toeqcpas i s . Deurdat daar i n d i e Transvaalse

en Vrystaatse howe oorwegend op Romeins-Hollandse regsbeginsels gesteun i s ,

Ret daar me t te r t yd ( v e r a l nB 1910) verme~tging van h i e r d i e regsbegrippe u i t

d i e Enget se en Romeins-Holl andse reg plaasgevind.

l t i e r d i e v e r s k y n s ~ l he t ve ra l by d f e regspos is ie van kerke na vote gekm.

Kerke i n d i e Oranje-Vrystaat en Transvaal i s as genleenregtelike regsper-

son@ onrskryf, t e ~ y l d i e regspos is ie van kerke i n d i e Kaap d i e van v ry -

w i l l i g e verenigings sondev regspersoonl ikheid was.73) I n PP WmL cmd othepe

72) 1905 26 NLR 73 op 78.

73) Sien t ~ k s by verwysings 62 en 67. Hierteenoor hcbt d i e toepassing van Urd 7 van 1843 van d i e kerk i n d i e Kaap 'n , ~ n i ? l i - o r ~ t ~ ~ * o t , ~ ~ d ir::so.L'~ztic~n gemaak, 500s b l y k u i t d i e teks by vemys ing 53.

o YUL &P I h - 3 ~ . and v ind daar ' n vernrenging van Rowins-Hol land=

se en Engelse regstegr ippe plaas, wat 'n yoeie v o o r b ~ e l d i s van d i e ver-

wa r r i ng wat tans op d i e gebied van d i e vereniginysreg bestaan. D ie kerb

word enersyds as 'n regspersoon o ~ i i s k r y t ~ ~ ' , maar ande r~yds word daar n e t

verwysing na d i e saak Gong 1, Birhcp of Cqlc T O L ~ ~ ~ ) b e s l i s dat daar g e m

sogenaamde EstahLishcd Chumh i n Su id-Af r ika bestasu n i p en dat C-evke der-

hdlwe v r y w i l l i g e verenigings i s wat op kontrak b e r ~ s . ~ ' ) D i t imp l iseer da t

kerke ook vereningings sonder regspersoonl ikheid i s . Daar i s voor ts b e s l i s

da t l idn ia te ooreenkom om 'n kerk t e s t i g en da t d i e ke rk se kons t i t r i s i e

d i e n v o r e e n k m t i g op kon t raks lu i t i n g b e r m . 79) Verder word ve rk laa r dn t

e l k e l idmaat ' n aandeel in d i e kerkeiendom het :

"As the p rope r t y vests i n t h e congregation, each member

as long as he remains a inember must be taken t n have a

share i n i t ... . He has a pat r imonia l i n t e r e s t i n the 4179) proper ty and funds wh i l e he remains a member.

D i t i s t i p i e s e Engelse k lubreg wat h i e r op 'n kc rk toeqepas word - en d i t

nadat d i e kerk as ' n gemeenregtelike regspersoon wnskryf is.80) D ie pro-

b l e m ~ wat h i e r d i e v e m n g i n g van regsbegrippe op k e r k l i k e t e r r e i n skep,

gepaardgaande met d i e p r i n s i p i g l e beswaar daarteen d ~ t 'n kerk op 'n kon=

t r a k t u e l e verhouding sou be rm, word by 6 h ieronder i ~ r besonderhde onder=

soek.

I 75) Up 280: "...(E)ach congregation i s t he m e r o f i t s p rope r t y and tunds, and i s represented by a Kerkeraad which i s ent rus ted w i t h the government (bestuur ) and guidance o f such congregation, and w i t h t he admin i s t ra t i on o f i t s propeyty and funds." H i e r d i e kenrnerk vair d i c gemewte as eienaar kwn ne t n gemelrnregteli ke regspersoor, toe, aangesien d i e lede van ' n v ~ r e n i g i n g sonder regspersoonl ikheid ~nedr-eienaars van d j e venmoe i s .

77) Op 261. Rsadpleeg riok Maasdorp d l 1 19GB 240-241.

80) Hierdic, vermenginq van regsbeqrippe ward i n ' n reeks hes l i ss ings wat steuil op d i e Vnr? d m Ifo~:':t-~rmk, qevirid en u i t e i r l de l i k In d i e Ap@I= hofbesl i ss i n g i n 'i'h,;m;t I.: 17ing v m h'!: l!.r'ird:.cl:~, TI; Serzrl?:rl&~k :',[ :A 1916 2 SA 1 ( A ) op 1 3 bevest ig . Siert 6 h.iernnder.

'n Verdere voorbeeld van h i e r d i e verwarr ing b l y k u i t WiLkm 1 1 Bmhnola arid

o thowB1) Hoewel r e g t e r Beyers i n sy minderheidsui tspraak b e s l i s d a t ' n

p o l i t i e k e p a r t y i n d i e geval aan a1 d i e ve re i s tes v i r d i e toekenning van

gerneenregtelike regspersoonl ikheid voldoen, word k lubreg toegepas. Hy ver=

klaar:8Z) "Ongetwyfeld druk d i e beginsels en k o n s t i t u s i e van d i e Nasionale

Par ty d i e voomaarde u i t waarop d i e lede h u l l e met mekaar verenig, d l s

d i e kontrak." Die ander regters b e s l i s da t d i t geen v e r s k i l maak o f 'n

po l i t i e k e p a r t y 'n univorsitas (gemeenregteli ke regspersoon) o f 'n vrywi l =

l i g e veren ig ing (by imp l i kas ie : 'n veren ig ing sonder regspersoonl ikheid]

i s n ie. Oat daar we1 sekere ooreenkmste tussen verenigings met en sonder

regspersoonl ikheid bestaan, i s ' n voldonge f e i t , maar ondanks d i e oween=

k m s t e , kan d i e ve rsk i l l e tussen h i e r d i e twee regs f i gure tog n i e genegeer

word n ie . D ie b e s l i s s i n g I n C ~ ~ i s p v South African CoundE of the AmaZgmrr=

tad khginoering i s 'n goeie voorbeeld van d i e ge l yks te l l i n g van

twee onge lyksoor t ige e n t i t e i t e :

"The decided cases c l e a r l y es tab l i sh t h a t i t i s always open

t o the cour ts o f law i n t h e f i r s t instance t o r e f e r a complai-

nant who i s t he member o f a soc ie ty o r corpora t ion governed by

f i x e d r u l e s to t he dmnestic t r i b u n a l s o f t he soc ie t y o r corpora=

t i o n es tab l ished by these r u l e s f o r determining disputes amongst

members ... . Espec la l l y i s t h i s the case where the ruZes uhieh

constitute the oontrmt between the menhers c l e a r l y exclude cour ts

of law."

@in d i e v e r s k i l l e tussen 'n yemeenregtelike regspersoon en In veren ig ing

sonder regspersoonl ikheid t e negeer, i s om d i e ve twar r ing van Romeins-Hol=

landse regsbegrippe met Engelse regsbegrippe t e vererger.

82) Op 193. Vgl ook d i e standpunt van r e g t e r Wessels op 181.

83) 1930 AD 225 op 236 (ku rs i ve r i ng mnyne). Daar i s aangetoon da t korpora= s i e s n i e kragtens d i e Romeins-Holl andse rey kont rak tuee l van aard was n i e en dat h u l l e ook n i e i n d i e Suid-Afrikaanse reg op kontrak behoort t e berus n ie . Kyk ook 5.3.2.1 hieronder.

I i i e rd ie vemarr ing heers ook i n d i e geval van bouvei-enigings. Dte Kaapse

hof het i n d i e saak In rv ape of C o d Ncpe P ~ r m n a a ~ a t HuiLding S o ~ + t y 84 )

nd aanleiding van Engelse regsbeginsels b e s l i s dat ' n bouvereniging 'n

kontrak sui generis i s en dat d ie lede gevolgl ik persoonlik v i r d ie ver=

p l i g t i n g e van d i e bouvereniging aanspreeklik gehou kan word. Hierdie u i t =

spraak i s egter i n Mor~isnn v SttrttcEard Building ~ o c i s t ~ ' ~ ) vetwerp toe d i e

ApMlhof bes l i s he t dat 'n bouvereniging 'n gemeenr~gtelike regspersoon

is, sonder dat daar hoegenaamd melding van 'n kontraktuele onderbou gemaak

i s . Maar d i e Cape qf C o d [lope-beslissing word steeds deur somnige j u r i s t e

i n Suid-Afrika voorgehou as bewys daarvan dat a l l e v ryw i l l i ge verenigings

(ook d i e met regspersoonl i kheid) kontraktueel van aard is.86) Baaford se

d e f i n i s i e van 'n v r y w i l l i g e vereniging, (wat volgens hom verenigings met

en sonder regspersoonlikheid i n s l u i t ) , l u i :

"A voluntary association i s a legal re la t ionship which

ar ises from an agreement among three o r more persons t o

achieve a comon object, p r imar i l y other than the making

and d lv i s ion o f prof i ts . *87)

Wat d i e kontraktuele onderbou van a l l e v r y w l l l i g e verenigings he t re f ,

steun Bamford verkeerdelik veral op d ie C a p oj' Good Ifopc-beslissipg.

Die ge lyks te l l i ng van 'n vereniging met regspersoonlikheid en 'n v e r e n i g i n ~

sonder regspersoonlikheid kan n i e nagevolg word nie. Oat ' n verenifl ing

I 85) 1932 AD 229 op 234-238. Vgl ook Lloyd 1938 10-14.

I 86) LAYSA 1976 d l 1 287 para 498 vn 1; Barnford 1982 117 vn 1

87) Barnford 1982 117. Y i r d i e begranding van d i e kmt rak tue le aard van tnyw'. 7,7;uc-' ~+cvwigilig:r steun hy op d i e regsposi s i e nibt botrvereni = ginqs (sander. om na d i e Mc~~r&Wfl-Srrah te verwys) en onderl inge hulp= vereniainqs. By l g steun hy veral op Enyelse ber l iss ings, soeder oa d ie p i e aard en d ie s tatutere begronding van onderlingn h t r l p v t v n i = ginqs i n d i e Suid-Afrikaanse reg i n gedagte te hou - v y l teks by ver- WYsinq 175 I~ icronder .

sonder regspersoonl i kheid (soc ie tas o f genootskap}88) we1 op kontrak be=

rus, i s ' n d u i d e l i k e en kor rek te toepassing van sowel Engelse as Romeins-

Hollandse regsbeginsels. Dm eg te r op grond van d i e C a p of Good Hope-saak

(welke u i tspraak n i e deur d i e A p p l h o f nagevolg i s n i e ) , t e ve rk laa r da t

ook verenigings met regspersoonl ikheid kon t rak tue le verhoodings i s , i s

myns l ns iens n i e navolgenswaardig n ie . ~ys'') ve rk laa r te reg d a t genoot=

skappe ( v r y w i l l i g e verenigings sonder regspersoonl i khe id) op kontrak be=

rus en n i e met regspersone verwar m e t word n ie . Volgens Uys omskryf Barn= fo rd i n sy d e f i n i s i e van 'n v r y w i l l i g e vereniging s legs I n veren ig ing

sonder regspr rsoon l ikhe id . D i t i s n i e moont l i k om ook verenigings met regs:

persoon l ikhe id onder sy d e f i n i s i e t u i s t e b r i n g nie, aangesien 'n omvat=

tende d e f i n i s i e v i r twee su lke ui teenlopende regs f i gu re volgens Uys n i e

moont l i k i s n ie .

Ongelukkig b r i n g Uys twee kenmerke van d i e gemeenregtelike regspersoon,

wat deur d i e h w e v e r k o r t i s t o t d i e sogenaamde prqwrty r i p a r b en pcrpe=

tuul successiota, weens sy verkeerde v e r t o l k i n g van h i e r d i e beg r i ppe ook

by genontskappe o f verenigings sander regspersoonl ikheid t u i s . ' n Genoot=

skap kan we1 ' I ) afgesonderde vermoC he, maar onder d i e ve re i s te prwperdy

ap.,n~& m e t veel nlcer as 'n afgesonderde veralog verstaan word. Proper tu

qxwt i s 'n verkor te u i t d r u k k i n g om aan t e du i d a t 'n regspersoon draer

88) Roeleveld 1980 5-6 en 8 ve rk laa r t e reg dat d i e beg r i p aoc i c tas m k op groepe sonder regspersoonl ikheid n a t ' n i dee le doe1 nast reef , van toepassinq i s . Hy noem sodanlge i dee le verfnigings sonder regspersoon- l i k h e i d eg te r verkeerde l ik vennootskappe. n Genootskap i s v i r Roele= ve ld a l t y d ' n regspersoon (aw 8). Hiermee kan n i e saamgestern word n i e . V i r d i e m k r y n i n g van ' n vennootskap, vg4 Bamford 1982 1; Uys 1961 13 en Oleck 1980 97. Uys 1961 1,2 en 11 omskryf ' n genootskap as ' 0 vereniging met i dee le d o e l s t e l l i n g s wat op kontrak berus en n i e regs= persoon l ikhe id he t n ie . In Thernn o Rita$ vctn Weblingtoin NG .%riding= kersk in S4 1976 2 SA 1 (A) op 13 en 25 word d i e tenn genootskap ge= b r u i k om ' n veren ig ing met i dee le d o e l s t e l l i n g s wat op kontrak berus, t e omskryf - daar word egter n i e u i t s l u i t s e l gegee oor d i e reqsper= soon l ikhe id van so 'n veren ig ing n ie . By 5.3.2.1 hieronder word aan- gedui da t ' n vererriginqsregspersoon n i e op kontrak berus n ie . Om so ' n genmtskap e g t e r as 'n regspersoon t e ti peer, kan n i e naqevolg

word nie. Die verenigingsregspersoon m e t deurgaans van 'n genootskap ('n veren ig ing met i dee le d o e l s t e l l i n g s wat op kontrak berus) onder= ske i word. Kyk ook vn 5 hierbo, asook teks by verwysing 103 hieronder.

van regte en v e r p l i g t i n g e onafhankl ik van d i e van d i e i n d i v i d u e l e l ede

is,welke ve re i s te n o o i t op 'n genootskap van toepassing kan wees nie.")

Keens h i e r d i e f o u t i ewe v e r t o l k i ng van d i e kenmerke van d i e getnemregtel i ke

regspersoon, verwater ook Uys d i e onderskeid tussen d i e gewenreg te l i ke

regspersoon en d i e s o c i e t w . 91)

Daar i s sonder t w y f e l bepaalde ooreenkmste tussen 'n vereniging met regs-

persoonl i kheid en 'n veren ig ing sonder regspersoonl i kheid ,92) m a r d i t doen

n i e afbreuk aan d i e v e r s k i l l e wat tussen h i e r d i e e n t i t e i t e bestaan n ie . Die

AppGlhof l i e t reeds by meer as een geleentheid h i e r d i e v e r s k i l l e oar d i e

hoof gesien,93) en d i t he t t o t d i e v e m a r r i n g wat tans op d i e gebied van

d i e verenigingsreg bestaan, aan le id ing gegee. H ie rd ie ge lykskake l ing van

d i e regspos is ie van ve rsk i l l ende t i pes verenigings, wat nog 'n u o r b l y f s e l

van d i e konsessiesisteem i s , hou n i e met d i e Rameins-Hollandse beg insefs

waarop d i e gmeenregte l i ke regspersoon gegrond i s , rekening n i e .

D i t i s eweneens n i e aanvaarbaar an kenrnerke van d i e gemeenreg t~ l i ke regs=

persoon by vereniginys sonder regspersoonl ikheid t u i s t e b r i n g n ie , aange-

s i e n laasgenoernde verenigings se regsposis ie aan d i e hand van e iesoo r t l gc

k lubregsbeginsels vasgestel behoort t e Ek w i l aan d i e hand doen

dat i n d i e geval van verenigings sonder reqspersoonl ikheld suiwer k lubreg

toegepas word, terwy 1 ander persoonsgroepe sons kerke , vakbonde , p o l i t i e k e

partye. liefdadigheidsorganisasies, ensovoorts, i nd ien h u l l e aan d i e ver=

e i s t e s daarvoor voldoen, as gemeenregtelike regspersone i n ooreenstenrsfng

met d i e Romeins-Hollandse regsbeginsels erken word. Die regspos is ie van

bouverenigings en koirperatiewe verenigings word tans s t a t u t e r gerePl en

va l dus verder b u i t e d i e ondersoekveld van h i e r d i e p r o e f s k r i f .

90) Uys 1961 11; kyk ook na teks by 4.2.2,veral by verwysing 40. Daarom verk laar Uys dat par ty , kerk, b i b l i o t e e k , bond, ens genoutskappe i s , terwyl h i e r d i e e n t i t e i t e nleestal genteenregtelike regspersone i s .

91) Uys 1961 1 en 11. Kyk ook vn 88 h ierbo.

92) LAWSA 1976 d l 1 286 para 495 vn 2.

93) Byvoorbeeld i n V L 7 k m v Brvbner 1935 AD 175; ?'hsnm n 9;nj vnn !&Z= 7 inrdt.ov, NC :7 t 'ndimgk~rk in SA 1976 2 SA 1 ( A ) .

94) Daiitforcl 1982 130. Uanne~r 'n groep persone inqevolge a r t 21 vat! d i e Maatsk;lppyewet 61 van 1973 ge'inkorporeer word en op so I n w jse regs= persaon l ikhe id derkry, i s d i t n i c lrfecr ' n k l ub n ip , lnadr ' n s t a t u t e r e rpgspersoon.

Daar i s veral d r i e belangrike v e r s k i l l e tussen verenigings met regsper=

soonl ikheid en verenigings sonder regspersoonlikheid, wat hierna aandag

sal geniet:

- By d i e vereni gingsregspersoon bestaan daar 'n afsonderl i ke persona,

wat n o o i t by 'n vereniging sonder regspersoonlikheid bestaan nie.

'n Vereniging sonder regspersoonl ikheid i s kontraktueel van aard , terwyl d i t n i e d i e geval met d i e verenigingsregspersoon i s nie.

- Die eiendomsposisie by 'n verenigingsregspersoon versk i l van d i e

by 'n vereniging sonder regspersoonlikheid.

5.2 Die vereniging sonder regspersoonlikheid [klub)

Die regsreels van toepassing op verenigings sander regspersoonlikheid het

i n d i e Suid-Afrikaanse reg reeds taanl ik du ide l i k u i t g e k r i s t a l l i s e e r . 'n

Vrywi l l ige vereniging sonder regspersoonlikheid i s 'n kontraktuele verhou=

ding wat tussen I n aantal persone bestaan, met d i e ree ls van d ie verenia

ging as d i e kontraksvoorskri f te waaraan a l l e lede gebonde is.95) Aangesien

d i t oak d i e regsposlsie van d i e irlzinooqlarated a ~ s o c i n t i a n i n d i e Engelse

reg en d i e s a c i e t ~ m i n d i e Raneins-Hollandse reg was, i s d i t In suiwer

toepassing van d i e gemenereg en kan daar n i e beswaar teen so 'n benadering

ingebtirrg word n ie.

95) 8z pqrte United Party CZzch 1930 ULO 277 op 280; Marlin v Ihrrban Turf CLub mtl the Jockey CZzh o f South Africa 1942 AD 112 op 127: "In the present case the t r ibuna l ' s j u r i s d i c t i o n r e a l l y depends on a contract between the appellant and the Jockey Club. The appellant appl ied f o r and accepted a l icence stated t o be subject t o the ru les and the re= gulat ions o f the Jockey Club, and he i s bound by the ru les r e l a t i n g to inqui r ies. " Die regter haal verdcr aan u i t d i e Engelse saak Muc= Lea v Workers' Union 98 L J Ch 239: " In the case I have before me - and I may add i n such a case as a power o f expulsion i n a members' club - i t seems t o me reasonably c lear that the matter can only de= pend on contract express or itnplied." Die vraag wat h i e r ont.staan, i s o f genoende klubs we1 verenigings sonder regspersoonlikheid i s en o f h u l l e n i e nmontlik aan d i e vereistes wat ten opsigte van gemeen= reg te l i ke regspersone geld, voldoen nie. Die howe gaan n i e op h ierd ie kwessic i n nie, rnaar pas t ip iese Engelse klubreg toe . Kyk ook Oleck 1980 96.

Uaar kom i n d i e Suid-Afrikaanse reg klubs voor wat voldoen aan d i e be=

staansvereistes wat v i r ganeenregtel f ke regspersone geld, amok klubs

wat as verenigings sonder regspersoonlikheid aangemerk kan word. Aange=

s ien d i e Engelsregtelike begrip klub egter vaorheen (weens dfe qebruik

van d i e konsess iesisteem) ne t op verenigings Fonder regspersoonl i kheid

yeslaan het, word d i e term k lub i n h ie rd ie gedeelte as sinonlem v i r 'n

vereniging sonder regspersoonlikheid gebrufk. D i t s l u i t egter n i e d i e

m o n t l f k h e i d u i t dat bepaalde klubs onder sekere mstandighede as ge=

meenregtelike regspersone getipeer kan ward nie. So 'n klub sal dan u i =

teraard n i e meer as 'n vereniging sonder regspersoonlikheid aangemerk

kan word nie.

5.2.1 Regsverhouding tussen lede

Die App6lhof het reeds i n t a l l e ui tsprake d i e aard van d i e regsverhoding

tussen lede van 'n klub as kontraktueel bastempel, sonder om daarop t e

l e t o f sodanige klub 'n vereniging met o f sonder regspersoonlikheid i s .

So .is daar i n Jockey Club of South Africa and otherw v ~ e l d n a n ~ ~ ~ besl ts :

"... ( 1 ) t was pointed out that vis-d-vis the Turf Club, a t

whose races he r ides, and the Jockey Club, the re la t ions be=

tween the par t ies are contractual and the r i g h t s such re la=

t ions give r i s e t o are contractual and depend on the rules

o f the Jockey Club (which the jockey, the Turf Club and the

Jockey Club have agreed t o be bound by) and on the p r inc ip les

o f tbe c m n law."

I Dat smeige begrippe egter n i e a l t y d so suiwer deur ons h w e gehanteer i s

96) 1942 AD 340 op 347; Crn~stmztinides o J w k q PLd) of S w t b Africa 1954 3 S A 35 ( K ) op 44; J ~ r k ~ y CE74.b of 5.4 1 ) Trm~sonaZ Racing C h t b 1959 (1) SA 441 ( A ) op 450; T w m r t3 Jnckcy C7uL o r SA 1974 3 SA 633 ( A ) op 645: "It i s comnon cause that the re la t ions l t ip between a jockey licensed under the respondent.'$ rules - such as the appel- l an t - and the respondent, i s contractual, and that the re la t ionship i s governed by the respondent's ru les and regulations, which const i= t u t c the terns o f the contract betw~en the part ies, and the appl i= cable pr inc ip les o f the conmon law.

nie, b l y k u i t d i e u i t sp raak i n HmLes v J ~ c k s u Club of Stirit?! Afr,ina m ~ d

o t h ~ r s , ~ ' ) waar b e s l i s i s :

The Club's ru les are t he domestic s ta tu tes o f a vo luntary

assoc ia t ion . I n order t o achteve i t s ob jec t s i t s r u l e s a l s o

r e f e r t o t he conduct o f non-members. But s ince the ru les have

no s t a t u t o r y a u t h o r i t y they cannot, save in. so f a r as a non-

member has bound h imse l f by agreement t o observe them, be l e =

g a l l y b ind ing upon non-members. S im i l a r l y , t he Club cannot,

apa r t from cont rac t , impose i t s w i l l upon non-members by l ega l

process. "

H ie rd ie fo rmuler ing kan d i e indruk skep dat d i e r e e l s d i e i n t e r n e verban&=

reg ( d m e s t i c s t u t u t e s ) vorm wat nie-kontrakt t reel van aard i s , te rwy l n i e -

lede n e t kont rak tuee l gebonde gehou kan word. Daar moet by d i e suiwer toe=

passing van klubreg l i ewer g lad n i e gesteun word op begr ippe soos tlcnce~tLe

rttatzitcs o f d i e w i 2 van d i e k lub n ie , aangesien d i t begr ippe i s wat by regs=

persone tu ishoor t.

D ie opr ig t ingshande l ing van ' n k l ub i s 'n kontrak wat tussen d i e o p r i g t e r s

g e s l u i t word. Die reS ls wat opgestel word, vorm d i e inhoud van h i e r d i e kon=

trak. Nuwe lede wat aans lu i t , kont.rakteer met a l l e bestaande lede (daar be=

staan yeen afsonder l i k e prBsanu by ' n k lub n i e ) en d i e inhoud van h i e r d i e

kont rak te i s eweneens i n d i e r e g l s van d i e k l ub vervat. 98 )

Die onhoudbaarheid van d i e regsbeginsel da t d i e toetredingshandel ing van

'n l i d op ' n aanta l ( f i k t i e w e ) kont rak te neerkom wat g e s l u i t word tussen

d i e nuwe l i d en a1 d i e ander bestaande lede ( d i e bestaan van somige van

wie d i e t oe t rede r moont l i k n i e eens bewus i s n i e ) i s reeds h ie rbo beklem=

toon. D i t i s ook 'n ope vraag of 'n kontrak tussen persone wie se i d e n t i =

97) 1954 1 SA 363 ( A ) op 364.

98) LbWSA 1976 d l 1 287-289 para 498-501; Banjford 1982 117-118; Uys 1961 1 en 11; Oleck 1980 100.

t e i t n i e aan rnekaar geopenbaar i s n ie , g e l d i g en afdwingbaar is.'') D i t

i s we1 moont l i k dat 'n aanbod aan 'n k l a s persone waarvan d i e i d e n t i t e i t

n i e aan d i e aanbieder bekend i s n ie , gemak kan word. Die p r o b l e m i n

h i e r d i e geval i s eg te r dat smn ige van d i e bestaande lede dikwels v i r 'n

lang t y d n i e varl d i e aanbod t o t toetrede vdn 'n nuwe l i d bewus i s n i e . K w n d i e ve rsk i l l ende kont rak te met daardie lede nou eers t o t stand wanneer hut=

l e van d i e aanbod t o t toetrede van d i e n w e l i d ( i n d i e n o o i t ) hewus word?

Dat d i t p rak t i ese problelne i n d i e geval van k luhs met b a i e lede skep, kan

n i e betwyfe l word n ie . Ten ~ p y t e van h i e r d i e gebreke wat weens d i e kontrak=

tue le onderbou van k lubs vwrkom, i s d i e regspos is ie van k lubs i n d i e Soid-

Afr ikaanse reg so algerneen aanvaar dat d i t m e i l i k (en waarskynl ik sinne-

100s) s a l wees om 'n a l t e r n a t i e f daarvoor aan d i e hand t e doen.

5.2.3 Langdurigc voorthestaan

'n Klub bestaan w o r t ongeag d i e w i sse l i ng van lede. Hoewel d i t ook ' n ken=

merk van d i e gemeenregtelike regspersoon i s , maak d i t rmg n i e van 'n k lub

' n regspersoon n ie , deurdat d i e k l ub n i e draer van r e g t e en v e r p l i g t i n g e

a f sonde r l i k van d i P van d i e i n d i v i d u e l e lede i s n ie . loo) Daar k m dus geeti

p r o n n a t o t stand n i e en d i e k l ub i s steeds d i e sm van d i e kont rakpar tye

op ' n gegewe oomblik, sonder a fsonder l i ke reg te en ve rp l i g t i nge . Die klrrb

bestaan egter ne t so lank as wat d i e kontrak waarop d i t gefundeer i s , i n

stand gehou word. Ind ien d i e kontrak weens veryde l ing van d o e l s t e l l i n g s o f

gebrek aan kont rakpar tye ontbind, kont d i e k l uh t o t ' n einde.

B,y d i e w i s s e l i n g van lede, d i t w i l s@ by d i e t o e l a t i n g van 'n n w e l i d o f

d i e u i t t r ede van 'n bestaande l i d , i s d i e regspos is ie sodanig d a t d i e l i d

se kont rak i w t a1 d i e medelede g e s l u i t o f gekansel lcer word. Solank as wat

daar dus lede i s mt m e t e kontrakteer, kan d i e k l u b vwr tbes taan ongeag

d i e w i sso l i ng van lede. Aangesien d i e k l ub n i e ontb ind by d i e toe- oC u i t =

t r ede varl lede n ie , antstaan d i e vraag o f d ie v i t t r edende l i d se reg te en

ve rp l i g t i nge (voor tsyru i tende u i t d i e korttrak) deur iniddel van sess ie en

delegasie aan d i e oo rb1 ,~ende lede oorgedra word. Sou n i t d i e geval wews,

-- 99) Kyk vn 25. Raadpleeg ook Smith 1914 19: "In i t s anx ie t y t o avoid a

f i c t i t i o u s person the law has been d r i ven t o itnagine myriads o f Tic= t i t i o u s cont.racts." Vgl ook Green 1980 629.

100) W i l l c 1910 154: ". .. (T)he enjoyment of perpetual s u c c e ~ s i o n by a ~ o c i v t y , w i l l tou t the r i g h t t o own proper ty apar t from i t s menlbers, i s n o t s u f f i c i e n t t o make i t a ~rn;ik:r:t,:t~r. " Kyh ooh Uleck 1980 100.

behoort 'n toetredende l i d eweneens sy r e g t e en v e r p l i g t i n g e deur middel

van sess ie en delegasie van d i e bestaande lede t e verkry . Oor h i e r d l e pro=

bleem kon ek geen u i t s l u i t s e l i n d i e geraadpleegde bronne en hofvers tae

k r y nie.

Weens d i e f e i t da t 'n k l u b kont rak tuee l van aard i s , kan d i t s legs op grond

van wilsooreenstemming ontb ind word.lol) I nd ien daar dus n i e i n d i e reSls

v i r on tb ind ing van d i e k l ub voorsiening gemaak i s nie, kan d i e k tub stegs

deur middel van 'n eenparige b e s l u i t van d i e lede ontbind. Die en igs te u i t =

sonder ing i s d i e ontb ind ing weens veryde l ing van d i e doe1 van d i e k lub,

welke ontb ind ing d i e gevolg i s van d i e onui tvoerbaarheid van d i e doe l s te l=

l i n g s waarop d i e lede ooreengeko~n het.lf12) l nd ien d i e l ede n i e eenpar ig

b e s l u i t orn so 'n k l u b t e ontbind n i e , kan d i e ontb ind ing deur 'n hofbevel

geskied.

Weens d i e kenmerk d a t d i e k l ub kan voortbestaan ongeaq d i e w i sse l i n g van

lede, v e r s k i l d i e regspos is ie van d i e k l ub van d i e van gewone mede-eienaars

en vennote, waar w i sse l i ng van lede ontb ind ing van d i e regsverhouding tus=

sen d i e pa r t ye meebring. I n h i e r d i e ops ig v e r s k i l d i e k l ub ook van d i e

Ronteinse omi , - tas , waar d i e regsband a l t y d tussen bepaalde persone t o t

stand gekom he t . W iss r l i ng van d i e persone he t t o t on tb ind ing van d i e no=

cietan gelei.103) Die f e i t da t I n k lub n i e I n regspersoon i s n ie , saar

voortbestaan ongeag d i e w i sse l i ng van lede, i s 'n e iesoo r t i ge Engelse klub=

regsbeginsel .

I 5.2.4 Eiendomsposisie van lede

Die vernamste versk i 1 tussen d i e gemecnregtel i k e regspersoon en 'n k l ub

sonder regspersoonl ikheid i s i n d i e e iesoo r t i ge eiendornsverhouding van h i e r =

d i e e n t i t e i t e gele6. I n Pmrynv u R d Spo~i . ing C Z K ~ J ' ~ ~ ) i s b e s l i s dat i n

I 101) Bamford 1982 219.

I 102) Barnford 1982 134-138; LAWSA 1976 d l 1 289.

103) Die e iesoo r t i ge regspos is ie van klubs word ook i n Cr.rryns z~ Band S p r = t i ~ y Clr& 1919 WLD 51 op 54 en 55 u i t eenges i t . I n d i e Du i tse reg be= staan ' n soortgetyke onderskeid - kyk 5.3.2 hieronder.

) 1919 WLD 51 op 51.

d i e geval van 'n sogenaamde mrjrntrerc cZld ( d i t w i l se ' n k l ub waar ( 'n)

t r us tee (s ) n i e e ienaa r ( r ) van d i e klubvenaok! i s n i e ) d i e l ede van d i e k l ub

op ' n gegewe t y d s t i p d i e eienaars van d i e klubvermoe is ; H ie rd ie eiendom=

reg van d i e lede op d i e klubeiendom i s i n EhrZich 0 Johannesburg Turf

verder omskryf as 'n reg wat e l ke l i d op 'n eweredige gedeel te

van d i e k lubvenoZ het. E lke l i d se eweredige aandeel word aan d i e hand

van d i e aantal lede vasgestel .

I n d i e Engelse reg word sander tegspraak aanvaar da t d i e eiendom van d i e

k l ub d i e lede toeval . lo6) Omdat d i t d ikwels t o t p rak t i ese probleme a m l e i =

d i n g gee, word neesta l van 'n t r u s t e e gebruik g m a k om as eienaar ( d i e

sogenaamde tc'gcZ m e r ) van d i e klubvermoe op t e t ree . Die lede van d f e

k l ub i s dan d i e begunstigdes ( d i e sogenaa~ude cqtritnbk j o i n t rxmer..:) I n =

gevolge d i e t r us tak te . Io7) Aangesien d i e onderskeid tussen l o p ? omor

en equituhlc: mmer n i e i n d i e Suid-Afr ikaanse reg bekend i s nie, i s lede

van 'n k l uh waar d i e eiendon~ van d i e klubvemo2; i n 'n t r u s t e e sete l , ge=

wone hegunstigdes ingevolge d i e t r us tak te .

Die aard van d i e lede se eiendomsreg word as ' n besondere vorm van beperkte

rnede-eiendomsreg aanganerk.lo8) Daar bestaan d i e volgende ooreetlgekome be=

perkings op e l ke l i d se wede-eiendomsreg:

- 'n l i d wag n i e ske ld ing en d e l i n g van d i e klubvermoe e i s nie; - 'n l i d mag n i e sy n~ede-eiendonsaandeel vervreem o f beswaar solank

as wat d i e k l ub bestaan n ie ; - 'n 1 i d se mede-eiendansaandeel verva l by u i t t r e t l e van d i e l i d en va l

d i e oorblywende lede i n gelyke de le toe.

105) 1703 TPD 677. Ook i n 1,cschin v Koono Sick B t : t ~ f < L mad T k - n x W h l t So= c i e t y 1936 WLD 9 op 12 i s b e s l i s : "... (M)en~bers are j o i n t l y e n t i t l e d t o a l l t he proper ty and funds o f the c lub. "

106) Green 1980 627; Halshury 1974 vo l 6 58; Oleck 1980 107-109.

107) Green 1980 627; H a l l i s 1978 l i v ; t lalsbury 1974 vo l 6 58.

108) Green 1980 628: ". .. (T)he b e t t e r view i s t h a t the tnembers o f a non- p r o f i t assoc ia t ion are o rd ina ry b e n e f i c i a l co-owners ( i e e i t h e r j o i n t tenants o r tenants i n common) o f t h e i r soc ie t y ' s c o m n pro= per ty , and t h a t any s u p e r f i c i a l d i s t i n c t i o n between t h e i r apparent r i g h t s and those o f other co-owners i s best explained i n the l i g h t o f a s e t o f mutual cont rac tua l r e s t r i c t i o n s ... . Raadpleeg ook Bamford 1982 185-186.

' 1 1 L i d i s dus s legs ge reg t i g op besitneming van sy aandeel i n d i e mede-

eiendom, i nd ien hy tydens ontb ind ing van d i e k l ub ' n l i d i s . D i t i s soos

vo lg verwoord i n Levcttivr v Komo Sick ReneJ'iL and Bt?vreuoZt?nt ~ o c i c t ~ ' ~ ~ ) :

"... (M)enibers f o r the t ime being a re j o i n t l y e n t i t l e d t o a l l

p roper ty and funds o f t he c lub . .. . and on l y on d i s s o l u t i o n

do the i n d j v i d u a l i n t e r e s t s o f the members i n the proper ty be=

come capable o f r e a l i s a t i o n ... . A c lub has no power t o a l i e -

na te any o f the proper ty which belongs t o t he members f o r t h e

t ime being j o i n t l y i n equal shares w i thou t the consent o f every

member. "

Ook t!amford'l0) verk laar da t 'n l i d 'n beperkte mede-eienaar van d i e k lub=

ver1no5 i s , deurdat hy n i e sy aandeel kan vervreem o f beswaar n ie . 'n L i d

kan dus n i e ske id ing o f d e l i n g van d i e klubvermoe e i s nie, maar h e t s legs

' n gebruiksreg op klubgoedere, 'n belang by d i e f i n a n s i l l e bestuor van d i e

k luhgelde en ' n reg op sy mede-eiendomsaandeel van d i e klubvermo6 by ont=

binding. D i t kan as inhoudsbevoegdhede voor'tvloeiende o i l d i e mrde-eien=

donsreg van 'n 1 i d op d i e gcsamentl ike vermo6 aangemerk word. u~s ' ' ' ) stem

I n d a t daar 'n besondere vorm van mede-eiendmsreg deur d i e lede op d i e

klubvermol; u i tgeoefen word, maar hy verk laar d a t 'n l i d we1 sy aandeel i n

d i e klubvermoe kan vervreem o f beswaar (volgens Uys kan sku lde isers van

d i e l i d s e l f s op d i e aandeel beslag lG), solank daar n e t n i e ske id ing o f

d e l i n g p laasv ind nie.i'2) Bamford se argument l y k v i r my soiwerder, want

d i e l i d se mede-eiendomsaandeel hou ten nouste met d i e persoon van d i e l i d

verband. Hy h e t persoon l ik gekontrakteer om l i d t e word en i s op grond van

sy persoon as l i d aanvaar. Ind ien 'n l i d bevoeg sou wees m sonder meer sy

aandeel in d i e klubvermoe t e vervreem, sou d i t daarop neerkom d a t d i e ver=

k ryger van d i e aandeel as l i d van d i e k l u b aanvaar m e t word sonder da t

d i e ander lede kon b e s l u i t o f so ' n persoon v i r h u l l e aanvaarbaar i s a1

109) 1936 ULD 9 op 12

110) Bamford 1982 185-186; Advocate 1977 vo l 7 13 ve rk laa r dat l ede d r i e saak l i ke reg te ( p r w p m ' e i m p ri<ghts) het, naamlik gebruik van klubeien- d m , inspraak i n f i n a n s i g l e bestuur en 'n reg op ' n deel van d i e bates by ontb ind ing van d i e k lub . V i r my l y k d ' i t eerder na inhoudsbevoegd= hede voortv loeiende u i t d i e mede-eipndmsreg vat1 d i e lede op d i e ge- s a w n t l i ke veno6 .

111) 1961 11, 68 en 96 ev.

112) Uys 1961 100.

dan n i e . D j t sou voor ts beteken da t d i e lede gedwing word mn met d i e ver=

k ryger van d i e aandeel t e kont rak teer , wat kont rak tcervryhe id en vrye

wilsonreenstemning as d i e grondslag van kont rak tue le gebondenheid i n d i e

w i e l e s a l r y .

Die f e i t da t d i e klubvermoe aan d i e lede as mede-eienaars behoort, h e t

t o t gevolg dat geen l i d 'n gedeelte van d i e kluboiendom kan koop ate. ' n

L i d kan tog n i e i e t s k o ~ p waarvan hy reeds mede-eienaar i s n ie . I n d i e

Engelse reg, wat deur 'n aantal u i t sp rake i n d i e Suid-Afrikaanse howe na=

gevolg i s , i s b e s l i s dat 'n l i d n i e 'n kooptransaksie met 'n k l ub aangaan

wanneer hy ge ld betaa l om ' n gedeel te van d i e klubvermo@ t e verkry nie,

maar da t daar 'n herverde l ing van d i e gemeenskaplike bates van d i e k l ub

plaasvlnd. 113)

Daar kan dus we1 ' n bepaalde klubvern& afgesonder word, maar a l l e lede

i s mede-eienaars van h i e r d i e afgcsonderde veratoe. D i t moet skerp van d i e

eiendomsposisie by 'n regspersoon onderskei word. By 'n regspersoon i s

d i e regspersoan eienaar van d i e vermoe en d i e lede he t geen saak l tke rey=

t e op d i e regspersoonsvermoe n ie , maar s legs vorder ingsregte. Die regs.

persoon i s dus draer van reqte en v e r p l i g t i n g e (ook e i e n d w r e g ) m a f =

hank l i k van d i e req te en v e r p l i g t i n g e van d i e i n d i v i d u e l e lede. 114)

Streng gcsproke behoort e l ke l i d van 'n k l ub v i r d i e v e r p l i g t i n g e van d i e

k l ub aanspreekl ik gehou t e kan word, aangesien daar by 'n k l ub geen af=

sonder t ike peroana t o t stand k m nie.'15) D i t i s eg te r 'n algemeen sans vaarde r e e l van d i e k lubreg da t g e m l i d d i e bedoel ing gehad h e t da t d i e

bastuur v ~ r p l i g t i n g e t o t 'n h d r bedrag as d i e ledegeld van d i e lede s a l

113) Dfe Engelse saak waarna gewoonlik verwys word, i s Gruff v Evnna 1881 8 QBD 373; kyk ook Smith 1914 85-87. I n d i e Suid-Afrikaanse reg i s h i e r d i e b g i n s e l i n d i e volgende sake toegepas: /? v Tnuberz mum 1922 1PD 495 Op 497; IfaLkin and cmothar v DruJqafontein Mines L t d and tmothc17 1960 2 SA 507 ( W ) O p 511.

114) Sien 5.3.2 hieronder asook Van der Ploeg 1960 505-508 en 515-518; anders Uys 1961 11.

aangaan n i e . Lede kan derhalwe n i e bo d i e bedrag van h u l l e ledegeld v i r

k lubsku lde aanspreekl ik gehou word nie.'16) lnd ien In l i d kragtens d i e

r e e l s van d i e k l ub verbind i s t o t d i e b e t a l i n g van klubskutde, g e l d h i e r -

d i e algemene reg1 egter vanselfsprekend nie.'17) Lede wat namens d i e k l ub

regshandelinge aangegaan h e t , sa l gewoonl i k t en ops ig te van h i e r d i e regs=

handel inqe persoon l ike aanspreekl ikheid oploop. H i e r d i e r e e l word so s t reng

toegepas d a t d i e Suid-Afrikaanse howe n i e be re id s a l wees om aan ' n l i d

wat persoon l ik aanspreekl ik gehou i s , 'n verhaalsreg teen d i e ander iede

bo en behalwe h u l l e ledegeld t e ver leen n ie . ' l8 ) Die en igs te u i tweg om

a t l e l e d e b o en behalwe d i e bedrag van h u l l e ledegeld aanspreekl ik t e kan

hou, i s m 'n vergadering t e ' b e l & waar a l l e lede t o t d i e aangaan van 'n

spest f teke v e r p l i g t i n g t o e s t m en gesamentl ike aanspreekl ikheid v i r d i e

u i tgawes aarrvaar .

D iese l f de beginsels as by kont rak tue le aanspreekl ikheid ge ld by d e l i k t u -

e l e o f k r im ine le aanspreekl ikheid. Lede van 'n k l ub s a l dus a f sonde r l i k

k r im inee l o f d e l i k t u e e l aanspreekl ik gchou word i nd ien h u l l e en ige onreg-

inatige handel inge u i tgevoer het , 119)

5.2.6 Samevatting

D i t i s dus d u l d e l i k dat d i e eiendomsposisie en d i e aanspreekl ikheid van

d i e l ede van 'n k l u b sonder regspersoonl ikheid ingrypend van d i e van 'n

ganeenregtel ike regspersoon ve rsk i I, aangesien daar by eersgenoernde geen

pcr8sanu t o t stand k m nie.120) Weens d i e f e i t dat 'n k l ub geen regsper-

soon l ikhe id h e t n ie , h a t d i t ook n i e persoon l ikhe idsregte waarop derdes

inbreuk kan maak nie. Die persoonl ikheidsregte van lede a f sonde r i i k o f

i n ' n groep kan we1 aangetas word, maar d i t beteken n i e d a t ' n k l ub as

sodanig enige persoon l ikhe idsregte h e t nie.

I b i d . Kyk ook LACISA 1976 d l 1 306 para 533 en d i e gesag daar aange= haal.

Re Ccpe Ton1 CZub 1902 19 SC 420.

Advocate (pseod) 1977 vo l 7 83; Bamford 1982 196.

Ban~ford 1982 204 en 214.

Rainsford v Tme tees of the Salisbury C7.ub 19 14 AD 499 op 501; Moloi v S1 John A[,osto/ic Faith Mission 1954 3 SA 940 ( T ) op 943; Rmqfns v Rand 3purltiti.1 Club 1919 WLD 51 op 55; Advocate (pseud) 1977 v o l 7 83 vn 1.

'n lnformele k l ub met 'n beperkle l ede ta l , 'n k l e i n vernloC en eenvoudfge

d o e l s t e l l i n g s behoort sonder veel p r o b l e m aan d i e hand van d i e beg inse ls

h ie rbo u i t eenges i t f n d i e regsverkeer t e kan optree. D i t i s eg te r ' n ope

vraag o f d i c s e l f d e eiendomsposisie en kont rak tue le onderbou op 'n k l u b

me1 duisende lede en inyewikkelde d o e l s t e l l i n g s (soos byvoorbeeld d i e Jok=

k iek lub van Str id-Afr ika) van toepassing kan weec;. Dat d i t b e s l i s n i e son=

der p rak t i ese probleme op kerke, vakbonde, rugbybonde, l ie fdad ighe idsver=

en ig ings o f p o l i t i e k e par tye van toepassing kan wees n ie , spreek vanse l f .

Deurdat d i e konsessiesisteem n i e (meer) i n Su id-Af r ika ge ld n ie , i s d i t

ongewens cin d i e regspos is ie van e n t i t e f t e wat voldocn aan d i e vere is tes

v i r d i e ' t ~ e k e n n i n ~ van gemeenregtelike regspersoonl ikheid aan d i e van

klubs sonder regspersoonl ikheid ge lyk t e s t e l .

5.3 Die veren ig ing met r e g s p e r s m n l i k s

U i t d i e voorafgaande u i t e e ~ t s e t t i n g b l y k d i t d a t d i e regspos is ie van k luhs

sonder regspersoonl ikheid e i e s o o r t i g i s . Om h i e r d i e regspos is ie n e t so op

a l l e ander v r y w i l l i g e verenigings van toepassing t e maak, skep ongetrry=

f e l d ongewenste resu l t a te . Ingevolge d i e meeste ander r q s t . e l r e l s word

ve rsk i l l ende t i p e s verenigings op grand van e iesoo r t i ge kenmerke van me=

kaar onderskei .

5.3.1 Die regspos is ie i n enkele andelm regs te l se l s

Ten einde d i e regspos is ie van d i e veren ig ing met regsgersoonl ikhefd du f=

d e l i k e r t e omlyn, i s d i t noodsaakl ik om op enkele aspekte van d i e veren i=

gingsreg i n ander r e g s t e l s e l s t e l e t .

5.3.1.1 Die Nederlandse reg

f l i t s01.1 'n mvangryke taak wees om 'n v o l l e d i q e weergawe van d i e Heder=

landse verenigingsreg t e verskaf. Net daardie aspektr: wat v i r d i e E i d -

Afr ikaanse verenigingsreg van belang i s , word dus betlemtoon.

Die onderskeic! tussen verenigings met regspersoon l ikhr id en vereniqings

sonder regspersoonl ikheid ~ m w t w h a p p n n l ! ~ ~ ) word deurgaans i n d i e Neder=

landse reg gehandhaaf.122) Daar word ve ra l klem ge l@ op d i e f e i t da t a l l e

samewerkingsvorme n i e i n d iese l f de ka tegor ie geplaas kan word n i e en nnder=

l l n g e v e r s k i l l e word d ienooreenkmst ig deurentyd erken.

5.3.1.1.1 Aard van d i e verenigingsregspcrsoon

Die ~aeeste Hederlandse j u r i s t e verk laar da t ' n regspersoon n i e kont rak tuo

ee l van aard i s n ie . D i t hou v i r h u l l e d i e volgende i n :

- Die o p r i g t i n g van 'n verenigingsregspersoon berus n i e op 'n kontrak

wat tussen d i e lede g e s l u i t word n ie , maar d i t i s ' n meersydige reqs=

handel i n g met 'n e ie , n i e - kon t rak tue le eard . Iz3) D ie bedoel i n q van

d i e op r i g te rs I s orn 'n gesan~ent l ike handcl ing u i t t e voer waardeur

'n regspersoon, wat met 'n vasgestelde doe1 en r e l l s as 'n s a m e r =

k i n g s e n t i t e i t m e t funksioneer, t o t stand k m . By ' n ooreenkoms

gaan d i t prim& om d i e to ts tandkming, oordrag o f on tb indfng van ' n

ve rb in ten i s tussen d i e partye, te rwy l d i t by d i e o p r i g t i n g van 'n

regspersoon om d i e o p r i g t i n g van 'n sa~nelewingsverband met 'n doe1

(wat voorrang bo d i e lede se belange g e n i c t ) gaan. Die op r i g t i ngs=

handel ing by ' n regspersoon h e t t o t gevolg da t veel meer as ' n b l o t e

ve rb in ten i s t o t stand kom. Mat inderdaad h i e r gebeur, i s da t 'n en=

t i t e i t wat draer van a fsonder l i ke r e g t e en v e r p l i g t i n g e i s , i n d i e

lewe geroep word. 124)

Muatsohappn i s i n d i e Nederlandse reg kont rak tue le verhoudings wat o d i e snc ie tm-gedagte gegrand i s - kyk Asser-Van d e r Gr in ten 1980 d? 2/11 13 en 146-160. Van der Velden 1969 12 k r i t i s e e r d i e Heder= landse wetgewer, wat 'n rrraatschup as veren ig ing sonder regspersoon= l i k h e i d aanmerk. V i r hom i s a1 l e verenigings regspersone, wat skerp van rnmtschuppen onderskei m e t word.

Asser-Van der Gr ln ten 1980 d l 2/11 160; Van der Velden 1969 3 en 12.

123) Asser-Van der Gr ln ten 1980 d l 2/11 184; Van der Velden 1969 113; Ronse 1969 206; Polak 1960 34-35; Van Hengstum en Van Steenderen 1979 34-38.

124) Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 185-186: "De k w a l i f i c a t i e van de opr ich t ingshande l ing a l s verbintenisscheppende overeenkomst i s een voorbaeld van h e t wringen van ve ren ig ings rech te l i j ke verhoudin= gen i n een van ouds bekende rech ts f i quu r ... . B i j de verb in ten is= scheppende overeenkomst hee f t de wetqever z i c h een andere f i g u u r voor ogen geste ld dan de o p r i c h t i n q van een vcrenigfng. De opr ich= t ingshandel ing w i j k t i n haar inhoud i n s t e r k t e mate d f van he t nor= maal type van de overeenkomst."

- Die toe t rede van ' n l i d t o t ' n verenigingsregspersoon behels ten ene

male n l e 'n reeks kont rak te wat by met a1 d i e bestaande l ede s l u i t

n ie . D i t behels trouens n i e meer n i e as da t d i e lede h u l l e aan d i e

s t a t u t e (objekt iewe reg) van d i e regspersoon onderwerp ten einde

o r d e l i k e samewerking waardeur d i e regspersoon funksiuneer, t e bewerk=

s t e l l i y . D i t i s dus ' n n ie-kont rak tue le regsverhouding, wat weens 'n

regshandeling van n ie-kont rak tue le aard t o t stand kom. D i t word n i e

deur d i e r & l s van d i e kont rak tereg n ie . maar we1 deur d i e eiesoor-

t i g e r e e l s van d ie verenigingsreg gerez l . 125)

- Die regsverhouding wat na sy toe t rede tussen ' n l i d en d i e v e r e d -

gingsregspersoon bestaan , berus n l e op wi 1 sooreensterming n ie . D i t

word bepaal deur verbandsreg wat i n t e r n (deur s t a t u t e o f b e s l u i t e )

en eks tern (deur gemnenereg, gewoantereg en wetgewing) gevorm word. 126)

Se l f s a1 sou d i e toetredingshandel ing kont rak tuee l wees (wat deur

d i e meeste Nederlandse j u r i s t e ontken word), o f kont rak tue le kenmer.

ke bevat, i s d i e l idn~aatskapsverhoudlng n t e kontraktueel van aard

n ie . D i t i s ' n e iesoo r t i ge verhouding wat op goeie t r o u gegrond i s

en n i e hoofsaak l ik d i e belange van d i e lede n i e (soos by pa r t ye t o t

' n kont rak) maar we1 d i e bevorder ing van d i e helange van d i e regs=

persoon op d i e oog het. H ie rd ie belange, waaraan d i e van d i e l ede

ondergeskik i s , word i n d i e d o e l s t e l l ~ n g s van d i e regspersoon ver=

g e s t a l t en d i e lede onderwerp h u l l e d a a r a a i ~ . ' ~ ~ ) Nie-nakowing van

d i e r e z l s o f s t a t u t e i s dus n i e kontrakbreuk wat t o t kontraksaksies

aan le id ing kan gee n ie , maar behels 'n skending van d i e onder l inve

verhouding van goeie t r o u tussen lede waarop e l k e l i d ge reg t i g i s en

Van der Velden 1969 88 en 113; Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 187 en 207-208; anders Pit la-Lijwensteyn 1978 121 en Boots 1959 86.

Van der Yelden 1969 83, 102 en 116; Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 187; Polarm 1910 135-136.

Van der Yelden 1969 88: "De kern van de eiqen aard van dc vercni= gingsbetrekking i s dat deqene d i e orgaan i s . z i c h onderwerpt aan de rege ls d i e de rechtsverhoudingen i n de veren ig ing regeren. Zo i s de rechtshandel i n g d i e iemand t o t orgaan tnaakt en de verenigings- bet rekk ing schept. een onderwerping aan deze reyefs , zoals z i j op da t mment en i n de toekoms lu lden, n i e t een u i tw isse l i nq van toe- reygingen van bepaalde p r e s t a t i e s g e l i j k b i j eer! overeenkmst . "

wat van elke l i d vereis word. Indien d i e regspersoon op 'n l i d sc

regte inbreuk maak, kan d i e l i d d i e regspersoon del iktrreel aan=

spreekl ik hou. Lede wat s tatute o f reels n i e nakonl nie, kan men:

eens i n bepaalde cwnstandighede deur d ie regspersoon del ik tueel aan=

spreekl i k gehou word.

- Die s tatute o f konst i tus ie i s n i e ' n kontrak wat tussen d i e lede be=

staan nie. Veel eerder i s d i t d ie objektiewe reg o f in terne verbandsz

reg waaraan d i e lede h u l l e onderwerp en wat d i e funksioneringswyse

van d i e regspersoon voorskryf.1281 Die bes lu i te van d i e lede dui n ie

noodwendig op wilsooreenstenming tussen d i e lede n i e (daar i s dik=

. wets j u i s n i e wilsooreensteming nie). D i t i s 'n regshandeling met

' n e ie aard, waardeur d i e w i l van d i e regspersoon aan d i e hand van

d i e voorsk r i f te van d i e interne verbandsreg (soos vervat i n d i e sta-

tu te o f konst i tus ie) gevorm word. 129)

5.3.1.1.2 Soorte verenigings

I n d i e Nederlandse req word daar ' n streng onderskeid tussen d i e ve rsk i l=

lende soorte verenjgings gehandhaaf. Daar i s reeds gewys op d ie onderskeid

wat tussen d i e verenigingsregspersoon en d i e sogenaamde malrrtsckap bestaan.

Verder word onderskei tussen d i e verenigingsregspersoon . koiiperatf ewe ver=

enig-lng en onderlinge waarborgmaatskappy (o f onderlinge hulpvereniging).

taasgt?mmde twee regsf igure i s we1 regspersone, maar weens hul f e e ie aard

word h ie rd ie verenigings i n aparte kategoriel; geplaas.130) D i t i s dus dui=

d e l i k da t d i e regsposisie van verski l lende soorte verenigings i n d i e Neder=

landse reg van mekaar ve rsk i l .

128) Van der Velden 1969 63-66; Van der Ploeg 1978 95; Polak 1960 44; Asser-Van der Grinten 1980 d l 2/11 33. 200-2D3; Van Schilfgaarde 1979 38; anders Pitlo-I.'%wensteyn 1978 114.

129) Van der Velden 1969 69-74; Van Hengstum en Van Steenderen 1979 80; Asser-Van der Grinten 1980 d l 2/11 95-98; Van Schilfgaarde 1979 154; anders Pitlo-Liiwensteyn 1978 71.

130) Asser-Van der Grinten 1980 d l 2/11 271-298 en 299-316; Van der Vel: den 1969 13-14; Van Hengstum en Van Steenderen 1979 32-34.

5.3.1.1.3 h i s t r a s i e v a n ~ n i g i n g s r e g s p e r s o n e

il

Ten einde regsekerheid t e benerkstel't ig, skry f d i e Nederlandse Burger't i jke

Wetboek voor dat verenigings geregistreer ntoet word a l q r e n s vo l led ige

regspersoonlikheid verkry kan word. Vereniginqs wat nib geregistrear i s

nie, t s we1 regspersone ( u i tgesonderd maatschupperz, ~ b t n i e v i r reg i s t ra -

s i e vatbaar i s n i e en nooi t regspersoonlikheid kan %&rkry n ie) . Hul lc ge=

n i e t egter beperkte regspersoonlikheid i n d i e 4 n dat daar beperkinge

op h u l l e regshandelinge gel6 word en lede i n bepahde onrstandlghede per=

soonlik aanspreeklik gehou nord v i r regshandel in$e wat h u l l e namens d i e

verentgtng uitgevoer het.13') Verenigings w led ige en onbeperkte regs=

persoonlikheid verlang, se s ta tu te moet i n i E l e akte vervat en ge=

regis t reer word. 'n Verenigingsregspersmn a1 d ie registrasiever=

e is tes voldoen het, kan deur dwdes sowel d 1132' as s t rh f reg te r

l ik133) aanspreekli k gehou word v i r dade o f nisdade wat deur

t organe van d ie regspersoon gepleeg ward. J

5.3.1.1.4 Persoonli kheidsregte ,/ t Die verenigingsregspersoon i s voorts,l'die draer van persoonlikheidsregte

en kan itl d i e Hederl andse reg gcnoeddoening c i s indien op h ie rd ie persoon=

l ikheidsregte inbreuk ganaak w o r ~ l . ; ~ ~ ) Alfcen persoonlikheidsregte wat t o d i e persoavecs van d i e regsperdon opgesluit 16, i n teenstel l i n g met req=

t e u a t i n d i e msns-wes van d i e lede opgeslui t I&, i s egter v i r erketlnlng

vatbaar. 'n Regspersoon het du$ n i e 'n reg op lewe o f 1 iggaamli ke i n t e g r i -

t e i t o f bwegingsvryheid wat aangetas kan word n ie, maar we1 'n eer (beeld

na bu i te ) o f ' n goeie naam, wat beskermingswaardig i s . Wanneer h ie rd ie per=

soon'tikheidsregte van d ie regspersoon aangetas word, kan daar i n gepaste

geval l e genoegdoening geei,s word

Maeijer 1976 662 ev; Van Hengsttrm en Van Steenderen 1979 7 en 12-20; Den Tonkelaar 1979 112-118 en 134-138; Asser-Van der Grinten 1350 d l 2/11 179 en 190-197.

Torringa 1980 567 ev; Asser-Van der Grinten 19W d l 2/11 82-90; Van der Ploeg 1979 684-606; Pi t l o - L k n s t e y n 1978 62-65.

Fokkens 1980 393-404; Oe Groot 1977 (b) 328-337.

Asser-Var! der Grinten 19fN d l 2/11 56-57; langemeijer 1946 180-1U; Hiarda 1958 174-178.

5.3.1.2 Die Du j tse r e g

Net soos by d i e Nederlandse reg, word daar by d i e bespreking van d i e Du i t=

se v e r e n i g i n g s r g net op enkele aspekte wat v i r d i e Suid-Afr ikaanse ver=

enigingsreg van belang i s , ge le t .

5.3.1.2.1 Soorte v e r e n i g i n ~

' n Strenge onderskeid word i n d i e Dui t s e reg tussen d i e Gess LLsck~ff ' l d e ~

biiige~2ichen Rzchts. d i e nioktrec7rtfifUhige Verein en d i e rschtaf'tihige V m =

eita gmaak.135) Eersgenoemde i s 'n b a i e i n f o r m l e vereniging, sonder regs=

persoon l i khetd, wat op kontrak berus, n i e winsbejag beoog n i e en n i e onaf=

hank t i k van d i e w i sse l i ng van lede kan voortbestaan n i e , D i t stem i n 'n

g r o o t m a t e n e t d i e regspos is ie van gewone mede-eienaars i n d i e Su id-Af r i=

taanse reg ooreen.

D ie r ~ g s p o s i s i e van d i e nichtr~clrtsfh'hige VereZn i n d i e Du i tse reg i s gro=

lendeels veqe lykbaar met d i e van 'n k lub sonder regspersoonl ikheid i n d i e

Stt i t l -Afr~kaanse reg. D i t i s n i e ' n regspersoon nie, berus op kontrak en

kan o q e a g d i e w l sse l i ng van lede voortbestaan. Daar word geen r e g i s t r a s i e =

hdndel ing by d i e nichtrechtsjYihige V ~ r e i n vere is n ie . Voorts i s d i t so da t

d i e l ede van so 'n vereniging I n bepaalde anstandighede aldaar persoon l ik

v f r regshandelinge wat nalnens d i e vereniging u i tgevoer i s , aanspreekl ik ge=

hou kan word. 136)

Die ~echts fZhige Veerein i s 'n regspersoon, I n Kenmerk van h i e r d i e r e g s f i =

guur i s dat lede daarvan n i e persoon l ik v i r regshandelinge wat namens d i e

vereniging u i tgevoer i s , aanspreekl ik gehou kan word n i e .

5.3.1.2.2 hard van d i e verenigingsregspersoon

D i t i s ' n omstrede vraag o f d i e rechtsf&%ige Yelacin op kontrak berus a1

135) tarenz 1980 120-125; Reichert , Dannecker en Klihr 1977 4-11; Erman 1975 51.

136) i.arenz 19&0 160-161; Hardenberg 1969 16-22; S t o l l 1929 49-81; Yon Gierke 1902 15-16.

dan nie. Von Gierke het 'n verenigi ngsregspersoon se ontstaan aan 'n &= smlakt (wat onderl ing tussen d i e lede u i tgevoer word) gekoppel . Hierdie

Gefimtokt j s egter volgens Von Gierke n i e 'n kontrakhandeling nie, maar

'n regshandeling met 'n e i e aard. 137)

l l i e rd ie standpunt van Von Gierke i s deur verskeie Duitse j u r i s t e nage=

volg.138) Heelparty Duitse j u r i s t e neem tans egter n i e standpunt i n mr

d i e vraag o f 'n regspersoon kontraktueel van aard i s nie,lN) terwyl 'n

aantal j u r i s t e volhou dat d i e regsverhouding tussen lede we1 kontraktueel

van aard i s . 140) Diegene wat d i e regsverhoudlng tussen I n verenigfhgSreqs=

persoon en sy lede as kontraktueel aanmerk, gee egter tog toe dat d i t 'n

kontrak sui generis i s . Die k m s t i t u s i e i s nomat ie f van aard en kan slegs

toegepas word op grond van d i e f e i t dat d i e lede h u l l e v r y w i l l i g daaraan

onderwerp.141) Hoeuel d i e toetredingshandeling we1 d w r 'n groep Duitse

j u r i s t e as 'n kontraktuele handeling beskou word, skyn d i t asof d l e i n t e r =

ne regsverhoudings n i e op kontrak n ie , maar op d i e s tatute as objektiewe

reg gegrond i s . Die s tatute vom d ie interne verbandsreg, wat d i e onder=

l i n g e regsverhoudinqe tussen d i e lede ree l .

5.3.1.2.3 Registrasie van verertigingsregspersone

' n Yereniging verkry net rcgspersoonlikheid ind icn dSe s ta tu te i n 'n nota-

r i 8 e akte vervat en g e r q i s t r e e r is . lq2) Indien d i e reg is t ras ie n i e plaas=

vind nie, word lede o f orgzne wat regshandelinge naliens d i e vereniglng In

Sien 3.3.3 hierbo. Raadpleeg

Qrauer 1962 13; Hornung 1972

Bi i t tner 1967 41; Sauter 1974

ook Yon Gierke 1887 132 ev.

34-35; Erinan 1975 57 en 60.

4; Pteyer-Cording 1957 33-35.

Larenz 1980 130 verklaar da t d ie regspersoon op 'n kontrak stti generis gegrond i s : " + . . doch n i c h t urn einen Schuldvertrag, sondem urn einen auf d ie Schaffung eines d ie Zugehorigkeit gerade dieser M4tglieder uberdauernden Verbandes gerichteten personen- ader so= z ia l recht l ichen Vertrag." Reickert, Dannecker en Kuhr 1977 17 en Flume 1977 d l 1 95 huld ig dieselfde aeninq.

Larenz 1980 132: "Sie hat den Charakter einer normartige-n recht= l ichen Regelung, deren Geltung auf diejenisen beschrankt i s t , d ie s ich i h r durch ihren B e i t r i t t zum Yerein f r e i w i l l i g underste l l t ha= ben." Soergel bd 1 1978 213.

