miyazlar (fazlası için )
TRANSCRIPT
•MİYAZ SİNEKLERİ VE PARAZİTLİKLERİ •Yapı: Erişkinlerinin büyüklükleri, 2-15 mm arasında değişir. Baş serbesttir; kolayca hareket eder. Başlarında petek gözler vardır.
•Anten 3 parçalıdır. •Erişkin şekillerinde gıda alamayanlarda hortum körelmiştir.
•Mesothoraks, diğer iki segmente göre çok gelişmiştir.
•Yumurtalar, beyazımsı renkte ve silindirimsi yapıdadır.
•Bu sineklerin larvaları arkadan öne doğru giderek incelen silindir şeklindedir. Bazı türleri tırtıl şeklinde, bazıları ileri derecede yassılaşmış, bazı türlerde ise bazı çıkıntılar vardır.
•Larvalarda baş ve bacaklar yoktur. Büyüklükleri dönemlere göre değişmekte; son dönemde en büyüktürler.
•Larvaların vücutları 12 segmentten oluşur.
•Ağzın karın yüzünde bir çift kuvvetli ağız çengeline sahiptir. Bunlar yapışmaya veya dokuları parçalamaya yarar. Bunların şekillerinin teşhiste önemi vardır.
•Ağız çengellerinin arkasında biri yukarıda
diğeri karın yüzünde olmak üzere iki
çıkıntıdan oluşan yutak iskeleti vardır. Dudak
ve yutak iskeletlerinin ikisine birden baş-
yutak iskeleti (Cephalo-Pharengeal Sceleton)
denir.
•İlk göğüs segmentinde sağlı sollu olmak üzere bir çift ön solunum delikleri bulunur.
•Son karın segmentinin arka nihayeti az-çok kesik olup, dışarı fırlak veya içeri çökük olabilir.
•Arka kısımda larvaların tanınması bakımından önemli olan bir çift stigmat bulunur. Bunların çevresi birçok türde kuvvetli yapıda olan kitinli bir halka ile çevrilmiştir ki buna peritrem denir.
•Peritrem, stigmat’ı tamamen çevirebilir veya
karın yüzünde açık kalır.
•Bazı türlerde larvaların birinci safhasında bir,
ikinci safhasında iki ve üçüncü safhasında ise
üç adet solunum yarıkları veya solunum
delikleri bulunur.
•Üçüncü dönem larvanın derisi bir dış kabuk
yapmak üzere sertleşir; pupa safhasına girer.
Pupariumun içinde pupa hareketsiz olarak
durur. Puparium ovoid veya fıçı şeklindedir.
•Yaşayış, Konaklar ve Evrim
•İnsanda Myiasis (miyaz) oluşturan sinekler
erişkin halde parazit yaşamazlar.
•Ancak bu sineklerden Stomoxys calcitrans,
erişkin halde hematofajdır. Diğerleri ise ancak
larva halinde zorunlu, istemli veya rasgele
parazit olabilirler.
•Myiasis oluşturan sinekler vivipar veya
ovipardırlar. Wohlfahrtia, Sarcophaga, Oestrus
ve Rhinoestrus türleri vivipar; Gasterophilus,
Hypoderma, Calliphora, Lucilia gibi bazı
sinekler ise ovipar’dırlar.
•Uygun şartlarda 3 kez gömlek değiştiren
larvalar pupa safhasına geçerler.
•Sıcak yaz aylarında karasineklerde yumurtadan erişkin oluncaya kadar bütün evrim 10 günde tamamlanır. Bir yaz boyunca 10-12 nesil ortaya çıkar.
•Bir defalık çiftleşme bir dişiye bütün hayatı
boyunca (1-2 ay) yeter.
•Sineklerin Zorunlu Parazit Olan Larvalarının Evrimi
•Gasterophilus türlerinin evrimi
•Larvaları tektırnaklı hayvanlarda mide-bağırsak miyazına yol açarlar. Ağız organelleri atrofiye olmuş bu sinekler bal arılarına benzer; uçarken de onlar gibi ses çıkarırlar.
•Erişkin sinekler 5-10 gün yaşar ve bu süre içerisinde hiç gıda alamazlar. Erişkin sinekler tarafından yumurtalar teker teker kıllara yapıştırılır.
