letme Ynetimi ve Organizasyonda Temel Kavramlar

Liderlik Fonksiyonu

Yrd. Do. Dr. zgr KKALANLDER KMDR?Sorumluluu; sezgi, zeka ve bilgiye dayal fayda salayan deiimi ynetmek iin karar ve uygulamalarla tayan kiiye lider diyoruz.

Leaden fiilinden=seyahat etmek, gitmekteki insanlara olumlu etkide bulunabilen(bakalarnn en iyi yanlarn gelitirmelerine olanak salayan)Bakalarndan ald bilgilerle bilgili, ancak kendi aklyla akll olunabileceini bilen rgt adna vizyon izenOnu izleyen, ilerini bir zorunluluk ve yk olarak grmez

YNETCLK VE LDERLK ARTIK AYRIMITIR

Organizasyon yaplarnn basklamas (hyarari), Glendirme uygulamalar, Takm (grup) baznda organizasyon ,Kazanlm otorite gibi kavramlar,

Pozisyona (makama ) dayanan formal otoriteyi kullanan 'ynetici' yerine, 'lider' kavramn n plana getirmitir.LDER ZELLKLERnsanlarla ilgilenir, desteklerBilgiyi paylarGvenilirAdilradeliDisiplinlileri grlCesurGiriimciEtik deerleri nemseyen

LDER YETK LE DEL, ETK LE HAREKET EDEN KDR

Liderliin olumas iin formal organizasyonun mevcudiyeti art deildir. Belirli bir grubun , belirli bir kiinin arkasndan belirli amalar gerekletirmek zere gitmesi ile liderlik sreci oluur.

Liderliin olumas iin liderin resmi yetkilerle donatlmas da art deildir. Hibir yetkisi olmad halde byk bir grubu peinden srkleyen liderler olabilecei gibi, ok geni yetkilere sahip olduu halde bunlar kullanamayan dolaysyla grubu peinden srkleyemeyen yneticiler de olabilir.YNETC-LDER FARKIYneticiletme amalarPlana greKontrolMantk/IQDzenlilikYaplmas gerekenlerSevk ve idaretaatDenetimKitabna uygunRakamlarAnlatmakBen Yazl sistemi uygularYetkisini kullanrLiderVizyonAmalara uygunGvenDuygular/EQYaratclkDoru olanYol gstermeSorgulamaYetkilendirmeKitaba ramenKaliteAnlamakBizSistemi yazarYetki-inisiyatif kullanr (Doruyu objektif bilgiyle savunur)

Liderliin Be G Kayna

Karizmatik GUzmanlk GcYasal Gdllendirme GcZorlayc GLiderlik Teorilerizellikler Teorisi (Traits Approach)Lider, bakalarnda olmayan kiisel zellik ve yeteneklere sahiptir.

1-FZKSEL: boy, kilo, cinsiyet, ya, yakkllk, rk vs

2-KSEL: kendine gven, gvenirlik, uyum, giriimci, zeka, hitabet, dengeli, samimiyet, ak szllk, inisiyatif, enerjik, yaratclk, kararllk, baarma azmi, bilgi, iletiim vs

3-SOSYAL: iyi eitimli, sosyal, ykselme becerisi, stat vsDAVRANISAL LDERLK TEORiS VE LGL ALIMALAR

LDER BAARILI YAPAN HUSUS, liderin zelliklerinden ok, liderlik yaparken gsterdii davranlardr.

Yani, Astlarla ilikiler liderin etkinliini belirler.

Liderin baars davranlarna ve rgt yelerinin i doyumuna baldr.

