Łukasz kowalski prawidłowa agrotechnika‚owa...na podatność pszenicy na choroby podstawy...

Prawidłowa agrotechnika PSZENICY

OZIMEJ

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskiePublikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu III Pomocy Technicznej

Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Publikacja opracowana na zlecenie Opolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego.

Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Agnieszka Krawczyk Łukasz Kowalski

2 3

WSTĘP

Pszenica ozima jest główną rośliną uprawianą na terenie woj. opolskiego. Areał uprawy tego gatunku w 2014 roku wyniósł ponad 140 tys. ha (GUS 2015). Na

Opolszczyźnie uprawia się przede wszystkim formę ozimą pszenicy, a plony uzyski-wane w wielu gospodarstwach przekraczają poziom 90 dt/ha.

Pszenica ozima ma duże znaczenie gospodarcze. Ziarno wykorzystywane jest do celów: konsumpcyjnych (do produkcji mąki, makaronu, ciastek), paszowych (ziarno pszenne, otręby pszenne) i energetycznych (słoma).

W związku z realizacją zasad integrowanej ochrony roślin, która obowiązuje od 1 stycznia 2014 roku podstawą produkcji pszenicy musi być wykorzystanie w pierwszej kolejności wszystkich metod niechemicznych (hodowlanych, agrotechnicznych, biolo-gicznych, mechanicznych), które ograniczą występowanie patogenów zagrażających pszenicy. Zabiegi chemiczne stosuje się dopiero wówczas, kiedy wyżej wymienione metody nie pozwalają na utrzymanie nasilenia patogenów poniżej progów ekono-micznej szkodliwości.

BIOLOGIA I ROZWÓJ PSZENICY OZIMEJ

Pszenica ozima (Triticum aestivum L.) należy do klasy roślin jednoliściennych, do rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Najbardziej charakterystycznymi cechami

morfologicznymi rodziny są: system korzeniowy wiązkowy, źdźbło składające się z kilku odcinków, zwanych międzywęźlami, połączonych węzłami. Kwiaty zebrane są w kwia-tostan – kłos, składający się z osadki kłosowej, na której pięterku osadzone są pojedyncze kłoski. Owocem jest ziarniak, którego podstawowymi częściami są: okrywa owocowo – nasienna, bielmo i zarodek. Masa 1000 ziarn wynosi średnio 35-50 gramów.

Fazy rozwojowe pszenicy ozimej

Prawidłowa agrotechnika pszenicy ozimej opiera się na znajomości faz rozwojowych rośliny, ponieważ zalecenia uprawowe odnoszą się do stanu rozwoju roślin określa-nych w ten sposób.

Jednym z międzynarodowych systemów określających poszczególne fazy rozwoju zbóż jest skala BBCH. W systemie tym cały rozwój rośliny w okresie wegetacyjnym został podzielony na 10 etapów podstawowych (główne fazy rozwojowe). Główne fazy wzrostu i rozwoju opisano stosując numerację od 0 do 9. Dodatkowo każda główna faza rozwojowa została podzielona na 10 podrzędnych faz, które umożliwiają np. precyzyjne określenie terminu zabiegu, albo momentu oceny skuteczności użytego pestycydu. Tak więc rozwój rośliny można zapisać w postaci prostego dwucyfrowego kodu, gdzie: pierwsza cyfra oznacza główną fazę rozwojową rośliny, natomiast druga fazę podrzędną, np. w głównej fazie strzelania w źdźbło (BBCH 3), etap pełni strzelania

Opracowanie merytoryczne: dr inż. Agnieszka Krawczyk mgr inż. Łukasz Kowalski

Opracowanie graficzne, skład i druk:

www.agenda.net.pl

Publikacja opracowana na zlecenie Opolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Łosiowie na podstawie Umowy Nr R.U.DOW.042.1.1.2015 zawartej w dniu 22 stycznia 2015 r. z Województwem Opolskim

ISBN 978-83-60304-63-1

Egzemplarz bezpłatny

4 5

w źdźbło, który ma miejsce tuż przed pojawieniem się liścia flagowego oznaczany jest liczbą BBCH 35.

Precyzyjne określanie faz rozwojowych pszenicy pozwala na wykonanie zabiegów agrotechnicznych w optymalnym terminie (BBCH 31–32)

Fazy rozwojowe zbóż (skala BBCH)

0: Kiełkowanie00 Suchy ziarniak01 Początek pęcznienia, ziarniak miękki typowej wielkości03 Koniec pęcznienia, ziarniak napęczniały05 Korzeń zarodkowy wydostaje się z ziarniaka06 Korzeń zarodkowy wzrasta, widoczne włośniki i korzenie boczne07 Pochewka liściowa (koleoptyl) wydostaje się z ziarniaka09 Pochewka liściowa (koleoptyl) przebija się na powierzchnię gleby (pękanie gleby)

1: Rozwój liści1,2

10 Z pochewki liściowej wydobywa się pierwszy liść (szpilkowanie)11 Faza 1 liścia12 Faza 2 liścia13 Faza 3 liścia1. Fazy trwają aż do …19 Faza 9 lub więcej liści

2: Krzewienie3

20 Brak rozkrzewień21 Początek fazy krzewienia: widoczne 1 rozkrzewienie22 Widoczne 2 rozkrzewienia23 Widoczne 3 rozkrzewienia2. Fazy trwają aż do …29. Koniec fazy krzewienia. Widoczna maksymalna liczba rozkrzewień

3: Strzelanie w źdźbło, wzrost pędu na długość30 Początek wzrostu źdźbła: węzeł krzewienia podnosi się, pierwsze między-

węźle zaczyna się wydłużać, szczyt kwiatostanu co najmniej 1 cm nad węzłem krzewienia

31 1 kolanko co najmniej 1 cm nad węzłem krzewienia32 2 kolanko co najmniej 2 cm nad kolankiem 133 3 kolanko co najmniej 2 cm nad kolankiem 23. Fazy trwają aż do …37 Widoczny liść flagowy, ale jeszcze nie rozwinięty, kłos zaczyna pęcznieć39 Faza liścia flagowego: liść flagowy całkowicie rozwinięty, widoczny języczek (ligula)

ostatniego liścia

4: Grubienie pochwy liściowej liścia flagowego (rozwój kłosa w pochwie liściowej)41 Początek grubienia (nabrzmiewania) pochwy liściowej liścia flagowego, wczesna

faza rozwoju kłosa, wiechy

1 liść jest rozwinięty wówczas, gdy widoczny jest jego języczek lub szczyt następnego liścia2 krzewienie lub wydłużanie łodygi może nastąpić wcześniej niż w fazie 13, wówczas opis kontynuowany jest w fazie 213 jeżeli wydłużenie pędu zaczyna się przed końcem krzewienia wówczas opis kontynuowany jest w fazie 30

6 7

43 Widoczna nabrzmiała pochwa liściowa liścia flagowego45 Końcowa faza nabrzmiewania pochwy liściowej liścia flagowego, późna faza roz-

woju kłosa, wiechy47 Otwiera się pochwa liściowa liścia flagowego49 Widoczne pierwsze ości

5: Kłoszenie51 Początek kłoszenia: szczyt kwiatostanu wyłania się z pochwy, widoczny pierwszy

kłosek52 Odsłania się 20% kwiatostanu53 Odsłania się 30% kwiatostanu54 Odsłania się 40% kwiatostanu55 Odsłania się 50% kwiatostanu56 Odsłania się 60% kwiatostanu57 Odsłania się 70% kwiatostanu58 Odsłania się 80% kwiatostanu59 Zakończenie fazy kłoszenia, wszystkie kłoski wydobywają się z pochwy, kłos (wie-

cha) całkowicie widoczny

6: Kwitnienie61 Początek fazy kwitnienia: widoczne pierwsze pylniki65 Pełnia fazy kwitnienia, wykształconych 50% pylników69 Koniec fazy kwitnienia, wszystkie kłoski zakończyły kwitnienie, widoczne zaschnięte

pylniki

7: Rozwój ziarniaków71 Dojrzałość wodna: pierwsze ziarniaki wodniste, osiągnęły połowę typowej

wielkości73 Początek dojrzałości mlecznej75 Pełna dojrzałość mleczna ziarniaków, ziarniaki osiągnęły typową wielkość, źdźbło

zielone77 Dojrzałość późno-mleczna ziarniaków

8: Dojrzewanie83 Początek dojrzałości woskowej ziarniaków85 Dojrzałość woskowa miękka, ziarniaki łatwo rozcierają się między placami87 Dojrzałość woskowa twarda, ziarniaki łatwo łamać paznokciem89 Dojrzałość pełna, ziarniaki twarde, trudne do podzielenia paznokciem

9: Zamieranie92 Dojrzałość martwa, ziarniaki bardzo twarde, nie można w nie wbić paznokcia93 Ziarniaki luźno ułożone w kłosie, mogą się osypać97 Roślina więdnie i zamiera99 Zebrane ziarno, okres spoczynku

WYMAGANIA KLIMATYCZNE

Wzrost i rozwój pszenicy ozimej w dużym stopniu uzależniony jest od warunków pogodowych panujących podczas całego sezonu wegetacji. Pszenica ozima ma

niewielkie wymagania cieplne, jednak temperatura powietrza w okresie jesiennym ma duży wpływ na równomierne wschody, krzewienie roślin, ich hartowanie oraz na prze-zimowanie. Okresem krytycznym dla pszenicy jest zima, w szczególności bezśnieżna i mroźna. Obok cech odmianowych na zwiększenie mrozoodporności korzystnie wpływają:– terminowy siew – rośliny mogą lepiej zahartować się przed zimą (rośliny, które mają

4–5 liści posiadają wystarczający zapas składników odżywczych, a komórki siłę osmotyczną, które wpływają na odpowiednie przezimowanie rośliny),

– wysoka zasobność gleby w przyswajalny fosfor, potas i magnez oraz siarkę, a także mangan i miedź,

– przebieg pogody przed zimą – duża ilość słonecznych dni i powolny spadek tempe-ratury późną jesienią.

Niskie temperatury i brak okrywy śnieżnej mogą przyczynić się do całkowitego wymarznięcia pszenicy ozimej (pole doświadczalne OODR 15.03.2012 r.)

8 9

Obok wymarzania, pszenica ozima w trakcie zimy narażona jest na wiele innych uszko-dzeń, takich jak:– wysmalanie – zachodzi wówczas, gdy przy braku okrywy śnieżnej wieją suche

i mroźne wiatry. Wysuszają one roślinę, która nie może pobrać wody z zamarzniętej gleby i w konsekwencji ginie, a liście i źdźbła wyglądają jak spalone.

Uszkodzenia pszenicy ozimej spowodowane przez mroźne wiatry przy braku okrywy śnieżnej (wysmalanie)

– wyprzenie – występuje wtedy, gdy obfite opady śniegu spadną na niezamarzniętą glebę. Pod taką okrywą utrzymuje się temperatura ok. 0oC, wskutek czego rośliny silniej oddychają niż wtedy, gdy ziemia jest całkowicie zamarznięta. Gromadzą się duże ilości CO2 i rośliny duszą się. Po roztopach ich części nadziemne są brunatne, nadgniłe, pokryte pleśnią śniegową.

– wysadzenie – rośliny leżą rozpłaszczone, wysadzone z gleby z rozerwanymi korze-niami. Przyczyną tych uszkodzeń są duże wahania temperatury w krótkim czasie, zimą i na przedwiośniu.

– wymoknięcie roślin – powodować je mogą szybkie roztopy i długotrwałe zalanie pól, szczególnie narażone są obniżenia terenu, bez możliwości odpływu wody oraz pola na których zaniedbano melioracje.

Plon pszenicy ozimej uzależniony jest od warunków pogodowych, w tym w głównej mierze od ilości opadów. Znaczenie ma nie tylko ilość, ale również ich rozkład w trakcie sezonu wegetacji. Pszenica ozima odznacza się dużymi potrzebami wodnymi. Współ-czynnik transpiracji wynosi 400–500 l/kg s.m., co oznacza, że na wyprodukowanie

1 kg suchej masy rośliny muszą pobrać 400 -500 litrów wody. Pszenica szczególnie źle reaguje na brak wody w okresie od fazy krzewienia do końca fazy strzelania w źdźbło, a niektóre odmiany nawet do początku kwitnienia. Zarówno brak, jak i nadmiar wody może szkodzić roślinom. Zbyt wysokie opady mogą powodować przedłużenie się wegetacji i opóźnienie dojrzewania roślin, zwiększając jednocześnie porażenie roślin przez choroby grzybowe. Nadmiar opadów może przyczyniać się również do wylega-nia roślin oraz porastania ziarna.

WYMAGANIA GLEBOWE

Pszenica ma największe wymagania glebowe spośród wszystkich zbóż ozimych. Jest to wynik stosunkowo słabo rozwiniętego systemu korzeniowego. Z tego względu

pszenica ozima powinna być uprawiana na glebach strukturalnych o dobrej pojemno-ści wodnej oraz zasobnych w składniki pokarmowe. Zboże to zaleca się uprawiać na glebach kompleksów pszennego bardzo dobrego i dobrego (klasa I do IIIb), żytniego bardzo dobrego (klasa IIIa i IIIb), pszennego górskiego i zbożowego górskiego oraz zbożowo-pastewnego mocnego. Pszenicę ozimą można zasiać na słabszych glebach, na przykład kompleksu żytniego dobrego (klasa IVa i IVb), lecz wówczas należy zwró-cić większą uwagę na dobór odmiany, a glebę utrzymywać w wysokiej kulturze. Na słabszych glebach nie powinno się stosować zbyt wielu uproszczeń i „oszczędnych technologii”.