•Yumurtadan çıkan larvalar mide veya
bağırsağa giderek burada 8-12 ay süreyle
kalır.
•Dışkı ile dışarı çıkan 3.dönem olgun larvalar, toprağın içerisine girerek pupa safhasına geçer.
•Evrim için yaklaşık olarak bir yıla ihtiyaç vardır.
•Hypoderma türlerinin evrimi
•Erişkinleri büyük yapılı, bal arısına benzer ve üzerleri dikenlerle örtülüdür. Erişkinleri hiç gıda almaz ve konakları sığır, bazen geyiklerdir. Sinekler yumurtalarını konaklarının kılları üzerine yapıştırır.
•Yumurtadan çıkan larvalar deriyi delerek deri altından hareket eder ve hayvanın sırt derisi altına yerleşir.
•Üçüncü döneme gelen larvalar 12-15 mm boya ulaşır, rengi koyulaşır ve bir sonraki yılın ilkbahar aylarında deriyi terk eder ve toprağa düşerek pupa safhasına girer.
•Ortalama 12 ay süren bu evrimde larvalar 10-
11 ay kadar hayvanın vücudunda parazitlenir.
•Oestrus ovis’in Evrimi
•Erişkinleri 10-12 mm olup, hiç gıda almazlar.
•Larvaları, koyun ve keçilerin alın ve çene
sinüslerinde parazitlenir. Erişkinler larvalarını
koyun ve keçilerin burun delikleri yanına
bırakırlar.
•Larvalar, burun boşluğundan çene ve alın
sinüslerine geçerek burada 2,5-6 ayda
3.dönem larva haline kadar gelişirler.
•Bu larvalar toprağa düşerek pupa safhasına
girer; pupadan erişkin erkek ve dişi sinekler
çıkar.
•Rhinoestrus purpureus’ un Evrimi
•Bu sinekler 8-11 mm boyunda olup, erişkinleri
larvalarını tektırnaklı hayvanların göz veya
burun deliklerine bırakır; larvalar buradan
burun boşluklarına geçerler. Larvalar
olgunlaşınca toprağa düşer, pupa safhasından
sonra erişkinler gelişir.
•Wohlfahrtia magnifica’ nın Evrimi
•Kül renginde ve 10-14 mm uzun olan bu sinek
yemiş bahçelerinde sık görülür; nadiren
evlerde de rastlanır.
•Dişiler seksüel olgunluğa ulaşıncaya kadar
çiçeklerle beslenir. Yaz aylarında sabah saat
10’dan ikindi saatlerine kadar çok aktiftirler.
•Bu sineklerin bulundukları yerlerde uyumak
çok tehlikelidir. Dişiler, larvalarını yara, kesik,
burun ve kulağa bırakır.
•Larvalar dokuların altına girerler ve burada 3-4 gün sonra 3.larva safhasını tamamlar. Yaradan dışarı çıkarak toprakta pupa safhasını geçirir ve erişkinleri oluştururlar.
•Larvaların büyük olmaları (yaklaşık 18 mm), çok çabuk bir gelişme göstermeleri ve bazen fazla sayıda bir şahısta bulunmalarından dolayı önemli lezyonlar yaparlar.
•Yurdumuzda çeşitli evcil hayvanlarda miyaz yaptığı eskiden beri bilinmektedir.
•İstemli Parazit Olan Sinek Larvalarının Evrimi•Bu gruptaki miyaz yapan sinekler normal olarak hayvanların leşlerinde ve bitkisel maddelerde gelişir. Dişiler bazen insan ve hayvanların dokularına larva veya yumurtalarını bırakabilir.
•Larvalar ölü dokularla beslenir ancak; bazen sağlam dokulara da saldırırlar.
•Bu grupta Sarcophagidae, Calliphoridae, Muscidae ve Phoridae türleri bulunur.
•Rasgele Parazit Olan Sinek Larvalarının Evrimi
•Bu grupta bulunan sineklerin larvaları rastlantı olarak insan vücuduna, özellikle sindirim sistemine ulaşarak miyaz oluşturur. Saptanmış aksidental miyaz yapan sinekler Musca, Fannia, Stomoxys, Sarcophaga ve Piophila cinslerine bağlıdırlar.
