Odgovori iz didaktike za kolokvijum

1. POJAM DIDAKTIKE

Didaktika potiče od grčke riječi i grčkog porijekla. Izvorna riječ glasi didaskein-proučavati,držati nastavu; didaktikos-poučen,obučen; didaskalos-učitelj. Didaktika je prvi upotrijebio Johanus Wolfgang Ratke(17vijek). Jan Amos Komenski je 1657.god objavio „Veliku didaktiku“. Četiri osnovna značenja i oblika didaktike su:

1)Didaktika:nauka o nastavi učenju u svim oblicima i na svim nivoima.

2)Shvatanje didaktike kao teorije učenja i nastave koje zastupaju predstavnici tzv.“Berlinske didaktičke škole“. Berlinski didaktičari su izložili 6 osnovnih kategorija za opisivanje, analizu i planiranje nastave (4kategorije predstavljaju osnovne faktore, a 2 uslove ili pretpostavke). U osnovne faktore ulaze: pedagoške intencije ili ciljevi; nastavne teme; metode ili postupci i mediji.

3) Treće shvatanje vezuje se za ime Venigera.

4) Shvatanje didaktike kao teorije optimalnog učenja i nastave pomoću direktne nastave ili putem programa i nastavnih mašina.

Definicija didaktike:

Didaktika je posebna pedagoška disciplina koja proučava suštinske probleme obrazovanja i vaspitanja putem nastave i učenja. Njen osnovni zadatak je da objasni zakonitosti po kojima se odvija nastavni proces. Didaktika ne samo što određuje sadržaj obrazovanja, već odgovara na pitanje kako poučavati.

Zadaci didaktike:

Osnovni zadatak je da razvije naučnu teoriju i da doprinese progresivnom mjenjanju nastavnog procesai prakse obrazovnog procesa uopšte. Postoje:

1) Fundamentalna istraživanja -utvrđuju didaktička znanja i utiču na razvoj didaktičke teorije( proučavanje obima i dubine obrazovnih sadržaja, ciljevi i zadaci).

2) Razvojna istraživanja-oslanjaju se na rezultate fundamentalnih i tragaju za rješenjima koja imaju naučni i praktični značaj za nastavu i učenje.

3) Primjenjena istraživanja -na osnovu poznatih didaktičkih saznanja pronalaze rješenja za konkretne probleme u nastavnom procesu.

Osnovni pojmovi didaktike su: 1) Obrazovanje-proces sticanja znanja, razvijanje sposobnosti i formiranje

pogleda na svijet.2) Nastava-jedinstven, organizovan, sistematičan, planski, vaspitno-obrazovni

proces sa jednom relativnom stalnom grupom učenika u cilju njihovog usvajanja društveno-vrednovanog i verifikovanog nastavnog sadržaja.

3) Učenik-je ličnost koja u didaktički zasnovanom nastavnom nastavnom i cjelokupnom procesu usvaja znanje, razvija navike i sposobnosti i afirmiše svoju ličnost.

4) Nastavnik-je osoba koja je stručno-pedagoški osposobljena za planiranje, pripremanje i izvođenje didaktičko-metodički utemeljenog dinamičkog nastavnog procesa i cjelokupnog rada u školi.

5) Nastavni sadržaji-su znanja odabrana i oblikovana po filozofsko-ideološkim i pedagoško-didaktičko-psihološkim kriterijumima.

6) Materijalno-tehnička osnova nastave-su nastavni objekti, sredstva, uređaji za nastavu, priručnici, didaktički materijal.

1. Zadaci nastave

Nastava ima tri zadatka:

a) Obrazovni zadatak nastave -sastoji se u sticanju znanja, vještina i navika. Aktivno usvajanje učenici upoznaju i shvataju pojave, procese i zakonitosti u prirodi, društvu, kulturi, ljudskoj djelatnosti. Znanje je sistem naučnih činjenica, pravila zakona o svemu što okružuje čovjeka. Uopštena iskustva i saznanja čovječanstva. Znanje imaju kvantitet(obim, količina) i kvalitet(dubina,nivo i razumljivost, trajnost). Znanje za čovjeka ima

vrijednost akcije, djelovanja:od znanja u velikoj mjeri zavisi ponašanje i djelovanje, uspješnost u svim segmentima ljudskog života.