BU KURAMDA, LDER DAVRANIININ K BOYUTU VARDIR:

A-Grev odakl liderlik (grubu verimli altrr, kaliteli i yapmaya yneltir)

B-liki odakl liderlik (bireysel geliimlere katk yapar, destek olur)

Grev Odakl nsanlar

*Hedef ve sonulara bakar*Kontrol eder*Rakamlar koyar*Zaman snr koyar*Kiminle uratna deil neye ulatna bakarliki Odakl nsanlar

*Kendisi ve alanlarla srekli iliki kurar*Serbest brakmay uygun grr*Zamanla yarmaz, rahattr*Baar, gelitirdii insani ilikilerdedir*Dost insanlardrDAVRANII YAKLAIMI TEMSL EDEN ALIMALAR

C-1) Douglas ve Mc Gregor'un X-Y teorileri

C-2) Ohio State niversitesi liderlik almalar

C-3) Michigan University liderlik almalar

C-4) Blake ve Mouton'un ynetim gzenei modeli

C-5) Z kuram

C-6) Likert'in sistem 4 modeli

Douglas ve McGregor'un X-Y Teorileri1957de, McGregor, yneticilerin davranlarn insan davran hakkndaki VARSAYIMLARI belirler diyor McGregor 'a gre, bu varsaymlar birbirine zt grleri ieren iki grupta toplanabilir ve X teorisi ile Y teorisi olarak adlandrlabilir.

X teorisi u varsaymlar ierir:-Ortalama bir insan almay sevmez-sorumluluk ve iten mmkn olduu kadar kaar.-gvenceyi ve garantiyi her eye tercih eder.

BUNA NANAN LDERE GRE: nsanlar altrmak iin onlarzorlamal, yakndan kontrol etmeli ve amalar gerekletirmek iin gerektiinde cezalandrmal (otoriter)

Buna karn, Y teorisinin varsaymlar:

-Kii iin alma, oyun ve dinlenme kadar tabiidir.-Kii doutan tembel deil. Onu bu hale getiren tecrbelerdir-Kii belirledii ama dorultusunda kendi kendini kontrol ederek alr.-Her insann potansiyeli vardr. Uygun artlar altnda kii bunlar gelitirir ve daha fazla sorumluluk yklenmeyi renir.-Bazlar almadnda rahatsz olur, rahatsz eder

BUNA NANAN LDERE GRE: alanlar kendi zdenetimini salayabilir, yaplmas gereken uygun bir ortam yaratmak suretiyle insann kendini gelitirmesini ve sahip olduu enerjiyi amalar dorultusunda kullanmasn salamaktr. yi almaya verilen dller ballk yaratr (katlmc-demokratik lider)X teorisi inancndaki liderler verimi nemser; i grenin isteklerini ve zel durumlarn i dnda brakr; daha ok otoriter, baskc ve sk denetim vardr. Herhangi bir gelime yoktur, snr verimlilik, depresyonda kltr var.

Y teorisinin benimseyen liderler kurumun amalar ile alanlarn bireysel hedeflerini btnletirir. Kiisel geliimi salayc, zgrletirici, etkinletirici, yetki ve sorumluluk vererek glendiricidir. Kontrol, baar ve srekli iyiletirme vardr. Daha demokratik ve katlmc (participative) bir liderlik vardr.

Ohio State niversitesi Liderlik almalar 1945'te balayan Ohio State niversitesi liderlik almasnda ncelikle askeri organizasyonlardaki liderlik olgusu zerinde durulmutur. almann amac liderin nasl tanmlandn tespit etmek olmutur. 1800 sorudan oluan bir anket form kullanlarak lider davran biimi belirlenmeye allmtr.

Yaplan faktr analizi sonucu liderlik srecini ve lideri aklayan faktrler (150) belirlenmitir. Bu almalarn sonucunda iki nemli bamsz deikenin nemli rol oynadklar belirlenmitir.

1-Kiiyi dikkate alma faktr (iliki ynelimli), liderin davranlarnda izleyicilerine arlk vermesini gsterir (liderin izleyicileri zerinde gven ve sayg yaratmas, dostluk-arkadalk gelitirmesi)

2-e arlk verme ve inisiyatif (grev ynelimlilik) faktr ise, liderin, ie ve iin tanmlanmasna verdii arlkla ilgili davranlar ifade eder. (hedef, organize etme, iletiim sistemi, i sreleri belirleme vs davranlar ifade eder).