İnsanda Parazitlik
Türkiye’den şimdiye kadar bildirilen miyaz olguları
Fannia cunicularis mide miyazı
Oestrus ovis göz ve burun miyazı, mide miyazı (Mide karsinomlu bir hastada)
Rhinoestrus purpureus
göz miyazı
Sarcophaga bağırsak miyazı
Lucilia idrar yolu miyazı
Hypoderma göz ve deri miyazı
Protophormia terraenovae
yara miyazı
Wohlfahrtia magnifica kulak miyazı
•Epidemiyoloji
•Oestrus ovis koyun ve keçilerle,
•Gasterophilus ve Rhinoestrus türleri tektırnaklı hayvanlarla,
•Hypoderma türleri sığırlarla uğraşan veya bu hayvanların yaşadığı veya dolaştıkları yerlerde bulunan insanlarda miyaza sebep olmaktadır.
•Peynir sineği olan Piophilia casei peynir,
tütsülenmiş etler ve balıkların üzerine
yumurtlar ve bunların yenmesi ile insanlarda
bağırsak miyazı oluşur.
•Yara bakımının yetersizliği de önemlidir. Savaşlarda askerlerde yara bakımı yeterince yapılamadığı için miyaz sık görülür.
•İmmünoloji
•İnsan vücudunun dipter larvalarına karşı
değişik derecelerde bir direnci vardır.
•Gasterophilus, Hypoderma, Oestrus ve
Rhinoestrus türlerinin larvaları normal
konaklarında 3.dönem olgun larva haline
gelişebildikleri halde insan vücudunda
1.dönem larva halinden daha ileriye gidemez.
•Hayvan deneyleri yaşlılara göre gençlerde
daha rahat bir şekilde yerleştiklerini
göstermektedir.
•Larvalara karşı önce lokal, daha sonra genel
bağışıklık oluşur. Bağışıklıkta larvanın
metabolizma antijenlerini etkileyen antikorlar
oluşur.
•Hastalığın Oluşu ve Yapı Bozuklukları
•Larvalar sağlam deri, yaralı deri, bazen ise
tabii boşluklarda (göz, burun, kulak, anüs ve
vajina, idrar yolları, bağırsak) miyaz
oluşturabilir.
•Sağlam veya zayıf deriden insan vücuduna
girebilen larvalara bağlı olarak iki çeşit lezyon
oluşabilir.
1. Gasterophilus ve Hypoderma larvalarının
deri veya deri altında göçleri sırasında
yaptıkları tünellerdir ki buna Myiasis linearis
denir.
2. Deri altında kan çıbanı gibi lezyonla
seyreden Myiasis furunculosa (furunkülümsü
miyaz)’dır.
•Genellikle kokuşan et veya leşlere larva veya yumurtasını bırakan Calliphora, Phaenicia, Phormia, Sarcophaga, Wohlfahrtia türleri temizliğine dikkat edilmeyen yaralarda miyaz oluştururlar.
•Wohlfahrtia magnifica larvalarını çok küçük yaralara bırakabilir.
•Orbitanın istilasına ophthalmomyiasis externa,
•Ön odanın istilasına ophthalmomyiasis interna anterior
•Arka odanın istilasına ophthalmomyiasis interna posterior denir.
•Tabii boşlukların miyazı olarak Nasomyiasis (burun ve sinüsler), otomyiasis (kulak) ve myiasis intestinalis (barsak) insanlarda görülebilir.
•Sinekler gıdalara çok sık konar, yumurta ve
larvalarını bırakırlar. Ancak bu larvaların çoğu
midede sindirilirler.
•Bağırsak miyazının oluşunda hipokloridi ve
aşilinin veya larvaların mideden süratle
bağırsağa geçmesinin rolü olduğu
zannedilmektedir.
•Hastalardaki belirtiler•Sağlam Deri ve Deri Altı Miyazı Belirtileri
•Deri köstebeği hastalığı veya myiasis linearis kımıldayan döküntü şeklinde seyreder ki, bu 1-2 mm genişliğinde kırmızımsı veya etrafından biraz daha yüksekçe bir çizgi şeklinde larvanın bulunduğu kısım göze çarpar.
•Yol kavisli olup, larvanın bulunduğu kısım şiddetle kaşınır; bu kaşıntı geceleri daha şiddetli olur. Bu deri bozukluğu yurdumuzda Gasterophilus ve Hypoderma türleri tarafından oluşturulur.
