VİRUSLARIN GENEL VİRUSLARIN GENEL ÖZELLİKLERİÖZELLİKLERİ

Prof. Dr BEKİR KOCAZEYBEK

VİRUSLARIN GENEL VİRUSLARIN GENEL ÖZELLİKLERİÖZELLİKLERİ

İnsan, hayvan, bitki, mantar, bakteri İnsan, hayvan, bitki, mantar, bakteri ((bakteriyofajbakteriyofaj) dahil tüm canlıların önemli ) dahil tüm canlıların önemli patojenidirler.patojenidirler.

Virolojinin Tanımlanmasında bazı tarihi Virolojinin Tanımlanmasında bazı tarihi olay;olay;

17961796’da çiçek hastalığı için inek çiçeği virusu ’da çiçek hastalığı için inek çiçeği virusu E.Jenner tarafından kullanımı ile başladı (ilk tarihi E.Jenner tarafından kullanımı ile başladı (ilk tarihi olay)olay)

1885.1885. Kuduz aşısının bulunması (L.pasteur) Kuduz aşısının bulunması (L.pasteur) 1954.1954. Poliyo Aşısının bulunması (Salk) Poliyo Aşısının bulunması (Salk) 1963.1963. HBV’nin tanımlanması (Blumberg) HBV’nin tanımlanması (Blumberg) 1970.1970. Retroviral RT enziminin tanımlanması Retroviral RT enziminin tanımlanması

(Tenin)(Tenin) 1983.1983. HIV virusunun tanımlanması (Monteigne, HIV virusunun tanımlanması (Monteigne,

Gallo, Barre- Sinaussu)Gallo, Barre- Sinaussu) 2009.2009. H1N1 pandemisi devam ediyor. H1N1 pandemisi devam ediyor.

Boyutları nanometre (Boyutları nanometre (nmnm) ile ölçülür. ) ile ölçülür. Bundan dolayı ışık mikroskobunda görülmez.Bundan dolayı ışık mikroskobunda görülmez. Elektron mikroskobunda görülür.Elektron mikroskobunda görülür. 1u=1000nm1u=1000nm 1mm=1000nm1mm=1000nm 20-300 nm arasında değişirler20-300 nm arasında değişirler

– 20nm büyüklüğünde en küçük olan20nm büyüklüğünde en küçük olan Parvovirus B19Parvovirus B19 PicornaviruslarPicornaviruslar

– En küçük En küçük chlamydia elementer cisimchlamydia elementer cisim 300 nm büyüklüğünde 300 nm büyüklüğünde

** En büyük virus En büyük virus PoxvirusPoxvirus büyüklüğündedir büyüklüğündedir

Prokaryotlar Prokaryotlar (bakteriler)(bakteriler)– 200- 2000 nm200- 2000 nm

Eukaryotlar Eukaryotlar (mantarlar, protozoonlar)(mantarlar, protozoonlar)– > 2000nm> 2000nm

VİRUSLAR CANLI MIDIR?VİRUSLAR CANLI MIDIR? Bu sorunun yanıtı yaşamın nasıl tanımlandığına bağlıdırBu sorunun yanıtı yaşamın nasıl tanımlandığına bağlıdır

VİRUS;VİRUS; Konak hücresi dışında metabolik olarak Konak hücresi dışında metabolik olarak İNAKTİFİNAKTİF Konak hücresi içinde Konak hücresi içinde CANLIDIRCANLIDIR

VİRUSLARIN;VİRUSLARIN; Diğer enfeksiyöz etkenlerden farkları, Diğer enfeksiyöz etkenlerden farkları,

Çoğalma mekanizmalarındaki farktır.Çoğalma mekanizmalarındaki farktır. Kendi başlarına;Kendi başlarına;

* * Enerji üretemedikleri ve Enerji üretemedikleri ve * Makromolekül* Makromolekül sentezleyemedikleri içinsentezleyemedikleri için * * Mutlak canlı hücreye gereksinim Mutlak canlı hücreye gereksinim

gösterirler gösterirler Zorunlu hücre içi parazitiZorunlu hücre içi paraziti

DNADNA yada yada RNARNA şeklinde, tek tip nükleik asit şeklinde, tek tip nükleik asit içerirleriçerirler

Uygun bir konak hücresi içinde, canlı bir Uygun bir konak hücresi içinde, canlı bir nesne gibi; nesne gibi;

Replikasyon, Replikasyon, Mutasyon Mutasyon RekombinasyonRekombinasyon özellikleri gösterirler.özellikleri gösterirler. Hücresel organizasyona sahip etkenler Hücresel organizasyona sahip etkenler

gibi;gibi; İkiye bölünerek değil İkiye bölünerek değil Genomlarını ve proteinlerini kopyalama Genomlarını ve proteinlerini kopyalama

yoluyla yoluyla replike replike olurlar.olurlar. Genomlarını ve proteinleri birleştirerek virus Genomlarını ve proteinleri birleştirerek virus

partikülleri partikülleri oluştururlar.oluştururlar.

Virusların Konaktaki bu özel çoğalma Virusların Konaktaki bu özel çoğalma şeklinden dolayı;şeklinden dolayı;

Virusun kültürle tanısı uzun zaman alır ve Virusun kültürle tanısı uzun zaman alır ve teknik olarak güçtür,teknik olarak güçtür,

Bundan dolayı Bundan dolayı TANIDATANIDA; ; – ÖZELLİKLE;ÖZELLİKLE;

SEROLOJİK TESTLERE VE SEROLOJİK TESTLERE VE MOLEKÜLER TESTLERE MOLEKÜLER TESTLERE

* * BaşvurulurBaşvurulur

VİRAL HASTALIKLARDA TEDAVİ;VİRAL HASTALIKLARDA TEDAVİ; Sadece antivirallerle değil Sadece antivirallerle değil

– AmantadineAmantadine– AsiklovirAsiklovir– ZidovudineZidovudine

İmmunmodülatörler (düzenleyici) özellikli antiviral etkinlik İmmunmodülatörler (düzenleyici) özellikli antiviral etkinlik gösteren;gösteren;

– INF-INF-αα//ßß– IL-2IL-2

Aynı zamanda;Aynı zamanda;– Destekleyici tedaviler gereklidirDestekleyici tedaviler gereklidir

AntipretikAntipretik İstirahatİstirahat beslenmebeslenme

Antibiyotikler viruslara etkisizdirAntibiyotikler viruslara etkisizdir Gereksiz kullanımıyla;Gereksiz kullanımıyla;

** Hastaya direnç kazanma Hastaya direnç kazanma ** Ülkeye ekonomik yönden Ülkeye ekonomik yönden

zararlıdırzararlıdır VİRAL HASTALIKLARDA KORUNMAVİRAL HASTALIKLARDA KORUNMA

Aşı ile korunma mümkündürAşı ile korunma mümkündür HBVHBV Rubella Rubella HPVHPV

VİRUSLARIN YAPISI VE ÜRETİLDİĞİ ORTAMLARVİRUSLARIN YAPISI VE ÜRETİLDİĞİ ORTAMLARI-I-VİRUS YAPISI İLE İLGİLİ KAVRAMLARVİRUS YAPISI İLE İLGİLİ KAVRAMLAR

VİRAL GENOM:VİRAL GENOM:Viral Nükleik asitViral Nükleik asit DNA (Çift yada tek)DNA (Çift yada tek) RNA (Tek yada çift)RNA (Tek yada çift)

VİRİON:VİRİON: Tam virus partikülüTam virus partikülü

VİRİON İÇİ ENZİM:VİRİON İÇİ ENZİM: RNA polimerazRNA polimeraz DNA polimerazDNA polimeraz Revers transkriptazRevers transkriptaz Proteaz Proteaz

VİRAL ÖZYAPI:VİRAL ÖZYAPI: Viral nükleik asitViral nükleik asit Viriyon içi enzimViriyon içi enzim Özyapı proteinlerinden Özyapı proteinlerinden

oluşan kompleksoluşan kompleks

VİRAL ÖZYAPI PROTEİNLER:VİRAL ÖZYAPI PROTEİNLER: DNA viruslarındaDNA viruslarında

Histon yapısındaHiston yapısında Bazik ve Arjininden Bazik ve Arjininden

zenginzengin Nükleik aside şekil Nükleik aside şekil

veren proteinlerveren proteinler

VİRAL KAPSİDVİRAL KAPSİD Viral özyapıyı çevreleyen protein tabakaViral özyapıyı çevreleyen protein tabaka

VİRAL NÜKLEOKAPSİDVİRAL NÜKLEOKAPSİD Viral nükleik asitViral nükleik asit Kapsidin oluşturduğu yapıKapsidin oluşturduğu yapı

VİRAL KAPSOMERVİRAL KAPSOMER Kapsidin her bir yapısına denirKapsidin her bir yapısına denir