b) Razvojni zadatak nastave - nastava ima zadatak da kod učenika razvija psihofizičke sposobnosti:

a)fizičke sposobnosti( koordinacija, motorička spretnost);

b)intelektualne(pažnja,koncentracija,analiza,povezivanje);

c)govorne( rječnik,gramatički pravilan govor, fluentnost, fleksibilnost, komunikativnost, dinamičnost u govoru, metaforičko govorenje);

d)matematičke (relacija, veličina);

e) specifične misaone( istoriografsko mišljenje, razumijevanje bioloških procesa, filozofskih ideja);

f) stvaralačke ( stvaranje ideja, produkata, originalnost,produktivnost);

g)estetsko-umjetničke ( sposobnost doživljavanja, stvaranja umjetnosti);

h) psihomotorne ( manuelne, motoričke, radne sposobnosti potrebne za obavljanje praktičnih radnji).

c) Vaspitni zadatak nastave

Nastava vaspitava učenike intelektualno, fizički, moralno, emocionalno, radno. Djeluje na formiranje osobina ličnosti učenika: radoznalost, kritičnost,istinoljubivost, poštovanje drugih i odraslih, poštovanje prava i obaveza, kooperativnost, drugarstvo, razumijevanje, pravičnost, patriotizam. Poštovanje sebe: samopouzdanje, samostalnost, samopozitivna i realna slika o sebi, dosljednost, upornost, istrajnost, snažna volja.

2. DIDAKTIČKI ZAKONI, PRAVILA I PRINCIPI

Zakon-potvrđeni, opšti hipotetički stav koji se odnosi na određenu klasu pojava.

Zakonitosti-šire značenje, opšta, konstantna i nužna pravilnost, uzročno-posljedične veze između pojava.

Zakoni:a) Zakon akceleratvnog razvoja učenika u nastavi

Nastava je proces u kome se dešava ubrzano sticanje znanja, razvoj vještina, stvaralačkih i drugih sposobnosti učenika. Nastava pokazuje univerzalnost ovog zakona, brže i jače utiče na psihofizički razvoj učenika u odnosu na bilo koji drugi vid ove djelatnosti.

b) Zakon polifaktorske uslovljenosti tokova i rezultata u nastavi

Nastavu čine međusobno uslovljeni, neposredni i posredni, subjektivni i objektivni, interni i eksterni faktori koji se planski usmjeravaju u pravcu aktiviranja dispozicija učenika. Faktori razvoja polaze polaznika nastave do ličnih maksimuma su sadržaji nastave, prostorno-radni uslovi,socijalno-kulturni uslovi koje doživljavaju učenici.

c) Zakon klasno-idejnog i kulturno-epohalnog obilježja nastave

Uvijek se odvija u određenom društvenom sistemu i nosi obilježja i osnovne postulate vladajuće ideologije. Uvijek se u nastavu ugrađuju dostignuća razvoja društva.

Posebni zakoni u didaktici: a) Zakon uzajamne povezanosti-po kome ukoliko 2 psihološka procesa teku u

uzajamnoj povezanosti,ponavljanje jednog od njih uzrokuje javljanje i drugog.

b) Zakon vježbanja-kod približno jednakih uslova što je vježbanje intenzivnije time se potpunije stvara odg.reakcija i zadržava u biću učenika i obrnuto.

c) Zakon intenzivnosti-kod približno jednakih uslova što je intenzivnije vježbanje time je bolje i trajnije zadržavanje u pamćenju onog o čemu se učilo.

d) Zakon asimilacije-svaki novi stimulus ima svojstvo da izaziva reakciju, odg.koji je u vezi sa takvim stimulusom doživljenim u prošlosti.

e) Zakon rezultantnosti-u približno jednakim uslovima reakcije,ako se uspješno odg.zadato rješenje time se vrši potkrepljenje, stimulisanje daljeg napora i uspona.

DIDAKTIČKI PRINCIPI

Riječ princip-rukovodeće načelo, smjer u radu, temeljni zahtjev, usmjeravajuća ideja, polazni stav. Opšti i obavezujući normativi za izvođenje nastave su:

1) Princip individualizacije i socijalizacije u nastavi

Učenici istog razreda imaju različita iskustva, sposobnosti,znanja,vještine,tempo učenja,stil. U nastavi moraju da se uvažavaju individualne razlike i osobenosti među učenicima. Tradicionalna nastava se usmjerava ka prosječnom učeniku-uslovi su isti za sve. Princip individualizacije određuje da se u nastavi prilagode ciljevi,ishodi, metode i oblici rada, sredstva i sadržaji u skladu sa individ.sposob.učenika. Međutim nastava treba da zadovolji i socijalnu potrebu učenika od negativnih posljedica individualizacije.