Ohio State almalarnn temel bulgular:1) Lider kiileri dikkate aldka personel devir hz (alan deiimi) ve devamszl azalmaktadr,

2) Lider inisiyatif aldka grup yelerinin performans artyor.

3) Eer lider katlmc ise, i gren ikayetleri ve igc devri en dk, i tatmini en yksek dzeydedir

4) Eer lider i merkezliyse, ayn konularda daha baarsz bulunmutur.

Bu nedenle en etkili liderler i gren merkezli, katlmc (demokratik) olanlardr.

Michigan University Liderlik almalar1948 civarnda Michigan niversitesindeki almalarda, liderlerin davranlarnn kk gruplarn performanslar zerindeki etkisine dikkat edilmitir..

Ohio State almalarnda olduu gibi, liderliin iki faktr etrafnda topland grlmtr:

-ie ynelik davran (liderlik)-i grene-kiiye ynelik davran (liderlik)

ALIMA SONULARI

A-kiiye ynelik bir liderlik davran daha etkin ve verimli.

B- alanlar zel ve yakndan denetlendiklerinde (kontrol, ceza vs) verimleri der; uzaktan denetlendiklerinde verim artar.

Blake ve Mouton'un Ynetim Gzenei Kuramnceki aratrmalarn varsaym ve sonular Robert Blake ve Jane Mouton tarafndan yneticilerin davranlarn aklamak ve deitirmekte kullanlan bir matriks haline getirilmitir ('ynetim tarz matriksi).

Bu model , verimlilii arttrmak iin lider davranlarn arlkl iki grupta toplamtr:

1-retime ynelik olma

2-kiiler aras ilikilere ynelik olma (i gren ve i doyumu)

Ynetim lei Kuram

nsana Dnklknsana Dnklknsana dnklkModelde 81 eit liderlik var. Bunlardan 5 temel lider tipi:

1-Zayf lider (1,1): i gren ve retime ilgi en dk dzeyde; izleyenler kendi haline braklm

2-Otorite ve taat (9,1): lider maksimum dzeyde grevle ilgili, bunun iin g, yetki ve denetimden yararlanr; kiiye nem vermez 3-ehir Kulb Liderlii (1,9): grene en st, retime en alt dzeyde nem verilir

4-Denge Salayc liderlik (5,5): hem retime hem de kiilere ortalama lde arlk verir. Ne retimin ne insanlarn ihtiyalar tam karlanmaz

5-Grup Liderlii (9,9): hem retime hem de kiilere yksek dzeyde ilgi vardr, katlm ve ibirlii gldr. Lider baarma tutkusu yksek olanlar ie almak ister. En etkili liderlik biimidir.

MODELN YARARI: her lider kendi zelliklerini bilebilir, bunlar tarzna gre dzenleyebilir. Uygulamada kullanlyor ama bilimsel literatrde artk pek dikkate alnmyor

MODELN EKSKLER:

A-Model lider-ynetici davranlarn kavramsallatrm ama aratrmalar bu modeli desteklememitir

B-evresel faktrlere nem vermeyip grup liderliinin her ortamda etkili olduunu savunmu ama daha sonraki durumsallk kuramlar byle olmadn gstermitir.

C-Lider davranlarnn ynelimi aklanm fakat izleyici zellikleri zerinde durulmamtr.

Z Kuram ve Japon Mucizesi

Japonyann dev gce dnmesi, kalite ve retkenlikte Amerikan irketlerinden daha iyi olmas ynetim bilimcilerde merak uyandrd(Japonlar eski makinalar ile 4 kat daha verimli retim kardlar).

William Ouchi, Z kuramn gelitirdi ve durumu 1981de anlatt.

Z kuram, X-Y teorisinin uzants deildir. Japon ve Amerikan kltr farkldr, ynetim biimi ve alma ahlak da kltrden beslenir.

Ancak, Ouchi, pek ok baarl Amerikan irketinde Japon tarz ynetim bileenlerinin kullanldn belirtir.