PSZENICA OZIMA W ZMIANOWANIU

Pszenica ozima ma największe spośród wszystkich zbóż wymagania dotyczące miej-sca w zmianowaniu. Wybór właściwego przedplonu jest istotny głównie ze względu

na podatność pszenicy na choroby podstawy źdźbła i systemu korzeniowego tzw. choroby podsuszkowe. Zalicza się do nich: zgorzel podstawy źdźbła, fuzaryjną zgo-rzel podstawy źdźbła i korzeni, łamliwość źdźbła zbóż i traw, ostrą plamistość oczkową. Ich występowanie i nasilenie jest ściśle związane z udziałem zbóż, a szczególnie psze-nicy i jęczmienia w strukturze zasiewów. Z tego względu najgorszym przedplonem dla pszenicy ozimej są: pszenica, jęczmień i żyto. Jeśli zakładamy uprawę dwóch roślin zbożowych po sobie to pszenicę powinniśmy uprawiać w pierwszym roku.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na obniżenie plonu pszenicy ozimej uprawia-nej po zbożach jest mniejsza obsada kłosów oraz większy udział źdźbeł najniższych, o mniejszym potencjale plonotwórczym. Po „złych przedplonach” plon pszenicy spada o 15–25% w stosunku do plonów zebranych po „przedplonach dobrych” tj. rośliny niezbożowe. Niekorzystny przedplon wpływa również na pogorszenie parametrów jakościowych ziarna. Najlepszymi i zalecanymi przedplonami dla pszenicy ozimej są rzepak, rośliny okopowe oraz rośliny bobowate (dawniej motylkowate).

10 11

Lp. Odmiana

Optymalny terminsiewu przedplon

rzepak ozimy

Optymalny terminsiewu przedplonpszenica ozima

Średnia

2014 2013–2014 2014 2013–

2014 2014 2013–2014

Wzorzec dt/ha 112,6 98,6 96,4 91,9 104,5 95,222 Linus LOZ 97 103 108 105 102 104

23 Meister 113 107 101 97 107 102

24 Astoria 98 95 104 102 101 99

25 Praktik 104 97 105 97 105 97

26 Platin 108 105 108 104 108 104

27 Estivus 115 110 109 105 112 108

28 Lavantus 100 - 103 - 102 -

29 Brilliant LOZ 116 105 110 104 113 104

30 Galvano 92 97 111 111 101 104

31 Julius LOZ 103 101 91 94 97 98

32 Opus 113 109 105 103 109 106

33 Pamier LOZ 113 105 97 98 105 102Wzorzec – średnia dla wszystkich badanych odmian LOZ – Lista Odmian ZalecanychŹródło: Wyniki wstępne doświadczeń terenowych za 2014 rok, OODR Łosiów

UPRAWA ROLI

Celem uprawy przedsiewnej jest stworzenie jak najlepszych warunków do wzrostu i rozwoju pszenicy ozimej, poprzez: poprawę stosunków powietrzno-wodnych

gleby, udostępnienie składników pokarmowych roślinom oraz redukcję agrofagów. Prawidłowa uprawa roli wpływa na wielkość plonu i decyduje o efektywności pro-dukcji. Rola przygotowana pod zasiewy powinna stwarzać takie warunki, aby ziarno było umieszczane na jednakowej głębokości (2–3 cm). Na liczbę i kolejność zabiegów uprawowych wpływa: rodzaj przedplonu, metoda uprawy, a także zwięzłość i uwilgot-nienie gleby. Przy uprawie pszenicy ozimej po przedplonach wcześnie schodzących z pola warto (co jest zalecane w Integrowanej Ochronie Roślin) wykonać podorywkę, a następnie pielęgnować ją po to, aby zatrzymać w glebie jak najwięcej wilgoci. Glebę po zbiorze przedplonu można przygotować np. kultywatorem podorywkowym, broną talerzową lub innymi narzędziami, a w trakcie siewu doprawić agregatem uprawowo-siewnym. Uprawa roli przed siewem powinna być wykonana na tyle wcześniej, aby przywrócony został naturalny podsiąk wody, umożliwiający szybsze i równomierne wschody roślin następczych.

W tabeli 1 zestawiono plonowanie pszenicy ozimej w Łosiowie (doświadczenie PDOiR), uprawianej po rzepaku ozimym i pszenicy ozimej w optymalnym terminie siewu na intensywnym poziomie agrotechniki. Przy porównaniu dwóch wariantów agrotech-nicznych pszenica ozima, średnio w 2-leciu (2013–2014) plonowała wyżej po rzepaku ozimym (98,6 dt/ha) niż po pszenicy ozimej (91,9 dt/ha). W 2014 roku średni plon ziarna po rzepaku był o 16,2 dt/ha wyższy niż po pszenicy. Do najlepiej plonujących odmian uprawianych po rzepaku ozimym należały: Jenga, Patras, Kepler, a po pszenicy ozimej Galvano, Arkadia, Jenga.

Tabela 1. Pszenica ozima. Plon ziarna przy 14% wilgotności (% wzorca) w różnych wariantach agrotechnicznych na intensywnym poziomie

agrotechniki – a2. Łosiów. Lata zbioru 2014, 2013–2014.

Lp. Odmiana

Optymalny terminsiewu przedplon

rzepak ozimy

Optymalny terminsiewu przedplonpszenica ozima

Średnia

2014 2013–2014 2014 2013–

2014 2014 2013–2014

Wzorzec dt/ha 112,6 98,6 96,4 91,9 104,5 95,21 Figura 87 90 96 99 91 94

2 KWS Ozon LOZ 109 104 99 101 104 102

3 Patras LOZ 118 112 95 100 106 106

4 Artist 103 - 94 - 98 -

5 Rapsodia 90 95 89 95 89 95

6 Bogatka 80 85 87 91 84 88

7 Smuga 72 87 109 102 90 94

8 Legenda LOZ 117 108 94 99 106 103

9 Jenga 113 113 104 105 108 109

10 Mulan LOZ 95 95 96 96 95 96

11 Muszelka 84 89 98 96 91 93

12 Ostroga o LOZ 90 94 94 94 92 94

13 Bagou 95 94 99 95 97 95

14 Bamberka LOZ 101 103 98 104 99 103

15 Smaragd 102 103 97 103 100 103

16 Banderola 88 95 101 103 95 99

17 Jantarka 79 90 88 96 84 93

18 Kepler 115 110 95 98 105 104

19 Kredo 100 105 105 103 102 104

20 Sailor LOZ 89 93 98 96 93 95

21 Arkadia LOZ 102 102 111 106 107 104

12 13

Starannie wyrównane pole pod zasiewy umożliwia poprawne wschody roślin

NAWOŻENIE PSZENICY OZIMEJ

Prawidłowy wzrost i rozwój roślin warunkowany jest przez: dostępność światła, odpowiednią temperaturę powietrza i gleby, wodę i składniki pokarmowe. Niedo-

bór, bądź nadmiar w/w czynników może prowadzić do strat zarówno w plonie, jak i w jego jakości. Dostępność przyswajalnych form składników pokarmowych, niezależ-nie od systemu produkcji rolnej jest jednym z najważniejszych czynników wpływają-cych na wielkość i jakość plonu.

Pszenica jest najbardziej wymagającym zbożem, zarówno pod względem stanowi-ska i kultury gleby, jak i również nawożenia. Wymaga gleb o uregulowanym odczynie (pH 6,0–6,5), z przynajmniej średnim poziomem dostępności fosforu, potasu i magnezu w glebie. Z plonem 1 t ziarna i odpowiednią ilością słomy pobiera przeciętnie (wg różnych autorów): 26–28 kg azotu (N), 11 kg fosforu (P2O5), 19 kg potasu (K2O), 5 kg wapnia (CaO), 4 kg magnezu (MgO), 3,5 kg siarki (S), wykazuje również dużą wrażliwość na niedobór miedzi i manganu.

Jesienne nawożenie pszenicy ozimej

Uzyskanie wysokich plonów pszenicy o dobrych parametrach jakościowych jest moż-liwe, jeśli stworzymy roślinom optymalne warunki wzrostu i rozwoju już we wczesnych fazach rozwojowych. Rośliny powinny być zabezpieczone w składniki żywieniowe już jesienią. W jesiennym nawożeniu należy przede wszystkim uwzględnić fosfor i potas.

Jedną z funkcji fosforu jest stymulacja rozwoju systemu korzeniowego. Dobrze roz-winięty system korzeniowy to większe pobranie składników pokarmowych, łatwiejszy dostęp do wody, większa odporność rośliny na stresy wywołane niedoborem wody (susza). Stąd pierwiastek ten pożądany jest w dużych ilościach już w początkowej fazie rozwoju roślin. Z tego względu fosfor najlepiej jest zastosować w całości jesienią, na 10-14 dni przed siewem pszenicy, tak aby zapewnić roślinom dobry start. Nawóz należy równomiernie wysiać na powierzchni pola i wymieszać z glebą na głębokość 10-20 cm. Startowe odżywienie roślin fosforem wymaga zastosowania minimum 20 kg P205, nawet w przypadku gdy zawartość fosforu w glebie jest wysoka.

Potas natomiast reguluje gospodarkę wodną, a rośliny pobierają największe jego ilo-ści w okresie od fazy strzelania w źdźbło do kwitnienia. Oznacza to, że powinien być on dostępny w glebie nie tylko w początkowych fazach rozwoju roślin, ale również w okresie późniejszym. Z uwagi na to, że potas jest pierwiastkiem łatwo przemiesz-czającym się w glebie, nawożenie tym składnikiem wymaga uwzględnienia warunków glebowych. Na glebach zwięzłych i średnich należy stosować go przedsiewnie, na gle-bach lżejszych, gdzie pierwiastek ten jest łatwiej wymywany, korzystniej jest wysiewać go w dwóch dawkach: pierwszą przed siewem ziarna, drugą na przedwiośniu (1/3 cał-kowitej dawki nawozowej).

Nawożenie fosforem i potasem przed siewem lub w systemie dawek dzielonych z podziałem na dawkę jesienną i startową przed ruszeniem wegetacji pozwala unik-nąć skutków produkcyjnych powodowanych niedoborem tych składników. Niedobór tych pierwiastków może spowodować redukcję systemu korzeniowego (powierzch-niowe ukorzenianie się roślin, co w warunkach suszy powoduje spadek plonu), słabe krzewienie, mniejszą masę tysiąca ziaren, a także gorszej jakości ziarno, zmniejszoną odporność roślin na działanie niskich temperatur, czy też większą podatność roślin na choroby grzybowe i wyleganie.

14 15

Jesienne stosowanie azotu w pszenicy jest wymagane wówczas, gdy roślina ta upra-wiana jest po zbożach, wówczas stosujemy 20-30 kg N/ha. Uprawa po dobrych przed-plonach (rzepak, rośliny bobowate, burak) nie wymaga przedsiewnego stosowania azotu.

Wiosenne nawożenie pszenicy ozimej

Wiosenne wznowienie wegetacji to okres intensywnego pobierania składników pokar-mowych. Azot ma największy wpływ na wzrost, rozwój i produktywność roślin, a jego wczesna aplikacja gwarantuje dobry start roślinom. Każde opóźnienie w dostarczeniu składnika żywieniowego wpływa na końcowy efekt plonowania.

Wiosenną dawkę nawozu azotowego nie należy ustalać „z góry”, ponieważ powinna ona uwzględniać: zarówno zapotrzebowanie rośliny na azot, jak również jego pokrycie z rezerw glebowych.

Wczesnowiosenne nawożenie azotem należy przeprowadzić po uprzednim określeniu: stanu roślin po zimie, tj. policzeniu ilości żywych roślin na m2 oraz zawartości Nmin w gle-bie (oznaczeń można dokonać w Stacji Chemiczno-Rolniczej). Ilość Nmin w glebach jest silnie zróżnicowana (waha się od 40 do 100 kg N/ha, a niekiedy po dobrych przedplo-nach może być jeszcze wyższa). Duży wpływ na zawartość azotu w glebie ma również ilość opadów w okresie jesienno-zimowym. Wiosenną dawkę azotu można wyliczyć mnożąc pobranie jednostkowe azotu przez zakładany plon. Następnie od tak wyliczo-nych potrzeb pokarmowych należy odjąć zawartość azotu mineralnego w glebie – Nmin. W przeciętnych warunkach I dawka N (ruszanie wiosennej wegetacji) wynosi 50 kg/ha (od 30 kg N/ha – łany bardzo gęste, do 70–80 kg/ha plantacje rzadkie i osłabione).

Test Nmin to oznaczenie zawartości azotu mineralnego w glebie. Oznaczenia Nmin prowadzone są przez Stacje Chemiczno-Rolnicze dla świeżo pobranych prób z warstwy gleby, w której rozmieszczona jest podstawowa masa korzeni (od 0 do 60 cm jeśli pomiar ma służyć do ustalenia tylko I dawki azotu i do 90 cm, jeżeli wyniki pomiarów mają być wykorzystane do ustalenia całkowitej wiosennej dawki azotu dla roślin).

