5. Seramik Sanatı Eğitimi Konferansı

2-3.Ekim.2018 Akadeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Seramik Bölümü, Antalya

II.Oturum/ Seramikte, Kuram-Kavram ve Pratik İlişkileri

Sanat Pratiğinde Malzemeyle Düşünme

“Malzemeyle düşünme” dediğimde, bu salondaki herkesin farklı düzeylerde içeriden sezdiği; atölyede çalışırken hissettiği bir deneyim olduğunu sanıyorum. Temelde pratikte uğraştığımız, öncelikle elin kavradığı, sonrasında söze döktüğümüz bir alana işaret etmektedir. Malzemenin fiziki yetenekleri doğrultusunda yaptığımız seçimler, kullanacağımız aleti, tekniği belirlerken, doğrudan yapan kişi için farklı bir deneyime dönüşmektedir. Sonucun görsel olanakları yanı sıra seçtiğimiz malzeme beraberinde çok katmanlı bir bilgi taşımaktadır. Bu malzemenin içeriğindeki bilgi, kalıcılık ömrü, dolaşıma girme şekli, tarihsel bağları, ilişkilendiği kültür, insanları eyleme geçirme şekli ile katmanlaşmaktadır.

Seramik gibi bitmeyen malzeme bilgi ve deneyimi gerektiren bir alanda çalışmak, öncelikle çevremdeki diğer malzemelere karşı da bir farkındalık geliştirmemi sağlamıştır. “Bir sanat nesnesi nerede ve nasıl üretilmekte?” sorusunu sormama ve çok katmanlı üretim sürecinin kendisini odak noktası haline getirmeme neden olmuştur. Burada bir grup erken dönem işlerim üzerinden, yaparken şekillenen bir içeriği paylaşmak istiyorum.

Atölye mekânının fotoğraf ve video ile belgelenmesi zaten sıkça, istemsizce gerçekleştirdiğim bir eylemdi. Video hareketli zaman akışıyla sürecin kendisini daha tanıdık bir forma dönüştürdüğü için fotoğraf ile çalışmayı tercih ettim. Fotoğraf, atölyeyi inşa edilen, kurulan, içine taşınan alet ve eşyaların, çeşitli malzemelerin hareket halinde olduğunu tanımlamamı ve konuya bir mesafeden bakmamı sağladı. Biçimsel olarak seramik malzemeyi şekillendirirken daha az kontrole sahip olduğum ve malzemenin kendi olanaklarına hareket alanı açmaya çalıştığım denemeler gerçekleştirdim. Süreci kurgulayan ancak sonuca şahit olan konumuna doğru yaklaşmama izin veren teknikler aradım.

Fotoğraf kolaj, 2008 Paket, 2008

Üretim pratiğimin önemli bir parçası olan çizimi; bir fikrin görünür hale geldiği ilk adım olarak, doğrudan seramik yüzeyine çizerek, kazıyarak çalışmanın bir parçası haline getirmeyi amaçladım. Farklı killerle oluşturduğum kurgunun üzerine döktüğüm kağıt katkılı kil hamuru (paper clay) ile, devam eden bir süreçte “anı dondurma” hissinin arttığını gördüm. Sonuçta bu çalışmalar kendi mekanını yaratan üç boyutlu çizimlere dönüştü. Paper clay ile çalışmak teknik olarak bana tekrar

1

tekrar pişirme olanağı sunuyordu, üst üste eklenerek devam eden sürecin izini sürmeyi mümkün kılıyordu. Farklı tür killer ve farklı derecelerde yapılan pişirimlerin yarattığı eklektik yapı izleyicinin çalışmanın içinden geçtiği zaman dilimini hissetmesini sağlıyordu. Seramiği şekillendirirken kullandığım, plastik poşet, sünger, kumaş, gazete kağıdı gibi malzemeleri tekrar işe dahil ederken, malzemelerin farklı yetenek ve fonksiyonlarını, aralarındaki hiyerarşiyi gözetmeden kullanmak ve bir diyalog kurmak hala oldukça önemsediğim bir yaklaşım.

Çalışmalardan detay, 2008

Uzun zamanını sır denemeleri yapmakla geçirmiş biri olarak, küçük deneme plakalarının deneyimli bir göz için okunabilir olduğu ve taşıdıkları bu gerçek bilgi nedeniyle vazgeçemediğim bir çekiciliği olduğunu tanımlamam vakit aldı. Onları doğrudan işin merkezine alarak çalışmalarımda kullandım. Sonuçta kesintisiz olarak devam eden deneme/yanılma süreci, pürüzsüz sırlı kusursuz bir yüzey yerine, malzeme süreçlerinin hassas ilişkisi, gerilimi ile görünür olmuştur. Aldığımız eğitim doğrultusunda, bu yarım, hatalı olarak değerlendirilebilecek parçaları sergilemek daha cesur davranmayı gerektirdi. Tersine işleyen süreçte, ustalaştığınız bir alanda bilinçli bir geri adım atmak gibi değerlendirmek mümkündür.