Larenz 1980 133-138; Ern~an 1975 54-56.

ooreenstemning met d i e s t a t u t e u i t v o e r , persoon l ik aanspreekl i k gehou, 143)

Nd r e g i s t r a s i e word dSe verenigingsregspersoon gebind deur r e g s h a n d e l i n q ~

namens'hom u i tgevoer en kan d i e regspersoon i n bepaatde omstandiglrede v i r

o n r e p a t i g e dade en misdade aanspreekl ik gehou word. 144)

5.3.1.2.4 Persoonl ikheidsregte

Die verenigingsregspersoon i s we1 kr'agtens Dui tse reg met persoonl ikheids=

reg te beklee. H ie rd ie persoont ikhe idsregte van d i e regspersoon moet n i e

met d i e van ' n na tu t r r l i ke persoon verwar word n ie , maar hang saam met d i e

e i e aard van d i e verenigingsregspersoon. So word daar onder andere v e n e l d

dat 'n regspersoon se reg op sy naam, eer ( i n d i e s i n van sos ia le aansien).

i d e n t i t e i t en p r i vaa the id ( i n 'n Rleer beperkte mate as by ' n n a t u u r l i k e

persoon) beskermingswaardiye persoon l ikhe idsregte i s . 145)

5.3.1.3 Die Engelse reg

Die Engelse konsessiesisteem i s reeds h ie rbo v o l l e d i g bespreek.14') Daaru i t

b l yk da t Irreorpomled us~ociaLions (regspersone) n i e op kontrak berus n ie ,

maar deur kon ink l i ke ok t roo i o f wetgewing t o t stand kom en beheer word. 147)

Die rmirlc~~~por:rtd nxouci~l . ior: i s we1 op kontrak gegrond. Tog bek l emtoon

'n ean ta l Engelse j u r i s t e d i e f e i t d a t d i e kont rak tereg sans khnsmatig ver=

w r ing word t e n etnde 'n v e r k l a r i n g v i r d i e regsverhouding tussen d i e l d e

t e bl'ed. 148)

I n d i e geval van 'n irraarporur1,eJ assoa la l im wat onregstreeks ingevol ge

'n alganene wet t o t stand kom, word ve re i s dat 'n reg i s t ras iehande l i ng u i t =

gevoer word alvorens d i e groep as 'n regspersoon erken word. Geen r e g i s t r a e

s iehande l ing word by rtnincarprated moociatiom ve re i s n ie , soos b l y k u i t

5.1.2 h ierbo.

Larenz 19BO 133-137.

Larenz 1980 144-146; Erman 1975 66-68.

Urauer 1962 38 ev; Wronka 1972 124 ev; Hubman 1953 244-245; F e i l e r 1363 72 ev; Ern~an 1975 52 ev; EnglKnder 1914 57 en 98-99.

Kyk 5.1.2 hierbo.

Sien teks by verwysing 16 h ierbo.

S r ~ ~ i t h 1914 19; H a l l i s 1978 1 i v en l v . Raadpleeg teks by verwysing 28 h ierbo.

Ek kon geen aanduiding i n d i e geraadpleegde l i t e r a t u u r v ind wat daarap du i

da t persoonl ikheidsregte i n d i e geval van regspersone i n d i e Engelse reg

erken word n ie .

5.3.2 Die verenigingsregspersoon i n d i e Suid-Afrikaanse reg

5.3.2.1 Aard van d i e verenigingsregspersoon~

O i t i s 'n ope vraag o f d i e Suid-Afrikaanse verenigingsregspersoon kontrak=

tuee l van aard i s . Daar m e t a1 t yd i n gedagte gehou word da t d i e veren i=

gingsregspersoon van Romeins-Hollandse oorsprong i s . By d i e on t l ed ing van

d i e Rmeins-Hollandse verenigingsregsbeginsels kon q t e r geen aandufding

gcvind word dat d i e verenigingsregspersoon kont rak tuee l van aard i s n ie .

I n d i e Suid-Afr ikaanse reg word d i e pos i s i e en igs i l l s deur d i e toepassing

van 'n aanta l Engelse regsbeginsels (wat verwarr ing skep) ver t roebe l .

Soos b l y k u i t 5.1.4 h ierbo, waar d i e regspos is ie van verenigings i n d i e

Suid-Afrikaanse reg bespreek i s , h e t d i e h w e a1 rneer~uale b e s l i s dat regs=

f i g u r e wat inherent gemeenregtelike regspersone i s , op kontrak berus. So

i s byvoorbeeld b e s l i s dat ' n p o l i t i e k e pa r t y en 'n kerk op kontrak berus,

t e rwy l d i e b e e e n t i t e i t e i n d i e besondere geval l e a l b e i aan d i e vere is tes

v i r d i e ve r l en ing van gemeenregtelike regspersoonl ikheid voldoen he t . 149)

Dat k o n t r a k s l u i t i n g d i e wese van d i e .coci&rs o f vereniging sonder regs=

persuonl i kheid vonn, behoef geen verdere betoog n ie . Daar km we1 sekere

kont rak tue le kenmerke by d i e verenigingsregspersoon voot-. So kan d i e op=

r i g t i ngshandel i n g moont l i k as 'n ooreenkoms bestempel word ,I5') maar d i t

ve rk laa r nog n i e d i e aard van d i e regspersoon n i e . Tog kom daar ' n aantal

kenmerke by 'n vermigingsregspersoon voor wat maei l i k met d i e b g i n s e l s

van d i e k o n t r a k t e r q t e rynr i$ (soos wat hiernnder vo l l ed ige r bespreek s a l

word). Daarom i s d i t van d i e q roo ts te belang om d i e regspos is ie van d i e

149) Uyvoorbeeld k'itken r , Uwbrier 1935 AD 175; Tileron v Ring von WeZZi rz ,~ t c ~ n . IGC Sendingkerk in Suz 'd -Af~~ika 1976 2 SA 1 (A).

150) Uys 1961 16; Four ie 1973 107. A lbe i h i e r d i e skrywers i s d i t eg te r eerls dat sodra d i e opr ig t ingshande l ing afgehandel i s , d!e doe1 van d i e ooreenkms bere ik i s en d i e ooreenkans verva l . N ie een van h u l l e i s be re id om d i e aard van d i e verenigingsregspersoon as kont rak tuee l t e bestempel n ie .

samentl i k ' n groepverband ( p e m o n a ) met bepaal de doe l s te l 1 inqs t o t

stand t e b r i n g en tede se persoonl ike belange i s aan h i e r d i e duel=

s t e l l i n g s ~ n r l e r ~ e s k i k . ' ~ ~ ) tloewel lede se belanqe oridergeskik i s

aan d i g van d i e groepverband, word h u l l e belange tog i n ag geneem

as u i t v l o e i s e l van d i e verhouding wat tussen d i e l i d en d i e groep=

verband bestaan, welke verhooding deur goeie t r o u en b i l l i k h e i d 9e=

kenmerk word. D ie opr ig t ingshande l ing i s dus b e s l i s 'n nieers,ydige

regshsndel ing met ' n e i e aard. 154)

- Die samewerkingsverband wat up h i e r d i e wyse t o t stand kom, hou regs=

gevolge i n v i r op r i g te rs , lede en d e r d e ~ . ' ~ ~ ) D i t i s meer as ' n kon=

t r a k t u e l a verhouding tussen d i e op r i g te rs , aangesien ook derdes (bu i=

testaanders) deur d i e inhoud van d i e k o n s t i t u s i e o f s t a t u t e geraak

word. Derdes kan byvoorbeeld n i e lede van I n regspersoon (wat as or -

gane regshandelinge namens d i e regspersoon u i tgevoer he t ) persoonl i k

aanspreekl ik hou n ie , ongeag d i e f e i t da t d i e derdes n i e riootlwendig

kont rak tuee l daartoe inges tern he t da t d i e persoonl i ke aanspreekl i k=

he id van d i e lede (wat d i e regshandeling(e) aangpgaan h e t ) u i t g e s l u i t

word n ie . D i t du i daarop dat d i e opr ig t ingshande l ing (wat t-egsqevol=

ge aanbetret) verder s t rek as ' n kontrak tussen d i e op r i g te rs . 156)

D ie verskynsel d a t persone kont rak tuee l saamerk t e r be re i k i ng van

' n spos i f i ekc doel, du i n i e noodwendig daarop dat h u l l e 'n regsperm soon o p r i g n ie . Opr ig ters van ' n veren ig ing sonder regspersoonl ikheid

t r e e we1 i n 'n kont rak tue le verhouding met mekaar, maar d i t onderskei

j u i s ' n vereniging sonder regspersoonl ikheid van 'n verenigingsreqs=

persoon. D ie se l f s tand ighe id van 'n regspersoon wat draer van arson=

153) Raadpleeg 'Jenter en mderen u h n K s r k m a d d m Gereformverde Kerk t u Bcthuliu 1879 OV5 4 op 6 en verat d i e aanhal ing i n vn 4 h ierbo. Kyk ouk Four ie 1973 107 en Maasdorp 1968 d l 1 236 en 239.

154) Sien d i e u i t eense t t i ng van Asser-Van der Gr in ten 1950 d l 2/11 184; Van der Velden 1969 88; Four ie 1973 107.

155) Asser-Van d c r Gr in ten 1960 d l 2/11 187.

156) L loyd 1938 18-19 ve rk laa r dat d i t d i e v e r s k i l t u s s ~ n d i e aanspreek= l j k h e i d van 'n regspersoon en van d i e l ade van 'n vereniging sooder regspersoonl ikheid i s . By eg i s derdes gkonde aan d i e f e i t da t lede van 'n regspersoon n i e persoon l ik aanspreekl ik gehou kan word n i c , ten spyte van d i e f e i t da t derdes geen decl aan d i e op r i g t i ngs= handel ing o f b e z l u i t ~ van d i e regspersoon gehad hc t n i e . By l q i s d l e handelhnde l i d aanspreckl ik, & a t d i h u i t s l u i t i n g van aanspreek= l i k h e i d tu:srn k lub iedh n i e derdes b ind n ic . S ier~ ook b ' ~ b l 3 R 170 Lt,d r 1 f l < l t 2 ? I , ~ t T ~<- 'J ' ;c , ; 1908 i S 462.

d e r l i k e reg te en v e r p l i g t i n g e i s en v a t as ' n se l f s tand ige persona

i n d i e regsverkeer optree, d u i op 'n ingewikkelder regsverhouding

as 'n kont rak tue le verhouding tussen d i e op r i g te rs .

Die regsverhouding by d i e toe t rede van lede kan ook m o e i l i k aan d i e

hand van kontraksbeginsel s verk laar word. Ind ien d i e regspersoon ' n

kont rak tue le verhouding sou wees, sou d i t inhou dat d i e toetredende

l i d Bf met d i e kont rak tue le verhouding cif met d i e a fsonder l i ke lede

moet kont rak teer , wat b e l a g l i k e gevolge sa l he en i n e l k geval n i e

met d i e hu id ige regspos is ie ooreenstem nie. Hierbo i s reeds daarop

gewys da t ind ien d i e toetredingshandel ing kontraktueel van aard sou

wees, d i t daarop sou neerkom d a t ' n reeks ( f i k t i e w e ) kont rak te met

a l l e ander lede g e s l u i t moet word.157) Di t kom gekunsteld voor daar

h i e r d i e kont rak te g e s l u i t s a l moet word met lede van w ie d i e i d e n t i =

t e i t i n d i e meeste geva l l e n i e eens aan d i e t oe t rede r bekend i s n i e .

By d i e vereniginr~sregspersoon, waar d i e belange van d i e l ede i n d i e

van d i e samewerkingsverband (persono) opgaan, i s h i e r d i e ve rk la r i ng

soveel t e meer onvanpas.

D i e Nederlandse reg b ied ' n veel suiwerder oplossing. By toet rede

onderwerp 'n l i d h m aan d i e objekt iewe reg soos vervat i n d i e doel=

s t e l l i n g s , s t a t u t e o f k o n s t i t u s i e van d i e regspersoon. D i t i s dus

n i e 'n kont rak tue le verhouding wat tussen gelyke kontrakspartye op

grond van wi lsooreenstemming onts taan n ie . maar ' n onderwerping aan

d i e objekt iewe reg wat d i e onder l inge regsverhoudinge tussen lede en

regsverhoudinge tussen d i e regspersoon en bui testaanders reZ i . 158)

D ie n w e l i d se belange word ondergeskik ges te l aan d i e belange van

d i e samewerkingsverhand soos d i t i n d i e doel, s t a t u t e o f k o n s t i t u s i e

u i teenges i t i s . Die lede se belange, hoewel ondergeskik aan d i g van

d i e regspersoon, word egter steeds d e w d i e goeie t r o u en h i l l i k h e - i d

wat tussen d i e regspersoon en sy lede moet bestaan, beheers en beskerm.

157) Kyk vn 25 h ierbo.

158) Poldno 1910 136; Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 187; Wan der Welden 1969 83 en 88.

- F i t i s moe i l i k 0111 u i t d i e funks ioner ing van 'n regspersoon 'n kontrak=

t u e l e verhouding tussen d i e lede a f t e l e i . B e s l u i t e word n i e geneem

I op grond van wilsooreenstemning n ie , want daar bestaan d ikwels j u i s

n i e w i lsooreensteming tussen d i e meerderheid en d i e minderheid van

d i e lede op ' n vergadering nie.I5') Sommige hes lu i t e , a1 i s d i t mct

d i e instemming van a1 d i e lede geneem, kan desondanks n i e bindend

wees n i e aangesien d i t n i e i n oo reens tmt ing met d i e doe1 o f kons t i=

t u s i e van d i e regspersoon, o f d i e algemene v o o r s k r i f t e rakende be=

s l u i tneming op vergaderings i s n i e . 160) Daar kan byvoarbeeld n i e

( s e l f s met d i e goedkeuring van a l l e lede) wysigings aan d i e hoofdoel=

I s t e l l ings aangebring word o f e i e n d m v e r v r e m word n l e i n d i e n d i e

s t a t u t e o f k o n s t i t u s i e n i e v i r sodanige optrede voorxiening mask

n ie . 161) Bes lu i t n w i n g , wat as d i e wi l s v o m i n g van 'n regspersoon

dien, vertoon ongetwyfeld 'n meer o b j e k t i e f r e g t e l i k e as kontraktu=

e l e karak ter . 162)

- Die s t a t u t e o f k o n s t i t u s i e vorm d i e objekt iewe reg wat a l l e lida;lrll=

skapshe t rekk ing~ asook verhoudinge teenoor derdes r4T. lb3' Ole vcr-

houding tussen d i e lede onder l ing en d i e lede en d i e verenigingsrcgs=

persoon f s n ie-kont rak tuee l van aard. O i t word d e w d i e uhjekt iewe

rc.g(soos u i t eenges i t i n d i e doe ls te ' t l ings , k o n s t i t u s i e en s t a t u t e en

soos aangevul deur d i e vere is tes van goeie t r o u en b i l l i k h e i d ] ye=

I. 159) Van d e r Velden 1969 84; Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 187.

160) Advocate (pseud) 1977 v o l 6 163. I n S h i f m v v SA S m t m Z ~ R0-q C P M : ~ ~ mm~toIiop.py 4pk 1964 2 SA 343 (0) op 347 i s besl i s da t d i t n i e w ~ r ~ o n t l ~ k i s dat kontrakspartye kan ooreer~kom d a t h u l l e s e l f s met wi lsoorecn= sterming n i e 'n kynt rak mag s l u i t n i e . D ie r e i t da t lede sekere be- s l u i t e n i e eens met w i l s o o r e e n s t ~ n i n g van a1 d i e led@ kan n e w n i e , i s s t r y d i g met d i e beg inse l van kont rak teervryhe id .

162) Van de r Velden 1969 84 en 85 ve rk laa r da t by ' n kon t rak tue le verhou= d ing d i e req te en v e r p l i g t i n g e van d i e lede geTndividual iseer en gekonkret iseer moet kan word. O i t i s j u i s n i e d i e geval by d i e ver= enigingsregspersoon n ie , aangesien d i e i n d i v i d u se helange aan d l e oorkwpelende doe1 cn funks ie van d i e sarmerkingsverband onderge= sk i k g c s t r l word.

163) V a n der Veldcn 1969 63-68; Asser-Van der Cr in ten 1980 d l 2/11 201- 203; Dc Wet en Van Wyk 1978 542 ( v e r a l gesag i n vn 94 aangehaal); anders h l d 6 1.970 53-64.

re21.164) D ie s t a t u t e h e t ook hinrl ingskrag teenoor derdes wat regs=

handelinge met d i e veren ig ing aangaan, wat n i e d i e geval sou gewees

h e t ind ien d i e s t a t u t e s legs 'n kontrak tussen d i e l ede onde r l i nq

o f lede en d i e regspersoon was n ie . 165)

D ie s t a t u t e van 'n maatskappy word i n d i e Suid-Afrikaanse reg as d i e

kont rak tussen d i e maatskappy en d i e lede aangemerk.166) H i e r u i t RDet

eg te r n i e t e l i g t e l i k a f l e i d i n g s gemaak word nie. D i t m e t naamlik

i n gedagte gehou word d a t d i e Suid-Afrikaanse maatskappyereg u i t d i e #

Engelse maatskappyereg ontwikkel he t . Die h i s t o r i e s e ontwikke l ing

van d i e Engelse maatskappy d i m j u i s as 'n beves t i g i ng daarvan d a t

n i e (wat d i e aard van d i e s t a t u t e en d i e regsverhouding tussen lede

van 'n verenigingsregspersoon aanbetref) op d i e maatskappyereg ge=

s t e w kan word n ie . Die Engelse maatskappy stam, rrat sy aard b e t r e f ,

u i t d i e Fngelse vennootskap wat b e s l i s op kont rak berus. D i t verk laar

waarom d i e Engelse maatskappy (en daaronl ook sy Suid-Afr ikaanse ewe=

k n i e ) n i e as voorheeld van d i e aard van d i e verenigingsregspersoon

met sy Romeins-Hollandse oarsprong kan d ien n ie . 167)

C i l l i e r s , Benade en De V i l l i e r s 1977 35 ve rk laa r ten ops ig te van maatskappye d a t d i e regsverlioudinge tussen lede onde r l i nq en t u s s m lede en d i e maatskappy kont rak tuee l van aard i s . Naude 1970 47-51 i s van mening dat d i e verhouding tussen lede onde r l i ng en tussen h i e en d i e maatskappy kont rak tuee l van aard i s , maar da t d i e ver= houding tussen ledevergadering en rnaatskappy en d i e tussen d i rek teure en maatskappy n i e ap kontrak berus n i e . Die e iesoo r t i ge regspos is ie van maatskappye. wat t r ad i s i onee l u i t vennootskappe ontwikke l het. m e t eg te r i n h i e r d i e verband i n ag geneem word (aw 54-57). D i t kan dus n i e i n d i e algemeen op d i e gemeenregtelike regspersoon van toe= passing gemaak word n i e .

Van de r Velden 1969 66-65; L loyd 1938 18-19.

C i 1 l i e r s , Benade en De V i l l i e r s 1977 35; Gohlks en S c J s r e i d ~ ~ v Wasties M i n s r ~ Z e 1970 2 SA 685 (A).

Naude 1970 54-56; De Wet en Van Wyk 1978 530; Ci 11 iers, Benade en Oe V i l l i e r s 1977 12 en 34; Formoy 1923 40-41: "The deed o f se t t lement was <n e f f e c t a deed o f par tnersh ip . I t consisted i n a mutual cove= nant between a few o f the shareholders a c t i n g as t r us tees f o r t h a t purpose, and the o ther shareholders whose nawes appeared i n t h e schedule, t o ca r r y ou t the prov is ions contained i n the deed. rhese p rov i s i ons contained the regu la t ions o f t he par tnersh ip i n t he same way as the regu la t i ons of a company a re now contained i n i t s a r t i c = Yes and ~l~emorandwn of associat ion. Upon po in t s n o t contatned i n i t the general law o f partnerships preva i led , and, as regards t h i r d p a r t i e s , the shareholders stood on the same f o o t i n g as an o rd ina ry pa r tnc rsh ip .. . ."

- Sonmige gemeenregtel i ke regspersone (soos kerkej kan n i e b i nne d i e

kadcr van 'n kmtraktuele verhouding tuisgebring word nie, soos h ier=

onder vo l led iger aangetoon sal word. 168)

- D a a r b e s t a a n g e e r ~ d u i c l e l i k e g e s a g v i r d i e s t e l l i n g d a t ' n g e m e e n r e g -

t e l i k e regspersoon 'n kontraktuele verhouding i s nie. I n Morpioon a S1,anda& ,?lailck'q ~ o c 2 . e t ~ ' ~ ~ ) word hy d ie u i teenset t ing van d i e aard

van d ie gemeenregtelike regspersoon ndrens na ' n kantraktuele verhou=

ding verwys nie. Die hof verklaar i n Then~n v R7'ng van VeZ2itigtcn, KC

Sendingkerk in SA'~') (met verwysing na d i e invloed van Ordonnansie

7 van 1843 (Kaap)) dat d ie kerk op 'n kontraktuele verhouding berus,

maar d i e hof gee n i e ui tspraak oor d i e kwessie van regspersoonlikheid

van d i e kerk a1 dan nie. Die voorsk r i f te van Ordonnansie 7 van 1843

(Kaap) i s een van d i e vernaarnste oorsake dat lnerke op yrond van Engel=

se regsbeginsels as v ryw i l l i ge verenigings, wat op kontrak geyrond

i s , aangen~erk word (soos vol lediger by 6 hieronder bespreek sa l word).

Hierd ie u i tspraak kan j u t s n l e as gesag gebruik word v i r d i e s i e l l l n g

dat gemeenregteli ke regspersone op kontraks lu i t ing berus nie, want

d i e hof pas h i e r (na ny mening verkeerdel ik) n i e Rowins-Hoflandse

regsheginsels toe nie.

0amford171) (soos hierbo vermeldf t i peer verenigingsregspersone as=

ook verenigings sonder regspersoonlikheid as kontraktuele verhoudings

( legal r e l ~ t i o n a h i p s ) ~ maar d i e gesag wat hy daarvoor aanvwr , i s n le

deur d i e Appelhof nagevolg nie17') en staaf i n e lk geval n i e sy arqu=

went nie. Hy stew veral op 'n aantal Engelse ui tsprake wat op onderm

l inge hulpvereniglngs van toepassing i s , asook op d i e ui tspraak tn

t . 4 ~ ~ 7 : ~ & 170 (Ptyl Ltd.v P i e t E w b u q KO-opemt ieur B a r w Vereanigirg and

others. 173)

168) Sien 6 hieronder en kyk ook fov r ie 1973 58-59.

170) 1976 2 SA I ( A ) op 13. In Wilksu IJ Prebnc~r. I935 AD 175 km diesel fde vaagheid voor.

171) 1982 118 en 126. Op 117: "A voluntary association i s a legal re la t ion= ship which ar ises from an agree~tent anmng three or more persons t o achieve a c m o n object, pr imar i ly other than the making and d iv i s ion o f p r o f i t s . "

172) Raadpleeg teks by vemysing 86.

Sowel onder l inge hulpverenigings as kooperatiewe verenigings i s eg.

t e r s t a t u t 6 r e r e g ~ ~ e r % o n e l ~ ~ ) met 'n e i e aard. Ook i n ander regs te l=

se ts word d i e regspos is ie van h i e r d i e verenigings van d i& van d i e

gemeenregtel i ke verenigingsregspcrsoon onderskei . 175) I n d i e Meters=

bug-saak word daar voor ts n i e (soos Bamford a a n ~ o e r ) ' ~ ~ ) na 'n unl:=

v e w i t n s i n d i e algemeen verwys n ie . maar ne t na ' n sogenaamde so=

c i c t y , bedoelende 'n kdpe ra t i ewe vereniging. Die b l o t e f e i t d a t d i e

regspos is ie van kooperatiewe verenigings d e w d i e hof as kontlqaktu=

e e l van aard get ipeer i s , maak nog n i e van d i e qemeenregtelike reys=

persoon 'n kont rak tue le verhouding n i e . Uys wys tereg daarop dat

Banrford i n sy omskrywing van ' n v r y w i l l i g e vereniging slegs ' n ver=

en ig ing sonder regspersoonl ikheid d e f i ~ ~ i e e r , ' ~ ~ ) hoewel Bautford aan=

v o w dat hy verenigings met en sonder regspersoonl ikheid by h i e r d i e

anskrywing i n s l u i t . 178)

Uys verk laar d a t ' n regspersoon om twee redes n i e 'n regsverhouding

(Zsgul w l a t i o n s h i p ) genoem kan word n ie :

- As met d i e beg r i p ZeguZ r e t a t i a m h i p d i e ooreenkonts waardeur 'n

regspersoon t o t stand kom, bedoel word, verva l d i e regsverhoudiny

sodra d i e regspersoon opger ig i s , want d i e doe1 met d i e ooreenkoms

i s bere ik . - Die toe t rede van ' n l i d kan n i e d i e begronding van d ie regr,verhou=

d i n g wees n ie , aangesien d i e l i d t oe t ree t o t i c t s wat reeds be=

174) D ie Wet op Koiiperatiewe Verenigingen 28 van 1922 he t d f e bes taande wetgewing, wat i n a1 v i e r d i e prov ins ies gegeld het, herroep. Tans i s d i e Met op Kooperatiewe Verenigings 29 van 1939 (soos gewysig) en d i e Ko~peras iewet 91 van 1981 van krag. Vg1 ook Wet op Onderl inge Hulpverenigings 25 van 1956 (soos gewysig) .

175) Sien teks by verwysing 130.

177) ltys 1961 16-17: "D i t word aan d i e hand gegee clat dTe skrywer s legs d i e ooreenkoms wat hy unincotyrtrdted n8soeinLSnn noen1 . gedef i n i eer het. Sy d e f i n i s i e dek dus n i e sy s t o f n i e , aangesien hy i n w e r k l i k = h u i d d i e reg s e t bet rekk ing t o t sekere regspersone i n sy boek he= handel en s legs b i e r en daar te r loopse aandag sCenk aan d i e oorees= koms genoem ~mint?orpomted m ~ o c i n t i o ~ . 'n D e f i n i s i e wat sowel 'n regspersoon as 'n ooreenkms dek, i s i n enige geval raoei l ik denkbaar."

staan. I n Uontrak kan voor ts nit? met 'n regsverhwdinq g e s l u i t

word n i e .

Daarom onderskei Vys tussen regspersone met ' n i d e e l e doe1 en d i e

ooreenkms tussen persone om 'n idei5le doel na t e s t ree f . Laasgec

noemde i s verenigings sonder regspersoonl i khe id o f genootskappe en

h u l l e kan n o o i t d i ese l f de regspos is ie as '11 regspersoon bek lee n ie . 179)

I n hoof t rekke kan n e t h i e r d i e standpunt van Uys saanyestem word.

- Om ' n regspersoon op kont raks l u i t i n g t e gt-owl, skep ook problnne by

d i e s t i g t i n g . I n d i e geval van ' n s t i g t i n g wat eansydig by wyse van

'n testament opger ig word, kan daar tog geen kontrak tussen d i e opr-

r i g t e r en d i e bestuurder (s ) o f begunstigdes bestaan n ie . By op r i g=

t i n g van d i e s t i g t i n g i s d i e o p r i g t e r reeds m r l e d e en i s ' n kontrak.

t u e l e verhoclding tussen op r i g te r , bestuurder(s) en begunstjgdes on=

atoont l ik .

D ie verenigingsreaspersoon word dus daur 'n rncersydiga regshandel inq

met I n e ie , n ie -kont rak tue le aard, deur ' n aantal persone met d i e

oog op d i e be re j k j ng van 'n w e t t i g e doe1 o f d m l s t e l l i n g s opgerig.

D ie regsverhouding tussen d i e veren ig ing en d i e i n d i v i d u e l e l ede be=

rus n i e op kontrak n je , maar word deur objekt iewe regsreefs soos i n

d i e doe l s te l l i ngs , s t a t u t e o f k o n s t i t u s i e u i t eenges i t , beheers. Die

grondliggende doe1 i s am d i e sawelwingsverband se belange, waaraan

d i e belange van d i e i n d j v i d u e l e lede ondergeskik i s , t e dien. Die ver=

houding tussen verband en lede berus op goeie t r o u en b i l l i k h e i d , wat

d i e omvang van lede se r e g t e bepaal. U i t hoofde van h i e r d j e verhou-

d ing tussen d i e lede en d i e regspersoon ontstaan daar vorder ingsregte

tussen d i e lede en d i e regspersoon onderske ide l ik . D ie aard en inhoud

van d j e vorder ingsregte word by 5.3.2.2 onder d i e loep geneern. Die

s t a t u t e o f k o n s t i t u s i e moet aan d i e hand van d i e beginsel van goeie

t r o u en b ~ l l i k h e i d so toegepas word dat daar n i e op fede se vorder=

ingsregte inbreuk gemaak word n ie . Daar rus g e v o l g l i k ' n wedersydse

179) Uys 1961 16-17; s i en eg te r teks by verwysing 90 v i r k r i t i e k op enke= l e aspekte van Uys se standpunt. Raadpleeg ook Maasdorp 1968 d l 1 236-239.

r e g s p l i g op d ie lede en regspersoon o t~de rske ide l i k om n i e op mekaar

se vorder ingsregte inbreuk t e maak n ie . Nie-nakoming van h i e r d i e

r e g s p l i g kan i n sekere mstandighede onregmatig wees, aangesien on=

regmatigheid p r i v a a t r e g t e l i k i n d i e skending van 'n subjekt iewe reg

( i n h i e r d i e geval d i e wedersydse vorder ingsregte tussen regspersoon

en lede) gelee i s . 180)

Wanneer d i e v o o r s k r i f t e van d i e s t a t u t e o f k o n s t i t u s i e verbreek word,

du i d i t n i e op kontrakbreuk tussen kontrakspartye n ie , maar op 'n

skending van d i e vorder ingsregte wat u i t hoofde van d i e i n t e r n e ver=

bandsreq en d i e verhouding van goeie t r o u en b i l l i k h e i d tussen d i e

lede en d i e verband bestaan. D i e skending van ' n vorder ingsreg i s

dus 'n onregmatige handelinq, wat i n gepaste omstandighede aan d i e

benadeelde we1 'n d e l i k t u e l e r q s m i d d e l verskaf . Wanneer daar dus

op 'n onregmatiqe en sku ld iqe wyse op d i e reg te van d f ' n i nd i v i du=

e l e l i d B f d i e verenigingsregspersoon inbreuk gemaak word, kan d i e

benadeelde p a r t y sy regte met 'n de l iksaks ie , i n t e r d i k o f verklaren=

de bevel beskerm. Tugs tap~e wat op 'n onregmatige wyse, d i t wi 1 s5

s t r y d l g at d i e v o o r s k r i f t e van d i e k o n s t i t u s i e o f s t a t u t e o f s t r y -

d i g met d i e v o o r s k r i f t e van b i l l l k h e i d en goeie t r o u teen ' n l i d

twgepas word, kan dus d i e grond v i r 'n de l i ksaks ie deur so ' n l i d

teen d i e rcgspersoon wees. 181)

5.3.2.2 Onderlinge regsverhoudinge

D i t i s geykte reg da t d i e verenigingsregspersoon eienaar van d i e afgeson=

180) ~ e i ~ n z v Afrimrr !;upemlate lPtyl ttd 1963 1 SA 102 (A) op 111; hfiniw= ter van PoZisie 11 EIJPLS 1975 3 SA 590 (A) op 597; [IF t? T m G Meyep F i h s 1977 4 SA 376 (T) op 382. Raadpleeg ook Joubert 1958 112.

181) Foutie I973 149. Die htr id ige regspraak i n Su id-Af r ika du i e g t e r ( w n s i ns iens verkeerde l ik ) daarop da t d i e k n n s t l t u s i e 'n kont rak tussen d i e lede i s . Verbreking van d i e k o n s t i t u s i e word dus deur d i e h w e as kontrakbreuk aangemerk - vg l bv Wilkm v h'mbner 1935 AD 175 op 181 en 187-188 ; T?re!>nn 11 .ling vcor 142 7Zirrgton, NC Smcl ing lark in ,';A 1976 2 SA l(A) ap 25; ('riep v South Ajk'iaczn Counc,I7 of &rra&~~rmdtod Err~incerirrg ~niun1930 AD 225 op 238; MatC1:n v Durban Turj' C L L ~ 1942 AD 112 op 127.

derde verenigingsvermoZ i s . lB2 ) D ie vraag ontstaan "rat d i e lede se reg te

( i n d i e n enige) met b e t r ~ k k i n g t o t d i e verenigingsver~mi! i s , Die lede he t

b c s l i s g e m eiendomsreg op d i e veren ig ing se v e m G n ie . lS3) D ie reg van

'n l i d i s n i e ' n saak l i ke reg n ie , maar 'n vorder inysreg wat berus op d i e

vet'houding waarin d i e 1 i d t o t d i e verenigingsreqspersoon st.aan . 'n Subjek-

t iewe r e g (waaronder I n vorder ingsreg) word omskryf as: ". . . d i e eenheid

verhoudinge . . . waarin d i e regsubjek teenoor 'n regsobjek en teenoor ander

persone staan. U i t hoofde van d i e verhouding waarin d i e lede en d i e

regspersoon ingevolge d i e i n te rne verbandsreg teenoor mekaar staan, ont=

staan daar myns ins iens wedersyds vorder ingsregte tussen d i e lede en d i e

regspersoon. Aangesien 'n regspersoon n i e op kont rak nie,maar op i n te rne

verbandsreg berus, ontstaan d i e vorder ingsregte sx vur i i s cl~rusnrt~t jumk

f i g u ~ i s . 184a) Die ob jek ( te ) i n h i e r d i e geval i s d i e wedersydse p res tas ie (s )

wat d i e lede en d i e regspersoon u i t hoofde van d i e i n te rne verbandsreg en

d i e verhoudinq van goeie t r o u en b i l l i k h e i d (wat as grondslaa v i r a l l e

Muminon v Stcurdazrl Building Society 1932 AD 229 ~p 237-238. Raadz pleeg ook Dodoo Ltd v f i ~ d c ? . P ~ d ~ r p hinicipzl C c ) v ~ d Z 1920 A0 530 op 550: "A r eg i s te red company i s a l e g a l persona d i s t i n c t from the mmr= bers who comprise i t ... . This conception o f t h e ex is tence o f a company as a separate e n t i t y d i s t i n c t f ran i t s shareholders i s rho merely a r t i f i c i a l and techn ica l t h i ng . It i s a mat ter of substance; p rope r t y vested i n t he conipany i s no;, and cannot b e regarded as vested i n a l l o r any o f i t s members. Uys 1961 62 en 71.

Mc~7.01; u S t Joim ,Ip,>otolio Faith M i f ; , s i m 1954 3 SA 940 (T) op 942; ~7arloo 1;td v Kmrugersdoq~ Muwici;~uZ C r t m ~ i Z . 1Y70 AD 530 op 5%: nbleb= ,ioc 1, B ~ z t t r Methrxlist ~ % i r e k of South A f r i c u 1957 4 SA 465 ( # ) op 466: ".. . (T)hese i n d i v i d u a l menhers are n o t possessed o f any r i g h t s of ownership i n t h a t p roper ty , t h e i r on l y c l a im be ing as members o f a corporate body."

Van der Vyver en Van Zy l 1982 415; Van der *rwe 1959 138-139; Jou- b e r t 1958 i14: "Onmiskenbaar i s d i e f e i t da t van s u b j e k t i m e reg a l l e e n sprake i s 1.v.m. regsverhoudinqe tussen sub jek te onder l inq, d i e verho~~c l ing subjek - suhjek i s so vanse lkprekend van d i e subjek- t iewe w g as d i e bestaan van d i e rag as samelwiogsordening." Kyk cok Mnl+.bj,x 1) frczntlt Mrthdint L'hr~m?h of S m t A Aj'vir?a 1957 4 SA 465 ( G I ) $p 466 en d i e gesag aangehaal i n f l f ;1 Tomrle Meum Pl?.mr;. 1977 1 SA 376 ( T ) op 382.

M i a ) 7i:pi 'cvzi~n QX zmr+iic c a u m n u n jwirr fz'!ru~i.r was n i e 'n ges l o t e groep ver-Sintenisse n ie . Raadpleeg vera l Van Oven 1948 365-366; as= ook Kaser 1979 151. Reeds i n d i e Raneinse reg i s verb in ten isse voort= sp ru i teml u i t fami l i e r e g t e l i ke en e r f r e g t e l i k e verlinudinqs erkrn , welke verhoudinqs n i e op kontrak, kwasi-kontrak, d e l i k o f kwas i -de l ik b e r l ~ s het n ie .

regsverhoudinge tussen d i e lede en d i e regspersoon d ien) onderske ide l ik

aan mekanr versku ld iq is.185) Die inhoud van d i e pres tas ie(s) wat wederr

syds tussen d i e lede en d i e regspersoon aan mekaar versku ld ig i s , kan

'n dux, 'n fac~rpa o f 'n rron fcrcere wees.

Die vorder ingsreg van ' n l i d teenoor d i e regspersoon hou onder andere d i e

volgende inhoudsbevoegdhede i n : d i e reg van insoraak ten ops ig te van d i e

aanuending van d i e vcrmoe deur middel van spreekbeurte en stemreq op d i e

algemene ledevergaderings; d i e reg om daarop aan t e d r i n q d a t d i e vermo6

i n oweensterming met d i e d o e l s t e l l i n g s en k o n s t i t u s i e aangewend word;

d i e reg dat d i e vermoe n i e s t r y d i g met d i e k o n s t i t u s i e o f sonder instem-

ming van a1 d i e lede vervreem mag word n i e en d i e reg om d i e hof t e nader

i nd ien d i e v e m i ! n i e i n ooreenstemming met d i e k o n s t i t u s i e aangewend word

n ie . D ie lecle he t dus n o o i t en ige saak l i ke req te op d i e vereniqingsvennoe

n i e en h e t b e s l i s n o o i t mede-eiendomsaandele i n d i e verenigingsvemoe,

soos by d i e veren ig ing sonder regspersoonl i k h e i d, n i e.

'n Verenigingsregspersoon i s 'n psramu en d i e vraag ontstaan o f ' n regs=

persoon persoonl ikheidsregte het. In die Suid-Afrikaanse reg i s d i t 'n om=

s t rede vraag.

Soos h ie rbo vetmeld, erken d i e f4ederlandselS6) en Du i t se reg le7 ) d i e per=

soonlikhei'dsregte van regspersone en word d i t i n daard ie regs te l se l s be=

185) Jolrbert 1958 113; Van der Merw 1959 140-141; Van der Vyver en Joubert 1980 15. L e t eg te r op d i e k r i t i e k van Van der Vyver en Van Z y l 1982 410 teen d i e wyd aanvaarde s t e l l i n g d a t d i e reysobjek 'n prent.us& i s : " D i t b l y k dus dat n i e d ie ' p res tas ie ' n i e , lnaar ' n bepaalde aspek van d i e skuldenaar se persaon l ikhe id d i e sku lde iser se regsobjek i s . " Kyk ook aw 424-426. Verskeie Nederlandse j u r i s t e beskou d i e r e g t e van lede van 'n regspersoon as vorder ingsregte voor tspru i tende u i t d i e verhoudinq wat ingevolge die i n te roe verhandsreg tusscn d i e lede en d i e regspersoon bestaan, m a r swyg oor d i e ob jek te daarvan, bv Asser- Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 209; Van d e r Yelden 1969 84-85. V i r my arguwent d a t d i e betrokke vorder ingsregte n i e u i t kontrak v o o r t s p r u i t n ie , i s d i e aard van d i e objek n i e deurslaggewend n ie . Gevotg l ik word guedskiks by d i e algenlene sienswyse gehou.

186) Raadpleeg 5.3.1.1.4 hierbo.

187) Kyk 5.3.l.2.4 hierho.

skem. #eetfiling1'*) i s van mening dat regspersone geen persoonlikheids=

regte het n ie , aangesien d i e l iqqaamlike o f geestelike lyd ing wat deur 'n

krenking van d ie c q w , f m a o f dignitas teweeggebring word, n i e deur regs=

persone ondervind kan word n ie. ls9) Volgens horn kan handeldrywende rags=

persone t n bepaalde anstandighede skadevergoeding met d ie am50 l e g i a A&=

k i m e is , v i r sover daar deur d i e aarttastinq van d i e fama inbreuk op d i e

werfkrag van so In regspersoon gemaak i s o f 'n ander ge ldel ike v e r l i e s

deur d i e inmenging van derdes gely i s . D i t i s i n so 'n geval egter 'n vcr=

motnsreg (en n ie ' n persoonlikheidsreg n i c ) wat aangetas word. Volqens hierm

d ie standpunt het 'n recspersoon n i e 'n beskermingswaardige c c l ~ p n o f dig=

niins nie. ~ c ~ u o i d - ~ d a s o n ~ ~ ~ ) verklaar da t 'n regspersoon n i e 'n req op p r i =

vaatheid het n ie .

By d ie oorweging daarvan o f 'n u n i v e r s i t e i t persoonlikheidsreqte het i n

lhr i r>emi ts i t uan P m t o r i a u T d a Meyer P i E m s , " l ) verklaar app6lregter

Rabie dat 'n nie-handetdrywende regspersoon n ie ' n carpus o f 'n d i g n i t u s

i n d i e s i n van eergevoel het nie. V i r d ie oogmerke van d i e ap+l aanvaar

d i e hof egter (sonder om daaroor t e bes l i s ) dat 'n reqspersoon 'n reg op

privaatheid, 'n d igw: tm i n d ie s i n van aansien of agt ing en 'n fm het

waarop derdes inbreuk kan maak en ten opsigte waarvan met d i e a r f i o in7h=

~vhwn genoegddening geiSis kan word. lg2) Vroc& het d i e AppPlhof d i e vraag

1979 79 en 00; Davidtsz 1976 532. I n dieselfde t r a n t verklaar Jou= b e r t 1953 123: "Op grond van d i e oorwegings i n die voorafgaande bladsye genoen, kan d i t as vanselfsprekend beskou word dat d i e per= soonlikheidsreg slegs betrekking h e t up d i e nens i n sy fisies-sede= l i k e bestaan ... ."

1978 190-192: "Therefore i t can be argued tha t the reputat ion o f an a r t i f i c i a l person i s l i k e 'an asset o r species o f ~ r o p e r t y ' , un l ike pr ivacy which concerns an aspect of human d ign i t y .

1979 1 SA 441 (A) op 453-4.

454-458. Op 454 verklaar d i e regter: "Hierdie lwning aangaande d i e hetekenis van d i e begrip dignitan, soos dcur d i e appellant gebruik, word oak bevest ig d e w d i e s t e t l i n g , hierho qenoem, dat d i e ro lprentc d ie ~to/ , rco van d i e r m i v a r s i t e i t aantas. D i t knn my dus voor dat wan- neer aanyevoer word dat d i e rolprente die,eer waardigheid en status van d i e ~ m i v e r s i t e i t aantas, d i e hetoog inhotr dat d i e rolprente d ie u i t e r l i k e waardigheid, agtinq o f aansien van d i e u n i v a r s i t e f t skaad. Di t i s 's erkende betekenis van r!i!?rr i:w. Van Waqeningm ~ n t i,ini;d~ licwrdenbruk ( M e druk) gee onder Fleer d i e volgcnde betekcnis van d i e woord~ aan: ' u i te r l yke eel-, achting, waardigheid, aanzien, rang'." Raadplecg ook Van der Vyver en Van Zyl 1982 408 vn 11. I n d ie be= sondere gcval kan d i e appellant eyter n i e bewys dat daar inhreuk op sy reqte ge~laal: i s n ie .

o f 'n nie-handeldrywende regspersoon vergoedi nq van vermenskade kan e i s

op grond van d l e aantas t ing van sy famu (weens be las te r i ng ) oopqelaat en

h e t daar b e s l i s geen moont l ikheid hestaan da t ' n regspersoon genoegdoening

u i t hoofde van d i e aantas t ing van 'n persoonl ikheidsreg kon e i s n ie . 193)

Aangesien d i e U n i m r s i t e i t urn Pre to r i a -u i t sp raak d i e laasgenownde kwes=

s i e oopgelaat het , bestaan daar myns ins iens d i e moont l i khe id da t d i e ha f

aan 'n nie-handeldrywende regspersoon i n dde toekms 'n beskennfngswaar=

d ige fa, dignitaa i n d i e v a m van aansien o f ag t i ng en 'n reg op p r i -

vaathe id kan verleen.

~ e e t h l i n ~ ' ~ ~ ) hou e g t e r voet by s tuk d a t 'n regspersoon s legs d i e a c t i o

Zegis AqrciZiae kan i n s t e l wanneer vemoensregte van d i e regspersoon aange=

t a s i s en d a t 'n regspersoon derhalwe n i e persoon l ikhe idsregte (wat na aan=

t a s t i n g t o t 'n genoegdoeningseis aan le id ing kan gee) h e t n i e . Hierteenoor

i s ~ a l a r ' ~ ~ ) van mening dat enige persoon wat 'n i n b u r i a met a n h r s iniu=

riatrdi gepleeg he t , met d i e a c t i o iniurianun aangespreek kan ward. Iniu=

rial i s i n d i e Raseins-Hollandse reg n i e n e t teen n a t u u r l i k e persone ge=

pteeg n ie , mar d i e voorbeeld van ' n in iu~* in wat teen 'n dooie gepleeq

i s kom i n gemeenregtelike bronne uoor. Daarorn kom hy t o t d i e gevolqtrek=

k lng da t d i t n i e met d i e aard van d i e actio i nbur in rum s t rook om d i e be=

skikbaarheid daarvan n e t t o t na tuu r l f ke persone t e beperk n ie . I nd ien d i e

naam van 'n regspersoon b e l a s t e r o f sy reputas ie aangetas word, i s d i e ge=

vo lg n i e noodwendig da t vermoenskade regstreeks ge l y word n ie . D i t kan

s e l f s gebeur da t geen vernohskade ge ly word nie, maar d a t d i e aansfen van

d i e regspersoon i n d i e o$ van d i e gemeenskap daal .Ig6) Pauw noem d i e vaor=

beeld van ' n koerantber ig waar in d i e akademiese standaard van 'n un i ve rs i=

t e i t as laag bestempel word. D i t s a l n i e noodwendig meebring dat d i e un i -

v e r s i t e i t vermoenskade l y n i e ( d i e s tudentegeta l le kan rnoont l ik as qevolg

van d i e koerantber ig s t y g ) , maar d i e aansien van d i e u n i v e r s i t e i t word be=

s l i s daardeur aangetas. Ind ien d i e maatstaf v i r d i e i n s t e l van 'n aks ie

195) 1978 156-158. Vgl ook d i e standpunt van Van der Merwe en O l i v i e r 1980 406-407 en IvlcKerron 1971 181-182.

196) Pauw 1978 158.

-\ deur regspersone d i e l y van:vermoFnskade ! i , s a l regspersone in qeva l l e

waar d i e aansien van3 'n regroersoon aanqetas word maar-~cn..rema2nskade

ge l y word nie, qeen regsmiddel, sv d i t d i e ctctio l e g i s A&tiue of' 'n i n =

t e r d l k , he nie. P a w i s d a a m van sening d a t ' n regspersoon we1 persoon=

l i k h e i d s r e g t e het en d a t 'n regc,pel-soon by aantas t ing van-.-hierdis persoon.

1 i kheidsrey te met d i e actia iniurinnsn kan agcer.

Daar m e t a l t y d i n gedagte gehoo word dat '18 regspersoon n i e i n a l l e op-

s i g t e met 'n n a t ~ r u r l i k e persoon ooreenstem n ie . Flit-is p n s -- ins iens ~noont=

1 i k d a t 'n regspersoon wel persoonl i kheidsreqte kan hQ ma,pr,, !a?+-: " " -

l i k h e i d s r e g t e wat met d i e e iesoo r t i ghe id van d i e reqspersoon as-persona

!n.=&and gebr iqg word. S e n 'n regaer5"oqn 'n beskerp jngwaaml ige dig=

vii tm i n d i e s i n m,&?~&em--of a g t i n u & 'p h e s k e r m ~ s ~ a r d i g e _ ___._----- fma , - - w ~ n e t ~ a n g e t , . a , s j o r d as d ~ s o ~ n . v _ e t f ~ o @ s , k ~ a h 3y rrie. m a r i n g p e r s o y 'n qenoeqdoeninqsei s i n =

- - -" --- gevolge d

I " - m - C . . U 1 " " I - .

In d i e Suid-Bfr ikaanse reg bastaan daar nlin twyfe l oor d i e f e i t da t regs-

persone d e l i k tuee l aanspreekl lk qehw kan word. 19') Uat d i e s t r a f r e a t e l i ke

aanspreekl ikheid van regspersone (wat s t a t u t e r geregl word) aanbetref, be=

staan daar d i e b e w a r e dat : 199)

- d i t n i e i n d i e Rotneinse req, Rowins-Hol landse reg en Vastelandse

regs te l se l s erken word da t ' n regspersoon s t r a f r e g t e i i k aanspreekl ik

gehou kan word nit!;

- 'n regspersoon n i e 'n denkende, w i l l ende wese i s n i e en daarom n i e

kan halide1 o f ' n sku ld ige gesindheid kan openbaar nie;

197) Van d r r Vyver en Van Zyl 1982 408-409 (vn 11) ve rk laa r tereg: "Hm- we? d i e regspersoon dusver n i e as draer van d i e bogemelde persoon= i i khe ids reg te erken i s n ie , bertaan daar geen p r i n s i p i z l e beswaar teen sodaniye erkenning nie."

198) Van der Merwe en O l i v i e r 1980 27 vn 2; McKerrvn 1971 106-107; Bamford 1982 204.

199) De Wet en Swanepoel 1975 53-57; B u r c h ~ l l en Hunt d l 1 1970 336 ev; Sco t t 1979 10.

- 'n regspersoon n i e sy verhoor kan bywoon nie;

- s c m i g e misdade s l egs met 1 iggaaml i ke s t r a f ( l y f s t r a f , gevanqenis=

s t r a f of doodstraf) s t ra fhaa r i s en 'n regsyerroon derhalwe n i e

h i e r d i e s t r a w e opgele kan word nie;

- sonmige misdade slegs deur mense gepleeg kan word (byvoorbeeld

bigamie o f verkragt ing) en daarom kan ' n regspersoon n i e sodanige

misdade pleeg n ie ;

- n a t u u r l i k e persone aanspreekl ikheid kan ontdu ik deur agter 'n regs=

persoon t e s ku i 1 .

Teen h i e r d i e besware kan d i e volgende argumente geopper word:

- I n d i e Romeinse reg het daar geen du ide l i ke t e o r i e bet re f fende d i e

aard en funks ioner ing van reqspersone bestaan rrie.200) Ook i n d i e

Romneins-Hollandse reg was d i e t eo re t i ese besinning i n verband met

regspersone vaag en onontwikkeld.M1) Die Raneins-Hollandse skry:

wers was verdeeld oor d i e vraag o f ' n regspersoon s t r a f r e g t e l i k aan=

sp reek l i k gehou kan word en d i t he t dus n i e veel waarde om op Romeins-

Hol landse gesag i n d i e verband t e steun nie.202) Daar i s eers vanaf

d i e negentiende eeu s invo l oo r d i e t eo re t i ese onderbou van regsper;

sone nagedink.

D ie Nederlandse reg erken tans sowel d i e d e ~ i k t u e l e ~ ~ ~ ) as d i e s t r a f =

r e g t e l i ke aanspreekli kheid204) van regspersone. A r t i k e l 51 van d i e

Wetboek zkm S t r a f r s c h t bepaal : "Strafbare f e i t en kunnen worden begaan

door n a t u u r l i j k e personen en rechtspersonen." I n d i e Nederlandse reg

200) Sien 2.1 h ierbo. Raadplecg ook Beekhuis 1934 1. Skynbadr was d i e Kanoniste d i e ee rs te j u r i s t e wat oo r d i e aanspreekl ikheid van regs= persone bes in he t - kyk 2.2.1.6.3 hierbo.

201) Sien 2.3 hierbo.

202) De Wet en Swanepoel 1975 54 wys op h i e d i e verdeeldheid.

203) Fokkens 1980 393-404; Asser-\'an de r Gr in ten 1980 d l 2/11 82-90; Torr inga 1980 567 ev; Hofmann-Van Ops ta l l 1976 74; Lowensteyn 1973 277-288.

204) Fokkens 19&0 393-404; Hulsman en K i s t 1966 1 ev; Van Eck 1952 49-74; De Groot 1977 ( b ) 328-337.

word aanspreekl ikheid n i e aan d i e hand van 'n f i k s i e aan reqsperz

sone toegereken n ie , ntaar kan regspersone aanspreekl ik gehou word

op grond van d i e f e i t da t h u l l e op ' n sku ld ige wyse 'n onregmatige

handel ing kan u i t voe r . 205)

Die Dui tse reg ver leen eweneens erkenning aan d i e d e l i k t u e l e en

s t r a f r e q t e l i k e aanspreeklikheidZo6) van regspersone. D ie v e r k l a r i n q

h ie rvoo r i s dat d i e regspersaon wilsbevoeg i s en daarom kan handel

en 'n sku ld ige gesindheid kan openbaar. 207)

- Die argument dat 'n regspersoon n i e 'n e i e w i l kan v o n n i e en daar=

om n i e ' n sku ld ige gesindheld kan openbaar nie,'08) staan regstreeks

i n d i e teken van Yon Saviqny se f i k ~ i e t e o r i e . ~ ~ ~ ) Die regspersoon

word as ' n f i k s i e beskou wat (net soos ' n kranksinnige o f 'n 1:nfni:s)

a l l een deur middel van ver teenword igers kan handel .'lo) Hierbo 211)

i s geste l d a t ' n verteenwoordiger van 'n regspersoon n i e es 7age ops

t r e e soos d i e kura tor van 'n kranksinnige o f d i e voog van 'n i n f a w

n i e en da t volmag dus deur d i e regspersooa asn so ' n verteenwoordlger

ver ieen moet word. Volmagverlening i s 'n eensydige regshandeling w a t

deur d i e regspersoon (en n i e d i e

n i e ) u i tgevoer word en daarom i s

o p r i g te rs o f verteenwoordi gers daarvan

d i t d u i d e l i k d a t 'n r e p p e r s o o n we1 kan

Fokkens 1980 399-401.

Mart inek 1979 32 ev; Markle 1978 66-70 op 67: 'Weil der Verein s e l b s t n u r durch se ine Organe handeln kann und deshalb der W i l l e se ine r Organe a l s W i l l e des Vereins se lbs t g i l t , h a f t e t e r nach para 31 BGB n i c h t fiir fremdes, s!ndern fiir eigenes Verschulden, a l = so fir seine eigenen Handlungen. Raadpleeg oak tarenz 1980 144- 146; John 1977 72-92 en Sieger 1979 55-56.

Sieger 1979 55-56: "Die Organe 'n~achen' d i e j u r i s t i s c h e Person wis= sens f fh iq . "

Ue Wet en Swanepoel 1975 56; Sco t t 1979 10.

Kyk 3.2.2 h ierbo.

Oe Wet1976 d l 1 74 an 79; De Wet en Swanepoel 1975 56; Sco t t 1979 5. t g I s n i e 'n aanhanger van d i e f i k s i e t e o r i e n ie , lnaar hy i s n i e he re id 0111 ' n e i e w i l aan d i e regspersoon toe t e ken n ie .

Kyk 3.2.5 h ierbo.

handel. Wanneer organe van d i e regspersoon handel, word weliswaar

geen volmag vere is n ie , maar deur d i e handelinge van d i e organe i s

d i t d i e regspersoon wat handel omdat d i e regspersoon u i t h i e r d i e

organe saamgestel is.'12) Die kern van d i e p r o b l e m van d i e j u r i s t e

wat beweer d a t 'n regspersoon n i e kan w i l en handel n ie , i s d a t hu l=

l e n i e tussen d i e handelinge van organe (wat regtens d i e handelinge

van d i e regspersoon i s ) en handelinge van verteenwoordigers kragtens

volmag onderskei n i e . Ook organe word deur h u l l e as verteenwoordigers

kragtens volmag beskou. D i t i s ' n standpunt v a t n i e meer i n d i e Suid-

Afrikaanse, Nederlandse o f Du i t se reg nagevolg word n i e .

D i t m e t verder a l t y d i n gedagte gehou word da t d i e b e s l u i t e van ' n

reqsp rsoon d i e w i l van d i e regspersoon is.'13) H ie rd ie w i l word op

' n e lesoo r t i ge wyse i n o o r e e n s t m i n g met d i e e i e aard van d i e regs=

persoon gevorm. Deurdat 'n regspersoon op e iesoo r t i ge wyse i n d i e

regsverkeer optree, i s d i t m o n t l i k da t d i t op e iesoo r t i ge wyse 'n

wi 1 kan vovm en ' n sku ld ige qesindheid kan openbaar. Regter Cen t l i v=

res h u l d i g ' n soor tge lyke mening i n Barkett v SA National Trust and

Assumrace Co. ~ t d . : " ~ ) "A company acts through I ts d i r e c t o r s and the

company, qua company, may be g u i l t y of negl igence through an ac t o f

omission o r cmniss ion. . . . (T)he negl igence o r unlawful a c t i s t h a t

o f t he company ." Di t word ook nagevolg i n Leq 11 Centr-ul M i n i n g a d

In-oeslmrrt Corpo~atiorr ~ t d ? ' ~ ) waar b e s l i s i s dat d a m i n d i e gevai

van d i e aanspreekl i khe id van ' n regspersoon vasgestel m e t word wie

d i e wilsvormers of besluitnemers van d i e reqspersoon i s . H u l l e w i l i s

dan d i e w i l van d i e regspersoon.

212) Van der Meme en O l i v i e r 1980 27 vn 2; McKerron 1971 107; C i l l i e r s . Benade e n De V i l l i e r s 1977 192-194 m 225-229. I n .?A Y e n t m l e Ko??pe= ratiewe Gmmmatskappy B e p e r k v Thanmaris 1953 2 SA 314 ( W ) i s be= s l i s da t 'n persoon wat kragtens ' n s t a t u u t gemagtig i s , o f ' n orgaan van 'n regspersoon i s , n i e 'n s k r i f t e l i k e volmag b m o d i g ten e inde ' n s k r i f t e l i k e koopkontrak ten ops ig te van onroerende goed namens 'n regspersoon t e onderteken n ie . Raadpleeg ook Van der Uyver en Van Zy l 1982 396 en Van Rensburg 1974 98.

213) Kyk 4.3.6 hierbo, asook Sieger 1979 55-56

214) 1951 2 SA 353 (A) op 362.

215) 1955 1 SA 141 (A) op 149 en 150; Lennards Calqii-q (70 ~ t d v Asirrtic Pr~trnlelun Cu L t d 1915 AC 705 OP 713: " ...( 1 ) t s a c t i v e and d i r e c = t i n g w i l l must consequently be sought i n t he person of somebody ...

who i s r e a l l y the d i r e c t i n g mind and w i l l o f the corporat ion, t he very ego and cent re o f the pe rsona l i t y o f the corporat ion."

Dte regspersoon kan dus w i l en handel. I nd ien d i e toerekening van

s t ra f regt -e l i ke aanspreekl i kheid van 'n regspersoon op grond van d i e

onregnlatige, sku ld ige handel ing van d i e regspersoon dus deut- s m i q e

j u r i s t e as 'n f i k s i e beskou word, moet h u l l e , i n d i e n h u l l e l oq ies

w i 1 redeneer, oak d i e toerekening van s t r a f r e g t e t i ke aanspreekl i k =

he id aan 'n n a t u u r l i k e persoon op grond van d i e onregmatige, skut=

d ige handet ing van so ' n persoon as ' n f i k s i e aanmerk.

Burche l l en ~ u n t ~ ~ ~ ) i s van mening da t enige onregmatige handel ing

van 'n regspersoon ~Ltru viros i s . ' n Onregrnatige handel ing i s vo l=

gens h u l l e i n st i -yd met d i e doe i s te l l i ngs , wat ne t regmatig en in

o o r e e n s t m i n g met d i e goeie sedes mag wees. O i t i s eg te r we1 moont=

1 i k dat , t e r nakoming van ' n regmatige d o e l s t e l l inq, ' n onregmatfge

handel ing gepleeg word. Die u Z t m uiwn-1eerst.uk slaan n i e op a l l e

onregniatige handel inge n i e, maar we1 op handelinge t e r t r i t v r w r l n g

van onregmati ge doe1 s t e l l i ngs . 'n Handel i n g t e r nakorning van ' n on=

regmatige d o e l s t e l l i n g 1s &us n i c t i g , m a r 'n onwgmatige handel ing

t e r b e r e i k i n g van ' n regmatige d o e l s t e l l i ng b ind j u i s d i e reqsper=

soon.217) Afgesien van d i e bogemelde toepassing daarvan, i s d i e

uttm atres-leerst.uk n i e meer van diepgaande betekenis v i r d i e Suid-

Afr ikaanse reg n ie . Kragtens a r t i k e l 36 van d i e Haatskappyewet 218)

i s d i e toepassing van d i e leers tuk op maatskappye i n 'n g roo t mate

afgewater.

- D ie a r g w e n t dat 'n regspersoon n i e s t r a f r e g t e l i k aanspreekl ik gehou

kan word n i e omdat d i t n i e sy e i e verhoor kan bywoon nie, hou h i e

216) 1970 d l 1 337; ook Sco t t 1979 6.

217) Gower 1969 96-98 verk taar dat d i t ortprakties i s om d i e standpunt i n t e n e w dat d i e ut&ro vires-1ecrst.uk op a l l e handelinge van toepas= r i n g i s , want dan kan 'n regspersoon ook n i e kontrakbreuk pleeg n ie . My i s voor ts van mening da t d i e n7tm u i re6 - l ee rs tuk n i e net op eien= domsverkryging en k m t r a k s l u i t i n g van toepassing i s n ie , want d i t saak d i e l ee rs tuk kragteloos. G w e r i s 'n voorstander van d i e stand- punt dat 'n regspersoon i n d i e u i toefening van in t tn v i res -doe l s te l= l i n g s onregniatig kan hahdel en dus aanspreekl ik gehou kan word. Hy verk laar op 98: "A company may be l i a b l e f o r t o r t s o r c r i n~es c w m i t = t e d i n prrrsuance o f i t s s ta ted ob jec ts , b u t should n o t be l i a b l e f o r ac ts e n t i r e t y outs ide i t s ob jec ts . " Kyk ook Van de r &me en O l i v i e r 1980 27 vn 2.

218) Wet G1 van 1973; Henochsberg 1975 69-73; Ci l l iers.Benade en De V i l l i e r s 1977 54; Van der Merue en O l i v i e r 1980 27 vn 2.

steek n ie . I n d i e geval van de l iksaks ies i s d i e regspersoon we1 aan=

spreek l ik . D ie orgaan/e wat d i e verhoor bywoon,handel daar namens

d i e regspersoon . ili t i s n i e ' n verteenwoordigingshandel i na kragtens

volmag n ie , maar sodanige persoon/e se handelinge i s d i e handelinge

van d i e regspersoon. D iese l fde argument kan m k ten ops ig te van s t r a f =

r e g t e l i k e aanspreekl ikheid aangevoer word. D i t i s we1 so da t ' n reqs=

persoon n i e 'n c o ~ p u s he t n ie . 'n Regspersoon i s egter u i t orqane

( 1 edevergadering en bestuur) saamgestel en wanneer d i e organe handel,

i s d i t d i e regspersoon wat handel. D ie f e i t da t ( I n ) orgaan/e van d i e

regspersoon d i e s t ra fverhoor kan bywoon, i s rnyns ins iens voldoende om

d i e regspersoon t e kan verhoor en s t r a f r e g t e f i k a a n s ~ r e e k l i k t e s t e l .

D ie v o o r s k r i f van ar t .332(2) van d i e ~ t r a f ~ r o s e s w e t , ~ ~ ~ ) wat bepaal

d a t d i e regspersoon gevonnis kan word i n d i e n 'n werknemer van d i e

regspersoon i n d i e hof verskyn, i s myns ins iens gekunsteld. Die

werknemer van ' n regspersoon i s immers qewoonlik n i e 'n orgaan van

d i e regspersoon n ie . D i e regspersoon i s m i d d e l l i k aanspreekl ik v i r

d i e onregmatige handel inge van uerknerwrs , maar d i e werknemer qua

werknemer kan n o o i t as orgaan d i e regspersoon b i n d n i e (behalwe as

d i e werknewr ook as 1 i d o f bes tuurs l Jd opt ree) . Derhalwe behoort

'n werknmer nle namens d i e regspersoon i n d i e ho f op t e t r e e n i e .

D ie f e i t da t d i e Strafproseswet bepaal da t 'n regspersoon sku ld ig

bev ind kan word i n d i e n ' n werknemer van d i e regspersoon d i e verhoor

bywoon, r fe tu ig dus n i e v i r my van 'n suiwer benadering t o t d i e aan=

Spreekl ikheidsbeginsels van toepassing op regsp rsone n ie . fndien

'n orgaan egter d i e verhoor bywoon, i s d i t regtens d i e regspersoon

wat handel o f p l e i t . In so 'n geval sa l dus n i e beweer kan word da t

d i e regspersoon onverdedig deur d i e ho f verhoor en/of gevonnis i s

n ie .

219) A r t 332 (2) Strafproseswet 5 1 van 1977: "By 'n vervo lg ing teen 'n regspersoon word 'n d i rek teu r o f d ienaar van daard ie regspersoon, i n d i e hoedanigheid van verteenwoordiger van daardie regspersoon, as d i e o o ~ t r e d e r gedaag, en met d i e aldus gedaagde persoon kan dan, as so ' n verteenwoordiger, gehandel word asof hy d i e persoon i s wat besku ld ig word da t hy d i e bet rokke misdry f gepteeg h e t ... ."