W nawożeniu pszenicy, obok ustalenia wysokości pierwszej dawki azotu, bar-dzo ważny jest dobór nawozu. W wyborze należy uwzględnić stan plantacji, tak aby nie doprowadzić do nadmiernego krzewienia roślin. Dobór właściwej formy azotu zastosowanej w nawozach mineralnych wczesną wiosną decyduje często o później-szej kondycji łanu, np. nadmierne rozkrzewienie pszenicy, a tym samym zagęszczenie łanu stwarza optymalne środowisko do rozprzestrzeniania się chorób grzybowych.

Próby gleby do oznaczenia zawartości azotu mineralnego w glebie należy pobrać tuż przed wiosennym wznowieniem wegetacji, przed wysianiem nawozów.

We wczesnowiosennym nawożeniu warto zabezpieczyć rośliny dodatkowo w siarkę. Bez siarki efektywność nawożenia azotem, a w związku z tym intensywna uprawa pszenicy, jest praktycznie niemożliwa.

Drugą dawkę azotu, która najczęściej wynosi 40–60 kg N/ha, należy stosować w fazie: początek strzelania w źdźbło (wyczuwalne pierwsze kolanko). Na „dorodne łany” sto-sujemy niższą dawkę azotu (nadmiar pierwiastka jest niepożądany, ponieważ zwięk-sza liczbę nieprodukcyjnych źdźbeł, co prowadzi do nadmiernego zagęszczenia łanu, podatnego na wyleganie) i jej wysiew opóźniamy. Na „słabsze łany” stosujemy więcej azotu i wysiewamy go wcześniej (nawet pod koniec krzewienia).

Trzecia dawka azotu „na kłos” powinna być dostosowana do wysokości spodziewanego plonu ziarna i ilości azotu uwalnianego z zasobów glebowych (jest to uzależnione od przebiegu warunków atmosferycznych). Należy pamiętać, że stosowanie zbyt dużych dawek azotu na kłos może wpływać na zwiększone wyleganie roślin oraz może obni-żyć plon ziarna (jeśli w trakcie wypełniania ziarna występuje susza i brakuje wilgoci w glebie). Do późnego nawożenia warto wykorzystywać nawozy saletrzane z dodat-kiem wapnia i magnezu. Dobre wyniki uzyskuje się również stosując dolistnie mocznik (dawka jakościowa – 4–5% roztwór). Najlepiej sprawdza się to w latach suchych, gdy doglebowo zastosowanego azotu roślina nie może pobrać ze względu na niedobór wody. Trzecia dawka azotu „na kłos” wpływa na liczbę ziaren w kłosie, poprawę wypeł-nienia ziarniaków oraz zwiększa zawartość białka.

16 17

Dolistne dokarmianie pszenicy ozimej

Pszenica ozima (zwłaszcza na stanowiskach słabszych, z dużym udziałem zbóż w struk-turze zasiewów) pozytywnie reaguje na dolistne dokarmianie roślin. Dokarmianie dolistne sprawdza się w warunkach stresowych, tj. susza, niskie, bądź bardzo wysokie temperatury, które ograniczają dostępność pierwiastków z gleby lub gdy dostarczenie tych składników w nawozach stałych, np. w warunkach suszy nie przyniesie oczekiwa-nych rezultatów.

Zastosowanie np. fosforu, którego niedobór objawia się fioletowo-różowymi przebar-wieniami dolnej części łodyg i liści, można złagodzić stosując zabieg dolistny. Ponadto pszenica pozytywnie reaguje na dolistne dokarmianie siarczanem magnezu (siarka zawarta w nawozie ogranicza występowanie chorób grzybowych liści, po spłukaniu przez deszcz łatwo przemieszcza się w glebie i jest dostępna dla roślin).

Mikroskładniki w pszenicy

Pszenica ma największe, spośród zbóż, zapotrzebowanie na miedź i mangan, mniej wrażliwa jest natomiast na niedobór cynku. W tabeli 2 przedstawiono objawy niedo-boru wraz z warunkami im sprzyjającymi, a także skutki produkcyjne.

Tabela 2. Objawy niedoboru miedzi i manganu, warunki ujawnienia niedoborów oraz skutki produkcyjne

Objawy niedoboruWarunki glebowe

sprzyjające niedoborom

Skutki produkcyjne

Miedź zwiędnięty wygląd roślin, lewostronne skręcanie blaszki liściowej, liście wąskie i zwisające z bielącymi wierzchołkami, więdnięcie liści (niezależnie od stanu zaopatrzenia roślin w wodę), brak wykształconych kłosów, bielenie kłosów, krótkie międzywęźla rośliny łatwiej wylegają – cienkie i łamliwe łodygi

gleby piaszczyste, torfowe, bogate w materię organiczną o pH powyżej 6,5, gleby słabo natlenione, długotrwała susza i wysokie temperatury

słabe zawiązywanie nasion, zwiększona podatność na wyleganie, spadek zawartości glutenu i białka, redukcja plonu ziarna

Mangan chloroza młodych liści, chlorotyczne zmiany w postaci punktowych plam pomiędzy nerwami, a przy silnym niedoborze chlorozy przekształcają się w nekrozy, blaszka liściowa zgina się do środka wzdłuż nerwu środkowego.

gleby o odczynie obojętnym i zasadowym; kwaśne świeżo zwapnowane, gleby organiczne, czarnoziemy i czarne ziemie

spadek zawartości białka, słabe wykształcenie ziaren, spadek zdrowotności i zimotrwałości roślin, obniżka plonu

Źródło: Hołubowicz-Kliza G. 2003; Rosada J. i in. 2011 – opracowanie własne

W Polsce wg IUNG PIB obecnie brakuje miedzi oraz boru (około 40% gleb ubogich jest w miedź, a 80% gleb w bor). Natomiast niedobory cynku i manganu występują na około 10% gleb, przy czym niedostatku Zn i Mn należy spodziewać się na glebach o odczynie zasadowym lub świeżo zwapnowanych. W ramach oceny zasobności danego pola w składniki pokarmowe konieczna jest raz na kilka lat kompleksowa ana-liza gleby na zawartość składników pokarmowych, w tym mikropierwiastków.

Niedobory pierwiastków możemy uzupełniać w formie nawozów jednoskładniko-wych bądź wieloskładnikowych, doglebowo lub dolistnie. Przy wyborze nawozu warto kierować się nie tylko ceną produktu, ale również koncentracją składników zawartych w nawozie, np. chelaty Cu, Zn, Mn, Fe są lepiej przyswajalne przez rośliny. Przy czym lepsze efekty plonotwórcze i lepszą przyswajalność składnika uzyskuje się wówczas, gdy tę samą ilość składnika wniesiemy w 2, bądź w 3 zabiegach, a nie w jednej skon-centrowanej dawce.

W przypadku stosowania nawożenia dolistnego najlepsze efekty można uzyskać stosując je w fazach intensywnego wzrostu roślin. Ponadto w nawożeniu dolistnym, należy pamiętać, że ciecz użytkowa powinna być sporządzona bezpośrednio przed zabiegiem. Natomiast podstawowym warunkiem prawidłowego działania mikroskład-ników w uprawie zbóż jest zoptymalizowanie innych czynników agrotechnicznych, tj. właściwa i terminowa uprawa roli, uregulowany odczyn gleby, a także odpowiednie zaopatrzenie roślin w makroskładniki.

DOBÓR ODMIAN

Odmiany pszenicy ozimej, ze względu na jakość ziarna, mąki i ciasta, dzieli się na pięć grup jakościowych:

E – pszenica elitarna (o najlepszych parametrach jakościowych) – odmiany elitarne pszenicy są bardzo odporne na porastanie, charakteryzują się też najlepszą warto-ścią przemiałową, a ich wartość wypiekowa wskazuje na możliwość polepszania wartości wypiekowej słabszych odmian.

A – pszenica jakościowa – odmiany pszenicy jakościowej odznaczają się dużą odpor-nością na porastanie, dobrą wartością przemiałową i bardzo dobrą jakością wypiekową.

B – pszenica chlebowa – jakość tych odmian pozwala na wykorzystanie ziarna do przemiału i wypieku.

K – pszenica na ciastka – odmiany te spełniają wymagania przemysłu cukierniczego, stosowane są przede wszystkim do wypieku ciastek.

C – pszenica pozostała, w tym paszowa – wszystkie odmiany, które nie zostały zakwa-lifikowane do grupy E, A ,B , K.

18 19

Podstawowym rolniczym kryterium oceny odmian pszenicy ozimej jest plon ziarna i jej mrozoodporność (tabela 3). Wybór odmiany jest beznakładowym czynnikiem plonotwórczym. W podjęciu decyzji dotyczącej wyboru odmiany bardzo pomocne są Listy Odmian Zalecanych (LOZ) dla województwa, które są weryfikatorem Krajowego Rejestru i Wspólnotowego Katalogu Odmian. LOZ tworzone są na podstawie wyników badań prowadzonych w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego. Odmiany znajdujące się na tych listach to odmiany wysoko plonujące, o dobrych parametrach jakościowych i właściwościach gospodarczych, najbardziej przydatne do uprawy w województwie opolskim.

Tabela 3. Lista Zalecanych Odmian do uprawy na obszarze województwa opolskiego w 2015 roku

Lp ODMIANA ROK WPISANIA NA LOZ

WARTOŚĆ TECHNOLOGICZNA

ZIMOTRWAŁOŚĆ skala 9o

1 ARKADIA KR 2012 A 6

2 BAMBERKA KR 2011 A 3

3 BRILLIANT CCA 2008 A 3

4 JULIUS CCA 2011 E 5

5 KWS OZON KR 2011 B 4

6 LEGENDA KR 2009 A 6

7 LINUS KR 2012 A 4

8 MULAN KR 2011 B 3

9 OSTROGA o KR 2012 A 6

10 PAMIER CCA 2014 A 4

11 PATRAS KR 2014 A 4

12 SAILOR KR 2012 A 5,5

KR – Krajowy Rejestr OdmianCCA – Wspólnotowy Katalog Odmiano – odmiana ościstaE – odmiana elitarnaA – odmiana jakościowaB – odmiana chlebowa3 – 6 – zimotrwałość w skali 9o

Źródło: COBORU 2015 r.

SIEW

Termin siewu

Na wielkość i stabilność plonów pszenicy ozimej wpływa przede wszystkim optymalny termin siewu, który na Opolszczyźnie i Śląsku przypada pomiędzy 25 września, a 10 października. Terminowy siew jest jedynym czynnikiem, który może zapewnić pełny rozwój systemu korzeniowego. Źle wykształcony korzeń przyczynia się do słabego wypełnienia ziarna, zmniejsza masę tysiąca ziaren oraz gęstość ziarna.

Zbyt wczesny siew nie jest pożądany, bo już jesienią może dojść do porażenia plan-tacji przez choroby grzybowe, co wpływa na gorsze przezimowanie roślin. Natomiast pszenica posiana w opóźnionym terminie siewu plonuje niżej, ponieważ krzewi się wiosną i dopiero w tym czasie wytwarza korzenie przybyszowe, przez co jest bardziej wrażliwa na wiosenną suszę. Poza tym posiana późno, w warunkach coraz krótszego dnia, zawiązuje mniejszą ilość kłosków w kłosie i ziaren w kłoskach.

Dobrze rozwinięty system korzeniowy pszenicy zasianej w optymalnym terminie siewu

20 21

Decydując się na siew pszenicy w opóźnionym terminie, np. po zbiorze buraków cukrowych bądź kukurydzy należy liczyć się z tym, że skala spadku plonowania w dużej mierze zależeć będzie od przebiegu warunków atmosferycznych w okresie później jesieni. Przy czym dobór odpowiedniej odmiany, staranna agrotechnika, zrów-noważone nawożenie to czynniki, które mogą zwłaszcza w warunkach ciepłej i długiej jesieni wpłynąć pozytywnie na wzrost i rozwój roślin.

Na polu OODR w Łosiowie w latach 2011–2014 prowadzone było doświadczenie z siewem pszenicy ozimej w opóźnionym terminie, po burakach cukrowych. W 2014 r. opóźniony termin siewu nie wpłynął istotnie na plon ziarna pszenicy. Odmiana Julius plonowała na poziomie 82,8 dt/ha. W 2013 roku w podobnym doświadczeniu plon pszenicy ozimej Bamberka był niższy o 11,7 dt/ha, w porównaniu z uprawą tej odmiany w doświadczeniu z wysiewem w optymalnym terminie. Natomiast w 2011 roku upra-wiając odmianę Muszelka uzyskano 69,8 dt/ha.

Wybór odmiany do siewu w opóźnionym terminie

Obecnie zarejestrowane odmiany pszenicy ozimej bardzo różnią się między sobą plo-nami, na które mają wpływ nie tylko warunki glebowo-klimatyczne, ale również reakcja danej odmiany na termin siewu.

Przy wyborze odmiany, warto zwrócić uwagę na przedplon (po kukurydzy warto wysiewać odmiany mniej wrażliwe na Fusarium), należy wybierać rośliny szybko roz-wijające się jesienią, a wolniej wiosną. Również mrozoodporność odmian, jest ważną cechą, przy czym w warunkach późnych siewów, cecha ta nie odgrywa tak dużego znaczenia jak przy siewach wczesnych, czy optymalnych. Rośliny w okres spoczynku zimowego wchodzą w fazie nawet 2 liści, stąd w warunkach mroźnej i bezśnieżnej zimy praktycznie mają bardzo małe szanse na przezimowanie. Jest to istotne ryzyko siewu pszenic w terminie opóźnionym, z którym należy się liczyć (pszenica, aby dobrze przezimować powinna pod koniec wegetacji jesiennej mieć, co najmniej 4 liście, co odpowiada fazie początku krzewienia).