VİRAL ZARFVİRAL ZARF Bazı DNA ve RNA viruslarında nükleokapsidi çevreleyen Bazı DNA ve RNA viruslarında nükleokapsidi çevreleyen

viral membran yapısına denirviral membran yapısına denir

VİRAL PEPLOMERVİRAL PEPLOMER Zarfın antijenik yapısını oluşturan virusa özgül glikoprotein Zarfın antijenik yapısını oluşturan virusa özgül glikoprotein

üniteleriüniteleri HemaglutininHemaglutinin NöraminidazNöraminidaz Füzyon proteinleriFüzyon proteinleri

VİRAL TEGUMENT VİRAL TEGUMENT Viral kapsid ile viral zarf arasında kalan mesafeye denirViral kapsid ile viral zarf arasında kalan mesafeye denir

2) VİRAL ANA YAPILAR, ENZİMLER VE 2) VİRAL ANA YAPILAR, ENZİMLER VE FONKSİYONLARIFONKSİYONLARI A) KAPSİDA) KAPSİD

VİRUSLAR VİRUSLAR KAPSİD KAPSİD YAPILARINA GÖRE YAPILARINA GÖRE KÜBİK SİMETRİLİ:KÜBİK SİMETRİLİ:

En sık görülen Geometrik şekilEn sık görülen Geometrik şekil İKOZOHEDRAL İKOZOHEDRAL* * 20 eşkenar üçgen yüzü20 eşkenar üçgen yüzü* * 12 köşesi olan12 köşesi olan polihedrondur polihedrondur

Hem DNA hem RNA virusları kullanılırHem DNA hem RNA virusları kullanılır* * HSV, Adenovirus, HPV HSV, Adenovirus, HPV * Rubella, HCV, HIV* Rubella, HCV, HIV

Helikal (sarmal)Helikal (sarmal) Sadece RNA ve zarflı viruslar kullanılırSadece RNA ve zarflı viruslar kullanılır İnfluenzae, Kuduz, Coronavirus (SARS), EBOLAİnfluenzae, Kuduz, Coronavirus (SARS), EBOLA

Karmaşık (Komleks)Karmaşık (Komleks) Hem DNA hem RNA viruslarıHem DNA hem RNA virusları

* Poxviruslar* Poxviruslar*Çiçek*Çiçek

* Bunyaviruslar* Bunyaviruslar* KKHH* KKHH

* Arenaviruslar* Arenaviruslar* Lassaviruslar* Lassaviruslar

Kübik simetriliKübik simetrili

Adenovirus symmetry Adenovirus symmetry

Helikal simetriliHelikal simetrili

Karmaşık simetriliKarmaşık simetrili

Karmaşık simetriliKarmaşık simetriliMolluscum contagiosum Molluscum contagiosum virus- a Molluscipoxvirus virus- a Molluscipoxvirus

VİRAL KAPSİDİN FONKSİYONLARIVİRAL KAPSİDİN FONKSİYONLARI

Virus partikülüne Virus partikülüne morfolojik karaktermorfolojik karakter kazandırır kazandırır Nükleik asidi;Nükleik asidi; Dış ortamın Dış ortamın olumsuz etkilerindenolumsuz etkilerinden korur korur

Onun paketlenmesi için bir Onun paketlenmesi için bir kılıf oluştururkılıf oluşturur..

Virusa Virusa antijenik özellikantijenik özellik verir verir Virusun üreyebildiği Virusun üreyebildiği konak hücreye;konak hücreye;

Tutunmasında ve penetrasyonundaTutunmasında ve penetrasyonunda rol oynarrol oynar

* Çıplak viruslarda * Çıplak viruslarda

* * HPV, HAV, PolyovirusHPV, HAV, Polyovirus

B) VİRAL ZARFB) VİRAL ZARF

ZarfZarf ( (membranmembran);); Konak hücreye ait Lipid tabakası veKonak hücreye ait Lipid tabakası ve Virusa özgü proteinlerden oluşurVirusa özgü proteinlerden oluşur

Zarfın Lipid tabakası, Zarfın Lipid tabakası, etereter gibi maddelere karşı virusu gibi maddelere karşı virusu duyarlı kılarduyarlı kılar

Zarf da iki grup protein yer alırZarf da iki grup protein yer alır Bunlar;Bunlar;

GlikoproteinlerGlikoproteinler ve ve

MatriksMatriks proteinleridir proteinleridir

• GLİKOPROTEİNLERGLİKOPROTEİNLER Peplomeri oluştururlar Peplomeri oluştururlar Zarfın dışında yer alınan trans membran Zarfın dışında yer alınan trans membran

proteinlerdirproteinlerdir HIV/gp 120’ninHIV/gp 120’nin

– Kuyruk kısımları hidrofobik aa zarfın içinde gömülüdürKuyruk kısımları hidrofobik aa zarfın içinde gömülüdür HIV/gp41 HIV/gp41

Zarflı virusun konak hücreye;Zarflı virusun konak hücreye; Tutunmayı, adsorbsiyon ve penetrasyonu sağlar Tutunmayı, adsorbsiyon ve penetrasyonu sağlar

Ayrıca;Ayrıca; Nörotoksik etkiNörotoksik etki HemaglutünasyonHemaglutünasyon Nöraminidaz etkiNöraminidaz etki

ÖRNEĞİN;ÖRNEĞİN; Kuduz’da;Kuduz’da;

gpG- Asetil kolinegpG- Asetil koline HIV’de;HIV’de;

gp120- CD4 T lenfositgp120- CD4 T lenfosit Kızamık Virusun’da Kızamık Virusun’da

gp Hgp H* CD 46 Lökosit, Epitel, Fibrin* CD 46 Lökosit, Epitel, Fibrin

Matriks proteinleriMatriks proteinleri Glikozilleşmemiş hidrofobik bağlarlaGlikozilleşmemiş hidrofobik bağlarla

lipid tabakasına bağlı transmembran lipid tabakasına bağlı transmembran proteinlerdirproteinlerdir

Zarflı virusların hücre membranındaZarflı virusların hücre membranında– tomurcuklanma yoluyla virusların ortaya tomurcuklanma yoluyla virusların ortaya

çıkmasına neden olurçıkmasına neden olur Kızamık virusundan Kızamık virusundan M ProteiniM Proteini M protein defektiM protein defekti

* * SSPE’SSPE’ye neden olurye neden olur HIV’deHIV’de

* p17* p17

VİRUSLARIN ZARF OLUŞMA VİRUSLARIN ZARF OLUŞMA BÖLGELERİBÖLGELERİ

DNA viruslarıDNA virusları Çekirdekte replike olanlar, çekirdek zarındanÇekirdekte replike olanlar, çekirdek zarından

HPVHPV Adenoviruslar Adenoviruslar

Çekirdekte replike olup, hücre zarından Çekirdekte replike olup, hücre zarından (ER-Golgi)(ER-Golgi) HerpesviruslarHerpesviruslar

Çekirdekte replike olup, Çekirdekte replike olup, ER’denER’den alanlar alanlar HBVHBV

Sitoplazmada replike olanlar sitoplazmik zardan Sitoplazmada replike olanlar sitoplazmik zardan alırlaralırlar

PoxviruslarPoxviruslar RNA viruslarıRNA virusları

Sitoplazmada replike olanlardan Sitoplazmada replike olanlardan Rubella, Kuduz Rubella, Kuduz (Sitoplazmik zar)(Sitoplazmik zar) HCV HCV (ER zarı)(ER zarı) SARS virusu SARS virusu (Golgi zarı)(Golgi zarı)

Çekirdekte replike olanlar sitoplazma zarından Çekirdekte replike olanlar sitoplazma zarından alırlaralırlar

İnfluenzae, BHV, HIVİnfluenzae, BHV, HIV

C) NÜKLEİK ASİTLERC) NÜKLEİK ASİTLER DNADNA yada yada RNARNA yapısındadırlar yapısındadırlar

** Çift Çift yada yada Tek iplikliTek iplikli * * Lineer Lineer yadayada Çembersel Çembersel yapıdadırlar yapıdadırlar

RNA virusları viriyon içi RNA’ya bağımlıRNA virusları viriyon içi RNA’ya bağımlı RNA polimeraz olup olmamasına göreRNA polimeraz olup olmamasına göre

Pozitif polariteli (yok)Pozitif polariteli (yok) Negatif polariteli (var)Negatif polariteli (var)

Yapısal yada yapısal olmayan proteinleri kodlarYapısal yada yapısal olmayan proteinleri kodlar Retroviruslar hariç tüm viruslar haploid Retroviruslar hariç tüm viruslar haploid

genomludurgenomludur Nükleik asitten bir kopya içerirNükleik asitten bir kopya içerir Retroviruslar çift kopyaRetroviruslar çift kopya

Viral genom kilobaz ile gösterilirViral genom kilobaz ile gösterilir ÖrneğinÖrneğin