Masaduvar, 2009

2

İŞGÜÇ, 2009, düzenlemeden detay

2009 yılında gerçekleştirdiğim “İŞGÜÇ/ Hardwork” sergimde, malzemeyle düşünme sürecinin içinde yaşanan, farklı materyal ve süreçlerin ilişkisi ile sağlanan sıçramalar; çizim, maket, deneme tabletleri, fotoğraflardan oluşan bir düzenlemeyle görünür hale getirmeyi denedim. Amacım izleyiciyi kendi deneyimime, keşfetme sürecime yaklaştırmaktı. Bu yaklaşım, Paul Carter’ın disiplinlerarası yaratıcı bir araştırma alanı olarak ele aldığı “Material Thinking / Malzemeyle Düşünme” yaklaşımıyla paralellikler taşımaktadır. Paul Carter’ın 2004 yılında yayınladığı kitabında, düşüncenin maddi hale gelme sürecinin keşif ile olan bağına dikkat çekmekte; bir fikrin vücut bulma sürecini alana özel çözüm üretme pratiği ve kolektif üretip düşünme pratiği ile ilişkilendirmektedir. Maddeselliğin merkezde olduğu yaklaşımda, bir bilgi formu olarak pratiğin içeriğindeki bilgi odak noktasıdır.

Arazimasa, 2012 SEL, 2012

Bir deney alanı olarak ‘masa’ ilerleyen işlerimde, sürecin gerçekleştiği sahne olarak tekrar eden bir metafor olmuştur. Üretim sürecinin belirsizlikleriyle, masanın engebeli bir yüzeye dönüştüğü çalışmam “Arazimasa”da konu görünür olmaktadır. 2012 yılında gerçekleştirdiğim “Arazi / Land” sergisi, atölye fikrinin bir tür engebeli bir arazide yol almaya çalışmakla çakıştığı bir çerçevede şekillenmiştir. Sergide atölye, hem kaçtığınız hem de zor yol aldığınız bir hayali mekan olarak tekrar kurgulanmıştır. Yakın dönem işlerimde bir kaynak olarak toprağın, doğa ve ekoloji ile olan bağıyla daha yakından ilgilenmeye başladım. 2016 yılında gerçekleştirdiğim “Parsel/ Parcel” sergisi, bugün insanın sadece kendi ihtiyaçlarını merkeze alarak ilişkilendiği dünyada, doğanın nesneleştiği fikri üzerine bir yerleştirmeden oluşmaktadır.

3

Çukur, 2016 Parsel, 2016

Antropoloji ve maddi kültür üzerine çalışan araştırmacı, Tim İngold’un, “Redrawing Antropology: Materials, Movements, Lines/ Antropolojiyi Yeniden Çizmek: Malzemeler, Hareketler, Çizgiler” kitabında; çizim yaparken çizginin kendisinde, hareket, gözlem ve betimlemenin bir hale geldiğini vurgulamaktadır. Bu üç eylemin bütünleşmiş birlikteliğinin, hayatın kendisine çok yakın bir olgu olduğunu ifade etmektedir. Ingold yaratıcı eylemi, malzemelerle ilişki içinde hareket halinde olmak olarak nitelendirmektedir. Malzeme sürekli form değiştiren, değişim içinde bir yapı olarak; malzeme merkezli bakış açışının yaşam döngüsünün farkındalığını sağladığını vurgulamaktadır (Ingold, 2011:3).

Sanatın, eylem odaklı, sürece yüzü dönük bir form kazandığını 70’ler sonrasında, malzemesinin ve mekanının sınırsızlaştığı bir döneme girilmiştir. Hazır nesne/ buluntu nesne kullanımı sanatın beceri ile olan bağının yeniden tanımlanmasını ve bağlam yaratmakla yer değiştirmesini sağlamıştır. Günümüzde malzeme odaklı uygulamalı sanatlarda maddi pratiğin kavramsal yönü öne çıkmaktadır. Bir malzeme veya teknikte uzmanlaşan sanatçılar, bu beceri ve bilginin ötesinde, sanat pratiklerinin yarattığı kültürün ve geleneğin, sosyal bağlamlarını malzeme kavrayışlarının merkezine alarak üretim göstermektedirler. Sanatta malzeme olarak tanımlananın, hem fiziksel hem de kavramsal olarak genişlediğini söylemek mümkündür (Susamoğlu 2018:193).