W tabeli 4 przedstawiono plonowanie pszenicy ozimej w Głubczycach i Pągowie (doświadczenie PDOiR), uprawianej po kukurydzy na ziarno w opóźnionym terminie siewu na intensywnym poziomie agrotechniki. Do najwyżej plonujących należały: Kepler (mrozoodporność* 2,5 w skali 9-stopniowej), Kredo (2,5), Brilliant (3), Bamberka (3), Arkadia (6), Pamier (4) oraz Patras (4) i Estivus (2,5). W 2012 roku na skutek silnych mrozów i braku okrywy śnieżnej doświadczenie w Pągowie wymarzło. Natomiast w Głubczycach, które cechują się surowszym klimatem w stosunku do Pągowa, na polach była okrywa śnieżna i rośliny przezimowały dobrze.

Tabela 4. Pszenica ozima. Przedplon kukurydza na ziarno, opóźniony termin siewu. Plon ziarna przy 14% wilgotności (% wzorca) na intensywnym poziomie

agrotechniki – a2. Głubczyce, Pągów. Lata zbioru 2012–2014

LP ODMIANA 2014 ŚREDNIA 2014 2013 2012 ŚREDNIA

2012-2014GŁUBCZYCE PĄGÓWWZORZEC dt/ha 110,6 111,5 111,1 89,8 86,8* 95,9

1 FIGURA 95 103 99 92 103 982 KWS OZON LOZ 103 99 101 96 101 993 PATRAS LOZ 105 99 102 106 - 104**4 ARTIST 98 99 99 - - -5 RAPSODIA 93 106 100 91 99 976 BOGATKA 92 106 99 98 93 977 SMUGA 93 101 97 101 94 978 LEGENDA LOZ 97 101 99 97 99 989 JENGA 98 100 99 106 100 102

10 MULAN LOZ 102 102 102 95 95 9711 MUSZELKA 91 92 92 98 103 9812 OSTROGA o LOZ 92 101 97 103 93 9813 BAMBERKA LOZ 105 100 103 111 98 10414 SMARAGD 104 99 102 93 99 9815 BAGOU 90 84 87 90 108 9516 BANDEROLA 102 96 99 96 106 9817 JANTARKA 93 105 99 96 98 9818 KEPLER 101 101 101 107 107 10519 KREDO 100 101 101 106 107 10520 ARKADIA LOZ 109 96 103 106 100 10321 LINUS LOZ 106 99 103 100 96 10022 MEISTER 92 97 95 97 99 9723 SAILOR LOZ 88 95 92 92 100 9524 ASTORIA 94 99 97 102 - 100**25 ESTIVUS 99 97 98 109 - 104**26 PLATIN 96 100 98 93 - 96**27 PRAKTIK 99 102 101 99 - 100**28 BRILLIANT LOZ 101 102 102 104 108 10529 GALVANO 102 87 95 108 98 10030 JULIUS LOZ 99 100 100 98 93 9731 OPUS 97 97 97 106 - 102**32 PAMIER LOZ 106 101 104 99 107 10333 LAVANTUS 101 107 104 - - -

Wzorzec – średnia dla wszystkich badanych odmian, o – odmiana oścista, * – wyniki tylko z Głubczyc ** – średnia z lat 2013-2014, LOZ – Lista Odmian ZalecanychŹródło: Wyniki wstępne, udostępnione przez SDOO w Głubczycach

22 23

W warunkach Śląska Opolskiego, lepsze wyniki uzyskuje się uprawiając pszenicę ozimą, nawet wysianą w opóźnionym terminie siewu, niż formę jarą tego gatunku. Wyższe plonowanie formy ozimej wynika z tego, że rośliny mają dłuższy okres wegetacji, przez co lepiej wykorzystują światło, składniki pokarmowe i przede wszystkim zapas wilgoci w glebie po zimie.

Ilość wysiewu nasion

Ilość wysiewu zależy głównie od odmiany (jej zdolności do krzewienia) i kompleksu glebowego (gorsze warunki glebowe = wyższa norma wysiewu). Najlepiej jeśli po wschodach pszenicy ozimej jej obsada wynosi, zależnie od jakości gleby 280–390 szt./m2. Opóźniając termin siewu, norma wysiewu powinna być wyższa, lecz nie należy przesadzać – zalecana ilość wysiewu w skrajnie opóźnionym termi-nie to 450 szt./m2. Należy pamiętać, że pszenicę zasianą w terminie opóźnionym, należy wiosną jak najszybciej zasilić azotem i wykonać zabieg herbicydowy. Nie ma potrzeby nadmiernego zwiększania ilości wysiewu.

Przy wysiewie 500–600 szt./m2 nie tylko zmniejsza się plon, ale także jakość ziarna ulega pogorszeniu. Mniejsza jest również masa tysiąca ziaren oraz gęstość. Zbyt gęste plantacje pszenicy ozimej są podatne na wyleganie, rozwój chorób jest ułatwiony, w wyniku czego choroby grzybowe szybko opanowują łan powodując duże straty w plonie. Należy więc preferować siewy niezbyt gęste, co pozwala na samoregulację łanu i umożliwia dostosowanie się roślin do warunków siedliska.

Aby uzyskać odpowiednie zagęszczenie roślin na polu, należy precyzyjnie wyliczyć ilość wysianego ziarna, stosując poniższy wzór:

Ilość wysiewu w kg/ha = liczba ziarn/m2 x MTZ

zdolność kiełkowania

Przy obliczaniu ilości wysiewu w kg/ha należy brać pod uwagę również zdolność kieł-kowania i masę tysiąca ziaren. Jest to istotne, ponieważ masa 1000 ziaren tej samej odmiany zmienia się, w zależności od roku i sposobu uprawy (35–50 gramów i więcej). Podobna sytuacja ma miejsce ze zdolnością kiełkowania, która może różnić się o kilka procent.

W latach 2009–2010 w Głubczycach przeprowadzono doświadczenia agrotechniczne z pszenicą ozimą, których celem było określenie wpływu gęstości siewu ziarna, na plo-nowanie roślin. Badano wpływ wysiewu: 200, 300, 400 i 500 szt./m2 na pięć odmian pszenicy ozimej (Tonacja, Bogatka, Figura, Muszelka i Finezja). W doświadczeniu, zało-żonym na bardzo dobrych glebach, różnice w plonie ziarna pomiędzy ilością wysiewu: 300, 400 i 500 szt./m2 były nieduże, wskazujące na celowość obniżania norm wysiewu pszenicy ozimej.

PIELĘGNACJA ZASIEWÓWa) zwalczanie chwastów

Skuteczna ochrona przed chwastami jest jednym z najważniejszych elementów pra-widłowej agrotechniki roślin uprawnych. Chwasty bardzo mocno konkurują z rośliną uprawną o wodę, składniki odżywcze, dostęp do światła, przez co bardzo często wpły-wają na znaczną redukcję plonu. Duże zachwaszczenie pszenicy może spowodować spadek plonu ziarna nawet o 30%. Chwasty pozostawione na polu często są idealnym miejscem dla rozwoju chorób i szkodników. Ponadto, zakwitając dostarczają nowe nasiona do „magazynu nasion w glebie” na lata następne.

W tabeli 5 zestawiono i omówiono najważniejsze chwasty występujące w uprawie pszenicy ozimej.

Tabela 5. Charakterystyka chwastów najczęściej występujących w uprawie pszenicy ozimej

Gatunek chwastu Opis gatunku

Bodziszek drobny

jednoroczny lub dwuletni chwast, który w naszych warunkach klimatycznych z powodzeniem zimuje. Występuje na glebach bogatych w składniki pokarmowe poza wapniem.

Chaber bławatek

jednoroczny chwast, który kiełkuje głównie jesienią szybko rosnący, o dużym potencjale konkurencyjnym – pobiera wodę i składniki pokarmowe, a także silnie zacienia. W stosunku do gleby mało wymagający, występuje na glebach piaszczystych i gliniastych.

Fiołki (polny, trójbarwny)

gatunki chwastów kiełkujące praktycznie cały rok, szczególnie jesienią, mają tendencje do masowego występowania. Potrafią zagłuszyć plantacje zimujące. Występują one na lekko kwaśnych, piaszczystych glebach.

Gorczyca polna

występuje na dobrych glebach, zasobnych w składniki pokarmowe, w tym wapń. Jest gatunkiem blisko spokrewnionym z rzepakiem i dlatego może przenosić między sezonami choroby. Chwast ten jest szkodliwy głównie w zbożach jarych.

Gwiazdnica pospolita

gatunek kiełkujący cały rok, również zimą w warunkach dodatnich temperatur – tworzy wtedy gęste okrywy tłumiące rozwój roślin uprawnych. Jest gatunkiem stanowisk zasobnych i żyznych.

Iglica pospolitagatunek jedno-, dwu– lub wieloletni. Jest bardzo odporny na suszę dlatego też zachwaszcza piaszczyste stanowiska. Bardzo często występuje na późno likwidowanych ścierniskach.

Jasnota (purpurowa, różowa)

chwasty jednoroczne ozime lub jare. Występują na próchnicznych i przewiewnych glebach. W miejscach pozbawionych roślin szybko pokrywają powierzchnię gleby.

Komosa białaszybko rosnąca, o dużym potencjale konkurencyjnym – pobiera wodę i składniki pokarmowe, a także silnie zacienia. Występuje na glebach bogatych w azot i potas.

24 25


Mak polnygatunek jary, zimujący, bardzo dobrze rozwija się na polach zbóż ozimych jak i jarych. Wschodzi głównie jesienią i na wiosnę, szybko się rozwija wyprzedzając możliwość jego zwalczania.

Maruna nadmorskabezwonna

gatunek szybko rosnący, intensywnie pobierający wodę i składniki pokarmowe, a także silnie zacienia. Występuje na różnych typach gleb. Konkurencyjna we wszystkich okresach wzrostu w zbożach ozimych i jarych. Często mylona z rumiankiem lub rumianem, odróżnia się od nich brakiem charakterystycznego rumiankowego zapachu.

Miotła zbożowa

jeden z najważniejszych chwastów w zbożach ozimych. Kiełkuje głównie jesienią i podczas ciepłej zimy, a na wiosnę szybko się krzewi i osiąga fazy, kiedy jest już odporna na herbicydy. Dobrze się rozwija na glebach lekko wilgotnych.

Niezapominajka polna

jednoroczny chwast ozimy lub jary. Występuje praktycznie na wszystkich glebach, ale szczególnie na glebach gliniastych o dobrej kulturze. Zachwaszcza zboża ozime i jare oraz nieuprawione ścierniska, gdzie wydaje dużo nasion.

Ostrożeń polny

gatunek wieloletni, wschodzący z nasion, ale głównie z podzielonych podziemnych rozłogów. Ma dużą zdolność do regeneracji – wschodzi przyorany na głębokość 20–25 cm. Występuje na wszystkich typach gleb.

Perz właściwygatunek wieloletni charakterystyczny dla stanowisk zaniedbanych, bardzo konkurencyjny. Wszystkie typy gleb, najrzadziej na piaszczystych o niskim pH.

Powój polnychwast wieloletni, wytwarzający bardzo głębokie korzenie (3m) oraz podziemne rozłogi, które obok nasion są organami jego rozmnażania. Jest gatunkiem gleb suchych i luźnych, ale bogatych w składniki pokarmowe.

Przetaczniki

gatunki ozime i jare (w tym zimujące) konkurencyjne zwłaszcza, gdy wschodzą jesienią. W fazie liścieni są mylone z przytulią czepną, którą często zwalcza się innymi substancjami. Liścienie przetaczników są na szczycie zaokrąglone.

Przytulia czepnagatunek jary, także zimujący, wybitnie konkurencyjny, azotolubny, zacieniający oraz utrudniający wzrost i zbiór zbóż. Preferuje czarnoziemy i gleby gliniaste – żyzne i wilgotne.

Rdesty (kolankowy, plamisty, ptasi)

jednoroczne chwasty kiełkujące od wiosny do lata. Spotykane są praktycznie na wszystkich glebach. Posiadają mocny system korzeniowy i silnie konkurują o wodę i składniki pokarmowe.

Rumianek pospolity

gatunek szybko rosnący, konkurencyjny – pobiera wodę i składniki pokarmowe, w początkowej fazie wzrostu silnie zacienia. Jest wskaźnikiem gleb gliniastych.

Rzepak – samosiewy

groźne dla zbóż ozimych, ponieważ wymagają podobnych warunków klimatycznych, wschody wiosenne w obu formach zbóż również niebezpieczne, ponieważ rzepak nie przechodzi jarowizacji i bardzo silnie (bujnie) rozwija się wegetatywnie.


Stulicha psia

zimująca, szybko rosnąca, wyjątkowo plenna, intensywnie pobiera wodę i składniki pokarmowe, a także silnie zacieniająca. W zbożach rozwija się przeciętnie, jednak powinna być zwalczana ze względu na uprawy następcze. Małe wymagania glebowe.

Tasznik pospolity chwast kiełkujący cały rok. W ciągu roku może wytworzyć nawet 4 pokolenia. Występuje praktycznie we wszystkich uprawach.