D i e v o o r s k r i f da t d i e persoon wat i n d i e h o f verskyn, n i e ' n p l e l t

van skuTdig sonder I n u f t d r u k l i k e besTui t i n d i e verband nmq l a a t

aanteken nie,220) i s 'n aanduiding daarvan d a t d i e persoon wat i n

d i e ho f verskyn se handelinge aan d i e regspersoon toegereken uorcl.

I Ook h i e r m e t d i e e iesoo r t i ge wyse waarop d i e regspersoon i n d i e

regsverkeer optree, i n gedagte gehou word en kan dus n i e beweer word

d a t d i e rqspe rsoon se handelinge n i e deur d i e ho f getoets kan word

n i e .

I - Sonm~ige misdade i s we1 ne t met l i g g a m l i k e strawwe ( l y f s t r a f , ge-

vangen iss t ra f o f doodstraf) s t ra fbaar , maar d i t hou n i e i n da t 'n

1 regspersoon g lad n i e ges t ra f kan word n ie . Die b l o t e f e i t da t d i e

regspersoon sekere iwisdade n i e kan pleeg n i e en sekere s t r a w e n i e

opgel6 kan word n ie , kan t o g n i e aanduidend daarvan wees da t ' n reqs=

persoon geen misdade kan pleeg n ie . Misdadrr wat e i e aan 'n natuur.

l i k e persoon i s (soos bigamie o f verkragt ing) , kan 'n regspersoon

u i t e r a a r d n i e pleeg n ie , maar d i e regspersoon en d i e n a t u u r l i k e per=

soon i s t o g n i e ge lyksoor t ige e n t i t e i t e n e t omdat a l b e i d raers van

r e g s u b j e k t i w i t e i t i s n i e . Daarbenewens i s daar i n e l k geval t a l l e

misdade wat ne t deur 'n k l a s van n a t u w l i k e persone (en n l e a l l e na=

t u u r l f k e persone n i e ) gepleeg kan word, b y v o o r b e ~ l d oo r t red lnq van

toes trmingsbeheermaatreF1 s ingevolge d l e Swart (Stadsgebiede) Kon=

sol idasiewet, 25 van 1945. D i t i s dus n i e vrcentd aan ons reg da t se=

kere regsubjekte van d i e pleeg van bepaalde misdade u i t g e s l u i t i s

n i e .

- Natuur l i k e persone kan n i e s t r a f r e g t e l i k e aanspreekl i k h e i d ontdu i k

deur by d i e pleeg van misdade van 'n wgspersoon qebruik t e maak n ie .

Die ~ t r a f proseswet221) bepaal ui t d r u k l i k da t bestuurders o f verteen=

woordigers ook i nd i v i duee l aanspreekl ik gehou kan word v i r misdade

wat d e w d i e bet rokke regspersone gepleeg is.222) D i t i s dus n i e ' n

220) A r t 332 (2 ) (a) : ". . . ind ien bedoelde persoon sku ld ig p l e i t, behalwe deur sku ld ingevolge a r t i k e l 57 t e erken, d i e p l e i t n i e g e l d i g i s n i e tensy d i e regspersoon hom gemagtig het om s k u l d i g t e p l e i t , ..." . Kyk ook S u 01-k Cto th iny (Pty) L t i l 1973 1 SA 239 (K) .

I 221) A r t 332 (2) (d ) en 332 (5 ) Wet 51 van 1977.

222) Raadpteeg ook Drobnig 1959 5 en 21 ev v i r ' n u i t eense t t i ng van d i e Ouitse reg i n d i e verband.

houdbare s t e l l i n g da t natuur l i k e persone aanspreekl i k h e i d knn ont=

d u i k deur ag te r 'n regspersoon t e s k u i l n i e . Die teendeel i s j u i s

waar, naamlik ind ien slegs d i e hestuurders o f verteenwoordigers

i n d i v i d u e e l aanspreekl ik gehw kan word, daar sekere s t a t u t g r e mis=

dade (byvoorbeeld misdade gepleeg deur ' n eienaar, l i sens iehouer o f

werknemer) s t r a f f e l o o s ge laat sou moet word. D i t i s t o g n i e moont l ik

an d i e bestuurder o f verteenwoordiger t e s t r a f v i r misdrywe wat sta=

t u t & r s legs deur ' n eienaar , werkgewer o f 1 isensiehouer g e p l w g kan

word nfe. 223)

- D ie en igs ins beg ryp l i ke beswaar word geopper da t d i e s t r a f r e g t e l i k e

aanspreek l ikhe id van reqspersone sku ld iqe en onskuldige persone t r e f . 224)

N i e t m i n m e t i n h i e r d i e verband i n gedagte gehou word dat ook i n d i e

geval van middel li ke o f r i s iko-aanspreek l ikhe id sku ld ige en onskul=

d ige persone aanspreekl ik gehou mag word. Omdat d i t eg te r daar n i e

op d i e skuld o f onskuld aankom n ie , kan d i t n i e as 'n beswaar teen

sodanige aanspreekl ikheid geopper word n i e . Om ' n regspersoon dus

u i t s l u i t l f k op grond van d i e r i s i kobeg inse l aanspreekl ik t e w i l hou.

10s h i e r d i e p r o b l e m n i e op n ie .

Lanys d iese l fde weg kan gestel word da t d i t by d i e s t r a f r e g t e l i k e

aanspreekl ikheid van 'n regspersoon moont l i k i s d a t l ede o f organe

wat n i e deel aan 'n sku ld ige en onregmatige handel ing gehad het n ie .

onregstreeks benadeel kan word. Die bogenoelnde nadel ;ge posi s i e word

eg te r enigsins daardeur getefnper d a t 'n l i d van ' n verenigingsreqs=

persoon weet ( o f behoort t e weet) wa t te r beheennaatreels daar i n d i e

k o n s t i t u s i e t e n ops ig te van d i e u i t v o e r i n g van handel inge deur organe

o f verteenwoordigers geskep 1s. 'n L i d h e t verder inspraak ill d i e

w i lsvorming van d i e regspersaon. fnd ien d i e nodige beheennaatreels

derhalwe n i e i n d i e k o n s t i t u s i e ingebou i s n i e o f 'n l i d n i e van sy

reg op inspraak gebruik maak n ie , kan hy horn tog n i e by nabaat dadr=

oar bek la n ie . lnd ien 'n b e s l u i t geneern word wat 'n onreqmatige han=

d e l i n g t o t gevolg he t en ' n l i d h e t as deel van 'n minderheidsgroep

teen so 'n b e s l u i t gestem, i s so 'n l i d se regsmiddel da t hy sy l i d -

223) De Wet en Swanepoel 1975 56.

224) I b i d .

maatskap kan be l i nd iq . I nd ien hy n i e sy l idmaatskap bee ind ig n ie ,

m e t hy maar genoe? neem met d i e onregs treekse nadeel wat s t r a f r e q =

t e l i k e aanspreekl ikheid van d i e regspersoon v i r hom kan meebring.

Neem ' n 1 i d n i e deur bes l u i tneming o f deur ander orgaanshandel inge

aan d i e u i t v o e r i n g van 'n onregmatige handeling van 'n verenigings.

regspersoon deel n ie , kan hy f n e l k geval n o o i t persoon l ik aanspreekz

l i k gehou word n ie .

Dat 'n verenigingsreqspersoon d e l i k tuee l o f s t r a f r e g t e l i k op grond

van onregmatige dade o f mtsdade aanspreekl i k gehou kan word, vo lg

d a a r u i t da t 'n regspersoon 'n e i e n i l kan vorm, kan handel en deur

b e s l u i t n m i n g ' n skutd iqe gesindhcid kan openbaar. Die aanspreekl ik-

h e i d van 'n regspersoon i s myns i ns iens gewone d e l i k t u e l e of s t r a f =

r e g t e l i k e aanspreekl ikheid, wat op 'n analog wyse (maar n i e op prem

s i e s d iese l f de wyse n i e ) as d i e van 'n n a t u u r l i k e persoon deur d i e

reg gehanteer m e t mrd. By d i e toerekening van aanspreekl ikhefd o f

by s t ra f toemet tng m e t egter a l t y d met d i e e i e aard van en d i e e i e =

soo r t i ge wyse waarop d i e regspersoon aan d i e regsverkeer deetneem.

rekening gehou word.

D i t deug ook n i e an d i e aanspreekl ikheid van 'n verentgingsregsper=

soon net oor d i e boeg van m idde l l i keZz5) o f r i s i k o - a a m p r e e k l i kheid 226)

t e w i l gooi nie.Verskeie Vastelandse regsgeleerdes, s e l f s d i e wat ' n

regspersoon as 'n kont rak tue le verhouding ti peer, i s n i e be re id m

d i e aanspreekl t khe id van verenigingsregspersone n e t op midde l l i ke

of r i s iko-aanspreek l ikhe id t e grond nie.227f Volgens h i e r d i e j u r i s t e

bestaan daar geen rede waarom 'n regspersoon n i e regstreeks v i r on=

regmatige orgaanshandel inge aanspreekl i k gehou kan word n ie , aanga=

s i e n d i t d i e regspersoon i s wat regtens gehandel het . 228)

225) Burche l l en Hunt bd 1 1970 336.

226) Sco t t 1979 6 ve rk laa r dat 'n regspersoon p r i v a a t r e g t e l i k op grond van d i e r i s i ko -beg inse l aanspreekl ik gehou m e t word. Om ' n regs= persoon s t r a f r e g t e l i k aanspreekl ik t e hou, most volgens horn met 'n t i p e oo rd rag te l i ke aanspreekl ikheid gmerk word (aw 23 ev).

227) Mart inek 1979 23-25; De Groot 1977(b) 328 en 337; Dr ion 1958 7-20: Schut 1963 232-298 en 1979 84-322. Lg l a a t d i e regspersoon h e e l t e ~ l weg by sy bespreking van r i s i ko-aanspreekli kheid.

228) Sien 4.3.7 h ierbo.

Die reg s t e l e i esoo r t i ge vere is tes v i r m i d d e l l i k e aanspreekl ikheid

en d i e optrede van 'n regspersoon kan ten ene ma1 e n i e a1 t y d aan ' n

v e r t e e n ~ o o r d i ~ i ngs-229) o f diensverhouding toegeskryf word n i e . I n

d i e geval van n ie -s ta tu tC re middel l i k e aanspreekl ikheid word pr imer

' n kont rak tue le verhouding tussen d i e dader en d i e persoon wat aan-

s p w e k l i k gehou word, vere is , wat i n d i e verhouding tussen 'n gemeen:

r e g t e l i k e regspersoon en sy organe j u i s ontbreek. ' n Reqspersoon kan

we1 rn idde l l i k aanspreekl ik gehou word as ' n werknemr i n d i e loop

van sy diens aan d i e regspersoon onregmatig handel, s e l f s a1 va l d i e

handel ing b u i t e d i e v o o r s k r i f t e van d i e d o e l s t e l l i n g s o f k o n s t i t u s i e

van d i e regspersoon, byvoorbeeld waar d i e werknemer i n d i e loop van

sy d i m s aan d i e regspersoon i n 'n motorbotsing bctrokke i s . Ind ien

d i e werknemr n a l a t i g was, word d i e regspersoon m i d d e l l i k aanspreek-

l i k gehou. Daar bestaan egter n i e 'n diensverhouding o f 'n verteen=

woardigingsverhouding kragtens volmag tussen 'n orgaan en d i e regs=

persoon n ie . Wanneer d i e orgaan as orgaan ooreenkonrstig d i e doe l s te l=

l i n g s en k o n s t i t u s i e handel, nlaar i n d i e proses onregmatig optree, i s

d i t n i e 'n geval van m i d d e l l i k e aanspreekl ikheid n ie , maar i s d i t d i e

regsyersoon s e l f wat onregmatig handel en daarom aanspreekl ik gehou

word, 500s by 4.3.7 h ie rbo v o l l e d i g u i t eenges i t i s .

Daar kan m o n t l l k geargumenteer word da t d i e optrede van handeldry=

wende regspersone o f regspersone wat byvoorbeeld fabr ieke, spoorwee

en konstruksiewerke bedry f , 'n r i s i k u skep waarvoor h u l l e aanspreek=

l i k gehou m e t word.230) Die r i s i k o bestaan daar in da t d i e optrede

van sodanige regspersone 'n hedreiging o f gevaar v i r d i e s t a a t o f ge=

meenskap inhou. Uienooreenkomstig bestaan daar g e v a l l e waar vereni=

229) Sco t t 1976 732-762; Joubert 1979 73. De Wet 1976 d l 1 82; Van de r Mewe It O l i v i e r 1980 522-523. Dat 'n regspersoon n i e ne t kan handel deur verteenwoordigers kragtens volaag n i e , i s reeds by 3.2.5 h ie rbo v o l l e d i g u i teenges i t . D ie aanhangers van d i e f i k s i e t e o r i e , wat ver= k l a a r dat 'n regspersoon i n d iese l f de mate as 'n irrfms o f 'n krank= s inn ige net deur verteenwoordigers (kragtens volmag) kan handel, i s ook d i e g roo ts te teenstanders van d i e gedagte d a t 'n regspersoon s t r a f r e g t e l i k aanspreekl ik gehou kan word.

230) Sco t t 1979 7: " D i t i s myns ins iens n i e mintler as b i l l i k d a t ' n reqs; persoon teenoor d i e gemeenskap v e r a n t w o r d e l i k i s v i r sekere optrede van sy organe, verteenwoordigers o f werknemers wat as r i s i k o ' s van sy bedrywighede beskou kan word n i e " en op 24, waar melding gemaak word van d i e gevaar wat regspersone skep.

qingsregspersone op grand van d i e r i s i kobeg inse l skuldloos aanspreek=

l i k gehou behoort t e word weens d i e gevaar o f bedreigfng wat d i t i n

d i e regsverkeer ~ k e p . ~ ~ ' ) Cnm egter verenigingsregspersone (soos by=

voorbeeid kerke en 1 iefdadigheidsorganisasies) per ac as gevasr l i k

o f ' n bedre ig ing t e bestempel, kom myns ins iens kunsmatig voor. D ie

skuldvraag kan na my ~nening n i e i n a l l e omstandighede b u i t e rekening

ge laa t word n e t m d a t d i t I n regspersoon i s wat onregmatiq gehandel

h e t n ie .

Dat ' n verenigingsregspersoon (ne t soos 'n n a t u u r l i k e persoon) we1

onder bepaalde (bekende) omstandighede kragtens d i e r i s i kobeginsel

sku ld loos aanspreekl i k qehou sa l kan word, word n i e betwyfe i n i e .

O ~ R eg te r d i e verenigingsregspersoon net op grond van d i e r i s i k o b e ~

g i n s e l aanspreekl ik t e w i l s t e l , i s myns ins iens gekunsteld. Daar

bestaan geen rede waaranr d i e verenigingsregspersoon n t e regstreeks

aanspreekl ik gehou kan word n i e i n geva l le waar d i t sy w i l op d i e

bewerks te l l f g i ng van 'n onregmatige gevolg g e r i g h e t we1 wetende d u t

d i t onregmatig i s , n f met onaanvaarbare onagsaamheid opgetree he t .

D i e omstandighede waarmder 'n verenigingsregspersoon op grond van

d i e r i s i kobeg inse l skuldloos aanspreekl ik gehou behoort t e word, s a l

myns i ns iens d u i d e l i k e r i n d i e Suid-Afrikaanse reg omlyn ~ t o e t word.

Die f e f t d a t d i e skuldvraag n i e i n a l l e omstandighede i n d i e qeval

van onregmatige handelinge van regspersone b u i t e rekening ge las t kan

word n ie , sa l eg ter steeds i n gedagte gehou moet word.

'n Regspersoon i s kont rak tuee l aanspreekl ik i nd ien 'n orgaan krag=

tens d f e s t a t u t e en i n ooreenstemming met d i e d o e l s t e l l i n g s daarvan

gehandel he t . O i t i s dan d i e regspersoon v a t gehandel kt en wat kon=

t rak tuee l gebonde i s .232) I nd ien 'n verteenwoordiger namens d i e regs=

persoon optree, i s d i e regspersoon ne t aanspreekl ik as d i e volrnag

wat aan d i e verteenwoordiger ver leen i s , i n ooreenstemming met d i e

231) Van der Ma l t 1974 (b) 430 knoop r is iko-aanspreek l ikhe id oa aan ge= vaarskepping. tly verk laar : " I n d i e geval van r is iko-aanspreek l ikhe id i s d i e j u r i d i e s - r i s k a n t e vervat i n 'n (n ie-sku ld ige) a k t i w i t e i t wat, nonnat ie f beoordeel, 'n buitengewoon en t i p i e s e r i s i k o van benade= l i n q skep." D ie vraag kan egter geste l word o f 'n gewone sos ia le ver= en i y i nq 'n buitengewone en t i p i e s e r i s i k o van bensdel ing skep.

232) C i l l i e r s , Benade en Dc V i l l i e r s 1977 192; Van der Merwe en O l i v i e r 1980 27.

d o e l s t e l l i n g s en s t a t u t e daarvan i s . D i t i s d ikwels v i r derdes moei=

l i k OIR vas t e s t e l o f 'n handel ing deur 'n orgaan u i toevoer i s en o f

d i t in ooreenstemming met d i e d o e l s t e l l i n g s en k o n s t i t u s i e geskied.

Aan h i e r d i e prohleem word by 5.3.4 h ieronder aandag geskenk.

5.3.2.5 Samevatting

Ek i s van mening dat d i e beg inse ls onclerliggend aan d i e gemeenregtellke

regspersoonsf iguur d i e gesk iks te grondslae b i e d waarop d i e regspos is ie van

samelewingsgroepe soos kerke, p o l i t i e k e partye, liefdadigheidsvereniqings. vakbonde en sos ia le verenigings van korporat iewe aard gebou kan word. So=

doende word d i e i n te rne regsverhoudinge tussen lede en d i e eksterne regs=

verhoudinge t e e n m r derdes op d i e aanvaarhaarste wyse verk laar . Aspekte

sons d i e e iendwspos i s i e van lede en aanspreekl ikheid word op 'n bevred i=

gende wyse met behulp van h i e r d i e regsbeginsels gereel . Hoewel d i t w o n t =

l i k i s om kerke se regspos is ie t e beoordeel aan d i e hand van d i e beginsels

wat op d i e gen~eenregtel ike regspersoun van toepassing i s , moet d i t a l t y d

i n gedagte gehou word dat kerke 'n en igs ins e iesoo r t i ge aard he t . Daarm

kan kerke n i e sonder meer as garone verenigingsregspersone ye t i pee r word

n i e . D ie regspos is ie van kerke, en i n d i e besonder d i e aard van Cerefor=

meerde kerke i n Su id-Af r ika , word by 6 hieronder ont leed.

5.3.3 D ie s t iy t lngsregspersoon in d i e Soid-Afrikaanse r e g

D ie mening dat d i e regspersoonl ikheid van 'n s t i q t i n g n i e gelee i s i n 'n

vermoC wat v i r 'n spes i f i eke doe1 geoonerk word n ie , i s h ie rbo ges te l . 233)

By 'n s t i g t i n g bestaan daar ' n verband van opeenvolgende bestuurders, wat

'n verso8 v i r ' n spes i f i eke doe1 i n d i e regsverkeer moet aawend. H ie rd ie

bestuursverband vorm d i e regspersoon.

Hoewel daar i n d i e Suid-Rfrikaanse regspraak voorbeelde aangetref word van

enkelbestuurder- o f fami 1 i e ~ t i ~ t i n g e ~ ~ ~ ) o f s t i g t i n g e wat u i t 'n opeenvol=

233) Ugl 4.3.3 h ierbo.

234) Daar word na su lke s t i g t i n q e i n Kiikcn u Brehner 1935 AD 175 op 184 vewys. Kyk 00k k r k s I> Escale G Z u c k m 1946 AD 289; DOS Kc1c??liglicah PP~LII:B~BL'/~-~AT~~c~)I~~~~'s:~~c f lau~f ide ikonmiss v The Adainistrat icrn of Smith-West Aj'i-izil nrtd the ReqiaLrm- of &cds 1928 SWA 82. Daar kati n i e met Joubert 1951 195 se bewering d a t i n d i e saak The C n m i f t ~ e crf tlw Johalmesbuq~ Pub7ic Ldbrinry v Spence 1898 5 O f f Rep 84 met ' n s t i g t i n g gehandel i s , saamqesten word n ie . ' n Vereniging met lede i s i n d i & geval op d i e been gebr ing en d i t kan n o o i t aarl d i e ve re i s tes v i r ' n s t i g t i n g voldoen n i e .

ging van enkele bestuurders bestaan, l y k d i t asof d i e aannending van d i e

t r ~ s t f i ~ u u r ~ ~ ~ ) dikwels in d i e regspraktyk verkies w r d . 236) I n Moont l i ke

rede h ie rvoo r i s d a t d i e t r u s t f t g u u r hee l tane l doe l t r e f f end gebruik kan

word v i r geva l l e waar 'n tes tament i re bemaking ten behoewe van 'n beperkte

aantal begunstigdes v i r 'n beperkte tydsduur geadministreer m e t word. D ie

t r u s t e e i s gewoonlik 'n bekende en vertroude persoon en nornaalweg ontstaan

daar n i e veel p rak t i ese prchletne i n so ' n geva l n i e . O f d i e t r u s t f i q u u r

(wat n i e ' n regspersoon i s n i e ) egter geskik i s om ' n vermoe v i r i d e e l e

oogmerke ten behoewe van 'n g roo t aantal begunstigdes oor ' n lang tydperk

t e beheer, i s ' n ope vraag.

I n d i e ~ u i t s e , ' ~ ~ ) ~ e d e r l a n d s e ~ ~ ~ ) en A ~ n e r i k a a n s e ~ ~ ~ ) regs te l se l s h e t d i e

s t i g t i n g s b e g r i p gedureftde d i e afgelope aanta l dekades 'n ingrypende klem=

verskuiwing ondergaan. Fami l ie - en enkelbestuurderstigtinge kom tans i n

h i e r d i e regs te l se l s i n ' n b a l e beperkte mate voor. S t i g t i nge i s teensrmor=

d i g meestal g roo t organisasies wat met verske ie bestuurders en t a l l e werk=

nemers aan d i e regsverkeer deelneem. Hoewel d i e s t i g t i n g s f l g u u r hoofsaak l ik

v i r d i e nast reef van ide%le d o e l s t e l l l n g s gebruik word,240) km daar tog

ook, d o e l s t e l l i n g s van ' n weer k m e r s i e l e aard (hoewel n i e noodwendig op

winsbejag toegespi t s n i e ) by swnmige b u i t e l andse s t i g t i n q e voor . 241)

235) Van Zy l 1976 1-3 onderskei tussen 'n persoon l ike en 'n a p t e l i k e t r u s t . L g i s volgens horn 'n verband van opeenvolgende administrateurs met regspersoonl ikheid (an 10). D ie Sutd-Afrikaanse regspraak erken egter n t e 'n t r u s t as 'n regspersom n ie , soos bevest ig i n CrR v &&ei/= lie's B s k t a 1961 3 SA 833 ( A ) .

235) V i r ' n vergelyking tussen d i e s t i g t i n g en t r u s t , kyk Joubert 1951 203-209.

237) BSttner 1967 36-40; Conviser 1964 17-25; Raiser 1969 51-53 en 85-87; S t r i c k r o d t 1952 8-15 en 1977 163 ev; t o f f l e r en Faut 1974 329-334.

230) Duynstee 1978 60 ev; Polak 1956 11 ev; Polak 1963 60; Feenstra 1971 123; Versteeg 1954 125 ev.

239) Conviser 1964 17-25; Neuhoff 1975 ( i n geheel); Heimann 1974 ( i n geheel); Friedman 1951 138 ev; Oleck 1980 105-106 en 898-912.

240) Po1,ak 1963 60 het vasgestel d a t daar i n Nederland i n 1962 u i t 'n t o t a a l van 566 s t i g t i n g e ne t 19 f a m i l i e s t i g t i n g e was, te rwy l d o e l s t e l l i n g s soos onderwysbevordering, jeugontwi kkel ing, maatskapl i k e sorg, mediese sorg, volkshuisvest ing, k u l t u r e l e ontwi kkel ing, ontspanning. po l i t i e k , wetenskap en fondswerwing by d i e res van d i e s t i g t i n g e aangetref i s .

241) Duynstee 1978 90 ev; Raiser 1969 51-53 en 85-87.

Die be lang r i ks te kenmerk van 'n s t i g t i n g i s da t daar geen lede mag wees

n ie . 242) I n S t i g t i n g bestaan u i t In bcstuursverband, wat d e w middel van

d i e bestuurders en werknemers aan d i e regsverkeer t e r be re i k i ng van 'n

spes i f ieke doe1 o f d o e l s t e l l i n g s deelneem. Vera1 i n d i e VSA word t e r u i t z

voer ing van i dee le d o e l s t e l l i n g s op g roo t skaal van s t i g t i n g e gebruik ge=

maak. Voorbeelde h iervan i s liefdadiqheidsinstellings soos d i e Ford Foun=

da t i on en d i e k l l o g g Foundation, wat as reuse organisasies aan d i e regs=

verkeer deelneem.

Die rede waarom d i e s t i g t i n g by d i e nast reef van i dee le d o e l s t e l l i n g s bo

d i e veren+glngsregspersoon verk ies word, i s dat lede dikwels n i e 'n per=

soon l ike belang by d i e be re i k i nq van d i e i dee le d o e l s t e l l i n g s h e t n ie . D i t

l e i meestal t o t 'n gebrek aan b e l a n g s t e l l i n g en swak bywoning van verga=

der ings, wat weer beslui tneming b e ~ n o e i l i k , ~ ~ ~ ) By d i e s t i g t i n g word spesi=

f i e k vere is dat d i e bestuurder(s) vasgestelde opdragte t e r bevorder ing van

d i e geste lde doe l moet u i t v o e r . Probleme wat met d i e deelname van lede aan

d i e a k t i w i t e i t e van d i e veren ig ing ondervind word, word dus e i n t l i k n i e hy

' n s t i g t i n g (met sy meer 'outokrat iese" bestuurswyse) ondervind n ie . 244)

Die f a m l l i e s t i g t i n g word a1 minder i n Su id-Af r ika aangetref en d i t l y k

asof d i e s t ig t ingsregspersoon h i e r t e lande ook merendeels i n d i e vorm van

g roo t bestoursorganisasi es (sonder lede) deur middel van bestuurders en

werknemers t e r bere+ k i n g van 'n i dee le doe1 aan d i e regsverkeer deelneem.

Voorbeelde van sodanige st igt ingsregspersone i s d i e Suid-Afrikaanse Hatuur=

s t i g t i n g , d i e Gereformeerde S t i g t i n g en d i e S t i g t i n g Simon van der S t e l ,

A1 h i e r d i e organisasies word daardeur gekenmerk dat h u l l e geen lede het n i c ;

d a t daar vasgestelde ( i d e e l e ) doe l s te l l +ngs bestaan;dat daar t e r nakoming

van d i e d o e l s t e l l i n g s I n ve rn~o I ingesamel en aangewend word en d a t daar 'n

persoonsverband i n d i e vorm van bestuurders bestaan.

Die o p r i g t i n g van 'n s t i g t i n g kan eensydig ( d e w middel van 'n testament)

o f m e r s y d i g (deur middel van 'n gesamentlike, n ie -kont rak tue le regshande=

242) Kraan-Drinker 1962 229-239; Bogaerts 1973 32-35; Polak 1956 44-56; Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 339.

243) Asser-Van der Gr in ten 1980 d l 2/11 323; D i j k 1978 181-182.

244) Polak 1956 48-49.

l i n g ) geskied. Die d o e l s t e l l i n g s en funksfoneringswyse van d i e s t i q t i n g

m e t tydens d i e opr ig t ingshande l ing vasgestsl word. Daar hoef n i e nood=

wendig I n vermoensafsondering by d i e o p r i g t i n g van 'n s t i g t i n g t e wees

nie, maar d i e insanlel van 'n v e m e " v i r i dog le oogmerke kan oak as duet.

s t e l l i n g geste l word. 245)

Van g r o o t belang i s da t s t i g t i n g e wat beovg om geld v i r d i e em o f ander

i deg le doe1 i n t e ssnel , aan d i e v o o r s k r i f t e van d i e Wet op Fondsinsame= 11ngZ46) m e t voldoen. H i e r d i e wet s k r y f onder meer v o w da t geen orqani=

sas ie ge ld mag insamel alvorens n i e deur d i e D i rek teu r van Fondswerwing

s k r i f t e l i k t o e s t e m i n g daartoe ver leen i s nie.247) Daar word ook voo rsk r i f =

t e v i r d i e wyse van aansoek, optrede van insamelaars en d i e aanwending van

qe ld geste l .

D ie s t ig t ingsregspersoon funksioneer kragtens d i e doe1 en r e e l s van d i e

s t i g t i n g , soos deur d i e op r i g te r ( s ) bepaal, Dfe bestuurder fs ) i s ( ' n ) o r =

gaan(e) van d i e s t i g t f n g . Omdat d i e s t i q t i n g u i t organe saamgestel i s , i s

regshandelinge van d i e orgaan/e, wat I n ooreenstermninq met d i e doe? en r e g l s u i tgevoer i s , d i e regshandcl inge van d i e ~ t i ~ t i n ~ . ~ ~ ~ ) B e s l u i t e van

'n s t i g t i n g word deur d i e bestuurder/s ooreenkon~stig d i e doe1 en r e l l s

genem. 249)

Die moont l i khe id bestaan da t d i e st igt ingsregspersoon as bestuursorgani=

sas ie ( i n navolging van ander regs te l se l s ) i n d i e toekoms i n ' n veel gro=

t e r mate i n Su id-Af r ika gebruik sou kan word. Vanwe@ d i e f e i t da t d i e t r u s t

n i e h u i d i g i n Suid-Afrikaanse reg as 'n regspersoon erken word n i e , bestaan

daar heelwat kwelvrae ten ops ig te van d i e t r u s t f i g u u r as bestuursorganisa-

-- 244) Polak 1956 48-49.

245) Asser-Wan der Gr in ten 1980 d l 2/11 329. Die ver~noe vonn n i e d i e regspersoon nie, maar d i e bestuursverband wel.

246) Wet 107 van 1978, soos gewysfg deur Wette 41 van 1980, 19 van 1981 9% van 1981.

247) A r t 4.

248) Asser-Wan der Gr in ten 1980 d l 2/11 343-351; Van d c r Vyver en Van Zy l 1982 396.

249) Sien 4.3.5, 4.3.6 en 4.3.7 hierho.

Een van d i e g roo ts te besware teen d i e gebruik van d i e t r u s t i n

sodanige geva l l e i s da t d i e t r us tee (s ) , u i t hoofde van d i e f c i t d d l d i e

t r u s t n i e 'n regspersoon i s n ie , as e ienaar (s ) van d i e trustvermoE aange=

wys word.251) D ie nen ingsversk i l Mat tans i n h i e r d i e verband tussen j u r i s =

t e bestaan. i s ' n aanduiding dat d i e regspos is ie van t rus tees nog n l e i n

d i e Suid-Afr ikaanse reg k l i n k k l a a r uitgemaak i s nie.252)

D ie nodigheid v i r d i e gebruik van d i e t r u s t f i g u u r sou i n d i e geval van be=

s tuursorgan isas ies e g t e r sonder vce l moeite deur d i e s t ig t ingsregspersoon

ondervang kon word. Afbei h i e r d i e regs f i gu re word gebruik om ' n afgeson=

derde vennoii v i r 'n bepaafde i dee le doel aan t e wend. Die vernaamste voor=

deel van 'n s t i g t i n g i s e g t w da t d i t as regspersoon erken word, te rwyt

daar geen regspersoonl i kheid aan d i e t r u s t v e r l een word n i e.

Die waarde van d i e t r u s t f i g u u r kan eg te r n i e t reel te~nal ontken word n ie . 253)

Vera1 i n d i e geval van 'n bestorwe boedel, waar 'n vertrouenspersoon as

t r u s t e e v i r 'n aantal erfgename optree,of waar prokureurs en e iendms=

agente ge ld nalnens k l i g n t e i n t r u s t hou ( d i e sogenaamde persoon l ike t r us t s )254 )

i s d i e gebruik van d i e t r u s t f i g u u r noodsaaklik. I n d i e geval van bestuurs=

organ isas ies van meer korporat iewe aard, wat vera l met l iefdadigheidsoog=

merke 5n d i e regsverkeer optree, sou d i t s t i g t i n g myns i ns iens 'n gepaster

regsvorm wees.

Van Zy l 1976 4-9.

CIH o !hcNeiZLi~'~ Estate 1961 3 SA 833 (A). V i r ' n u i t e e n s e t t i n g van d i e ve rsk i l l ende standpunte wat met be t rekk ing t o t d i e voor- en nadele van d i e eiendomsreg van d i e t r us tee (s ) op trustgoedere , bestaan, raadpleeg De V i l l i e r s , Henning en Gardiner 1980 37. D i t va l b u i t e d i e bestek van h i e r d i e p r o e f s k r i f om v o l l e d i g op h i e r d i e meningsverski l i n t e gaan.

Kyk vera l na d i e ~nen ingsversk i l wat daar tussen Honor6 1969 127- 130 en 1976 2 en Joubert 1968 130 bestaan.

J o h e r t 1951 209 verk laar da t d i t b e t e r i s om d i e t r u s t f i g u u r t e gebruik waar d i e doe1 t y d e l i k o f ko r t s tond ig is, t e m y l d i e s t i g = tingsregspersoon meer geskik i s waar langdur ige o f permnente doel. s t e l l i n g s nagestreef word wat g e r i e f l i k e r deur 'n regspersuon be= h a r t i g kan word.

Van Zy l 1976 3-4.

5.3.4 L V o o r g e s t e l d e r e g i s t r a s i e s t e l s e l v i r verenigings en S t i g t i n g e

By d i e bespreking van d i e regspos is ie van verenigings sonder regspersoon*

l i k h e i d was d i e s l o t s m da t d i e kon t rak tue le aard en e iesoo r t i qe kermerke

van h i e r d i e k lubs n i e veel probleme hoef t e skep I n g e v a l l e waar d i t i n=

formele verenigings met 'n beperkte l ede ta l en eenvoudige d o e l s t e l l l n g s i s

nie, I n Su id-Af r ika k m daar egter ' n he le aanta l k lubs voor wat n i e op so

'n eenvoudige wyse aan d i e regsverkeer deelneem n ie . 'n Voorbeeld h iervan

i s d i e Jokkieklub van Suid-Afr ika, 'n organisasie met duisende lede, 'n aans i e n l i ke v e m e en u i tgehre ide regsbelange.

Sonmige klubs (hoewel n i e almal n i e ) voldoen voor ts aan d i e gemeenreqte.

l i k e ve re i s tes v i r d i e toekenning van regspersoonl ikheid. Hoewel 'n k l ub

kragtens d i e Engelse konsessiesisteern n i e 'n regspersoon kan wees n ie ,

ge ld d i e konsess ies i s tem n i e (meer) i n Su id-Af r ika n i e en i s klrrbs i n d i e

ver lede a l as regspersone e r k e ~ ~ . ' ~ ~ ) V i r d i e handhawing van regsekerheid

skep d i t eg te r 'n probleem ind ien s m i g e klubs as regspersone erken word

en ander n ie , want dan kan derdes vanuei; d i e onsekerheid daaroor o f d i e

k l u b u e l 'n regspersoon i s , e r n s t i g benadeel word. D i t sa l naamli k t en

rninste d i e l a s op derdes plaas om vas t e s t e l o f d i e k l u b aan d i e geneens

r e g t e l i k e vere is tes v i r d i e toekenning van regspersoonl ikheid voldoen a1

dan nie. So i e t s sa l d i e regsverkeer e r n s t i g s t r m .

H i c r d i e p r o b l e m kom t e n ops ig te van a l l e verenigings v 0 0 r . ~ ~ ~ ) ( 3 ~ s ~ ~ ~ )

s k r y f d i t aan d i e ondu ide l ikhe id van d i e gemeenregtelike vere is tes v i r d i e

toekenning van regspersoonl ikheid toe. Hy v e r t o l k eg te r myns ins iens d i e

vere is tes n i e korrek n i e . Na my meninq i s d i e vere is tes soos deur d i e Appel-

h o f i n d i e bfolon-ism-saak geste l , heeltemal du ide l i k . D ie p r o b l e m i s egter

daar ln gelee dat d i t m e i l i k en s e l f s onmoontl ik i s v i r derdes on vas t r?

s t e l o f h i e r d i e eienskappe by 'n vereniginq voorkm. D i t i s gewoonlik eers

d i e ho f wat ex p a s t f ~ d o daadwerklik kan vasste l o f aan h i e r d i e gememreg=

t e l i k e vere is tes voldoen i s a1 dan n ie .

255) I n Morr ismi u StatzriafiE Huikiing 3ocis ty 1932 AD 229 i s d i e bestaan van d i e konsess ies is tem ontken. I n S i Z w n m u S i l v e r Slipper Club 1932 TPD 355 i s 'n k l u b v i r d i e doeleindes van d i e lnsolvensiewet as ' n pr:;ona erken. Kyk ook Bamford 1982 130.

256) SIen byvoorbeeld Webb 8 r;o ~ , t d v $orthem fiz'jles 1908 TS 462.

D i t kan ook gebeur dat 'n veren ig ing van persone verkeerde l ik onder d i e

indruk verkeer da t h u l l e aan a1 d i e vere is tes v i r d i e verwerwing van regsr

persoon l ikhe id voldoen, m a r da t d i t i n we rk l i khe id n i e d i e geval i s n ie .

In sodanige geval h e t daar geen regspersoon t o t stand gekom n ie , wat ver=

reikende gevolge v i r d i e lede, derdes o f a l b e i groepe kan inhou.

Ten einde regsekerheid t e bevorder, i s d i t na my mening van d i e g roo ts te

belang om d e w wetgewing 'n eenvoudige r e g i s t r a s i e s t e l s e l van vereniginqs

en s t i g t i n g e (soos tans i n Nederland en Ov l ts land ge ld) i n t e s t e l . Ver=

enigings en s t i g t i n g e wat regspersoonl ikheid ver lang en wat aan d i e ver=

e i s t e s v i r d i e toekenning van regspersoonl ikheid voldoen, ve rk ry dan eers

n l r e g i s t r a s i e vo l ledige258) regspersoonl i kheid.

Die gebru ik van so 'n r e g i s t r a s i e s t e l s e l kom n i e noodwendig op 'n toepas=

s ing van d i e konsessiesisteem neer nie.259) So 'n r e g i s t r a s i e s t e l s e l b u i =

t e d i e konsessiesisteen hou d i e volgende i n :

- regspersoanl ikheid word steeds aan d i e hand van d i e gemeenreqtelike

ve re i s t r s toegeken ;

'n veren ig ing wat aan h i e r d i e vere is tes voldoen, i s we1 'n regsper-

soon en d i e i n t e r n e regsverhoudinge en eiendomsposisie word reeds

voor r e g i s t r a r i e aan d i e hand van d i e gemeenregtelike ve re i s tes en

d i e v o o r s k r i f t e van d i e regspersonereg gereel ;

- voor r e g i s t r a s i e i s lede persoonl i k teenoor b u i testaanders aanspreek=

11 k v i r orgaanshandelinge wat namens d i e regspersoon u i tgevoer i s ;

- r e g i s t r a s i e vervu l dan d i e f unks ie da t d i e regspersoonl ikheid aan

bui testaanders bekend geste l word en d a t lede n i e meer persoon l ik

aanspreekl ik gehou kan word v i r regshandelinge wat h u l l e as organe

van d i e regspersoon aangegaan h e t n ie .

258) V i r ' n u l t eense t t i nq van d i e vo l l ed ige en beperkte regspersoonl i k = he id wat i n d i e Nederlandse verenigingsreg aan vereniginqs ver leen word, kyk 5.3.1.1.3 hierbo.

259) Sien Nederlandse reg 5.3.1.1.3 h lerbo.

I n so ' n s t e l s e l i s d i t wensl ik om organe van 'n ongeregistreerde regsperm

soon persoon l ik v i r regshandclinge wat Ru l f e u i tgevoer het , aanspreekl ib

t e kan hou. D i t kan s e l f s oorweeg word om aan derdes ' n keuse t e gee o f

hu l l e d i e handetende orgaan of d i e ongeregi s t reerde regspersoon aanspreek=

l i k w i l hou. D i t s a l meebring dat derdes tweenraal s a l d ink voordat h u l l e

regshandelinge met organe van 'n ongeregistreerde verenigingsregspersoon

aangaan en i n d i e n h u l l e d i t we1 doen, saf d i e derde ten minste w e t w ie

WP aanspreekl ik t e hou. Voorts s a l d i t organe van so I n ongeregistreerde

verenigingsregspersoon hope l i k t o t g r o t e r ve rs ig t i ghe id stem (en m o n t f i k

aanmoedig t o t r e g i s t r a s i e , ve ra l waar 'n vereniging d ikwels aan d i e regs=

verkeer deelneem) vanwel d i e persoon l ike aanspreekl ikheid wat so 'n l i d

andersins kan oploop. Sodra 'n veren ig ing gereg is t reer i s , verkry d i e regs=

persoonl i k h e i d daarvan dan algeinene bekendheid en word d i e persoonl i k e aan=

spreek l f khe id v a i organe v i r orgaanshandef inge u i t g e s l u i t. So ' n r e q i s t r a -

s i e s t e l s e l s a l t o t gevolg h6 dat daar gere%istreerde verenigingsregspersone

bestaan wat as personae i n d i e regsverkeer optree, asook ongeregistreerde

verenigingsregspersone waar bui testaanders na e i e keuse b f d i e regspersoon

s e l f 15f d i e f nd i v i due le lede wat orgaanshandelinge aangegaan he t , aanspreck=

l i k kan hou. Dat daar we1 'n behoefte aan in formele verenigings sonder regs-

persoon l ik l ie id bestaan, b l y k u i t d i e t a l l e sos ia le en spor tk lubs wat op 'n

ba ie in forn ie le wyse opger ig en bestuur word en dikwels 'n beperkte bestaan

het.260) Klubs en genootskappe, wat n i e aan d i e vere is tes v i r d i e twkenn inq

van regspersoonl ikheid voldoen n ie , kan n i e ge reg i s t ree r word n f e en h u l l e

regspos is ie b l y dan soos i n 5.2 h ierbo u i t eenges i t i s .

D i t i s wensl ik da t d i e d o e l s t e l t i n g s , k o n s t f t u s i e en d i e name van persme

wat as organe van d i e regspersoon optree, ge reg i s t ree r word. Enige derde

pa r t y kan dan by d i e aangaan van 'n regshandeling vass te l o f hy me t 'n regs=

persoon o f met iemand wat i n sy persoonl ike hoedanigheid optree,te doen het.

V i r d i e lede van d i e regspersoon s a l d i t ook g r o t e r regsekerheid verskaf.

Deur toe t c s ien da t d i e hoedaniqheid waarin hy handel, i n d i e r e q i s t e r

opgenem word, kan 'n l i d voorkoni da t hy persoonf ik v i r 'n orgaanshandem

260) Raadpleeg d i e ondersoek van d i e Department van Volkswelsyn en Pen= sioene (1964) t en ops ig te van in formele k lubs v i r bejaardes. Daar= volgens h e t 16% van a l l e k lubs v i r bejaardes minder as 25 lede en 61% ~n inde r as 50 lede qeliad ( D 7 ) . Raadpleeg ook Oleck 1980 96.

l i n g aanspreekl ik gehou word.

Die rnoont l ikheid bestaan ook dat verenigings met ideSle d o e l s t e l l i n g s wat

bevest ig ing van h u l l e regspersoonl ikheid verlang, kragtens a r t i k e l 21 van

d i e Maatskappywet 61 van 1973 i n g e l y f kan word. Aangesien maatskappye

eg te r i n d i e Suid-Afrikaansc reg op 'n e iesoo r t i ge wyse u i t d i e Engelse

reg ontwikke l h e t en d i e maatskappybegrip meestal d l e bee ld van ' n handels=

onderneming (wat op winsbejag i n g e s t e l i s ) voor d i e gees roep, i s ek van

mening da t 'n r e g i s t r a s i e s t e l s e l v i r gemeenregtelike verenigingsregspersone

en s t i g t i n g e d i e beste wyse i s om erkenning aan d i e Romeins-Hollandse onder=

hou van h i e r d i e e n t i t e i t e t e ver leen. Die f e i t dat d i e hu id ige toepassing

van a r t i k e l 2 1 van d i e Maatskappywet n i e regsekerheid t en ops ig te van ver=

enigingsregspersone b w e r k s t e l l i g n ie , i s ' n aanduiding daarvan dat byko=

~ lende maatreels ve re i s word. Ek i s voor ts van mening dat d l t nod ig i s om

d i e a r t i k e l 21-prosedure t e vervang met s t a t u t e r e maatreels wat met d i e

e i e aard van d i e verenigingsregspersoon rekeninq hou. Die f e i t dat daar

tans d i e moontl i k h e i d bestaan dat d i e i n d i v i d u e l e aanspreekl i kheid van d i e , lede dew- d i e gebruik van ' n gemeenregtelike regspcrsoon u i t g e s l u i t kan word,

maak d i e gebruik van d i e a r t i k e l 21- in lywing onnodig. Daarom word h i e r d i e

prosedure inderdaad min gebruik, wat u i t d i e oogpunt van regsekerheid be=

s l i s t e nadele intiou.

'n Verdere nadeel van d i e a r t i k e l 21- in lywing i s dat daar steeds aan mees.

t,e van d i e f o m l i t e i t e en vere is tes , soos ges te l deur d i e Maatskappywet.

voldoen moet word. So moet daar byvwrbee ld j a a r l i ks geoudi teerde f inan=

r i iS le s t a t e d e w so 'n i nge l y fde vereniging ingedien word,261) hoewel daar

n i e en ige j aa rge ld betaalbaar i s n i e . D i t l e i daartoe dat verenigings wat

d ie moeite onts ien inn geouditeerde f i n a n s i e l e s t a t e i n t e dien, h u l l e daar=

van weevhou om d i e in lywingsprosedure van a r t i k e l 2 1 t e deu r lmp . 'n Eie-

soo r t i ge r e g i s t r a s i e s t e l s e l v i r verenigings en s t i g t i n g e wat n i e d i e boge-

noemde beperkinge meebring nie, sou na my mening mak l ik toepasbaar wees en

t o t g r o t e r reysekerheid aan le id ing gee.

Daar moet eg te r beklemtoon word d a t d i e regspos is ie van d i e verenigingsregs=

persoon en d i e veren ig ing sonder regspersoonl ikheid s t reng van n~ekaar onder=

261) A r t 21(3) van d i e Maatskappywet 61 van 1973 bepaal dat a r t 49(1) ( c ) en 174 n i e op a r t 21-maatskappye van toepassinq i s n i e .

skei mt word.262) D i t kan noo i t t o t gewenste resul ta te l e i as daar 'n

vermenging van d i e eienskappe van h ie rd ie t w e e reqsf iqure sou plaasvind

n ie. Die onsekerheid wat tans i n d i e Suid-Afrikaanse verenigingsreg oor

d i e regsposisie van verenigings bestaan, i s j u i s fsoos h i e h o betoog i s )

aan d i e vewenging van onversoenbare regsbeginsels u i t twee heeltemal ver=

sk i l lende regsfamil ies tae te skryf. Daarorn i s d i t wenslik dat vereniyings

wat aan d i e vereistes v i r d i e toekenning van regspersoonlikheid voldoen,

as regspersone steeds nougeset van vereni gings sonder regspersoonl i kheiid

ondcrskei word, Die enigste nadeel wat ongeregistreerde verenigingsregs=

persone dan kan t r e f , i s da t daar met groter ms ig t ighe id i n d ie regsver=

keer opgetree sal m e t word, aangesien d ie organe daarvan persoonlik aan=

spreekl lk geho~l sal kan word. Verenigingsregsprsone wat n i e d i e onkoste

en fo rma l i te i te van 'n registrasiehandel ing w i l aangaan nie, of wat so

selde aan d ie regsverkeer deelnem dat reg is t ras ie as onnodig beskou word,

se interne regsposisie kan dan steeds aan d i e hand van d i e gemenregte=

l i k e begtnsels van toepassing op regspersone gere i l word.

262) Vgl i n d ie verband d ie onderskeid wat Maasdorp 1968 d l 1 238-239 tussen d ie regsposisie van d i e b e e verski l lende e n t i t e i t e maak.

D I E REGSPOSISIE VAN GEREF0RNEERI)E KERKE I!-SUID-AFRIM -------.--

Die benaming C~~ufumecrdc kr?+ d u i qewooni i k i n d i e algemene ongdnystaal

op d i e G a w f i r l m c e ~ & k w k s in S ~ r i d - R f ~ i l u as kerkgt-oep . Tog hou h i e r d i e

bmaming v i r Gereformeerde teo loB n i e daardie betekenis i n n le , maar ver=

wys d i t na ' n Gerefomteerde kerk i n p laas l i k e s in , naamlik ' n gemeente o f

'n versameling gelowiges op 'n bepaalde pick.') Die vraag o f so 'n kerk I

'n veren ig ing i s en i nd ien wel, o f d i t as 'n genootskap o f ' n regspersoon

get ipeer kan word, ontstaan d i kwels onder 1 idnate, bu i tes taanders en van

r e g s w e ~ . * ~ Ten einde pres ies vas t e s t e l wat d i e aard van h i e r d i e versa=

mel ing n a t u u r l i k e persone i n d i e regsvcrkeer i s , i s d i t be lang r i k om vas

t e s t e l wat d i e tenne kerk en ker.kvufinnd i n d i e Gerefonneerde dogmatiek

beteken. Aarrslui tend h ie rby m e t d i e optrede van d i e v e t - s n ~ e l i r ? ~ 1 i h a t e

i n d i e regsverkeer ondersoek word, aangesien d i e v e r l e n i ng o f weerhouding

van regspersoonl ikheid aan groepe persone n i e s ieqs van ' n u i t d r u k l i k e

v e r k l a r i n g van d i e l idmate met h i e r d i e s t rekk ing afhany n ie , maar daarvan

o f d i t op grond van bepaalde kenmerke wat ' n groep persone i n d i e regsver=

kcer opentaw, ver leen o f weerhoti kan word. 3,

6.1 Z e - A f r i kaanse regspraak bet re f fende k e r k g r o e ~

O i t w i l voorkom asof d i e howe i n Suid-Afr ika n i e d i e regspos is ie van d i e

1) Nederiandse Geloofsbelydenis (HGB) a r t 28; Bavinck 1911 d l 4 319; Du Plooy 1982 93; Van der Linde 1965 20.

2) Four ie 1980 236 en 302; Roeleveid 1980 5; Spoelstra 1979 47 en 1980 42. H ie rd ie vraag h e t t o v d i e NG kerk i n d i e sake T h s w n v Ring o m M e t l i ~ y t m t , NG Send ingkerk Cn SA 1976 2 SA 1(A) op 13 en De V m o R7:ngsknrMn'ssie van Ma Ring om d i e RGK, RZoemfontein 1952 2 SA 83 (0) op 93 na vore gekom. Y i r ' n mskrywing van d i e beg r i p g~nCWt3kq~. raadpleeg vne 5 en 88 by hoofstuk 5 hierbo, asook teks by verwysing 181 h i eronder.

3) S i o n 4 . 2 . 2 h i e r h o . D a a r k a n n i e r n e t D u P l o o y 1 9 8 2 4 0 9 s e s t e l l i n g da t d i e G e r e f o m e r d e kerk n i e 'n regspersoon kan wees n i e m d a t d i e sinode nog n o o i t so besi u i t h e t n ie , saa~nyestem word n i e .

versk i l lende kerkgroepe van mekaar ondewkei n i e . Die Gerprurraeerde kerk4)

i s aanvankl ik deur d i e Hooggeregshof van d i e Dranje-Yrystaat as 'n g m e n =

r e g t e l i kp reqspersoon bestewpel . I n V m h r ...I. t: P m k'crl<eronrl ~ E P C r ~ f i =

fot+ni_.r.rr~c lic-rlk te ~ c t h j r ; l ' e ~ ) i s i n 1879 b e s l i s d a t d i e eiendomsreg op kerk=

e i ~ n d o m van genielde kerk r i ie pro- ra t * dan d i e l idmatc toekam nie, maw da t

d i e kerk t e Re thu l i e ' n reqspersoun i s wat i n e i e reu eienaar van d ie k e r b

goedere i s . D i t word u i t d r u k l i k geste l : I

"Met he t oog op de hierboven aangehaalde o u t o r i t e i ten (Voet)

heb i k geenen t w i j f e l dan da t de Gereformeerde Kerk van Bet=

h u l i e een g e l d e l i j k tichaam i s , o f eene corpora t ie ; en dat

zoodanige co rpo ra t i e geene u i t d n r k k e l i j k e o u t o r i s a t i e noodig

h e e f t ... . Naar m i j n oordeel dus i s de kerk van Be thu l i e eene

corpora t ie , en as zulks kunnen de goederen d i e r co rpo ra t i e n i e t

aan de leden, dour wien z i j b i j g d r a g e n r i j n , t r u g worden gege.

ven.w6)

D ie r e g t e r verse ld voor ts da t d i e Gereformeerde kerk t e Be thu l i e n i e 'n

3 ~ c i ~ t u 3 (genootskao o f vennuotskap) wat op kontrak gegrond i s , kan wecs

n ie : ". . . h e t i s een corpora t ie , bestaande u i t mensch-personen, dat, eene

k e l i j k e leden verwisseld z i j n en andere i n hunne p laa ts g e k m ... .7) roodanige vereen ig ing d i e v o o r t b l i j f t t e bestaan a1 zouden a1 h e t oorspron=

Ook kerke u i t ander kerkgroepe i : aanvatlkl i k as ganeenregtel i ke regspersone

o f korporas ies omskryf. I n D1ilr4 fiej'owwd 011!1.i-h, V m Wi,jks V b i I> R@yiu=

4 ) Die t e r n Gerefomeerde kerk i n p l a a s l i k e s i n du i op 'n Gereformeerde gmeente - vg l Sr~yma~l 1977 37; Spoelstra 1977 51 en 1979 48; Yan der L lnde 1965 20; Bavinck 1911 d l 4 300. Op d i e problematiek van d i e term rereformeerde kerk am 'n beyaalde Lerkverband aan t e du i , word h iemnder hy 6.4.2.2.1. ingcgaan.

5) 1879 OVS 4.

6) 1879 DVS 4 op 6.

7) I b i d . D ie reg te r steun ve ra l op d i e onderskeid wat Voet tussen ' n tmic+ere l:tm hhnmirrwn (korporasie) en 'n f inc i~ tns gemaak he t (Voet 3.4.1 en 17.2.1). Die a ~ ~ i e t a s - b e g r i p hou oa i n da t 'n vereniqing op kon= t i -ak b e r m en d i e lede mede-eienaars van d i e afgesonderde,vennn&! is. Voortbestaan ongeag d i e w i sse l i ng van tede was egter n i e n kenmerk by d i e Roneinse socdetus n ie . By verenigings sonder regspersoonl ik= Reid i s h i e r d i e kemnerk u i t d i e Cngelse k lubreg afkomstig.

tmz+ of l)ee&j8) ve rk lad r r e g t e r rk t rd iner u i t d r u k l i k da t d i e p l a a s l i k e He=

derdui ts-Gereformeerde genleente t e Vanwyksvl e i n i e ' n societ,us nie , nraar

we1 'n regspersoon i s . Ook i n d i e sake r ~ i l r l ~ i ~ am? oUtePs v Oixmmtos cm!

others9). Perteh and Co. v Tha Jawish Congregation of 3ohannefiburg'O) en

PrinsZcm and other's u Wsdcr&ritsdr Hermmlde of Gercfomee?.rde ~; ' l lu l .c?~~~~)

word Er iekse, Joodse en Hederdui is-Gereformeerde kerke as genleenregtel i ke

regspersone omskryf.

D i t i s dus d u i d e l i k da t d i e kcrke u i t ve rsk i l l ende kerkgroepe aanvankl ik

deur d i e howe i n d i e Kaap, Transvaal en d i e Vrys taat as gemeenregtelike

regspersone aangemerk i s . Tog moet 'n sens u i t d i e hu id ige regspraak a f l e i

da t kerke i n d i e algemeen n i e meer as gweenreg te l i ke regspersone omskryf

ward n ie , maar as genootskappe (v rywi 11 i g e verenigings) wat u i t onder l inge

k o n t r a k s l u i t i n g ontstaan. Dadr h e t n8 d i e Venter-saak noq 9een verdere sak

i n verband met d i e regspos is ie van 'n Gereformeerde kerk i n 'n ho f gedien

n ie , maar t r i t onlangse ho fu i t sp rake kan d i e a f l e i d i n g gemaak word d a t d i e

howe o17s kerke as v r y w i l l i g e verenigings wat op kontrak berus, t i pee r .

Appel r e g t e r Jansen ve rk laa r i n Tharan v R i ~ k j vmi t*'eZZitigton, NG Sevdinj=

k ~ k i n SA'') da t kerke i n d i e algerneen as v r y w i l l i g e verenigings (genoot*

skappe) u a t op kontrak gegrond i s , aangemerk aoet word. Met-ui t kan gecn

ander a f l e i d i n g gemaak word as da t d i e regspos is le van kerke n i e van d i e

van j o k k i e k l ubs, spor tveren ig ings en sos ia le verenigings versk i 1 n ie . Oaar

word dan i n hofu i tsprake o ~ k s t e r k op d i e beginsel van d i e Engelse k lubreg

--- 8) 1918 CPD 375 op 377 en 378.

10) 1894 1 O f f Rep 345.

11) 1889-1890 3 Barber 220 op 223.

12) 1976 2 SA 1(A) op 25: 'D i t i s reeds genoern da t d i e respondente n i e aanspraak maak op g r o t e r i m u n i t e i t teen ingryp ing deur d i e Hof as d i e wat deur d i e organe van 'n n i e - k e r k l i k e genoot.skap { " vo lun ta ry assoc ia t ion" ) gen ie t word n i e . Trouens, op h le rdse t e r r e i n i s kerke nog a l t y d i n ons regspraak op d iese l f de grondslag as sodanige genoot- skappe handel ." Sien ook Van Vuurwr v Xerkraad Miirelig Gemeente, NG Ksrk 1979 4 SA 548 (0) op 557; Long ZJ Bishop of Cape Town 1963 4 Searte 162 op 176; Du PZessis v The Synod of the DR Chum~ch 1930 CPD 403 op 414, 417 en 426; OdendnaZ v Varr Loggerexberg en a i d e r e 1961 I SA 712 (0) op 717; nc Vou u Die Rin,qskmissie van die Ring Urn die NGK, BZmrnfuntein 1952 2 SA 83 (0 ) op 93; BredeZZ u Pienaar 1922 CPD 578 op 581; De MaaZ o Vm der Hornt 1918 TPD 277 op 2111.

gesteun wanncer oo r k c r k l i k e sake u i t s f i r i t s e l geqee moet word. D ie kerkorde

word as d i e k o n s t i t u s i e o f qrondwet vdn d i e kerk (wat te lkens op ' n kontrak

berus) aangwys en d i t moet. dan volgens d i e gewone beginsels wat op kontrak=

ts van toepassing i s , v e r t o l k word.13)

Ui t d i e vourafgaande u i t eense t t i ng van d i e regspos is ie van d i e geneenreg=

t e l i k e regspersoon i n d i e Kmeinse en Kmins -Ho l l andse reg kon geen aan=

du id ing gevind word dat d i e regspcrsoon op kontrak berus nie.14) D ie vraag

ontstaan waar d i e beg inse l vardaan k m d a t kerke se regsaard (soos d i e van

v r y w i l l i g e verenfgings sonder regspersoonl ikheid) op kontrak bcrus. D i t i s

verder 'n ope vt-aag o f d - i t b i l l i k i s d a t d i e Suid-Afrikaanse regspraak sori-

der meer op d i e standpunt staan da t a l l e kerke v r y w i l l i g e verenfgfnqs i s

sonder an op d i e wese van e l ka kerk en d i e optrcde van sodanige ke rk i n

d i e regsverkeer t c le t .15 ' Eyns ins iens i s d i t n i e korrek otn t e beweer dat

kerke nos u l tgd i n Su id-Af r ika as v r y w i l l i g e verenigings wat op kontrak

berus, get ipeer i s n ie . 16)

i 6.2 E n g e l s r e g t e l i k e i n v l o c d

Die hu id ige standpunt wat d i e Suid-Afrikaanse howe ten ops ig te van d i e regs-

pos i s i e van kerke inneem, kan hoofsaakl i k aan Engelsrcgtel i ke be5nvloeding

toeyeskryf word. By 5.1.2 h ierho i s 'n u i t eense t t i ng van d i e toepassing van

d i e konsessiesisteen op sainewerklngsgroepe gegee en i s d i e Enge ls reqte l ike

onders ke i d tussen i?lcor.jmruted a;;eocirrti,ns en wr : n r a r - , m a t ~ d ilrraociationa

b e t l e m t o ~ n . ~ ~ ) Hoewel d i e k o n s e s r i e s i s t e ~ n n i e neer i n d i e Suid-Afyikaanse I

2.1.2.4 en 2.3.2.3 h ierbo.

ik U m L v Van d m Horst 1918 TPD 277 op 281: "De Nederduitsch Her= vomdr! o f G e r e f o n e r d e Kerk van Zuid-Rfr ika, i'ih a l l o t t w wli= guuii eociebdes i n t h e Province, i s a vo luntary associat ion, a;d t he law t o be app l ied i s t h e law app l icab le t o such assocjat ions. (Kur- s i ver iny myne.) Thernn v Ring urn We11 i?zqto?z, IVC; : ;mdir t~gk~rk in SA 1976 2 SA 1 (A) op 25: "Trouens, op h i e r d i e t e r r e i n i s kerke no!? a l f y d i n ons regspraak op d iese l rde grondslag as sodanige genootskap= pe behandel . ' (Kurs iver ing nyne. )

K.yk oak 4.7.4.5 hierba.

reg ge ld nie, lO) het d i t t og I n be langr ike inv loed op d i e regspraak i n ver=

band met d i e verenigingsreg ui tgeoefen.

I i i e r d i e beginsels kom i n d i e Engelse regspraak d u i d e l i k i n Chur.i:lr nJ'

Scotland v ~ t w t ~ t o t c r r ~ ~ ) na vore. D ie Frwe Church o f SeotZcmd, wat r~ i e met

staatsinmenging i n k e r k l i k e sake genoeg geneem he t n ie , he t i n 1843 van d i e

E.st&Ei:;hcd Clzurch (wat op grond van kon ink l i ke ok t roo i t o t stand gekan

he t ) afgeskei . Omdat d i e Free ChrireR n i e deut- middel van kon ink l i ke ok t roo i

o f wetgewing ontstaan he t n ie , i s d i t as ' n v r y w i l l i g e veren ig ing wat op

kontrak berus , aangemerk .20i Hierteenoor word sowel d i e C h u ~ a h of E q L a ~ d

as d i e EstubZished Church ~cott&d op grond van d i e ve r l en ing van ewer=

Reids toesteming v i r d i e totstandkoming ddarvan as regspersone bestempel. 21)

I n Su id-Af r ika i s pres ies d iese l f de beg inse ls op p l a a s l i k e kerke toegeoas.

I n Lung 1, Rlshop oj' C q w ' ~ ' n v n ~ ~ ) word verk laar d a t d i e C l w ~ c h of EhgZmzd

i n Su id-Af r ika n i e deel van d i e Established Churcah i s n i e - d i t i s ' n ge=

nootskap wat op kontrak berus. H ie rd ie standpunt i s ook nagevolg i n De

VmrL t, C'wt ria HOIV~~~) en l a t e r e sake,24) waar b e s l i s i s dat kerke vry -

w i l t i g e verenigings o f genootskappe i s wat deur k o n t r a k s l u i t i n g opger ig

Mor~ixmm v Stm~lurd IirtiZdirrg Sdnie ty 1932 AD 229; daarna weer te lkens deur d i e howe b rves t i g .

1904 AC 505. Raadpleeg ook Smith 1914 39 ev.

Free Chrvh-saak 513: "... (T)he quest ion i s one p r i m a r i l y o f con= t r a c t , and secondlx, o f t r u s t spr ing ing from t h a t con t rac t ... ." Smith 1914 44 s&: This celebrated case i s worth dwe l l i ng upon a t some length , because i t i s the best i l l u s t r a t i o n o f what i s the l o g i c a l outcome O F t he s t r i c t con t rac t doc t r i ne as app l ied t o such associat ions. The d i f f e r e n t conclusions a t which the judges a r r i v e d should n o t b l i n d us t o the fac t t h a t there was a genuine agretllnent . ( f rom the pu re l y l e g a l p o i n t of vjew) upon the r o o t p r i n c i p l e . "

Smith 1914 3.

1863 4 Sear le 162 op 176: "The Church o f England i n places where there i s no Church es tab l ished by law, i s i n t he same s i t u a t i o n w i t h any o ther r e l i g i o u s body . . .u en op 177: '... (F )o r the purpose o f t he con t rac t between p l a i n t i f f and defendant. we a re t o take them as having contracted t h a t the laws o f t he Churdl o f England sha l l , tho~rgh o n l y as f a r as app l icab le here, govern both."