– PoliovirusPoliovirus tek iplikli RNA genomu tek iplikli RNA genomu 27 nm büyüklüğünde27 nm büyüklüğünde 7.2- 8.0 kb çifti (kbp)7.2- 8.0 kb çifti (kbp)

– AdenovirusAdenovirus çift iplikli DNA genomu çift iplikli DNA genomu 70 nm büyüklüğünde70 nm büyüklüğünde 30-38 kb çifti (kbp)30-38 kb çifti (kbp)

– HSVHSV çift iplikli DNA virus çift iplikli DNA virus 120 nm büyüklüğünde120 nm büyüklüğünde 15 kbp15 kbp

Bazı viral genomlar segmentidirBazı viral genomlar segmentidir DNA viruslarında segmentli yapı yokDNA viruslarında segmentli yapı yok RNA viruslarında segmentli yapı varRNA viruslarında segmentli yapı var

İnfluenzaeİnfluenzae (8 segmentli) (8 segmentli) RotaviruslarRotaviruslar ( 11 segmentli) ( 11 segmentli)

ÖRNEKLER;ÖRNEKLER; DNA/çift iplikli/ lineerDNA/çift iplikli/ lineer

* Herpesviruslar* Herpesviruslar * Adenoviruslar* Adenoviruslar

* Poxviruslar* Poxviruslar

DNA/çift/çemberselDNA/çift/çembersel * HPV* HPV

DNA/kısmen çift iplikli(%70 çift-%30 DNA/kısmen çift iplikli(%70 çift-%30 tek)/çemberseltek)/çembersel

*HBV*HBV

DNA/Tek iplikli/lineerDNA/Tek iplikli/lineer *Parvovirus B19*Parvovirus B19 * Circoviruslar* Circoviruslar

(+) RNA/tek/lineer(+) RNA/tek/lineer * Rubella* Rubella

*Flaviviruslar*Flaviviruslar *Picornaviruslar*Picornaviruslar

(-)RNA/tek/segmentli(-)RNA/tek/segmentli

* * KKHHKKHH* İnfluenzae* İnfluenzae* lassavirus* lassavirus

(+) RNA/tek/diploid)/lineer(+) RNA/tek/diploid)/lineer* HIV* HIV

RNA/çiftiplikli/segmentliRNA/çiftiplikli/segmentli* Reoviruslar* Reoviruslar

(-) RNA/tek/segmentsiz(-) RNA/tek/segmentsiz* Kuduz* Kuduz* Filovirus* Filovirus* Paramiksovirus* Paramiksovirus

• VİRİON İÇİ ENZİMLERVİRİON İÇİ ENZİMLER

Virus replikasyonunda rol oynarlarVirus replikasyonunda rol oynarlar Yapısal olmayan genler tarafından kodlanırlarYapısal olmayan genler tarafından kodlanırlar BAŞLICA ENZİMLER;BAŞLICA ENZİMLER;

– RNA polimerazRNA polimeraz Negatif polariteli RNA viruslarında Negatif polariteli RNA viruslarında Viral RNA’yı m- RNA’ya çevirirlerViral RNA’yı m- RNA’ya çevirirler

İnfluenzaeİnfluenzae KuduzKuduz ParamiksoviruslarParamiksoviruslar BunyaviruslarBunyaviruslar filoviruslarfiloviruslar

– DNA polimerazDNA polimeraz DNA viruslarında bulunurDNA viruslarında bulunur DNA’dan DNA sentezi yaparDNA’dan DNA sentezi yapar

HerpesviruslarHerpesviruslar AdenoviruslarAdenoviruslar ParvoviruslarParvoviruslar Hepatit B virusuHepatit B virusu

İSTİSNA:İSTİSNA: Sadece poksviruslar virion içi tüm enzimleri sentezlerSadece poksviruslar virion içi tüm enzimleri sentezler

** bu nedenle sitoplazmada replike olurlar bu nedenle sitoplazmada replike olurlar

Revers-Transkriptaz(RT)Revers-Transkriptaz(RT) Retroviruslar (HIV) ve Hepadnaviruslar Retroviruslar (HIV) ve Hepadnaviruslar

(HBV)’de bulunur(HBV)’de bulunur RNA’dan DNA sentezi yaparRNA’dan DNA sentezi yapar

– HIV’de;HIV’de; Genomik RNA’dan Proviral DNA oluşumu Genomik RNA’dan Proviral DNA oluşumu

(Sitoplazmada)(Sitoplazmada)– HBV’de;HBV’de;

Pregenomik m- RNA’dan DNA oluşur Pregenomik m- RNA’dan DNA oluşur (Sitoplazmada)(Sitoplazmada)

E) ÜRETİLDİKLERİ ORTAMLARE) ÜRETİLDİKLERİ ORTAMLAR

Zorunlu hücre içi parazitiZorunlu hücre içi paraziti olduklarından, olduklarından, canlı hücreyecanlı hücreye gereksinim vardır. gereksinim vardır.

Virusların üretiminde Virusların üretiminde üçüç ortam kullanılır ortam kullanılır Deney HayvanlarıDeney Hayvanları

Embriyonlu YumurtaEmbriyonlu Yumurta

Hücre KültürleriHücre Kültürleri

Her virus deney hayvanlarında Her virus deney hayvanlarında üretilemezüretilemez

En uygun hayvan En uygun hayvan maymundurmaymundur Bunun da kullanımı oldukça zordurBunun da kullanımı oldukça zordur

En sık kullanılan En sık kullanılan faredirfaredir Periton ve intratekal inokülasyonla Periton ve intratekal inokülasyonla

HSV-I, Kuduz, Rubella HSV-I, Kuduz, Rubella üretilebilir üretilebilir

Embriyonlu yumurta,Embriyonlu yumurta, Eskiden beri kullanılan, ucuz veEskiden beri kullanılan, ucuz ve Pratik bir yöntemPratik bir yöntem

Tavuk yumurtası, Tavuk yumurtası, 40 40 ººC’deC’de nemli bir ortamda, nemli bir ortamda, 21 günde21 günde embriyonlu gelişimini tamamlar embriyonlu gelişimini tamamlar

Embriyonun: Embriyonun: Sarı keseyeSarı keseye

6-7. günü (6-7. günü (Kuduz, TogavirusKuduz, Togavirus)) Amniotik keseyeAmniotik keseye

8-9. günü (8-9. günü (KabakulakKabakulak)) Kariyoallontik keseyeKariyoallontik keseye

9-11. günü(9-11. günü(Influenzae,Influenzae, )) Koriyoallontoik zara Koriyoallontoik zara

11-13.günü(11-13.günü(HSV-1, 2, Variola (çiçek)HSV-1, 2, Variola (çiçek)))

Günümüzde en sık kullanılan Günümüzde en sık kullanılan HÜCRE HÜCRE KÜLTÜRÜDÜRKÜLTÜRÜDÜR

Hayvan yada insanlardan elde edilirHayvan yada insanlardan elde edilir Tavşan, maymun böbreği, fare kas dokusuTavşan, maymun böbreği, fare kas dokusu İnsan embriyonik akciğer, böbrek, karsinoma İnsan embriyonik akciğer, böbrek, karsinoma

dokularıdokuları

İçerdikleri hücre tiplerine göre İçerdikleri hücre tiplerine göre üçeüçe ayrılırlar: ayrılırlar: Primer;Primer;

• Normal taze dokulardan hazırlanırlarNormal taze dokulardan hazırlanırlar• Sınırlı üreme kapasitesindedirler, en fazla on pasaj yapılabilirSınırlı üreme kapasitesindedirler, en fazla on pasaj yapılabilir• İnsan embriyonu böbrek amniyon dokularından fare İnsan embriyonu böbrek amniyon dokularından fare

embriyonu ve maymun böbrek dokularından embriyonu ve maymun böbrek dokularından • Aşı hazırlanması lab. tanı ve identifikasyonda kullanılırlar Aşı hazırlanması lab. tanı ve identifikasyonda kullanılırlar

DiploidDiploid: : • İnsan embriyonundan hazırlanan diploid fibroblastlar İnsan embriyonundan hazırlanan diploid fibroblastlar

kullanılırkullanılır• Tahrip olmadan yaklaşık 100 pasaj yapılarak üretilebilirTahrip olmadan yaklaşık 100 pasaj yapılarak üretilebilir• Aşı çalışmalarında ve viral tanılarda kullanılırAşı çalışmalarında ve viral tanılarda kullanılır

MRC, WI-38MRC, WI-38

DevamlıDevamlı: : • Devamlı bölünebilen hücre yapılarıdır.Devamlı bölünebilen hücre yapılarıdır.• Genellikle sınırsız üreme yeteneğindedirler, kanserli Genellikle sınırsız üreme yeteneğindedirler, kanserli

dokulardan hazırlanırlardokulardan hazırlanırlar• Diploid hücrelerde meydana gelen transformasyon Diploid hücrelerde meydana gelen transformasyon

sonucu oluşurlarsonucu oluşurlar * * HeLA, Hep-2, Vero, BHK-21HeLA, Hep-2, Vero, BHK-21