Tobołki polnejednoroczny chwast, kiełkujący głównie na wiosnę, kłopotliwe podczas masowego występowania. Preferuje gleby gliniaste, od średnich do ciężkich.

Wyczyniec polny

gatunek jarej trawy kępowej, także zimującej. Pojawia się głównie w zbożach ozimych, dorastając na glebach żyznych i wilgotnych przeciętnie do 70 cm wysokości. Gatunek ekspansywny coraz częściej pojawiający się na obszarze całego kraju.

Życica trwała i wielokwiatowa

popularne i cenne trawy pastwiskowe oraz łąkowe, jednak coraz częściej pojawiają się na polach uprawnych, na których zachwaszczają plantacje zbóż ozimych.

Źródło: Paradowski A., Czubiński T .2011.

Chwasty w pszenicy ozimej można zwalczać, jesienią lub wiosną po ruszeniu wegetacji. Jednak jak wykazują wieloletnie doświadczenia polowe, podstawowym zaleceniem odchwaszczania pszenicy ozimej jest wykonanie zabiegu herbicydowego już jesienią. Zabieg ten ma wiele zalet, m.in.: wpływa na szybkie wyeliminowanie konku-rencyjności chwastów, pozwala na silne ukorzenienie się pszenicy, a co się z tym wiąże, na lepsze przezimowanie roślin. Zabiegi herbicydowe wykonywane wiosną, powinny być jedynie „poprawką” w zwalczaniu chwastów.

Wczesną wiosną konieczna jest lustracja pól po zimie w celu określenia składu gatunkowego oraz faz rozwojowych chwastów. Taka wstępna ocena sytuacji, uła-twia dokonanie wyboru herbicydu i jego dawki. Należy wziąć pod uwagę iż, wraz ze wzrostem chwastów, maleje ich wrażliwość na substancje aktywne. To właśnie faza rozwojowa chwastów jest podstawowym czynnikiem doboru herbicydów. Przy wybo-rze produktu szczególnie istotna jest znajomość w jaki sposób dany herbicyd działa na chwasty, w jakich warunkach jest najskuteczniejszy, jak długi jest okres jego działania oraz w jaki sposób można rozpoznać reakcję chwastów na jego zastosowanie.

Wiosenne odchwaszczanie plantacji, należy wykonać, gdy tylko warunki pogodowe „pozwalają” na wjazd na pole, a temperatura powietrza będzie umożliwiała skuteczne działanie preparatu. Im później zabieg herbicydowy zostanie wykonany, tym będzie mniej skuteczny, bądź trzeba będzie zastosować wyższą dawkę preparatu.

W celu uzyskania wysokiej skuteczności działania herbicydów, należy unikać wykony-wania zabiegów gdy chwasty są mokre, gdy pszenica jest w złej kondycji oraz w warun-kach dużych różnic temperatur pomiędzy dniem, a nocą. Najlepszym momentem na

26 27

wykonanie zabiegu jest bezwietrzna, bezdeszczowa pogoda, gdy temperatura powie-trza jest optymalna dla danej substancji aktywnej. W momencie, gdy temperatura jest wyższa, zabieg należy wykonać w godzinach porannych lub późnym popołudniem. Zakresy optymalnych temperatur powietrza dla poszczególnych substancji czynnych zestawiono w tabeli 6.

Tabela 6. Wymagania substancji czynnych pod względem wysokości temperatury

Substancja czynnaTemperatura powietrza [°C]

minimalna optymalna maksymalna

2,4-D 8–12 15–20 25

amidosulfuron 5–6 12–15 20

aminopyralid 5 - 22

bifenoks 4 - 25

chlorosulfuron 8 10 15

chlorotoluron 0 0–15 20

diflufenikan 8 10-20 22

dikamba 8 15–20 22

fenoksaprop 10 15–22 28

florasulam 4–5 10–25 25

flufenacet 10 10-20 25

fluoroksypyr 7–8 15–20 22

izoproturon >0 6–8 20

jodosulfuron 6–10 11–15 20

metrybuzyna 10 16-20 25

mezosulfuron - ok. 15 -

mekoprop 8 15–20 22

MCPA 8–12 20 25

pendimetalina 0 5–15 25

piroksysulam 5 - 25

tifensulfuron 12 15-25 25

triasulfuron 0 10-12 25

tritosulfuron - 10-25 -

tribenuron 2–4 7–25 25Źródło: Korbas M., Mrówczyński M., Paradowski A. 2010.

W tabeli 7 zestawiono substancje czynne zarejestrowane do zwalczania chwastów w pszenicy ozimej.

Tabela 7. Wykaz substancji czynnych zalecanych do odchwaszczania pszenicy ozimej

Wrażliwość chwastów na

substancje czynneGatunki chwastów

2,4-D kapustowate

2,4-D + dikamba chaber bławatek, gwiazdnica pospolita, kapustowate, maki, przytulia czepna, rdesty, rumianowate

2,4-D + dikamba + mekoprop

chaber bławatek, gwiazdnica pospolita, kapustowate, mak, przetaczniki, przytulia, czepna, rdesty, rumianowate

2,4-D + florasulamchaber bławatek, gwiazdnica pospolita, kapustowate, maki, ostrożeń polny, przytulia czepna, rdest plamisty i powojowy, rumianowate

2,4-D + aminopyralid+ florasulam

chaber bławatek, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, komosa biała, mak polny, maruna bezwonna, ostrożeń polny, przytulia czepna, rumian polny, samosiewy rzepaku, tasznik pospolity, tobołki polne.

2,4-D + fluroksypyr chaber bławatek, gwiazdnica pospolita, kapustowate, mak polny, przytulia czepna, rdesty, rumianowate

amidosulfuron gwiazdnica pospolita, kapustowate, przytulia czepna, rdesty, rumian polny

amidosulfuron +jodosulfuronmetylosodowy

gwiazdnica pospolita, jasnoty, kapustowate, poziewnik szorstki, przetacznik perski, przytulia czepna, rdesty, rumianowate

amidosulfuron + jodosulfuronmetylosodowy+ propoksykarbazonsodowy

gwiazdnica pospolita, miotła zbożowa, przytulia czepna, rumian polny, tobołki polne

aminopyralid + florasulam

chaber bławatek, fiołek polny, gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, komosa biała, mak polny, mlecz zwyczajny, maruna bezwonna, miłek letni, niezapominajka polna, ostrożeń polny, przytulia czepna, psianka czarna, rdest plamisty, rdest powojowy, rumianek pospolity, rumian polny, stulicha psia, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, wyka wąskolistna, żółtlica drobnokwiatowa

beflubatamid + IPU fiołek polny, gwiazdnica pospolita, mak polny, miotła zbożowa, rumian polny, tobołki polne

28 29



bifenoks fiołek polny, jasnoty, przetacznik bluszczykowy i perski, rdest powojowy, tasznik pospolity, tobołki polne

bifenoks + IPU

fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, jasnota różowa, mak polny, miotła zbożowa, niezapominajka polna, przetacznik ożankowy, przetacznik trójlistkowy, przetacznik polny, rdest powojowy, rumianowate, tasznik pospolity, tobołki polne

chlorotoluron chaber bławatek, gwiazdnica pospolita, jasnota różowa, miotła zbożowa, rdest ptasi, rumianek, tobołki polne, tomka oścista

chlorotoluron + diflufenikan

bodziszek drobny, dymnica pospolita, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, jasnota różowa, maruna bezwonna, miotła zbożowa, przetacznik polny, przytulia czepna, tasznik pospolity

chlorosulfuron gwiazdnica pospolita, jasnoty, kapustowate, maki, miotła zbożowa, przytulia czepna, rumianowate

chlorosulfuron + tifensulfuron-metylu

gwiazdnica pospolita, jasnoty, maki, kapustowate, miotła zbożowa, przytulia czepna, rdesty, rumianowate

DFF fiołek polny, gwiazdnica pospolita, maruna bezwonna, przytulia czepna

DFF + flufenacet

dymnica pospolita, fiołek polny, gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, mak polny, miotła zbożowa, niezapominajka polna, przetaczniki, przytulia czepna, rdest powojowy, rumianowate, rzodkiew świrzepa, samosiewy rzepaku, tasznik pospolity, tobołki polne

DFF + IPUmiotła zbożowa, bodziszek drobny, chaber bławatek, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnoty, kapustowate, przetaczniki, przytulia czepna, rdesty, rumianowate

DFF + jodosulfuronmetylosodowy + mezosulfuron metylowy

dymnica pospolita, gwiazdnica pospolita, jasnoty, kapustowate, mak polny, niezapominajka polna, przetaczniki, przytulia czepna, rumianowate

dichloroprop-P gwiazdnica pospolita, kapustowate, rdesty, rumianowate, przytulia czepna

dikamba + MCPA chaber bławatek, gwiazdnica pospolita, kapustowate, maki, przetaczniki, przytulia czepna, rdesty, rumianowate



dikamba + MCPA + mekoprop

chaber bławatek, gwiazdnica pospolita, kapustowate, mak, przetaczniki, przytulia czepna, rdesty, rumianowate

dikamba + triasulfuronchaber bławatek, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, kapustowate, lucerna nerkowata, mak, ostrożeń, przytulia czepna, rdesty, rumianowate

dikamba + tritosulfuron

gwiazdnica pospolita, jasnota różowa, mak, przytulia czepna, samosiewy rzepaku, tasznik pospolity, tobołki polne

enoksaprop-P-etylu miotła zbożowa, owies głuchy

florasulam ambrozja bylicolistna, gwiazdnica pospolita, kapustowate, mak polny, przytulia czepna, rumianowate

florasulam + fluroksypyr

ambrozja bylicolistna, gwiazdnica pospolita, jasnoty, kapustowate, mak, niezapominajka, przetaczniki, poziewnik, powoje, przytulia czepna, rumianowate, szczawie, skrzyp polny

flufenacet + metrybuzyna

miotła zbożowa, gwiazdnica pospolita, kapustowate, przetacznik, polny, rumian polny

fluorochloridongwiazdnica pospolita, jasnoty, mak polny, maruna bezwonna, przetacznik bluszczykowy i perski, rumianek pospolity, samosiewy rzepaku

fluroksypyr gwiazdnica pospolita, jasnoty, mniszek pospolity, przetaczniki, przytulia czepna, powoje, rdesty

IPU miotła zbożowa, gwiazdnica pospolita, kapustowate, mak polny, rumianowate

IPU + pendimetalina

chaber bławatek, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnoty, kapustowate, mak polny, miotła zbożowa, przetacznik bluszczykowy, perski i polny, przytulia czepna, rdest kolankowy, powojowy i ptasi, rumianowate

jodosulfuron metylosodowy

bobowate, bodziszek drobny, gwiazdnica pospolita, jasnoty, kapustowate, miotła zbożowa, ostrożeń polny, przytulia czepna, rdesty, rumianowate

jodosulfuron metylosodowy +mezosulfuron metylowy

gwiazdnica pospolita, kapustowate, owies głuchy, miotła zbożowa, rumianowate, wyczyniec polny

30 31



karfentrazon etylowy jasnoty, przetaczniki, przytulia czepna, rdest powojowy i plamisty, tasznik, tobołki

karfentrazon metylu + mekoprop-P

blekot pospolity, gorczyca polna, iglica pospolita, jasnoty, komosa biała, niezapominajka polna, przetacznik perski, przytulia czepna, rdest powojowy, rdest ptasi, samosiewy rzepaku, stulicha psia, sporek polny, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, wilczomlecz obrotny

MCPA kapustowate, mak polny

mekoprop-P dymnica pospolita, gwiazdnica pospolita, komosa biała, przytulia czepna, samosiewy rzepaku, tasznik pospolity, tobołki polne

metsulfuronfiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota różowa, komosa biała (do fazy 6 liści), mak polny, maruna bezwonna, rdest plamisty, rumian polny, tasznik pospolity

metsulfuron metylu + tifensulfuron metylu

fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota różowa, komosa biała, mak polny, maruna bezwonna, niezapominajka polna, rdest powojowy, tasznik pospolity

pendimetalina gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, jasnoty, miotła zbożowa, przytulia czepna, rzodkiew świrzepa

pinoksaden miotła zbożowa, owies głuchy, wyczyniec polny, życice

propoksykarbazon sodowy

miotła zbożowa, owies głuchy, perz właściwy, wyczyniec polny

prosulfokarbgwiazdnica pospolita, jasnoty, miotła zbożowa, przetaczniki, przytulia czepna, rumian polny, samosiewy rzepaku, tasznik pospolity, tobołki polne

sulfosulfuron gwiazdnica pospolita, kapustowate, miotła zbożowa, perz właściwy, przytulia czepna, rdest plamisty, rumianek pospolity

tralkoksydym owies głuchy, miotła zbożowa

tribenuron metylu chaber bławatek, gwiazdnica pospolita, jasnoty, kapustowate, ostrożeń, rdest powojowy i plamisty, rumianowate

Źródło: Horosiewicz-Janka J., Korbas M., Mrówczyński M. 2013.

Chwasty konkurują z rośliną uprawną o światło, wodę i składniki pokarmowe

Adiuwanty

Przy zabiegu herbicydowym, należy również zwrócić szczególną uwagę na adiuwanty. Są to substancje pomocnicze znajdujące się bezpośrednio w preparatach handlowych obok substancji biologicznie czynnej lub dodawane dopiero do cieczy użytkowej w celu poprawienia jej aktywności. Nie niszczą one chwastów, ani nie hamują ich roz-woju, a jedynie ułatwiają wykonanie zabiegu i zwiększają jego skuteczność. Są to sub-stancje wzmagające aktywność biologiczną środków ochrony (adiuwanty aktywujące) oraz substancje poprawiające właściwości użytkowe cieczy opryskowej (adiuwanty modyfikujące).