1918 TPD 277 op 281.

Le t vera l op d i e bevest ig ing h iervan i n Themri v Ring van WcZZ?:ng= tm, IVG :;mdinykerk in SA 1976 2 SA 1 ( A ) op 25.

I

ward en funksioneer. O i t i q dus d u i d e l i k d a t d i e begi l isels van d ie Engels7

r e g t e l i ke konsessiesisteen h i e r t e 1 ande gebrv ik i s om d i e bruq na d i e ged

nootskapsgedagte t e slaan. D i t hou i n d a t ' n kerk 'n genwtskap i s en da t \ d i e kerkorde d i e kons t i t u s i e o f kont rak tue le reb'ls van sodanigt. genootska

uitmaak. ' n Regspersoon kan daarvolgens s legs deur u i t d r u k l i k e owerheids- 7 toestemming ontstaan en a l l e ander groepe i s dan hoogstcns v r y r i l l l q e ver-

e ~ i i q i n g s wie se regspos is ie na d i e ana log ie van Llubs d e w d i e hof beoorz

deel word. Die konsessiesisteem i s n i e meer i n Su id-Af r ika van toepdssing

nip, maar tog gee d i e Suid-Afrikaanse howe tans n i e t r i t s l u i t s e l oor d i e

vraag o f k e r k l i ke "genootskappe" regspersone i s a t dan n i e .

Dat h i e r geen Romeins-Hollandse regsbeginsel s toegepas word n i e , spreek

vansel f . Verder word h i e r d i e heg insc ls op a l l e kerke i n Su id-Af r ika van

toepassing gmaak weens d i e besondere verholiding wat daar i n Suid-Afr ika

sedert d i e vol ksp l an t i ng tussen s t a a t en kerk bestaan he t .

I 6.3 D i e staat-kerk-verhouding seder t d.le v u l k s p l a ~ i t i n g a

6.3.1 Vroee geskiedenis

K e r b i n Su id-Af r ika was aanvanklik v o l k m e onder owerheidsbeheer. D ie

geeste l ike versorging van d i e eers tc Nederlandse set laars i s t o t 1565 deur I

s i eket roosters i n diens van d i e Nederl ands-00s- lnd iese Kompanjie beharbt i g,

Die s ieket roosters I s nd ondersoek deur en met yoedkrur ing van d i e k lac=

s i s van d i e Gfireforareerde kerk t e h s t e r d a m deur d i e Kmpsn j i e aangestel.

D ie s ieket roosters was dus amptenare i n d i m s van d i e Kompanjie en d i e Po=

l i t i e k e Raad he t i n d i e Kaap oor h u l l e werksainnhcde toes iq gehou. 25

Pla 1665 i s d i e ee rs te gereformeerde gemcenLe under d i e Ncderlandssprekende

hevo lk ing ges t i g . tluewel d i e bnmandeur aan d i e Kaap toe n i e nteer reqstreeks

oor godsdienst ige aangeleenlhede toes ig gehou he t n ie , he t d i t n i e selfcltan=

d ighe id v i r d i e eers te genleente en l d t e r e kerke beteken n ie . Atle kerkraads=

b ~ s l u i t e asook dubbe l t a l l e v i r d i e verk ies ing van ouder l inga en diakens

moes eers v i r goedkeuring aan d i e P o l i t i ~ k e Raad voorgelC word. Sedert

25) Jooste 1946 43-45; Kleynhans 1974 13.

1745 h e t ygewoon. 26)

6.3.2 &-Mist se Kerkorde

In 1803 he t J.A. de M is t i n d i e Kaap aangekan met 'n hervominysp lan wat --- * . " -.- a l l e godsdienst ige aan$eleenthede i n d i e Kaap moes ree l . Oe M is t se Kerk= - -- . " " "..& orde v i r a l l e Revke aan d i e Kaap, met ' n gedeel te wat spes i f i ek v i r d i e

Hervormde kerk (voor loper van d i e hu id ige Nedcrduits-Gereformeerde kerk)

voors ien ing gemaak het , s ien i n 1804 d i e l i g . H i e r i n . . , ..,.... . . . . . poog hy . om d i e kerk

en s taa t van mekaar t e ske i , maar op so 'n wyse dat d ie_,k$e i n a l l e op- "..-........~..~~.,","- ..-."".--"- t ~ a 1 . ~ ~ ) Volgens ~ o o s t e " ~ - ~ ~ s t a a t s =

g, beroeping van predikante en verk ie=

s i n g van kerkraadslede van so 'n omvang da t d i e kerke geeneen van h i e r d i e

handelinge se l f s tand ig kon u i t v o e r n ie . As gevolg h iervan i s d i e Hervormde

kerk f e i t l i k i n 'n staatsdepartement verander. 29)

Die ingrypendste nalatenskap van De M is t i s egter d i e f e i t dat,,,%-a:,Ee=

ie3') deur sy Kerk= i I

kom he t . ~ o o s t e ~ ) j vemoord d i t raak: i

"L)e M i s t h e t e g t e r n i e rncer h i e r d i e kerkbegr ip (verwysende na

die C a l v i n i s t i e s e kerkbeqr ip - my invoeginq) geken n ie , maar

h e t van d i e n w e rewolusicgedagte u i tgegaan, naamtik- d? t d i e

kerk n i k s anders i s as 'n,gewGAe mensl ike v e r e n i g i m . ' O a a r = --- - o'et ,hy pak qepraat van k&kgenaotskap wat t e r bevorderCcg van

1" " " " "

deug en goeie sedes 'n l ioogste k s e e e r b i c d q . . . . 1 26) Jooste 1946 49-66; Kleynhans 1974 14-16.

27) ,lcroste I946 90-107; Kleynhans 1974 29-37.

28) Jooste 1946 90-107.

29) Jooste 1946 107.

30) Kleynhans 1974 24 en 109; Jooste 1946 82; Jooste 1958 15.

31) Jooste 1958 15.

Die uitgangspunt van d i e kerkreger ing ingcvolge De M is t se Kerkorde was

d i e mcerderheidsbeginsel van bes lu i tnan lng soos d J t t?y gewone verenigings

toegepas i s ?

6.3.3 B r i t s e beheer

Met d i e oorname van d i e Kaap deur Groo t -B r i t t an je i n 1836, i s d i e Kaapse

Hervormde kerk tuegelaat om soos voorheeci t e b l y besc?a_n. Die enigste i n =

grypentle v e r s k i l was d a t d i e owerheid (wat 'n verreikende seggenskap i n d i i kerkreger ing van d i e He rvomie kcrk gdiad k e t ) m u - n i e ~ ~ e f r ~ o n d e r le!_d?_ng

van 'n Nederlandre

cystawl he: n i e . 'n

gestaan. 33) gedagte van d i e Church L f E ~ r y imar?, h e t nou aan

Hervormde kerk van 1624 bevest ig.

d i e algemene gevoel da t d ie nuwe r e g l m e n t n e t die Kerkorde ,".,., -....35r- van De ~a --,- M i s t

sou kon vervany as d i t ook deur wetgewing i nges te l sou word. O i t i s dan - "..". .. ,,,,,,.... . . . . ., , ,.. .,.*. ,.>. ..,,..,,,,,," ,,,...,...... . .. , ....... ?. .. ............................... .I . . . ,~,~~..~, , ,Y.~(~YN.

ook gedoen deur Drdonnansie 7 van 1843 (Kaap) , en o f skoon d i t d i e SePm= --.- " .-.... "..d-d--..-<,.du>,.u,a,~~

t ion of C'P.urc.4 trnd State Peti t ion g h e e t het, he t we rhe ids inmenging ook

h i e r n i e agtetweE yebly nie. 0

r , ing i n wel.gtrwing vervat . . .., . . . . ,,, , ,

g i ng i n k e r k i i k e sake. 3

32) I b i d .

33) Jooste 1958 19; Jooste 1916 108 ev; Kleynhans 1974 37 ev.

34) Kleynhans 1974 51 en 75 ev.

35) K l~ynhans 1974 78; Van der Watt 1973 32.

36) Van der Watt 1973 32-33 en 38; Kleynhanq 1974 80.

6.3.4 Ordonnaosie 7 van 1843, (Kaap)

Die bc langr ikste gevolg van h ie rd ie ordonnafisle Was dat d l @ t i p i e s e

Engel sregtet ike ree l ing wat ten opsigte v a n _ m i n c u ~ ~ o r ~ t ~ & gsoci4@ionei

geg_eld_het, _qp_*$rke- i n d i ~ Kaap&~&i," van toepasslng v . gemaak -", - mm i s . A ? was

h ie rd ie kerke s e prosedure van kerkreg<hp.,{n wetgewing vervat, i s d i e

ging geraaak en d i t het sodaende d ie opvattlng dat d ie kerk 'n genoot$d

"Hct daet m i j leed dat w i j verhinderd worden: dat w i j daardoor

verstoken zu l len b l i j v c n van de gelegenheid om, met u Weleerwaar=

den, i n t e zenden, b l j d m Wetgevenden raad, het verzoek (dat

w i j , van u tegemet zien) rn v r i j t e b l i j v e n van het administra-

tif-despcrtische wetsontwerp, hetwelk aan ons kerkgerlootschap

dezelfde onvruchtodre moeite, verdeetdheld en scheuring voor=

spel t , d i e &or dezelfde welgel i jkend voorbeeld i n de Nederlands

Cereforrneerde Kerk reeds i s veroorraakt geworden.'

Op grand van d i e f e i t dat reeds De Mist se Kerkorde soortgelyke cwerheids=

inniengicig i n kerk l i ke sake toegelaat het, i s d ie besware van d i e kerke

deur d i e owerheid gefiegeer. 39)

Ar t i ke ls 1 en 2 van d l e ordonnansie he t d i t maontlik gmaak dat iemand l i d

van d ie Hervonnde kerk kon

37) Kleynhans 1974 139; Van der Watt 1973 36.

38) Van der Watt 1973 35.

39) Ib id .

~ e e s , ~ ' ) wat ook daarop du i da t d i e H e r v o d e kerk as kurkgrosy as ' n ge- ', ,,

wone v r y w i l l i g e v e r e n i g i n E i s . H i e r d i e r e e l i n g word w e n s d i e ko l= ----,.. * "=,s-wm-.

l e g i a l i s t i e s e imp l i kas ie daarvan deur Gereformeerde teo loZ afgekcur, soos

l a t e r aangetoon sa l word.

Aangesien d i e beg insc l da t 'n kerkgenootskap op kont rsk herus, n i e u i t d i e

Romeinse o f Raneins-Hollandse reg afkomst ig i s n ie , bestaan dasr geen twy-

f e l d 'n unincarp~)r~at~d trfisneia.

&Lon op kont rak berus)

a r t i ke l 8 byvoorbeeld d

wyse as d i e kon t rakvoo rsk r i f t e van ' n v r y w i l l i g e veren ig ing v e r t o l k m w t

word, welke re6 l s s legs g e l d v i r persone wat h u l k v r y w l l l i g en kontrak=

tuee l t o t d i e nakoming van gemelde r e e l s verb ind het. A r t i k e l 9 ver leen

aan d i e l idmate en k e r k l i k e vergaderings outonoaie i n e i e sake, met d i e

voorbehoud da t d i e reqbank mag inmeng i nd ien 1 idmate o f k e r k l i ke verga=

der ings n i e h u l l e e i e wet te nakom o f i n goeie trotr optree nie.41)

6.3.5 Toepassing van Ordonr~ansie 7

teenwoordigers van d i e NC kerk i n d i e Kaapkolonie by ' n sinode s i t t i n g ....,.,,,. """ . , . , . , , ~ . . ~ . ~ m ~ ~ . ~ , " .-,-..... "* ...... ".A;. .a,*.+ L ~ ~ . , - > " . L " . ~ ~ - - - m ~ ~ ~ . , m . m m m m ~ * ~ " - - . . . ~ . . . . w

het, aan d i e hand van Ordonnansie 7 b e s l i s da t h i e r d i e ordonnansie s legs ,/ ... . .,,. . ...,...... :" : ,$.." ..,........... ............... * ...,., :." ,-.,.,: ,.;.,,.> :><",**'.*;, :,: ,,,.;;,,: .;,,.,--," ,,,," ".""..-w d,-.-,u. :~.r~;,~,,"m"~;,;~~,.~"**.~,,"m,:...hh-,.3-~-

v i r inwoners van d i e Kaapkolonie geld. D ie sinode van d i e NG kerk i n d i e -.,.-..,..... -.+-,-&.,-,wp

~ a a G i e , wat onderworpe aan bepal ings van gemelde ordonrmnsfe i s , kon

dus s l q s u i t vertecnwoordigers van d i e NG kerk i n d i e k a p k o l o n i e saam=

~ t e l word. ~!esl[1op_e.dslter:'.~~.kkeeev.e~ .a_!!e.t:~.I."~..~~~.SS.d_~~~~~der.~!~~.,.~uri sd k= s i e van d i e Kaapse Hooggeregshof geplaas, wat ingevolge Ordormansle 7 kon

. . . . . . . ... . . . ....... " ............. . . . . .: ......G: . . . j.j...ijU_j::";:,:l..l... 1..(",, . ... " ..,. .-.n..i ... :-," .... ".."-+w.-

10) Kleynhans 1974 79; Van der Watt 1973 36 en 39,

41) Kleynhans 1974 79.

42) 1862 4 Searle 86.

b e s l u i t wie s i t t i n g mag neenl i n d i e sinode en wie n i e . Oaar i s onder lneer

verk laar :

"The ordinance i s , i n f a c t , a p r i v a t e law f o r t he government

o f the Church, and i s b ind ing as a mutual agreement between

the p a r t i e s ... . These powers are very l im i t ed , scarce ly

exceeding those the Court w i 11 a1 low a vo luntary associat ion."

(OP P 99)

Ordonnansie 7 h e t voor ts toepassing gevi nd i n kerksake soos L o d o l f f mtd

%uts o ~ o b w t u o n iznd other** , 4 3 ) Liuqers v Z?U Plsssis and o t h r s , l a ) ~ , o n y

21 U i f i l l r p o f C a p T O I J ~ ~ ~ ) en Uu P k s u i s v The Synod of the Dutch HcJSmnd

~ h u r o h . ~ ~ ) n i t h e t sy hes lag i n d i e hpp8lhof i t , d i e saak The~mm zl Mng

imr k l ! i n g t o n , RC .';endingkamk in S A ' ~ ) gekry, waar appalregter Jansen d i t

s6 saamgevat het:

"Trouens, op h i e r d ie t e r r e i n i s kerke nog a l t y d op d iese l f de ---- 4 ---. *. "

grondslag as sodanige genootskappe ( v r y w i l l i g e verenjgings - " -""em "--". " -- "-""--

my invoeging) behandel. D i t i s 'n henadering wat reeds i n 1843

deur d i e wet.gewer aan d i e Kaap met Ordonnansie 7 , wat hoofsaak=

I l k gaan oor d i e 'Dutch Reformed Church i n South A f r i ca ' , ge=

v e s t i g i s . A r t i k e l 8 he t orider andere

any ac t i on o r s u i t be fore any cmpe ten t Court t o have subscribed,

agreed to , adopted o r rrcognised the sa id r u l e s and regu la t i ons

o r sane o f them i n such manner as t o be houfrd thereby in v i r sw

43) 1863 Searle 128.

4 4 ) 1866 1 Roscoe 385 op 397 en 399 .

45) 1863 4 Searle 162 op 176 en 177.

16) 1930 CPD 403 op 414 , 417 en 426.

4 7 ) 1976 2 SA 1 (A) op 2 5 .

Die" hof spreek horn n j e $ t_.oor d i e dvraag o f d f e N t kerk ' n regspersoon *."" - " - " " -- "-" n *,""" " ,-"--. " -- i s nie.48) Tog i s daar heeluat vro&re bcs l i ss ings #a t dsarap duf dat -" - kerke qemeenregtelike regspersone is.493 Sou d i e Appelhaf dus beves t i y

dat kerke regspersone i s . dan sou d i t inhou dat h i e r d i e regspersone ctp

kcmtrak gegrond i s . H i e r i n i s twee t e e ~ s t r y d i g h e d e opges lu f t :

- d i e Cngelse mo~~~~m~i ~4 msnc2'ation en d i e Romeinse *car;

was we1 op kont rak gegrond, maar geeFenvvan hu!_l_eas regs- -. - - * - - "

persone n ie ;

- d i e gemeenregte'tike rcgspersoon i s n i e op kontrak gegrond n ie . . z " . -" "d-As..-

50 ) . -" - -..._ - -.l

In Vun Rmroz r> ~erkrand, , V 6 w Z i q g c m m t e , $6' kcrk51y?4, i n d i e u i t =

spiaak TPirnbld d a t d i e respondent d i e k&Gaai "van d i e Dethlehem-Wrr=

l ig-geneente van d i e NG kerk i h d fe Oranje-Vrystaat i s , welke l iggaam

ooreenkomstig d i e ~e rko r ' de met regsbevoegdheid beklee i s . H i e r u i t kan

n i e vasgestel word o f d i e h o f bedoel het da t d i e kerkraad, gwneente o f

d i e NG kerk i n d i e Oranje-Vryctaat ( o f moont l i k a t d r i e ) met regsbevoegd:

h e i d beklee i s n i e .

D i t i s opmerkl i k da~&t-eqsjm~isie v t n kerke.nie~vduidc~ikkdde~U~CC~~~ "ho- .UIIC"-

-. _.-_ "

~ + [ i i b & ~ e s i t word nie;

aan d i e venwnging van R

48) 'Ihdmn-saak 13; De V m v R i r q s k m i s s i a zJn?z d i e Rirg urn dle NGK, B7.wmJonbein 1952 2 SA 83 (0) op 93. Le t ook op d i e gesag aangehaal i n vn 2 hierho.

49) Kyk vne 5er1 8-11 hierbo.

5Oj BanrCold 1982 126 verkTaar te reg dat v r y u i l l i g e verenigings met o f sonder regsper-soon1 i k h e i d i n d ie Suid-Rfrikaanse reg bestaan, m a r verl:eerdelik grond hy a l b e i groepc op kontrak. Hierteenoor verk laar Uys 1961 2, 4. 11 en 16 tereg da t 'n genootskap wat op kontrak be= IW, n i c 'n regspersoon +s n ie . Hy Iwweer ~ g t e r verkeerde l fk dat ke r= ke qenootskappe (dws verenigings sonder regspersoonl ikhefd) i s . Raad- p l e q 5.3.2.1 l i i e rbo v i r 'n u i t eense t t i ng van d i e standpunt dat ge= lneenreqtolike regspersoon n i e kont rak tuee l van aard i s n ie . Roe'teveld 1980 8 verk laar dat genootskappe a l t y d reaspersone i s . V i r k r i t i e k op h i p r d i e standpunt, raadpleeg vn r 5 en 68 by hoofstuk 5 h ierbo, asook teks bv vewys ing 181 hieronder.

gesk ry f word. D ie vraag ontstaan g e v o l y l i k wat d i e eiendon~sposis ie van

l i t e r d i e gmengde regsf iguur s a l wees: kragtens Rmeins-Hollandse rag i s

d i e regspersoon wat t o t stand k n eienaar van d i e kerke iendm, t e m y l \ d i e Engelse reg voorskry f da t d i e lede van I n v r y w i l l i g e veren ig ing mede-1

aars van d i e eiendom i s . Die N G kerk-w

sk ieden is en d i e v o o r s k r i f t e van Ordonna ............................................. ..-.-..... 4" .................................................................................................................................... vrywi 11 i g e vereniging (regspersoon?) beskou. Aangesien d a m geen ml ang= .......-............ ..................................................... ......-..*-.- ..-......... .*.... ... ,v..,v .. se ho fu i t sp rake oor d i e regspos is ie van G e r e f o m e r d e kerke getnaak i s .. b. nie, ontstaan d i e vraag of d l e howe d i e s e l f d e heg inse ls op Gereformerde

kerke van toepassing s a l maak. Daar i s ' n s t e r k aanduiding d a t d i t we1

d i e geval sa l wees, aangesien daar i n verske ie sake na kerke i n d i e a l -

gemeen as v r y w , i l l i g e verenigings verwys i s . 52

Gerefoeerde kerke kan m e i l i l onder d i e v o o r s k r i f t e van Ordonnansie I 1 n= il

f = j

I meerde kerke i n 1859 j u i s s t e r k standpunt teenoor owerheidsimenging i '

i n k e r k l i ke sake ingeneem i s .53) Verder h e t d i e e e r s t e Geref ormeerde ker=

ke i n d i e destydse Zuid-Afrikaansche Republiek (waar Ordonnansie 7 n i e

gegeld het n te ) t o t stand geko~n en eers daarna h e t Gerefomecrde kerke

i n d i e Kaapkolot~ie en Oranjr-Vrystaat ontstaan. I n d ie Oranje-Vrysteat

i s i n 1879 i n d i e saak V~tzter cn andererr a Den Kerkermd der Cerejbr-

~losnle Kepk te ~e tlru2,irS4) ononwonde bes l i s dat I n Gereformeerde kerk

' n korporas ie o f geineenregtelike regspersoon i s en n i e 'n r : n e i s t m

(wat op kontrak berus) n ie .

D i t s a l veel suiwerder wees om ' n Gereformeerde ke rk as 'n get?enregte=

-*----

52) Vgl Lo119 v Bishop of Cape Rwn 1863 4 Sear le 162 op 176; f l t e ~ ~ n - saak 25.

53) Jooste 1958 57.

54) 1879 OVS 4 op 6.

berus (soos wat d i e geval i n d i e Nederlandse reg i s ) , t e omskryf. 5 5 )

D i t i s 'n suiwerder tocpassing van Romins-tlollandse regsbeginsels, son=

der can met die gemengdc beginsels van 'n min.wrpornted mafionciatinn waar=

aan regspersoonl ikheid verleen i s (teens t ryd ig met Engelsreqtel i ke be=

ginsels), t e werk.

' *,, << $ " Daar bestaan 'n aantal prakt iese probleme ind ien d i e Gerefornleerdc Kerk= ,

orde as 'n kontrak omskryf sou word en d i e toe- en ~ r i t t r e d e van lidmate \$) aan d i e hand van kontrakbeginsels verklaar met word, wat hierondcr vol=

lediyer bespreek sal Voorts i s daar p r i n s i p i z l e beware teen ' 3 *b

d i e beskouing dat d ie kerk 'n v ryw i l l i ge vereniging i s wat op kontrak + Is;l-" beru; - kortweg gestel, negeer d i t d i e ewigheidsbestennning van d i e kerk

asook d i e f e i t dat lidmate deur God u i t ve rk ies is.571

Die Romeins-Hollandse regspersoonsbegrip b ied 'n veel beter verk lar ing

v ir d i e regsposisie van kerke as d i e Engelsregtel i kc genoatskapsgedagte , wat primPr op kontrak en d i e trustbeginsel berm, soos reeds by 5.2.6

en 5.3.2.5 hierbo bevind i s .

6.4 ' e e r s o e k na d i e dogrnatiek en optrode van Gerefor'meerde kerke-

Ten einde vas t e s te l wat die regsposisie van Gereforn~eerde kerke i n d i e

regsverkeer i s , moct die doqmatiese strukturw van h ierdfe kerke eerstens

ondersoek word. Aansluitend hierby sa l dan ook op d ie wyse waarop hie-

d i e kerke i n d i e regsverkeer optree, ge let m e t word.

-- 52) yy l L o n ! ~ zl b'i,ahy> of cape T m i 1863 4 Searle 162 op 175; l'herm-saak

L5.

53) Jooste 1958 57.

54) 1879 OYS 4 op 6.

55) As5er-Yan der Grinten 1980 bd 2/11 162, 164 en 186 ev; Van der Velden 2959 63. Vgl ook 5.3.1.1 hierbo.

56) Sien 6.4.2.1.1 hieronder.

57) O'Brien Geldenhuys 1945 349; Fourie 1973 132; Van der Linde 1965 19; Spoelstra 1977 50.

6.4.1 Dogmatiese s t r u k t u u ~

r ' n Gereformercle kerk word deur Geref onneerde teoloE met d i e G r i ekse

term ekkZRiLr anskryf . wat meerduidend i s deurdat d i t op sowel d i e kerk

in p l a a s l i k e s i n [ i n algemene omgangstaal 'n gemeente) as d i e un i ve r=

se le kc rk laa an.^^) Die term e k k l d s i n word v i r d i e p l a a s l i k e en d i e u n i =

verse le kerk gebruik aangesien d i e p l a a s l i k e kerk 'n verskyn ingsvon van

d i e un i ve rse le kerk i s .

6.4.1.1 D i e kerk i n p l a a s l i k e s i n

A r t i k e l 28 van d i e Nederlandse Geloofsbelydenis l u i :

"Ons g l o - aangesien h i e r d i e h e i l i g e vergadering 'n versameling

i s van d i& wat ve r l os word en daarbu i te geen s a l i g h e i d i s n i e - da t niemand, van wa t te r stand o f waardigheid hy ook a1 mag wees,

hom daaraan hehoort t e o n t t r e k om op sy e i e t e bestaan n ie , m a r

dat h u l l e almal v e r ~ l i g i s om h u l l e daarby aan t e s l u i t en daar=

nee t e verenig; om d i e eenheid van d i e Kerk t e bewaar; om h u l l e =

s e l f t e onderwerp aan sy l e e r en tug; h u l l e nek t e b u i g onder d i e

juk van Jesus Chr is tus en, as lede van d iese l f de liggaam, onder=

l i n g diensbaar t e wees aan d i e opbouing van d i e broeders volgens

d i e gawes wat God h u l l e ver leen het . En om d i t des t e b e t e r t e

kan onderhou. i s d i t d i e amp van a l l e gelowiges, volgens d i e

Cloord van God, wn h u l l e a f t e ske i van diegene v a t n i e t o t d i e

Kerk behoort n i e , en h u l l e t e voeg by h i e r d i e vergadering, op

waCLer plek God d i t ook a l y e w a t i g h e t , a1 sou ook d i e owerhede

en verordeninge van soewereine vors te daarteen wees en a1 sou

h u l l e d i e dood o f enige l y f s t r a f m e t ondergaan. Daarom handel

almal wat h u l l e van d i e ware Kerk a f ske i o f daarby n i e a a n s l u i t

n ie, teen d i e ord inans ie van God."

58) Snyman 1977 37 en 39; Du Plooy 1982 89 ev. Spoelstra 1977 25 beklan= toon eg te r d i e f e l t da t d i e p l a a s l i k e en un iverse le kerk n i e tvee

I ve rsk i l l ende kerke i s n i e , maar da t daar 'n verband t t~ssen d i e plaas=

\ l i k e en un i ve rs le le kerk hestaan. Hierop word h ieronder i n 6.4.2.1 I, v o l l e d i g e r ingegaan.

Smns word ~.kkZEst:n i n p l a a s l i k e s i n met d i e beg r i p gemeente aangedui,

rnaar t e r w i l t e van begr lpsuiwerheid word h ierna deurgaans d i e term kerk

, 3 I g e b r ~ i k . ~ ' ) Die p l a a s l i k e kerk i s dus 'n vergaderinp en versameling van

i gelowiges (u i tverkorenes) op 'n bepaalde plek.60) H i s t o r i e s h e t die kerk

, dan ook so ontwi kke l da t d i t as 'n spes i f ieke, aanwysbare vergader iny op

' ' n bepaalde ptek g e i n s t i t u e e r i s , soos t e Kor inthe, Rome en ~ e r u s a l m . ~ ' ) i

P r i n s i p i e e l besien i s d i e vergadering van g e l w i g e s n i e 'n w i l l e k e u r i q e

byeenkon~s nfe, maar i s d i t ' n vergadering van u i tverkorenes wat u i t qe=

hoorsaamheid aan God byeenkm.62) Die gelowiqes kom byeen deurdat h u t l e

h u l s e l f aan d i e v o o r s k r i f t e van God soos u f t eenges i t i n d i e Bybel en be=

l y d e n i s s k r i f t e van d i e kerk (naamlik d i e Heidelberyse Kategismus, d i e

Nedertandse Geloofsbetydenis en Dordse Leerre61 s ) o ~ d e r w e r ~ . ~ ~ ) Van der -- -

dan ook ba i c s te rk u i t teen d i e gedagte d a t d i e

kontrak berus. Die v r y d l l i g h e

staan by verenigings

passing n i e . Die l i d

a t d i e kerk 'n versmeling van persone i s wat op 'n e ie=

.,

i e .

Snyman 1977 24; Du Plooy 1979 #; Bavinck 1911 d l 4 321.

8avinck 1911 d l 4 321; Snynan 1977 37; Van der Linde 1965 20; Roele= ve ld 1958 30-34.

Hand 5: 11; 1 Kor i :2. Kyk ook Snyman 1977 37; Van der Linde 1965 20.

Bavinck 1911 d l 4 322: "Nu i s e r geen t w i j f e l aan, da t volgens de H S c h r i f t he t w z e n der kerk daar in l i g t , da t z i j h r t vo l k Gods i s . I m e r s , de kerk i s eene r e a l i s e e r i n g der verk iez ing, en deze i s eene verk iez ing i n Chr is tus t o t roeping, recktvaardiymaking, v e r h e e r l i j = k i ng . . . . De zegm ingen, wetke aan de kerk worden geschonken. ti j n i n de ee rs te p laa ts inwendig en g e e s t e l i j k van aard en bestaan i n roeping en wederg3boorte ,,,in ge loof en rechtvaardign~akinq , i n he i 1 i g = making en verheer l i jk ing . Kyk ook op 416, asook Rouwman 1928 d l 1 65.

Bavinck 1911 d l 4 323; Van der Linde 1965 19.

Van d ~ r Linde 1965 19.

Die ontstaan van d i e kontrakgedagte as begrontling van d i e kerk s k r y f Van

d r r Linde toe aan d i e r a s i o n a l i s t e wat a l l e s by wyse van onder l inge ver=

drag wou verklaar. H u l l e standpunt k m volgens hom op d i e volgende neer:

! I " D i t i s verenigings wat v r y w i l l i g en met goedkeuring van d i e s t a a t

t e r bevarder ing van 'n bepaalde doe1 t o t stand kom. D ie vereni=

gings i s ondergeskik aan d i e s taa t , te rwy l d i t heeltemal deur d i e

s taa t oorkoepel word ... . Die kerk i s dan ook b l o o t 'n veren ig fng

o f genootskap wat op v r y w i l l i g e grondslag rus. en staan ge l yk aan

a l l e ander verenigings, t envy l d i t a l l e e n i n doe1 daarvan v e r s k i l .

D ie ke rk i s 'n godsdlenst ige gemeenskap. Die gelowiges t r e e as i n=

d i v i d u e an prak t i ese redes i n gemeenskap met mekaar t o t ontwikkez

l i n g van d i e hoogste vennoens i n d i e sens, sy sedel ik-godsdienst ige

vermo&ns.Die kerk i s ' n ... genootskap om d i e erediens t e behar t ig ;

'n coZLsgium i n d ie s t a a t en we1 ' n coZZegiu l i c i t u . &5)

H i e r d i e k o l l e g i a l i s t i e s e beskouing van d i e kerk word n i e ne t deur Van

der Linde op s k r i f t u u r l i k e gronde66) afgewys nie, maar ook Du ~ 1 0 0 ~ ~ ~ )

en Van der ~ a l t ~ ~ ) spreek h u l l e s t e r k h ie r teen u i t .

-Dte b e g r i p ko l l eg ia l i sme I s u i t d i e Rmeinse r e q afkomstiq. D i t hou i n

dat d i e owemeid sekere groepe (collegia 2ic-itoP9) toegelaat h e t om t e

vergader. Gedurende d i e sewentiende eeu he t d ie humanisme en natuurregs= ?L .-

r * l e e r as voedingsbron v i r d i e ontwikke l ing van d i e k o l l e g i a l i s t i e s e kerk-

i beg r i p gedien. Die kerk i s beskou as 'n verdrag tusscn i nd i v i due en n i e

, peer as I n Goddelike i n s t e l l i n g nie.") H ie rd ie kerkbegr ip v i nd u i t d ruk=

--- 65) I b i d . Vgl ook De M is t se kerkbegr ip en Kerkorde by 6.3 hierbo.

66) Van der t i nde 1965 19: "Radikaal teenoor h i e r d i e r a s i o n a l i s t i e s e kerkbeskouing staan d i e van d i e gelowige ondersoeker, wat i n sy ken= n f s van d i e we rk l i khe id hom van d i e openbaring van G c d a fhank l i k weet. l l f e r d i e openbaring word gegee i n d i e H e i l i g e S k r i f , d i e on fe i l baa r - geTnspireerde Woord van God. "

68) 1974 ( a ) 115 ev,

69) Van de r Linde 1965 68; Du Plooy 1979 8; Kleynhans 1974 Ill.

70) Van der Walt 1974 ( a ) 115; Du Plooy 1979 8; Kleynhans i974 111.

k i n g i n d i e beginsel swietm aequaZ7:s et liberu, waar d i e r e t l s van d i e

verenigingsreg d i e nome tussen l i h a t e skep en waar a l l e gesag en Cerk=

reger ing d e w d i e l idmate aan ampsdraers opgedra word l e c c k a i a mancla-

Lu~ius).~') Van der Walt ve rk laa r te reg d a t d i e grondbeginsel van d i e

ko l leg ia l isme, naamlik d i e geweten'ivryheid van d i e enkel ing, l o g i e s h i e r =

u i t voor&loei . D i t l a a t n i e ru im te v i r d i e dwingende gesag van God soos

i n d i e &be1 enSbe lyden i ssk r i f t e geopenbaar "iFYT2) Vera1 d i e gesagsposi.7

s i e van d i e kerkraad word deur d i e k o l l e g l $ l i s t e op ' n e i esoo r t i ge wyse

ve r to l k , naaml i k dat d i e kerkraad a l l e gesag aan d i p l idmate ont leen.

D i t l a a t r u im te v i r d i e l e e r van vo iksoewere in i te i t , w a t geen ander ge=

Ingevolge - ko l l e g i a1 i s t i e s e beginsel s b e r m d i e regeerniag van d i e kerk

by d i e l idmate en kan d i t deur hu! l e s e l f u i tgeoefen word. Weens praktie.

se oorwegings wo-rd d i e regeemag -egter aan ' n vgrkose kerkraad opgedra.

I n d i e Kerkorde van Oe M i s t was reeds heelwat k o l l e g i a l i s t i e s e kenmerke vet-=

v a t en d i t i s i n Ordonnansie 7 van 1843 (Kaap) be vest^^.'^) Van de r ~ a l t ' ~ )

du i d i n k k aan da t d i e s t G d teen d i e ko l l eg ia l i sme een van d i e redcs i s

waarm d i e Gerefomeerde kerk i n 1859 t o t stand gekom het . Om 'n Gemfor=

meerde kerk dus aan d i e hand van d i e bepal ings van Ordonnansie 7 van 1843

t e bestempel as ' n v r y w i l l i g e veren ig ing r a t op kontrak berus, i s om d i e

doqnatiese s t ruk tuu r van h i e r d i e kerk t o t a a l t e negeer.

71) Van de r Walt 1974 ( a ) 115; Du P l m y 1979 9; Van der Linde 1965 78.

72) Van der Walt 1974 (a ) 116.

73) Van der L inde 1965 79,

74) Van dcr Walt 1974 (a ) 121; Kleynhans 1974 109, 139; Van de r Watt 1973 30 en 36.

75) 1974 (a ) 121. Raadpleeg ook Jooste 1958 57.

/-. I TeoloZ van d i e Gerefoneerde kerke beklemtoon d i t da t d i e p r e s b i t e r i a l e i kerkreger ings te lse l as ui tgangspunt v i r d i e wyse van k e r k i n r i g t l n g en

I kerkreger ing dien. H ie rd ie s t e l s e l hou d i e volgende beginsel s i n : I I

6.4.1.1.1 Die o laas l i ke kerk word as ui tgangspunt v i r d i e ve rwerk l i =

k i n g van d i e koningskap van Chr is tus geneem. So word d i e s igbare openba-

r i n g van d i e kerk van Chr is tus op aarde i n d i e p l a a s l i k e ke rk ve rges ta l t

en i s d i t a l t y d d i e byeenkoms o f vergadering van gelowiges op 'n spesi.

f i e k e plek. Van der ~ i n d e ~ ~ ) verk laar : "Die onslgbare un i ve rse le kerk

as d i e liggaam van Chr i s tus word stuksgmys op e l ke p lek s igbaar as ' n

nadere organ isas ie daarvan, en daarom I s d i e p l a a s l i k e kerke ook qelyk=

soo r t i ge de le van d i e un iverse le kerk." Die se l fs tand ighe id van d i e

p laas l i k e kerk r o r d onder a1 l e omtandighede beklemtoon, met d i e een kwa=

l i f i k a s i e dat d i e p l a a s l i k e kerk onder d i e hoofskap en gesag van Chris=

t u s staan. Lidmaatskap van 'n p l a a s l i k e kerk word dus as v e r e i s t e ges te l

a lvorens ' n persoon deel van d i e kerk van Chr is tus vorm.

6.4.1.1.2 DIe kerk word u i t geroepenes ( l idmate) s a a q e s t e l en deur

ampsdraers geregeer. Die ampsdraers i s eg te r n i e verteenwoordigers van

d i e 1 idmate i n d i e s i n dat h u l l e hu l regeemag en gesag van d i e l idmate

verkry n ie , maar h u l l e verkry a l l e gesag van God soos d i t i n d i e Bybel

geopenbaar en dienoareenkoeatig i n d i e b e l y d e n i s s k r i f t e ve rva t i s . A l l e

mag i n d i e kerk herus dus by Chr istus, wat gesag regstreeks dcur Sy Gees

en Waord uf toefen. Die ampsdraers i s n iks anders as ins t runante waardeur

h i e r d i e mag van Chr is tus i n d i e kerk u l tgeaefen word n ie . Gesag word dus

n i e verbfnd aan d i e persone van d i e mense wat d i t u i t o e f e n n ie , maar we1

aan d i e amp (diens) waar ln h u l l e ges te l i s .77)

knpsdraers i s dus n i e i n eers te i ns tans ie verteenwoordigers van d i e l i d -

mate nie, maar h u l l e ampswerk du i op diens aan d i e l idmatc . H ~ l l l e word

we1 deur d i e l idmate en u i t d i e l i c h a t e verkies, maar dan slegs om God

se gesag ten u i t v o e r t e br ing . D i t i s dus n i e afgeleide gesag i n d i e

76) 1965 83. Sien ook Snyman 1977 37 en 40; Du Plooy 1979 23.

77) Van der Linde 1965 86.

opslg dat dSt van d ie lidmate afkrwnstig i s nie.") Die arnpsdraers 5s

wel organe7') wat deur d i e l idmate aangewys word, naar d l e lidmate word

n i e as 'n gesagsliggaam oor d ie ampsdraers ges t e l n i e en d i e qesdg wat

d ie ampsdraers uitoefen, rnoet i n ooreens tming met d i e Bybel, belyde=

n i s s k r i f t e en d ie Kerkorde uitgevoer word. Sowel d i e ampsdraers as d ie

l idmate staan dus onder d ie gesarJ van Christus soos i n Sy Woord geopen=

baar .80)

So het elkeen sy e i e gesag en opdrag: d i e gemeente, byvoorbeeld, met d ie

verkiesing van kerkraadslede en d i e beroeping van 'n predikant en d i e

kerkraad met d i e toesig oor b ~ d i e n i n g van d ie Voord, gebruik van Sakra=

mente en d i e ui toefening van kerk l i ke tug. 81 1

'n Kerk i s dus n i e I n demokratiese i n s t e l l i n g waar d i e l ldmate Insprztak

i n d ie kerkregering het nie, rnaar d i e l idmate word geregeer d e w amps.

draers va t met Goddel i ke gesag beklee is . Die lldnrate he t ook weer 'n

e i e amp o f funksie, wat eweneens met Goddelike gesag heklae i s en ten

opsi gte waarvan d ie kerkraad n i e d i e f i n a l e seggenskap het nie.82) kmp

heteken dus noo i t dat 'n persoon met 'n sekere rang o f status beklee i s

nie, m a r d i t i s d i e ui toefening van 'n

A r t i k e l 17 en 84 van d ie Gereforn~~erde Kerkorde skryf dan ook voor dat

d i e gelykheid van kerke, kerkrade en lidalate te a l l e tye gehandhaaf moet

word. Die kerkraad en lidneate i s noo i t geskel n ie , maar word ne t van me=

kaar onderskei. Daar bestaan dus 'n organiese eenheid tussen d i e kerkraad

as regeerorgaan en d i e 1 idmate, wat n i e soos 'n groep onmondiges ger'egeer

word n i e . Elkeen oefen egter gesag op e i e te r re in u i t . 84

Van der Walt 1974 (a) 57; Van der Linde 1965 88 en 89.

Van der Linde 1965 88; WGB a r t 30 en 31; KO a r t 11, 22 en 23.

Van der Linde 1965 89; Bavinck 1911 d l 4 413 ev.

Bavinck 1911 d l 4 416 ev.

Van der Linde 1965 82: "A l le o u t o r i t e i t , a l l e gesag i n d i e erctmia gaan op Chri stus terug . " Van der Linde 1965 39; Kruger, Du Plessls en Spoelstra 1966 17 ev.

Van der Linde 1965 92. Van der Walt 1974 ( a ) 181 dui u i t vaer ig aan wat d ie mondigheid van d i e lidmate (gemeente) inhou.

' n HiGrargie van ampte i n volgorde van be langr ikhe id bestaan n ie . Die

aard van d i e onderskeie ampte v e r s k i l , maar daar i s geen rangorde van

d ienste n i e . D i t g e l d ook v i r d i e verhouding tussen ainpsdraers en l i d =

mate. Predikante en ouder l inge onderwerp derhalwe n o o i t l idmate aan hul:

l e w i l n ie , maar h u l l e dien en bedien d i e l idmate met d i e w i l van Chris=

tus, wat a l l e e n heerskappy oor Sy kerk v o w . Die k e r k l i k e mag i s derhal=

we dienend efi n i e heersend van aard n i e . 85

6.4.1.1.3 Du loo^'^) wys daarop dat d i e ke rk ook ' n regsgemeenskap

i s , met ander woorde dat regshandelinge deur d i e kerk u i tgevoer word.

D ie regshandelinge i s eg te r steeds onderhewig aan d i e v o o r s k r i f da t d i e

ke rk s legs d i e w i l van G o d mag u i tvoer.

Die ui tgangspunt by d i e p r e s b i t e r i a l e kerkreger ings te lse l i s a l t y d dat

d i e p l a a s l i k e kerk outonoan i s en f i n a l e seggenskap i n sy e i e sake het .

Tog staan d i e p l a a s l i k e kerk n f e a l l een n ie , maar a l t y d i n noue verband

met ander p l aasl i k e kerke met d iese l f de be1 ydeni s , omdat a1 l e p l aasl i ke

kerke s igbare openbaringe van d i e een, un i ve rse le kerk van Chr is tus i s .

D i t i s noodsaakl ik da t regsprekers kennis moet neem vafi d i e onderskeid

tussen d i e k o l l e g i a l e en p r e s b i t e r i a l e s t e l s e l s en rekening moet hou met

d i e f e i t da t Gerefomeerde kerke d i e laasgenoende s t e l s e l van kerkrege=

r i n g volg. D i t i s vera l van belang by d i e beoorde l ing van d i e u i t oe fen ing

van k e r k l i k e t u g en d i e verhouding van p l a a s l i k e kerke t o t mekaar, SODS

d i t by d i e hou van meerdere vergaderings na vore k m .

6.4.1.2 D ie kerk i n un iverse le s i n

Ole standpunt dat d i e p l a a s l i k e kerk as openbaring van d i e kerk (l igqaam)

van Chr i s tus op ' n bepaalde p lek g e i n s t i t u e e r i s , i s n i e ' n aanduiding

daarvan da t p laas l i ke kerke 10s van mekaar staan n ie . A l l e g e l w i g e s word

ook t o t d i e eenheid van d i e un iverse le kerk (l iggaam van Chr i s tus ) verbind.

85) Krliger, Du Pless i s en Spoelstra 1966 501 en 502.

86) Du Plooy 1982 49 en 148 ev.

"Clanneer ons d i e Nuwe Testament nagaan, word d i t du-idelik, soos h i e r =

orrder sa l btyk, dat sowel d i e weretdwye geloofsgemeenskap i n d i e nuwe

bede l ing as d i e p l a a s l i k e gemeenskappe van gelowiges met d i e woord

ekkZEsitr aangedui word," sP Du ~ l o o y . ~ ~ ) ' n Pl aasl i k e kerk i s dus d i e

s igbare openbaring van d i e un i ve rse le kerk ( l iggaam van Chr is tus) op ' n

bepaal de p l ek.

Die band wat tussen p l a a s l i k e kerke hestaan, word as kerkvcrband aan=

gernerk. Tog m e t ' n mens v e r s i g t i g wees om n i e kerkverband as s inmiern

v i r d i s un iverse le kerk t e gebruik nie. Hieronder sa l aangetoon word

dat d i e un iverse le kerk d i e voomaarde v i r en n i e d i e gevolg van kerk=

verband i s n ie . 88)

Dat d i e beg r i p kerkverband v i r ve rsk i l l ende ve r to l k i nqs vatbaar i s ,

b l y k u i t d i e volgende:

R m s e teoloP wys d i e un i ve rse le kerk, n a m l i k (volgens h u l l e ) een s ig=

bare w@reldkerk met d i e Pous aan d i e hoof daarvan, as kerkverband aan.

Die p l a a s l i k e kerke vonn onderafdel ings van h i e r d i e wirrefdkerk en gaan

i n d i e eenheid o ~ . ' ~ )

6.4.1.2.2 D ie independent ist iese s t e l s g :

By h i e r d i e s t e l s e l word d i e ander u i t e r s t e beklemtoon. Die l iggaan van

Chr is tus word s legs i n d i e p laas l i ke kerke geopenbaar en d i t i s a l s e l f =

Du Plooy 1982 49 en 148 ev.

Du Plooy 1982 82. Raadpleeg ook Van de r L inde 1965 116 ev; Snyman 1977 39 ev. A r t 27 NGB l u i : 'Dns g l o en b e l y 'n enige ka to l i eke o f algemene Kerk wat 'n h e i f i g e vergadering i s van almal wat waa r l i k i n Chr is tus g lo , wat h u l l e h e l e sa l i ghe id i n Jesus C h r i s t r ~ s verwag en gewas i s deur sy bloed, g e h e i l i g en versezl deur d i e Hei l i q e Gees. H ie rd ie Kerk was daar van d i e begin van d i e w&reld af en s a l daar wees t o t aan d i e einde toe, soos d a a r u i t b l yk da t Chr istr ls ' n ewige Koninq i s wat n i e sonder onderdane kan wees n ie . "

Spoelstra 1967 26. Sien teks by verwysing 97.

Van der Walt 1974 (a) 99; Du Plooy 1982 83.

standige, s igbare openbaring wat plaasvind. Sodoende i s p l a a s l i k e kerke

heeltemal onafhank l ik van mekaar en a1 wyse waarop d i e kerk as eenheid

kan funksioneer, i s deur 'n onsigbare, geeste l ike band wat a l l e g e l m i =

ges met Chr is tus bet.") Kerkverband h e t dus geen betekenis i n d i e re=

ge r i ng van p l a a s l i k e kerke n i e .

6.4.1.2.3 O i e k o l l e g i a l i s t i e s e s t e l s e l :

\Her word d i e ksrkuerbawl as ' n kerk g e i n s t i t u e e r en aan 'n un iverse le

gemeenskap wat sigbaar, as ' n coppus optree, ge lykgeste l . Die s inode

word ' n korporat iewe l iggaam en word soms kerk en soms d i e orgaan van

d i e kerkverband genoem. Die b e s l u i t e en handelinge van d i e sinode word

dus.as d i e b e s l u i t e en handelinge van d i e kerk (kerkverband) b e ~ t e r n p e l . ~ ~ )

In werk l i khe id word d i e kerkverband h i e r ' n ke rk wat u i t ve rsk i l l ende

p l a a s l i k e kerke saamgestel word: ". .. sodat ons van d i e ve rsk i l l ende

en f n een kerkverband saamgesnoerde kerke mag spreek i n d i e enkelvoud

as h i e r d i e o f daardie kerk," aldus 0 ' 6 r i e n - ~ e l d e n h u y s . ~ ~ ) Ook Four ie

du i aan da t d i e kerkverband as kerk ' n voortdurende verband. 'n eenheid

i n korporat iewe s i n i s . 93)

O i t hou onder meer i n dat l idmaatskap van d i e kerk n i e noodwendig aan

l idmaatskap van ' n p l a a s l i k e kerk verb ind hoef t e word n ie , maar a l l een

aan 1 idmaatskap van d i e kerkverhand .94) Die kerkverband i s dus ' n korpo-

ra t i ewe eenheid wat d i e p lek van d i e p l a a s l i k e kerk inneem en deur d i e

sinode gereqeer word. Hierdeur word d i e se l f s tand ighe id van d i e plaas=

1 i ke kerk op d i e agteryrond gesku i f .

90) Du Plooy 1982 83 ev; Van der t i n d e 1965 124; Van der Walt 1974 (a) 124.

91) Du Plooy 1979 74; Du Plooy 1982 82; O'Brien Geldenhuys 1945 313.

92) O'Brien Geldenhuys 1945 313; Van der L inde 1965 118.

93) Four ie 1973 61: "Die j u r i d i e s e konst ruks ie van d i e kerkverband wat as 'n regspersoon deur d i e s inoda le o f r ingsvergader ing as orgaan handel, s l u i t aan by d i e oudste en suiwerste gereformeerde t r a d i = s i e . " (S ic . )

94) A r t 1 en 2 Ordonnansie 7 van 1843; Van der Ma l t 1974 (a) 119; Van der Watt 1973 30.

Die kerkreger ing i s s inodokra t ies an gesag daal h i e r a r g i e s van d i e s ino=

de t o t by d i e p l a a s l i k e gemeente n e w . Kerkrade en r i n g e neem we1 deel

aan d i e kerkregering, maar ne t v i r sover d i e sinode gesag aan h u l l e de-

legeer. Van de r ~ i n d e " ) verk laar :

"Prak t ies kon~ d i t daarop neer dat ve ra l d i e kerkraad groten=

deels administrat iewe l i q g a m i s waardeur d i e sinode werk. S e l f s

d i e pred ikant word i n d i e naam van d i e sinode bevest ig. H ie rd ie

amp i s n i e aan d i e p l a a s l i k e kerk verbonde n i e , ntaar we1 aan die

K w k , wat aan d i e besondere ampsdraers ' n werkkr ing toewys."

Voortv loelend u i t d i e bepal ings van Ordonnansie 7 van 1843 (Kaap) word

d i e kerkorde dan bestanpel as 'n kant rak tue le k o n s t i t u s i e waaroo d i e

kerk as korporat iewe eenheid gegrond is.96) Dat d i t wesenl ik teenst ry=

d i g i s da t ' n korporat iewe eenheid op kontrak berus, i s reeds by 6.3.5

h ie rbo beklemtoon. D i t l e i m k nmdwendiq t o t d i e sienswyse da t d i e

kerkverband 'n kerk naas (en somtyds bo) d i e p l i m l i ke kerk i s .

6.4.1.2.4 Die p r e s b i t e r i a l e kerkbegr ip:

Op s k r i f t u u r l i k e gronde verk laar Du ~ l o o y ~ ' ) I n verband met d i e kerk=

verband dat : ". .. d i e doop en d i e apostels j u i s d i e kerke ( p l a a s l i k e

kerke - my invoeging) onder l ing verb ind h e t as ' n eenheid, maar d i t

n i e een un ive rse le kerk gemaak h e t wat eigbanr naas d i e p l a a s l i k e kerk

bestaan he t nie." Die uitgangspunt i s dus dat kerkverband n i e aan d i e

un i ve rse le kerk ge lykgeste l kan word n i e . Kerkverband w r d ook n i e ge=

i n s t i t u e e r t o t 'n korporat iewe 1 iggaam o f 'n regspersoon n ie , maar kerk-

verband v l o e i voo r t u i t d i e f e l t da t d i e un i ve rse le kerk ekunrenies (w$= re ldwyd i n Chr is tus een) i s . UPrel&yd s laan n i e ne t op a t l e nasies en

95) Van der Linde 1965 119: "H ie rd ie kerkbegr ip b r i n g mee da t d i e plaasz l i k e kerk wat i n d i e Kcrk verdwyn het , n i e meer prim% d i e openba. r i n g van d i e liqgaanb van Chr is tus i s n le , maar we1 van d ie Kerk, as korporat iewe eenheid waarin d i e p l a a s l i k e kerke verdwyn het."

96) Van der t i n d e 1965 122.

vo l ke n ie , m a r ook op a l l e ges lagte deur d i e eeue heen. 98

Die beg r i p un iverse le kerk h e t 'n e iesoo r t i ge betekenis wat soos v o l g

onderskei kan word :99

- openbar ingshistor ies: d i t du i h i e r n i e op d i e t o t a a l van "gemeen=

t e s " n ie , m a r op a l l e gelowiges wat deur Chr is tus ve r l os i s ;

- ch r i s to log ies : d i t ve rges ta l t d i e l iggaam van Chr is tus as ' n een=

h e i d op aarde;

- eskatologies: d i t du i op a1 d i e u i tverkorenes van God.

Du loo^^^) s t e l d i t s6:

"Wanneer e k k l d ~ i u i n sy h e i l s h i s t o r i e s e betekenis gebruik word,

as aanduidinq van d i e vo l k van God, 1@ h i e r i n reeds d i e be=

g inse l opges lu i t da t h i e r d i e vo lk oor d i e wereld heen i n

nouste verband met mekaar staan. H ier i r r moet kerkve~bcnzd dan

oak gefundeer word. "

Weens d i e f e f t d a t daar 'n un i ve f se le kerk bestaan, hestaan daar m k

'n verband tussen kerke van d iese l f de be lyden is en ke rk reg te l i ke orga=

n i sas ie . H fe rd fe band i s eerstens 'n gees te l i ke en onsigbare band wat

u i t d i e eenheid i n d i e un iverse le kerk voortv loei . lo1) Elaar h i e r d i e ver=

band n e m ook ' n s igbare gesta l t e aan wanneer g l aasl i ke kerke t o t meer=

Snpan 1977 40 en 41: "Ekumenies w i l dan s6: D ie ganse mensheid i n vo lkere en geslagte, maar ook heel d i e mensl ike lewe omvattend. Die kerk staan in organiese samehang met d i e lewe. D i t i s d i e v o l k van God op aarde ... ." Du Plooy 1982 90 en 91.

Van der Linde 1965 130: "Die eenheid van d i e un iverse le kerk, d i e e n kerk as liggaam van Christus, i s u i t e r a a r d eerstens i n d i e gees te l i ke g e l d . Verspreid oor d i e ganse aarde i s d i e lede van d i e 1 iggaam deur d i e s e l f de geloof aan d i e 6 t h Here verb ind . . . . D i t i s ook onmoontl ik v i r a1 d i e lede om as 6 t h s igbare en georga= niseerde vergader ing van gelowiges g e s t a l t e teenoor d i e wereld aan t e neem."

dere vergaderings toetree. Die p l a a s l i k e kerke word almal daardeur ge=

kenmerk da t h u l l e as gemeenskap van gelowiges d i e naaw en koninkryk van

God be l y . Waar daar ' n eenheid i n be lyden is asook d iese l f de kerkregte=

l i k e organ isas ie bestaan, i s d i e s k r i f t u u r l i k e opdrag da t d i e p l a a s l l k e

kerke met mekaar i n gemeenskap moet t ree . D i t geskied i n en deur d i e

kerkverband. 102 )

Die un iverse le kerk gaan a l t y d aan d i e p l a a s l i k e kerk vooraf, maar e l ke

p l a a s l i k e kerk i s d i e s igbare openbaring van d i e un i ve rse le ke rk op ' n

bepaalde plek. Daar i s dus 'n eenheidsband tussen un iverse le en plaas=

l i k e kerk, maar t og i s e l ke p l a a s l i k e kerk 'n se l f s tand ige openbaring

van d i e kerk van Chr is tus .

"Die p l a a s l i k e kerk i s d i e un i ve rse le kerk op ' n bepaalde

p lek . D i t i s eg te r n i e d i e enfgs te kerk n ie , n i e d i e en igs te

liggaarn van Chr is tus n ie . D i t i s n i e 'n onderafdel ing van d i e

eint7ike kerk n i e en behoor t as 'n deel aan d i e un i ve rse le

kerk . . . . Die p taas l i k e kerk i s 'n k m p l e t e l iggaam van Chris=

tus, maar nog n i e dic kanplete 1 iggaam n i e. Daarom m e t kerke

onder l lng 'n eenheid en i n te ra fhank l i khe id vorn," a ldus Du

Plooy. 103)

Weens h i e r d i e eenheid i n d i e un i ve rse le kerk, moet d i e verband tussen

p l a a s l i k e kerke ook sigbacw na v o w kom en dan we1 by wyse van onder=

l i n g e gemeenskap wat tussen p l a a s l i k e kerke moet plaasvind.104) h d a t

p laas l i ke kerke wat een be lyden is n a s t m e f n i e n e t d i e belydenis i n d i e

p taas l i ke kerk t o t v o l l e openbaring kan l a a t korn n ie , i s kerkverband

dus 'n gegewene en ' n opdrag. 105)

102) Spoelstra 1967 26; Ou Plooy 1982 61: "...(D)ie belydenis van d i e koninkryk van God . . . i s oak d i e g roo ts te enkele f a k t o r wat d i e plaas= l i k e kerke aan mekaar verb ind ..." ; s ien ook aw 213.

103) 1979 28. Kyk ook Van der Linde 1965 132; Spoelstra 1977 24; Snyman 1977 44; Visser 1982 219.

104) Van der Linde 1965 131.

105) Du Plooy 1982 117 en 120: "Daar i s dus maar net een un iverse le kerk van God wat op ba ie plekke bestaan en wat atmat met ~ k a a r in kerk= verband staan." Visser 1982 214-218.

Kerkverband i s dus i e t s wat be lee f word tussen p l a a s l i k e kerke wat

een be lyden is he t en j u i s i n d i e belewing daarvan kom kerkverband t o t

s igbare openbaring. O i t i s n i e s legs I n gees te l i ke band n ie , maar o r a l

waar p l a a s l i k e kerke t o t meerdere vergaderings toetree, word d i e kerk=

verband s igbaar geopenbaar. 106)

Tog m e t daarteen gewaak word om onder kerkverband 'n i n s t i t u t e r e een=

h e l d t e verstaan. ~ ~ o e l s t r a l ~ ~ ) waarsku tereg dat n i e van p l a a s l i k e

kerke i n kerkverband gepraat moet word asof h u l l e as kerkverband kor=

p o r a t i e f bestaan n ie , maar d a t h u l l e in kerkverband gesamentl ik, maar

naas mekaar, moet en kan bestaan. Naas d i e p l a a s l i k e kerke ontstaan daar

n i e 'n eenhe ids ins t i t uu t of 'n ge ins t i tueerde kerkverband wat met 'n

sinode o f 'n ander meerdere vergadering vereenselwig kan word o f met

regspersoonl i k h e i d bek lee kan word n ie . Kerkverband i s dus 'n bestaans.

wyse wat e i e aan d i e kerk i s en wat daartoe l e i da t d i e gelowiges a l t y d

daarvan bewus i s d a t h u l l e deel van d i e un i ve rse le kerk uitmaak. 108)

Dte p r e s b i t e r i a l e kerkreger ings te lse l hou dus d i e volgende i n :

- Oie p l a a s l i k e kerk i s 'n s igbare openbaring en organ isas ie van d i e

un i ve rse le kerk, Die p l a a s l i k e kerk is d i e un iverse le ke rk wat op ' n

bepaalde p l e k s igbaar g e i n s t i t u e e r word.

- P l a a s l i k e kerke h e t d i e opdrag om h u l l e i n kerkverband t e verenig.

Geeste l ik en h i s t o r i e s i s h u l l e v e r p l i g om gemeenskap met d i e wat

d i e s e l f d e ge loof dee lag t i g i s , t e onderhou.

- Kerkberband tussen kerke wat n i e d iese l f de be lyden is he t n i e o f wat

d iese l fde b e l y d e n i s s k r i f t e v e r s k i l l e n d v e r t o l k en k e r k r e g t e l i k ver:

s k i l l e n d georganiseer i s , i s n i e moont l i k n i e , aangesien eenheid i n

106) Ou Plooy 1982 138 en 238 ev.

107) 1977 58; Ou Plooy 1982 82.

108) Du Plooy 198'2 139; Spoelstra 1977 25.

belyden is d i e samebindende f a k t o r by kerkverband i s . Tog 1s almal

deur d i e doop lede van d i e un iverse le kerk. Weens d i e qebrnke werk=

l i k h e i d waarin d i e gelowiges lewe, i s d i e belewinq van kerkverband

eg te r nog o n v o l k m .

P rak t i es word kerkverband tussen Gereformeerde kerke soos v o l g beleef: 109)

- Die p faas l i ke kerk kan n e t geregeer word i nd ien daar met d i e eenheid

wat tussen se l f s tand ige p f a a s l i k e kerke op grond van d i e een he l y=

denis bestaan, reken ing gehou word. Net so min as rvat ampsdraers

onafhank l ik van rsekaar kan optree, net so min kan kerkrade van plaas-

l f k e kerke onafhank l ik staan. Deur d i e hou van meerdere vergaderinqs

word eenpar igheid i n kerkreger ing bewerks te l l i g .

- Hoewel kerkverband permanent be1 eef word, i s rneerdere vergaderings

b l o o t t y d e l i k van aard en i s daar geen sprake daarvan da t d i t d i e

se l fs tand ighe id van d i e p l a a s l i k e kerke ophef o f t o t d i e versmelt ing

t o t 'n korporatiewe groothe id l e i n i e . Daar k m g w n p e m n e n t e , 00-

koepelende liggaam met of sonder regspersoonl ikheid naas o f bokant

d i e p l a a s l i k e kerke t o t stand n i e . Daarorn kan kerkverband nok n i e

as ' n vennootskapllO) o f as 'n genootskaplll) g e t i peer word n ie .

'n Genootskap i s ook maar 'n liggaam (weliswaar sonder regspersoon=

l i k h e i d ) wat permanent bestaan en v a t as 'n gefns t i tueerde c n t i t e i t

Van der Linde 1965 132 ev.

Kruger, Du P less is en Spoelstra 1966 178; Roeleveld 1980 6. ea~nford 19132 1 d e f i n i e e r ' n vennootskap as: "... a l eqa l r e l a t i o ~ i s h i p a r i = s i n g from an agrement between two o r more persons n o t exceedinq twenty, each t o con t r i bu te t o an en te rp r i se w i t h the ob jec t o f mak= i n g p r o f i t s and t o d i v i d e such p r o f i t s . " D i t i s onmoontl ik an kerk= verband as 'n vennootskap t e bestempel. Vql oak Uys 1961 13: "As persone ooreenkm om 'n g e s m e n t l i k e regshandeling v i r winsdoel aan t e qaan, het h u l l e ' n vennootskapsooreenkoms ges lu i t . " Bamford 1982 117 d e f i n i e e r ' n genootskap ( v ~ l Z u r ~ t n r y af i f iociat ion) as: ". . . a l ega l r e l a t i o n s h i p which a r i ses f rom an agreement among three o r more persons t o achieve a common ob jec t , p r i m a r i l y o the r than the making and d i v i s i o n o f p r o f i t s . " Ook Uys 1961 13: "As per= sone ooreenkom om gesamentl i ke regshade l inge v i r ' n ideEle doe1 aan t e gaan, h e t h u l l e 'n genootskapsooreenkatts g e s l u i t . " Daar kan d m n i e met Roeleveld 1980 8 saan~gestm word dat ' n genootskap 'n regspersoon i s en d a t ' n snrietas d i e ooreenkonls met d i e oog op d i e u i t v o e r i n g van i d e l l e d o e l s t e l l i n g s i s n ie . 'n SoAetos kan sowcl ' n genootskap as ' n vennootskap wees; raadpleeg ook teks by vemy= s ing 181 h i eronder.

onderhewig aan kon t rakvoo rsk r i f t e handel, D i t b r i n g weer mee clat

daar pemanensie aan meerdere vergaderings ver leen word en d a t daar

' n oorkoepelende organ isas ie ontstaan . Nog rninder kan kerkverband

as 'n korporatiewe eenheid112) omskryf word. O i t sou l e i t o t d i e

gedagte dat een g roo t l iggaam deur d i e samesmelting van 'n aantal

k l e i n e r l iggame ontstaan, wat h i e r j u i s n i e d i e geval i s n ie . Ker=

ke kcin dus saam in kerkverband en n i e as kerkverband n ie .

- Kerkverband i s n i e kontraktueel van aard n ie , andat daar geen e le=

ment van v r y w i l l i g h e i d bestaan n ie . D i t i s 'n bevel da t kerke i n

verband moet t r e e en aangesien d i t i e t s i s wat be leef word, i s d i t

n i e moont l i k am ' n kont rak tue le verhouding daa ru i t a f t e l e i n i e . 113)

Hieronder sa l daarop gewys word da t d i e G e r e f o m e r d e Kerkorde ook

n i e kont rak tuee l van aard i s n ie .