SHELL-VİAL Hücre Kültür Yöntemi;SHELL-VİAL Hücre Kültür Yöntemi; Son yıllarda kullanılan ve konvansiyonel Son yıllarda kullanılan ve konvansiyonel

yöntemlere göre yöntemlere göre daha kısa sürededaha kısa sürede sonuç sonuç veren bir yöntemdirveren bir yöntemdir

Bu yöntemdeBu yöntemde;; Özel bir lam içeren düz tabanlı tüpler Özel bir lam içeren düz tabanlı tüpler

kullanılmaktadırkullanılmaktadır Lamların üzerinde üretilmiş Lamların üzerinde üretilmiş hücre kültürlerinehücre kültürlerine

klinik örnekler ekilir,klinik örnekler ekilir, 24-48 saat inkübasyondan sonra lamlar çıkarılır24-48 saat inkübasyondan sonra lamlar çıkarılır Immun FloresanImmun Floresan ya da ya da Immun Peroksidaz Immun Peroksidaz

yöntemleyöntemle boyama yapılır boyama yapılır Viral antijenler yönünden değerlendirmeler Viral antijenler yönünden değerlendirmeler

yapılıryapılır

* * Böylelikle hücre kültüründe Böylelikle hücre kültüründe CPECPE beklenmeksizin beklenmeksizin erken viral erken viral proteinler saptanmış olurproteinler saptanmış olur

III- VİRUSLARIN SİTOPATİK ETKİLERİIII- VİRUSLARIN SİTOPATİK ETKİLERİ Viruslar üredikleri hücre kültürlerinde Viruslar üredikleri hücre kültürlerinde dört çeşitdört çeşit etki etki

yapar.yapar. PİKNOSİS: PİKNOSİS: Hücreler yuvarlaklaşırHücreler yuvarlaklaşır

Hücrenin katı yüzeye tutunması kaybolurHücrenin katı yüzeye tutunması kaybolur

* Enterovirus* Enterovirus * Rotavirus* Rotavirus * Rubella* Rubella

AGREGASYON: AGREGASYON: Yuvarlaklaşma ve üzüm salkımıYuvarlaklaşma ve üzüm salkımı

* Adenovirus* Adenovirus * Herpesvirus* Herpesvirus

Sinsıtya, Füzyon ve DEV HÜCRE OLUŞUMUSinsıtya, Füzyon ve DEV HÜCRE OLUŞUMU Hücreler arası sitoplazmik köprülerin oluşması Hücreler arası sitoplazmik köprülerin oluşması

(sinsitya)(sinsitya)

Hücrelerin kaynaşması (füzyon)Hücrelerin kaynaşması (füzyon)

* Bunların sonucu çok çekirdekli Dev * Bunların sonucu çok çekirdekli Dev hücrelerhücreler

* RSV, HSV, CMV, Kızamık* RSV, HSV, CMV, Kızamık

MİNİMAL ETKİ: MİNİMAL ETKİ: Hücrede etki azdır Hücrede etki azdır Virusun varlığı Virusun varlığı

* Viral inhibisyon * Viral inhibisyon * hemadsorbsiyon* hemadsorbsiyon* hemaglutinasyon gibi * hemaglutinasyon gibi

yöntemlerle yöntemlerle anlaşılır anlaşılır* İnfluenzae* İnfluenzae* Kuduz* Kuduz* Coronavirus* Coronavirus

Cytopathic effect in Vero cell culture caused Cytopathic effect in Vero cell culture caused by SARS-associated coronavirus 24 hours by SARS-associated coronavirus 24 hours post inoculation; for comparison: uninfected post inoculation; for comparison: uninfected

cell culturecell culture

VİRUS- KONAK İLİŞKİSİVİRUS- KONAK İLİŞKİSİA-Virusların Konağa Giriş YollarıA-Virusların Konağa Giriş Yollarıa) Solunum yolundan;a) Solunum yolundan; Damlacık çekirdekleriDamlacık çekirdekleri

İnfluenzae,İnfluenzae, Coronavirus,Coronavirus, AdenovirusAdenovirus

b) Oral yolb) Oral yol Kontamine su ve gıdalarKontamine su ve gıdalar

Genellikle çıplak viruslar Genellikle çıplak viruslar Poliovirus ve HAVPoliovirus ve HAV

c) Deri ve mukozalarc) Deri ve mukozalar Parenteral yol(enjeksiyon)Parenteral yol(enjeksiyon)

HBV, HCV, HIV HBV, HCV, HIV

Vektöriyal (eklembacaklılar)Vektöriyal (eklembacaklılar) KKHH, Hantavirus, Sarı hummaKKHH, Hantavirus, Sarı humma

Mekanik travma yoluMekanik travma yolu Kuduz, HPV, HSV-2Kuduz, HPV, HSV-2

d) Kan transfüzyonud) Kan transfüzyonu ■ ■ HCV, HBV, HIVHCV, HBV, HIV

e) Cinsel temaslae) Cinsel temasla■ ■ HCV, HBVHCV, HBV

■ ■ HIV, HSV-II, HPVHIV, HSV-II, HPV

f) İntrauterinf) İntrauterin■ ■ CMV, Rubella, HSVCMV, Rubella, HSV

B- Virus- Konak İlişkisinde;B- Virus- Konak İlişkisinde;

■■ REPLİKASYON ;REPLİKASYON ; Viryonun kopyalama yoluyla Viryonun kopyalama yoluyla

çoğalmasıdırçoğalmasıdır Üç aşamadan oluşurÜç aşamadan oluşur

1.1. HÜCREYE GİRİŞHÜCREYE GİRİŞ

2.2. HÜCRE İÇİNDE ÇOĞALMAHÜCRE İÇİNDE ÇOĞALMA

3.3. HÜCREDEN ÇIKIŞHÜCREDEN ÇIKIŞ Bir Araya Gelme (Assembley)Bir Araya Gelme (Assembley) OlgunlaşmaOlgunlaşma SalınımSalınım

1)HÜCREYE GİRİŞ:1)HÜCREYE GİRİŞ:

A)TUTUNMAA)TUTUNMA

●●Virus hücresel reseptörlere tutunmaVirus hücresel reseptörlere tutunma Viryon ligandları (Viryon ligandları (tutunma molekülleritutunma molekülleri))

Çıplak viruslarda;Çıplak viruslarda;

Kapsid proteinleriKapsid proteinleri

♣ ♣ Fiber antijeni Fiber antijeni ((Adenovirus)Adenovirus)

♣♣ Major kapsid antijeni Major kapsid antijeni ((HAVHAV))

♣ ♣ VP1, VP2 VP1, VP2 ((Parvovirus B19Parvovirus B19))

Zarflı viruslarda;Zarflı viruslarda;

Zarf glikoproteinlerZarf glikoproteinler

♣♣ GP 120 GP 120 ((HIVHIV))

♣♣ GP E (I) GP E (I) ((VZVVZV))

♣♣ Hemaglutinin ve Nöramidaz Hemaglutinin ve Nöramidaz ((INFINF))

Konak hücre reseptörleri,Konak hücre reseptörleri, Glikoprotein ve karbonhidrat yan zincir Glikoprotein ve karbonhidrat yan zincir yapıda olan molekülleryapıda olan moleküller LenfositlerdeLenfositlerde

♣♣ CD4 (Cluster of Differentiation)-(CD4 (Cluster of Differentiation)-(HIVHIV))

♣♣ CXCR4 (CXCR4 ( HIV HIV Ko- reseptörü)Ko- reseptörü)

MakrofajlarMakrofajlar

♣♣ CCR5(CCR5(HIVHIV Ko-reseptörü) Ko-reseptörü)

Hücreler arası protein yapıdaHücreler arası protein yapıda Coksaki-Adeno virus Coksaki-Adeno virus reseptörü reseptörü

♣♣ CARCAR

B/I-PENETRASYONLA GİRİŞ;B/I-PENETRASYONLA GİRİŞ;– Endositoz, füzyon yada translokasyonla Endositoz, füzyon yada translokasyonla

içeri alınmaiçeri alınma EndositozEndositoz

– Çıplak viruslar ve bazı zarflılarÇıplak viruslar ve bazı zarflılar HPV, Adenovirus, Parvovirus HPV, Adenovirus, Parvovirus

Füzyon Füzyon – Zarflı viruslarZarflı viruslar

HIV, INF, Kuduz, CoronovirusHIV, INF, Kuduz, Coronovirus

II- Hücreya Alternatif yolla giriş iki şekilde ;II- Hücreya Alternatif yolla giriş iki şekilde ;a)a) Antikor, kompleman moleküllerini kullanarakAntikor, kompleman moleküllerini kullanarak, ,