•Myiasis furunculosa ise furunküle benzeyen lezyonlarla tanınır. Yurdumuzda bu myiasis türü Hypoderma ve Muscina türleri tarafından oluşturulabilir.
•Yara Miyazı Belirtileri
•Açık ve bakımsız yaraya sinek yumurta veya
larvalarının bırakılması ile oluşur. Bazı
durumlarda larvalar sadece ölü doku ile
beslenirler.
•Birçok Sarcophagidae, Calliphoridae ve
Muscidae larvalarında durum böyledir. Ancak
bazen larvalar, canlı dokulara da saldırarak,
bazen kol ve bacağın amputasyonuna ve hatta
ölüme yol açabilirler.
•Şiddetli ağrı, yarada iltihaplanma ve kötü
koku gözlenebilir.
•Miyazın ciddiyeti etkenin türüne, sayısına,
yaranın derinliğine, büyüklüğüne ve yerine
bağlıdır.
•Ophthalmomyiasis Belirtileri •Göz miyazı yalnız başına veya burun ve maksillar sinüslerin miyazı ile birlikte olabilir.
•Bazen larvalar gözü tamamen tahrip edebilir. •Yurdumuzda W.magnifica ve Phaenicia sericata sineklerinin larvaları ile görülmüştür.
•O.ovis larvaları ile yurdumuzda da sıkça görülen göz miyazında en önemli şekil Ophthalmomyiasis externa’dır.
•Larvaların göze bırakılmasından birkaç saat sonra yangı şekillenir. Bir süre sonra gözde bir yabancı cisim hissi, yanma, kaşınma, ağrı ve fotofobi başlar.
•Ağrı şiddetli olabilir ve göz muayenesinde kızarıklık ve ödem gözlenir. Larvalar, mukozaya çengelleri ile yapışırlar.
•Larvalar, gözden buruna da geçebilir ve burada rinitis yapabilir.
•Larvalar küçük ve şeffaftır; kolay fark edilemez. Birinci safhadan ileri gidemezler. Konjuktivadaki şikayetler birkaç günde kaybolur.
•R.purpureus ile de aynı şekilde ophthalmomyiasis oluşabilir. Birkaç gün veya hafta sürebilir; bazen göz kör olabilir.
•H.bovis larvaları ile •Ophthalmomyiasis interna posterior,
•Ophthalmomyiasis interna anterior görülebilir ve lokalizasyonu ile ilgili belirtilere sebep olur.
•Nasomyiasis ve Belirtileri•Nasomyiasis sadece burun boşluğu ile sınırlı olduğunda, basit ve iyi seyirlidir.
•Bazen sinüsler ve farinks tutulur (pharyngonasomyiasis).
•Burun bölgesinde kaşıntı ve bir rahatsızlık hissi vardır. Yüzde şişme, baş ağrısı ve ateş görülebilir.
•Solunum güçlüğü, kanlı ve iltihaplı burun akıntısı ve şiddetli ağrı olabilir.
•Larvalar burun bölgesini kemirebilir ve damağı delebilir. Farinks kemiklere kadar tahrip edilebilir ve bazen kemikler kemirilebilir.
•Hasta tedavi edilmezse ölüm görülebilir.
•Bu şekildeki bozuklukları yurdumuzda W.magnifica larvaları yapabilir.
•Oe.ovis larvaları da gözden buruna ve burundan alın sinüsüne geçebilir ve buna bağlı olarak şiddetli ağrılara yol açabilir.
•Açıkta uyuyan insanların ağzına larvaların
bırakılması sonucu yutak miyazı da olabilir.
Yutma bozuklukları görülür; larvalar
bademciklere veya yutağa yapışırlar.
•Otomiyaz ve Belirtileri
•Kulak miyazı çoğunlukla burun miyazı ile
birliktedir. Larvalar, burun sinüslerinden
kulağa geçebilir; bazen ilk olarak kulak miyazı
olarak da başlayabilir.
•Kulakta ağrı, çınlama ve orta kulak
etkilenmişse kanlı iltihap oluşabilir; sağırlık
ve ölüm görülebilir.
•W.magnifica larvaları ile otomiyaz olgusu
bildirilmiştir.