Adiuwanty aktywujące spełniają kilka funkcji:• wpływająnaobniżenienapięciapowierzchniowegocieczyroboczej(dobrzezwil-

żają opryskiwaną powierzchnię), • zapobiegająszybkiejkrystalizacjiherbicydówwczasiewysychaniakropelnaliściu,• ograniczająulatnianieherbicydówiichrozkładprzezświatło,• zwiększają przepuszczalność pokrytej woskiem powierzchni chwastów, co przy-

spiesza wnikanie substancji aktywnych (szybsze wnikanie chroni je przed zmyciem przez deszcz).

Adiuwanty modyfikujące odpowiadają m.in. za:• zmiękczaniewody(kondycjonery),

32 33

• zapobieganiepienieniu,• ochronęelementówmetalowychopryskiwaczaprzedkorozją,• zabezpieczenieprzedtworzeniemosadunaścianachzbiornika.

Wyniki badań naukowych i praktyka rolnicza wskazują na bardzo duże znaczenie adiu-wantów dla aktywacji herbicydów i osiągania wysokiej ich skuteczności. Przynosi to wymierne korzyści ekonomiczne i zmniejsza zagrożenie dla środowiska.

b) stosowanie regulatorów wzrostu

Intensywna uprawa pszenicy ozimej wymaga ochrony przed wyleganiem. Regulatory wzrostu nie tylko skracają rośliny, ale także usztywniają i wzmacniają źdźbło.

Czynnikami sprzyjającymi wyleganiu są: • niezbilansowane,wysokienawożenieazotowe,• zbytgęstysiew(nadmiernaobsadaroślinpowodujekonkurencjęoświatłoiwzmaga

wydłużenie źdźbła w łanie),• wybórodmianypodatnejnawyleganie,• zbytgłębokisiew,• niewystarczającenawożeniefosforemipotasem,atakżeboremimiedzią,• porażenieroślinprzezchorobypodstawyźdźbła,• warunki glebowe i atmosferyczne (wysokawilgotność gleby, silny wiatr i inten-

sywne opady deszczu lub gradu).

Nieodpowiednia agrotechnika, a także nieumiejętne zastosowanie regulatorów wzrostu przyczyniają się do wylegania pszenicy ozimej

Zmniejszenie wylegania można uzyskać poprzez stosowanie optymalnej technolo-gii uprawy (gęstość i termin siewu, nawożenie, ochrona przed chorobami podstawy źdźbła, odporność odmianowa) oraz stosowanie regulatorów wzrostu. Do substancji o charakterze regulatorów wzrostu wykorzystywanych do skracania i usztywniania źdźbła należą następujące grupy substancji:• inhibitorysyntezygiberelin – zaliczamy do nich takie substancje jak:

o chlorek chloromekwatu (CCC), o trineksapak etylu (Moddus 250 EC), o proheksadion wapnia (Medax Top 350 EC zawierający także chlorek mepikwatu).

Do substancji blokujących działanie syntezy giberelin zalicza się także:o azole (triazole) np. metkonazol, tebukonazol, epoksykonazol substancje o działa-

niu regulatorów wzrostu,o inhibitory enzymu ALS (głównie herbicydy sulfonylomocznikowe).

oraz • generatoryetylenu

o etefon np. Cerone 480 SL – fitohormon hamujący wzrost i przyspieszający proces dojrzewania.

Wpływ na skuteczność działania preparatów typu regulator wzrostu ma temperatura powietrza i nasłonecznienie, które przedstawiono w tabeli 8.

Tabela 8. Skuteczność działania regulatorów wzrostu

Substancja czynna/ grupa chemiczna

Temperatura powietrza (°C)

Inne warunki pogodowe

chlorek chloromekwatu (CCC) powyżej 5oC nie wymaga dużego nasłonecznienia, konieczność użycia adiuwanta,

inhibitory enzymu ALS powyżej 5oC nie wymaga dużego nasłonecznienia, konieczność użycia adiuwanta

azole (triazole) ok. 8oC niewielkie nasłonecznienie

trineksapak etylu (Moddus) 5–15oC wymaga dużego nasłonecznienia

proheksadion wapnia (Medax Top + CCC)

5–20oC wymaga dużego nasłonecznienia

Etefon ok. 15oC

Źródło: Zalecenia ochrony roślin na lata 2014/2015

34 35

Stosowanie regulatorów wzrostu jesienią jest uzależnione od rozwoju roślin w tym okresie, a także przebiegu warunków atmosferycznych. CCC można zastosować w sta-dium do 4 liści pędu głównego, natomiast preparat Moddus od fazy 6 liści pędu głów-nego. Zastosowanie preparatów już jesienią zaleca się na plantacjach wybujałych lub wcześnie wysianych.

Wiosną pierwszy zabieg środkiem zawierającym CCC ma najsilniejszy efekt skraca-nia jeżeli zostanie przeprowadzony w momencie uwalniania się pierwszego kolanka od węzła krzewienia. Drugi zabieg tą substancją aktywną powinien nastąpić wtedy, gdy z pierwszego kolanka rozpoczyna się uwalnianie drugiego. W ten sposób dolne międzywęźla zostaną silnie skrócone. Stosowanie CCC w późniejszym fazach rozwojo-wych pszenicy ozimej nie wpływa już na skracanie dolnych międzywęźli. Zabieg CCC we wcześniejszych fazach rozwojowych obok skracania źdźbeł i pogrubienia ścian, powoduje również dokrzewienie pszenicy.

Substancje takie jak: trineksapak etylu lub chlorek mepikwatu i proheksadion wap-nia, pobierane są głównie przez liście i źdźbła zbóż, a następnie przemieszczane do tkanek merystematycznych zapobiegając nadmiernemu wydłużaniu się międzywęźli. Powodują skrócenie i usztywnienie źdźbeł. Najsilniejszemu skróceniu ulegają te mię-dzywęźla, które przed zastosowaniem preparatu wydłużyły się najintensywniej. Zabieg tymi preparatami zaleca się od fazy krzewienia do fazy liścia flagowego. Można je rów-nież stosować w mieszance z CCC zgodnie z zaleceniami producentów.

Środki zawierające etefon najlepiej działają w okresie wydłużania się źdźbła. Można je stosować w okresie od drugiego kolanka do momentu ukazania się liścia flagowego. Nie należy ich stosować na rośliny mokre lub chore, na kilka godziny przed spodziewa-nym deszczem. Preparatów zawierających etefon w żadnym wypadku nie można sto-sować, jeżeli wcześniej wykonaliśmy zabieg herbicydami zawierającymi inhibitor ALS.

Regulatorów wzrostu nie należy stosować, gdy wilgotność gleby jest niewystar-czająca, jest duże nasłonecznienie, a także duża różnica temperatur pomiędzy dniem i nocą.

c) zwalczanie chorób

Pszenica ozima jest podatna na wiele chorób grzybowych, które powodują duży spa-dek plonu. Szacuje się, że spadek ten w zależności od roku wynosi od kilku do kilkudzie-sięciu procent (tabela 9). Na porażenie roślin przez choroby wpływa kilka czynników, na które trzeba zwrócić szczególną uwagę, m.in.: przedplon, rodzaj uprawy (tradycyjna, bezorkowa), przebieg pogody (w latach o dużej ilości opadów intensywność występo-wania chorób wzrasta), odmiana (genetyczna odporność na choroby), termin siewu (zbyt wczesny siew powoduje, że rośliny silnie się krzewią, a w gęstych plantacjach ułatwiony jest rozwój chorób), dobór fungicydów oraz ich dawki.

Tabela 9. Występowanie i znaczenie chorób w uprawie pszenicy wraz z określeniem potencjalnych strat w plonie

Choroba Występowanie Znaczenie Straty w plonie (%)Mączniak prawdziwy +++ +++ 20-50Rdza brunatna pszenicy ++ ++ 60Rdza żółta + + 60Zgorzel podstawy źdźbła ++ ++ 10-30Ostra plamistość oczkowa + + 1-5

Łamliwość źdźbła zbóż i traw +++ +++ 10-30

Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni

+++ +++ 10-30

Septorioza paskowana liści +++ ++ 30

Septorioza plew ++ + 30-50Brunatna plamistość liści-DTR ++ ++ 60

+ lokalne i małe, ++ średnie, +++ powszechne i dużeŹródło: Korbas M., Danielewicz J. 2014.

Zaprawianie materiału siewnego

Zaprawianie materiału siewnego to dobry, bezpieczny i tani sposób na zabezpiecze-nie roślin przed chorobami. Chroni plantacje pszenicy ozimej przed wieloma groźnymi sprawcami chorób grzybowych, których często nie można zwalczać innymi zabiegami. Zwalcza się w ten sposób głównie grzyby, które zaczynają swój rozwój wraz z kiełko-waniem zboża.

Podstawowe choroby roślin zbożowych, w tym pszenicy, zwalczane w ten sposób to: głownia pyląca, zgorzel siewek, fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła, zgorzel podstawy źdźbła oraz śnieć (cuchnąca, karłowa, gładka). Właściwy dobór zaprawy oprócz uzyska-nia łanu wolnego od chorób grzybowych, zwłaszcza w początkowych fazach wzrostu, umożliwia również szybkie i wyrównane wschody, a w konsekwencji wyższe plony.

Przy zaprawianiu nasion należy przestrzegać kilku bardzo ważnych zasad: • zaprawiaćnależy zgodnie z instrukcją zamieszczonąnaetykieciepreparatu (zbyt

duża dawka może powodować opóźnienie wschodów lub zamieranie siewek, natomiast zbyt niska, może być nieskuteczna w walce z patogenami),

• ziarnopowinnobyćrównomierniepokrytepreparatem,• zaprawiaćnależytylkodobrzeoczyszczonymateriałsiewny,• nie należy zaprawiać ziarna o wilgotności powyżej 16%, ani wcześniej już

zaprawionego,

36 37

• wprzypadku konieczności przechowywaniamateriału siewnegodonastępnegosezonu wegetacyjnego, należy zbadać przed siewem zdolność kiełkowania,

• zaprawiony materiał siewny powinno się przechowywać w chłodnym, suchymi dobrze wietrzonym magazynie.

Zaprawianie materiału siewnego nie zabezpieczy rośliny przed patogenami w całym sezonie wegetacyjnym. W kolejnych fazach rozwojowych, należy więc korzystać z fun-gicydów nalistnych zalecanych do ograniczania poszczególnych sprawców chorób.

Prawidłowo zaprawione ziarno powinno być równomiernie pokryte preparatem

Zabiegi nalistne

Przed przystąpieniem do ochrony fungicydowej, należy w pierwszej kolejności prze-prowadzić lustrację pola, aby określić z jakimi chorobami grzybowymi mamy do czynie-nia i ocenić natężenie ich występowania. Każdorazowo należy określić fazę rozwojową pszenicy. Przy planowaniu zabiegów fungicydowych należy, koniecznie uwzględnić

okres utajony choroby, czyli czas od infekcji do pojawienia się zmian chorobowych na roślinie. Okres ten różni się, w zależności od danego patogena i przebiegu warun-ków atmosferycznych:• Mączniakprawdziwy–po5dniachodporażenia• Rdze–po7–14dniachodporażenia• Septoriozaliści–po14–28dniachodporażenia• Septoriozaplew–po7–14dniachodporażenia• Brunatnaplamistośćliści(DTR)–po7–14dniachodporażenia

Zwalczanie chorób grzybowych w pszenicy zabezpiecza uprawę przed stratami i pozwala produkować ziarno najwyższej jakości

38 39

Zabieg chemiczny, zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin, należy wykonać dopiero po przekroczeniu progów ekonomicznej szkodliwości. Często w przypadku występowania chorób wykonywanie zabiegu chemicznego w momencie pojawienia się pierwszych objawów chorobowych, może okazać się zbyt późne.

W tabeli 10 przedstawiono plonowanie pszenicy ozimej w Łosiowie (doświadczenie PDOiR). Zastosowanie ochrony fungicydowej na poziomie a2 wpłynęło na wzrost plonu praktycznie u wszystkich badanych odmian, przy czym przyrost plonu po zasto-sowaniu fungicydu uzalezniony był od odmiany.

Tabela 10. Pszenica ozima. Przedplon rzepak ozimy, optymalny termin siewu. Plon ziarna przy 14% wilgotności (dt/ha,% wzorca) na dwóch poziomach

agrotechniki. Lata zbioru 2014.