RhopdoviridaeRhopdoviridae

PicarnoviridaePicarnoviridae

b)b) Yada sinsityum oluşturarak,Yada sinsityum oluşturarak,

HIV, HSVHIV, HSV

C) SOYULMA; C) SOYULMA; VİRAL Genom sitoplazmada yada VİRAL Genom sitoplazmada yada

– Picornaviruslar, flaviruslar, kuduzPicornaviruslar, flaviruslar, kuduz– HIV, INF, BHVHIV, INF, BHV

Sonra çekirdeğe giderSonra çekirdeğe gider Hücre çekirdeğinde kapsidden sıyrılırHücre çekirdeğinde kapsidden sıyrılır

– HSV, Adenoviruslar, HPVHSV, Adenoviruslar, HPV

II. Hücre İçinde Çoğalma;II. Hücre İçinde Çoğalma; Viral Ürünlerin Biyosentez Süreci;Viral Ürünlerin Biyosentez Süreci;

Erken m-RNA senteziErken m-RNA sentezi Nükleik asit sentezinde kullanılacak proteinlerin Nükleik asit sentezinde kullanılacak proteinlerin

transkripsiyonutranskripsiyonu Erken Protein SenteziErken Protein Sentezi

Nükleik asit sentezinde rol oynayan enzimlerden ibaret Nükleik asit sentezinde rol oynayan enzimlerden ibaret proteinlerproteinler

Viral nükleik asit senteziViral nükleik asit sentezi Geç m-RNA senteziGeç m-RNA sentezi

Viriyonun yapısına giren proteinlerin transkripsiyonlarıViriyonun yapısına giren proteinlerin transkripsiyonları Geç protein senteziGeç protein sentezi

Viriyonun yapısal proteinleridirViriyonun yapısal proteinleridir Bu süreçte replikasyon;Bu süreçte replikasyon;

DNA virüslerinde çekirdekteDNA virüslerinde çekirdekte Poxvirus hariçPoxvirus hariç

RNA virüsleri sitoplazmada gerçekleşirRNA virüsleri sitoplazmada gerçekleşir İnfluenzae, HIV hariçİnfluenzae, HIV hariç

VİRAL GENOM;VİRAL GENOM;- Replikasyon için izlenen süreci tayin eder- Replikasyon için izlenen süreci tayin eder

DNA virusları veDNA virusları ve– PoxvirusPoxvirus hariç hariç

Retrovirus ve orthomyxovirusRetrovirus ve orthomyxovirus gibi RNA virusları gibi RNA virusları– Replikasyon ve transkripsiyon için hücre çekirdeğindeki;Replikasyon ve transkripsiyon için hücre çekirdeğindeki;

Enzimlere ve donanım gereksinim duyarlarEnzimlere ve donanım gereksinim duyarlar– KOPYALAMA ÇEKİRDEKTEKOPYALAMA ÇEKİRDEKTE

Diğer RNA virusları:Diğer RNA virusları:– Replikasyon ve transkripsiyon içinReplikasyon ve transkripsiyon için

Çekirdeğe gitmezlerÇekirdeğe gitmezler Kendi viral polimerazlarını kodlarlar ve Kendi viral polimerazlarını kodlarlar ve Ribozomlarda proteinleri sentezlerlerRibozomlarda proteinleri sentezlerler

– KOPYALAMA SİTOPLAZMADAKOPYALAMA SİTOPLAZMADA

3- HÜCREDEN ÇIKIŞTA; 3- HÜCREDEN ÇIKIŞTA; VİRAL PROTEİNLERİN VE GENOMUN BİRARAYA VİRAL PROTEİNLERİN VE GENOMUN BİRARAYA

GELMESİ GELMESİ (ASSEMBLY) AŞAMASI; (ASSEMBLY) AŞAMASI;

Çıplak viruslarda;Çıplak viruslarda; Nükleokapsid oluşumuNükleokapsid oluşumu

Zarflı viruslarda iseZarflı viruslarda ise Nükleokapsid oluşumu veNükleokapsid oluşumu ve Zarf oluşumunu tanımlarZarf oluşumunu tanımlar

Çıplak DNA viruslarının nükleokapsid Çıplak DNA viruslarının nükleokapsid oluşum yerioluşum yeri

ÇekirdekteÇekirdekte– Adenoviruslar, HPV, Parvovirus B19Adenoviruslar, HPV, Parvovirus B19

Zarflı DNA viruslarının nükleokapsid ve zarf Zarflı DNA viruslarının nükleokapsid ve zarf oluşum yerioluşum yeri

Çekirdekte ve hücre zarında Çekirdekte ve hücre zarında (ER-Golgi)(ER-Golgi)– HerpesviruslarHerpesviruslar

SitoplazmadaSitoplazmada– PoxviruslarPoxviruslar– HBV HBV (Zarf oluşum yeri ER)(Zarf oluşum yeri ER)

Çıplak RNA viruslarının nükleokapsid Çıplak RNA viruslarının nükleokapsid oluşum yerioluşum yeri

SitoplazmaSitoplazma Picarnoviruslar, CaliciviruslarPicarnoviruslar, Caliciviruslar

Zarflı RNA viruslarının nükleokapsid ve Zarflı RNA viruslarının nükleokapsid ve zarf oluşum yerizarf oluşum yeri

Sitoplazma ve Sit. Zarında veya ER, Golgi zarındaSitoplazma ve Sit. Zarında veya ER, Golgi zarında Rubella, Coronaviruslar, Kuduz, HIVRubella, Coronaviruslar, Kuduz, HIV

Zarflı RNA viruslarından Zarflı RNA viruslarından – Nükleokapsid oluşum yeriNükleokapsid oluşum yeri

ÇekirdekteÇekirdekte

– Zarf oluşum yeriZarf oluşum yeri Sitoplazmik zarSitoplazmik zar

– INFINF

D) HÜCREDEN ÇIKIŞDA;D) HÜCREDEN ÇIKIŞDA; OLGUNLAŞMAOLGUNLAŞMA

Viral partiküllerin enfeksiyöz formlara Viral partiküllerin enfeksiyöz formlara farklılaşma aşamasıdırfarklılaşma aşamasıdır

Bir araya gelmeyle olgunlaşma Bir araya gelmeyle olgunlaşma birbirlerinden ayırt edilemez birbirlerinden ayırt edilemez

ANCAK;ANCAK; Bazı viruslarda ilk oluşan partikül enfeksiyöz Bazı viruslarda ilk oluşan partikül enfeksiyöz

değildirdeğildir Sonradan viral proteaz enzimlerince Sonradan viral proteaz enzimlerince

olgunlaşma tamamlanırolgunlaşma tamamlanır– Zarflı RNA viruslarından ;Zarflı RNA viruslarından ;

HIV HIV *Plazma zarında*Plazma zarında

E) HÜCREDEN ÇIKIŞTA;E) HÜCREDEN ÇIKIŞTA; * SALINIM* SALINIM

Viruslar hücre dışına;Viruslar hücre dışına;

1- Hücreyi patlatarak(otoliz)1- Hücreyi patlatarak(otoliz)

2-2-TomurcuklanarakTomurcuklanarak

3- 3- Ekzositozla Ekzositozla

4- Aktin kuyrukları tarafından dışarı 4- Aktin kuyrukları tarafından dışarı itilmeitilme

1- Hücreyi 1- Hücreyi patlatarak(otoliz)patlatarak(otoliz)

Çıplak viruslarÇıplak viruslar– DNA viruslarından;DNA viruslarından;

Adenoviruslar, HPV, ParvovirusAdenoviruslar, HPV, Parvovirus

– RNA viruslarından;RNA viruslarından; Rotavirus, Picarnovirus, CalicivirusRotavirus, Picarnovirus, Calicivirus

2- Tomurcuklanma ile;2- Tomurcuklanma ile; Zarflı viruslar kullanırZarflı viruslar kullanır

– Hücre zarlarından gerçekleşirHücre zarlarından gerçekleşir Plazma zarındanPlazma zarından

– Doğrudan dış ortama salınan RNA viruslarıDoğrudan dış ortama salınan RNA virusları HIV, Kuduz, INF, RubellaHIV, Kuduz, INF, Rubella

– Doğrudan yada aktin kuyruklarının itmesiyle DNA Doğrudan yada aktin kuyruklarının itmesiyle DNA viruslarıvirusları

PoxviruslarPoxviruslar ER ve Golgi zarlarından;ER ve Golgi zarlarından;

– ekzositozla atılan RNA viruslarıekzositozla atılan RNA virusları Coronovirus, bunyavirus, FlavivirusCoronovirus, bunyavirus, Flavivirus

– Ekzositozla atılan DNA viruslarıEkzositozla atılan DNA virusları HBV HBV

Çekirdek, ER ve golgi zarındanÇekirdek, ER ve golgi zarından– Ekzositozla atılan DNA viruslarıEkzositozla atılan DNA virusları