•Anüs Bölgesi ve Vagina Miyazı Belirtileri
•Sarcophagidae ve Calliphoridae türleri larva veya yumurtalarını bu bölgelere bırakabilir. Bu bölgelerin miyazında burun bölgesinde kaşıntı ve bir rahatsızlık vardır.
•Mesane ve İdrar Yolları Miyazı Belirtileri
•Açıkta uyuyan insanların idrar yolları deliğine sineklerin yumurtlaması ile olur. Yumurtadan çıkan larva delikten içeri girer.
•En sık Fannia türlerine bağlı olarak oluşur.
•Yurdumuzda Fannia cunicularis ve Lucilia larvaları ile idrar yolu miyazı bildirilmiştir. F.cunicularis ile oluşan olguda hematüri ve dysuria (ağrılı idrar) gözlenmiştir.
•Bu miyazda karnın alt kısmında ağrılar olur; idrar
yapma ağrılı ve zordur.
•Bağırsak Miyazı Belirtileri
•Sinek yumurtası veya larvaları çeşitli gıda maddeleri üzerine sık sık bırakılır. Sarcophaga haemorrhoidalis larvaları insan bağırsağında evrimini bitirebilir.
•Bazı türler ise ancak bir süre bağırsakta
yaşayabilir.
•Sarcophaga türlerinin larvaları bir günlük dışkıda
görülebilir; bunlar yalancı parazitlik halleridir.
Yalancı parazitlik olmadığına karar verebilmek için
dışkının açıkta bırakılmaması ve taze olarak
bakılması ve canlı larvaların saptanması gereklidir.
•Myiasis intestinalis’ li hastalarda mide-
bağırsak şikayetleri vardır. İştah bozuklukları,
bulantı ve kusma görülür. Larvalar kusma ile
dışarı atılabildiği gibi şiddetli ishal ile de
birçok larva dışarı atılabilir.
•Şiddetli karın ağrısı, baş ağrıları, çocuklarda çeşitli spazmlar ve hatta epilepsi çırpınmaları görülebilir.
•Tanım
•Miyazlar bulundukları yerlere göre çeşitli hastalıklarla karışabilirler.
•Larvaların incelenmesi ve bunların tanınması mümkündür. Larvaların teşhisi erişkinlerinin teşhisinden daha zordur; bu nedenle bu larvaların bir kısmının erişkin hale getirilmesi teşhis için önemlidir.
Tedavi
•Tedavide esas larvaların dokudan uzaklaştırılarak zararların önüne geçilmesini sağlamaktır.
•Ophthalmomyiasis’ te göze %3 kokain
solüsyonu damlatılarak larvalar pensle
uzaklaştırılır. Böylece oluşmuş konjunktivit
belirtileri birkaç günde geçer.
•Myiasis linearis’te larva keskin uçlu bir
bistürinin ucu ile dışarı çıkarılabilir. Yağ,
parafin, kloroform veya eterin bölgeye lokal
olarak uygulanması larvaların solunumunu
önler ve deri içinden çıkmalarını sağlar.
•Larva deliğe geldikten sonra bölge iki parmak
ile sıkılarak larva dışarı çıkarılır.
•Sekonder bakteri infeksiyonlarına karşı antibiyotik tedavisi uygulanır.
•Nasomyiasis’te hastaya kloroform koklatılması ile larvalar bayıltılabilir ve hatta öldürülebilir.
•Bağırsak miyazında müshil ve anthelmintik ilaçlar kullanılır.
•Savaş
•Myiasis’te en etkili önlem hijyene dikkat etmektir.
•Atların üzerindeki Gasterophilus yumurtalarına karşı DDT (dikloro difenol trikloroethan) uygulanması, larvaları yumurtadan çıkmadan önce öldürür.
•Sineklerin önemli bir kısmının hem erişkin hem de larvaları hayvan ve insan dışkıları ve çöplüklerde beslenerek gelişirler.
•Bu çöplerin toplanarak yakılması ve çöplüklerin sık sık kalıcı etkili insektisitlerle dezenfekte edilmesi gerekir.
•Sanitasyonu iyi olmayan yerlerde pencerelerin tel kafeslerle kapatılması gerekir.
•Hayvan dışkıları bir yere biriktirilerek üzerlerine insektisitler püskürtülmelidir.
•Hayvan leşleri toprağa gömülmeli veya yakılmalıdır.