- Die gesag van meerdere vergaderings i s e iesoo r t i g . Kerke dra n i e

gesag aan meerdere vergaderings oor n i e en d i e gesag van meerdere

vergaderings vervang ook n t e d i e van kerke nie.Die gesag van meer=

dere vergaderings v l o e i daa ru i t voo r t da t d4t ' n gesarnentlike he=

s l u i t van meer kerke i s en daarom gesag d ra wat d i e p laas l i k e kerk

bind. D i t I s gesag wat u i tgeoefen word rakende sake waaroor d i e

p l a a s l i k e kerk n i e gesag mag o f kan u i t oe fen n ie , soos b y 6.4.2.3

h ic ronder vo l l ed ige r bespreek word.

Daar i s n e t een gerag van toepassing op kcrke, en d i t i s d i e gcsaq

van God. Kerke wat ill meerdere vergader ing byeenkm, verkry n i e 'n

ander soo r t gesag n ie . Tog d ra d i e b e s l u i t e gesag ten ops ig te van

p l a a s l i k e kcrke en i s d i t n i e b l o a t adviserend van aard n ie . D i t i s

bindende bes lu i t e , lnaar d i e meerdere vergadering s e l f i s tie belang=

r i k e r of h i e ra rg ies hoer as 'n kerkraad n te . D i t i s dus 'n vergade=

r i n g van m m r kerke en d a a r m met bindende gesag, maar n i e '11 kor= porat iewe liggaam waaraan p l a a s l i k e kerke onderwerp word n i e . 114)

112) Bowman 1937 71 en 72. Van der Linde 1965 138 en 139 n e m s te rk standpunt h ie r teen i n .

113) Du Plooy 1982 238 en 269.

111) Kruger, Du P less is en Spoelstra 1966 229-231; V isser 1982 226-230 en 304-356.

I nd ien 'n meerdere vergadering 'n b e s l u i t van 'n mindere

r i n g hers ien, word dJe ~ i n d e r e vergader ing se b e s t u i t n i

sprekend deur d i e van d i e meerdere vergadering vervang n ie . DSe ""2

mindere vergadering moet s e l f sy vo r i ge b e s l u i t herroep o f wysig.

Sou ' n mindere vergadering n i e bere id wees om met d i e b e s l u i t van

d i e meerdere vergadering t e kmformeer n ie , i s d i e en igs te ui tweg

da t d i e bet rokke kerk u i t d i e kerkverband moet tree.'15) D i t staan

d i e betrokke kerk wat n i e met d i e b e s l u i t van 'n k l a s s i s tevrede

i s n ie , n a t u u r l i k v r y om ingevolqe a r t i k e t 31 van d i e Gereformeer=

de Kerkorde i n h e r beroep na 'n p a r t i k u l i e r r ! sinode (en daarna d i e

nasionale sinode) t e gaan.

Ook i n d i e geval van d i e kerk i n un i ve rse le s i n (soos d i t i n d i e kerkver-

band ve rges ta l t word) i s d i t noodsaaklik dat d i e regsprekers met d i e dog=

mat iese s t ruk tuu r van d i e Gereformeerde kerke rekening s a l m e t hou. Die

b ind ingskrag van b e s l u i t e en d i e gesag van meerdere vergaderings s a l i n

d i e l i g van d i e bogenoemde u i t eense t t i ng v e r l o l k moet word.

6.4.2 &optrede van Gereformeerde kerke i n d i e regsverkaer

Die kerk i s we1 n i e van d i e d r e l d n ie , niaar t o g i s d i e kerk a l t y d r:n d i e

weretd. D i t b r i n g nlee d a t d i e ke rk n i e ne t op 'n gees te l i ke v lak funkrio=,;

neer n ie , maar dab d i e kerk as yeloofsgemeenskap ook aan d i e regsverkeer

deelneern.l16) Daar kan om p r i n s i p i @ l e oorwegings n i e met d i e howe se v e r y

t o t k i n g van l i e regspos is ie van kerke saamgestem word n ie . Ui t hoofde

van verske ie oonvegings i s d i t o n r e a l i s t i e s om

verenig ings wa l op kontrak berus, t e bestentpel. D

k l m t o o n word dat dde kerk op 'n e iesoo r t i ge w y s ~ aan d i e regsverkeer

deelneem.

I n sy optl-ede i n d i e regsverkeer moet d i e kerk eg te r met d i e samelewings~

ordenelide taak van d i e owerheid rekening hou. Daar rus i n daard ie verband

' n verantwoordel ikheid op d i e kerk m gehoorsaamheid aan d i e mierhe id t e

115) Kruger, Ou P less i s en Spoelstra 1966 193 ve re i s dat d i e minderheid met d i e b e s l u i t r van d i e meerderheid moet k o n f o n e e r - a r t 3 1 KO.

116) Du Plooy 1982 49 en 148.

betoon i n sake waar d i e owerheid h i e r d i e samelewingsord~nende funks ie

vervu l , behalwe i n geva l l e waar d i e owerheid van d i e kerk verwag om

teenst ryd ig met d i e v o o r s k r i f t e van d i e Bybel o f b e l y d e n i s s k r i f t e op

t e tree.'17) D i t va l b u i t e d-ie bestek van h i e r d i e p r o e f s k r i f om d i e i n =

gewikkelde kerk-staat-verhouding v o l l e d i g e r t e bestudeer, m a r d i t staan

vas d a t d i e kerk d i e owerheid as samelewingsordenende l iggaam moet erken

en respekteer n e t soos d i e kerk van d i e owerheid kan verwag om erken en

gerespekteer t e word.

;Die wyse waarop d i e kerk i n d i e regsverkeer optree, i s van g roo t belang.

' I ln d i e u i t oe fen ing van sy samelewingsordenende funks ie i s d i t d ikwels

, v i r d i e owerheid nodig om sekere regsgevolqe aan optrede o f handelinge

,\,van d i e kerk t e heg. D i t i s n i e genoegsaarn om s legs d i e dogmatiese s t ruk=

t u u r van d i e kerk i n ag t e neem nie, maar daar m e t ook op d i e kerk se

optrede g e l e t word. D i t i s dus n i e korrek om t e konstateer d a t d i e kerk

n i e In regspersoon i 9 n i e cmdat d i e kerk nog n o o i t op regsoersoonl ikheid

aanspraak gemaak h e t nie.'18) As d i e kerk deur sy optrede i n d i e rec]sver=

keer aan d i e vere is tes v i r d i e toekenning van regspersoonl ikheid voldoen,

s a l d i e howe h i e r d i e regspersuonl ikheid erken ongeag d i e kerk se

n i ng daarvan .

'n P laas l i ke kerk n e m op verskeie wyses aan d i e regsverkeer deel

ontken=

. Daar

i s haas n i e 'n enkele kerk wat n i e eiendom b e s i t , werknemers aanstel o f

afdank, sake koop o f verkoop o f tughandelinge u i t v o e r n ie . H ie rd ie regs=

handel inge wat u i tgevoer word, noop 'n mens om na d i e sameste l l ing van

' n p l a a s l i k e kerk t e kyk t en einde vas t e s t e l o f d i t 'n regspersoon, ' n

v r y w i l l i g e vereniging sonder regspersoonl ikheid o f i e t s anders i s .

117) A r t 36 WGB; a r t 28 KO. Bet re f fende d i e verhouding tussen s taa t en kerk. raadpleeg Jooste 1946; E l o f f 1980 en Van der Vyver 1972. Q= noemde skrywers behandel d i e ondewerp v o l l e d i g .

118) Du Plooy 1982 409.

6.4.2.1.1 Grondslag

Die howe omskryf p l a a s l i k e kerke as v r p i l l i g e verenigings wat op k o n d

t rak berus119) en wat v e n w d e l i k regspersoonl i kheid he t , Die gedagte -

dat d i e p l a a s l i k e kerk op kontrak berus, l m e r egter ' n aantal p r o b l e m

OP .

I n d i e geval van ' n Gereformeerde kerk i s daar twee soor te l idmate, naam.;

l i k dooplidmate en belydende l idmate. Dooplidmate se aans lu i t i ng by dSe

kerk sou argumentshalwe dalk nog van regme8 as k o n t r a k s l u i t i n g qe t i pee r

kon word, deurdat d i e wers/voogde van so 'n k i n d dan v i r en namens d i e

1 k ind daard ie kontrak s l u i t. Se l f s a1 sou so 'n gekvnstelde a r g m t eg=

t e r aangevoer kon word (wat n i e d i e geval i s n ie ] , sou d i t i n e l k geval

nJe verk laar hoe 'n f a m i l i e l i d o f "voog" inqevolge a r t i k e l 57 van d i e

Kerkorde ' n k i n d van ouers wat onder sensuur verkper, kan l a a t doop n ie .

Sodanige persoon i s n$e regtens d i e ouer/voog van d i e k i nd n i e en kan

dus n i e narnens so ' n k i nd 'n koritrak s l u i t n ie . Tog bestaan d i c k e r k l i k e

gebruik da t sodanige persoon d i e doopvrae beantwoord en d i e vertandsver=

p l i g t f n g e aanvaar, wat n i e met k o n t r a k s l u i t i n g rym n ie . lnd ien d i e doop

'n kont rak tue le toetredingshandel i n g sou wees , skep d i t voorts p r o b l m

i n d i e geval van I n minder ja r ige o f 'n getroude vrou (wat m d e r d i e mari=

t a l e mag van haar man staan) aan w ie d i e volwasse h o p ingevolge a r t i k e l

59 van d i e Kerkorde bedien word. D i t i s k e r k r e g t e l i k we1 moont l i k dat so=

danige persoon teen d i e w i l van sy/haar ouer/voog o f eggenoot gedoop kan

word. Regtens kan so 'n persoon we1 ' n ge ld ige kontrak sonder bystand van

sy lhaar ouer/voog o f eggenoot s l u i t , maar i nd ien sowel reg te as ve rp l i g -

t i n g e u i t d $ e kontrak voo r t v l oe i , i s d i t sonder r a t i f i k a s i e n i e moont l i k

om d i e kontrak teen d i e minder jar ige/getroude vrou a f t e dwing n ie . Sou

d i e doop op k o n t r a k s l u i t i n g neerkan, 5a1 daar i n d i e geval waar g e m

r a t i f i k a s i e plaasvind n ie , byvoorbeeld geen k e r k l i k e tugstappe teen so=

danige l idmate genem mag word n i e (ui tgesonderd om h u l l e l idmaatskap t e

119) De Vus-saak 93; Tlzcru~a-saak 13. Vgl ook vn 12 hierbo. Daar i s reeds gewys op d i e f e i t da t d i t n i e ' n suiwer toepassing van d i e Romeins- Hollandse o f Engelse reg i s n i e ( s i e n teks by verwysinq 50 h ie rbo ) .

bee ind ig ) , aangesien d i e "kontrak" voor r a t i f i k a s i e onafdwingbaar teen

d i e minder jar ige/getroude vrou i s . 120)

Die vraag ontstaan verder met w ie d i e kontrak g e s l u i t word as d i t dan I n

kontrakshandel ing sou wees. D i t i s b e s l i s n i e 'n toetredingskontrak wat

met d i e medegelowiges o f d i e kerkraad g e s l u i t word n ie , maar 'n teken en

see1 van 'n verbond met God. Daar kan i n d i e Doopformulier geen element

van k o n t r a k s l u i t i n g met ander l idmate gevind word n ie . D i t i s ' n b e l o f t e

wat d i e doopouers o f "voogde" voor God a f l e en waarvan d i e medegelowiges

getu ies i s . Deur d i e doop word 'n persoon l i d van d i e un i ve rse le kerk.

op grond waarvan hy as l idmaat van 'n p l a a s l i k e kerk gevoeg word. 121)

Die a f l egg ing van be lyden is (riaardeur ' n dooplidmaat 'n belydende l i d -

maat word) kan eweneens sonder o u e r l i k e toestemming o f bystand geskied,

te rwy l van r e g s w e bepaal word da t kon t rak te wat deur minder ja r iges ge= ]I s l u i t word s legs n i o u e r l i k e t o e s t m i n g o f bek rag t i g i ng teen d i e minder=;

j a r i g e afgedwinq kan word. Dm d i t duS as ' n kont rak tue le handel ing t e

omskryf, hou n i e steek n i e . D i t i s b e s l i s n i e ' n kontrak wat met mede- 1 11

geluwiges g e s l u i t word n ie , ntaar ' n onderwerping deur d i e be lyden isa f leq=

ger aan d i e v ~ o r s k r i f t e van d i e Bybel en be l yden i ssk r i f t e . P r i n s i p f e e l

beskou d ien d i e a f l egg ing van be lyden is dan i n e l k qeval ook n i e as toe=

l i t t i n g s v e r e i s t e v i r l idn~aatskap van d i e kerk n i e . 122)

Toetrede van l idmate t o t d i e ke rk i s dus m e i l i k aan d i e hand van

k w r t r a k s l u i t i n g t e verk laar . D i t s a l myns i ns iens veel eenvoudiger wees

120) Van der Vyver en Joubert 1980 127 ev; Boberg 1977 584 ev. D i t skyn g e b r u i k l i k t e wees d a t d i e volwasse doop n i e n e t aan meerder jar iqes bedlen word n ie . maar ook sons voor d i e a f l egg ing van belydertfs aan ongedoopte minder ja r iges van 16 j a a r en ouer. Raadpleeg ook Kmger, Du P less i s en Spoelstra 1966 353 en 359-360.

121) Kruger, Du P less is en Spoelstra 1966 352-354; Spoelstra 1982 12 ver= k l a a r d a t d i e wese van l idmaatskap daar in gelee i s d a t ' n persoon deur d i e gelooj' 'n l i d van d i e kerk van Chr is tus (un iverse le ke rk ) i s en op grond daarvan "l idmaatskap" by ' n bepaalde kerk verkry . Di t i s n i e v i r my d u i d e l i k waarm Spoelstra d i e l idmaatskap van d i e plaas= l i k e kerk i n aanhalingstekens plaas n ie , Raadpleeg ook d i e Heidelberg= se Uategismus Sondag 27 antwoord 74.

122) Kruger, Du P less is en Spoelstra 1966 367: "Die a f legg ing van belyde= n i s van ge loof wag dus n o o i t d i e karak ter k r y van opnerning o f i n l y = wing i n d i e C h r i s t e l i k e kerk n ie . "

on1 (soos i n d i e Nederlandse reg) aan d i e hand van Romeins-Hollandse be-

g inse ls t e bepaal da t t o e t r d e gewoon 'n onderwerping aan d i e bepal ings

van d i e i n t e r n e verbandsreg van d i e kerk is.123) Oie i n t e r n e verbandsre. fl i s d i e v o o r s k r i f t e v i r kerkreger ing wat i n d i e Bybel en b e l y d e n f s s k r l f t e

vervat i s .

Om voor ts 'n Gerefonneer as v r y w i l l i g e veren ig ing op kontrak t e w i l

erde Kerkorde as 'n kontrak aan t e I"-' 'b.

CI n d i e geval van d i e NG kerk gedoen 4 r + ",,, ,J 1

word.Iz4) Van der Linde wys eg te r u i t d r u k l i k daarop dat d i e Kerkorde ,-

n i e 'n kontrak i s n ie , maar dat d i t d i e i n te rne verbandsreg (,flu; con=

e t i t u t m en j u ~ c?mstl:tuentlwn) van d i e kerk (s."~) By d i e p rak t i ese

gebrui k en toepassing van d i e Kerkorde kan daar geen aanduiding gevind

word da t d i & kont rak tuee l van aard i s nie, maar word d i t in d i e g e r a l

van d i e jus c a s t i t r ~ n d m as kerkwette (soos d i t d e w Chr is tus vasgestel

i s en i n d i e Bybel t o t openbaring kan) v i r d i e reger ing van d i e kerk ge= * A * .

b r ~ i k . ' ~ ' I D i t v o n dus d i e ob jek t iewe reg waaraan t idmate h u l l e m e t

onderwerp. Die jus C O & T ~ < ~ ? A ~ U ~ i s n fe van s k r i f t u u r l i k e oorsprong n i e ,

orde t e bewerks te l l ig . D i t berus

weliswaar op onder l inge aanvaarding, maar d i t maak nog n i e van d i e Kerk=

orde ' n kontrak nie.127) Die b e l y d e n i s s k r i f t e berus ook op oraderlinge

aanvaarding en t o g kan dSe be l yden i ssk r i f t e n o o i t as kon t rak te aange=

~nerk word n i e .

Die duo c o n s t i t u ~ n d m en jm ~ o w t i t u t r n v o m d i e i n t e r n e verbandsreg 7 van p l a a s l i k e kerke en word deur onder l inge oor legp leg ing tydens I n

Tov i n t e r n e verbandsreg, s i e n 5.3.1.1.1 en 5.3.2.1 h ierbo.

Van der Linde 1965 107: "Word d i e gedagte aan d iens aan Chr is tus t .b.v. d i e gelowiges egter vasgehou, k m d i t t o t openbaring i n d i e S k r i f = t u u r l i ke inhoud en sobere onwang van d i e kerkorde. A1 leen d i e nood- saak l ike e i s e wat CRrSstus v i r d i e k e r k l i k e samelewing en i n r i g t i n g s t e l , word neergele en daaromheen ordebepalings gemaak t e r i n s t a l = l i n g en funks ioner ing van d i e an~pte t o t dfens van d i e Woord, Sakra- ~nente en tug." Kyk ook aw 122; anders Kruger, Du P less is en Spoel- s t r a 1966 11, wat d i e Kerknrde as 'n ooreenkms m s k r y f .

Van der Linde 1965 108.

Vgl a r t 86 KO.

meerdere vergader ing vasgestel . Die l idmate en kerkraad i s v e r p l i g om P - _

' h u l l e aan- h i e r d i e fn terne verbandsreg t e ondewerp. Daar kan s e l f s i n

u i tsonder l i k e otnstandighede van

d i t noodsaakl ik i s , d i e afwyking

erken word SO

kan wees n ie , maar

d i e gedagte dat 'n v r y r r i l =

a s l i k e Gereformeerde kerk

os we1 gedwn i s i n Venter

enanderen v DenKcrkerard der Gewformearde Kerk t t r Bethulie.lS1) I n

h e t d i e ho f d u i d e l i k tussen 'n coni~torr (wat op kontrak be=

rus ) en 'n korporasie onderskei en i s d i e Gerefonneerde kerk t e Be thu l i e

as 'n korporas ie bestempet.

- ' n P l a a s l i k e Gereformeerde kerk voldoen aan a1 d i e vere is tes wat v i r d i e

toekenning van gemeenregtel i ke regspersoonl i kheid geste l word, naaml i k

L - d a t d i t d raer van reg te en v e r p l i g t i n g e a f sonde r l i k van d i e r e g t e en vere

', p l i g t i n g e van d i e i n d i v i d u e l e l idmate i s ; da t d i t ongeag d i e w i sse l i ng i van i n d i v i d u e l e llcbnate voortbestaan; da t daar ' n i n te rne gesagstruktuur

eoorloofde doe1 nagestreef word. 132) ' n P laas l i ke kerk

nigingsregspersoon, maar d i t t r e e op 'n e iesoo r t i ge

keer op en kan n i e goedskiks as 'n v r y w i l l i n e veren i=

k l u b o f spor tveren ig ing) bestempel word n ie . D ie kerk I

?. - L J ~ :

', r k' 128) Roeleveld 1980 17 ; Kruger, Du P less i s en Spoelstra 1966 507. , , , ,

I 129) Vgl 5.3.2.1 ( ve ra l teks by verwysings 163-167) hierbo.

I 130) Sien teks by verwysing 53 h ierbo.

1 131) 1879 OVS 4 op 6.

132) Kyk 4.2.2 hierbo. V i r d i e Nedertandse reg raadpleeg ook Roeleveld 1958 35-38. Kyk ook Handelinge van d i e Sinode 1982 629.

i s 'n unieke gmonskap met uuieke kenmerkf wat op eiesoortfge wyse a m 7

aan d i e regsverkeer d e e ~ n e e n . ' ~ ~ ) I n d i e Nederlartdse reg word daar met ? d i e eiesoort ige aard van d ie kerke rekening gehou en ek w i l aan d l e hand

doen da t ' n soortgelyke weg deur d i e Suid-Afrikaanse howe ingeslaan word.

Die f e i t dat 'n p laas l ike kerk as 'n getneenregtelike regspersoon ge t l= {

peer word, neem n i e d i e i n d i v i d l ~ e l e verantwoordelikheid vart e l ke l i d -

maat weg nfe. Hoewel daar ' n oorkoepelende verband as eenheid teenoor

d e l i k an h u l l e verp l ig t inge teenoor d i e kerk na t e k m .

$ buitestaanders t e staan kom, i s d ie l i d m t e steeds daarvoor verantwoor=

Die erkenning van 'n p laas l ike kerk as gemeenregtelike regspersoon b r ing

d i e volgende wee:

Die p l aasl i ke kerk i s daarop geregt ig OM onroerende eiendm i n sy naan ;] t e l a a t reg is t reer . Weens d ie selfstandigheid van e lke p laas l ike kerk ] i s d i t n i e d ie sinode o f "kerkverband" mat regspersoonlikheid aan soda=

nige kerk verleen nie. Derhalwe i s d i t n i e nodig om toestemlng van d fe

sinode o f "kerkverband" v i r enige registrasiehandel ing t e verkry nie.

Die kerkraad handel we1 nanbens d i e kerk, lmar d i e eiendm word I n d ie

naam van d l e kerk as regspersoon geregistreer. So word d i t byvaorbeeld

i n d ie naam van d ie Gerefor~eerde kerk Potchefstroom fen n i e d i e Gere=

133) KO p 7: "Die kerk i s daaroln 'n unieke qemeenskap, to taa l anders as e d g e ander aensl i k e samelewingsverbantl," V i r d i e Nederlandse reg, sien Asser-Van der Grinten 19BO bd 2/11 164; Van Sckilfgaarde 1979 122; Schol ten 1974 ( i n geheel) ; Oldenhuis 1977 ( i n geheel) ; Oldenhuis 1979 ( i n geheel); liardenberg 1980 ( i n geheel); Roeleveld 1958 30-33.

fameerde gemeente van Potchefstroom n i e ) gereg is t reer . 134)

6.4.2.1.3 K r e n t e gesagstruktuur

Daar bestaan ' n inherente gesagstruktuur by e l ke p laas l i k e kerk. Gesag

word aan d i e hand van d i e Bybel, b e l y d e n i s s k r i f t e en d i e Kerkorde u i t g e =

oefen. Twee organe, naaml i k d i e l i d n a t e en kerkraad , word onderskei . Die

een orgaan i s n i e ondergeskik aan d i e ander n ie , maar elkeen oefen gesag

op sy e i e t e r r e i n u i t . i Die kerkraad word a l t y d u i t d i e l idmate gekies, maar d i e kerkraad i s n i e

a m d i e gesag van d i e l idmate ondemorpe nie.135) D ie kerkraad i s i n d i e

eers te p lek v i r d i e u i t oe fen ing van sy amp verantwoording aan Chr is tus

versku ld ig en staan dus n i e as sodanig onder d i e gesag van d i e l idmate

n ie . Desnieteenstaande h e t e l k e l idmaat u i t hoofde van sy amp as g e l w i g e

134) Hey1 1977 228; tfandelinge 1982 629: "6.1 Aangesien d i e bestaande kerkorde van d i e Gereformeerde Kerk i n Suid-Afr ika geen bepal ings he t omtrent d i e e i e n d m w van d i e a f = sonder l i ke kerke, om d i t t e verkry, t e besi t, t e bgswdar o f t e ver= vreem o f op 'n ander mani e r t e handel met roerende o f onroerende goedere d e w e l k e sodanige gemeente n ie . so verk laar d i e Sinode van d i e Gerefarmeerde Kerk i n Su id-Af r ika soos volg: 6.1.1 E l ke Gerefomeerde Kerk binne d i e k e r k l i k e gemeenskap van d i e Gerefomeerde Kerke i n Suid-Afr ika, i s a l l e e n e ienaar van sy goedere en fondse, en a1 su lke goedere en aktes daaroor en a l l e verbande i n sy guns op l a s gepasseer, word ge reg i s t ree r en gedoen op en i n n a m van d i e betrokke kerk en we1 soos volg: Die Gereformeerde Kerk . . . . 6.1.2 Die kerkraad van e l ke gemelde kerk i s bevoeg i n naam en ten behoewe van sy kerk t o t a l l e eiendamsdade van wa t te r aard ook, rnaar i n besonder en sonder om afbreuk t e doen aan d i e algemeenheid van d i e voorgaande m roerende en onroerende goedere t e koop, t e huur, t e verhuur, t e verkoop, met verband o f s e r v i t u t e o f ander l a s t e t e beswaar, verder om roerende en onroerende goedere om oorsake wat d i e bet rokke kerkraad genoegsaam oordeel , weg t e skenk o f teen win= der as d i e vraarde daarvan oor t e maak en om fondse op verbande o f ander deur d i e kerkraad goedgekeurde s e k u r i t e i t u i t t e l een en t e beli4. 6.1.3 D ie kerkraad van e l k e gemelde kerk i s bevoeg ollr gevolg en u i t v o e r i n g t e gee aan a1 d i e voorgaande handel inge i n q e s l u i t d i e passeer van t ranspo r t van onroerende goedere, om a l l e dokurnente t e teken o f t e l a a t teken d e w sodanige persoon o f persone as wat deur d i e kerkraad daartoe gemagtig word. 6.1.4 Bostaande ge ld v i r a l l e bestaande en nog t e s t i q t e Gerefor= meerde Kerke binne d i e k e r k l i k e gemeenskap van Die Gerefonneerde Kerk i n Su id-Af r i ka.

135) Van der Linde 1965 88; V isser 1978 161-166.

d fe reg en v e r p l i g t i n g om daaroor t oes ig t e hou dat d f e kerkraad n i e

s t r y d i g met d i e v o o r s k r i f t e van d i e Bybel , b e l y d e n i s s k r i f t e o f Kerkorde

(d ie i n te rne verbandsreg) opt ree nie.136) A r t i k e l 31 van d i e Kerkorde

bepaal dat enige l idmaat wat benadeel word o f van mening i s d a t ' n kerkr

raadsbes lu i t s t r y d i g met d i e v o o r s k r i f t e van d i e Bybel, b e l y d e n i s s k r i f t e

o f Kerkorde i s , i n ha&- beroep na 'n meerdere vergader ing ( t o t by d i e

nas iona le sinode) kan gaan.

l lolgens d i e v o o r s k r i f t e van d i e Kerkorde "verteenwoordig " d i e kerkraad

d i e l idmate.137) A l l e regshandelinge wat aangegaan word, m e t derhalwe

deur d i e kerkraad nalnens d i e kerk aangegaan word. D ie "verteenwoordi= ij

gingshandel inge" geskied eg te r n f e kragtens volmag van d i e l idmate n i e ,

maar volgens d i e v w r s k r i f t e van d i e Bybel, b e l y d e n i s s k r i f t e en Kerk= !i ; orde. D i t i s dus eerder orgaanshandelinge wat ingevolge d i e i n t e r n e 1 verbandsreg u i tgevoer word. Daarm i s d i e kerkraad (as orgaan van d i e 3 , kerk) by d i e aangaan van reqshand~ l i nge wat d i e kerk b i n d en waaru i t

daar regsgevolge v i r d i e l i h a t e kan voo r t sp ru i t , aan d i e l idmate ver=

antwoording vers ku ld ig . So mag d i e kerkraad byvoorbeeld n i e kerke i endom j vervreem o f skulde aangaan sonder instemring van d i e l idmate n ie . Die I kerkraad d ien n o o i t as verteenwoordiger van d i e sinode o f ' n ander mew=:

dere vergadering n ie , maar t r e e j u i s namens d i e kerk by 'n meerdere ver= ,i

gadering o f ' n sinode ~ p . 138)

Die gesag van d i e kerkraad i s n i e daarop g m i k om heerskappy oor d i e

l idmate t e voer n i e , maar om d i e bediening van d i e Woord en Sakramente

136) A r t 3 1 KO: "Mat op ' n k e r k l i k e vergadering met meerderheid stemne b e s l u i t i s , moet as vas en bindend beskou word tensy bewys word da t d i t i n s t r y d i s met Gods Woord o f d i e a r t i k e l s van d i e Kerkorde. As iemand egter ' n t l a g t e he t d a t hy deur u i tspraak van d i e min= dere verqadering verongelyk i s , kan hy honl op 'n nteerdere verga= de r i ng beroep t o t by d i e nas iona le sinode. Beroep van ' n nasionale sinode op 'n algemene sinode i s s legs n o o n t l i k wanneer 'n beroeo gedoen word op d i e Skr i f : belydenis en kerkorde, of ' n u i tspraak van d i e algenene sinode. Raadpleeg ook Visser 1978 152-158.

137) A r t 11 KO: "Die kerkraad wat d i e kerk vel-tcmmourdig ..." D f t d u i op ' n orgaanshandeling wat d i e kerkraad u i t v o e r en n i e op verteen- woordiging kragtens volmag n ie . Kyk ook Bouwman 1928 d l 1 329 en Roeleve I d 1958 39 ev.

138) Roeleveld 1903 16.

200

en d i e u i t oe fen ing van k e r k l i k e tug o r d e l i k t e

sag van d i e ampsdraers i s 'n bedienende gesag,

u l tgeoefen word. Van der ~ i n d e l ~ ~ ) va t d i t so saam: "Met ander woorde:

deur d i e diens van d i e Woord oefen d i e ampsdraers, as gesante van Chris=

tus. ' n wetgewende, ui tvoerende en regsprekende gesag u i t . "

l a a t v e r l a ~ ~ . ~ ~ ~ ) Die ge=

wat op 'n e iesoo r t i ge wyse

D ie l idmate he t gewcxlnlik n i e regs tweks deef aan d i e kerkreger ing n ie . 141)

Tog i s d i e l idmate ' n noodsaaklike orgaan, want ' n kerk kan n i e sonder

l idmate bestaan nie. Ceelnanae van d i e liclinate aan d i e kerkreger ing ge=

sk ied gewoonlik onregstreeks deur bekendste l l ings en sake wat v i r goed=

keu r i ng na d i e gemeente verwys i s . Lidmate het ook, soos reeds h ierho

vermeld, 'n reg om i n hogr beroep na 'n meerdere vergadering t e gaan.

Die l idrnate word dus n i e 500s onmondiges deur d i e kerkraad geregeer n i e ,

m a r oefen ' n e iesoo r t i ge gesag uit . 142)

Be langr ike funks ies van d i e l idmate i s d i e ve rk ies inq van ouder l inge en

diakens ingevolge a r t i k e l 22 van d i e Kerkorde en d i e verk ies ing van I n

pred ikant wat dan deur d i e kerkraad beroep word. 143)

6.4.2.1.4 Regsposisie van d i e pred ikant

Die pred ikant , wat 'n belydende l idmaat van 'n Gerefomeerde kerk moet

wees, i s ' n ampsdraer: hy lewer diens aan d i e p l a a s l i k e kerk, maar hy

staan n i e i n diens van d i e kerk n i e . Ingevolge d i e Gerefornieerde dogna=

t i e k staan d i e pred ikant i n diens van Christus, welke diens t e n behoewe

van 'n p l a a s l i ke kerk v e r r i g word. Hy lewer dus u i t hoofde van sy amp as

bedienaar van d i e Woord diens aan d i e p l a a s l i k e kerk. Hy i s n i e 'n werk-

Van der Linde 1965 85-87: V isser 1978 119-130. Die wyse waarop kerk= l i k e t ug u i tgeoefen word, word v o l l e d i g u i t eenges i t i n KO a r t 71- 86. Vgl ook Kruger. Du P less ts en Spoelstra 1966 423-507.

Van der Linde 1965 85-86.

Van der Lfnde 1965 93 ev.

Van der Walt 1974 (a) 181-187; Van der Linde 1965 92; Bowman 1928 d l 1 331.

A r t 5 KO. Kruger, Du P less is en Spoelstra 1966 59 du i te reg aan da t d i e verk ies ing deur d i e kerkraad en diakens met medewerking van d i e l idrnate m e t geskied.

nemer wat met 'n dienskontrak aan d i e kerk as werkgewer gebind word

r ~ i e . ' ~ ~ ) Hy ontvang n i e s a l a r i s of vergoeding van d i e l idntate n i e , maar

d i e kerkraad, as orgaan van d i e kerk, moet toes ien dat d i e pred ikant

onderhou en versorg word. Hy i s eweneens ook n i e i n diens van d i e kerk=

raad n ie , want d i t word i n d i e Kprkorde d u i d e l i k ges te l da t d i e kerkraad

i n d i e versorging van d i e pred ikant s legs as orgaan ("verteenwoordiger")

van d i e kerk optree. 145)

I n d i e beroepsbr ief word gewoonlik 'n onderneming deur d i e kerkraad ge=

doen wat d i e omvang van d i e onderhoud en versorging van d i e pred ikant

bepaal . H ie rd ie onderneming i s by aanvaarding we1 'n onbenoemde ooreen=

k m s waaraan d i e kerk gebonde gehou kan word, maar d i t i s b e s l i s n i e ' n

dienskontrak waar in d i e kerk (of kerkraad) d i e werkgewer en d i e p red i *

kant d i e werknemer i s n ie . D i t i s ook heel tenwl moont l i k da t daar n i e

so ' n onderneming ten ops ig te van d i e anvang van d i e pred ikant s e order=

houd i n d i e beroepsbr ief gegee word nie, aangesien d i e oaderhoud van d i e

pred ikant ' n voo rsk r i f van d i e Kerkorde i s wat op d i e kerkraad as orgaan

van d i e p laas l i ke kerk ge l& word. Die predikantsamp i s 'n amp wat van d i e

ouderlingsamp onderskei word, m a r n i e geskei kan word nie, deurdat d i e

predikantsamp h i s t o r i e s u i t d i e ouderlingsamp ontwikkel het . la6) Net so

min as wat 'n oude r l i ng 'n dienskontrak met d i e kerkraad o f l idmate s l u i t ,

ne t so min doen d i e pred ikant d i t .

Die kerkraad moet steeds toes ig hoo oor d i e v e r v u l l i n g van d i e l ee r - en

regeertaak van d i e predikant, ne t soos wat d i e kerkraadslede oor mekaar

moct toes ig hou ten einde goeie orde t e kan handhaaf.14') D i t i s b e s l i s

n i e d i e t oes ig van ' n werkgewer oor 'n werknemer n ie .

144) Vgl i n h i e r d i e verband Fou r i e 1973 182 ev, wat verk laar d a t d i e predikant 'n dienskontrak met d i e gemeente as regspersoon s l u i t . Mat d i e Hederlandse reg aanbetref, ve rk laa r Roeleveld 1958 41 da t daar n i e 'n dienskontrak tussen d i e pred ikant en d i e kerk o f kerk= raad ges lu i t word n i e .

145) A r t 11 KO. Kyk vn 137.

146) Van der Linde 1965 66; Bouwman 1928 d l 1 357

147) A r t 81 KO: "Die bed imaars van d i e Woord, d i e ouder l inge en d i e d ia= kens m e t onder mekaar d i e C h r i s t e l i k e sensuur uit:fen en mekaar oor d i e bediening van h u l l e amp v r i e n d e l i k vemaan.

6.4.2.1.5 Dienskontrakte:

D i t i s we1 moont l i k da t d i e kerkraad d ienskont rak te met werknemers soos

kosters , o r r e l i s t e en andere kan s l u i t . Die werknemers staan dan i n diens

van d fe kerk, aangesien d i e kerkraad as orgaan van d i e kerk opgetree he t .

(Die kerk kan as e i s e r o f verweerder i n d i e regsverkeer optree. D i t ge=

beur ve ra l i n geva l l e waar tugstappe teen l idmate o f ampsdraers gedoen

i s en sodanige persone d i e b e s l u i t e van d i e kerkraad deur 'n b u r g e r l i k e

h o f l a a t hersien.

Die howe se uitgangspunt by sodanige hers ien ing i s dat daar eerstens

nagegaan m e t word o f d i e kerk by d i e neem van tugstappe d i e prosedure

soos i n d i e kerkorde u i t eenges i t , gevolg he t .I4') I nd ien d i e kerk n i e

d i e ko r rek te prosedure gevolg he t n i e , i s d i t l og ies d a t d i e bu rge r l i ke

hof, ve ra l waar 'n reg van ' n l idmaat aangetas i s , d i e tugstappe t e r

syde kan s t e l . Die howe l e t verder daarop o f d i e r e e l s van n a t u u r l i k e

geregt ighe id en goeie t r o u nagekan i s .I4') Wanneer 'n k e r k l i k e vergade-

r i n g ' n d i sk res ie u i t oe fen , i s d i e maatstaf n i e ne t of d i e k e r k l i k e l i g -

gaam 'n d i sk res ie ui tgeoefen h e t n ie , maar d i e hof kan ook d i e prosedure

("meriete") van d i e u i t oe fen ing van d i e d i sk res ie ondersaek t e n einde

vas t e s t e l o f d i e r e g l s van n a t u u r l i k e geregt ighe id en goeie t r o u n a p =

kom is.15') D i t gaan dus n i e daaroor o f d i e h o f d i e d i s k r e s i e op 'n ander

wyse as d i e k e r k l i k e l iggaam sou u i tgeoefen het n ie , maar o f d i e vooraf=

gaande stappe ten einde d i e d i sk res ie t e kan u i toe fen, aan d i e vere is tes

van n a t u u r l i k e geregt ighe id en goeie t r o u voldoen. D i t i s eg ter opval lend

d a t d i e staar~de k e r k l i k e prak tyk by tugstappe v i r 'n prosedure voorsie-

n ing maak wat n e t d i e n~aa ts ta f van n a t u u r l i k e geregt ighe id en goeie t r o u

148) Lurq u Riahop cs f' Cq)e Taw? 1863 4 Sear1 e 162 op 176 ; De Tlns v Ririge= ~DIIP~~SS!:~ van die NI; R ~ r k 1952 2 SA 83 (0 ) op 94; Themwi v Ring o m MeZLingtan NC Scdirrgkerk 1976 2 SA 1 (A) Op 13.

149) Da Vos-saak 101; Themn-saak 10 en 21 ev.

150) Therorr-saak 13-21. D i t word deur d i e ho f juried.iksitmeZe f&te o f pretimin&e of koZ la t t . r~Ze lumasies genoem.

ooreenstenr: d i e aanklag m e t naamlik aan d i e persoon meegedeel word; d i e

audi a l ~ c m m prn* t cm- rd l m e t toegepas word; daar mag geen vooroordeel

wees n i e en op t r rde moet deurentyd i n a l l e opcnhar l ighefd en goeie t r o u

geskied.15') Ind ien d i e r e e l s van n a t u u r l i k e regverd ighe id of goeie t r o u

n i e nagekotn word n ie , i s d i t bu i tend ien 'n verbrek ing van d i e staande

k e r k l i k e prak tyk dat t ug n e t l i e f d e toegepas m w t word.

D ie vraag ontstaan eg te r o f d i e hone d iese l f de geregt igheidsmaatstawe

as d i e k e r k l i k e vergaderings s a l toepas. D ie bepa l ing van a r t i k e l 36

N G B ' ~ ~ ) moet h i e r d i e weg aandui: d i e kerk met d i e gesaq van d i e w e r =

he id erken v i r sover d i t n i e met d i e Bybel en b e l y d e n i s s k r i f t e bots n i e

Dle kerk h e t dus kragtens sy aard soveel t e meer 'n v e r p l i g t i n g cdn by

t r o u rekening t e hou.

tughandelinge met d i e beg inse ls van geregt ighe id , regverd ighe id en g w i e

Ind ien 'n l idmaat deur ' n kerkraad veronreg i s , i s d i t qewoontik nodig

d a t a1 l e huishoudel i k e stappe (byvoorbeeld b e r w p op 'n meerdere kerkver=

gader ing) geneem moet word alvorens d i e saak deur ' n ho f hers ien kan word.

Daar bestaan egter d i e u i tsonder ing dat 'n v e r m t r e g t e l idmaat horn op ' n

h o f kan beroep voordat a l l e huishoudel ike stappe geneem i s waar 'n "fun-

damentele onreelmat igheid o f onwett ighei d" teenoor so ' n 1 idmaat begaan

i s . Wanneer ' n hdndel ing fundamenteel onreelmat ig o f onwet t ig i s , sat

aan d i e hand van d i e besondere omstandighede i n e l ke spes i f ieke gevat be=

oordeel moet word. I n Van hirucn u Kcrkmnd zlutz d i e MGreZig Cemecrrte vrm

die IYG Ksrk in die O V S ~ ~ ~ ~ h e t d i e Hof d i e vraag o f ' n a fgeset te pred i=

kant onder sensurrr verkeer, oomeeg ten spyte van d i e f e i t da t a1 d i e

huishoudet ike remedies nog n i e deur d i e pred ikant u i t gepu t was n i e . Die

doe1 van d i e aansoek was om Van Vuuren ( d i e a fgeset te pred ikant ) i n s t a a t

KO a r t 31 en 74. Kruger, Ou P less is en Spoelstra 1966 197-205 en 439- 442 dui aan wat d i e prosedure i s wat i n tugsake gevolg m e t word. H i c r u i t b l y k d i t da t d i e heginsels van n a t u u r l i k e geregt ighe id en gncie t w u we1 i n d i e v o o r s k r i f t e vervat i s . V a l Bzmmford 1982 157- 169 en d i e 'I'ileiwz-saak v i r d i e toepassing van gemelde beginsels deur d i e howe.

Sien teks by verwysing 117.

153) 1979 4 SA 548 (0) op 557-558; Thnrvtr-saak 27. Kyk ook Bamford 1982 174.

t e s t e l om 'n k l ag by d i e kerkraad van d i e gemeente (wat h m as p red i=

kant a f g e s i t he t ) i n t e dien. Sou d i e Hof e g t e r bevind dat hy we1 weens

sy a f s e t t i n g onder sensuur verkeer, sou d i t n i e v i r Van Vuuren moont l i k

gewees h e t cm d i e k l a g by d i e betrokke kerkraad i n t e d ien n ie . Ten op=

s i g t e van d i e vraag o f Van Vuuren eers a l l e hu ishouck l ike remedies moes

u i t p u t alvorens d i e Hof so 'n aansoek sa l oorweeg.beslis d i e Hof b y m n =

de varl r e g t e r De Met:

"Mnr. O l i v i e r h e t . . . . aangevoer dat appl i k a n t eers sy huishou-

d e l i k e remedies moes u i t gepu t he t ingevolge d i e bepa l ing van ge=

melde kont rak tue le verhouddng tussen d i e pa r t ye alvorens hy hom

op h i e r d i e Hof kon beroep. D i t i s eg te r d u i d e l i k dat d i t n i e h i e r

gaan om d i e mer ie te van 'n b e s l i s s i n g n i e . Mat t e r sprake i s , i s

d i e bevoegdheid van d i e app l i kan t om kragtens d i e bepa l ing van

a r t . 109 (1) 'n k l a g t e i n t e dien. D i t behels 'n suiwer regsvraag

wat gaan om 'n p re l iminere o f j u r i s d i k s i o n e l e aangeleentheid. Ap=

p l i k a n t kan horn dus op h i e r d i e Hof beroep v i r 'n b e s l i s s i n g van

gemelde regsvraag wat gaan om d i e v e r t o l k i n g van d i e kerkorde ... ."

Met verwyslng na d i e 'I'T~rwon-saak word b e s l i s da t d i e app l i kan t hom we1

t o t d i e Huf kan wend voordat a l l e hu ishoude l ike stappe geneern i s i n d i e

geval waar 'n onrei?'lmatigheid teen horn begaan i s .

D ie howe b e k l e ~ t o o n d i e f e i t da t d i e aks ie van l idmate teen 'n kerk u i t

' n kontrak, naamldk d i e kerkorde, v o o r t s p r u i t en derhalwe kont rak tuee l

van aard i s . U i t i s eg te r t e betwyfe l o f d i e regspos is ie van l idmate kon=

t r ak tuee l van aard i s en da t d i e kerkorde d i e kontrak tussen d i e l fdmate

i s . U i t hoofde van d i e verhouding van goeie t r o u wat tossen d i e kerk as

regspersoon en d i e afsonder l i k e l idmate bestaan, bestaan daar ook weder=

sydse vorder ingsregte (wat n i e u i t kontrak ontstaan n i e ) tussen d i e ke rk

en d i e l idmate. Inbreukmaking op h i e r d i e vorder ingsregte kan I n bepaalde

mstandighede onregniatig wees en t o t 'n d e l i k e i s aan le id ing gee, soos b y

5.3.2.1 h ie rbo u i t eenges i t i s . Ole aard van d i e vorder ingsregte i s reeds

by 5.3.2.2 h ierbo bespreek. Di t i s ~ y n s i ns iens dus 'n h e t e r op loss ing

om d i e aks ie van 'n l idmaat as d e l i k t u e e l aan t e merk. 154)

154) Fou r i e 1973 267-270. Kyk ook 5.3.2.1 ( v e r a l teks by verwysing 180) hierbo. L e t egter op d i e gesag aange'haal in d i e Van Vuurerc-saak 588, wat daarop d t ~ i d a t d i e h o w d i e aks ie as kont rak tuee l van aard aan= merk .

D i t skyn asof d i e hof hon sover moont l i k daarvan s a l weerhou om n o r l ee r=

s t e l l i g e aangeleenthede, vera l waar d i t op 'n ve r t r r l k i ng van lecrkwes=

s i e s o f be l yden i ssk r i f t e neerkom, standpurrt i n t e n ~ e r n . ' ~ ~ ) Tog kan d i t

gebeur da t daar i n 'n kerk groepe i s wat onderl i n g oor ' n l e e r s t e l l i g e

aangeleentheid v e r s k i l . I nd ien d i t t o t ' n s k e w i n g o f d i e a f s e t t i n g van

I l idmate sou l e i , kan d i t gebeur da t d i e hof genader word om daaroor u i t =

s l u i t s e l t e gee wa t te r groep d i e navolgers van d i e oorspronk l ike l e e r i s

en wa t te r groep daarvan afwyk. D i t i s eg ter ' n ope vraag o f d i t v i r 'n

hof moont l i k i s om ~ t i t s l u i t s e l t e gee waar daar i n g w i k k e l d e l e e r s t e l l i g e

vraagstukke t e r sprake i s . A 1 word daar van deskundige getu ics gehru ik

gmaak, speel ge loofsoor tu ig ing i n d i e verband ;teeds 'n be langr ike r o l .

Die gesindheid en ge loofsoor tu ig ing van d i e regsprekende beanpte i s f a t =

t o r e wat ntyns ins iens by d i e v e r t o l k i n g van d i e Bybel o f be l yden i ssk r i f -

t e n i e b u i t e r'ekening ge laa t kan word n i e . Tog i s d i t ook n i e rnoont l ik

om d i e hof se j u r i s d i k s i e u i t t e s l u i t waar d i e reg te van pwsone aange=

tas word n ie . Die kerk-staat-verhouding b l y steeds ' n n e t e l i g e pmbleea

en d u i d e l i k e r r i g l y n e as wat t an r hestaan, i s ' n behoefte van sowel teo=

l o @ as j u r i s t e . Daar word i n h i e r d i e p r o e f s k r i f n i e vo l l ed ige r oor d i e

probleem hes in n ie , aangesien d i t n i e regstreeks met d i e onderwerp ver=

band hou n i e .

6.4.2.2 Gereformeerde kerke i n kerkverband

U i t d i e voorafgaande b l y k d i t da t daar i n Gereformeerde k r i nge s t e r k

standpunt teen d i e ve r l en ing van pennanensie aan nleerdere vergaderings

ingeneem word en dat d i e sienswyse da t 'n meerdere vergadering 'n oor=

koepelende permanente l iggaam vorm, dus om p r i n s i p i e l e oorweginqs afge=

keur word. Meerdere vergaderings i s b l o o t t y d e l i k van aard en ontb ind

na a f l oop van d i e byeettkms. Die kerkverband i s we1 pennanent en word

s ighaar yeopenbaar v i r sover' d i t tussen p l a a s l i k e kerke beleef word,

m a r d i t du i slegs op d i e band wat tussen p l a a s l i k e kerke bestaan err

n i e op 'n k o r p o r a t i w e 1 iggaam n ie . 156)

155) ,S?07gar:7 v Murray a d othprs 1865 1 Rorcoe 258; L'u I'I~?seis t' Sitrork umr dir: tK Kcrk 1931 KPA (algerapporteer) - raadpleeg D i e Kerksaak 1931 224; Wcton-saak 14 - d i e A p e l h o f h e t n i e u i t d r u k l i k oor die aspek b e s l i s n ie , maar ge56: " D i t kan egter wees d a t 'n kerk algcz he le outonomie oor leerkwessies b e s i t ... ."

156) Sien 6.4.1.2 hierbo. Tov t yde l i khe id van meer'dew vergaderirrgs. s ien Rueleveld 1979 27 en Spoelstra 1967 23.

Daar i s egter 'n aantal handelinge en b e s l u i t e van meerdere vergaderings

van Cereformeerde kerke wat n i e aan h i e r d i e voorwaarde van t y d e l l k h e i d

voldoen n ie . Hierbo i s reeds daarop gewys dat d i e howe by d i e toereke=

n i n g van bepaalde regsgevolge n i e a l l e e n d l e dogmatiese s t ruk tuu r van

'n ke rk i n d n s k o u neenl n ie , m a r oak d i e optrede van daardie kerk i n

d $ e regsverkeer oorweeg. Qn t e voo rkm da t 'n ho f t o t aanveqbare u i t =

sprake i n h i e r d i e verband beweeg word, moet dus toegesien word da t daar

n i e ' n teespraak tussen d i e dogmatiese s t r u k t u u r en d i e kerk se deel=

name aan d i e regsverkeer i s n l e . I n h i e r d i e verband sa l sekere b e s l u i t e

en handelinge van Gereformeerde kerke i n heroorweging geneem moet word:

Sedert d i e s t i g t i n g van d i e Gerefomeerde kerk i n 1859 staan d i e kerk=

groep as d i e Ger*.?far~nmmb~ kerdk irr ( d m ) Suid-Afr-ikn bekend. H i e r d i e be-

naming kan moant l i k na b u i t e d i e indruk skep dat 'n kerkverband as oor=

koepelende 1 iggaam van a t l e p laas t i ke Gereformeerde kerke op g e i n s t i t u -

eerde wyse bestaan, t e meer omdat d i e howe d i t i n d i e geval van ander

kerke so v c r t o l k . 157)

Voorts i s daar i n d i e openbare ve rk la r i ng van 14 Fehruar ie 1859. wat se=

d e r t d i e n by e l ke sinode voorgelees word, verk laar :

"Al len, d i e net haar even d ierbare ge loof verkregen hebben, door

de genade des H. Geestes, en - d i t z e l f d e met haar wenschen t e be=

1 i jden en t e betrachten, nood ig t z i j h a r t e t i j k t o t hare kerakp=

m,zensahap u i t ... d a t door hetze lve en door de werking des H.

Geestes a1 de u i tverkorenen vergaderd, &n - a1 de ware geloovigen

i n Jdnc k e d u Zi j k gernemschap vereni gd worden. "15') ( ku rs i ve r i ng

myne. )

Tydcl~s d i e nasionale sinode van 1955 i s we1 daarop gmys d a t met d i e term

kc& d i e ve rsk i l l ende p l a a s l i k e kerke bedoel word, maar daar i s b e s l u i t

157) Vgl Handetinge van d i e Sinode 18€2 8, asook Handel inge 1869 7 en 17 , uaar verwys word na eiendom van d i e Gereformeerde kerk i n SA; ook Handelinge 1955 73.

158) Handelinge 1862 8 en 9.

om weens h i s t o r i e s e en p rak t i ese oorwegings d i e naam Gorefoneerde brk

i n 2uitFAJrikn t e b a h ~ u . ' ~ ~ ) H ie rd ie naam kan moont l i k vatbanr wees v i r

d i e v e r t o l k i n g dat d i e kerkverband 'n ge ins t i t oee rde kerk i s wat u i t

ve rsk i l l ende p l a a s l i k e kerke gevorm word. D i t i s eg ter wensl ik, t e n e in=

de ook regsekerheid t e bewerks te l l ig , an d i e naam t e wysig na d i e &re=

f o m e ~ c l c kerke i n (en n i e van n i e l Suid-Afriko ( o f Stridelike Afrikal,

en wanneer d i e kerke byeenkom, d i t d i e Sincde o m &refomreel& kertkc i n

SwLd-Afrikn ( o f Suidelike Afriknl t e noenr.lS0) Tydens d i e nasionale s i ~

nodes van 1979 en 1982 i s b e s l u i t da t studiedeputate d i e s k r i f t u u r l i k e ,

dogmatiese en ke rk reg te l i ke aspekte van d l e hu id ige naam moet ondersoek

i n d i e l i g van j u r i d i e s e impl ikas ies en staatkundige en e tn iese m s t a n =

dighede i n Su ide l ike A f r i ka . Die studiedeputate s a l by d i e volgende na=

s iona le sinode (wat gedurende 1985 beoag word) vers lag doen.

Spoe ls t ra wys tereg daarop dat daar soms verkeerde l ik van d i e "handelin=

ge van d i e vergadering van d i e sinode" melding gemaak word, i n ptaas van

d i e "handelinge van d i e sinode". 16') So 'n benming i s vatbaar v i r d i e

v e r t o l k i n g da t d i e sinode I n permanente tiggaam i s wat ve rsk i l l ende s i t -

t i n g s o f vergaderings het, te rwy l d i e term sinode op vergadering du i .

So word daar ook gepraat van "die Gereformeerde kerke binne d i e k e r k l i k e

gemeenskap van d i e Gerefomteerde kerk i n Suid-Afr ika", wat t o t verdere

verwarr ing aan le id ing kan gee. 162)

Die naam CereJomee~rla kerk i n Suid-Afriku he t d i e gedagte van 'n &re=

formeerde kerkverband as korporat iewe e n t i t e i t ook op ander t e r r e i n e

na vore gebring, soos hleronder bespreek word,

6.4.2.2.2 Kerkeiendomne

Reeds by d i e sinode van 1869 i s b e s l u i t om 'n pas to r i e , wat d i e Gerefor=

meerde kerk t e Burgersdorp: I*. . . a l s v r i j en onbelemerde eigendom aan

159) Handelinge 1955 79.

160) Du Plooy 1982 390; Spoelstra 1967 23; Four ie 1980 304. Die benaming Gewformeerde kerkverband i n Su id-Af r ika (van Spoe ls t ra) kan noont= l i k d i e indruk van 'n korporat iewe l iggaam skep.

161) Spoelstra 1967 23.

162) Handelinge 1979 560.

,4163) de Curofomc~.ruie K w k ucrrr Zuid- .4f~i lm t e n geschenke zu l l e n geven . . . . i n eiendom t e aanvaar. Die geboue van d i e Teologiese skool t e Burgersdorp

i s dan ook i n d i e naam van De ~e&e,"omee~*de Kerk vrm Zuid-Afriku geregi=

s t r e e r .

Tans i s daar ' n he le aantal eimdomne i n d i e naam van d i e Cersfomewde

kerk in Suid-Afrika get-+ s t r ee r . 16$) Die nasionale sinode h e t i n 1955

d i e volgende b e s l u i t rakende kerkeiendom geneem:

"2 Aangesien d i e bestaande kerkorde van d i e Gereformeerde Kerk i n Suid-

A f r i k a ook geen bepal ing he t omtrent d i e eiendomme van d i e a fsonder l i ke

k lassisse, p a r t i k u l i e r e sinodes en v i r a l l e r l e i bestaande o f nog t e s t i g =

t e s t i g t i n g e van d i e Algsnene Sfnode om d i t t e verkry , t e b e s i t , t e be=

swaar o f t e vervreem o f op 'n ander manier t e handel met roerende o f on=

roerende goedere deur e l ke k l a s s i s o f p a r t i k u l i e r e sinode o f s inoda le

s t i g t i n g van wat ter aard ook a1 n i e , so verk laar d i e Sinode voonneld

verder soos volg:

a E l ke k l a s s i s o f p a r t i k u l i e r e sinode o f s inodale s t i g t i n g binne

d i e k e r k l l k e g w e n s k a p van d i e Gereformeerde Kerk i n Suid-AfrFka

i s atZeen eienuar vczn ay goedew en fondse en a1 su l ke goedere

en aktes daaroor en a l l e verbande i n sy guns op l a s gepasseer,

word ge reg i s t ree r en gedoen op en i n d i e naam van e l k e k l a s s i s

o f p a r t i k u t i e r e sinode o f s inoda le s t i g t i n g en we1 soos volg:

D i e Gereformeerde Kerk in Suid-Afr ika, K lass i s .... o f Par t iku=

l i e r e Sinode .... o f D ie Gereformeerde Kerk i n Su id-Af r ika as

d i t enige s t i g t i n g i n naam van d i e Algemene Sinode geld, s m s

bv. Teologiese Skool, Sendingfonds ... .

b E lke k l a s s i s o f p a r t i k u l i e r e sinode o f t rus tees van enige s t i g =

t i n g i s bevoeg om i n naam en t e n behoewe van d i e bet rokke l i g =

gaam en sonder verdere lasgewing b u i t e h i e r d i e h e s l u i t t o t a l l e

eiendomsdade van wa t te r aard ook, maar i n besonder en sonder om

afbreuk t e doen aan d i e algemeenheid van d i e voorgaande om roe=

163) Handelinge 1869 17 en 20.

164) Handelinge 1982 629. Tans word a l l e eiendomme van d i e Gereformeerde kerk i n Su id-Af r ika B f aan p l a a s l i k e Gereformeerde kerke B f aan be= staande s t i g t i n g e oorgedra.

rende en onroerende goedere t e k w p , t e huur, t e v e r h u ~ ~ r , t e

verkoop, met verband o f s e r v i t u t e o f ander l a s t e t e beswaar,

vcrder om roerende o f onroerende goedere om oorsake n a t d i e

betrokke liggaam genoegsaam oordeel , weg t e skenk o f teen

minder as d i e waarde daarvan oor t e maak en om fondse op ver=

bande o f ander deur d i e bet rokke l jggaam goedgekeurde sekur i=

t e i t u i t t e leen en t e be16 onderworpe aan d i e voorwaardes

wat d i e betrokke lasgewers goedgekeur he t .

c Die betrokke liggaam i s gemagtig om gevolg en u i t v o e r i n g t e

gee aan a1 d i e voorgaande handelinge, i n y e s f u i t d i e passeer

van t ranspor t van onroerende goedere, om a l l c dokuwente t e

teken o f t e l a a t teken deur een o f meer persone binne of b u i -

t e d i e betrokke l i g g a m .

d Bostaande ge ld v i r a l l e bestaande o f nag t e s t i g t e liggame

van bogenoemde aard b inne d i e k e r k l i k e geneenskap van d i e Ge=

r c f o n e e r d e Kerk i n ~ u i d - ~ f r i k a ."265)

D i t heteken earstens dat d i e nasionale s i n & ? bepaal he t dat p a r t i k u =

l i e r e sinodcs en k lass i sse regspcrsone i s , deurdat h u l l e aZLeen eienaar

van goedere en fondse is, Heeltanat i n s t r y d met d i e beginsel da t h i e r =

d i e vergaderings t y d e l i k van aard moct wees, word h i e r nou 'n aanta l

kvrporat iewe liggame geskep wat i n e i e naam eiendomsreg up goedere en

fondse verkry.

Voorts i s d j e Gereformeerde kerk i n Suid-Afr ika eienaar van kerkeiendom-

me wat i n sy naam ge reg i s t ree r i s . D i t step d i e indruk da t d i e kerkver:

band 'n regspersoon i s wat regshandelinge i n e i e naan u i t v o e r en wat op

'11 h i e r a r g i e s ~ wyse ook regspersoonl ikheid aan p a r t i k o l i e r e sinodes,

k l ass i sse en p l a a s l i k e kerke ver leen. 166)

Tydens d i e nasionale sinode van 1982 i s d i e 1955-bcslui t herroep en d j e

volgende b e s l u i t geneem:

165) Handelinge 1955 83 ev.

166) Vgl ouk Du Plooy 1982 409.

"6.2 Aangesien d i e bestaande kerkorde van d i e Gerefotmeerde

Kerk i n Suir t -Afr ika oak geen bepal inge h e t m t r e n t d i e e iendm=

me van a l l e r l e i bestaande o f nog t e s t i g t e s t i g t i n g e van d i e

Gereformeerde Kerk om d i t t e verkry , t e b e s i t , t e beswaar o f t e

vervreem o f op 'n ander manier t e handel met roerende o f onroe=

rende goedere deur e l k e sodanige s t i g t i n g van wa t te r aard ook a l

nie, so verk laar d i e Sinode, dat , tensy anders i n d i e skeppings=

ak te van sodanige s t i g t i n g vernreld:

6.2.1 E l ke sodanige s t i g t i n g van d i e Gereformeerde Kerk i n

Su id-Af r ika a l l e e n eienaar i s van sy goedere en fondse en a1

su lke goedere en aktes daaroor en a l l e verbande i n sy guns op

l a s gepasseer, word ge reg i s t ree r en gedoen op en i n d i e naam

van sodanige s t i g t i n g en we1 soos volg: D ie Gerefomeerde Kerk

i n Su id -A f r i ka . . . . (naam van s t i g t i n g ) byvoorbeeld "Die Gere=

fomeerde Kerk i n Suid-Af r i ka. Die Kerkbl ad".

6.2.2 Die t rus tees van e n i g e s t i g t i n g bevoeg i s o m i n n a a m e n

ten behoewe van d i e b e t r o k k ~ s t i g t i n g a l l e eiendomsdade van wat=

t e r aard ook t e v e r r i g , maar I n besonrler en sonder om afbreuk t e

doen aan d i e algmeenheid van d i e voorgaande om roerende en on=

roerende goedere t e koop, t e huur, t e verhuur, t e verkoop, met

verband o f s e r v i t u t e o f ander l a s t e t e heswaar, verder om roeren=

de en onroerende goedere om oorsake wat d i e bet rokke t rus tees ge=

noegsaanl oordeel, weg t e skenk o f teen minder as d i e waarde daar=

van oor t e maak en om fondse op verbande o f ander deur d i e bet rok=

ke t rus tees goedgekeurde s e k u r l t e i t u i t t e leen en t e beli5 onder=

w r p e aan d i e voorwaardes wat d i e bet rokke t rus tees goedgekeur

het.

6.2.3 Die betrokke t rus tees bevoeg i s om gevolg en u i t v o e r i n g

t e gee aan a1 d i e voorgaande handelinge, i n q e s l u i t d i e passeer

van t ranspo r t van onroerende goedere, om a1 l e d o k u ~ e n t e t e teken

o f t e l a a t teken deur sodaniye persoon o f persone as u a t deur d i e

t rus tees daartoe gemagtiq word.

6.2.4 Bostaande ge ld v i r a l l e bestaande o f nog t e s t i g t e s t i g =

t i n g s van d i e Gereformeerde Kerk i n ~ u i d - ~ f r i k a . "167)

H i e r u i t kan d i e a f l e i d i n g gemaak word dat p a r t i k u l i e r e sinodes en k las=

s i sse (weens h i e r d i e vergaderings se weg la t ing u i t d i e nuwe b e s l u i t ) n i e

meer eienaars van goedere o f fondse kan wees n ie . A l l e eiendome wat n i e

aan p laas l i ke kerke behoort n ie , moet tans i n d i e naam van bestaande o f

t e s t i g t e s t i g t i n g e gereg is t reer word. D ie wensl ikheid van sodanige op=

t rede word by 6.4.3.2 hieronder ondersoek. Voor lopi g kan d i e vraag egter

geste l word o f daar met h i e r d i e optrede w e r k l i k afstand gedoen word van

d i e gedagte dat d i e kerkverband eienaar van sodanige eiendome i s en o f

d i e oordrag van gemelde e i e n d m m n i e n e t op 'n anse i l ingshande l ing neer=

kom n i e . D i t kom vreend voor dat d i e eiendome steeds i n d ie naam van

d i e Gerefonneerde kerk i n Su id-Af r ika (met d i e naam van d i e betrokke

s t i g t i n g daarnaas) ge reg i s t ree r word.

6.4.2.2.3 K o n t r a k s l u i t i n g

I n 1970 en 1976 i s ooreenkomste tussen d i e Gereformeerde kerk i n Suid-

A f r i k a en d i e PU v i r CHO bet re f fende d i e r e e l i n g van d i e verhouding

tussen gme lde U n i v e r s i t e i t en d i e Teologiese sko le van d i e Gereforn

meerde kerk t e Potchefstroom en Hamanskraal onderske ide l ik g e s l u i t . 168)

Die pa r t ye t o t d i e kontrak word as d i e Gereformeerde kerk i n SA en d i e

PU v i r CHO aangedui, wat weer d i e vermoede skep da t 6 f d i e Gerefonneer=

de kerk i n SA 6 f d i e nasionale sinode 'n regspersoon i s wat regshande=

l i n g e u i t voe r .

6.4.2.2.4 Algemene optrede

Deur d i e algemene optrede en u i t sp rake van 1 idmate, p l a a s l i k e kerke en

meerdere vergaderings word dikwels d i e indruk geskep dat d i e kerkverband

' n regspersoon i s :

- Die Administrat iewe bur0 van d i e Gereformeerde kerk i s aangewys

as d i e kerkgroep se c l t s n i ~ i l i u m cl:tandi c t e r c ~ u t a d i . ' ~ ~ ) D i t skep

167) Handelinge 1982 6304-630B. Hie rd ie b e s l u i t i s weggelaat u i t d i e oorspronk l ike Handelinge van 1982 en l a t e r ingevoeg as p 630A-6308.

168) Handelinge 1970 384 en Hande

169) t landelinge 1955 84.

l i n g e 1976

d i e indruk dat d i e kerkverband kan dagvaar o f gedagvaar kan word

en dus as 'n regspersoon t o t hofgedinge kan toet ree.