Dokunarak bakmak ve yaparak pratik yoluyla aktarılan bilgi türü, sözel olmayan ve eylemin içeriğindeki “tacit” olarak ifade edilen bilgi türünü açığa çıkarmaktadır. “Tacit” kelimesi, latince kökenli “sessiz” anlamına gelen “tacitus” kelimesinden türemiştir. Türkçeye örtülü veya örtük bilgi olarak çevirileri de karşımıza çıkmaktadır. Çağdaş bilim felsefecisi Michael Polanyi’nin, nesnel ve kesin bilgi idealine getirdiği eleştirel çalışmaları, yaratıcı düşünme ve görsel sanat alanına da katkı yapmaktadır. Polanyi 1958’de yayınladığı “Kişisel Bilgi” adlı kitabında, bilimsel bilginin subjektif yönünü ve aslında her tür bilginin kişisel deneyime dayalı olduğu fikrini irdeler. Bilimin ilerlemesinde tacit kavrayışın, yeni olan bilgiyi tanımlamadaki rolünü ele almıştır. Henüz çözüme ulaşmadan, potansiyel taşıyan verimli bir soruyu veya problemi saptamanın tacit bir kavrayış yoluyla olduğunu dile getirmektedir. Daha sonra 1966 yılında yayınladığı çalışması “Tacit Dimention / Tacit Boyut”, bu bilme halinin yapısını irdelenmektedir.

4

Elişi, 2012

2012 yılında gerçekleştirdiğim “Elişi” serisi, el, alet ve malzeme arasındaki yakın teması görünür kılmayı; zanaat ve sanat aralığına bakmayı amaçlamaktadır. Polanyi, bir objeyi görme şeklimiz, eşlik ettiğimiz objenin pozisyonu, büyüklüğü, biçimi ve hareketinin bedenimizde yarattığı etki üzerinden dış dünyayı kavradığımızı dile getirmektedir. Bir alet kullandığımızda, onun elimizde yarattığı etkinin anlamına eşlik ettiğimizi ifade etmektedir. Bedenimizi kullandığımız şekilde, bir şeyi başka bir şeye katılmak üzere kullandığımızda, bu şeylerin algısının değiştiğini vurgulamaktadır. Bir şeyin işlevini yerine getirdiğimizde, onu bedenimize katarak, ya da bedenimizi onu kapsamak üzere genişletiğimizi, böylece içinde ikame ettiğimizi ifade etmektedir (Polanyi, 1966:16). “Elişi” düzenlemesinde üretim sürecinin girift yapısı, farklı zaman aralıklarının üst üste yığılması; birbirine dönüşen alet ve gereçlerle görünür olmaktadır.

Elişi, 2015

Polanyi’nin 1970 yılında yayınladığı “Bir Resim Nedir?” makalesinde, tacit kavrayışın iki evreli yapısından bahseder, detayları içeren katman ve kapsamlı anlamı içeren uzak anlam, aynı anda çalışmaktadır. Bir resmin boya organizasyonundan oluşmaktadır, ancak ortaya çıkan anlam sadece bununla açıklanamamaktadır. Sanatın konusu hakkında bilgi vererek değil, onun içinde yaşamamızı sağlayarak bilgi aktardığını savunmuştur. Yaşamsal bir deneyim aktarılması nedeniyle sanatsal bilginin varoluşsal olduğunu vurgulamaktadır. Sanatın genel olarak ikili uyumsuz yapının birleşiminden oluştuğu fikrini, bir parçasının iletişim kurma girişimi olduğu gibi, diğerinin de bu girişim ile çelişen artistik yapının birleşiminden oluştuğunu ifade etmektedir (Polanyi, 1970:235).

Bugün sanatta ve kültürel ortamda yaşanan üretim ve iletişim hızı, bir gereklilik olarak karşımızda durmaktadır. Çağın algısı doğrultusunda şekillenen yeni önceliklerden biri de dolaşım hızı diyebiliriz. Sözel olmayan, maddi pratiğin ve malzemenin içeriğiyle aktarılan bilgi; bugün çağdaş sanatın imge ve

5

sözel dil ile kurduğu yoğun ilişkiden aksi bir alana bakmaktadır. Bu bilinçli yavaşlama yeni bir anlam taşımakta; dokunarak, malzeme içeriğinde pratikle aktarılan bilgi düşünülmeye açık yeni bir potansiyel taşımaktadır.

Kaynakça

Carter, P. (2004). Material Thinking: The Theory and Practice of Creative Research . Melbourne: Melbourne University Press.

Ingold,T. (2011). Redrawing Anthropology: Materials, Movements, Lines. Surrey: Ashgate Publishing.

Polanyi, M. (1958). Personal Knowledge. New York: Harper Torchbooks.

Polanyi, M. (1966). The Tacit Dimension. New York: Doubleday & Company Inc.

Polanyi, M. (1970). “What is a Painting?”, The British Journal of Aesthetics, 10, 225-236.

Susamoğlu, F. (2018). “Görsel Sanatlarda Malzemeyle Düşünme ve Sözel Olmayan Bilgi”, Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Haziran 2018, s.191-203.

6