Ouchi, Japon ve Amerikan ynetim biimlerini karlatrp sentezleyerek nc bir ynetim biimi gelitirmitir.

KURAMIN TEMEL: ynetici ve alanlar sorumluluu paylamal; alanlar rgtn tm karar srelerine katlmal.

Her ey insan (kapital deil) temelinde organize edildi. rgt kltrnn merkezinde ALE OLMA ANLAYII var.

Z kuramnn yedi tane nemli boyutu vardr:1. Uzun vadeli istihdam (i gvenlii) 2. Toplu karar verme (takm almas)3. Bireysel sorumluluk4. Yavas deerlendirme ve terfi5. st kapal, informal kontrol resmi nlemler6. Orta derece uzmanlama (farkl i-grevler alma)7. Btnsel endie (ibirlii, ortak sorumluluk)

AMERKAN YNETM BM Ksa dnem istihdam Bireysel karar verme Bireysel sorumluluk Hzl deerleme ve terfi Ack vebiimselletirilmikontrol Uzmanlatrlmmesleksel gidi veykseli Birey ve aile hayat ihayatndan ayrlmtrJAPON YNETM BM Hayat boyu istihdam Fikir ve gr birliinedayanan kararlar Mterek sorumluluk Yava deerleme ve terfi Kapal ve biimsel olmayan kontrol Uzmanlatrlmammesleksel ykseli greni bal olduu tm sistemleri ile ele almaAMERKAYA UYARLANMI Z Uzun dnem istihdam Fikir ve gr birliinedayanan kararlar Bireysel sorumluluk Yava deerleme ve terfi Kapal ve biimsel olmayan kontrol Orta ldeUzmanlatrlm meslekselykseli greni tm evreballklar ve ailesi ilebirlikte ele alma

Likert 'in Sistem 4 ModeliRensis Likert, 1950li yllarda yapt aratrmalarda etkin ve etkin olmayan liderlik davranlar arasndaki farklar belirledi ve 4 farkl liderlik tarz ileri srd

Otokratik utan demokratik uca doru uzanan bir yapya sahiptir.

Likert Kuram

Liderlik Deikeni Sistem 1SmrcOtoriter LiderlikSistem 2Yardmsever Otoriter LiderlikSistem 3Danmal LiderlikSistem 4KatlmcGrup LiderliiAstlara olan gvenAstlara gvenmez.Hizmeti-efendisi ilikisine benzer bir gven anlay vardr.Ksmen gvenir, fakat kararlarla ilgili kontrole sahip olmak ister.Btn konularda tam olarak gvenir.Astlarn alglad serbestiAstlar kendilerini serbest hissetmezler.Astlar kendilerini fazla serbest hissetmezler.Astlar kendilerini olduka serbest hissederler.Astlar kendilerini tamamen serbest hisseder.stn astlarla olan ilikisiAstlarn fikri nadiren alnr.Bazen astlarn fikri sorulur.Genel olarak astlarn fikrini alr ve onlarn fikirlerini kullanmaya alr.Daima astlarn fikrini alr ve onlarn fikirlerini kullanr.Likert 'in aratrmalar ,verimlilii yksek gruplarn Sistem 3 ve Sistem 4 tipi bir ynetim altnda olduklarn;

Verimlilii dk gruplarn ise Sistem1 ve Sistem 2 tipi bir ynetim altnda olduklarn gstermitir.

Likertin Sistem 4 uygulamasn her yerde daima geerli en etkin ynetim tarz saymas eletiri konusu olmutur.LDERLKTE DURUMSALLIK TEORSLiderlikte lider ve izleyenlerden sonra nc deiken, DURUMLARdr.

*Deiik koullar deiik liderlik tarzlarn gerektirir.