- I n 1973 i s ondersoek i nges te l na d i e moont l i khe id om d i e kerkver=

band by ' n mediese skema i n t e skakel, sodat "werknemers" van d i e

Gerefotineerde kerk sodanige mediese skma kan benut. 170)

- Kont inuTte i t van d i e sinode: I n 1952 i s daar 'n komnissie i nges te l

on ondersoek i n t e s t e l na 'n skema van a fvaard ig ing na meerdere

vergaderings en d i e sinode ten einde d i e k o n t i n u 7 t e i t van d i e s i =

node en meerdere vergaderings t e handhaaf.l7') Tydens d i e nasionale

sinode van 1955 i s dan ook bepaalde b e s l u i t e geneem ten einde d i e

k o n t i n u t t e i t van d i e sinode en ander meerdere vergaderings t e ver-

seker. Howe l d i e bedoel ing n i e was om 'n korporat iewe l iggaam i n

t e s t e l n ie , i s d i e gebruik van d i e term k n t i , ~ u . C t e i t ongewens,

aangesien d i t d i e indruk van permanensie skep.

Dat d i e kerkverband permanent bestaan, skep n i e probleme n i e . Om

egter d i e k o n t i n u 7 t e i t van d i e sinode en meerdere vergaderings op

'n georganiseerde wyse t e r e l l , doen afbreuk aan d i e ve re i s te van

t yde l i khe id . D ie vraag kan gas te l word o f d i e gebruik van deputate

wat opdrag by een sinode ontvang en by 'n volgende sinode moet rap=

po r tee r (en wat dikwels bestaan u i t d i ese l f de persone wat v i r 'n

tydperk van j a r e i n 'n deputaatskap dien), n i e tog reeds t o t g roo t

hoogte 'n pemlanente s t r u k t u u r en werkwyse aan sinodes en meerdere

vergaderings ver leen n i e . l T 2 ) lnd ien d i t sou gebeur dat deputate

'n deurlopende ve rb in ten i s tussen sinodes vorm, i s daar n i e 'n g roo t

v e r s k i l tussen 'n sinode en d i e aandeelhouersvergadering van 'n maat=

skappy, wat ne t op gesette t y e vergader, m a r kont inu i ' te i t bewerkstel=

l i g deur rniddel van 'n bestuur en verteenwoordigers wat weer by 'n

volgende aandeelhouersvergadering moet kan rappor teer n ie .

--- 170) Handelinge 1973 174 en 179

171) Handetinge 1952 272; Handelinge 1955 119

172) Kyk Kruger, Du P less is en Spoelstra 1966 299.

- Oaar word algemeerl tussen ' n blanke kerkverband en 'n n ie-b lanke

kerkverband 0 n d e r ~ k e i . l ~ ~ ) Kerkverband i s eg te r i nne rs i e t s wat

tussen p laas l i ke kerke met d iese l f de ge loofsoor tu iy ings en belyde=

n i s s k r i f t e be lee f word. Om 'n nie-blanke Lerkverband van 'n blanke

kerkvcrband t e onderskei, skep d i e indruk da t daar twee geTnst i tu=

eerde lingante b e ~ t a a n . ' ~ ~ ) D i t i s kenne l ik n f e d i e geval n l e .

- Die standpunt i s h ie rbo ingeneem da t kerkverband n o o i t ' n korpo=

ra t lewe liggaanl kan wees n ie . Hierteenoor word kerkverband egter

dikwels as 'n c o c i e t m van p laas l i ke kerke o m ~ k r y f . ' ~ ~ ) Aan d i e

hand van d i e soc iehs -beg r i p word d i e kerkverband dan as ' n ven=

nootskap aange~nerk . ' ~~ ) Die term vennootskap h e t egter 'n vasge-

legde betekenis i n d i e Svid-Afrikaanse reg, naamlik da t d i t ' n kon=

t r a k v i r samewerking tussen twee o f meer pcrsone, wat n i e t w i n t i g

oorskry nie, met d i e oag op winsbejag is.177) Die term vennootskap

kan dus n o o i t gebru ik word oin d i e aard van d i e kerkverband t e om=

s k r y f n i e . Ind ien d i e bedoel ing sou wees an aan t e toon da t kerk=

verband 'n ,wreenk;ms t e r bere ik ing van 'n i d & l e doe1 i s (wat

d i t n i e i s n ie) , sou d i t i n e l k geval he te r gewees he t an d i e term

genootskap t e gebruik.'78) ~ o e l e v e l d ' ~ ~ ) i s n i e he re id om d i e kerk=

verband as 'n genootskap aan t e merk nie, aangesien ' n genwtskap

volgens hm a l t y d 'n regspersoon i s . Die term genootskap ( v r y n i l -

l i g e vereniging)18') word eg te r I n d i e Suid-Afr ikaanse regspraak

gebruik om ' n veren ig ing wat op kontrak berus, t e m s k r y f . Hoewel

Handel inge 1964 261-273.

Sien Du Plooy 1982 403

Kruger, Du P less is en Spoelstra 1966 178; Roeleveld 1980 5 en 6.

Bamford 1982 1; Uys 1961 13. Vgl ook vne 50 en I10 I r ierbo.

V i r d i e anskrywing van ' n genootskap, raadpleeg Bamfard 1982 117; Uys 1961 13. Sien egter d i e k r i t i e k van Fou r i e 1973 21 ten ops ig te van d i e gedagte dat d i e kerkverband 'n genootskap i s .

I n d i e Suid-Afrikaanse regspraak word d i e terrae genootskap en vry- w i l l i g e veren ig ing as sinonieme gebruik - vq l Tsmm-saak 13. In h i c r d i e saak word n i e u i t s l u i t s e l qegee op d l e vraag o f 'n kerk ' n regspersoon i s a1 dan n i e - vg l Thn~rm-saak 25.

' n vereniging i n bepaalde omstandighede ' n regspersoon kan wees, 181)

1s 'n veren ig ing wat op kontrak beru: a l t y d ' n veren ig ing sonder

regspersoonl ikheid. Die term genootskap m e t dus l i ewer n i e qebruik

word om 'n vereniqingsregspersoon aan t e d u i n ie , aangesien d i t ver=

war r ing skep. Oaar kan dus n i e met Roeleveld saamgestenl word d a t ' n

genootskap a l t y d ' n regspersoon i s n i e en dat d i e kerkverband daar=

om 'n vennootskap moet wees n ie .

Myns i ns iens berus kerkverband hoegenaamd n i e op d i e swie tas-

gedagte n ie . 18'f I n Genootskap b r i n g d i e gedagte van I n pcrmanente

verhouding wat op k o n t r a k s l u i t i n g berus, na vore. Hoewel h i e r qeen

regspersoon t o t stand kom nie, bestaan daar dan tussen d i e plaas=

l i k e kerke 'n kont rak tue le eenheid van permanente aard, waaraan d i e

p l a a s l i k e kerke gebonde gehou word. D i t vorm ook m a r ' n spes i f i eke

uuwysbarw o f r:iybmc s t ruk tuu r van per~nanente aard , waari n d i e

p l a a s l i k e kerke dan ingevolge d i e genootskapsooreenkoms opgaan.

Hoewel d i e kerkverband permanent i s , i s d i t eg te r n o o i t ' n s igbare

o f danwysbare gegewene i n s t r u k t u r e l e s i n nie, m a r i s d i t a l l e e n

siybaar v i r sover d i t by d i e hou van t y k l i l c e rneerdere vergaderings

be lee f word. Die r;oc2'ztno- o f genootskapqedagte doen afbreuk aan

h i e r d i e p r i n s i p i e l e beskouing van kerkverband, deurdat daarby nood=

wendig van ' n s iqbare veren ig ing van permanente aard (hoewel d i t

181) B m f o r d 1982 126 vet-klaar te reg d a t v r y w i l l i g e verenigings met o f sonder regspersoonl ikheid bestaan. Hy fou tee r egCer deur a l b e i groe- pe op kontrak t e grond. Uys 1961 2, 4, 11 en 16 deel mee da t vry= w i t l i g e verenigings (genootskappe) n o o i t regspersone i s n fe . Ind fen hy met d i e term genootskap 'n v r p i l l i g e veren ig ing sonder regsper= soon l ikhe id wat op kontrak berus, bedoel, kan daarn~ee saarngestem word. D i t nmet egter steeds i n gedagte gehou word d a t daar ook vry- w i l t i g e verenigings met regspersoonl ikheid wat n i e o p kon l rak berus nie, bestaan. Laasgenoemde verenigingsregspersone i s Pgter n i e ge= nootskappe n i e . Roeleveld 19110 22 vn 27 ve rk laa r verkeerde l i k tov Uys se t e n gc-rrr~nb~knpsrh~reenI.~n~~ : " i l i e rd ie s krywer handel egter oor d i e o p r i qt ingsooreenkms van 'n genootskap as 'n regspersoon sonder winsoocjmerk." Myns ins iens s t e l Uys hom j u i s t e n doe1 owl ' n gtrriootskq) van ' n regspermon t e onders k e i ,

182) D ie u i t fen lopende standpunte van Barnford, Uys en Roeleveld b e t r e f = fende d i e aard van 'n genootskap i l l u s t r e e r d i e verwarr ing wat be- staan weens d i e f e i t d a t d i e Romeinse .8c~c ie t~? -beg r i p i n a l l e op= s i g t e aan d i e Engelse beg r i p uoZuntary ar:sorlation gelykqeste l word. Raadpleeg ook vn 50 hferbo.

n i e ' n regspersoon i s n i e ) sprake i s . Die byeenkoms i n kerkverband

i s t e n ene male n i e op 'n ooreenkonts o f k o n t r a k s l u i t i n g gegrond

nlaar d i t i s 'n s k r i f t u u r l i k e v o o r s k r i f wat i n d i e Kerkor=

de vervat i s en op onder l inge aanvaarding (wat n i e k o n t r a k s l u i t i n g

i s n i e ) berus.

6.4.2.3 Die gesag van meerdere vergaderings

Kerkverband word be lee f deur d i e hou van t y d e l i k e meerdere vergaderings. j i' Tog t a n kerkverband n o o l t aan 'n sinode o f enige ander meerdere vergade= i

r i n g ge lykgeste l word n ie . Kerkverband word permanent be lee f , t e w y l m e e d

dere vergaderings b l o o t t y d e l i k van aard i s . 'n Vraag wat hedwa t aandag J i n Gereformeerde k r i nge geniet , i s wat d i e aard van d i e gesag van meerde=

r e vergaderings i s . Aanslui tend h ie rby ontstaan d+e vraag hoe d i e h w e

h i e r d i e gesag s a l ve r to l k .

Daar i s reeds h ierbo lM) op gewys da t d i e Kerkorde n i e ' n k w t r a k tussen

d i e ve rsk i l l ende kerke o f l idmate i s n i e , maar dat d i t d i e .jus cnrtstittden=

d m en jus constitutuin ( i n t e r n e verbandsreg) van p l a a s l i k e kerke i s , wat

i n onder l inge oor leg met mekaar en t e r w i l l e van eenvormigheid i n be ly=

denis en kerkreger ing tydens 'n meerdere vergadering (s inode) vasgestel 1, I'

en aanvaar word. Die l idmate en d i e kerkraad ondemerp h u l l e aan d l e qe.

sag van h i e r d i e i n t e r n e verbandsreg. Ook meerdere vergaderings geskied

onder d i e gesag van d i e bepal ings van d i e Kerkorde.

' n k e r d e r e vergadering i s dan ook ' n vergadering van kerke185) wat deur ;I

middel van aangewese ampsbedienaars (pred i kante en ouder l inge) saamkm. 186L;

t l u l l e s t e l d i e l i t u r g i e en Kerkorde vas en du i aan op welke wyse d i e kerk

geregeer moet word. D i t a l l e s i s moont l i k deurdat d i e kerke ' n eenheid i n

belydenis, wat ouk d i e akkoord van d i e k e r k l i k e ganeenskap heet, be leef .

Die Kerkorde word dus n i e deur 'n ge ins t i tueerde gesagsl iggaam gepost+=

183) Vgl eg ter Kruger, Du Pless is en Spoelstra 1966 178.

184) 6.4.2.1.1 hierbo.

185) Du Plooy 1979 12; Du Plooy 1982 241; anders Van der Linde 1965 141 ev.

186) Spoelstra 1967 27; Van der Linde 1965 147.

,' veer n i e , maar berus op onder l inge aanvaarding van s k r i f v e r e i s t e s en

, ordemaatreels deur p l a a s l i k e kerke ten einde o rde l i ke kerkreger ing t e

'Deur verskeie kerkregsgeleerdes word klem ge l6 op d i e f e i t da t d i e gesag

van meerdere vergaderings n i e a fge le ide gesag i s n i e . 187) Die p laas l i ke

kerk d ra n i e sy gesag aan d i e meerdere vergadering oor , ne t om dan onder

d i e j u r i s d i k s i e ran d i e meerdere vergadering t e staan t e kom n i e . Die

p l a a s l i k e kerk behou a f t y d se l f s tand ighe id en oefen gesag u i t i n sake

waar d i e p l a a s l i k e kerkraad d i e vermoe he t cin s e l f op t e t r ee . Wanneer

daar egter aangeleenthede t e r t a f e l kofn wat d i e p l a a s f i k e kerkraad n i e

a l l e e n kan hanteer n i e o f wat meer kerke raak, kom d i e kerke i n 'n meer=

dere vergadering byeen ten einde gemelde sake gesamentl ik t e oorweeg.

I Die meerdere vergader ing se b e s l u i t e dra daarom 'n e iesoo r t i ge gesag.

D i t i s n i e a fge le ide gesag n ie . Voorts i s d i t ook n i e vervangende gesag

wat d i e p laas l i ke kerk se gesag vervang o f omvat nie. lS8) O i t i s d i e e i e =

soo r t i ge gesag van d i e meerdere vergadering wat g e l d ten ops i y te van aan=

geleenthede wat b inne d i e e i e t e r r e i n van d i e meerdere vergadering v a l .

D i t a l l e s i s moont l i k anddt daar i n hoofsaak n e t &en gesag, naanil ik d i e

van Chr i s tus is.18')

,, Neerdere vergaderings h e t dus n i e groter gesag as p l a a s l i k e kerke n i e , maar

d l t i s gesag wat gesamentl ik u i tgeoefen word d e w meer kerke op ' n t e r r e i n I

waar 'n p laas l i ke kerk n i e gesag mag o f kan u i t oe fen n ie . D i t i s dus geen

'' botsende gesag n ie tgO) maar d iese l f de gesag wat deur ve rsk i l l ende vergade= 7

r l n g s op versk i l lende t e r r e i n e u i tgeoefen word!91) A r t i k e l 84 van d i e Kerk= ',

187) Van der Linde 1965 146; Spoelstra 1967 30; Spoelstra 1977 59.

I 188) Spoelstra 1967 32-33; Spoelstra 1977 59; V isser 1982 316.

I 189) Van der Linde 1965 153; V isser 1982 305.

1 ) Spoelstra 1967 26 en 29; V isser 1982 305.

) Spoetstra 1977 60: " b i t i s d iese l fde gesag as waaraan e l k e gelowige i n d i e kerk regstreeks onderworpe i s ; d i t i s d i ese l f de gesag wat e l ke opsiener (biskop) geroepe i s om t e bedien; d i t i s d i ese l f de gesag wat d i e opsieners i n hu l l e samekoms binne d i e kerk i n d i e kon= s i s t o r i e nloet bedien t.0.v. sake wat d i e opsiener n i e reeds kon a f = handel n ie ; d i t i s d i ese l f de gesag wat d i e kerkraad deur sy opsieners w i l l a a t bedien i n sake waarin hy d i e samewerking, hu lp o f advies van ander kerkrade (kerke) t e r s inode gaan soek, &at hy d i t n i e a l l een kan afhandel n ie . "

orde bekfemtoon dan ook d i e f e i t da t geen kerk mr artder kerke o f geen amps=

draer o o r ander antpsdraers heerskappy rnaq waer n ie . D i t beteken eq te r n i a

da t ' n ker t raad wi l l e k e u r i g mag b e s l u i t o f hu l l e 'n b e s l ~ r i t van 'n meerdere

vergadering w i l toepas a1 dan n ie . lnd ien 'n saak b inne d i e gesag van

'n meerdere vergadering va l , h e t daa id ie b e s l u i t dvirtgande Rrag teenoor

e n~eerdere vergader ing d i e

'n p l a a s l i k e kerkraad kan n e m

l e g en kundigheid van n e w

l a a s l i k e kerke.

Die aangeleentheid i s vera l van belang by d i e v e r r i g t i n g van tughande=

l i nge . D i e h o f s a l tughandelinge van 'n meerdere vergaderlng beoordeel

aan d i e hand van d i e v o o r s k r i f t e i n d i e Kerkorde en d i e b e l y d e n i s s k r i f t e

etb sa l ve rd l daarop l e t o f d i e vergadering sy eir! p rosedurevoorskr i f te

nagekon het . lg3) Aanvullend h ie rby l e t d i e hof a l t y d daarop of d i e voor=

s k r i f t e van nat r rur l i ke geregt ighe id e f ~ gooeie t r o u nagekan i s . l g4 ) !lit

i s opval lend dat d i e heersende prak tyk by tughandelingc d i e v o o r s k r i f t e

van n a t u u r l i k e geregt ighe id en goeie t r o l l wat d i e howc vereis, t o t g r o o l

hoogte i n s l u i t . 195)

192) Van der Linde 1965 153; Kruger, Du P less is en Spoelstra 1966 226- 231.

193) Sien d i e teks by verwysing 148.

194) Kyk oot teks by verwysing 149.

195) Raadpleeg 6-4.2.1.6 hierbo. Bamford 1982 157-169 gee ' n u i teenset - t i n g van h i e r d i e vere is tes . I n d i e Kertorde kom d i t i n a r t 31 en 74 voor. Van der Linde ve rk laa r dat d i e basiese r e e l s van n a t u u r l i k e geregt ighe id en goeie t r o u i n e l k a men5 ingeskape i s , deirrdat e l k e rllens 'n skepsel van God i s . Weens d i e gebroke werkl i k h e i d waar in d i e mens as gevolg van d i e sondeval verkeer, i s h i e r d i e r d l s van natuur: l i k e geregt ighe id ' n afskaduwing van d i e rcg wat God i n d i e skeppinq i nqebou he t .

I nd ien daar i n beroep op 'n verdere rneerdere vergadering gegaan word,

i s ook daard ie aeerdere vergadering v e r p l i g 001 d i e v o o r s k r i f t e van d i e

korde na t e kom en s a l d i e Rof ook daarop l e t o f d i e ree l s van na=

t u u r l i k e geregt ighe id en goeie t r o u nagekom i s . Ind ien d i e meerdere

, vergader ing n i e hieraan voldoen h e t n ie , i s d i t geykte reg da t d i e h o f

i d i e u i t sp rake van sodanige meerdere vergadering te rsyde sa l s t e l . Myns

; ins iens kan n i e h i e r t e e n beswaer gemaak word n i e aangesien 'n kerk wat

': n i e d i e v o o r s k r i f t e van d i e Kerkorde nakom n ie , t o g n i e op i m u n i t e i t '/

teen d l e inntenging van 'n b u r g e r l i k e h o f aanspraak kan maak n ie .

Ke rk l i ke vergaderings gen ie t i n ' n sekere mate i nmun i te i t teen d i e i n=

~nenging van d i e howe by d i e v e r t o l k i n g van l e e r s t e l l i g e sake. D i t ge ld

ve ra l by d i e v e r t o l k i n g van l rerkwessles en be l yden i ssk r i f t e . l g6 ) D ie

howe aeerhou h u l l e normaal daarvan cnn d i e mer ie te van 'n spes i f i eke l ee r=

s t e l l i n g t e beoordeel. Tog ontstaan daar dikwels I n s i t u a s i e waar d i t

v l r d i e h o f nodig i s om u i tspraak t e gee oor d i e v e r t o l k i n g van d i e be=

l y d e n i s s k r i f t e o f Kerkorde. Oi t kan gebeur dat daar weens l e e r s t e l l i q e

v e r s k i l l e kerhskeur iny p laasv ind on a l b e i groepe daarop aanspraak maak

da t h u l l e d i e kevk i s wat d i e b e l y d e n i s s k r i f t e korrek v e r t o l k en daaron~

(as v o o r t s e t t i n g van d i e oorspronk l ike kerk) op d i e kerkeiendom gereg=

C i g i s . By eenvoudige leerkwessies behoort d i t n i e ' n g roo t probleem v i r

d i e ho f t e wees n i e , maar d i t b l y 'n ope vraag o f ' n h o f oor d i e verno6

besk ik om ' n oordeel t e ve l waar ingewikkelde teo log iese l e e r s t e l l i n g s

t e r sprake i s . Die ho f oordeel weliswaar op grond van deskundige getuie=

n i s wat aan hwn voorgele word, maar d i t b l y steeds 'n vraag o f d i e voor=

s i t t e n d e bea~npte o b j e k t i e f kan oordeel wa t te r van d i e deskundiges se weer=

gawe d i e ko r rek te i s . Die problematiek van d i e kerk-staat-verhouding va l

b u i t e d i e omvang van h i e r d i e p r o e f s k r i f , maar hogemelde vraagstuk b l y

steeds I n n e t e l i g e prob lem.

6.4.2.4 S a m e v a t t i i --

Plaas l i k e Gereformeerde kerke voldoen aan a1 d i e gmeenregte l i k e vere is=

t e s v i r d i e verwerwing van regspersoonl lkheid. Sodanlge kerke t r e e as

196) Uu PlessLs z> Stnode urn die NG k m k 1931 KPA (onqerapporteer) - raad- p l r e g Die Kerksaak 1931 224; l%erm-saak 14.

gerneenregte1il.e regspersone i n d i e regsverkeer op deur onder ineer kon=

t r a k t e t e s l u i t , eiendom t e b e s i t en ander regshandelinge aan t e gaan.

Daar kan voor ts p r i n s i p i e l e beswaar ingebr ing word teen d i e standpunt

d a t p l a a s l i k e kerke op kontrak berus. Sodanige kerke berus op i n t e r n e

verbandsreg, bestaan voo r t onqeag d i e w i s s e l i n g van I i d n a t e en i s draer

van r e g t e en v e r p l i g t i n g e a f sonde r l i k van d i e van d i e l idmate waaru i t

h u l l e saamgestel i s . D i t skyn asof daar geen p r i n s i p i g l e beswaar teen

sodanige s ien ing van d i e regspos is ie van p l a a s l i k e kerke bestaan n ie .

Daar bestaan egter 'n s te rk moont l i khe id dat d i e Gerefonneerde kerk i n

Su id-Af r ika (as kerkgroep) ook d e w d i e how as 'n regspersaon bestemu

pe l sa l word, aangesien d i t d i e volgende k~nmerke vertoon ( o f v e r t m n

he t ) :

- d i t i s 'n e n t i t e i t wat draer van reg te en v e r p l i g t i n g e afsonder=

l i k van d i e van p l a a s l i k e kerke o f l idmate i s deurdat d i t e ienaar

van a fsonder l i ke kerkeiendmme is ; 197)

; 7 - d i t h e t 'n langdur ige voortbestaan, ongcag d i e w l sse l i nq van 1: " " - p l a a s l i k e kerke o f l idmate. deurdat daar op 'n vasgelegde wyse

k o n t i n u r t e i t van een sinode na ' n daaropvolgende sinode bestaan;

- d i t h e t 'n inherente gesagstruktuur; 198)

- d i t he t 'n geoorloofde i d e f l e doel;

- d i t he t i w z s etnmli in j7nJ;:cic (kan as e i s e r en verweerder i n d i e

regsverkeer opt ree) . 199)

D i t staan egter vas dat d i t heelternal t eens t r yd ig met d i e p t - i ns ip ie le

beskouing i n verband met nteerdere vergaderings o f kerkverband i s om

enige sinode, meerdere vergadering o f d i e Gereformeerde kerk i n Suici-

197) Vgl 6.4.2.2.2 hierho.

198) Loc c i t .

199) Handelinge 1955 84.

Afr ika (as kerkgroep) as 'n regspersoon t e t i pee r . Daarom s a l daar erns-

t i g b c s i n moet word oo r d i e wyse waarop p l a a s l i k e kerke gesamentl ik aan

d i e regsverkeer behoort deel t e neem. I n 6.4.3 hieronder word ' n aanta l

v o o r s t e l l e i n h i e r d i e verband gemaak.

Geen meerdere vergadering i s dus 'n regspersoon n ie . Tog b i n d e l ke be=

s l u i t van ' n meerdere vergader ing a1 d i e p l a a s l i k e kerke wat aan d i e

vergadering deelgeneem h e t q Z m ) Ind ien daar van regswel enige aanspreeC=

l i k h e i d u i t 'n b e s l u i t van ' n meerdere vergader ing voo r t v l oe i , s a l a l l e

p laas l i ke kerke gesamentl i k en afsonder l i k aanspreekl i k gehou moet word.

Elkeen s a l dus as e i s e r o f verweerder gevoeg moet word. Ind ien daar dus

kont rak tue le o f d e l i k t u e l e aanspreekl ikheid (laasgenoemde kan byvoorbeeld

by onregrnatige tughandelinge ontstaan) u i t d i e b e s l u i t e van 'n meerdere

vergader ing sou voo r t v l oe i , b r i n g d i t aanspreekl i kheid v i r e l ke p laas l i ke

kerk mee. H ie rd ie probleem kan gedee l t e l i k ondervang word ( ve ra l t en op=

s i g t e van kont rak tue le aanspreekl ikheid) deur d i e o p r i g t i n g van ' n be=

heersregspersoon deur d i e p laas l i k e kerke wat dan regshandelinge namens

d i e p l a a s l i k e kerke u i t v o e r (waaroor by 6.4.3.4 hieronder v o l l e d l g e r be=

s i n word). Tughandel inge van meerdere vergaderings sa l eg ter steeds deur @

d i e meerdere vergadering s e l f gchantcer m e t word, wat ind ' iv idue le aan=

spreeetl ikheid meebring v i r e l ke p laas l i ke kerk wat aan d i e vergadering

medoen.

6.4.3 Voo rs te l l e v i r gesamentl i k e optrede van p l a a s l i k e kerke

Kragtens d i e Gerefoneerde p r i n s i p i l l e beskouing van kerkverband i s d i t

nEe aanvaarbaar m 'n oorkoepelende gePnstitueerde gesagsliggaan~ bo o f

naas d i e p l a a s l i k e kerke i n d i e lewe t e roep n ie . Van der Linde spreek

hom soos vo lg teen so ' n s t e l s e l , wat wesenlik k o l l e g i a l i s t i e s sou wees, "it:201)

"Die kerkverband b r i n g dus 'n rime l igy imr voor t , wat d i e p lek

van d i e p laas l i ke kerk inneem en deur d i e sinode y e w p e r L M ~ .

200) Kruger, Du P less i s en Spoelstra 1966 191-205; a r t 31 KO. Wanneer be= s l u i t e met ' n meerderheid van stemne aanvaar i s , m e t d i e minderheid met d i e meerderheid "konformeer".

201) Van der Linde 1965 119. Vgl ook Van der Walt 1974 (a) 119 en Du Plooy 1982 95.

Van se l fs tand ighe id i s daar by d i e p l a a s l i k e kerk nou geen

sprake meer n ie . H i5rarg ies daal d i e gesag van d i e sinode

a f neer t o t by d i e gemeentes . . . . Prakt ies kom d i t daarop

neer da t vera l d i e kerkrade grotendeels adnt in istrat iewe l i g =

game i s waardeur d i e sinode werk ... . Hie rd ie kerkbcgr lp

b r i n g mee da t d i e p l a a s l i k e kerk, wat i n d i e kerk verdwyn

het, n i e meer prim&- d i e openbaring van d i e liggaam van Chris=

tus i s n i e maar we1 van die kc-=k as d i e korporat iewe eenheid

waarin d i e p l a a s l i k e kerke verdwyn het . "

D i t i s dus noodsaaklik cnn d i e se l fs tand ighe id van d i e p l a a s l i k e kerke

t e beklemtoon en u i t t e bou, sonder om d i e bestaan van d i e kerkverband

en d i e gmeenskapl ike belange van d i e p laas l t ke kerke t e ontken o f t e

negeer.202) Daar moet eg te r rekening gehou word met d i e f e i t d a t p?aas=

l i k e kerke heel d ikwels gesamentl ik i n d i e regsverkeer moet optree. Hoe=

we1 gesamentl ike regshandelinge i n d l e regsverkeer n i e ' n voarvere is te

v i r d i e bestaan van kerkverband i s n ie , i s d i t 'n prak t i ese qevolg van

d i e f e i t da t kerkverband tussen p l a a s l i k e kerke b e l e e i word. D ie moont-

l i k h e i d da t p l a a s l l k e kerke gesan~ent l ike regshandelinge aanyaan, m e t

dus geskep word sonder am d i e p r i n s i p i P l e beskouing bet re f fende kerkver-

band u i t d i e oog t e ver loor .

6.4.3.1 - Die t r u s t f i g u u r

D i e asio ion ale sinode en ander meerdere veryader4ngs (soos p a r t i k u l i e r e

sinodes en k lass isse) kan as t yde l i ke meerdere vergaderings van plaas=

l i k e kerke we1 gesamentl ike regshandelinge deur t rus tees l a a t u i t v o e r .

V i r d i e doe1 sa l d i t noodsaaklik wees om 'n aantal t r u s t s t e skep. Die

deputate wat op d i e t y d e l l k e vergaderinqs aangewys word, d ien dan as

t r us tees wat d i e regshandeling(e) Ilancns d i e p l a a s l i k e kerke (as opr ig=

t e r s ) u i t v o e r .

Baar i s ve rsk i l l ende oniskrywings van 'n t r u s t . * a t a l n a l w in of rneer daar=

op neerkom dat 'n t r u s t deur ( ' n ) o p r i g t e r ( s ) geskep word by wyse van 'n

op r i g t i ngsak tc waarin v e m o e n s r q t e aan ( ' n ) t r us tee (s ) as reqhebbende(s)

X 2 ) Daar n~oet gewaak word teen 'n ne ig ing t o t independentisme - raadpleeg Van der Linde 1965 79 en 80 en Van de r Walt 1974 (a) 122 ev.

n i e i n e i e belang n i e , maar t e n behoewe van ' n ander persoon. persone o f

' n onpersoonl lke doe1 oorgedra word. Die t r us tees as reghebbendes van

d i e v e m e n s r e g t e moet d i t dan i n belang van d i e begunstigdes beheer en

aanwend. ZO3 )

Deur gebroikmaking van d ie t r u s t f i g u u r kan ve ra l d i e p r o b l e m wat by ge=

sament l ike kerkeiendoni ontstaan, opgelos word. Sodanige eiendwt~ word dan

n i e i n d i e naam van d i e Gerefomeerde kerk(e) i n Su id-Af r ika ge reg i s t ree r

n ie , maar we1 i n d i e naam van d i e t r us tee (s ) i n s y l h u l l e hoedanigheid as

t r us tee (s ) . Daar kan ook gesamentl ike regshandel inge (soos kon t raks lu i=

t i n g ) deur d i e t rus tees u i tgevoer word sonder dat daar ' n oorkoepelende

liggaam, wat d i e se l fs tand ighe id van p l a a s l i k e kerke sou verminder, hoef

t e ontstaan. Die p l a a s l i k e kerke wat I n 'n meerdere vergader ing byeenkm,

oefen dan ingevolge d i e t r u s t a k t e gesag en beheer oor d i e t r us tee (s ) uit.

(Im I n t r u s t t e skep, moet aan d i e volgende vere is tes voldoen word:

- Daar moet 'n op r i g t i ngsak te deur d i e betrokke p l a a s l i k e kerke ( i n

meerdere vergadering) as o p r i g t e r s opgestel word. Die reg t o t wy=

s i g i n g van d i e t r us tdoe l deur d i e o p r i g t e r s s a l u i t d r u k l i k voorbe=

lrou nrbet word, anders skep d i t d i e onhoudbare p o s i s i e da t d i e t r u s t =

doe1 n e t deur d i e hof met d i e toestemming van a1 d i e o p r i g t e r s en

begunstigdes gewysig kan word.204) Di t i s ook noodsaakl ik dat d i e

t r u s t d o e l , t rusteiendom en begunstigdes d u i d e l i k omsrkryf moet word

en da t d i e aanwysing van t rus tees gere6l moet word.

- Die p l a a s l i k e kerke wat d i e t r u s t opr ig, moet d i e t rustvennoe i n

eiendcm aan d i e t r us tee (s ) ~ o r d r a . ~ ' ~ ) Volgens Van zylZo6) k m daar

203) Van der Merwe 6 Rowland 1977 321; Honor6 1976 2; Joubert 1968 130; De V i l l i e r s , Henning en Gardiner 1980 7.

204) De V i l l i e r s , Henning en Gardiner 1980 41.

205) Vera1 Joubert 1968 130 en Van der Merwe en Rowland 1977 321 vere is da t d i e t r us tee eienaar van d i e t r u s t v e r m e m e t wees. Honor6 1969 127-130 en 1976 2 wys daarop dat by d l ~ sg bewindstrust d i e t r us tee n i e eienaar i s n ie , maar dat d i e begunstigdes eienaars word. D f t s a l eg ter i n d i e geval van d i e Gerefomteerde kerke t o t m o e i l i k ad= m in i s t ree rba re r e s u l t a t e l e i en volgens De V i l l i e r s , Henning en Gardiner 1980 8 i s d i t begr ipsmat ig suiwerder ON d i e t r us tee (s ) as eienaar(s) aan t e wys.

206) 1976 1 ev. V i r 'n u i t eense t t i ng van Van Zy l se boedelbestuursver= bandteor ie, s i e n ook Van Zyl 1981 340-347.

by 'n amptel i te t r u s t 'n regspersoon t o t stand, naaml f k 'n bestuurs-

verband bestaande u i t d i e opeenvalgende trustees tesame met d i e

~ t a a t ,'Of) wat as eienaar van d i e vermog d l t v i r 'n speslf ieke doe1

en ten behoewe van d i e trustbegunstigdes bestuur. Hoewel daar weinig

k r i t i e k teen h ie rd ie u i teenset t lng van Van Zyl i n t e b r i n g i s , l u i

d i e Suid-Afrikaanse regspraak u i t d r u k l i k dat 'n t r u s t n i e 'n regs=

persoon i s nie.208) Derhalwe sal d i e trustee(s) i n e i e persoon eie=

naar van d ie t rus tve rme word en moet d ie oprlgters d i e etendanareg

op d i e t r u s t v e m 8 aan d i e trustee(s) oordra. D i t i s verdsr i n d ie

l i g hiervan wenslik dat u i t d r u k l i k i n d i e t rustakte voorgeskryf word

o f d i e trustee($) van d ie verskaff ing van sekur i te i t vrygestel word

a1 dan nie.

- Die t r u s t a k t e r n o e t d u i d e l i k e v o o r s k r i f t e i n v e ~ a n d ~ t d i e a d m l n f =

s t ras ie van d ie t r u s t v e m e bevat. Aangesien daar gewoonweg net 'n

ve rp l ig t lng op d ie trustee(s) rus cxn rekenskap van sy b l e e r oor dla

t r u s t v e m ? aan d i e begunstigdes t e gee. sa l u i t d r u k l i k hepaet m e t

word wanneer en ap welke wyse rekenskap aan d i e p laas l ike kerke as

opr iq ters (meerdere vergadering) gegee m e t word. 209 1

- Die begunstigdes o f k las van begunstigdes sal du ide l ik omskryf m e t

word.

Die gebruik van d i e t rus t f i guur orn kerkeiendom te administreer en regs=

handelinge aan te gaan, l ~ e r egter 'n asntal problme op waannee reke-

ning gehou moet word:

M7) Van Zyl 1976 11. Of t 4s n i e duidel ik waarm d ie Staat deel van h ie r= d i e boedelbestuursverbar~d i s n ie . Wanneer d i e Staat i n so I n geval handel, i s d i t tog b loo t i n d ie u i toefening van sy gewone regspre- ken& o f administratiewe hoedanigheid.

208) CIR o Muc~VeiZZie'e Estate $961 3 SA 833 ( A ) op 840: "Like a deceased estate, a t rus t . f f i t i s t o be clothed wi th j u r i s t i c personaffty, would be a persona o r lega l e n t i t y consist ing o f an aggregate o f assets and 1 i a b i l f t i es . Neither our au thor i t i es nor our courts have rccognised f t as such a persona o r en t i t y . I t i s t r i t e law that the assets and I f a b i l i t i e s o f a t r u s t vests i n the trustee. The l n t r a = duct ion o f another persona . . . whcn there i s a trustee ready to hbnd, would be an extraordinary measure which would c a l l f o r some ad.Just= ment ... between the iegal pos i t ion of the persona and tha t @T the trustee." Vgl Murray 1959 371-2; Murray 1962 37-42.

209) De V i l l i e r s , Henning en Gardiner 1980 34; Honor6 1976 241-242.

- Die trustees word eienaars van d i e trustvermoi5. By onroerende goed

wat i n d ie naam van trustees i n h u l l e hoedanigheid van trustees

geregistreer i s , skep d i t gewosnlik n i e probleme nie. lndien een

o f meer trustees wegval en daar ander trustees i n hul l e plek aange-

s tet word, i s d i t n i e nodig om d ie transportakte t e wysig n ie . 210)

Roerende bates en geld v o m deel van d i e persoonlike boedel(s) van

d i e trustee(s) en by insolvensie of afsterwe van d i e t rustee($)

kan sodanige trustbates i n sorsmige geval le i n d i e insolvente o f

bestorwe boedel van 'n t rustee va l . €en van d i e grootste nadele

van d i e gebruik van d ie t rus t f i guur i s j u i s d ie f e i t dat d i e pro=

b l e m o f d ie trustvemoe i n d i e tnsolvente boedel van 'n trustee

va l at dan nie, i n d i e Suid-Afrikaanse reg nog n i e du ide l i k ui tge=

k r i s t a l l i s e e r het nie. Menings van j u r i s t e wissel van d i e een u i t =

erste, naamlik dat d i t we1 i n d i e insolvente boedel val en dat be=

gunstigdes slegs konkurrente skuldeisers i s , t o t d ie ander u i t e r s t e

da t d i t n i e deel van d i e insolvente boedel v o n n ie. 211)

lndien roerende goed i n 'n aparte trustboedel gehau word, skyn d i t

o f h ie rd ie bates n i e deel van d i e insolvonte boedel van d i e trus=

tee sal uitnraek nie. 1.n gevalte waar daar n i e 'n aparte trustboedel

gehw word n i e en vermengi~ig met d ie t rustee se e i e bates plaasgez

vlnd het, val d i t u i teraard i n d i e insslvente boedel .212) A1 kan

h i e r d i e probleem i n 'n mate deur voorsk r i f te i n d i e oprigt ingsakte

ondervang word, skep d i t steeds 'n mate van r i s i k o .

- Die trustees m e t onpartydige persone ~ e e s . ~ ~ ~ ] Die vraag kan gestel

word o f ( ' n ) deputaat(e) (as t rustee(s)) wat aan d i e oprigtingshan=

do l ing deelneerrr en sms s e l f s deel vorm van d i e k las van persone

wat as begunstigdes aangcwys word, we1 so 'n snpartydige persoon

i s .

210) De V i l l i e r s . Henning en Gardiner 1980 14; Joubert 1968 272; G~wup Arsm istwn'~.loy~mnt Rontd v ?ur,Ley 1961 1 SA 123 (A) .

211) De V l t l i e r s , Henning en Gsrdiner 1980 37 en gesag daar aangehaal . 212) De Y i l l i e r s , Henning en Gardiner 1980 35; Honor6 1976 407.

213) De V i l l i e r s , Henning en Gardiner 1980 33.

Hat h i e m e samhang, i s da t d i t u f t d i e geraadpleegde l i t e r a t u u r

n l e duldel ik b lyk of d i t geoorloof i s dat d i e opr ig ter , trustee en

begunstigde d iesel fde persoon kan wees nle, soos wat we1 kan gebeur

waar d i e t r u s t f iguur deur meerdere vergaderings yebruik word. Nie=

t m l n skyn d i t o f daar n i e vee? prakt iese problme i n Rlerdie ver=

band bestaan nie, veral aangesien d i e t rustee gewoonlik n i e alleen-

o p r i g t e r en alreeneienaar i s n ~ e . ~ ' ~ ) Tog kan d i e hof i n sarrnige

gevalle, waar dasr botsende belange t e r sprake km, so 'n aange=

teentheid as 'n m s e i l l n g van d i e trustbeginsel beskoti. Ju is so=

danige omseiling het d ie Suid-Afrikaanse howe daartae genoop om t c bes l i s dat 'n regspersoon bestaan (wat d i e eienaar van korkeiendon~=

me i s ) ten spyte van d i e f e i t det d i e beheer van d i e eiendanrne asn

trustees oorgedra was. 2 1 5 )

- Die grootste beswaar teen d i e gebruik van d i e t r u s t f i g ~ w r v i r h terz

d i e doc1 i s dat d i e v m r s k r i f t e van d fe Trustgeldebcskemfngswet

34 van 1934 op 'n t r u s t van toepassing i s . Ingevolge daardie wet

kan daar t e eniger tyd van 'n t rustee verlang word an enige bwk,

dokunrent of gegewens aan d ie Meester van d i e Ilooggeregshof t e ver=

skaf ( a r t i k e l 4 (3 ) ) . 'n A f s k r i f van d i e oprigt ingsakte moet by d i e Meester geliasseer word ( a r t i k e l 2) en daar m e t j a a r l l k s aan

d i e Meester verslag gedoen word van d i e administrasie van d i e t r u s t

deur f inansie le s tate i n t e d jen ( a r t i k e l 4 (6) ) . Die Meester kan

t e eniger tyd by dfe ho f aansoek doen m 'n vol ledige ondersoek nr

d i e beheer en administrasie van d i e t r u s t t e l a a t i n s t o l ( a r t i k e l

4 f 3)). Die beheer en administrasie word dus ten v o l l e onder d i e beheer en toesig van d i e Meester en d i e Hooggereyshtlf geplaas. Be= gunstigdes kan by d i e hof aansoek daen ocn d i e beheer en adainlstra-

s i e van d i e t r u s t t e ondersaek en d i e hof kan se l f s i n bepaalde m=

standighede d ie trustees d w r ander vervang.

D i t kom dus daarop neer da t d ie beheer en administrasie van kerk=

eiendom sodoende onder staatstoesig geplaas sa l word. Hoofstuk 3

215) Mohi I> S t John Apostolic Faith Minsinn 1954 3 SA 910 (T ) ; Jfckh,:ofl r j h'mrtli bieic)tltodint ~ ' h ~ i r c h of S A 1957 4 SA 465 ( W ) ; vgl ook Fourie 1973 75.

van d i e Boedelwet 66 van 1965, wat nog n i e i n werking get ree he t

n l e (maar wat i n d i e nabye toekms i n werking kan t ree) , hou ook

ingrypende beheermaatree'ls deur d i e Meester en d i e Hooggeregshof

i n , waarop h i e r n i e ingegaan hoef t e word n i e .

6.4.3.2 'n S t i g t l n g

' n Meerdere vergadering kan 'n gemeenregtel i ke s t ' ig t ing o p r i g wat as

eienaar van d i e gerneenskaplike k e r k e i e n d m kan opt ree en regshande=

l i n g e namens d i e p laas l i ke kerke kan ve r r i g .

O i t i s reeds hierbo216) ges te l d a t 'n s t l g t i n g 'n regsDersoon i s wat ont=

staan deurdat ( 'n ) o p r i g t e r ( s ) 'n spes i f i eke vermog v i r 'n onpersoonl ike

doe1 afsonder, welke vermoe dan i n d i e regsverkeer deur bestuurders o f

admin is t ra teurs onderhewig aan d i e o p r i g t e r s w i l geadn~in is t reer word. 217)

So 'n benadering sa l ve ra l d i e probleem d a t d i e t r us tee eienaar van d i e

afgesonderde veroag word, kan oplos, aangesien d i e s t i g t i n g (as regsper=

soon) eienaar word. Die afgeskeide v e m B word dan ten behoewe van

die bquns t i gdes deur d i e admin is t ra teurs o f bestuurders (wat i n d i e ge=

va l van d i e Geteforrneerde kerke d i e henwmdc deputate kan wees) beheer.

In aoreensteming met d i e f e i t da t d i e s t i g t i n g i n Su ld-Af r ika tans me=

r w d e e l s as ' n b e s t t ~ ~ r s o r g a n i s a s i e gebrulk word, be lwor t yebru i kmaking

van dle st ig t lngsregspersowi i n 'n hoe' mate d i e probleme be t re f f ende d i e

hanter ing van gesamentl lke kerkeiendome en gesamentl ike u i t v o e r i n g van

regshandel i nge t e ondervang .

Die op r i g t i ngsak te s a l u i t e raa rd u i t d w k l i k e v o o r s k r i f t e v i r diemaanwys

van bestuurders deur d i e meerdere vergadering asook v i r d i e wyse waarop

ve rs lag aan d i e o p r i g t c r s gedoen m e t word, moot bevat. D le p laas l i k e

kerkc Mat In d l e meerdere vergader ing byecnkom, sat ook h i e r as op r i g -

t e r s m e t optree.

216) Sien 4.3 .3 hierbo. I n d i e Nederlandse reg was d i t g e b r u i k l i k om naas d i e kerke s t i g t i n g e as beheerders van d i e kerkeiendotlme i n d i e lewe t e roep.

217) Joubert 1951 13.

' n Problem met d i e gebruik van 'n s t i g t i n g i s dat d i e bestuurders o f

adrninistrateurs aok binne d i e mskrywing van trustees Val2'') en da t

dieselfde beheer deur d i e Meester en d i e Hooggeregshof (wat i n 6.4.3.1

hierbo ten opslgte van trustees uiteengesit i s ) , ook op administrateurs

van toepassing i s . Die voorskr i f te van hoofstuk 3 van d i e bedelwet van

1965 (wat nog i n werking m e t t ree) kan dus ook i n d ie toekom op admi=

n is t ra teurs van s t i g t i n g e van toepassing gemaak word. Daar bestaan dus

'n moontlikheid dat d i e beheer van kerkeiendonrne onder d i e gesag van

d ie Meester en die Hooggeregshof geplaas kan word a1 word van d i e s t ig=

t ings f iguur gebruik gemaak.

'n Verdere beswaar i s dat 'n s t i g t i n g mrede sy regspersoonlikhefd $5

bestuursorganisasie grotendeels onafhankllk funksioneer. Die p laas l lke

kerke as opr ig ters sal dus daarmee v e r l i e f moet neem om veel minder be=

heer oor d i e s t i g t i n g u i t t e oefen as wat d ie geval by gebrui kmaking van

d i e t r u s t f i g u u r i s . Die bestuurder(s) i s we1 verp l ig om d i e oprigt ings=

doels te l t ings u i t t e voer, maar daar bestaan geen lelevergadering wat

as toesighoudende orgaan optree n ie .

Indien d i e st- lgt ingsf iguur deur p laas l ike kerke gebruik sou word, bestaan

d ie moontlikheid dat d i e opr lg ters , bestuurders en hqunst igdes i n bepaaf-

de omstandighede d iesel fde persone mag wees. Daar kan n i e met sekerheid

verklaar word dat d i t geoorloof i s nie. Daar i s reeds by 6.4.3.1 hferbo

daarop gwys dat d l e howe i n bepaalde mstanttighede ten opsigte van t rus*

tees verblaar he t dat eiendoln wat d ie trustees beheer het, steeds 'n regs-

persoon toeval. By gebruik van d i e s t i g t i n g sal dus a l t y d daarteen gewaak

m e t word dat d i t n i e d i e indruk van 'n omseilingshandeling skep n ie .

Die Maatskappywet 61 van 1973 maak voorsiening v i r d ie opr ig t fng van 'n

maatskappy, beperk d w r garansle, v i r d i e nastrewing van 'n ides le doel,

wat as 'n a r t i k e l 21-maatskappy bekend staan. Die p laas l ike kerke, wat

218) Joubert 1968 263-269; Honor6 1976 78; Aromlm 1: Fntolc Httrt and others 1950 1 SA 539 (A) op 560.

i n ' n meerdere vergadering byeenkom, sa l , i n d i e n h i e r d i e weg be t ree word,

as aandeelhowrs van d i e a r t i k e l 21-maatskappy moet dien. So 'n maatskap=

py kan dan as beheerliggaam d i e gesarnentlike regshandelinge van d i e kerke

u i t v o e r en as eienaar van k e r k e i e n d m d i m .

Die maatskappy moet aan d i e volgende vere is tes voldoen :219)

d l t m e t met 'n wet t t ge doe l / doe l$ te l l i ngs opger ig word;

d i e hoofdoets te l 1 i n g m e t inhou dat godsdiens, k~rn$, wetenskap,

onderwys, 1 ie fdad ighe id . m tspann ing o f gemeenskaps- o f groepbe=

lange bevorder word;

w ins te o f ander inkomste moet v i r d i e bevorder ing van d i e hoofdoel=

s t e l l tng aangewend word;

d i e b e t a l i n g van 'n d iv idend aan d i e aandeelhouers i s verbode;

d i e ak te van o p r i g t i n g moet bepaal da t geen deel van d l e inkomste

aan en ige aandeelhouer oorgeamak mag word n i e en d a t d i e bates by

on tb ind ing aan 'n ander veren ig ing o f i n r i g t i n g met soor tge lyke

d o % l s t e l l l n g $ &f deur d i e a r t i k e l 21-matskappy b f deur d i e h o f oor=

gemaa k word.

Die volgende besware kan teen d i e gebruik van h i e r d i e ondernemingsvorm

by Gerefornreerde kerke ingebr ing word:

- Weens d i e bewoording van d i e wet kan slegs 'n veren ig ing op h i e r d i e

wyse geynkorporeer word. 220) Die sinode o f meerdere vergader lng

s a l dus b e r e i d moet wees m hornself as 'n veren ig ing t e omskryf.

waarteen p r t n s i p i e l e besware lngebr ing kan word.

219) A r t 21 (1) en (2 ) Wet 61 van 1973; C i l l i e r s , Benade en De V i l l i e r s 1977 529-531.

220) A r t 2 1 (2): " ' n Vereniging ... kan i n g e l y f word as 'n maatskappy beperk deur garansie."

- ' n A r t i k e l 21-ntaatskappy word we1 van d i e ve re i s te t o t be taT ing

van j aa rge ld vrygestel.2Z11maar so 'n ~naatskappy raw t nog steeds

voldoen aan a1 d i e ander vere is tes wat v i r maatskappye beperk deur

garansie geste l word. Daar s a l dus j a a r l i ks geoudi teerde f i n a n s i F l e

s t a t e by d i e Reg is t ra teur van Ptaatskappye ingedien moet word en aan

a l l e verdere v o o r s k r i f t e van d i e Maatskapppet sa l ook voldoen m e t

word.

- Die outomatiese inkomstebelastingvrystelling van a r t i k e l 21-maat=

skappye h e t van 1 Januar ie 1975 a f v e r v a ~ . * ~ ' ) D i t beteken dat daar

om d i e v r y s t e l l i n g van d i e b e t a l i n g van i n k m s t e b e l a s t i n g aansoek

gedoen sa l m e t word. Ind ien daar byvoorbeeld ' n ui tgewery namens

p l a a s l i k e kerke op h i e r d i e wyse bedry f word wat 'n wins toon, s a l

daar waarskynl ik inkanstebe las t ing betaalbaar wees, tensy d i e no=

d ige v r y s t e l l i n g verkry i s .

6.4.3.4 'n Gemeenregtelike regspersoon

P laas l i ke kerke kan gesamentl ik 'n geaeenregtel'ike regspersoon I n d i e

lewe roep om regshandelinge aan t e gaan en gemeenskaplike k e r k e l e n d m e

t e beheer. D ie p l a a s l i k e kerke as regspersone ( p c r x ~ m c ) i s dan d i e l e =

de van h i e r d i r beheersregspersoon. Daar kan geen oorkoepelende l fggaaa

t o t stand wat gesag voer oor d i e p l a a s l i k e kerke n i e , rnaar weens prak=

t i e s e oomegings ontstaan h i e r 'n regsf iguur orrder gesag van d i e plaa.;=

l i k e kerke wat gemeenskaplike e iendm beheer en gemeenskaplike re@ en

v e r p l i g t i n g e u i toe fen. H ie rd ie beheersregspersoon word nCo vereenrelwig

met d i e sinode, kerkverband o f 'n meerdere vergaderit ig n i e . P i t oefen

derhalwe n i e gesag oor d i e p l a a s l i k e kerke u i t n ie , m a r word j u l s deur

d i e p l a a s l i k e kerke opger ig en beheer. D i e doe1 van SO ' n beheersregsper=

soon i s dan ook net cm as eienaar van gemeenskaplike k e r k e i e n d m op

t e t r e e en gesamentl ike regshandelinge u i t t e voer. By meerdere vergade=

r i ngs waar d i e betrokke p l a a s l i k e kerke (wat lede van d i e beheersregs.;

persoon vol-m) byeenkan, word dan b e s l u i t e geneen rakende d i e gemeenskap=

l i k e belange van d i e se l f s tand ige kerke, welke b e s l u i t e deur d i e beheersr

221) A r t 21 (3) bepaal da t geen jaarge lde i n t e r m van a r t 174 betaa l= baar i s n ie .

222) A r t 7 (1) ( c ) lnkon~stebelast ingwet 65 van 1973.

regspersoon u i tgevoer moet word. A r t i k e l 30 KO bepaal d a t daar by kerk=

l i k e vergaderings s legs k e r k l i k e sake afgehandel mag word. Myns ins iens

i s gesamenti i ke regshandel inge b e t r e f fende gemeenskapl i ke kerke iendone,

pub l i kas ies , teo log iese s tud ie , ensovoorts b e s l i s k e r k l i k e sake.

O i t s a l hee l eenvoudig wees om h i e r d i e s t e l s r l i n t e voer deur van be.

staande s t r u k t u r e gebruik t e maak. Daar bestaan reeds 'n Administrat iewe

bum van d i e Gereformeerde kerk i n s u i d - ~ f r i k a . ~ ' ~ ) Die p l a a s l i k e kerke

wat gesamentl ik by d i e nasionale s inode byeenkom, i s by magte om d i e reg-

lement van d i e Administrat iewe buro sodanig t e wysig dat ' n beheersregs-

persoon (waarvan d i e p l a a s l i k e kerke d i e lede i s ) t o t stand kom. H i e r d i e

beheersregspersoon (wat onder d i e gesag van d i e p l a a s l i k e kerke staan)

funksioneer dan kragtens d i e r e g l m e n t en d ien as persona wat d i e gemen=

skap l i ke eiendom b e s i t (wat n i e aan p l a a s l i k e kerke t o e k m n i e ) en wat

d i e reg te en v e r p l i g t i n g e dra wat p l a a s l i k e kerke weens p rak t i ese oor=

wegings gcsamentl ik moet u i toe fen. D i t i s dus n i e 'n liggaam wat bo of

naas p l a a s l i ke kerke opger ig word, waardeur d i e p l a a s l i k e kerke h u l l e

se l f s tand ighe id ver locir n i e . Daar word langs h i e r d i e weg ook n i e perma=

nensie adn t y d e l i k e meerdere vergaderings ver leen n i e . D i t i s 'n regs=

persoon wat onder d i e gesag van d i e p l a a s l i k e kerke, wat gesa~nent l i k i n

d i e nas iona le sinclde byeenkom, staan.

Op 'n soor tge lyke wyse kan daar ook aan d i e Raad van Kuratore van d i e

Teologiese skoal deur d i e p l a a s l i k e kerke wat i n d i e nasionale sinode

byeenkm, regspersoonl ikheid ver leen word en kan d i e bestaande v o o r s k r i f =

t e waarvolgens d i e Teologiese skool bes tuur en beheer word, as reglement

van h i e r d i e beheersregspersoon d ien .

Daar kart ook ander beheersregspersone op 'n soortgelyke wyse opger ig word,

maar v i r be te r gekoSrdineerde admin is t ras ie sou d i t wensl ik wees om so

vee l moontl i k aangeleenthede ondcr d i e beheer van d i e Administrat iewe buro

en Raad van Kuratore van d i e Teologiese skool onderske ide l i k t e plaas.

223) Handelinge 1933 83 en 133. Ygl ook Handelinge 1955 204 v i r d i e reg= lement van d i e Administrat iewe buro.

Die vernaarnste voordeel van h ie rd ie werkwyse i s dat sodanige gmeenreg=

t e l i k e regspersone n i e werantwoording asn d i e ~ t a a t ; hof o f Heester van

d ie Hooggeregshof verskuldig i s n ie , maar al leen aan p laas l ike kerke

wat i n d i e nasionale sinode byeenkan. Die sinode verkry dus n i e regsper.

soonl ikheid nie, rnaar b l y steeds d fe vergadering van p laas l ike kerke wat

oor d i e beheer en uitoefening van gmeenskaplike sake d e w d i e onderskcie

ge~eenregte l f ke regspersone gesag voer . Leers te? 1 f ge aangelee~thede en

belydenis kwessies word dus deur d i e t y d e l i ke mecrdere vergadering (an

n u o i t d e w d f e beheersregspersoan n4e) hanteer.

Ek i s uan nening d a t p laas l ike Gerefonmeerde kerke u t r doeleindea van

d ie u l tvoering uan gesamentl i ke regshandelinge (wat met ke rk l Tke sake

verband hou) met vrug van s t ig t inge o f fgemeenregtel i ke) beheersregs=

persone gebwi k kan maat. Myns insfens ss l d i t eenvoudfger en doelma.

t i g e r wees om van beheersregspersone gebrui k t e naak. Daar bestaan reeds

liggame soos d i e Administratiewe b u m en d i e Raad van Kuratore van d i e

Twlogiese skool , #a t sonder enige onkoste of ingrypende r n a a t r l l s t o t

geneenregtelike regspersone wnskep kan word. l f i e rd ie Tiggaarn kan dan as gemeenregtelike regspersone a l l e gesamentlike regshandelinge van plaas=

l i k e kerke u i tvaer .

Croepvorn~ing i s h kenmerk van d i e mens wat n wesenl ike deet van sy bestaans=

wyse uitmaak. Op a l l e lewensterreine (ook op d i e j u r i d i e s e ) word erkenning

aan h i e r d i e verskynsel verteen. Die doe1 van d i e p r o e f s k r i f i s om ondersoek

i n t e s t e l na d i e wyse waarop d i e regswetenskap h e i e betekenis aan groep.

f vorming ver leen, en wel deur regsub . j ek t iw i t e i t ( regspersoonl ikheld) aan

groepe Ce verleen. Daar i s hoofsaak l ik toegesp i ts op aspekte van regsubjek=

t i w i t e i t (regspersoonl i khe ld ) van p r i v a a t r e g t e l i k e verenigings met i dee le

of nie-winsoogmerke. D ie regspos is ie van d i e p r i v a a t r e g t e l i k e verenigings-:

regspersoon word tans n i e s t a t u t e r gereE7 n i e en ward dus aan d i e hand vat)

geneenregtel i ke vere is tes vasgestel .

Hoewel daar n i e in d i e Rmeinse r e g u l t d r u k l i k e erkenning aan d i e regspersoon

as a fsonder l i ke e n t i t e i t ver leen i s nie, he t d i e Rwneinse j u r i s t e t og bepaaln

de kenmerke van samererkingsvorme soos corpora, eoZZegiu, universitates en

~odaZCtatcs geboekstaaf. Die vroeere Romeins-Hollandse j u r i s t e bet oak n i e

d i e regspersoon as h e n t i t e i t beskou n ie , m a r h u l l e he t we1 die kenmerke

van d i e Rome~nse samewerkingsvowe oorgeneem en ve ra l op groepe soos g i l d e s

en kerke toegepds. Vanaf d i e agt iende eeu word erkenning aan d i e regsper.

soon as t n t i t e i t ( reqsubjek) verleen, lloewel d i e tern1 regspersoon eers aan

d i e einde van d i e zrgtiende eeu ontstaan.

D ie h i s t l t r l e s e ondersoek lewer d i e opval lende f e i t op dat d i e Kanoniste

reeds jedrtrende d i e Middeleeue erkenning aan d i e bestaan van d i e regspersoon

as regsobjek ver leen het. D ie i nv loed van d i e Rooms-Katolieke kerkbegr ip

gedurende d i e Middelecue en d i e gereformeerde kerkbegr ip tydens d i e Refor.

mesie he t h belangr ike inv loed op l a t e r e j u r i s t e se regspersoonsiening

u i tqeoefen.

U i t d i e h i s t a r i e s e ondersoek b l y k voor ts dat d i e volgende k e m r k e van d i e

Suid-Afrikaanse gemeenregtelike regspersoon (veren ig ing o f s t i g t i n g ) , u i t

d i e Rawinse, kanoflieke en Rameins-Hollandse reg a fkomst ig i s :

- d i t i s saamgestel u i t w e n s e ( l e d e o f bestuurders); - d i t bestaan ongeag d i e w i sse l i ng van lede o f bestuurders; - d i t i s draer van regte en verp l igF inge onafhank l ik van d i 6 van d i e

lede o f bestuurders waaru i t d i t saantgestel is ; - d i t neem d e w organe aan d i e regsverkeer deel; - d i t kan (deur organe) h e i e w i l worm en i s dus handelingsbevoeg,

verskyningsbevoeg en toerekeningsvatbaar;

- d i t m e t v i r bestaan o f v o o r t b e s t a ~ n valdoen aan d i e vere is tes wat

deur d i e p o s i t i e w r reg v i r d i e ve r l en ing van regspersoonl lkheld

ges te l word;

- d i t m e t h w e t t i g e doe1 ht! wat n i e c a t r a banoernm~s i s n ie .

U i t i s verder vera l opval lend da t daar geen gelfleenregtel i ke gesag bestaan

v i r d i e gangbare aanname dat verenigingsregspersone op kontrak berus n i e

en d a t d i e regspos is ie van verenigingsregspersone gecneenregtel i k deurgaans

van d i g van mxietntes (genootskappe of vennmtskappe), wat we1 op kontrak

berus, onderskei i s .

Teen h i e r d i e h i s t o r i e s e agtergrond i s voo r t s na d i e grondslae van d i e regs.

persoonsf iguur ondersoek gedoen. Sedert d i e begin van d i e negentiende eeu

he t vera l d i e Pandekt iste gepoog om d i e regspersoon teoret- ies t e ontTeed.

D i t gee aan le id ing t o t n heie aantal regspersoonsteorie2;. Die meeste

j u r i s tc wat 001- d i e regspersoon teo re t i see r , i s e g t e r qeneig om d i e eerr OF

ander aspek daarvan t e oorbeklemtoon. So beklemtaon Von Savigny d i t da t

s legs d i e i n d i v i d u e l e mens (as sede l ike wese) as we rk l i ke regsubjek kan

opt ree en dat d i e regspersoon derhalwe h regs f i k s i e i s ; Yon Gierke, weer,

voer aan dat d i e regspersoon u i t organe saanqestel i s en as h superorganisme

met mensl ike hoedanlghede aan d i e regsverkeer deelneen~; B r i nz verk laar d s t

VI afgesonderde v e m e as regsubjek aan d i e regsverkrer kan deelneem; Mo?en=

g r a a f f b r i n g d i e optrede van d i e reaspersoon met d i e lede i n h u l l e persoon=

l i k e hoedanigheid i n verband en voorstanders van d i e j u r i d i e s e r e a l i t e i t s .

t e o r i e beskou d i e regspersoon as i e t s Hat werk l ik , maar as h o n s t o f l l k e

qedagtekonstruksie, bestaan. U i t v e r a l d i e o r g a a n t m r i e van Von Gierke

en d i e funksionele verbandsteor ie van Dooyeweerd kan daar egter twee gevoig-

t r ekk ings gelnaak ward, wat ek ook w i l onderskryf :

- Atbei h te rd ie j u r i s t e i s d i t eens dat d w regspersoon n i e op kont rak n i e ,

m a r op i n te rne verbandsreg berus. D i t s t a t u t e of k o n s t i t u s i e i s dus

n i e n kontrak wat tussen d i e lede bestaan n ie , maar vonn d i e i n te rne

verbandsreg waarop a l l e regsverhoudinge tussen lede onder l ing en teenoor

b u i t e s taanders berus.

- D ie reqspersoan w i l en handel d e w middel van organe en wanneer d i e

organe w i t o f handel, i s d i t regtens d i e regspersoon wat w i l o f handel.

D i t m a k d i e regspersoon handelingsbevoeg, verskyningsbevoeg en toe=

r~ker r ingsvatbaar .

Myns ins iens kan d i e wese van d i e regspersoon s legs vasgestei word aan d i e

hand van d ie ont leding van regsubjekt iwi te i t . Net d i e transendentaal-

empiriese metode as metodologiese uitgangspunt i s d i t by d l e ont leding

van regsubjekt iwi te i t noodsaaklik om d ie begrip teoret ies t e ondersoek,

m a r om ook met d ie regspraktyk rekening t e hou.

Die Suid-Afritaanse regspraktyk s t e l d ie volgende vereistes v i r d i e bestaan

van h regspersoon:

- daar m e t h e n t i t e i t wees wat draer van regte en verp l ig t inge a f s o n d e r ~

l i k van d i e van d ie samestellende lede o f bestuurders is; - d i e e n t i t e i t moet kan voortbestaan ongeag d i e wissel ing van lede o f

bestuurders ; - d i e e n t i t e i t moet wett ige doels te l l ings nastreef wat n i e contra boms

mopes i s nie.