HerpesviruslarHerpesviruslar

Zarflı Virüslerin Hücreden Zarflı Virüslerin Hücreden ÇıkışıÇıkışı

C- Virusların konaktaki C- Virusların konaktaki yayılmalarıyayılmaları

a)Lokal yayılmaa)Lokal yayılma

■ ■ RhinoviruslarRhinoviruslar Nazal ve solunum epitellerindeNazal ve solunum epitellerinde

■■ RotaviruslarRotaviruslar GIS epitellerindeGIS epitellerinde

b) Primer hematojen yayılmab) Primer hematojen yayılma

■■ Direk kan dolaşımına girerDirek kan dolaşımına girer

■■ Kan yoluyla hedef organlara giderKan yoluyla hedef organlara gider Togaviruslar,Togaviruslar, artropodlarla artropodlarla HBV,HBV, parenteral, kan parenteral, kan

transfüzyonutransfüzyonu

c) Sekonder hematojen yayılmac) Sekonder hematojen yayılma■■ Giriş yeri ve replikasyonu; Giriş yeri ve replikasyonu;

MukozalardırMukozalardır■■ Birincil üremeden sonra, Birincil üremeden sonra,

LenfatikLenfatik yolla yolla KanaKana bulaşır bulaşır

■■ Kandan da hedef organaKandan da hedef organa Kızamık, kızamıkcık, kabakulak, Kızamık, kızamıkcık, kabakulak,

poliomyelitpoliomyelitd) Nöral yayılmad) Nöral yayılma

■■ Periferik dokulardan sonra Periferik dokulardan sonra MSSMSS’e giderler’e giderler KuduzKuduz

Kas dokusunda çoğalırKas dokusunda çoğalır Periferik ve MSS sinirlerine giderPeriferik ve MSS sinirlerine gider

D- Virus konak hücre ilişkisinde D- Virus konak hücre ilişkisinde sonuçlar sonuçlar

1)Abortif ilişki1)Abortif ilişki■■ Konakçı hücre viral replikasyona uygun değildir Konakçı hücre viral replikasyona uygun değildir

(non- permisif) veya(non- permisif) veya

Virus defektlidir (mutasyonlar)Virus defektlidir (mutasyonlar) Konak hücresinde değişim yokKonak hücresinde değişim yok

Yetersiz enfeksiyonlardırYetersiz enfeksiyonlardır

2)Litik (sitopatik) ilişki2)Litik (sitopatik) ilişki ■■ Replikasyon sonrası konak Replikasyon sonrası konak hücre ölürhücre ölür ■■ Virus Virus serbestserbest kalır veya kalır veya hücreden hücreyehücreden hücreye geçergeçer

Akut enfeksiyonlar şeklinde görülürAkut enfeksiyonlar şeklinde görülür Polio, influenzaePolio, influenzae

Akut enfeksiyondan uzun yıllar sonra Akut enfeksiyondan uzun yıllar sonra komplikasyonkomplikasyon

Kızamık (SSPE)Kızamık (SSPE)

3)Non sitolitik ilişki3)Non sitolitik ilişki

a)Latent enfeksiyon(LA)a)Latent enfeksiyon(LA)

■ ■ Konak hücrede Konak hücrede viriyon partikülleriviriyon partikülleri tam tam oluşmazoluşmaz

Sınırlı makro moleküller, Sınırlı makro moleküller, Biyosentez sonlanmazBiyosentez sonlanmaz

■ ■ VirusVirus genomu genomu konak hücre konak hücre genomuna entegre olur genomuna entegre olur

■ ■ HücreHücre çoğalırken çoğalırken viralviral genomda replike olur genomda replike olur

■■ İmmun yanıta karşın tam temizlenemezlerİmmun yanıta karşın tam temizlenemezler LALA etkenleri etkenleri

Hayat boyu konakta kalırlar Hayat boyu konakta kalırlar Belirti göstermezlerBelirti göstermezler ReaktivasyonlarReaktivasyonlar vardır vardır

HSV-1 (uçuk-uçuk)HSV-1 (uçuk-uçuk) VZV (suçiçeği-zona) VZV (suçiçeği-zona)

b)Persistan (prodüktif) enfeksiyonb)Persistan (prodüktif) enfeksiyon

■ ■ Konak hücrede akut dönemden sonra;Konak hücrede akut dönemden sonra;

Viriyon oluşumu yavaş düzeyde devam Viriyon oluşumu yavaş düzeyde devam edereder

■■ KRONİK ENFEKSİYONKRONİK ENFEKSİYON şeklinde görülür şeklinde görülür HBVHBV

c)Transforme edici ilişkic)Transforme edici ilişki

■■ Konak hücre Konak hücre DNADNA veya veya RNARNA işlevini işlevini değiştirerekdeğiştirerek

NeoplastikNeoplastik değişimler, değişimler, ApoptozisiApoptozisi etkileyen hücre ölümsüzlüğü etkileyen hücre ölümsüzlüğü

HPV, HSV-II, HIV, HTLV-IHPV, HSV-II, HIV, HTLV-I

V- VİRUSLARIN SINIFLAMASIV- VİRUSLARIN SINIFLAMASI Viruslar;Viruslar;

Yerleştikleri organ ve dokuyaYerleştikleri organ ve dokuya Yaptıkları patolojik ve histolojik değişikliklere Yaptıkları patolojik ve histolojik değişikliklere Hastalıklara göre Hastalıklara göre

HepatitHepatit EnteritEnterit

Virusların;Virusların; Büyüklük, Morfoloji, Simetri, Büyüklük, Morfoloji, Simetri, Kapsomer Kapsomer veve Zarf durumu Zarf durumu Fiziksel Fiziksel veve kimyasal etkenlerin kimyasal etkenlerin virusa etkisi virusa etkisi

((eter duyarlılığıeter duyarlılığı)) ÖrnekÖrnek::

– Zarflı kübik viruslarZarflı kübik viruslar HerpesviruslarHerpesviruslar

– Zarflı sarmal viruslarZarflı sarmal viruslar CoronoviruslarCoronoviruslar

– Çıplak kübik viruslarÇıplak kübik viruslar AdenoviruslarAdenoviruslar

Virusların;Virusların; Doğal taşınma yolları Doğal taşınma yolları

Solunum yolu viruslarıSolunum yolu virusları RSVRSV

Sindirim sistemi viruslarıSindirim sistemi virusları RotavirusRotavirus

Konak ve doku hücrelerine ilgilerine göreKonak ve doku hücrelerine ilgilerine göre MSSMSS

PoliovirusPoliovirus KaraciğerKaraciğer

HCV, HBVHCV, HBV Nükleik asit tipine göreNükleik asit tipine göre

DNADNA RNARNA

VİROLOGLAR TARAFINDAN EN KABUL GÖREN VİROLOGLAR TARAFINDAN EN KABUL GÖREN SINIFLAMASINIFLAMA

VİRUSLARIN REPLİKASYON VİRUSLARIN REPLİKASYON STRATEJİLERİNE GÖRE;STRATEJİLERİNE GÖRE;

BALTİMORE SINIFLAMASIBALTİMORE SINIFLAMASI 1971 1971 yılında ortaya konmuşturyılında ortaya konmuştur Virusların hücrelerde replikasyon stratejileri Virusların hücrelerde replikasyon stratejileri

genom genom yapısıyla ilgilidiryapısıyla ilgilidir 7 sınıfa7 sınıfa ayrılmıştır ayrılmıştır SınıflamadaSınıflamada temel temel alınan bazı noktalar alınan bazı noktalar

Memeliler Memeliler DNA ve RNADNA ve RNA sentezini hücre sentezini hücre çekirdeğinde yaparlarçekirdeğinde yaparlar

** Buna karşı sitoplazmada Buna karşı sitoplazmada replike olanreplike olan viruslar viruslar kendi kendi polimerazlarını yapmaları gerekirpolimerazlarını yapmaları gerekir

Memelilerde RNA’yı kalıp olarak kullanan RNA Memelilerde RNA’yı kalıp olarak kullanan RNA yada DNA sentezi yapabilen enzimi yokturyada DNA sentezi yapabilen enzimi yoktur

Virusların ise bu enzimi vardırVirusların ise bu enzimi vardır Reverse transkriptaz(RT), RbRPReverse transkriptaz(RT), RbRP enzimi gibi enzimi gibi Bu enzimlerin hata düzeltme fonksiyonları yokturBu enzimlerin hata düzeltme fonksiyonları yoktur Bu nedenle sıklıkla yanlış nükleotider diziye girerBu nedenle sıklıkla yanlış nükleotider diziye girer Bundan dolayı sık mutasyon görülürBundan dolayı sık mutasyon görülür

Pozitif yönelimli RNA viruslarında viryon içinde Pozitif yönelimli RNA viruslarında viryon içinde RNA’ya bağımlı RNA polimeraz RNA’ya bağımlı RNA polimeraz (RbRP)(RbRP) yoktur yoktur

Bu viruslar hücre içine girdikten sonra genomlarını Bu viruslar hücre içine girdikten sonra genomlarını direk m-RNA olarak kullanarak, RbRP enzimini direk m-RNA olarak kullanarak, RbRP enzimini sentezlerlersentezlerler

Negatif yönelimli RNA viruslarında RbRP enzimi Negatif yönelimli RNA viruslarında RbRP enzimi vardırvardır

Virus hücre içine girdikten sonra bu enzimle pozitif Virus hücre içine girdikten sonra bu enzimle pozitif RNA (M RNA) sentezlerRNA (M RNA) sentezler

•Pox virusları dışındaki DNA virusları hücre Pox virusları dışındaki DNA virusları hücre çekirdeğinde replike olurçekirdeğinde replike olur

•DNA viruslarında DNA genomlarında 5- 3 DNA viruslarında DNA genomlarında 5- 3 yönünde yazılan iplik, yönünde yazılan iplik,

•m-RNA (T:U değişimi dışında) ile aynı diziye m-RNA (T:U değişimi dışında) ile aynı diziye sahiptir.sahiptir.