2) Princip naučne zasnovanosti

Nastava treba da se temelji na naučno provjerenim sadržajima,oblicima i metodama. Naučno tumačenje programske građe, upotreba naučno verfikovanih udžbenika i pouzdanih izvora. Način rada i nivo apstraktnosti uvijek mora da bude oslonjen na saznajni nivo učenika i da podstiče razvoj kritičkih i kreativnih sposobnosti.

3) Princip očiglednosti i apstraktnosti

Očiglednost-podrazumijeva cjelovito čulno opažanje predmeta radi prikupljanja određenog fonda činjenica na osnovu kojih se dalje formiraju jasnije predstave o tom predmetu. Čulna iskustva-uvažavanjem ovog principa učenici percipiraju predmete koristeći što veći broj čula. Neposredno percipiranje-stvarne pojave i predmeti. Posredno-slike, modeli,filmovi. Percipiranje je uvijek povezano sa apstrahovanjem.

4) Princip stimulativnosti i stvaralačke aktivnosti u nastavi

Stimulacija i motivacija učenika je u osnovi ovog principa.Unutrašnja motivacija pokreće učenje i stvaralaštvo.Nastavnik treba da pokreće saznajno-kreativna interesovanja, budi radoznalost. Ugodna atmosfera i klima, ohrabrivanje i proslavljanje uspjeha u učenju, radost.

5) Princip sistematičnosti i postupnosti

Zahtjev da se obezbijedi postepeno, kontinuirano i didaktički optimalno napredovanje učenika. Uslov je još u fazi izrade nastavnih planova i programa gdje se nastavna građa bira, raspoređuje i struktuira prema logičnom redosljedu u nastavne jedinice, predmete, ciljeve, jedinice.

6)Princip racionalizacije i ekonomičnosti nastave

Zahtjev da se u nastavnom procesu postigne optimalan, efikasan i maksimalan uspjeh usvajanja programskih sadržaja uz što manje ulaganje vremena, sredstava i energije. Rizik da se pretjera u štednji odi ka površnosti i formalizmu.

DIDAKTIČKA PRAVILA

Smjernice za konkretnu nastavnikovu angažovanost u podsticaju i usmjeravanju aktivnosti učenika.

a) Od bližem ka daljem-nastavu treba fudirati na prethodnim iskustvima i saznanjima učenika.

b) Od lakšem ka težeg-dolazi do slabljenja interesovanja učenika za učenje do njihove preopterećenosti i površnosti u radu. Primjenom ovog principa pojačava se motivacija za rad, optimalizuje i racionalizuje nastavni proces.

c) Od prostom ka složenom-treba ispravno didaktički shvatiti u kontekstu učenikovog poimanja ovih kategorija.

d) Od poznatog ka nepoznatom-pomoću nepoznatog u procesu saznanja pa ni u nastavi ne možemo doći do poznatog. Obrnuto pomoću poznatog moguće je ovladavati nepoznatim.

3. FAKTORI NASTAVE I ETAPE U RAZVOJU NASTAVE

Neposredni faktori nastave su:

a) Učenik kao faktor nastave-je ličnost koja u didaktički zasnovanom nastavnom i cjelokupnom obrazovno-vaspitnom procesu usvaja znanja,stiče vještine, razvija svoje stvaralačke i druge sposobnosti, afirmiše i potvrđuje svoju ličnost. Sticanje statusa učenika može da bude obaveznim,dobrovoljnim ili selektivnim uključivanjem pijedinca u nastavu.

b) Nastavnik u savremenoj nastavi-je stručno-pedagoški osposobljeno lice koje u savremenoj nastavi ostvaruje zadatke: izbor,analiziranje i raspoređivanje nastavnih sadržaja;određivanje opsežnosti i dubinenastavnih sadržaja; izbor, pripremai prikladna primjena oblika, metoda, organizacija,izvođenje.

c) Sadržaj nastave-određena količina znanja o pojavama, procesima i zakonitostima u prirodi i društvu, kao i znanja o pravilima i normama društ.odnosa koje učenici u toku nastave treba da usvoje. Nastavni sadržaji predstavljaju posebno odabrana i didaktički obrađena pedagoški vrijedna saznanja o prirodi i društvu.

Etape nastavnog procesa

1. Planiranje nastavnog rada

Planiranje je povezano sa fazom pripremanja. Analiza uspjeha učenika u prethodnom periodu, izbor,raspoređivanje i vremensko dimenzionisanje programskih sadržaja za svaki predmet. Postoji globalno, orijentaciono,makroplaniranje, godišnje,mikroplaniranje, operativno.