Lp.Odmiana Grupa wartości

technologicznej

Plon ziarnadt/ha

a1 a2

Wzorzec 95,2 117,2

1. Figura wz A 84,7 98,0

2. KWS Ozon wz B 95,8 122,7

3. Patras wz A 102,5 132,4

4. Artist wz B 97,7 115,6

5. Rapsodia C 82,4 100,8

6. Bogatka B 79,6 90,4

7. Smuga A 74,3 81,7

8. Legenda A 78,8 132,3

9. Jenga B 83,7 126,8

10. Mulan B 74,3 107,3

11. Muszelka B 84,6 94,5

12. Ostroga A 76,3 100,9

13. Bagou K 94,7 107,4

14. Bamberka A 91,0 113,7

Lp.Odmiana Grupa wartości

technologicznej

Plon ziarnadt/ha

a1 a2

Wzorzec 95,2 117,2

15. Smaragd B 86,9 115,1

16. Banderola B 69,7 98,9

17. Jantarka B 57,9 89,6

18. Kepler A 100,5 129,4

19. Kredo A 69,3 112,6

20. Sailor A 73,0 100,2

21. Arkadia A 82,1 115,3

22. Linus A 73,7 108,8

23. Meister B 92,3 127,5

24. Astoria E 96,2 110,1

25. Praktik A 90,4 117,0

26. Platin B 93,9 122,1

27. Estivus A 91,8 129,0

28. Lavantus A 90,2 112,6

29. Brilliant A 92,1 130,8

30. Galvano A 86,8 103,4

31. Julius B 96,2 115,7

32. Opus B 104,2 127,8

33. Pamier A 111,9 126,8

średnia 86,7 112,6

* Grupa wartości technologicznej: A – jakościowa, B – chlebowa, C – paszowa, K – na ciastka** Doświadczenie zostało zlikwidowane z powodu złego przezimowania roślinŹródło: Wyniki doświadczeń terenowych za rok 2014. OODR Łosiów

40 41

Niechemiczne metody ochrony plantacji

To przede wszystkim metoda agrotechniczna w której należy: zachować właściwy płodozmian, niszczyć miejsca zimowania patogenów chorobotwórczych, którymi są najczęściej resztki pożniwne, ograniczyć uproszczenia w uprawie oraz używać kwali-fikowanego materiału siewnego. Zachowanie właściwych metod agrotechnicznych, w tym uprawa pszenicy w płodozmianie, w którym udział roślin zbożowych jest nie-wielki, w praktyce, nie jest do końca możliwy. W tabeli 11 przedstawiono niechemiczne metody ograniczania sprawców chorób.

Tabela 11. Niechemiczne metody ochrony pszenicy ozimej przed chorobami.

Choroba Niechemiczne metody ograniczania szkodliwości

Brunatna plamistość liścizbóż

niszczenie resztek pożniwnych, stosowanie zabiegów przyspieszających mineralizację resztek pożniwnych, uprawa gatunków podatnych po życie, pszenżycie i pszenicy może zwiększyć ryzyko wystąpienia choroby we wczesnych fazach rozwojowych

Czerń zbóżzapobieganie rozwojowi i działaniu czynników powodujących przedwczesne zamieranie roślin, zbiór zbóż tuż po ich dojrzeniu (o ile pozwalają na to warunki pogodowe)

Fuzarioza kłosów zbóż

stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego, niszczenie źródeł infekcji pierwotnych, podorywka i głęboka orka jesienią, właściwe nawożenie (z zachowaniem odpowiedniego stosunku NPK)

Fuzarioza liści zbóż


Fuzaryjna zgorzel podstawyźdźbła i korzeni


Fuzaryjna zgorzel siewek



Głownia pyląca pszenicy

stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego

Łamliwość źdźbła zbóż

prawidłowe zmianowanie, uprawa odmian o podwyższonej odporności, wykonywanie podorywki i dokładnej orki w celu przyspieszenia mineralizacji resztek pożniwnych i eliminacji inokulum sprawcy choroby

Mączniak prawdziwy zbóż itraw

zaleca się wykonanie podorywki i starannej orki w celu zniszczenia resztek pożniwnych, na których dojrzewają owocniki sprawcy choroby. Unikanie zbyt gęstego siewu i przenawożenia azotem, unikanie sąsiedztwa form jarych i ozimych tych samych gatunków zbóż, uprawa odmian odpornych

Ostra plamistość oczkowa

prawidłowe zmianowanie, zabiegi agrotechniczne zapewniające optymalny rozwój zbóż

Pałecznica zbóż i traw

zaleca się wykonanie głębokiej orki oraz staranną uprawę roli, unikanie zbyt wczesnego siewu

Pleśń śniegowa zbóż i traw


Rdza brunatna pszenicy

niszczenie samosiewów, uprawa odmian odpornych

Rdza źdźbłowa zbóż i traw

dokładne wykonanie podorywki i orki jesiennej, właściwe nawożenie (potasowo-fosforowe), uprawa odmian o krótszym okresie wegetacji

Rdza żółta zbóż i traw

niszczenie samosiewów pszenicy i pszenżyta, uprawa odmian odpornych lub o podwyższonej odporności

42 43


Septorioza paskowana liścipszenicy

głęboka orka przedzimowa mająca na celu zniszczenie źródła infekcji, niszczenie samosiewów, odpowiednie nawożenie, uprawa odmian mniej podatnych na porażenie przez sprawcę choroby

Septorioza plew pszenicy

głęboka orka przedzimowa mająca na celu zniszczenie źródła infekcji, uprawa odmian mniej podatnych na porażenie przez sprawcę choroby, stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego

Sporysz zbóż i traw

wysiewanie kwalifikowanego materiału siewnego wolnego od sklerocjów sprawcy choroby, staranne przyorywanie resztek pożniwnych, prawidłowe zmianowanie

Śnieć cuchnąca pszenicy

wysiewanie kwalifikowanego materiału siewnego wolnego od teliospor sprawcy choroby, uprawa odmian o podwyższonej odporności

Śnieć karłowa pszenicy

uprawa odmian o podwyższonej odporności lub obniżonej podatności na porażanie przez sprawcę, przestrzeganie przepisów kwarantannowych, uniemożliwiających rozprzestrzenianie się chorób

Zgorzel podstawy źdźbła

prawidłowe zmianowanie, uprawa odmian tolerancyjnych, prawidłowy płodozmian, wykonanie głębokiej orki i wczesnej podorywki, opóźnienie terminu siewu, nawożenie organiczne

Zgorzel podstawy źdźbła i korzeni

stwarzanie warunków do szybkich wschodów i rozwoju siewek, prawidłowa gospodarka wodna

Zgorzel siewek zbóż

wysiewanie kwalifikowanego materiału siewnego, stwarzanie warunków do szybkich wschodów i rozwoju siewek, niezbyt głęboki wysiew materiału siewnego


Ochrona chemiczna pszenicy ozimej, powinna wyeliminować jak największą liczbę gatunków patogenów.

Używanie fungicydów z tych samych grup chemicznych, prowadzi do powstania szczepów grzybów odpornych na substancje aktywne. Aby temu zapobiec, należy przemiennie używać substancje czynne (grupy chemiczne) lub stosować fungicydy, które zawierają w swoim składzie dwie lub trzy substancje, należące do różnych grup.

Do najważniejszych chorób grzybowych atakujących system korzeniowy i podstawę źdźbła należą: zgorzel podstawy źdźbła, ostra plamistość oczkowa, fuzaryjna zgo-rzel podstawy źdźbła i korzeni oraz łamliwość podstawy źdźbła, są to tzw. choroby podsuszkowe.

Częsta uprawa zbóż na tym samym stanowisku powoduje wzrost zagrożenia chorobami podstawy źdźbła i korzeni

Chemiczne zwalczanie tych chorób jest trudne i kosztowne, ale konieczne i opłacalne. Choroby te powinny być zwalczane w fazie strzelania w źdźbło, podobnie jak mącz-niak prawdziwy. Łamliwość źdźbła zwalczamy na początku fazy strzelania w źdźbło, stosując fungicydy złożone z dwóch lub trzech substancji czynnych, najczęściej nale-żących do różnych grup chemicznych np. prochloraz, piraklostrobina, epoksykonazol,

44 45

tebukonazol, propimorf. Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni powinniśmy zwalczać w fazie BBCH 30-31 (pierwsze kolanko). Zalecane substancje czynne do jej zwalczania to: prochloraz, tebukonazol, epoksykonazol, propikonazol oraz azoksystro-bina. Ostra plamistość oczkowa zwalczana jest „przy okazji” łamliwości źdźbła i fuza-ryjnej zgorzeli.

Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni, chorobę zwalcza się w terminie T1 (faza BBCH 30-31)

Zwalczanie zgorzeli podstawy źdźbła jest dość ograniczone. Oprócz zwalczania cho-rób podsuszkowych, w zabiegu T1 (fazie strzelania w źdźbło) powinniśmy stosować mieszaniny, w skład których będą wchodziły substancje aktywne zarówno niszczące mączniaka prawdziwego (morfoliny), jak i działające zapobiegawczo na tego pato-gena (metrafenon i proquinazid).

Mączniak prawdziwy zbóż i traw należy ograniczać już we wczesnych fazach rozwoju (BBCH 30). Patogen może rozwijać się na roślinie i atakować również kłosy

Typowy zabieg T2 (faza liścia flagowego) zabezpiecza trzy górne liście przed poraże-niem takimi chorobami jak: rdza brunatna pszenicy, rdza żółta, septorioza pasko-wana liści, septorioza plew (objawy na liściach), brunatna plamistość liści, mączniak prawdziwy zbóż i traw. W zabiegu T2 warto zastosować mieszaniny sub-stancji aktywnych (własne lub gotowe produkty) skomponowane z dwóch lub trzech substancji czynnych. Najlepsze będą związki z grupy triazoli (np. cyprokonazol, propi-konazol, tebukonazol) w mieszaninie ze strobiluryną (np. azoksystrobina, dimoksystro-bina, piralkostrobina) lub jedną z substancji z grupy karboksyamidów (SDHI): biksafen, fluksapyrosad, izopirazam, pentiopirad.

46 47

Rdza brunatna pszenicy – dłuższe okresy słonecznej pogody wiosną i wczesnym latem oraz uprawa odmian podatnych sprzyja występowaniu choroby

Rdza żółta – rozwojowi choroby sprzyja temp. 13–16°C, wyższe temp. hamują zarodnikowanie i patogen przechodzi w stan uśpienia

Septorioza paskowana liści pszenicy – przy silnym rozwoju choroby, straty w plonach dochodzą do 30%

W zabiegu T3 (faza kłoszenia) zabezpieczamy kłos przed porażeniem takimi chorobami jak: septorioza plew, fuzarioza kłosów, czerń zbóż. Fungicydy ograniczające septoriozę plew stosuje się do końca kłoszenia. Najlepiej do tego celu użyć mieszanin substancji z grupy triazoli z karboksyamidami (np. epoksykonazol + boskalid, epoksykonazol + izopirazam) lub strobiluryn z triazolami (np. dimoksystrobina + epoksykonazol, fluoksastrobina + protioko-nazol). Niebezpieczną chorobą jest również fuzarioza kłosów. W praktyce w zwalczaniu fuzariozy najczęściej stosowane są fungicydy z grupy chemicznej triazoli (np. tebukonazol). Często też fungicydy zbudowane są z kilku substancji. Oprócz triazoli są to: strobiluryny, tiofanat metylu. Bardzo dobre wyniki daje mie-szanina triazoli z prochlorazem. Mieszanina ta wykazuje dużą skuteczność walki z fuzariozą i w porównaniu z innymi fungicydami prze-dłuża czas działania na grzyby o 5–7 dni.

Fuzarioza kłosów, powoduje duże straty w plonie oraz pogarsza jego jakość ze względu

na możliwość tworzenia mykotoksyn

48 49

W tabeli 12 zestawiono substancje czynne fungicydów do ograniczania wybranych sprawców chorób grzybowych w pszenicy ozimej.

Tabela 12. Substancje czynne fungicydów zarejestrowanych do ograniczania wybranych sprawców chorób w integrowanej ochronie pszenicy ozimej