*Bu nedenle anlamlı yada *Bu nedenle anlamlı yada pozitif pozitif yönelimli iplik olarak yönelimli iplik olarak kabul edilirkabul edilir

•RNA viruslarının çoğu;RNA viruslarının çoğu;• Sitoplazmada replike olurSitoplazmada replike olur

•ANCAK;ANCAK; *Retroviruslar, *Retroviruslar,

Orthomiksoviruslar, Orthomiksoviruslar, *Bornaviruslar, ve *Bornaviruslar, ve HDV HDV

*çekirdekte replike olur*çekirdekte replike olur

I-Çift İplikli DNA VirüsleriI-Çift İplikli DNA Virüsleri– Çekirdekte replike olanlarÇekirdekte replike olanlar

Hücresel DNA polimerazı kullanlarHücresel DNA polimerazı kullanlar– AdenovirideaeAdenovirideae– HerpesvirideaeHerpesvirideae– PapovavirideaePapovavirideae

– Sitoplazmada replike olanlarSitoplazmada replike olanlar Replikasyon ve Transkripsiyon için TÜM Replikasyon ve Transkripsiyon için TÜM

enzimlere sahiptirenzimlere sahiptir– PoxvirusPoxvirus

II-Tek İplikli DNA VirüsleriII-Tek İplikli DNA Virüsleri Çekirdekte replike olanlarÇekirdekte replike olanlar Hücresel polimerazla çift iplik ara Hücresel polimerazla çift iplik ara

form DNA oluşurform DNA oluşur Bu formdan hücresel RNA Bu formdan hücresel RNA

polimerazpolimeraz– Translasyon oluşurTranslasyon oluşur

Parvovirus B19, TTV, Sen VParvovirus B19, TTV, Sen V

III- Çift İplikli RNA VirüsleriIII- Çift İplikli RNA VirüsleriSitoplazmada replike olanlarSitoplazmada replike olanlarGenomları segmentlidirGenomları segmentlidirRNA’ya bağımlı polimerazlar RNA’ya bağımlı polimerazlar varvar

Rotavirus Rotavirus

IV-Tek İplikli, pozitif/ RNA VirüsleriIV-Tek İplikli, pozitif/ RNA Virüsleri Replikasyonu sitoplazmadadırReplikasyonu sitoplazmadadır Genomları m- RNA olarak görev yaparGenomları m- RNA olarak görev yapar Transkripsiyon süreçlerine göre:Transkripsiyon süreçlerine göre:

– Polisistronik m- RNA’ sı olanlarPolisistronik m- RNA’ sı olanlar M- RNA poliproteindirM- RNA poliproteindir Viral proteazlarca kesilirlerViral proteazlarca kesilirler

– Yapısal ve yapısal olmayanYapısal ve yapısal olmayan PicarnoviridaePicarnoviridae FlaviviridaeFlaviviridae

– Karmaşık transkripsiyonu olanlarKarmaşık transkripsiyonu olanlar İki aşamalı trankripsiyonİki aşamalı trankripsiyon

– İlk aşamada yapısal olmayanİlk aşamada yapısal olmayan– İkinci aşamada yapısal olanİkinci aşamada yapısal olan

TogoviridaeTogoviridae Coronoviridae Coronoviridae

V- Tek iplikli Negatif polariteli V- Tek iplikli Negatif polariteli Negatif RNA kalıbından viryona ait RNA polimerazdan Negatif RNA kalıbından viryona ait RNA polimerazdan

pozitif RNA oluşurpozitif RNA oluşur Pozitif RNA, m-RNA görevi yürütürPozitif RNA, m-RNA görevi yürütür

REPLİKASYONU;REPLİKASYONU; Nukleusta olanlarNukleusta olanlar

OrthomyxviruslarOrthomyxviruslar BornaviruslarBornaviruslar

Sitoplazmada olanlarSitoplazmada olanlar RhopdoviruslarRhopdoviruslar ParamyxoviruslarParamyxoviruslar

Genomlarının segmentli olup, olmamalarına göre: Genomlarının segmentli olup, olmamalarına göre: 1) Segmentsiz genomu olanlar1) Segmentsiz genomu olanlar

BornaviridaeBornaviridae ParamyxoviridaeParamyxoviridae

RhapdoviridaeRhapdoviridae 2)2) Segmentli genomu olanlar Segmentli genomu olanlar

İnfluenzae (7-8)İnfluenzae (7-8) Kırım- Kongo HH (2)Kırım- Kongo HH (2) Lassa Humması (3)Lassa Humması (3)

3)3) Segmentlerden en az biri pozitif yönelimli diğerleri negatif Segmentlerden en az biri pozitif yönelimli diğerleri negatif yönelimli yönelimli

AMBİSENSEAMBİSENSE* * Arenaviruslar, BunyaviruslarArenaviruslar, Bunyaviruslar

VI- Tek iplikli (Diploid), RT Taşıyan pozitif RNA VI- Tek iplikli (Diploid), RT Taşıyan pozitif RNA viruslarıvirusları

RETROVİRUSLARRETROVİRUSLAR– Replikasyon süreci iki dönemdeReplikasyon süreci iki dönemde

Erken dönem (Sitoplazmada)Erken dönem (Sitoplazmada)– RT aktivitesi ileRT aktivitesi ile

(+) RNA’dan-(-) DNA(+) RNA’dan-(-) DNA (-) DNA’dan- (+) DNA (-) DNA’dan- (+) DNA

Nukleus porunda geçişNukleus porunda geçiş– Preintegrasyon kompleksiPreintegrasyon kompleksi

İki iplikli v - DNA oluşumuİki iplikli v - DNA oluşumu IN. (İntegraz)IN. (İntegraz) P17 (Matrix Pr)P17 (Matrix Pr) WprWpr

Geç dönem (Nukleusda)Geç dönem (Nukleusda)– Proviral DNA’danProviral DNA’dan

Hücresel RNA polimerazla-Hücresel RNA polimerazla- Transkripsiyon Transkripsiyon RNA transkriptleri oluşurRNA transkriptleri oluşur

**Genomik RNA ve mRNA’lar oluşurGenomik RNA ve mRNA’lar oluşur

– Viral genom ve proteinler Viral genom ve proteinler (Enkapsidasyon)(Sitoplazmada)(Enkapsidasyon)(Sitoplazmada)– Sitoplazma zarında olgunlaşma ve salınım Sitoplazma zarında olgunlaşma ve salınım

Viral proteaz katkısıylaViral proteaz katkısıyla

VII- Kısmi Çift İplikli DNA VirüsleriVII- Kısmi Çift İplikli DNA Virüsleri((% 70 çift, %30 tek iplik)% 70 çift, %30 tek iplik)

Hepatit B virusu (HBV)Hepatit B virusu (HBV)– REPLİKASYON SÜRECİREPLİKASYON SÜRECİ

Sitoplazmada;Sitoplazmada;– Kapsidten ayrılan genom (rc DNA- Kısmi DNA)Kapsidten ayrılan genom (rc DNA- Kısmi DNA)

ÇEKİRDEKTEÇEKİRDEKTE– Viral enzimlerce kısa ipliği düzeltirViral enzimlerce kısa ipliği düzeltir– Kovalen bağlarla bağlı, kapalı, sirküler Kovalen bağlarla bağlı, kapalı, sirküler DNADNA (ccc- DNA) oluşur (ccc- DNA) oluşur – Hücresel Hücresel RNA polimeraz-IIRNA polimeraz-II yardımıyla yardımıyla TRANSKRİPSİYONTRANSKRİPSİYON

3.5 kb.lık pregenomik RNA (pg RNA)3.5 kb.lık pregenomik RNA (pg RNA) 2.4, 2.1 diğer subgenomik m-RNA 2.4, 2.1 diğer subgenomik m-RNA