Godišnje planiranje-analiza prethodnog uspjeha, proučavanje važećeg nastavnog plana i programa i proučavanje literature.

Operacionalno ili tematsko-radi se svakog mjeseca,u okviru teme se određuje redosljed,obim i dubina nastavnog sadržaja. Planira se izbor nastavnih sredstava, metoda.

2.Pripremanje nastave

Selekcija i upoznavanje sa nastavnim sadržajima. Projektovanje aktivnosti, trajanje i vrste aktivnosti. Vrste i oblici nastavnog rada,ishodi.

3.Uvođenje učenika u nastavni rad

Na početku školske godine, na početku svakog nastavnog časa učenici se upoznavaju sa gradivom. Motivacija i pažnja za predmet i gradivo, povezivanje sa prethodnim znanjem. Intelektualna, emocionalna i motivaciona priprema učenika.

4.Obrada novog gradiva

Centralna, osnovna etapa u nastavnom procesu. Pod rukovodstvom nastavnika učenici usvajaju, grade nova znanja(činjenice, pojmove,iskustva).

5.Ponavljanje u nastavi

U z pomoć ponavljanja uspostavljaju se trajnije i čvršće veze u memoriji učenika, kojima se spriječava zaboravljanje i razvija pamćenje. Razlikuje se više kriterijuma po kojimase određuje ponavljanje:

Prema obuhvaćenom gradivu-kompleksno,tematsko i fragmentarno

Prema rasporedu-koncentrisano i raspoređeno Prema količini obrađenog gradiva-poslije obrađene teme, jedinice Prema vremenskoj realizaciji-na početku školske godine,tekuće, završno

ponavljanje.

6. Vježbanje u nastavi

To je često i sistematično ponavljanje određene radnje kako bi se trajno usvojila.Klasifikacija vježbanja:

Usmena-dijalog,diskusija Pismena-izvještaji,referati,sem.radovi Grafički-skice,mape,tabele,karte Laboratorijska-upotreba pribora,instrumenata Tehnička-izrada modela,maketa.

Faze vježbanja: početno(sa puno grešaka); osnovno (kontinuirano); završno (svakodnevna praktična primjena vještine).

7. Provjeravanje i ocjenjivanje

Vrši se zbog utvrđivanja ostvarenosti ishoda i ciljeva postavljenih u program nastavnog predmeta.Realizuje se praćenjem rada učenika i ispitivanjem:

Prethodno, tekuće i završno Tematsko provjeravanje i ispiti (specifičan oblik provjeravanja znanja

učenika;ispiti su oblik stručno-pedagoške i društvene kontrole pojedinačnei kolekt.uspješnosti).

Usmeno(razgovor),pismeno(kontrolni radovi,testovi),praktično(procjena znanja,vještina).

8.Ocjenjivanje

Je rezultat procjenjivanja i ispitivanja učenika.Funkcije ocjene:dijagnostička,informativna,regulativna. Vrste ocjenjivanja: brojčano i opisno.

4. POJAM I VRSTE NASTAVE

Cilj nastave je razvijanje intelektualnih operacija učenika, posebno vještina praktičnog djelovanja. Vrste nastave:

Prema institucijama u kojima se izvodi može biti:a)usmjerene aktivnosti u predškolskim ustanovama-gdje se u procesu fleksibilno vođenih vaspitno-obrazovnih aktivnosti djece upoznaju elementarni govorno-lezički,matematički pojmovi;b)osnovnoškolska nastava (razredna od I-Ivrazreda i predmetna od V-VIII,u kojoj se stiču osnovna znanja, vještine;c) srednjoškolska ( opšte obrazovna, stručno-teorijska i stručno-praktična u kojoj se stiču stručno-profesionalna znanja za razne vrste manje i srednje složenih poslova;d)univerzitetska (gdje se stiču znanja visokog,teorijskog i stručnog nivoa);e)specijalističke i postdiplomske studije (gdje se obrazuje naučno-istraživački podmladak).

Postoje i nastava društvenih i humanističkih nauka, nastava prirodno-matematičkih, nastava lingvističkih nauka, nastava umjetničkih predmeta, nastava tehničkih nauka i nastava primjenjenih nauka.

Prema funkciji: redovna nastava, dopunska,dodatna, proužena, pripremna i kursna nastava.

U zavisnosti od načina komunikacije nastavnika i učenika nastava može biti:direktna ili neposredna; indirektna ili posredna; nastava na daljinu.

Prema prostorno-radnim uslovima: učionička nastava, kabinetska, nastava u prirodi, nastava u proizvodnim,društvenim i kulturnim institucijama.