Grupa chemiczna Substancja czynna

Łam

liwoś

ćźd

zbła

Fuza

ryjn

azg

orze

l

Mąc

znia

kpr

awdz

iwy

Rdza

brun

atna

Sept

orio

zyliś

ciBr

unat

napl

amis

tość

liści

Sept

orio

zapl

ew

Fuza

rioz

akł

osów

Anilidy, triazole boskalid, epoksykonazol + + + +

Anilinopirimidyny cyprodynil + + + + +

Anilinopirimidyny, strobiluryny

cyprodynil, pikoksystrobina + + + + + +

Benzimidazole tiofanat metylowy + + + + + + + +

Benzimidazole, triazole

tiofanat metylowy, epoksykonazol + + + + + + + +

tiofanat metylowy, tetrakonazol + + + + + + + +

Ditiokarbaminiany mankozeb +

Fenoksychinony chinoksyfen +

Fenyloacetamidy cyflufenamid +

Ftalamidy folpet +

Ftalany chlorotalonil + + +

Ftalany,strobiluryny

chlorotalonil, azoksystrobina + + + + + +

chlorotalonil, pikoksystrobina + + + + +

Ftalany, triazole chlorotalonil, tetrakonazol + +

Imidazole prochloraz + + + + + +


Łam

liwoś

ćźd

zbła

Fuza

ryjn

azg

orze

l

Mąc

znia

kpr

awdz

iwy

Rdza

brun

atna

Sept

orio

zyliś

ciBr

unat

napl

amis

tość

liści

Sept

orio

zapl

ew

Fuza

rioz

akł

osów

Imidazole, triazole

prochloraz, fluchinkonazol + + + + + + +

prochloraz, propikonazol + + + + +

prochloraz, tebukonazol + + + + + +

Imidazole, triazole, quinazoliny

prochloraz, tebukonazol, proqinazid

+ + + + + + +

Karboksyamidy, ftalany

pentiopirad, chlorotalonil + + + +

Ketoaminy, triazole

spiroksamina, protiokonazol + + + + + + +

spiroksamina, tebukonazol,protiokonazol

+ + + + +

spiroksamina, tebukonazol,triadimenol

+ + + + + +

Morfolinyfenpropidyna +

fenpropimorf + + +

Morfoliny, triazole

fenpropidyna, propikonazol + + + + +

fenpropimorf, epoksykonazol + + + + + +

Morfoliny, triazole, strobiluryny

fenpropimorf, epoksykonazol,kre-zoksym metylu

Quinozoliny proquinazid + + + + + +

Strobiluriny, triazole

azoksystrobina, cyprokonazol + + +

fluoksastrobina, protiokonazol + + + + + +

50 51


Łam

liwoś

ćźd

zbła

Fuza

ryjn

azg

orze

l

Mąc

znia

kpr

awdz

iwy

Rdza

brun

atna

Sept

orio

zyliś

ciBr

unat

napl

amis

tość

liści

Sept

orio

zapl

ew

Fuza

rioz

akł

osów

Strobilurynyazoksystrobina + + + + + +

pikoksystrobina + + + + +

Triazole

epoksykonazol + + + + +

protiokonazol, tebukonazol + + + + + +

epoksykonazol, metkonazol + + + + + +

flutriafol + + + +

metkonazol + +

propikonazol + + + +

propikonazol, cyprokonazol + + + + + +

tebukonazol + + + + + +

tetrakonazol + + +

Triazole,karboksamidy

protiokonazol, biksafen + + + + + + +

Triazole, ketoaminy, triazole

tebukonazol, spiroksamina,triadimenol

+ + + + + +


Przy stosowaniu fungicydów, podobnie jak w przypadku herbicydów, czy insektycy-dów należy uwzględniać warunki pogodowe, a przede wszystkim zakresy temperatur, w których działanie substancji aktywnych jest najefektywniejsze. Dzięki temu mamy gwarancję pełnej skuteczności działania danego preparatu. Badania potwierdziły, że im niższa temperatura, tym wolniejsza jest szybkość reakcji chemicznej i wolniejszy przebieg procesów fizjologicznych w komórce rośliny. Zbyt wysoka temperatura (powyżej 25oC) może powodować poparzenie pszenicy (fungicyd jest fitotoksyczny dla rośliny). Zakres temperatur 15–20°C jest optymalny do stosowania większości środ-ków grzybobójczych.

d) zwalczanie szkodników

Duży udział zbóż, w tym pszenicy ozimej w strukturze zasiewów, a także intensyfika-cja produkcji, stosowanie licznych uproszczeń w agrotechnice, tj.: bezorkowe systemy uprawy, brak rozdrabniania resztek pożniwnych, brak orki zimowej, wysiew odmian o różnej odporności na szkodniki, występowanie korzystnych warunków pogodowych dla rozwoju szkodników (ocieplanie się klimatu), brak wystarczającej liczby preparatów chemicznych, a także trudności z określeniem właściwego terminu zabiegu chemicz-nego przyczyniły się do wzrostu zagrożenia upraw rolniczych.

Do najczęstszych szkodników zbóż możemy zaliczyć: mszyce, skrzypionki, pryszczarki i ploniarkę. Oprócz tego, w niektórych latach występują masowo szkodniki wielożerne, jak: rolnice, drutowce, ślimaki, łokaś garbatek, a także inne szkodniki jak: śmietki, wcior-nastki, miniarki itp.

Do metod agrotechnicznych ograniczających występowanie szkodników w uprawach zbóż, należą m.in. izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny siew ziarna, zrównoważone nawożenie, zaprawianie nasion i zabiegi uprawowe (tabela 13.)

Tabela 13. Metody i sposoby ochrony pszenicy ozimej przed szkodnikami

Szkodnik Metody i sposoby ochrony

Drutowce wczesny siew ziarna, zwiększenie normy wysiewu

Miniarki izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych

Mszyce izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny siew ziarna, zrównoważone nawożenie, zaprawianie nasion

Prszczarki zabiegi uprawowe, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zrównoważone nawożenie

Rolnice izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny siew ziarna, zwalczanie chwastów, zwiększenie normy wysiewu, zwiększenie nawożenia

Skrzypionki zabiegi uprawowe, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zrównoważone nawożenie

Ślimakipodorywki, talerzowanie, staranna uprawa roli, wapnowanie gleby, niszczenie chwastów, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny i głębszy siew ziarna, zwiększenie normy wysiewu ziarna

Śmietki izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny siew ziarna, zwiększenie normy wysiewu ziarna

Wciornastki zabiegi uprawowe, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zrównoważone nawożenie

Źródło: Mrówczyński M., Wachowiak H. 2013.

52 53

O efektywności i opłacalności zabiegu insektycydowego decyduje właściwie ustalony termin zabiegu oraz prawidłowo określony próg ekonomicznej szkodliwości danego szkodnika

(tabela 14)

Tabela 14. Progi ekonomicznej szkodliwości szkodników pszenicy ozimej

Szkodnik Próg szkodliwości Termin obserwacji

Rolnice 6-8 gąsienic na m2 przed siewem

Ślimaki

2-3 ślimaki na 1 pułapkę lub 5% zniszczonych ziarniaków albo siewek.

od siewu do wschodów

4 ślimaki średnio na 1 pułapkę lub zniszczenie 10% siewek

w fazie 2-4 liści

Łokaś garbatek

1-2 larwy lub 4 uszkodzone rośliny na 1 m2 jesień – po wschodach ozimin

Mszyce 25 mszyc na 1 źdźbło kłoszenie, kwitnienie

Prszczarek zbożowiec

15 jaj na 1 źdź ble wyrzucanie liścia flagowego

Skrzypionki 0,5 – 1 jaja lub larwy na 1 liściu flagowym wyrzucanie liścia flagowego

Ploniarka zbożówka

6 jaj na 10 roślin lub 6 larw na 100 roślin wiosenne krzewienie

Śmietka ozimówka

10 roślin uszkodzonych na 30 badanych lub 80 larw na m2

wiosenne krzewienie

Wciornastki

10 larw na źdźbło strzelanie w źdźbło

5-10 owadów dorosłych lub larw na 1 kłosie

do pełni kwitnienia

40-50 larw na 1 kłosie wypełnianie ziarna

Niezmiarka paskowana

1 jajo na 10% roślin lub 10% uszkodzonych źdźbeł

rozwój liści, krzewienie

Źródło: Korbas M., Mrówczyński M., Paradowski A. 2010.

Wykonując zabieg musimy ściśle przestrzegać temperatur powietrza (tabela 15) przy stosowaniu określonej substancji aktywnej, a także okresów karencji i prewencji.

54 55

Istotnym zagadnieniem dotyczącym stosowania środków chemicznych jest możli-wość powstania odporności szkodników na insektycydy. Aby temu zapobiec należy przemiennie używać substancji czynnych należących do różnych grup chemicznych. W tabeli 16 zestawiono substancjach czynne zarejestrowane do ograniczania szkodni-ków w pszenicy ozimej.

Tabela 16. Substancje czynne środków ochrony roślin zarejestrowanych do ograniczania liczebności owadów szkodliwych w uprawie pszenicy ozimej.


Fosforoorganicznechloropiryfos

dimetoat

Karboksamidy flonikamid

Neonikotynoidy + Pyretroidy tiametoksam + lambdacyhalotryna

Pyretroidy

alfa-cypermetryna

beta-cyflutryna

cypermetryna

deltametryna

esfenwalerat

gamma-cyhalotryna

lambda-cyhalotryna

zeta-cypermetryna


Tabela 15. Optymalna temperatura działania insektycydów

Grupa chemiczna Optymalna temp. działania w °C

Chloronikotynyle temperatura nie wpływa na działanie

Fosforoorganiczne powyżej 15

Fosforoorganiczne + pyretroid poniżej 25

Karbaminiany powyżej 15

Pyretroidy poniżej 20

Źródło: Zalecenia Ochrony Roślin na lata 2014/15

Larwa skrzypionki i efekt jej żerowania

56 57

ZBIÓR I PRZECHOWYWANIE

Zbiór zbóż ozimych powinien odbywać się po osiągnięciu dojrzałości pełnej ziarna. Pszenica ozima podczas zbioru powinna mieć odpowiednią wilgotność,

która pozwala wymłócić ziarno bez strat. Ziarno przeznaczone do przechowywania w magazynach powinno mieć wilgotność 12%, co pozwoli na jego przechowywanie przez dłuższy czas, bez konieczności dosuszania. Ziarno zbyt wilgotne, (powyżej 15%) należy jak najszybciej dosuszyć, aby nie dopuścić do jego samozagrzewania. W czasie przechowywania należy kontrolować wilgotność, ponieważ wzrost wilgotności ziarna nawet o 1% jest niebezpieczny, powoduje to rozwój grzybów, które mogą wytwarzać mykotoksyny (Fusarium spp, Penicillium i Aspergillus). Należy również sprawdzać, czy nie pojawiło się zagrożenie ze strony szkodników zbożowo-mącznych (np. wołek zbożowy, rozkruszek, mklik mączny). Ziarno powinno być zdrowe, dojrzałe, dobrze wykształcone, czyste, bez obcych zapachów lub zapachów wskazujących na jego zepsucie.

Optymalny termin zbioru pszenicy ogranicza straty w plonie

58 59

Literatura1. Artyszak A. 2006. Technologia produkcji pszenicy ozimej. Warszawa.

2. Atlas chorób pochodzenia nieorganicznego. IOR PIB, Poznań, 8-12.

3. Top Agrar 3/2013. Skracać, nie skracać, skracać. str. 80-86.

4. Fotyma M. 1987. Nawozy mineralne i nawożenie. 73-78.

5. Grzebisz W. 2007. System nawożenia zbóż ozimych. Zboża wysokiej jakości. Biopaliwa. Poradnik dla producentów. Agro Serwis, Warszawa, 78-84.

6. Horosiewicz-Janka J., Korbas M. Mrówczyński M. 2013. Metodyka integrowanej ochrony pszenicy ozimej i jarej dla producentów. Poznań

7. Jadczyszyn T. 2004. Zasobność gleb i potrzeby nawożenia NPK.

8. Stosowanie agrochemikaliów cz. 1. Mat. szkol. 90 IUNG, Puławy. 127-135.

9. Korbas M., Mrówczyński M., Paradowski A. 2010. Program ochrony: pszenicy ozimej i jęczmienia jarego. Poznań.

10. Korbas M., Jajor E. 2015. Wybrane problemy integrowanej ochrony w uprawie pszenicy ozimej, rzepaku ozimego i kukurydzy na obszarze województwa opolskiego. Poznań.

11. Korbas M., Danielewicz J. 2014. Ochrona upraw rolniczych przed chorobami, Mat. Szkol. Integrowana Produkcja Roślin, Łosiów – X 2014.

12. Mrówczyński M., Wachowiak H. 2013. Zboża wysokiej jakości – wszechstronne wykorzystanie. Poradnik dla producentów. Agro Serwis, Warszawa.

13. Kościelniak W., Pyziak K. 2005. Agrotechnika pszenicy jakościowej. Łosiów.

14. Kościelniak W. 2005. Intensywna uprawa pszenicy. Broszura BASF Polska.

15. Kościelniak W. 2000. Nowoczesna uprawa pszenicy ozimej i jarej. OODR Łosiów, 3-12.

16. Paradowski A., Czubiński T. 2011. Chwasty – zwalczaj w zbożach i rzepaku. Wydanie specjalne Top Agrar Polska. Poznań.

17. Podolska G., Kaczyński L. 1995. Charakterystyka i wymagania agrotechniczne odmian pszenicy ozimej. Puławy — Radzików — Słupia Wielka, IUNG, IHAR, COBORU.

18. Rosada J., Gaj R., Grzebisz W., Zachmann A., Korbas M. 2011.

19. Wacławowicz R., 2008. Uprawa pszenicy ozimej. Łosiów.

20. Zalecenia Ochrony Roślin na lata 214/15, część I i II, Poznań 2014.

21. Wyniki doświadczeń terenowych za rok 2014. OODR Łosiów 2014.

SPIS TREŚCIWSTĘP .............................................................................................................................................................................3

BIOLOGIA I ROZWÓJ PSZENICY OZIMEJ ....................................................................................................3

WYMAGANIA KLIMATYCZNE ............................................................................................................................7

WYMAGANIA GLEBOWE ......................................................................................................................................9

PSZENICA OZIMA W ZMIANOWANIU ........................................................................................................9

UPRAWA ROLI..........................................................................................................................................................11

NAWOŻENIE PSZENICY OZIMEJ .................................................................................................................12

DOBÓR ODMIAN ...................................................................................................................................................17

SIEW ..............................................................................................................................................................................19

PIELĘGNACJA ZASIEWÓW ...............................................................................................................................23

a) zwalczanie chwastów ..............................................................................................................................23

b) stosowanie regulatorów wzrostu ....................................................................................................32

c) zwalczanie chorób ....................................................................................................................................34

d) zwalczanie szkodników .........................................................................................................................51

ZBIÓR I PRZECHOWYWANIE ..........................................................................................................................56

Literatura ....................................................................................................................................................................58

ISBN 978-83-60304-63-1

Wydawca: Opolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego

ul. Główna 1, 49-330 Łosiówe-mail: [email protected]

www.oodr.pl

Łukasz kowalski prawidłowa agrotechnika‚owa...na podatność pszenicy na choroby podstawy...

Documents