SİTOPLAZMA SİTOPLAZMA – 3.5 Kb’lık pg RNA’dan 3.5 Kb’lık pg RNA’dan

Kapsid içinde Kapsid içinde ** RT ileRT ile

** (-) DNA (tam) (-) DNA (tam)** (+) DNA (eksik) (+) DNA (eksik)

Diğer 2.4 ve 2.1 m RNA’danDiğer 2.4 ve 2.1 m RNA’dan ** Zarf proteinleri Zarf proteinleri

Viryon olgunlaşmasıViryon olgunlaşması

VİRÜS DIŞI SUBVİRAL VİRÜS DIŞI SUBVİRAL AJANLARAJANLAR

VİROİDLER;VİROİDLER;– SatelletSatellet(uydu) subviral ajanlardır(uydu) subviral ajanlardır– Küçük(<5nm), 250-500 nükleotidliKüçük(<5nm), 250-500 nükleotidli– Çembersel, tek iplikli Çembersel, tek iplikli RNARNA’lı’lı– Çıplak, otonom replike olan moleküllerdirÇıplak, otonom replike olan moleküllerdir– Enfekte hücrenin çekirdeğinde replike olurlarEnfekte hücrenin çekirdeğinde replike olurlar

Konağın DNA’ya bağımlı RNA polimeraz ile olurKonağın DNA’ya bağımlı RNA polimeraz ile olur– Protein kılıfları yokturProtein kılıfları yoktur

Isı ve formaline dirençlidirIsı ve formaline dirençlidir– Hepatit Delta virusuHepatit Delta virusu viroid benzeri patojendir viroid benzeri patojendir

32 nm büyüklüğünde32 nm büyüklüğünde Ancak 1700 nükleotid vardırAncak 1700 nükleotid vardır Çevresinde protein kılıf vardırÇevresinde protein kılıf vardır

VİRUSOİDLER;VİRUSOİDLER;– SatellitSatellit, , subviralsubviral RNA ajanlardır RNA ajanlardır– Viroidler gibi küçükViroidler gibi küçük(<5nm)(<5nm) yapılar yapılar– Satellit(uydu) moleküllerdirSatellit(uydu) moleküllerdir– Viroidlerden farklıViroidlerden farklı

Konak hücrenin veya yardımcı virus Konak hücrenin veya yardımcı virus RNA’ya RNA’ya bağımlı RNA polimerazbağımlı RNA polimeraz ile replike olurlar ile replike olurlar

– Örn;Örn; Tütün Benekli VirusuTütün Benekli Virusu

PRİONLAR;PRİONLAR;– Protein içeren Protein içeren (PrP:Protein infeksiyöz partikül),(PrP:Protein infeksiyöz partikül),

küçük(<25nm partikül), enfeksiyöz glikoprotein küçük(<25nm partikül), enfeksiyöz glikoprotein yapılardıryapılardır

– 1982 yılında ilk defa 1982 yılında ilk defa PRUSİONERPRUSİONER;; PriyonPriyon adını vermiştir adını vermiştir

– MSS’de;MSS’de; Kronik, progresif ve defektifKronik, progresif ve defektif bozukluk olur bozukluk olur Hastalıklar ölümle sonuçlanırHastalıklar ölümle sonuçlanır Hastalık inkübasyon süreleri uzundurHastalık inkübasyon süreleri uzundur Hastalık,Hastalık,

– Enfekte dokuların enjeksiyonu ile geçebilirEnfekte dokuların enjeksiyonu ile geçebilir– Tranmissible Spongioforu Encephalopaty(TSE)Tranmissible Spongioforu Encephalopaty(TSE)

Hastalık PatolojisiHastalık Patolojisi– Beyin dokularında hafif enflamasyonBeyin dokularında hafif enflamasyon– Reaktif antrositosizReaktif antrositosiz– Küçük vakuoller(Küçük vakuoller(SPONGİOFORM SPONGİOFORM değişiklikleri) ve değişiklikleri) ve

AMİLOİD AMİLOİD birikimdirbirikimdir

Priyon Proteini;Priyon Proteini;– Çalışan en fazla Çalışan en fazla Scrapie Priyon(PrPsc)Scrapie Priyon(PrPsc)– PrP (Proteaza dirençli protein)’dirPrP (Proteaza dirençli protein)’dir– 27.30 k.dal. Ağırlığındadır(Prp 27-30)27.30 k.dal. Ağırlığındadır(Prp 27-30)– Priyon içinde bir kromozom tarafından kodlanırPriyon içinde bir kromozom tarafından kodlanır– TSE’li beyin dokularında saptanırTSE’li beyin dokularında saptanır

Hastalıkları;Hastalıkları;– İnsanlarda;İnsanlarda;

KURU, CJH, NVCJHKURU, CJH, NVCJH Gerstmann-Strausler-Sheinke Sendromu Gerstmann-Strausler-Sheinke Sendromu

(GSS)(GSS) Fatal Familian İnsomnia (FFİ)Fatal Familian İnsomnia (FFİ)

– Hayvanlarda;Hayvanlarda; BSE(Bovine Spongioform Enceph.)BSE(Bovine Spongioform Enceph.)

--Deli dana hastalığıDeli dana hastalığı

-1981 yılında İngiltere’de-1981 yılında İngiltere’de

Ortaya Çıkışı-Bulaşı(CJH)Ortaya Çıkışı-Bulaşı(CJH)– SporadikSporadik

%80-85%80-85 Kendiliğinden ve bilinmeyen nedenle ortaya çıkarKendiliğinden ve bilinmeyen nedenle ortaya çıkar

– İyatrojenikİyatrojenik %5’ini oluşturur%5’ini oluşturur MEDİKAL PROSEDÜRLERMEDİKAL PROSEDÜRLER sonucu sonucu

-Kadatra kaynaklı hipofiz -Kadatra kaynaklı hipofiz hormon alımı hormon alımı (Gonodotropik)(Gonodotropik)

-Kornea transplantasyon-Kornea transplantasyon-Duramatter inplantasyon -Duramatter inplantasyon -Kontamine beyin cerrahisi -Kontamine beyin cerrahisi

aletlerialetleri– Familyal (Kalıtsal)Familyal (Kalıtsal)

%10-15%10-15 Aile içinde PrP geninde mutasyonlara bağlıAile içinde PrP geninde mutasyonlara bağlı

– Prion Hastalıkları;Prion Hastalıkları; Hem enfeksiyöz hem kalıtsal özellik bakımından Hem enfeksiyöz hem kalıtsal özellik bakımından

tüm hastalıklardan farklılık gösterirler.tüm hastalıklardan farklılık gösterirler.

– Kan ve kan ürünleri ile bulaşmayla ilgili kanıt yokKan ve kan ürünleri ile bulaşmayla ilgili kanıt yok

Fiziksel ve kimyasal Fiziksel ve kimyasal inaktivasyonlara dirençlidirinaktivasyonlara dirençlidir

– Sadece;Sadece; 1N NaOH’de, oda sıcaklığında 1 1N NaOH’de, oda sıcaklığında 1

saat bekletmesaat bekletme %5’lik hipokloritte%5’lik hipokloritte Yüksek ısıdaki buhar otoklava Yüksek ısıdaki buhar otoklava

dayanıksız(132 dayanıksız(132 ººC’de 4.5 saat)C’de 4.5 saat)

TANI VE KORUNMATANI VE KORUNMA

–TANITANI

Premortem :Premortem :

Klinik belirtilerle; Familyal hastalıklarda moleküler yöntemlerle (PCR)

lökositlerden elde edilen DNA lardan PRP gen mutasyonları lökositlerden elde edilen DNA lardan PRP gen mutasyonları bakılabilirbakılabilir..

Postmortem Histopatoloji

Tanıda altın standartTanıda altın standart Deney hayvanlarına bulaştırmak, özellikle transgenik

farelere

KORUNMAKORUNMA Prion hastalığı olanlarda cerrahi müdahaleden Prion hastalığı olanlarda cerrahi müdahaleden

kaçınılmalıdır.kaçınılmalıdır.

Bilinen DAS yöntemleriyle inaktive Bilinen DAS yöntemleriyle inaktive edilemediklerindenedilemediklerinden

fenol gibi proteini denatüre edici organik fenol gibi proteini denatüre edici organik çözücülerçözücüler

NaOH, nAcloNaOH, nAclo 132 132 ººC’ de 4 buçuk saat otoklavlama C’ de 4 buçuk saat otoklavlama

kullanılabilirkullanılabilir

Tedavi:Tedavi:– Henüz standart bir tedavi modeli yok Henüz standart bir tedavi modeli yok – Aşırı Prp ekspresyonunu engelleyici kimyasal Aşırı Prp ekspresyonunu engelleyici kimyasal

maddelerin etkili olabileceğimaddelerin etkili olabileceği– Prp’in etken mi yoksa ko-faktor mü konusu Prp’in etken mi yoksa ko-faktor mü konusu

tartışmalıdır. Bundan dolayı tedavi arayışları tartışmalıdır. Bundan dolayı tedavi arayışları sürmektedir.sürmektedir.