Hierby kan nog gevoeg word (hoewel d i t n i e u i t d r u k l i k vereis word n i e ) dat

daar h in terne gesagstruktuur moet bestaan, wat voortvloei u i t d i e in terne

verbandsreg aan d i e hand waarvan d i e organe funksioneer. Hierbo i s reeds

op d i e gebrek aan gesag v i r d i e Suid-Afrikaanse regspraktyk se aannanae ( i n ver=

skeie u i tsprake) dat d i e gemenregtel ike regspersoon op kontrak berus, gewys.

R e g s u b j e k t i ~ i t e i t i s d ie kenmerk van h e n t i t e i t om as subjek i n d ie regsverz

keer op t e tree. Myns insiens kan net d ie mens as regsubjek optree.

Vanuit h Chr is te l i ke vertrekpunt benader, het God d ie mens na Sy ewe&eeld

geskape en i s d i e mens as kroon van d i e skepping deur Gad i n d i e skepping

geplaas om d i t t o onderwerp, t e bewerk en t e bewaak. U i t hoofde van

h ie rd ie Godgegewe status van d i e mens het hy d i e v e m g om as subjek i n

d i e regsverkeer op t e t ree - hieraan ontleen hy dus sy kompetensies. A l l e

ntense i s dus draers van kompetensies, hoewel n i e i n dieselfde mate nie.

lnd ien d i e regsub jek t iw i te i t van d i e e n s ontken wrd, word h skeppingsge=

gewene dus u i t d i e oog v e r l m r . U i t hoofde van d ie skeppingsopdrag kan

dok net die mens regsubjek wees. Om regsubjekt iwi te i t t e verleen aan i e t s

anders as d i e alens, i s on d ie skeppingsopdrag t e negeer en afbreuk t e doen

aan d ie Godgegewe status van d i e nmns.

bleens d i e vevskynset van groepvorning t ree d ie m n s egter n i e net individueel

nie, maar ook i n groepverbdnd as subjek i n d i e regsverkeer op. Regsubjek=

t i w i t e i t korn derhalwe net d i e mens ( indivldueel o f i n groepverband) toe.

D i e belangrike ve rsk i l i s egter dat regsubjekt iwi te i t vanselfsprekend d i e

natuurl i ke persoon toekm, terwyl d i e s taa t l i ke positiewe reg u i t hoofde van

d ie samelewingsordenende funksie daarvan en aan d ie hand van regsbeginsels

d i e vereistes v i r d i e verwerwing van regsubjektiwi t e i t (regspersnonl Skheid) deur groepe vasstel.

By d i e verwerwing van regsubjektiwi t e i t (regspersoonl i kheid) ontstaan daar

h e n t i t e i t (weliswaar saamgestel u i t mensel wat fRP& i s as d ie SOiIIt~taal van

d ie lede o f bestuurders waaruit d i t saamgestel i s . Die e n t i t e l t kan naarn=

l i k voortbestaan ongeag d ie wissel ing van lede o f bestuurders en i s draer

van regte en verpl igf inge afsondertik van d i e van d i e lede o f bestuurders

waaruit d i t saamgestel i s .

Regsubjekt iwitei t kan dus omskryf word as d ie kenmerk van d i e mens m al leen

(as natuurl f ke persoon) o f f n groepverband (as regspersoon) op h eiesoort ige

wyse as h regle, kankreet-organieset) regsubjek aan d ie regsverkeer deel t e

neern deur draer van k w e t e n s i e s (waaruit onder meer subjektiewe regte en

regsverpl igt ings voor tv loe i ) t e wees, welke kontpetensies by d ie regspersoon

as e n t i t e i t afsonderl ik van d ie konpetensies van d ie indlvidue waawf t d i e

ragspersoon saamgestel i s , bestaan. Hierdie kenmerk i s by d i e natuur l ike ,

persoon vanselfsprekend as h skeppingsgegewene aanwesig, terwyl d i t by d ie

regspersaon deur d i e pasitiewe reg i n ooreensterming met d ie o w e r b ~ i d se

samelewingsorderrende funksie en aan d ie hand van regsbeqinsels verleen word.

Die gemeenregtelike regspersoon, as draer van regsub jek t iw i t c i t (regspersoon~

l i k h e i d ) vertoon dus, pr ins ip iee l en h is to r ies suiuer beskou, d ie volgende

kenmerke :

- d i t i s h resle, eiesoortfge persoonsverband wat as regsubjek aan d ie

regsverkeer deelneem. D i t i s saamgestel u i t Tede en/of bestuurriers

(organel en hoewel d i t i n sekere opsigte ooreenkomste vertoon met d ie

wyse waamp d ie natuur l ike persoon aan d ie regsverkeer deelneem, kom

a l l e menslike hoedanighede n i e by d i e regspersoon voor n ie en stem

hoedanighede wat we1 by atbei voarkom, n i e i n a l i e opsigte ooreen nie.

Hierdie e n t i t e i t i s dus n i e h superorganisme nfe, m a r h eiesoort ige

persoonsverband; - d l 1 i s h konkrete regsfiguur, deurdat d i t saamgestel i s u i t lede sn/of

bestuurdcrs, D i t i s dos n i e h f i k s f e o f tl gedagtekonstruksie nie,

1 Die organe slaan by d ie regspersoon a l t yd op d ie lede o f bestuurders.

-

Die

nlaar h werk l ike , bestaande e n t i t e i t . Ook by d i e s t i g t i n g i s d i e

persoonsverband geles i n d i e opeenvol g i ng van (h) bestuurder(s) wat

h verraok! met d i e oog op d i e bere ik ing van ( h ) vasgestelde doe1 ( - s t e l =

1 f ngs) i n d i e regsverkeer beheer o f admi n i s t reer ;

d i t i s h afsonder l i ke e n t i t e i t , weliswaar saamgestel u i t l ede en/o f

bestuurders, wat bestaan ongeag d i e w i sse l i ng van lede en/o f bestuurm

ders met afsander l i ke reg te en ve rp l i g t i nge ;

d i t neem aan d i e regsverkeer deel deur middel van organe. D ie u i l o f

handel inge van d i e Organe i s regtens d i e w i l o f handelinge van d l e

regspersoon, i nd ien d i t i n ooreensteming met d i e i n te rne verbandsreg

(soos vervat i n d i e s t a t u t e of k o n s t i t u s i e ) u i tgevoer word. D i t

maak van d i e regspersoon h handel i ngsbevoegde, verskyningsbevoegde en

toerekeningsvatbare regsubjek.

n i e - s t a t u t e r e verenigingsregspersoon i s h geneenregtel ike regspersoon wat

myns ins iens n i e op kont rak n ie , m a r op i n te rne verbandsreg berus. H ie rd ie

regs f i guu r m e t deurgaans van d i e veren ig ing sonder regspersoobl ikheid (wat

we1 op kont rak berus) onderskei word. Kenmerke van d i e verenigingsregspera

soon i s d i e volgende:

- kragtens d i e i n te rne verbandsreg verkry d i e lede en d i e regspersoon

wedersydse vorder ingsregte teen mekaar u i t hoofde waarvan wedersydse

pres tas ies van d i e lede en regspersoon onderskeidel i k geverg mag word;

- d i e verenigingsregspersoon i s d i e eienaar vdn d i e afgesonderde v e r e n i r

g ingsvemLc wat deur d i e organe bestuur en geadministreer word. Die

lede he t u i t hoofde van h u l l e vorder ingregte teen d i e regspersoon d i e

bevoegdheid t o t inspraak en kon t ro le t e n ops ig te van d i e aanwendlng

van d i e vermo8; - d i e verenigingsregspersoon kan (deur organe) w i l en handel en I s g e v o l g ~

l i t handelingsbevoeg, verskyn ingskvoeg en toerekeningsvatbaar; - d i e verenigingsregspersoon kan myns ins iens as persona aanspraak nraak op

pe rsoon l i kheidsregte, wat i n bepaalde omstandighede by aantas t ing t o t h

genoegdoeningseis aan le id ing kan gee; - d i e vereniglngsregspersoon i s n i e net as e n t i t e i t v i r regmatige orgaans-

handel inge aanspreekl ik nie, maar kan ook v i r onreqmatige orgaanshande=

l i n g e aanspreekl ik gehou word i n geva l l e waar d i e reqspersoon sy w i l op

d i e bewerks te l l i g i ng van h bepaalde onregmatige gevolg ge r i g h e t met d i e

wete dat d i t o n r e g m t f g i s , o f met onaanvaarbare onagsamheid opgetree

het. Deurdat d i e regspersoon kan w i l , kdn d i t dus h sku ld ige geslnd=

he id openbaar. Voorts i s d i t moont l i k om h regspersoon ook op h m d e r

wyse, t e wete skuldloos, adnspreekl i k t e s t e l .

Ek i s van nwning dat d ie beginsels onderliggend aan d i e gen~eenregtelike

regspersoon d ie geskikste grortdslag b ied waarop d ie regsposlsle van

p r i vaa t reg te l i ke sanwwerkingsgroepe soos kerke, p o l i t i e k e partye, l i e f e

dadigheidsverenfgings, vakbonde en sosia'te verenlginqs van korporatiewe

aard gebou kan w r d . Sodoende word d i e in terne regsverhoudinge tussen

d ie lede en d i e eksterne regsbetrekkinge teenoor derdes ap d i e aanvaars

baarste wyse verklaar. Kerke se regsposisie i s enigsins eiesoort ig, maar

voldoen wesenl i k aan d i e vereistes v i r d i e verwerwing van gemeenregtel i ke

regspersoonlikheid. Oaarom m e t kerke myns insiens as gemeenregtelike

regspersone erken word. Van d i e regsposisie van gemeenregtel i t e regs-

persone moet d ie van verenigings sonder regspersoonl i kheid {klvbs) deurgaaes

onderskei word. Laasgenoemde groepe, wat ooreenstem met d l e Engelse klub,

i s kontraktueel van aard; h u l l e lede i s mede-eienaars van d ie afgesmderds

k l u b v e m l en geen afsonderl i ke e n t i t e i t ( p e ~ s c m d kom t o t stand nie.

Hoewel d i e vereistes v i r d i e erkenning van gemenregtelike regspersoenlik=

heid myns insiens duidel ik genoeg deur d ie Suid-Afrikaanse regspraak ornlyn

i s , i s d i t n i e a l t y d so maklik om vas t e s t e l wanneer d i e vereistes aan=

wesig i s nie, veral n i e i n d ie geval van informele verenigings nie. Ten

einde regsekerheid t e bewerkstell ig, doen ek aan d i e hand da t h eenvaudige

regi s t ras ies te l sel van verenigings en s t ig t inge ingestel word. Verenigings

en s t i g t i n g e wat h u l l e regspersoonlikheid na bu i te w i l bevestig, kan d i t

dan deur h registrasiehandel ing doen. O i t b e b o r t d i e onsekerheid wat

dikwels by buitestaanders (en soms by lede) bestaan ten opsigte van d i e

vraag o f h informele sosiale vereniging o f h klub h gemeenregtelike regsper.

soon i s , en indien w1, wie d i e gemagtigde organe i s , u i t d i e weg t e ruirn.

So h reg is t ras ieste lse l , wat u i teraard s tatuter ingestel sal m e t word,

behoort d ie volgmde i n t e h o w :

regspersoonlikheid word steeds aan d ie hand van gemeenregtelike vereistes

toegeken;

h vereniging wat aan d ie gemeenregtel i ke vereistes voldoen, i s voor

reg is t ras ie we1 h regspersoon, maar lede en bestuurders kan persaonl f k

aanspreeklik gehou word v i r orgaanshandelinge wat namens d ie regspersoon

uitgevoer i s ;

reg is t ras ie vervul d i e funksie dat regspersoonlikheid aan buitestaanders

bekend gestel word en lede en bestuurders n i e meer persoonlik v i r orgaansn

handel inge aanspreekl i k gehou kan ward nie.

n i t w l t o t gevolg he dat d ie volgende samewerkingsvor~ne onderskei sa l kart

word:

- gereg is t reerde verenigingsregspersone, waar lede en bestuurders n i e

persoon l ik v i r orgaanshandellnge aanspreekl ik gehou kan word n ie ; - ongeregistreerde verenigingsregspersone, waar lede en bestuurders

persoon l ik v l r orgaanshandelinge aanspreekl ik gehou kan word; - klubs o f genootskappe, wat weens h u l l e kont rak tue le aard n i e v i r d i e

verwerwing van gemeenregtel i ke regspersoonl i k h e i d i n aanmerking kom

n i e .

Die meeste p laas l i ke kerke, en ongetwyfeld a1 l e p laas l i ke Gereformeerde

kerke, voldoen aan d i e vere is tes v i r d i e verwerwing van gemeenregtelike

regspersoonl i kheid. Weens d i e Su id-Af r i kaanse howe se aanvaardi ng en toe=

passing van d i e Engelse kerkbegr ip, ontstaan daar eg te r d i e teenst ryd ighe id

dat p l a a s l i k e kerke, wat we1 by geleentheid as gemeenregtelike regspersone

omskryf i s , deur d i e howe as gegrond op kont rak tue le regsverhoudinge aange=

merk word. Daar bestaan geen gemeenregtelike gesag v i r h i e r d i e sienswyse

nie, aangesien regspersone n i e ingevol ge d i e Romeins-Hol landse r e g op kon.

t r a k berus n i e en d i e Engelse zuz?:ncor.pomted asuwiaticns, wat we1 op kon=

t r a k berus, n t e deur d i e Engelse reg as regspersone erken word n ie . Ten

e inde d i e regspos is ie van kerke op h sulwer gemeenregtelike grondslag t e

plaas, sou d l t myns ins iens d i e beste wees om p l a a s l i k e kerke as gemeenreg=

t e l i ke regspersone (wat op in te rne verbandsreg berus) t e t i pee r . Sodanige

standpunt s a l ook i n o o r e e n s t m i n g met d i e Gereformeerde t e o l o l se p r i n s i =

pigle beskouing i n verband met p l a a s l i k e kerke wees.

Ingevolge d i e Gereformeerde dogmatiek i s d i e verband wat tussen p l a a s l i k e

Gereformeerde kerke k s t a a n n i e d i e grondslag v i r h g e h s t i t u e e r d e l iggaam

o f h regspersoon nie, m a r i s d i t d i e belewing van d i e eenheid wat tussen

p l a a s l i k e kerke (met d iese l f de b e l y d e n i s s k r i f t e en kerkreger ing) bestaan

u i t hoofde van d i e f e i t da t a l l e Chr istene lede van d i e un iverse le kerk

(l iggaam wan Chr i s tus ) i s . D i t b r i n g nee dat d i e Gereformeerde kerk i n

Su ld-Af r ika (as kerkgroep) n i e h regspersoon i s n i e en dus n i e e i e n d m kan

b e s i t o f op en ige ander wyse as h e n t i t e i t aan d i e regsverkeer kan deelneem

nie, Daar word g e v o l g l i k aan d i e hand gedoen d a t d i e Administrat iewe buro

van d i e Gerefonneerde kerk(e) en d i e kura tor ium van d i e Teologiese skoal

van d i e Gerefonneerde kerk(e) as gemeenregtelike regspersone a l l e gesament=

l i k e regshandelinge van d i e a fsonder l i ke p l a a s l i k e kerke u i t voe r . D i t

b r i n g we d a t d i e nasionale sinode o f kerkverband n i e n e t regspersoonl ikheid

beklee hoef t e word nie. Die nasionale sinode i s h t y d e l i k e w e r d e r e ve r=

gadering van p l a a s l i k e Gereformeerde kerkc wat na a f l oop van e l ke s i t t i n g

ontb ind. Deur d i e byeenkoms van p l a a s l i k e kerke Jn d i e nasionale sinode

en ander meerdere vergaderings word kerkverband sigbaar beleef. Op so*

danige wyse tan dus rekening gehou word met d i e Gereformeerde kerkbegrip, sonder om d i e noodsaak van p l a a s l i k e Gereforrneerde kerke om smtyds

gcsamcntl ike regshandelfnge aan t e gaan, u i t d i e oog t e ve r l oo r .

It i s a fundamental c h a r a c t e r i s t i c o f h i s ex is tence t h a t man w i l l e s t a b l i s h

associat ions. Th is phenomenon i s acknowledged i n a l l spheres o f l l f e , i n =

t l u d i n g the j u r i d i c a l . The purpose o f t h i s t hes i s i s t o examine the

d i s t i n c t i v e way i n which jur isprudence charac ter izes human association by

con fe r r i ng l e g a l s u b j e c t i v i t y ( l e g a l pe rsona l i t y ) upan it. Prominence has

been g i ven t o aspects o f l e g a l s u b j e c t i v i t y ( l ega l pe rsona l i t y ) o f associa=

t i o n s i n p r i v a t e law w i t h i dea l o r non-pro f i t i n t e n t . The l e g a l s t a t v s o f

the assoc ia t i ve l ega l person i n p r i v a t e law i s no t governed by s t a t u t e a t

the m w n t and i s there fore determined try t he r u l e s o f c o m n law.

A1 though there i s no e x p l i c i t acknowledgmnt of ttre l e g a l person a s a separal.e

l e g a l e n t i t y i n Roman law, the Roman j u r i s t s d i d record c e r t a i n f ea tu res o f

co-operat i ve i n s t i t u t i o n s 1 i k e corpora, c a l t g i a , uniuemitatss and m&ti= htss. Ear l y Roman-Dutch j u r i s t s d i d no t consider t he l e g a l pcrscrtl t o be a separate l e g a l e n t i t y e i t h e r , bu t they app l i ed the i n h e r i t e d fea tures o f

tk Roman co-operat ive i n s t i t u t i o n s t o o the r assoc ia t ive groups l i k e gu i l ds

and churches. The l e g a l person has been acknowledged as a separate l e g a l

e n t i t y ( l e g a l sub jec t ) s ince the e ighteenth century, a l though the term fegal

person o n l y o r i g i n a t e d towards the end o f t h a t century.

The h i s t o r i c a l y d r t o f the i nves t i ga t i on revea ls the s i g n i f i c a n t f a c t t h a t

the l c y e l person was already recognized as a separate l e g a l e n t i t y i n

Medieval canon law. The Medieval Roman-Catholic and the Reformational

concept o f tle church exerted an important i n f l uence on the view he ld by

l a l c r j u r i s t s concerning the l e g a l person.

The h i s t o r i c a l p a r t o f the i nve5 t i ga t i on f u r t h e r demonstrates l h a t the

f o l l ow ing features of the cormon Taw l e g a l person (assoc ia t ion o r foun-

d d t i o n ) i n South A f r i c a de r i ve from Roman law, canon law and Roman-Dutch

law:

i t i s composed o f people (members o r admin is t ra tors) ;

i t has perpetua l succession, i.e. i t e x i s t s notwi ths tand ing changes i n

membership;

i t i s vested w i t h r i g h t s a n d ob l i ga t i ons independent o f i t s c o n s t i t u t i v e

members o r admin is t ra tors ;

i t p a r t i c i p a t e s i n the processes o f law through organs;

through i t s organs i t can exerc ise an independent v o l i t i o n , and the re fo re

i t has the capac i ty t o act , the capac i ty t o appear i n cou r t i n i t s own

name, and t o be accountable f o r i t s act ions;

f o r i t s cont inued ex is tence i t has t o comply w i t h t h e requirements f o r

t h e conferment o f l ega l pe rsona l i t y as l a i d down by p o s i t i v e law;

i t has t o have a l aw fu l ob jec t i ve t h a t i s n o t oontra berm m~88.

I t i s no t i ceab le t h a t no a u t h o r i t y e x i s t s a t conmon law f o r t he c u r r e n t

suppos i t ion t h a t the assoc ia t ive l ega l person i s c o n t r a c t u a l l y founded,

and a l s o t h a t , a t coranon law, the l e g a l p o s i t i o n o f t he assoc ia t ive l ega l

persun was as a r u l e d is t ingu ished from t h a t o f socistates ( s o c i e t i e s o r

pa r tne rsh ips ) , which a m cont rac tua l t y founded.

Aqainst t h i s h i s t o r i c a l background the under ly ing p r i n c i p l e s concerning

the l e g a l person were invest iga ted. Since the beginning o f the n ineteenth

century t he Pandect ists, i n p a r t i c u l a r , have attempted a t h e o r e t i c a l

ana l ys i s o f t he l ega l person. Th is gives r i s e t o a number o f theor ies

concerning the l e g a l person. Most o f the l e g a l t heo r i s t s , however, tend

t o over-emphasize one aspect o r the other. Von Savigny, f o r example,

s t resses t h e f a c t t h a t o n l y the i n d i v i d u a l person (as a moral en t l ' t y ) can

a c t as an ac tua l l ega l sub jec t and t h a t the l ega l person as such i s lnerely

a l e g a l f i c t i o n . Von Gierke, on the o t h e r hand, argues t h a t the l ega l per=

son i s composed o f organs and t h a t i t p a r t i c i p a t e s f n t he processes o f law

as a superorganism w i t h human capac i t ies . B r i nz declares t h a t a separate

e s t a t e can a c t as a sub jec t i n the processes o f law. Molengraaff b r i ngs

the a c t ions o f the l ega l person i n connect ion w i t h the members t he reo f i n

t h e i r personal capaci ty; and advocators o f j u r i d i c a l r e a l i s m consider

t h e l e g a l person t o be a nominal r e a l i t y t h a t r e a l l y e x i s t s , bu t o n l y as

an imntater ia l cons t ruc t i on o f the mind. From the organ theory o f Van

Gierke and the func t i ona l s o c i e t a l theory o f Dooyeweerd, two conclusions,

whlch 1 would l i k e t o endorse, can be drawn:

Both these j u r i s t s agree t h a t the l ega l person i s founded not on con-

t r a c t , bu t on i n t e r n a l corpora te law (interne v e ~ b d ~ r e g ) , Therefore

t h e s t a t u t e o r c o n s t i t u t i o n i s n o t a con t rac t between the members, b u t

the i n t e r n a l corporate law on which a l l l ega l r e l a t i o n s between members

mutual ly, and towards outs iders , i s based.

The l e g a l person i s capable o f v o l i t i o n and a c t i o n through organs, and

when the organs w i l l and act, j u r i d i c a l l y speaking i t i s the l e g a l per=

son t h a t w i l l s and ac ts . This renders the l ega l person capable of

ac t i ng , o f appearing i n cou r t in i t s own name, and o f be ing accountable

f o r i t s act ions.

I n my op in ion the nature o f the l e g a l person can o n l y be determined by an

ana l ys i s o f l ega l s u b j e c t i v i t y . Using the transcendental-empir ical method

as m t h o d o l o g i c a l basts, i t I s Imperat ive i n the i n v e s t i g a t i o n o f l egal s u b j e c t i v i t y t o take bo th the t h e o r e t i c a l ana lys is o f the concept and i t s

p r a c t i c a l app l i ca t i on i n t o account.

The South A f r i can l ega l p r a c t i c e requ i res the f o l l o w i n g f o r t he ex is tence

o f a l e g a l person:

- there must be an e n t i t y vested w i t h r i g h t s and ob l i ga t i ons independent

o f i t s c o n s t i t u t i v e members o r admin is t ra tors ; - t h i s e n t i t y must cont inue i t s existence notwi ths tand ing changes o f

menibershf p; - the e n t i t y must pursue l a w f u l ob jec t i ves t h a t a re no t c o n t ~ a b m 8 mm8

To t h i s can be added (al though f t i s n o t e x p l i c i t l y requ i red) t h a t t he re

should be an i n t e r n a l s t ruc tu re o f a u t h o r i t y , a r i s i n g fmn the i n t e r n a l

corpora te law according t o which the organs funct ion . The l ack o f

a u t h o r i t y f o r the suppos i t ion made by t h e South A f r i can l ega l p r a c t i c e

(according t o some v e r d i c t s ) t h a t t he comaon law l e g a l person i s contrac=

t u a l l y founded, has a l ready been po in ted out.

Legal s u b j e c t i v i t y i s the capac i ly o f an e n t i t y t o acL as a sub jec t i n the

processes o f law. I n my op in ion orrty man can a c t as a l e g a l subject .

Seen from il Chr i s t i an p o i n t o f view, God created man i n His image. and

placed him on e a r t h as the p innac le o f c reat ion , t o subject , c u l t i v a t e and p ro tec t t h a t c reat ion . Man owes h i s a b i l i t y t o take p a r t i n the processes

o f law t o t h i s God-qiven slatus, and he der ives h i s l ega l capac i t ies from

t h i s s ta tus . A l l peop?e are bearers o f these capac i t ies , though n o t a l -

ways t o the same extent. I f we deny the l e g a l s u b j e c t i v i t y o f man, we

l ose s i g h t o f a given f a c t o f c reat ion . Owing t o the demand made by

God i n h i s c rea t i on , on l y man can be a l e g a l subject . To confer l e g a l

s u b j e c t i v i t y upon something e l s e than man would be a negat ion o f God's

c o m n d s and would d e t r a c t f rom man's God-given s ta tus . Due t o the

occurrence o f associating, howevergan does n o t ac t as a l e g a l sub jec t

o n l y i n h i s i n d i v i d u a l capaci ty, b u t a l so i n assoc ia t i on w i t h an organised

group. The important d i f f e rence , however, i s t h a t l e g a l s u b j e c t i v i t y ac=

crtres t o the na tu ra l person as a mat ter o f course, wh i l e t h e a c q u i s i t i o n

o f l ega l s u b j e c t i v i t y ( l e g a l pe rsona l i t y ) by assoc ia t ions i s es tab l ished

according t o t he l e g a l p r i n c i p l e s whereby the s t a t e regu la tes soc ie ty .

When l ega l s u b j e c t ~ v i t y ( l e g a l pe rsona l i t y ) i s conferred, an e n t i t y cmes

i n t o being ( i n ac tua l f a c t cons i s t i ng o f people) t h a t i s more than the sum

o f i t s c o n s t i t u t i v e members o r admin is t ra tors . I t i s an e n t i t y t h a t w i l l

cont inue i t s ex is tence notwi ths tand ing any changes o f membership and i t

i s vested w i t h r i g h t s and ob l i ga t i ons independent o f those o f i t s c o n s t i =

t u t tve wmberr o r admin is t ra tors ,

Legal sub jec t r v i t y , there fore , can be def ined as t h a t c h a r a c t e r i s t i c o f

man by which he p a r t i c f p a t e s i n the processes o f law e i t h e r i n d i v i d u a l l y

(;as a n a t u r a l person) o r i n assoc id t ion w i t h o thers (as a l e g a l person),

i n a d i s t f n c t i v e way as a r e a l , concrete o rgan i c t1 l e g a l sub jec t , by being

vested w i t h capac t t i es ( f rom which a r i ses sub jec t i ve r i g h t s and l e g a l

o b l i g a t i a n s ) ; t h i s capac i ty o f the l e g a l person e x i s t s q u i t e independent=

t y o f t h d t o f each o f the i n d i v i d u a l s l h a t associated t o farm the l e g a l

person. This i s a n i u ~ p l i c i t God-given c h a r a c t e r i s t i c o f every na tu ra l

person, w h i l e t he p o s i t i v e law vested the l ega l person w i t h t he same

char a c t e r i c t i c in accordance w i t h the 'tegal p r i n c i p l e s whereby the s t a t e

regu la tes soc ie ty .

The l e g a l person o f t he conaon law, vested w i t h l e g a l s u b j e c t i v i t y ( l e g a l

pe rsona l i t y ) , d i sp lays t h e fo l l ow ing features:

1 ) The word o q m v always designates t he members o r admin is t ra tors o f

t he l e g a l person.

- i t i s a real , d i s t i n c t assoc ia t ive person t h a t pa r t i c fpa tes I n t he

processes o f law as a l ega l subject. I t i s cons t i t u ted o f lRembers

and/or admin is t ra tors (organs) and al though it i s s i m f l a r i n sac?

instances t o the na tu ra l person wf t h regard t o the way i n which both

p a r t i c i p a t e in the processes o f law, no t a l l human c a p a b i l i t i e s can

he found i n the l ega l person, and even s i m i l a r c a p a b i l i t i e s d i f f e r

i n some respects. I n o ther words, t h i s i s no superorganism. but a

d i s t i n c t assoc ia t ive person; - i t i s a concrete l ega l e n t i t y , because i t i s cons t i t u ted o f nlembers

andfor admin is t ra tors . I t i s no t a l e g a l f i c t i o n o r a mental con=

s t r u c t i o n , bu t a rea l , e x i s t i n g e n t i t y . Even i n the case o f the

foundat ion the assoc ia t ive person i s s i t ua ted i n the succession o f (an)

admin is t ra tor (s ) t h a t c o n t r o l ( s ) o r a&in is ter (s ) an es ta te w i t h a

view t o reaching (a) predetermined ob jec t i ve (s ) w i t h i n the processes

o f law; - i t i s a separate e n t i t y that , although cons t i t u ted o f Rtenbers and/or

admin is t ra tors , e x i s t s notwithstanding the succession o f members and f o r

administrators, and i t i s vested w i t h separate r i g h t s and ob l i ga t i ons ; - i t p a r t i c f p a t e s i n the processes o f law by means o f organs. The

v o l i t i o n o r ac ts o f t h e organs are the v o l i l i o n o r ac ts o f the l e g a l

person, j u r i d i c a l l y speaking, i f i t i s performed i n accordance w i t h

the fn te rna l corporate law (as described i n the s t a t u t e o r cons t i t u t i on ) .

This g ives the l ega l person as l e g a l sub jec t the capac i ty t o ac t , t o

appear i n cou r t i n i t s own name, and t o be accountable f o r i t s act ions.

The non-statutory assoc ia t ive l e g a l person a t c o m n law i s not , i n my

optnion, con t rac tua l l y founded, but i s based on i n t e r n a l corporate law.

This l e g a l phenonenon has t o be d is t ingu ished from the assoc ia t ion with.

ou t l e g a l pe rsona l i t y (which i s con t rac tua l l y founded). Features o f the

assoc ia t ive l e g a l person are the fo l lowing:

- by v i r t u e o f the i n t e r n a l corporate law rec ip roca l c la ims a re esta-

b l i shed between members and the l ega l person as s r e s u l t o f which

performances can be demanded between the members and the l e g a l person

respect ive ly ; - the assoc ia t ive l e g a l person i s the owner o f a separate assoc ia l i ve

es ta te t h a t i s nunaged and administered by the organs. Ry v i r t u e o f

t h e i r c la ims aga ins t the l ega l person the members have t h e capac i t y t o

c o n t r o l and t o have a say i n the management o f t h e estate; - the assoc ia t i ve l e g a l person i s capable o f a separate v o l i t i o n and i t

the re fo re has the capac i ty t o ac t , t o appear i n cour t i n i t s own name

and t o be accountable f o r i t s act ions;

- i n my op in ion the assoc ia t i ve l ega l person can l a y c l a im t o pe rsona l i t y

r i g h t s as a persona, and demand s a t i s f a c t i o n i n some cases o f p re jud i ce

t o those r i g h t s ; - t h e assoc ia t i ve l ega l person as an e n t i t y can n o t o n l y be h e l d l i a b l e

f o r l a w f u l ac t s o f t h e organs, but a l so f o r the un lawfu l ac t s o f t he

organs, i n cases where the l e g a l person d i rec ted i t s v o l i t i o n t o e f f e c t

a c e r t a i n unlawful ac t ion , o r acted w i t h unacceptable negligence. As

i t i s poss ib le f o r t he l ega l person t o f o m i t s own v o l i t i o n , i t can

a l s o d i sc lose a g u i l t y i n c l i n a t i o n . I t i s fur thermore poss ib le f o r

t he l e g a l person t o be he ld l i a b l e by means o f v i ca r i ous l i a b i l i t y .

I am o f t h e op in ion t h a t the under ly ing p r i n c i p l e s o f the l e g a l person

a t c m n law present the most s u i t a b l e bas is on which the l e g a l p o s i t i o n

of co-operat i ve i n s t i t u t i o n s i n p r i v a t e law, 11ke churches, po l i t i c a l

p a r t i e s , c h a r i t a b l e i n s t i t u t i o n s , unionsand soc ia l assoc ia t ions o f t h e

ca rpo ra t i ve type can be constructed. I n doing t h i s the i n t e r n a l l e g a l

r e l a t i o n s aleong the wmmbers and ex terna l l ega l ac t i ons towards ou ts ide rs

i s accounted f o r i n the most s a t i s f a c t o r y manner. The l ega l p o s i t i o n o f

churches i s q u i t e d i s t i n c t i v e , bu t i n essence i t s t i l l complies w i t h t he

requirements f o r the a c q u i s i t i o n o f l ega l pe rsona l i t y a t common law. In

my op in ion churches should f o r t h i s reason be acknowledged as l e g a l persons

a t common law. The l e g a l p o s i t i o n o f assoc ia t ions w i thout l e g a l persona=

l i t y (c lubs) should be d is t ingu ished from the p o s i t i o n o f l e g a l persons a t

c o m n law. Associat ions w i thout l e g a l pe rsona l i t y , l i k e t he Eng l i sh

c lubs, a re con t rac tua l l y founded; t h e i r members a re co-owners o f the

separate c l u b es ta te and no d i s t i n c t e n t i t y { p e r s m ) i s formed.

Although the p re requ i s i t es f o r acknowledging l e g a l pe rsona l i t y a t common

lwr have, i n my opinion, been def ined s a t i s f a c t o r i l y i n t he South A f r i can

case law, i t i s no t always easy t o determine whether these p re requ i s i t es

a re present, e s p e c i a l l y i n the case o f informal associat ions. I n order t o

achieve c e r t a i n t y about t he law. I would l i k e t o propose t h a t a s imple

system o f r e g i s t r a t i o n be introduced f o r assoc ia t ions and foundations.

Those assoc ia t ions and foundations t h a t would l i k e t o conf i rm t h e i r l e g a l

persona l i t y t o t he outs ide wor ld, can do so by mearts o f r eg i s t ra t i on .

This ought t o remove the unce r ta in t i es o f ou ts iders (and somet4mes m b e r s

themselves) as t o t he quest ion whether an in formal soc ia l assac ia t ion o r

c l u b i s a l e g a l person a t c m n law, and i f i t i s , who the author ized

organs are.

Such a system o f r e g i s t r a t i o n , t h a t would n a t u r a l l y have t o be i n s t i t u t e d

by s t a t u t e , should comprise the fo l l ow ing :

- l e g a l pe rsona l i t y i s s t i l l confer red according t o t he requiresnents l a i d

down by cowon law; - an assoc ia t ion t h a t conp l ies w i t h t he requirements o f c o m n law, i s

indeed a l e g a l person before r e g i s t r a t i o n , bu t members and admfnistra-

t o r s can be h e l d respons ib le persona l ly f o r ac t ions taken by the organs

on beha l f o f the l ega l person; - r e g i s t r a t i o n serves the purpose o f procla4ming the l e g a l pe rsona l i t y t o

t h e outs ide wor ld and o f indemnify ing members and admin i s t ra to rs frm

being h e l d responsible persona l ly f o r ac t i ons taken by the organs.

Th is w i l l make i t poss ib le t o d i s t i n g u i s h t he f o l l o w i n g co-operat ive

i n s t i t u t i o n s :

- reg i s te red assoc ia t i ve l e g a l persons, the members and admin i s t ra to rs

o f which cannot be he id respons ib le persona'f ly f o r ac t ions taken by t he

organs;

- urwegistered assoc ia t i ve l e g a l persons, t he members and admin i s t ra to rs

o f which can be he ld respons ib le persona l ly f o r ac t i ons taken by t he

organs; - c lubs o r s o c i e t i e s t h a t do no t q u a l i f y f o r l ega l pe rsona l i t y , because

of t h e i r cont rac tua l nature.

Most o f t he l o c a l churches, and w i thou t doubt t he l o c a l R e f o m d churches,

conply w i t h the requirenlents f o r l e g a l pe rsona l i t y a t c m m n law. Because

o f the a d o p t i o n a n d a p p l i ~ a t i o n by the South A f r i c a n cou r t s o f the Eng l ish

concept of a church, a c o n f l i c t i n g s i t u a t i o n has a r i s e n by which l o c a l

churches, al though they have indeed been def ined as c o m n law l e g a l persons

a t time, are considered by the cour ts t o be based on cont rac tua l l e g a l

r e l a t i ons . No comon law a u t h o r i t y e x i s t s f o r t h i s p o i n t o f view,

because l ega l persons a re no t c o i ~ t r a c t u a l l y based according t o Roman-Dutch

law. and the Eng l i sh unincorporated assoc ia t ions t h a t a re indeed contrac=

t u a l l y based, are not acknowledged as l ega l persons i n Eng l i sh law. To

e s t a b l i s h the l e g a l p o s i t i o n o f churches on a prrrely common law base, one

should, i n my opfnion, charac ter ize the l o c a l churches as conmon law l ega l

persons (based on i n t e r n a l corpora te law). Such a p o i n t o f vlew would

a l s o be i n accordance w i t h the fundamental views o f Reformed theologians

about l o c a l churches.

As a r e s u l t o f the Reformed dogmatics the connect ion between l o c a l Reformed

churches cannot be seen as a base f o r an i n s t i t u t i o n a l i z e d body o r l e g a l

person, b u t ra the r as an experience o f the u n i t y e x i s t i n g between l o c a l

churches ( w i t h t he sane a r t i c l e s o f f a i t h and church government) because

o f t he f a c t t h a t a l l Ch r i s t i ans a re members o f the un i ve rsa l church ( t he

body o f C h r i s t ) . This mans t h a t the Reformed Church i n South A f r i c a (as

a group o f churches) i s n o t a l ega l person and the re fo re i t cannot own l and

o r p a r t i c i p a t e as an e n t i t y i n the processes o f law i n any way. It i s

t he re fo re suggested t h a t the Admin is t ra t ive Bureau o f t he Reformed Church(es)

and the governing body o f the Theological Seminary o f the Reformed Church(es)

a c t as comnon law l ega l persons t o perform a l l the combined l e g a l ac t i ons

o f the i n d i v i d u a l l o c a l churches. The r e s u l t i s t h a t the na t i ona l synod o r

re1 i g i ous denomination fkrkverband) i t s e l f need n o t be vested w i t h l ega l

pe rsona l i t y . The na t i ona l synod i s a temporary, more comprehensive (mess

ilerel, meeting o f the l o c a l Reformed churches t h a t i s d isso lved a t the end

uf each session, Through the meeting o f l o c a l churches i n t he na t i ona l

synod and o the r comprehensive meetings, the re1 i g i ous denomination as such

i s v i s i b l y experienced. I n such a way the Reformed concept o f church i s

taken i n t o account, w i t hou t l o s i n g s i g h t o f t h e necess i ty t h a t l o c a l

Refonwed churches sometimes have t o enter i n t o combined l e g a l ac t ions .

ALFPLeET IESE LYS VAN AFKORTINGS

a AcP Auf 1 aw

bd

Bd

bde

Bde

bv

bw v

D

d t

d l e

dmv

d r

dws

ed

eds

Efes

'3 ens

e t a1

ev

Ex

Gen

Hand

h f s t

Hrsg

i b i d

j r g

J r 9

KO

Kol

k m p Kor

a r t i k e l

Arch iv f ir d i e c iv414st ische Prax is

Auf lage

aangehaalde werk

band

Band

bande

Blnde

byvoorbeeld

by nyse van

Digesta

dee 1

de le

deur m4ddel van

druk

d i t w i l 5 1

edi t o r / e d i t l o n

e d i t o r s

EfBsi i i rs

eersgenoemde

ensovoorts

e t a l i i

en vol gende( s)

Exodus

GBnes i s

Handel inge

hoofstuk

Herausgeber

lb4den

jaargang

Ja hrgang

Kerkorde

Kolossense

k m p i 1 a t o r

Ko r i n th ie rs

l g l o c c i t

LQR

nav

nC

NGB

N GK

NJB

no

n r

N r

oa

ord

P para

pseud

red

reds

R o m

THRWR

tov

TSAR

TVVS

ui t g

ULP

vc

ve~w(s )

vgl vn

vne

vol

vol s

w i n

laasgenomde

loco c i t a t o

Law Quar ter ly Review

met betrekki ng t o t

myns insiens

na aanleiding van

na Chri stus

Nederlandse Geloofsbelydenis

Nederduitse Gereformeerde kerk

Nederlands Juristenblad

number; numnero

nomer

N m e r

onder andere

ordonnansie

pagina

pawgraaf

pseudonietn

redak twr

redakteurs

Rmei ne

South Afr ican Law Journal

Tydskrl f v f r Mdendaagse Romeins-Hollandse Reg

ten opsigte van

Tydskri f v i r Suid-Afrikaanse Reg

Ti j d s c h r i f t voor Vennootschappen. Yerenigingen en S t i chtingen

ui tgawe

Ulpianus

voor Christus

vemysing(s)

vergelyk

voe t n w t

voe tnote

vo 1 ume

volumes

Weekblad voor Privaatrecht. No ta r i s=hb t en Registrat ie

BIBLIOGRAFIE

ABMR I968

A h a E Verenigingen i n h e t verleden, heden en toekomst i n Den Hol lander

RNJ ( red ) D r i f t en Koers 3de d r 1968 287 Assen : Yan Gorkem

ADVOCATE 1976 - 1918 Advocate fpseud] C lub law : t h e c o n s t i t u t i o n 1976 BusSmsemcat'eLoo

vo1 6 no 3 65

Advocate (pseud) Club law: amending the c o n s t i t u t i o n 1977 Bwillpor I

m ' a vo l 6 no 4 95

Advocate (pseud) Club law: membership 1977 Rt~sineashur 'a t a w vo l 6

no 5 143

Advocate (pseud) Club law: meetings 1977 Businesmn's Lura v o l 6

no 6 163

Advocate (pseud) Club law: management o f a f f a i r s 1977 Bwimsmm~'s

L ~ ~ ) vo1 6 no 7 206

Advocate (pseud) Club law: e x p e l l i n g a member 1977 Hlcaineosnnn!'e La?

vo l 6 no 8 235

Advocate (pseud ) Club 1 aw: r i g h t s t o proper ty 1977 Rusineosmtsl 'e Lcoi,

vo l 7 no 1 13

Advocate (pseud) Club law: a re you l i a b l e f o r t he debts o f your club'!

1977 Rusislesmm'e T m vo l 7 no 3 83

Advocate (pseud) Club law: 1 i a b i l i t y t o members 1978 B u s i n e n m m ' ~

T m vo l 7 no 4 97

ANDERSON 193 1 --- Anderson WH L im i ta t i ons o f t he corpora te e n t i t y 1931 S t Louis : Tho~nas

ANONIEM 1906 -- Anonien~ Act ions aga ins t unincorporated soc ie t i es 1906 SAW vn l 23

430

ARNOTS 1865 - Amdts L Lehrbuch der Pandekten 1865 Wnchen : Cotta

ASSER-VAN DER GRINTEN 1980 -- Asser C Handleiding t o t de beoefening van het Nederlands B u r q e r l i j k Recht,

De rechtspersoon (bewerkt door Van der Gr in ten WCL) d l 2/11 5de d r 1980

Zwolle : Tjeenk W i l l i n k

8AHR 1978

Bahr P Grundzijge des Bi i rger l ichen Rechts 2.Aufl 1978 Mi ichen : Vahlen

BALLANTIHE 1927

B a l l a n t i n e HW P r i v a t e corpora t ions 1927 Chicago : Callaghan

Bamford B The law o f par tnersh ip and vo luntary assoc ia t ion i n South A f r i c a

3rd ed f982 Cape Town : Juta

BANGEMAN# 1963

Bangemann M B i l d e r und F i k t i onen i n Recht und Rech

D i s s e r t a t i o n Ludwig-Maximilians-Vniversitft MUnchen

tswissenschaft

BAUR 1978 --- Baur F Einf t ihrung i n das Recht der Bundesrepublik Deutschland 2.Auf l

1978 Miinchen : Beck

UAVIMCK 1 W,S en 191 t

Bavinck H Gerefomeerde dogmt iek 2de d r (4bde) bd 2 1908; bd 4

191 1 Kampon : KO k

BEARDSLEV t 979 -- --- Beardsley A lbe r ta Are churches above the law? The a p p l i c a t i o n o f t h e

F a i r t d b o r Standards Act and the Equal Pay Prov$sions of T i t l e V I I t o r e l i -

g ious organfzat ions 1979 Uniuerd t y of Pittvbtlrgh LCUJ Review v o l 40 no 3 465

BEEKHUIS 1934

Beakhuis J H Aansprake l i j khe id van rechtspersonen en hare organen voor

onrechtsat ige daden 1934 P r o e f s c h r i f t R i j k s u n i v e r s i t e i t Leiden

BENADE 1969

Benade ML Verontagsaming van d i e se l f s tand ighe id van d i e maatskappy=

regspersoon (Mededel ings van d i e U n i v e r s i t e i t van Su id-Af r i ka, reeks

A 45) t969 Pre to r i a : Unisa

BINDER 1907 --- Binder J Das Problem der j u r i s t i s c h e n Persr jn l i chke i t 1907 Le ipz ig :

Deicher t

BISCMOFF 1918

B tscho f f H Die j u r t s t f s t h e n Persanen a l s Sobjekte von B f f e n t l i t h e n Rethten

und P f t i c h t e n 1918 N i l : Heyerhans-Zahner

BLOEHBERGEN 1976 --- Bloembergen MAR Vcrtegenwoardiging 1976 Groningen : Tjeenk W i l l i n k

EORERG 1977

Boberg PQR The law o f persans and the f a m i l y 1977 Cape Town : Ju ta

l3OEHFfER 1952

Boehmr G Grundlagen der b i i rger l i chen Rechtsordnung Bd 2/2 Prax is der

r f c h t e r l i c h e n Rechtsschipfung 1952 Tiibingen : b h r

BOGAERTS 1973 -- Bogaerts FGJM S t i c h t i n g en lidrnaatschap 1973 & Pwzkt7:jkgidts no '2 32

WHTL I NGK 1954 -- Eijht l lngk RF Het l ee rs tuk der vertegenwaordiging en z i j n toepassing oy

ambtsdragers i n Nederland en i n Indonesie 1954 's-Gravenhage : Jangbloed

BOIfSEVAfH 1960

Boissevain E Beslui tvorming 1960 Ars Aequi j r g 10 bd 1 1

BOOTS t 959

Boots JM Rechtspmblernen m n d de geneenschap van personen 1959 I w o l l e :

Tjeenk W i l l i n k

GOVWHAN 1928 en 1934 -----.-- Bouwmn H Gerefornteerd kerkrecht (2 bde) bd 1 1928; bd 2 1934

Kampen : Kok

RU~WMAH 1937

huwaran M Voet ius over he t yezag der synoden 1937 Amsterdam : Bakker

BOUSTEAD 1976 .- - Reynolds FMC & Davenport BJ Bowstead on agency (The comon law 1 t b r a r y 7 )

14th ed 1976 London : Sweet & b x w e l l

BRAUER 1962 --- .- Brauer M Das Pers8nl i chke i t s rech t der j u r i s t i s c h e n Person 1962 D i s s e r t a t i o n

Friedrich-Alexander-Lhiversitat Erlangen-Nirnberg

BRCCI4ER 1959 --- Brecher F Subjekt und Verband in Die tz R, Nipperdey tlC L Ulmer E (Hrsg)

F e s t s c h r i f t fur Hueck 1959 233 Winchen : Beck

B R l H Z fA73 B r i n r A Letrrbuch de r Pandekten 2.AuPl ( 4 Bde) Bd 1 1873 Erlangen :

Andreas Deicher t

BROWN 1905

Brown W The pe rsona l i t y o f the corpora t ion and the s t a t e 1905 Lar

Qzl~~lterZ~ Reviezd vo1 21 365

BRIM# ER

Brunner CJH Aansprake l i j khe id van rechtspersoon in Or ion H e t a1 (reds)

Onrech tmt ige daad bd 2 d l 4 C Deventer : Kluwer

BUCHDA 1936 - --- Buchda G Geschichte und K r i t i k der deutschen Gesamthandlehre 1936

Marburg : Elwer t

BUCKLARD 19511

Buckland tM A textbook o f Roman law from Augustus t o J u s t i n i a n 2nd ed

1950 Caillbridge : Cambri Jge Un ive rs i t y Press

BUDDIRGtl DE VOOGT 1926

Budd inghdeVoog tJG C l a s s i f i c a t i e v a n d e v e r e e n i g i n g e n 1926 Haar lem:

f j eenk H i l l i n k

BURCHELL & HUNT 19711 - B u r c k l l E H d H u n t W A S o u t h A f r i c a n c r i m i n a l l awandprocedu re ( 4 v o l )

vo l 1 1970 Cape Town : Juta

0OTfHER 1957

Btittnel- H I d e n t i t r t und Kont inu i ta ' t be i d e r GrUndung j u r i s t i s c h e r Personen

1967 B i e l e i e l d : Gieseking

BYBEL, D IE ---

D ie Bybel 15de d r 1978 Kaapstad : Uybelgenootskap

CANEY & BROOKS 1976

Cancy LH & Drooks PEJ Associations Joubert HA [ed) The law o f

South A f r i ca vol t 1976 Durban : Butterworth

CILLIERS, BENADE-& DE VILLIERS 1977

C i l l i e r s HS, Benade ML & De V i 11 ie rs SWL Maatskappyereg 3de u i t g 1977

Durban : Butterworth

CLAUSlNG ,% VAN DER VELDEN -- C law ing P 6 Van der Velden PALM Verenigingen i p s Boukema AC e t a1 (reds)

Rechtspersonen bd 1 d l 2 Deventer : Kluwer

COERTZE 1948_ - Coertre L I Dfe t r u s t I n d le Romelns-Hollandse reg t948 Stellenbosch :

Universi tei tsuitgeners

COHH 1971 -- Cohn EJ Manual o f German law 2nd ed 1971 London : Oceana

COIiH 1873 -- Cohn M Zwn r&nischen Verelnsrecht 1873 Ber l i n : Weidmann

COING 1962

Coing H Zur Geschichte des Privatrechtsystems 1962 Frankfurt :

V i t t o r i o Klostemann

COING 1973 -- Going H D i e Treuhand k r a f t pr ivaten RechtsgeschZfts 1973 Miinclren :

Beck

CONVISER 196:

Canviser HJ The modern phi lanthmpic foundation f n knerfca and Germany

1964 Disser tat ion Universi ty o f Cologne

COOPMRNS t964 - Ctropnans JPA De rechtstoestand van dc (pdshuizen t e s'tlertogenbosch voor

1629 1364 P ~ v e f s c h r i f t Katholieke Universi t e i t Ni jmegen

CORPUS JURIS CIVILIS - - ------ Edi'iio sexta decima l u c i s ope expwssa; Digesta Momnsen T R Krueger P feds)

19th ed 1966 Ziirich : Weidwann

Ravidtst GJ Animus in ju r iand i as verc is te v i r aanspreeklikheid op grond van

p r i vaa t reg te l i kc las te r 1976 P r o e f s t r i f PU v i r CHO Potchefstroan

DAVIS 1970 ---- Davis K Human society 1970 Hew York : MacMillan

D_E_ BLKOURT 1937 De BlBcourt AS Bewijsstukken bchoorende b i j het k o r t begrip van het oud-

vaderlandsth Burger l i j k Recht 2de d r 1937 Groningen : Wotters

DE i ucouar 1939 De Bl&ourt AS Kort begrip van het oud-vadertandsch Burger l i j k Recht

5de d r 1939 Groningen : Wolters

OE BLCOORT - FlSCHER 1950

De Bl6court AS (bewerkt door Fischer HFWD) Kort begrip van het oud-vader-

landsch Burger l i j k Recht 6de d r 1950 Groningen : Wolters

OE &ROOT 1977(a)

De Groot C Ontwikkeling van het persoonsbegrip buiten en i n het recht

1977 k r t m m ~ o ti jdschrif't: t er beuefmimj van het ahinis t ra t ie f ~ o a h t

j r g 94 no 8 291

DE GROOT 1977(b) ----- Re Groot C L ln i f icat ie van de Nedertandse bepalingen inzake de s t rafbaarste l=

1 i n g van rechtspersonen 1977 Hartmum tijdschrift tey4 bswfening van hat

dr inia trut ie f moht j r g 94 no 8 320

DE GKDOT 1977(c) ------ De Groot C F i c t ies i n het recht 1977 Hwtmana Lijdschrift tei? bsoefenir~

vcm frat ah in i s t ra twf r w h t j r g 94 no 7 205

DE GROOT 1738 - Oe Groot H Inleydinye t o t dc Holtandsche rechtsgeleertheyt 1738 Amster-

dam : Jan Boom

DE LA PORTE 1921 -- Oe l a Porte A Rechtspersoonlijkheid en w e r k e l i j k h i d 1921 RecJzt~ge=

DELPORT & OLIVIER 1981 -. b l p o r t HJ en O l i v i e r NJJ Sakereg vonnisbundel 1981 Kaapstad : Juta

DEMELIUS 1858

Denelius G Die Rechtsf ict ion i n ih re r qeschichtlichen und dogmatischen

Bedeutung 1858 Weirnar : Whlao

DDFNI NGER 1967 --- Denninger E Rechtsperson und So l ida r i tS t 1967 Frankfurt : k t z n e r

DEN TONKELMR 1979 -- Den Tonkelaar JDA Vr i jhe id en gebondenheid i n het verenigingsrecht 1979

Proe fschr i f t R i j ksun ive rs i te i t Leiden

DEN TONKELAAR 1980

Den Tonkelaar JDA Andere verenigingsleden dan na tuur l i j ke persohen en rechts-

personen 1980 KPWR j r q 11 1 no 5513 252

DEPARTEMENT VAN VOLKSWELSYN EN PENSIOENE -- kyk SUID-AFRIKA (Rep) Departentent van Volkswelsyn en Pensioene

DE VILLIERS, MACINTOSH & SILKE 1981 -- Dc V i l l i e r s JE, MacIntosh JC & S i l ke JM The law o f agency i n South Afr ica

3rd ed 1981 Johannesburg : Juta

DE VILLIERS, HENNING & GAROINER t98D -- De V i l l i e r s SWL, Henning JJ, Gardiner SJ, Van Wyk T en Swart C l Trusts en

boedel beplanning (Consul ta 4) 1980 Johannesburg : Lex Patr ia

DE VRIES 1985

De Vries WG Rechtspersonen z i j n rechtspersonen want een mens i s m a r een

lnens 1980 Deventer : Kluwer

DE WET & SWANEPOFL-la ------ De Wet JC & Swanepoel HL Straf reg 3de u i t g 1975 Durban : Butterworth

UE WET 1976 -- - -- - - - + - De Wet JC Aqency and representation in Joubert WA(ed) The law o f

South A f r i ca vol 1 1976 73 Durban : Butterworth

DE WET & VAN WYK 1978 -- De Uet JC & Van Wyk AH De Wet en Yeats: Die Suid-Afrikaanse kontraktereg en

handelsreg 4de u i t g 1978 Durban : Butterworth

DEWEY 1926 --- Dewey J The h i s t o r i c background o f corporate legal personal i t y 1926 Yak

L a w JnlrnaZ V O ? 35 no 6 655

DIAS 1970

Dias RW# Jurisprudence 3rd ed 1970 London : Butterworth

DIJK 1971 -- D i j k PL Ie ts over bestuur en v e r t e g e n ~ o r d i g i n g van verenigingen en s t ich=

t ingen Q2 Faber S, Ue Gaay Fortrnan WF 8 Schrage EJH (reds) U i t het recht

Rechtsgeleerde opste l len aangeboden aan m r PJ Verdam 1971 281 Deventer :

Kltmer

DIJK 8 WACHTER 1972 -- D i j k PL ii Wachter B Eukele aspecten van de vereniging i n het (nieuwe)

Burger l i j k Recht 1972 Leeuwarden : Brwderschap der Rotarissen i n Neder= land

DIJK 1978 -- D i j k PL Ervarlngen ne t boek 2 Burger l i j k Wetboek terzake van verenigingen

e n s t i c h t i n g e n 1978 ~ N R j r g 1 0 9 no5427 181

DOOYEWEERD 1935 & 1936

Dooyeweerd tl De wi jsbegeerte der wetsidee (3 bde) d l 1 & 2 1935;

d l 3 1936 Amstenfam : Paris

DOOYEWEERD 1937

Dooyeweerd tl Grondproblemen i n de l e e r der rechtspersoonli jkheid 1937

Themis j r y 98 199 en 367

DOOYEWECRD 1946

Dooyeweerd H Encyclopaedie der rechtswetenschap ( 2 bde) d l 2 1946

Amsterdaa : DAVID

DOOYEWEERD 1957

Dooyeweerd tl ne verhouding tussen ind iv idu en gemeenschap i n de Romeinse en

Gennaanse eigendornsopvatti ng 1957 Amsterdam : Paris

DORREN 1954 - --- Dorren KllJ Op de grens van recht en theologie 1954 IVJP j r g 29 709

DRESSLER 1969

Dressler D Sociology: the study o f h m n interaction 1969 New York :

Knopf

DRIELSNA 1979

Drjelsrna HA Het rechtssubject b1 j de s t i ch t ing en het oud-Nederlands

successierecht 1979 n' jdschri f t POUP Rechtsgesohia&r& d l 47 no 3 247

ORION 1958 --- Drion H Aansprakeli jkheid voor andenans fouten ivm de inhoud der verp l ich=

t ingen 1958 Lelden : R i j ksun ive rs i te i t

DRDBNIG 1959

Drobnig U Haftungsdurchgriff bed Kapitalgesel lschaften (Arbeiten zur Rechte=

vergleichung 4) 1959 Frankfurt : Metzner

DWF 1938 --- Duff PW Personal i ty i n Roman p r i va te law 1938 Cambrtdge : Canrbridge

Universi ty Press

DUNMANW 1931 - Dunkmann DK Lehrbuch der Soziologie und Sozia lph i losqhie 1931

Ber l i n : Junker und Dlinnhaupt

DU PLESSIS 1941

Du Plessis CJ Die moderne staat 1941 Stellenbosch : Pro Ecclesio

DU YLESSIS 1943 --- Du Plessis LJ In le id ing t o t d i e algernene regsleer o f jurisprudensie 1943

Potchefstrooin : Pro Rege

DU PLESSIS 1979 -- P

Du P l e s s i s LM Menseregte en konf l i ksituasies 1979 Koerc; j r g 44 n r 5 339

e DU PLOOY 1979

Du Plooy AleR Ekklbsia en m r d e r e vergaderinge 1979 Verhandel ing

I'U v i r CHO Potchefstronm

DU PLOOY 1982 --- Du Plocry AleR Kerkverband - h Gerefomeerd-kerkregtel i ke s tud ie 1982

P r o e f s k r i f PU v i r CHO P o t c h e f s t r o m

DUYNSTEE 1974

Duynstee JAThJM Beschotiwingen over de s t i c h t i n g naar Nederlands p r i vaa t rech t

2de d r 1978 Deventer : Klctner

EBEL 1978 --*--.

Ebel F D ie €he a l s j u r i s t i s c h e Person 1978 FmiZienrecht J r g 25 Nr 9

637

CGGENS 1958

Eggens J Over h e t f ingeren van r e c h t s f i c t i e s 1958 Haarlem : Bohn

ELLIOT 1922

E l l i o t CB A t v e a t i s e on the law o f p r i v a t e corpora t ions 5 t h ed f923

I nd ianapo l i s : b b b s - M e r i l l

ELOFF 1950 ----- Elof f T Die taak van d te owerheid i n Romeine 13:l-7 (Studentestudies n r 7 ) 1980 Potchefstroom : PU v i r CHO

ENGL2MDER 1914 Englander K Die regelmassige Rechlsgemeinschaft (2 Bde) Bd 1 1914

B e r l i n : Guttentag

ENNECCERUS-WJPPERDEY 1959

Eenaccwr~s t (tirsg) Lehrbuch des Wrgerl ichen Rechts Bd 7 A1 tgemelner T o i l

des B i i rger l ichen Rechts (bca rbe i t e t von Rlpperdey H) 1959 Tilbingen : Mohr

EW)I 1975 .-.-- E m n W fHrsg) Handkonmentar ~urn %rge r l ichen Gesetzbuch ( 2 Bde) Bd 1

6.Aufl 1975 M ins te r : Aschendorff

FABER t659 .-- ----. Faber A Rat iona l i a i n Pandectas tomus 1 f659 Lugduni : Arnaud .5 Rugaud

FABRlClUS 1963 - Fabr ic ius F R e l a t i v i t a t de r RechtsfSihigkeit 1963 MUnchen : Beck

FEEFISTRA 1971

Feenstra R The development o f the concept foundat ion i n con t i nen ta l law

FEENSTRA 1978

Feenstra R In le idende hoofdstukken bet re f fende de Romeinsrechtel i jke

grondslagen van he t Nederlands p r i vaa t rech t 2de d r 1976 t e i den :

U n i v e r s i t a i r e Pers

FEfLER 1963 ---- F e i l e r M Das Bonner Grundgesetz und d i e j u r i s t i s c h e n Personen a l s Tra'ger

von Grundrechten 1963 Disse r ta t i on Ludwig-Plaxtmilians-Universitxt

Mhchen

FLUK 197 1 --- Flume W Die werdende j u r i s t i s c h e Person in Bat le rs ted t K L Heferinehl W

(Hrsg) F e s t s c h r i f t f u r Erns t Gessler 1971 Mlinchen : Yahlen

FLUKE 1977

Flume W Allgemeiner T e i l des B i i rger l i chen Rechts 8d 1,l Die Personen=

gese l l scha f t 1977 B e r l i n : Springer

FOCKEMA ANUREAE 1906

Fockma Andreae SJ Het oud-Nederlandsch Burger1 i j k Recht 1906 Haarlen :

Bohn

FOKKENS 1893

fokkens JW De rechtspersoon a l s dader 1980 D e l i k t en ~ e l i n k w n t j r g 10

393

FORD 1959 - -- Ford IIAJ Unincorporated n o n - p r o f i t assoc ia t ions 1959 Oxford : Clarendon

FORFiOY t 92 3 -- Fomoy RR The h i s t o r i c a l foundat ions of modern company law 1923 London :

Sweet & Maxwell

FOURIE 1973

Four ie DCG Die Wederduitse G c r e f o m e r d e kerk as regspersoon i n d i e Suid-

Af r i kaanse p r i vaa t reg 1973 P r o e f s k r i f PU v i r C I K I Potchefstroom

F0URlE t900

i o u r i e DCG Die aard van d ie kerkverband 1980 Die Kerkbode j r g 132 nr 0

FRIEDMAH 1951

Friednaan W Law and social change i n contemporary B r i t a i n 1951 London :

Stevens

FULLER 1967

Fu l le r LL Legal f i c t i o n s t967 Stanford : Stanford Univers i ty Press

GANE t956

Gane P The select ive Voet, being the coimentary on the Pandects vol 1 &

3 1956 Durban : Butterworth

GELDART 1924

Geldart WM tegal personal i ty Oxford : Clarendon

GERBRMDY 1970

b rb randy S De persoon en het recht in Ankm JA, Van den Bergh GCJJ &

Schoordi jk HCF (reds) Plus es t en vous - apstel l en over recht en cu l tuur

aangabodeo aan prof mr' A P i t l o 1970 209 Haarlem : TJeenk W%l l ink

GEREFORPEERDE KERKDRDE f KO)

ky k KERKOROE , Die

COWER 1969 --- - " ...--- Gower LC0 [co-eds Wedderburn KW 8 Weaver 0) The p r inc ip les o f modern

company l aw 3rd ed 1969 London : Stevens

GRASSHW 1926 --- Grasshof R Die ~erselbst5ndigten Verrnllgenmassen in Anwal tskanmer zu

Berlin Fes tschr i f t fur E Hein i t r !926 Ber l in : Reimar Hobbtng

GREEN 1980

Green B The d issolut ion o f unincorporated non-profi t associations 1980

The Moderrr Law Review v01 43 no 6 626

GREEN 1977

Green LC Law and society 1977 Oobbs Ferry : Oceana

GROEN 1953 ---- Green K Op & grenren van verenlgirrg en s t i c h t i n g 1953 WNR j r g 84

no 4314 456

HAOZOPOUtOS 1975 - Hadzopoulos C Personae co l lect ivae nach attischem Recht 1975 Disser tat ion

A1 bert-Ludwigs-Onfversft I t Freiburg

HAFF 1915

Haff K Grundlagen einer Kflrperschaftslehre 1915 Leipz ig : Deichert

HAFF 1929

Haff K Die jur is t lschen Personen des bllrgert ichen ur#l Handelsrechtes Sn i h r e r

h b i l d u n g in Schreiber 0 (Hrsg) Die Reichsgerichtspraxis i m deutschen

Rechtsleben (6 Bde) 6d 2 1929 178 Ber l i n : De Gruyter

HALL I S 1930 en 1978 Hal 1 i s F Corporate personal i t y 1930 ( repr in t 1978) London : Oxford

Univers i ty Press

HALSBURY 1974 -- tord Hailsham o f St Marylebone (ed) Halsbury's laws of Errgland vol 6

4th ed 1974 London : Butterworth

HANOEL f llGE

Gerefomeerde Kerk fn Suid-Afrika Hanctelinge van d i e Sinode 1862, 1 B 9 ,

1933, 1952, 1955, 1%4, 1970, 1973, 1976, 1979 en 1982 P o t t h c f s t r m : Herald

tIARDENBERG 1969

Hardenberg CG Dle Betei l lgung von n i c h t rechtsfxhigen Vereinen an &se l l=

schaften und Kiirperschaften 1969 Disser tat ion luduig-Maximilians-Urbiversdtat

Mhchen

HARDENBERG 1979 - Hardenberg t De q u a l i f i c a t i e van oude rechtspersonen 1979 W : ; R j r g 110

no 5480 309 en no 5481 325

HARDENBERG 1980 --- Hardenberg L Het eigen recht van de kerken 1980 WNR j r g 111 no 5518

337; no 5519 353 en no 5520 369

HART 1953

Hart I K A D e f i n i t i o n and theory i n jurisprudence 1953 Oxford : Oxford

Univers i ty Press

HECKEL 1952

Heckel J Kirchengut und Staatsgewalt in Rechtsproblemen in Staat und

Klrche - Fes lschr i f t f u r Rudolf Sn~end 1952 103 Gttt ingen : Schwartz

HEIDELBERGSE KATEGISWS, Die

in Die Berymde Psalms en Skrifberyminge 1977 Kaapstad : #G kerk uitgewers

HE IMBNN 1974 -- Heimann FF The fu ture o f foundations 1974 Englewood C l i f f s : Prentice

Hal 1

UENKEL 1972 -- Henkel W Zur Theorie der jur is t ischen Person im 19.Jahrhundert 1972

Disser tat ion rarg-August-Universi tat G6ttingen

HENOCHSBERG 1975

H i lne A Henochsberg on the Companies Act 3rd ed 1975 Durban : But te r=

worth

HEYL 1977

Hey1 3WS Grondreglstrasie i n Suid-AfrSka 7977 Pretor ia : Wallachs

HOfMANH-VAN OPSTALL -- ...--- tbfmann LC Het Nederlands Verbintenissenrecht d l 1.1 De algemene lee r van

deverbintenissen(doorvanOpstatlS#) 9 d e d r 9976 Groningen:Tjeenk

W i l l l n k

HZILDER 1905 --- Holder E NatUrlfche und j u r i s t i s c h e Personen 1905 Leipzig : Duncker b

HiJLDER 1908 -- Hlllder E Das Problem der jur is t ischen Personl ichkeit 1908 Jl~sf in~gs

J a h r h W e r Jrg 53 Bd 17 40

HOLLAND 1924 -..--- Hol land TE The elements o f ju r isprudence 13th ed 1924 Oxford :

C1 arendon

HOFfMES

kyk Van Eikenta Ho~lnes

HONORB 1969 --- Honor6 AM Honor@'$ views on t r u s t law 1969 II"HRHR j r g 32 126

HONORB 1976 -- Honor6 AM The South A f r i can law o f t r u s t s 2nd ed 1976 Cape Town : Juta

HORA SICCAM 1905

Hora Siccama DGR De g e e s t e l i j k e en k e r k e l i j k e goederen onder h e t canonieke, hetgereformerdeenhetneutralerecht 1905 Ut recht :Kelnink

HORNllNC 1972 -- Hornung P Der w i r t s c h a f t l i c l i e Yerein nach 522 BGB 1972 D i s s e r t a t i o n

Georg-August-Universitiit GBtt ingen

IDSTEN, EDWARDS, NATHAN & BOSHAN 1979

Hosten WJ, Edwards AB, Nathan Carmen & Bosnmn Franc is I n l e i d i n g t o t d i e

Suid-Afr ikaanse reg en regs leer 1979 Durban : But terwor th

HOUTAPPEL 1974 Houtappel JC De theor ievanderechtspersoon 1974 NJB j r g 4 9 794

HOUWlNG 1939 -. --- Houwing PhAN Sub jek t i e f r e c h t , rechtssubject , rechtspersoon 1939

Zwolle : Tjeenk W i l l i n k

HUBER 1726 --- - Huber U Hedendaegre rechtsge leer theyt 1726 Amsterdam : Evert Yissclter

HUBER (Prae lec t ionun~) 1735 -- -- ---...- H~lber U Praelectionum J u r i r C i v i l i s tomi t r e s 1735 L ips iae : G l e d i t s c h i i

HUBMANW 1953 --- Hubmann H Das Person1 i chke i t s rech t ( B e i t r l g e zum Handels-, Wi r tschaf ts -

und Steuerrecht 4) 1953 M ins te r : OIShlau

HULSMAN L KIST t%&

Hulsman LHC en K i s t FC Dient he t Wetboet van S t r a f r e c h t bepalingen t e

bevatten bet re f fende he t daderschap en de s t r a f r e c h t e l i j k e aanspreekl ikheid

van anderen dan na tuu r l i j k e personen 1 Hnde l i r y~en Nederlmdse Jum's&nve~=

m i g i n g 1966 j r g 96 d l 1/2 1

HUSSERL 1964 -- Husserl G Recht und Welt; rechtsphi losophische Abhandlungen Ed 1

J u r i s t i s c h e Abhandlungen 1964 F rank fu r t : V i t t o r i o Klosterman

HUUSJEN-DE GROW 1976

Nuussen-Oe Groot FM Rechtspersonen i n de negentiende eeuw 1976 te iden :

U n i v e r s i t a i r e Pers

INMOCEHTIUS 1570 ------- Innocent ius ( J i n i ba ldus F l i s c u s ) C w c n t a r i a doct issima I n Quinque

Decre ta l ium l i b r o s 1570 Vene t i i s : Bernardinusr Maiorinum Parmensem

JELLlNEK-1905

J e l l i n e k G System der sub jek t iven U f fen t l i chen Rechte 2.Auf l 1905

TUhingen : Mbhr

JOM 1977 ---- J o b U Die o r g a n i s i e r t e Rechtsperson 1977 B e r l i n : Duncker & Humblot

JOLLES 1959 -- JolTes f4'4 lkt verenigingsleven i n soc io log isch pe rspec t i e f 1959 Mens

en 1IPuaiw~hppl j j r g 34 18

JOLLES 1963

d o l l e s HN Het verenigingsleven i n Mederland 1963 Arnhem : T e l s t

JOOSTE 1946 - ..---- Jooste JP Die verhouding tussen kerk en s t a a t aan d i e Kaap t o t d i e h e l f t e

van d i e t9e eeu 1946 Bloemfontein : Sacinn

JOOSTE 1958

Jooste JP Die gcskiedenis van d ie Gerefomerde kerk i n Suid-Afrika 1859 - 1959 1958 Potchefstroom : Herald

JliRS-KUNKEL- WEHGER 1949

J k s P, Kunket V & Wenger L RBmisches Privatrecht 3.Aufl 1949

Heidelberg : Springer

JOSLING & ALEXANDER 1975

Josl ing JF k Alexander L The law o f clubs; w i t h a note on unincorporated

associations 3rd ed 1975 London : Oyez

JOUBERT 1951

Joubert CP Die s t i g t i n g j n d i e Roateins-Hoflandse reg en Suid-Afrikeanse

reg 1951 Den Haag : Excelsior

JOUBERT 1968

Joubert CP h Kr i t i ese beskouing van lbnore se opvattings oor ons t rus t reg

1968 THRHR j r g 31 124 en 262

JOUBERT & STEYN 1965

Joubert DO en Steyn Anna F Groepsdinamika 1965 Stellenbosch :

Universi tei tsuitgewers

JOUBERT 1979

Joubert DJ Die Suid-Afrikaanse verteenwoordigingsreg 1979 Kaapstad :

Juta

JOUBERT 1953

Joubert WA Grondslae van d ie persoonl i kheidsreg 1953 Kaapstad : Ral kenla

JOUBERT 1958 -- Joubert WA Die r e a l i t e l t van d i e subjektjewe reg en d i e betekenis van h

r e a l i s t i e s e b e g r i p d a a r v a n v i r d i e p r i v a a t r e g 1958 T~'RI[R j r g 2 1 1 2 e n

98

KANT 1797 --

Kant I Die Metaphysik der S i t ten Bd 1 & 2 1797 Kinigsberg : Fr ied r i ch

Nicolovius

KASCR 1979 - Kaser M Rh isches P r i va t rech t 11.Aufl 1979 MUnchen : Beck

KASER-WUBBE 1971 A

Kaser M ( ve r taa ld door Wubbe FJB) Romeins Pr ivaat recht 2de d r 1971

Zwolle : Tjeenb W i l l i n k

KERKORDE (KO), D ie

D ie Kerkorde van d i e Gereformeerde kerk i n Su id-Af r ika 1979 Potchefstruorn :

Herald

KERKSAAK, D ie 1932

Die kerksaak tussen p r o f J du P less i s en d i e Nederduitse Gereforineerde kerk

i n Su id-Af r iba 1932 Kaapstad : Nasionale Pers

KERR 1979

Ker r AJ The law o f agency 2nd ed 1979 Durban : But terwor th

KERSTEHAN 1773 ------..-... Kersteman FL Aanhangzel t o t het Hollandsch Rechtsgeleerd Woorden-Boek

(2 d l e ) d l 2 1773 hs te lda rn : Van Esve ld t

KLEYNtIANS 1974

Kleynhans EPJ Die ke rk reg te l i ke ontwikke l fng van d i e Nederduitse Gereforz

w r d e ke rk i n Su id-Af r ika (1795 - 1962) 1974 P r o e f s k r f f US Stel lenbosch

KLOTZ 1%3

K l o t z E Grenzen der Rechts fah igke i t be i j u r i s t i s c h e n Personen 1963

D i s s e r t a t i o n Eberhard-Karls-Universitt i t TUbingen

KRAAN-BRIWKER 1962

Kraan-br inker ED Het leden-verbod b i j de s t i c h t i n g en de gevolgen van

ove r t red ing 1962 A 2 v Aoqui j r g 11 no 9 229

KRAFT 1938

K r a f t AJW De p r i v a a t r e c h t e l i j k e rechtspersonen naar Nederlandsch recht

1938 Leiden : Handelswetenshappelijke B ib l io theek

KRLiCKMBNN 1916

Kriickmann E inhe i t , Subjekt . Person 1916 AcP Bd 114 143

a KRUGER, DU PLEssrs & SPOELSTRA 1966

Kruger LS, Du Ptess is HLM, Spoelstra B & Spoelstra TT Handleiding by d i e

Kerkorde van d i e Gereformeerde kerk i n Suid-Afr ika 1966 Potchefs t roon :

Pro Rege

LAMGEMEIJER 1946 - Langemeijer GE Enkele oprnerkingen over rechtspersonen fn Opste l ten

over hedendaagsch rech t - Feestbundel Van Oven 1946 180 Leiden : Univer=

s i t a i r e Pers

LARENZ 1933 - Larenz K Zur Lehre von der Rechtsgemeinschaft 1933 ~ 7 ~ ~ r i n g s Jdrrbflchar fflr die Dnpat i k &s bilTy~rZinEsv ~ e c h t o J r g 83 Bd 47(2) 108

LARENZ 1935 -- Larenz K Rechtsperson und s u b j e c t i v e ~ Recht irk Dahm G (Hrsg)

Grundfragen der neuen Rechtswissenschaft 1935 B e r l i n : Junker & Ohnhaupt

LARENZ 1960 en 1979 - Larenz K k t o d e n l e h r e der Rechtswissenschaft 1 . ku f l 1960;

4.Aufl 1979 Be r l i n : Spr inger

LARENZ 1980

Larcnz K Allgenreiner T e i l des deutschen B i rge r l i chen Rechts 5.Aufl

1980 MUnchen : Beck

LASKf 1916

Lask i HJ The pe rsona l i t y o f assoc ia t ions 19% I!:msard L a r ~ lieview

vo l 29 404

Caney .5 Brooks

LIG1I'rFOOT 1973 ---- L i g h t f o o t JI1 The apos to l i c fa thers vo l 1.1 en vo1 1.2 1973

Hildesheirn : k o l - g Oleus

LLOYD 193g

L loyd D The law r e l a t i n g t o unincorporated assoc ia t ions 1938 London :

Sweet & Maxwell

LljFFLER & F A U C 9 2 -

t l j f f l e r h Faut D ie moderne S t i f t ung - Recht und Steuern 1974 Botmkbs-

&M&P J r g 29 Bd 8 329

LOHWIR L RUI'GERS 1887

De Savornin Lotnnan AF en Rutgers FL De rechtsbevoegdheid onzer p l a a t s e l i j k e

kerken 1887 h s t e r d a m : Wormser

LlMENSTEY N 1959 ---- LBwensteyn FJW Yezen en bevoegdheid van he t bestuur van de veren ig ing en de

naarnloze vennootschap 1959 Zwolle : Tjeenk W i l l i n k

LGYENSTEYM 1965

Lowensteyn FJW Over he t rechtmdt ig en onrechtmattg 'handelen' van de

naaniloze vennootschap (Offerhaus-kr ing: Handel s recht 3) 1965 Amster =

dam : Scheltema 8 Hotkema

LGWEHSTEYN 1973

Lijwensteyn FJW OnrechtmaLige handelen van de rechtspersoon 1973 A m

.le@ j r g 22 no 6 277

LUIJTEN 1970 --- --- L u i j t e n EAA Het gersonrn- en farn i l le recht 1970 Zwol le : Tjeenk W i l l i n k

MAASDORP f 968

Ha l? CG Maasdorp's I n s t i t u t e s o f South A f r i c a n law vo l 1 The law o f

persons 9 t h ed 1968 C a p Town : Juta

MACKELDEY fa38 -- .-- Mackeldcy F Lehrbuch bes heut igen r6mischen Rechts Bd t 1838 Giessen :

Georg f r i e d r i c h Meyer

MAFIJEH 2976 ------- Mae i j c r JW Wet n i e w boek 2 BY het re f fende rechtspersonen 1976 PJB

I-IAEIJER S ROHSE 2978 --- Haei je r JMM & Ronse J De ver tegenword ig ing van rechtspersonen naar

Nederlands en Be lg isch recht 1978 Deventer : Kluwer

MAITLAND 1938

Mai t land FW I n t roduc t i on t o Van Gierke 0 ( t r ans la ted by Ma i t l and FW) P o l i t i c a l theor ies o f the Midd le Ages 1938 Cambridge : Cambridge

Un ive rs i t y Press

MlRKLE 1978

MBirkfe RW Der V r re in im Z i v i l - und Steuerrecht 3.Auf l 1978 S t u t t g a r t :

Boorberg

MARTIHEK 1979 Marttnek M Reprtisentantenhaftung 1979 B e r l i n : Duncker & Humblot

McKERRON 197 1

McKerron RG The law o f d e l i c t 7 t h ed 1971 Cape Town : Juta

McQuaid-MaSon DJ The law o f p r ivacy i n South A f r i c a f978 Cape Town :

Juta

MEIJERS 1947

k i j e r s EM De rege l i ng der rcchtspersoonen i n he t Rederlandse rech t

(Yeren ig ing v o w de verge l i j kende s t u d i e van het recht van k l g i e en

Nederland) 1947 Zwol le : Tjeenk W i l l f n k

MEIJERS 1948

Mei je rs EM A l g e ~ n e l e e r van kt Burger7 i j k Recht ( 2 d l e l dl I De algemene k g r i p p e n van he t B u r g e r l i j k Recht 1948 Leiden : Un ive rs i t a i r i ?

Pers

MEIJERS 1955

Mei jers EM Werzamelde p r i v a a t w c h t e l i j k e ops te l l en ( 3 d l e ) d l 3

Verb in ten i ssenrecht 1955 Leiden : U n i v e r r i t a i r e Pers

MEYER-COROIHG 1957

Reyer-Cording U D ie Ver'einsstrafe 1957 TUbingen : Mohr

MINKJAN 1979 ---- Minkjan EE Misbru ik van rechtspersonen: welke taak hebben adviseurs?

1979 Adz~ocatmb2ud j r g 59 no 1 9

MITTEIS 1908

M i t t e i s L WmiSches P r i va t rech t b i s au f d i e Z e i t D iok le t i ans Bd 1

Grundbegr i f fe und Lehre von den j u r i s t i s c h e n Personen 1908 t e i p z i g : Duncker & Humblot

MOtENAAR 1976 - Molenaar F De veren ig ing en de s t i c h t i n g i n boek 2 Nieuw B u r g e r l i j k Wetboek

1976 Weekbtad voar fiseaat reoht j r g 105 no 5276 545

MOLENAAR 1979

Molenaar F De Nederlandse vot ksunie. Een verboden vereniging? 1979

TUG j r g 22 no 2 361

MOLENGRAAFF 1 91 1 Hololengraaff %PA Rese~asie van Polano LC Rechtspersoonl i jkheid van ver=

eenigingen 191 1 RschtsgeZeed Wgne i jn j r g 30 362

MOLENGRAAFF 1940 -- -- Molengraaff Y t P A l n l e i d i n g t o t he t Nederlandsche handelsrecht 5de dr

1940 Haar la r : Bohn

IWLEHGAARFF 1978 -- - --- -- -- - !4olengraaFf l n s t l t u u t voor P r i vaa t rech t No lengraaf f bundel 1918

Zwol le : Tjeenk W i l l f n k

MOMFISEN 1907 --A-

Mamiisen T J u r i s t i s c h e S c h r i f t e n Bd 3 1907 B e r l i n : Weidnrann

MUWENHOFF I979

l h m e n h o f f V Crundungssysteme und Rechts f ih igke i t 1979 Koln : Heymanns

MURRAY t959 -"--

Murray I B I s a t r u s t o r an es ta te a l e g a l perssaru2? 1959 , S A M vo l 76

371

MURllAY 1962 --*

Murray I B I s a t r u s t o r an es ta te a l e g a l persona? 1962 SALJ vot 79

37

NASS !964 -- Rass C. Person, PerseEnlichkeit und j u r i s t i s t h e Person

Dunc ke r & Humblot

N A U W 1970

HaudC SJ Die regspos is ie van d i e maatskappydi rek teur

1964 B e r l i n :

I970 Durban :

But terwor th

NEDERLANDS GEHOOTSCHAP VAN BEDRIJFSJURISTEN, WET 1979 -- Het Nederl a n d ~ GenooCschap van Sedr i j f s j u r i s ten M i sb ru i k van Rechtspersonen.

hlelke taak hebben adviseurs? 1979 Deventer : Kluwer

FTEOERLANDSE GELOOFSBELYDENIS, Die (WGB) - in D i e Beryfftde Psalms en Skr i fberyminge 1977 Kaapstad : NG kerk ui tgewers

NEETHLING t979 PA-

Neeth l ing J Persoonl ikheidsreg 1979 Durban : But terwor th

NEUHOFF 1975 ---- Neuhoff K Neuere Entwicklungen i n araerikanischen Stiftungswesen 1975

Cssen : Thorwald R i s l e r

llCHOLLS 1974

N icho l l s D Three v a r i e t i e s o f p l u r a l i s m 1974 London : b b c n i l l a n

NICKLISCH 1979 ---- N i c k l i s c h F Grenzen der P f l i c h t m i t g l i e d s c h a f t be i Genossenschaftverbhden

1979 Bekriebe-&rater J r g 34 Nr 23 329

HOOOT 1724 --.---- Noodt 6 Conmentarium i n Digesta J u s t i n i a n i (Operum oranius Comus 2) 1724

Lugduni : Joahannem van der Linden

O'BRIEH ELDENWUYS 1945 --- O'Brien Geldenhuys FE Die regspos is ie van kerkraad, r i n g en sinode onder

d i e Gereformeerde s t e l se l van kerkreger ing soos toegepas i n d i e gefedereerde

Nederduits-Gereformeerde kerke i n Su id-Af r ika 1945 P r o e f s k r i f US

S te l lenbosch

OtDENHUIS 19739)

Oldenhuis FT De rechtsposi t ie van de kerkgenaotschappen 1977 N J B

j r g 52 no 20 501

OLDENINIS t977(b) ----- Oldenhuis Ft Gereformeerde kerken i n het pr ivaatrecht 1977 N , ~ B

j r q 52 no 34 864

OLDENHUlS 1979 -- Oldenhuis FT De p o s i t i e van d i e "kerket i jke s t i ch t ing" onder het nieuwe

Tweede Boek van het BW 1979 R N R j r g 110 no 5486 453

OLECK 1980 -- Oleck HL Nonprof i t corporations, organizations and associations 4th ed

1980 Englewood C l i f f s : Prentice-Hall

O L I V l E R 1973

O l i v i e r PJJ Legal f i c t i o n s : an analysis and evaluation 1973 Proefschr i f t

R i j ksun ive rs i te i t teiden

O t t V I C R , BARNARD & CRONJE 1962

O l i v i e r PJJ, Oarnard Alf 11 Cronje DSP Die Suid-Afrikaanse persone- en

famil lereg 2de d r 1980 Durban : Butterworth

OLSHAUSEH 1969 ---- Olshausen li Eur hwendbarkeit von Grundrechten auf ju r i s t i schen Personen

I969 Disser tat ion Phi l ipps-Univers i tz t Marburg

OSTHEIM 1967 --- Ostherm R Zur Rechtsfshigkeit von Verbhden im Bsterreichischen

bDrgerl jctrert Hecht 1967 Wien : Springer

PATON & UEWAN 1972 ---- Paton W S Oerham OP A textbook o f jurisprudence 4 th ed 1972

Oxford : Clarendon

YAUW 1978

Paw P I n i u r i a and the legal person 1978 SNJ vo1 95 155

353

PAWLOWSKI 1977 ---- Gawlowski HM Allgemeiner Tei l des BGB Bd 1 1972 TUbinqn : m h r

PELETIER 1920

P e l e t i e r Anna ER Leden-contracten 1920 Ut recht : 6osch

PIHCKAERS 1975

Pinckaers BIAWVN De t h e o r i e van de rechtspersoon 1975 NJB j rg 50

PITLO 1969

P i t l o A Evo lu t i e i n he t p r i vaa t rech t 1%9 Haarlen : Tjeenk W i l l i n k

PITLO-LBWEHSTEYN -- P i t l o A Het Nederlands B w g e r l i j k Wetboek d l 1A Het rechtspersonenrecht

(door Ltiwensteyn FJW) '1978 Arnhem : Gouda Quin t

! k POLAK 1956 ---

Polak JM De Wet op S t i ch t i ngen 1956 I jmuiden : Venande

I POLAK 1960

Polak JM l n l e i d i n g t o t he t Nederlands rech tspe rsonen r~ch t 1960

Groningen : Mol ters

POLAK I963

Polak JM Ervaringeti net de Wet op S t i ch t i ngen 1963 Groningen :

Broederschap der Notar issen i n Nederland

I

POLANO 1910 ----- Polano Lucy C Rechtspersoonl i jkheid van vereenigingen 1910 P r o e f s c h r i f t

I R i j k s u n i v e r s i t e i t Leiden

POLLOCK L HAITLAND 1895 -*-------

Po l lock F & Mai t land FV The h i s t o r y o f Eng l i sh law (2 v o l ) vo l 1

1855 Cambridge : Cambridge U n i v c r s i t y Press

POLLOCK 1912

P o l l o c k F Has t h e c m n l a w r e c e i v e d t h e f i c t i o n t h e o r y o f c o r p o r a t i o n s ?

191 1 @ ~ a r t e r Z y h'evieu vo l 27 219

POST 1964 ---- Post G Studies j n medieval legal thought 1964 Prtnceton : Princeton

Untvers i ty Press

RAAIJMAKERS 1977 --.-- Raaijmakers MfGC Over verschuivingen i n het toerekentngspatroon b i j

rechtspersonen Prae-advies van he t Nederlandse Juristenvereniging 1977 1

RAISER 1969

Raiser T Oas Unternehnen a l s Organisation 1969 Ber l i n : De Gruyter

REICHERT, MNNECKEKA KUHR 1977

Reichert 8 , Dannecker FJ & KUhr C Handboch des Vereins- und Verbandsrechts

2.Aufl 1977 Darmstadt : Luchterhand

RHODE 1932

Rhode I+ Jur is t ische Person und Treuhand - Grundziige e iner Lehre vom

zweckgebundenen Recht 1932 Ber l i n : Heymanns

RIBBENS 1978

Rihbens DS Legal personal i ty and partnership - quo vadis? 1978

Cod ic i l l us vol 19 no 1 7 & no 2 10

RITTNER 1973 -- R i t t n e r F Die werdende j u r i s t i s c h e Person 1973 Tiibingen : Mohr

ROELEVE1.D 1958 --- Roelevsld L Gereformeerde kerken i n het pr ivaatrecht 1958 Zeis t :

Steenbergen

ROELEVEI.0 1979 - Roeleveld L Opmerkings matrent d i e regskaraliter van meerdere vergaderinge

van Gereformeerde kerke 1979 In die Sh--tfZiy j r g 13 n r 49 27

ROELEVELO 1980

Rorleveld L Die Gereformeerde kerkverband as societas van plaasl i ke

gemeentes 1980 In die Skrifliy j r g 14 n r 53 5

RONSE 1969

Ronse J Vennootschaps- en verbintenissenrecht in Op de grenzen van

komend rech t - o p ~ t e l l e n aangeboden aan p r o f mr JH Oeekhuis 1%9 203

Deventer : Kluwer

SAUTER 1974

Sauter E Der eingetragene Verein 9 .Auf l 1974 MUnchen : Beck

SCHELTEMA 1928

SchelternaFG Hetafgeschei&nvennogenvanvennootschappen,dienfet t f j n

rechtpersoon 2928 KPNR j r g 59 no 3045 325

SCHIKORSKI 1979

Sch ikorsk i F D ie Auseinandersetzung urn den K6rperschaf t s b e g r i f f i n der Rechtslehre des 19.Jahrhunderts 1979 B e r l i n : Duncker & Humblot

SCHMELZEISEN 1973

S c k l z e i s e n GK Borger l i ches Recht - Grundriss f u r das S t u d i m der

und Ui r tschaf tswissenschaf t 3.Aufl 1973 Mtinchen : Vahlen

SCtIHORR YON CAROLSFELD 1933 -- Schnorr von Caro l s fe ld L Geschichte der j u r i s t i schen Person Bd

Wdnchen : Beck

Rec h t s-

1933

SCHOLTEN 1974 -.

1974 NJB j r g 49 no 40 1295

SCHOLTEN, SCHELTENS & HOMES 1980

Schol ten GJ, Scheltens DF L Van E i k e m Homes HJ Rechtsbeginselen

Zwol le : Tjeenk W i l l i n k

SCHOLTEN 1922 -- Scholten P Over rechtspersonen 1922 WNR j r g 53 no 2741 301 ;

SCHOLTEN 1934 --- Scholten F Beginselen van samenleving 1934 Zwolle : Tjeenk W i l l i n k

~~~~~~~~~D 1929 .----.---

Schilnfeld W Rechtsperson und Rechtsgut i m L i c h t e des R e i c h s g r r i c l ~ t s Liz

S ~ h r e i b e r 0 Uie Reichsger ichtspraxis im deutschen Rechtsleben, Festgabe der

juris4,ischen Faku l ta ten zlan 50 j ah r i gen Bestehen des R e i ~ h s g e r i c h t s ( 6 Bde)

Bd 2 1929 191 B c r l i n : De Gruyter

SCOTT 1976 --- Sco t t WE M idde l l i ke aanspreekl ikheid i n d i e Suid-Afr ikaanse reg 1976

P r o e f s k r i f PU v i r CHO PotchPfstroom

SCOTT 1979

Scot t YE D ie s l r a f r e g t e l i ke aanspreekl i kheid van regspersone (Weten-

skap l ike bydraes van d i e PU v i r CHO reeks ti: Inougurele redes 52) 1979

Potchefstroom : PU v i r CHO

SCHUT 1963 ---- Schut GIM Rechtel i j k e verantwoordel i j khe id en w e t t e l i j k e aansprakel i j khe id

1963 P r o e f s c h r i f t VU Amsterdam

SCHUT 1977 - --- --- Schut GHA Rechtshandeling overeenkomst en ve rb in ten i s (Studiepockets

p r i v a a t r e c h t no 15) 1977 Zwolle : Tjeenk W i l l i n k

SCHUT 1979 - Schut GHA Onrecbnatige daad (Studiepackets p r i vaa t rech t no 21 ) 19711

twlle : Tjsenk W t l l i n k

SERlCK 1965 ---A-

Ser ick A Rechtsform und R e a l i t L t j u r i s t i s c h e r Personen 1955 Tifbingen :

Mohr

SIEGER 1979

Sieger K Das r e c h t l i c h re levante Wissen der j u r i s t i s c h e n Person des

P r i v a t r e c h t s 1979 Z i i r i ch : Schulthess

SMITH 1914 -- Smith HA The law o f associat ions 1914 London : Oxford Un i ve rs i t y Press

m SNYMAN 1977

Snyman WJ Fluwe en ou dinge 1977 Potchefstroom : Pro Rege

SOERGEL 1978 -- Soergel HT (m i t S i e t e r t W & Ahraham HJ) RLirgerl iches Gesetzbuch Bd 1

1978 S t u t t g a r t : Kohlhanmer

SOETEMAN I970 --- Soetenm A F ic t ies

Arr Aequi j r g 20 43

SPENCER 1969

i n het recht? o f de badraan die badvrouw

Spencer H Pr inc ip les of sociology 1969 London : MacMillan

SPOELSTRA 1967

Spoelstra B Die gesag van meerdere kerkvergaderings 1967 Tn die Sk~~iflig

j r g 1 nr 3 23

SPOELSTRA 1977

Spoe'tstraB D i e g e s a g v a n d i e s i n o d e 1977 rndieskrifli~ j r g 1 1 n r 4 t

45

SPOECSTRA 1979

Spoelstra B Diskussie 1979 rn die skr2fZ+ j r g 13 n r 52 47

SPOELSTRA 282 Spoelstra 0 Antwoord op skrywe van D Fourie: Diskussit? uor kerk en kerkvcr=

band 1980 In die SFurlfZig j r g 14 n r 53 42

SPOELSTRA 1982

Spoelstra B Weer doop? - h Swak sinodebt?sluit 1982 fie Ke~kbZud j r g 85

n r 2655 12

STEW 1969

Steyn Anna F Groepsdinaai ka as sosiologiese teor fe (Pub1 ikas iereeks van

d ie RAU A 15) 1969 Johannesburg : RAU

STOKER 1970 -- Stoker HE Die aard en d ie r o l van d ie reg - h wysgerige besinning (Publ i=

kasiereeks van d ie RRU A 36) 1970 Johannesburg : RAU

K

STOCJAR 1973 -- S t o l j a r SJ Groups and en t i t i es : an inqv i ry i n t o corporate theory 1973

Canberra : Austral ian National Universi ty Press

STOCt 1929 - S t o l l H Gegenwsrtige Lage der Vereine ohne Rechtsfahigkeit in

Schreiber 0 Die Reichsger ich tsprax ls i m deutschen Rechtsleben, F e s t g a h

der j u r i s t i s c h e n Fakul taten zum 50 j ah r i gen Bestehen des Reichsger ichts

(6 Bde) Bd 2 1929 49 B e r l i n : De Gruyter

STOOP 1931

Stoop A De theo r i e der rechtspersoonl i jkhe id van p r o f mr P Schol ten

1931 ItrIbNH j r g 62 no 3198 197 & no 3199 209 I

STHaTZ 1974 ----- Stra'tz HW Treu und Glauben 1974 Paderborn : Ferdinand Schtiningh

STRlCKlZODT 1952

S t r i c k r o d t 6 Die S t i i t u n g a l s neue Unternehwnsfom 1952 Braunschwelg :

Wes temnn

STRICKHODT 1977 --- S t r i c k r o d t G St i f t ungs rech t I977 Daden-Baden : Nomos

SUID-AFRIKA (Rep) Departement van Vol kswelsyn en Pensioene 1964 ----- Klubs v i r bejaardes 1964 Pre to r i a : Staatsdrukker

SUIJLING 1927 -- S u i j l i n g JPh I n l e i d i n g t o t he t Burger1 i j k Recht, d l 1.1 Algemeene rechts-

beginselen 2de d r 1927 Haarlem : Bohn

SWANEPOEL*t

Swanepael HL Oor s t i g t i n g , t r u s t , fideicommissum, nodus en beding t e n be=

hoewe van a derde 1961 Potchefstroom : P r o Rege

TEICMAWH 1979 Teichmann A Die Personengesellschaft a l s Rechtstrager 1979 A&

J r g 179 N r 5 475

TER HORST & TIW!ERWN 1977 - Ter h r s t MW & T i m r m a n L L i f t i n g the v e i l 1977 TWS j r g 20 no 718 218

THIELEN 1976

Th ie len JEDM Het begr ip 'doel van de rechtspersoon' 1976 !k Ro?mkkZerk

j r y 53 141

THILO 1978 -- Thi lo RM GrundTage der Fikttonstheorle Sawignys - @ i n logSscher Fehler?

1978 Rechtstheorie Bd 9 # r 1 107

TIETZE 1974

Tietze C Zur Theorie der ju r i s t i schen Person i n der deutschen Rechts=

wissenschaft des 19.Jahrhunderts 197 4 Disser tat ion Georg-August-

Univers i tSt GBttingen

TORRINW 1980 ----- Torringa RA Functioneel daderschap en de nieuwste rechtspraak over de

eigen aansprakel i jkheid voor o n r e c h t ~ t i g e daad van rechtpersonen 1980 MJR j r g 55 no 24 567

TROELTSCH 1923 ---- Troeltsch E Gesamnrelte Schri f ten Bd 1 Die Soziallehren der ch r i s t l i chen

Kirchen und Gruppen 3.Aufl 1923 Tubingen : Mohr

ULLMANN 1948 -- LlllmannV T h e d e l i c t a l responsibi l i tyofrnedieval corporations 1948

LQR V O ~ 64 77

ULLWHN 1966

OlliaannW The ind iv idua l artdsociety i n t h e M i d d l e A g e s 1966 B a l t i n m e :

John Hopkins

ULLMANN 1972

Ul lmann W A short h i s to ry o f the Papacy

London : Methuen

UYS 1%1 -- Uys JF Die genootskapsooreenkolm 196

n the Middle Ages 1972

Leiden : Luctor e t Emergo

Van Apeldoorn LJ De kerkel i jke goederen i n Friesland 1915 Leeuwarclen :

Meijer & Schaafsna

VAN CREVELD 1912

Van Creveld l s ido re Aansprakeli jkheid van de rechtspersoon voor onnchtmatige

daden volyens privaatrecht 1912 Proefschr i f t l l n i ve rs i te i t van Amsterdam

VAN UER BURG 1969 -"-

Van der Burg YAM De onrechtmatige daad gepltregd I n groepsverband 1969

VAN DER BURG 1978 --- Van der Burg VAH Het orgaanbegrip b i j s t i ch t i ngen 1978 TWS j r g 21

no 7 206

VAN DER GRINTEN I957

Wan der Gr ln ten K L C o l l e c t i v e r i n g i n het p r i v a a t r e c h t 1957 N i j m g e n :

Dekker & Van de Vegt

VAN DER GRINTEN 1961

Van der Gr in ten WCL ( red) Eigendom i n het ontwerp nieuw B u r g e r l i j k Wetboek - enige p r i n c i p i e l e beschouwingen 1961 Den Haag : Centrum voor Staatkundige

Vorming

VAN DER GRINTEN 1975 .- Van der Gr in ten WCL Scholten en he t rechtspersonedrecht 1975 WNR

j r g 1% no 5314 532

VAN DER GKINTEN 1979 - Van der Gr in ten HCC Organen van een rechtspersoon 1979 De NarunZoxe

Vemawtschap j r g 57 139

WAN DER tlEIJDEH 1931 ----- Wan der Hej jden EJJ Het sch i jnbee ld van de rechtspersoon 1931 h W R

j r g 62 no 3191 101

VAFl DER HEIJDEN 1933 --- V a n d e r H e i j d e n E J J Na tuu r l i j keno rmen j n h c t p o s i t i e v e r e c h t 1933

Nijmegen : Oekker L Van de Vegt

VAN DER L I N K 1965 -.,""-----

Van der Linde GPL Die grondbeginsels van d i e p r e s b i t e r i a l e kerkregering.

s t e l s e l 1965 Potchefstrocin : Pro Rege

VAN DER LINDEN 1806 --- Van der Linden .3 Regtsgeleerd, p rac t i caa l en koopmans handboek 1806

Amsteldaa : Johmnes A l l a r t

VAN DER LINDEN 1897

Van der Linden J ( t r ans la ted by Juta H) I n s t i t u t e s o f Hol land 1897

Cape Town : Juta

VAN OER KRWE 1979

Van der Merwe CG Sakereg 1979 Durban : But terwor th

VAN DER MERUE 1959 - Van der Merwe NJ Die beskerming van vorder ingsregte u i t kontrak teen

aantas t ing deur derdes 1959 P r e t o r i a : Van Schaik

VAN OER MERWE & ROWLANO 1977

Van der Herwe NJ & Rowland CJ Die Suid-Afrikaanse e r f reg 3de d r 1977

P r e t o r i a : Van der Walt

VAN DER MERWE & OLIVIER 1980

Van der Meme NJ & O l f v i e r PJJ Ole onregmatige daad i n d i e Suid-Afrikaanst!

r eg 4de d r 1950 P re to r i a : Van de r W a l t

VAN DER PLOEG 1960

Van der Ploeg PW Heeft de waatschap een afgescheiden vermogen? 1960

WNR j r g 91 no 4653 505 & no 4654 515

VAN DER PLOEG 1 9 3

Van de r Ploeg TJ Het Bu rge r l i jk Recht en dc v r i j u i t l i g e organfsat ies

1978 P r o e f s c h r i f t VU Amsterdam

VAN DER PLOEG 1979

Van de r Ploeg TJ I s een r e c h t e r l i j k bevel o f verbod met dwangsom tegen M n

rechtspersoon moge l i j k i n geval van onrechtmatige daden door z i j n autonome

orqanen 1979 NJR j r g 54 no 30 684

VAN DER VELDEN 1969 ------+-

Van der Velden PALM De vereniging-rechtspersoon en haar leden 1969

Deventer : Kluwer

VAN DER VYVLR 1972 ----.---- -- Van der Vyver JO Die j u r i d i e s e funks ie van s t a a t en kerk

ana l i se van d i e besinsel van soewere in i t e i t i n e i e k r i n q

But te twor th

; h k r i t i e s e

1972 Durban :

VAN DER VYVER & VAN {YL 1972

Yan der Vyver JD & Van Zyl FJ In le id ing t o t d ie regswetenskap 1972

Durban : Butterworth

VAN DER VYVER 1973

Van der Vyver JD Regsubjekt iwitei t 1973 T ~ R j r g 36 266

VAN DER VYVER 1977 --- Van der Vyver JD Regsubjek, regsobjek en d ie reg i n subjektiewe s i n

Oiktaat 75 1977 Potchefstroom : PU v i r CW

VAN DER VYVER E JOUBERT 1980 -----...- Van der Vyver JD & Joubert DJ Persone- en farnil iereg 1980 Kaapstad :

Juta

VAH DER VYVER & VAN ZYL 1982 -- Van Zyl FJ 8 Van der Vyver JD In le id ing t o t d i e regswetenskap 2de d r

1982 Ourban : Butterworth

VAN DER WALT 1974(a) .--+- - Van der bralt Jan J Christus as hoof van d ie kerk en d i e p resb i te r ia le

kerkregerlng 1974 Proefskr i f PU v l r CHO Potchefstrocin

vaN DER WALT 1974(b) --- Van der Watt Johannes C Risiko-aanspreeklikheid u i t onregmatige daad

1974 Proe fsk r i f UNISA Pretor ia

VAN DER WATT 1973

Van der Watt PB Die Loedolff-saak en d ie Nederduitse G e r e f o m r d e kerk

1862 - 1962 1973 Kaapstad : Tafel berg

VAN ECK 1951 - 195: Van Eck D De strafbaarheid van rechtspersonen en corporaties niet-rechts=

personen naar leder l ands recht (Vereniging voor de verge1 i j kende s tud ie van

het recht van Belgie en Nederland) 1951 - 1952 Zwolle : Tjcenk W i l l i n k

VAN EIKEMA HOMMES 1 x 5

YanEikemaHonanesHJ En igebeschouw ingenover ju r i d i schecausa l i t e i t ,

toerekming, recht- en onrechtcnatigheid, schuld en r i s i ko 1965 ~ & t t s =

ge h e r d kgnp.-i,jn T h m i s 5

VAN ElKEm HCIMMES 1972(a)

Van Eikema H m s HJ De elementaire grondbegrippen der rechtswetenschap

1972 Deventer : K l w e r

VAN EIKEMA HOMMES 1972(b)

Van Eikema Hwnnres HJ Hoofdll jnen van de geschiedenis der rech ts f i l oso f ie

1972 Deventer : Kluwer

VAH EIKEMA HOMMES 1975

Van Eikema Homes W Jurldische causal i t e i t , redel l jke toerekening en enige

n i e u w e r e r e c h t s p r a a k v a n d e H . R . in D I O l i v l r a H U J , F i s c h e r - K e u l s E &

Drilsma R(reds) 't Exempel dwinght - opstel len aangeboden aan prof mr I Kisch

1975 91 Zwolle : Tjeenk Wi l l i nk

VAN FlKEMA HDMMES 1976 - Van Eikema Homes HJ De samerrgestelde grondbegrippen der rechtswetenschap

1976 Zwo'ile : Tjeenk Wi l l i nk

VAN ElKEMR HOMMES 1979 - Van E i kenla Homes HJ De transcendentaal-en~~ir ischo metode: haar betekenis

voor de jur id ische vakwetenschappen 1979 h a Aeqii j r g 28 no 11 719

VAN EIKEPIA HOMMES 1980 - Van Eikema Homes HJ De verhouding rech ts f i l oso f ie en jur id ische vakweten=

schappen - de transcendentaal-empirische metode 1980 TSAR n r 3 213

VAN HAERSOLTE 1960

Van Haersolte RAV Re rechtspersoon a ls et ische spiegel 1960 Rechts-

p Z e s r d k g a z i j n T h i a 508

VAN HAERSOLTE 1971 -- Van Haersolte RAV f e r s o n i f i c a t i e van sociale systenen 1971 Deventer :

Kluwer

VAN HENGSTUM & VAN STEENDEREN 1976

Van Hengstinm AJWM & Van Steenderen CEM Het nieuwe verenigingsrecht

2de d r 1979 Deventer : Kluwer

VAN JAAHSVELD 1978 ------- Van Jaarsveld SR (red) Suid-Afrikaanse I~andelsreg 1978 Johannesburg :

Lex Patr ia

VAN LEEWEN 1780

Van teeuwen S Het Roomsch Hollandsch Recht 1780 Amsterdam : Jan ten

Houten

VAN NISPEH,TOT SEVENAER 1934(a)

Van Nispen t o t 4evenaer CMO Het wezen der rechtspersoon en der rech tspe r r

soon t i j khe id 1934 1'Jmis d l 95 n o 4 365

VAN n ISPEN TOT SEVENAER t 934(b) --- Van Nispen t o t Sevenaer CMO Wet wezen der rnaatschappij i n thomis t isch w i j s=

ger igen z i n 1934 AZgemcen NederZrrrrdsck t i jdschrif t Yoor uijsbeyeerte en p~yeiaa2ogie j r g 28 62

VAN NISPEM TOT SEVENAER 1936

Van Nispen t o t Sevenaer CMO De rechtspersoon 1936 Haarlem : Tjeenk

W i l l i n k

VAN OVEN 1929 - - -- - .- - Van Oven JC De l e e r van het "doelvermogen" 1929 N r r ~ j r g 4 no 36

VAN OVEN 1948

Van Oven 3C Leerboek van Romeinsch p r i vaa t rech t 2de d r 1948 Leiden :

B r i l l

VAhl RAALTE 1939 ----- Van Raal te E Het rech t van vereeniging en vergadering i n Nederland I939

Alphen aan den Rijn : Samsom

VAH RfWSBURG 1974 --- - Van Rensburg A03 Regsubjektiwi t e i t en d i e regsubjek se kompetensies

1974 WWIR j r g 37 94

VAH SCHItFGAARDE 1969 -.- Van Schi l fgaarde P Toerekening van rechtshandelingen 1969 P r o e f s c h r i f t

R i j k s u n i v e r s i t e i t Letden

VAN SCHILFGAARaE 1970 -- Van Sch i l fgaarde P Doorbraak van aansprake l i j khe id i n het N.V.-recht

1970 Deventer : Kluwer

VAFi SCHILFGAARDE 1972

Van Schilfgaarde P Van de #.V. en de B.V. 2de d r 1972 Arnhem : Gouda

Qu in t

VAN SCHILFGAARDE 1979

Van Schilfgaarde P Reciitspersonen: algewen deel 2de d r 1979

Deventer : Kluwer

VAN TlENlSOVEN 1866

Van Tienhoven G Beschouwingen over rechtsprsoonl i jkheid 1866 Utrecht :

Bei j e r s

YAW WAGENIHGEN & MULLER 1965

Van Wageningen J & k l l e r F Lat i jnsch woordenboek 4de d r 1965

Groningen : Wol ters

VAN WARMELO 1950 - 1952 ------ - Van Warrnelo P Ofe geskiedkundige ontwlkkel ing van d l e nede-eiendom i n d i e

Romeinse en Homeins-Hollandse reg 1950 THRfIi j r g 13 205 en 271

1951 THIZHN j r g 14 34 en 104

1952 T I ~ R H R j r g 15 135

VAN WARHELO 1957 ----- Van Warmelo P 'n l n le id ing t o t d i e s tud ie van d ie Romeinse reg 1957

Kaapstad : Dalkema

VAN HERSCH 1979

Van Wersch PJM Oewcrat isertng van het bestuur van non-prof i t i ns te l l i ngen

1979 Alphen aan den R i j n : Samsom

VAN WCRSCH 1980 - - ---- Van Wersch PJM l let rech te r l i j ken ontslag van stichtingsbestuurders 1980

h c h f c p Lee nf &gasi jn ?'?lernis 247

VAN WYK 1976

Van Wyk AH The power t o dispose o f the assets o f the universal matriraonial

connnuni t y o f property 1976 Proefscliri r t Ri jksunivers i te i t Leiden

VAN ZYL 1977 -- Van Zyt OH Geskiedenis en beginsels van d i e Rolaeinse p r j vaa t reg 1977

Durban : But terwor th

VAN ZYL 1979

Van Zy l OH Geskiedenis van d i e Roneins-Hollandse reg 1979 Durban :

But terwor th

VAN ZYL 1976

Van Zyl FJ Die regsubjek van h trustvermoC in Coetzee J A ( red )

Gedenkbundel HL Swanepoel 1976 t Durban : But terwor th

VAN ZYL i 9 n i

Van Zy l F J Universele opvolging i n d i e Suid-Afr ikaanse e r f r e g 1981

P r o e f s k r i f US Stel lenbosch

VENTER 1980 --..--- Venter F Publ ieke subjekt iewe r e g t e (Wetenskaplike Bydraes van d i e

PU v i r C H I reeks W 74) 1980 Po tche fs t rom : PU v i r CHO

v c ~ b r e t t , 1954 -- -- -- - - - Ver-teeq f h A Oe s t i c h t i n g i n he t p o s i t i e v e rech t 1954 Amsterdam :

V I N O G R M O t F 1922 .-- Vlnogrbdoff P Out l ines o f h i s t o r i c a l jur isprudence vo l 11 1922 Oxford :

Oxford Un i ve rs i t y Press

VIMOGRADOFF 196t --- Vinogradoff P Hornan law i n medieval Europe 3 rd ed 1961 Oxford : Oxford

Un i ve rs i t y Press

V ISSER t978 --- Visser J D i e nuwe-testamentiese funder ing van d i e k e r k l i k e tug 1978

Verhandeling PU v i r CHO Po tche fs t rom

V I SSER 1 982 @ -- -

Visser J Die t og oor ampsdraers - h ke rk reg te l i ke en kubernet iese s t u d i e

1982 P r o e f s k r i f PU v i r CllO Potchefstroom

VOfT 1778 --- Voet J Comnentarius ad Pandectas 1778 Allobrogum : De fournes

VON GIERKE 1868, 1873, 1881 & 1913_ ---- Van Gierke OF Oas deutsche Genossenschaftsrecht Bd 1 1868; 86 2 1873 ;

Bd 3 1861; Bd 4 19f3 Ber l l n : Weidmann

VON GIERKE 1887 -. Van Gierke OF Ole Genossenschaftstheorie und d ie deutsche Rechtsprechung

1887 B e r l i n : Weidmann

VON GIERKE 1895

VonGierkeOF DeutschesPrivatrecht B d 1 1895 Le ip r ig :Duncker&

VON GIERKE 1902

Von Gierke OF Das Wesen der mensch1 ichen VerbXnde 1902 Ber l i n : Schade

VON GIERKE 1915

Von Gierke OF Enzyklopxdie der Rechtswissenschaft Bd 1 19t5 Ber l i n :

Ouncker b Humblot

YON GlERKE 1938

Yon Gierke OF P o l i t i c a l theories o f the Middle ages ( t rans lated by Haft land

FW) 1938 Cambridge : Cambridge Universi ty Press

VON JHERING 1923 --- Von Jhering R k i s t des rSmischen Rechts 6.Aufl 1923 Leipz ig :

Breitkopf und Kartel

VON SAVIGNY 1840 -----..-.. Qon Savigny FC System des heutigen r t h f schen Rechts (8 Bde) 1840

Ber l i n : Vei t

VORRAUM 1976 ------ Vorbaum T Die RechtsWhigkeit der Verreine i n 19.Jahrhunder-t 1976

Ber l i n : De Gruyter

WEBB 1907

Webb EE A digest o f decisions and d ic ta i n c i v i l cases heard i n the Supreme

Court, Cape Colony 1850 - 7900 1907 East-London : Standard Pr in t ing

WESSELS 1908 - Wessels JW H is to ry o f the Roman-Dutch law 1908 Erahamstown : A f r i can

Book

WESTERMANH 1957 - Western~ann H Person und Persan l ichke i t a l s wert im Z i v i l r e c h t 1957

U l ARDA 1958

Uiarda J Kdn een rechtspersoon o n s t o f f e l i j k e schade l i j d e n en, zo Qa, recht

hebben op vergoeding van zodanige schade? 1958 Am Aequi j r g 7 no 8 174

Wf ARDA 2959 -- Wiarda J Eedsaflegging door een rechtspersoon 1959 Ars Aequi j r g 8

229

WIEACKER 1967

Uieacker F Privatrechtsgeschichte der Neuzeit 2.Aufl 1967 G6ttingen :

Vandenhoeck 8 Ruprecht

WiLLE 1470 --- Gibson JTR W i l l e ' s P r inc ip les o f South A f r i can l a w 6 t h ed 1975 Cape

Town : Ju ta

UOLF 1976

Wolf E Allgemeiner T e i l des bl l rger l ic l ren Rechts 2.Auf1 1976 K61n :

Heymanns

WOLF-NAWOKS 1955

Y o l f G & Naujoks H Anfang und Ende der Rechtsfghigkei t des Menschen

1955 F rank fu r t : Klostermann

WDLFF 1933 - Miff HJ Organschaft und j u r i s t i s c h e Person Bd 1 Ju r i s t i sche Person

und Staatsperson 1933 B e r l i n : Heymanns

UOLFF 1938 --- U o l f f M On the nature o f lega l persons 1938 k$R vo1 54 494

WOLFSBERGEN 1930_ --- Wolfsbergen A De t heo r i e der rechtspersoon l i j khe id 1930 )IrllIYR j r g 61

no 3176 678

WOLFSBERGEW 193% .--- Wolfsbergen A Vertegenwoordigers, ondergeschikten en organen de r reckts.

persoon 1931 wN!? j r g 62 no 3200 225; no 3201 241; no 3202 256

WORMSER 1927

H o m e r I M Disregard of the corpora te f l c t i o n and al l i ed co rpo ra t i on

problems 1927 New York : Baker, Voorhis

URONW\ 1972 --- Wronka G Das Pers8nl i chke i t s rech t j u r i s t i s c h e r Personen 1972 Disser = t a t i o n Friedrich-Wilhelms-UniversitSt Bonn

ZElJtEMAKER 1975 ---- Zeij lemaker J Oe t heo r i e van de rechtspersoon 1975 lYJB j r g 5D no 6 182

ZlTELPtaNN 1873 .--- Zi te lnann E B e g r i f f und Wesen der sogenannten j u r i s t i s c h e n Personen 1873

l e i p z i g : Duncker & i iunblot

ALFABETIESE LYS VAN UYEGSPRAAK MET BLADVERWYSINGS

* Engelse regspraak

Aronson v Estate Har t and others 1950 1 SA 539 [A) - 307

Bank o f A f r i c a v R6th I889 High Court SAR 52 - 177 160

Barket t v SA Nat iona l Trus t and Assurance Co L t d 1951 2 SA 353 ( A ) -

60 64 165 224

Board o f Curators o f t he Church o f England v The Durban Corporat ion

1900 21 NLR 22 - 184

Brede l l v Pienaar 1922 CPD 576 - 244

Bruyns v Rand Spor t ing Club 1919 WLD 51 - 174 175 194 197 198

Burgers v Du P less is and o thers 1866 1 Roscoe 385 - 252

Burgers v bturray and others 1865 1 Roscoe 252 - 179 285

Cape Ind ian Congress v Transvaal I nd ian Congress 1948 2 SA 595 (A) - 167 174

Cassim v M o l i f e 1908 TS 748 - 126 169

EIR v M a c t k t l l S e t s Estate 1961 3 SA 833 (A) - 233 236 303

Clarkson v Gelb 1981 1 SA 288 ( W ) - 140

Eoetzeestroom Co v Reg i s t ra r o f Deeds 1902 TS 216 - 180

Cotmi t t e e o f the Johannesburg Publ l c L i b ra ry v Spence 1898 5 O f f Rep

84 - 129 t67 170 181 182 232

Constant in ides v Jockey Club o f SA 1954 3 SA 35 (K) - 13 191

C o r l e t t v Royal Nata l Unrty Lodge, Manchester Union o f Oddfellows

18856NLR 186 - 184

Cr i sp v South A f r i can Council of the Amalganlated Engineering Union

1930 AD 225 - 167 186 216

Curatoren van de London en Oranje V r f j s t a a t Exp lo ra t i e Compagnie

(8eperk t ) v Den Staats President 1886 OVS 137 - 182

Curatoren van 'Pioneer Lodge no 1' v Champion en anderen 1879 OVS 52 - 183

Dadoo L t d v KrugersdorpMunic ipa l Council 1920 AD 530 - 7 63

72 - 73 91 122 145 155 217 Das Koen ig l ich Preussisch-Brandenburgische Hausfideikomniss v The

Admin i s t ra t i on of South-West A f r i c a and the Reg is t ra r o f Deeds

1928 SWA 82 - 232

De Nederduitsche Hervormde Gelneente van Standerton v DE Nederduitsche

k rvo rn# fe o f Gerefomeerde Gen~eente van Standerton t897 Hertzog 84 - 181

De Vos v R i n g s k m t i s s i e van d i e Ring van d i e NG kerk, Bloemfontein

1952 2 SA (0) - 242 244 245 253 273 282

De Waal and o thers v Van der Horst and others 1918 TPD 277 - 184

185 244 245 246

Die Spoorbond v South A f r i can Railways 1946 AD 999 - 120

Du P l e s s i s v Sinode van d i e NG Kerk 1931 KPA (ongerapporteer) - s i e n

Die Kerksaak 1931 - 285 298

Du P less i s v The Synod o f the DR Church 1930 CPD 403 - 244 252

Dutch Reformed Church, Van Wijks V l e i v Reg i s t ra r of Deeds 1918

CPD 375 - 243 - 244

E h r l i c h v johannesburg Turf Club 1903 TS 677 - 182 195

Ex p a r t e Johannesburg Congregation o f the f ipos to l ic Church 1968

3 SA 377 ( W ) - 129 170

Ex p a r t e Un i t ed Par ty Club 1930YLD277 - 190

*Free Church o f Scotland v Overtoun 1904 AC 505 - 246

Gohlke & Schneider vWes t i es Cfinerale (Edms) Bpk 1970 2 S A 6 8 5 ( A ) - 212

Goldberg NO v PJ Joubert L t d 1960 1 SA 521 (T) - 91

*Graf f v Evans 8 QBD 373 - 172 t97

Group Areas Development Board v Hur ley 196t 1 SA 123 (A) - 304

Huyl & Debel l v Jones en Lockhardt I886 OVS 120 - 182

I n r e Bishop o f Natal 1884 5 NLR 299 - 184

I n r e Cape o f Good Hope Pernmnent Bu i l d i ng Society '1898 15 SC 323 - 176 178 - 179 187 - 188

I n r e Church o f England Proper t ies 1894 15 NLR 260 - I84

Independent Companions Soc ie ty v Steiamet 1894 11 SC 230 - 178

Jockey Club cR: South f i f r i c a and others v Feldrnan 1942 AD 340 - 19'1

Jockey Club o f Soulh A f r i c a v Transvaal Racing Club 1959 1 SA 441 ( A )

- 131

Johnson v The Churchwardens o f S t Pau l 's Church Durban 1890 5 NLR 4

- 184

372

Lategan v Boyes 1980 4 SA 191 (T) - 63 73 *Lennards Carrying Co L td v As iat ic Petroleum Co L t d 1915 AC 705 -

60 224

Leschin v Kovno Sick Benefi t and Benevolent Society 1936 L l D 9 - 195 - 196

Levln v Transvaal Miners Association 1912 WFD 144 - 126 169

Levy v Central Mining and Investment Corporation 1955 t SA 141 ( A ) -

60 64 165 224

Lewis & Co (Pty) L t d v Pietersburg KO-operatieve Roere Vereeniging

1936 AD 344 - 176 213

Loedolf f & Smuts v Hurray Louw 1862 4 Searle's Rep 86 - 251

Loedolf f 8 Smuts v Robertson and others 1863 4 Searle's Rep

128 - 179 252

Long v Bishop o f Cape Town 1863 4 Searle's Rep 162 - 177 179 185

244 246 252 254 255 282

Louvis and others v Diconomos and others 1917 TPD 465 - 244

WacLean v Workers' Union 98 LJ Ch 239 - 190

Halebjoe v Bantu Methodist Church o f SA 1957 4 SA 465 (U) - 126

169 170 217 305

Marks v Estate Gluckman 1946 AD 289 - 232

Marl i n v Durban Turf Club and the Jockey Club o f SA 1942 Afl 112 - 190 216

Meintjes v Directors o f the Transvaal Board o f Executors and Trust

Co L t d 1892 High Court SAR 183 - 180

Min is ter van Po l i s ie v Ewels 1975 3 SA 590 ( A ) - 216

Motoi v S t John Apostolic Fa i th Mission 1954 3 SA 940 (T) - 170

198 217 305

Morrison v Standard Bui ld ing Society 1932 AD 229 - 2 27 115 127 - 1 130 t32 145 - 146 169 - 170 179 187 213 217 237 246

Hu l le r v Pienaar 1968 3 SA 195 ( A ) - 5

Odendaal v Van Loggerenberg en andere 1961 1 SA 712 (0) - 244

Parker v Rand & to r Transport Co 1930 AD 353 - 5

Peach and Co v The Jewish Congregation o f Johannesburg 1894 1

O f f Rep 345 - 244

Pr ins loo and others v Nederduitsch Hervomtde o f Gerefowneerde Church

1889 - 1890 3 Barber 220 - 244

R v Levy 1929 AD 312 - 5

R v Taubermann 1922 TPD 495 - 197

Rainsford v Trustees o f the Salisbury Club 1914 AD 499 - 198

Re Cape TownClub $902 19 SC420 - 177 t98

Re Durban Bul ld ing Investment and Loon Soclety 1879 1 NLR t37 - 184

Re Panmure Club 1890 5 EDC 420 - 177

Regal v Afr ican Superslate (Pty) L t d 1963 1 SR 102 {A) - 2 t 6

Registrar o f Deeds v Selat i Gold Mining Co 18% 3 O f f Rep 91 - 180

Reid v South Afr ican Party Club 1922 TPD 36 - 167 175

Rowles v Jockey Club o f SA and others 1954 1 SA 363 (A) - 192

Ruston v Bacon 1903 TS 251 - 181

S v Lark Clothing (Pty) Ltd 1973 1 SA 239 ( K ) - 227

Shifren v SA Sentrale KO-op Graanmaatskappy Bpk 1964 2 SA 343 (0)

- 211

Silverman v S i l ve r Sl ipper Club 1932 TPD 355 - 175 237

Solomon & Bradley v Millhouse 1903 TS 607 - 181

Standard Bank v DIEsterre Junie 1884 (ongerapporteer): s ien Webb

1907 76 - 177

South Afr ican Defence and Aid Fund v Min is ter o f Just ice 1967 1

SA 263 (A) - 148

South Afr ican Flour Mf l l e rs ' Mutual Association v Rutowitz Flour

M i l l s t938 CPO 199 - 131

Suid-Afrikaanse Sentrale Koaperatiewe Graamatskappy Bpk v Thanasaris

1953 2 SA 314 ( W ) - 60 75 161 224

*Taff Vale Railway Co v Amalgamated Society o f Railway Servants 83

LT 474 - 169

The Corporation o f Durban v The Durban Club 1893 NLR 167 - 183

The Standard Oank v Russow 1866 1 Roscoe 424 - 176

Theron v Ring van Wellington, NG Sendingkerk i n SA 1976 2 SA 1 (A)

- 2 13 167 168 185 188 189 207 213 216 242 244 245 246 252 253 255

273 275 282 283 285 293 298

Tilbvook v Higgens 1932 HLD 147 - 126 169

Turner v Jockey Club o f SA 1974 3 SA 633 (A) - 191

Un ive rs i te i t van Pretor ia v Tomie Meyer Films (Edms) Bpk 1977 4

SA 376 (T) - 216 217 219

Un ive rs i te i t van Pretor ia v T m i e Meyer Films (Edns) Bpk 1979 1

SA 441 (A) - 219 - 220

Valk in and another v Daggafontein Mines L t d and others 1960 2 SA

507 ( W ) - 197

Van Vuuren v Kerkraad W r e l i g Gerneente, HG kerk 1979 4 SA 548 (0) - 2 13 167 244 245 253 275 283 - 284

Venter en anderen v Den Kerkeraad der Gereforwerde Kerk t e Bethul ie

1879 OVS 4 - 168 182 183 209 243 254 276

Visser v London en Jagersfontein D i m a n t D e l v e r i j Maatschappfj 1883 I

OVS 8 - 182

Elebb & Co L t d v Northern R i f l e s 1908 TS 462 - 2 63 122 126 - 127

167 169 181 182 209 237

Wilken v Brebner 1935AD 175 - 2 167 175 186 1 8 9 2 0 7 213 216 232

Woolridge & Eo v Colonial Government 1905 26 NLR 73 - 184

ALFACETlESE LYS VAIq TREFUOORDE

Aanspreeklikheid

stuldlose

Abstrak

Bouverenigi ng

Brinz

Brown

Deli k

Dentkonstruksie

Doe1

Eienaar

me&- Engelse reg

oorname Kanonieke reg

vennenging RHR Entfteit

Fiksie

F i ksieteorie

Gemeenskap

Cernei~mcT~af t

Genoots kap

Gerpfornleerde kerk dogna t i es

optrede

Gesagsverhouding

Gilde

Groepswil (kyk wi l svors,ingf

Groepvonning

Handelingsbevoegdfreid

Hersiening

Hamrnes

regsubjektiwiteit

transendentaa't-empiriese

wtode

Houtappel

lndependcnt Esme (kyk kerkregeri ng= stelsels)

Individualtteitstruktuur

Ker k

a l gemre

plaasl i ke

universele

Kerkkgr ip

Engelse

refomatoriese

Rooms-Katol i eke

Ker korde

Kerkraad

Kerkregeringstel sel s

independentistiese

kol legia l is t iese presbiteriale

Kerb I l ke t u g

Kcrkverband 242 263-268 269-271 285-298

299-301

K l ~b 167 172-$75 $82 183 190-$99

237 24-4

Kel leg ia l isne (kyk kerkregering=

s t e l s e l s )

Kollekt iewe r e g t e

Kompetensies

Konsessieslsteern

Konsti tusie

KUrpe~8chf t

b r p o r a s i e

Langdurige voortbestaan

Larenz

Lede

Lidmate

be1 ydendc

doap =

Maats kap

Maatskappy

Meerdere vergadering

Mei j e r s

Mens

etiese wese

vrye w i l Molengraaff

Natuur 1 i ke persmn

Ohjektiewe reg

Onstof l ik

Orgaanteorie

Owerheid

Personu

Persoonl ikhefdsreg

Persoonsverband

P o l i t i eke party

Positiewe reg

Pred i kan t

Presbi t e r i a l e kerkregeringstel sel

(kyk kerkregcringstelsels)

R e a l f t e i t

Refonnasie

Registrasfe

Regsbeginsel

verwngi ng Engelse en Rorneins-

Hol 1 andse

Regsbetrekkinge

Regsbevoegd he i d

Regsobjek

Reyspersnon

d e f i n i s i e

gemenregtel i ke

kontraktueel

s tatutere

verbode

Uegspersoonl i kheid

Regspersoonstmrie

Regspraktyk

Regsteorie

Regsubjek

Regsubjektiwitei t

clefinisie

skeppingsgegewene

Regsverhoudinge (kyk regsbetrekkinge)

Regte

Roms-Katolieke kerk

Samelewingstrukture

Schol ten

Skeppingsgegewene

Skynreg

Skuld

Slaaf

Societas

Sodalitas

Statute

St igt ing

Subjektiewe regte

Sui j l i n g

Tvansendentaal-enrpiriese metode

Trust

Venmots kap

Verbnd

Verbandspersoon

Verbndsreg ( interne)

Vereniglng

regs persaon

sonder regspersoonlikheid

VenaoCns kompl e ks

Yerskyningsbevoegdheid

Yerteenwoordiging

Uon Gierke

Yon Jher ing

Yon Savigny Yorderingsreg

W i 1 vrye w i l van die mns

Ui ? svomi ng