*Liderlik durumun gereklerine gre biimlenmeli, liderler koullara gre davranmal

*Tek bir yaklam her durum iin geersizdir

Fred Fiedler'in Etkin Liderlik Modeli

Fiedlere gre, liderin kiilii ve ortamn yaps (koullar) liderlii belirler.

ki trl liderlik vardr: odakl liki odakl

Bir mdr, benzer koullara sahip farkl okullarda baarl ya da baarsz olabilir. Yani, artlar liderin kiiliine uygunsa baar oluur.

Lider davrannn etkinliini belirleyen etken:

1) Lider-izleyici ilikisi: sevilme, gvenilme, ballk, karizma liderin (kabul edilmesini) izlenmesini etkiler2) Baarlacak iin nitelii: iin iyi tanmlanmas, yol ve yntemlerin belirgin-net olmas, vizyon tanm 3) Liderin mevkiye dayal otorite (gc) derecesi: dllendirme, cezalandrma, terfi, ie son verme

I, II, III,VII, VIII kategorilerinde i odakl,IV, V, VI kategorilerinde iliki odakl liderlik kullanlmal

Ama-Yol TeorisiRobert House ve Martin Evans tarafndan gelitirilen bu teori liderin alanlar nasl gdleyecei (altraca) zerinde durur.Bunun iin

1-kurumda alanlarn bireysel amalarn belirlemek

2-astlarn amalara ulamalarn salamak iin motive etmek (dllendirmek) ve rgtsel performans arttrmak

3-Astlar st dzey performans gsterecekleri ynnde inandrmak

zetle, liderin ii alanlar iin nemli amalar belirlemek ve bu amalara ulatrc yollar gstermektir.

Amalara ulatrmada 4 tip lider davran biimi vardr:

1-Emredici-Otoriter Liderlik: astlarna grevlerini ve nasl yaplacan; kurallar ve mevzuat belirtir2-Destekleyici Lider: arkadaa alma iklimi oluturur, astlarn gereksinimleriyle ilgienir3-Baar Ynelimli Lider: rekabet ve performansta mkemmellii vurgular, yksek standartlara ulamada gven verir 4-Katlmc Lider: astlarn fikrini alan, danan, karar srelerine katan tip

Lider, bu davran modellerinden hepsini sergileyebilir.Emredici liderlik; rol karmaas ya da alan performans dtnde dl ve gdlemeyle ie yararDesteki liderlik; alan endiesi veya kendine gveni dk olduunda ie yararBaar ynelimli liderlik; grevin iyi yaplandrlmad, astlarn amalara ulamada sorun yaad durumda etkilidirDemokratik liderlik; bireysel zerklik ve baarnn yksek olduu kurumlarda ya da grevin aka yaplandrlamad durumlarda etkilidir.

Motivasyon Teorileri38Motivasyon (Gdleme) Nedir ?Gd, bir davran balatan ve bu davrann yn ve srekliliini belirleyen isel (bireye ait) bir gtr.Bir gd veya gdsel davrantan sz edebilmemiz iin ayn zamanda davrann bir hedef ya da hedeflere ynelmesi gerekir.Davrann hangi hedef ya da hedeflere yneleceini, davran balatan gdnn tr belirler.3839MOTVASYONUN AMACI...Motivasyonun amac, alanlar ie ve iletmeye balama yollar ile birlikte zendirme olanaklarn aratrmak, uygulamak ve bylelikle verimlilii arttrmaktr. 3940Motivasyon Teorileri...Motivasyon konusunda eitli teoriler ve modeller gelitirilmitir. Bazlar kiilerin ihtiyalarnn bir ifadesi olan motivlere, bazlar ise teviklere arlk vermektedir.Motivasyon teorilerini 2 ana grupta toplamak mmkn. 4041Motivasyon Teorileri...MOTVASYON TEORLERKAPSAM TEORLERSRE TEORLERMaslow un ihtiyalar hiyerarisiHerzberg ModeliBaar gds kuramLocke nin bireysel amalar ve i baars ilikisi kuramDavran artlandrmas yaklamBekleyi teorileriAma teorisiEitlik teorisi 4142MASLOW UN HTYALAR HYERARS...DeerAit Olma ve SevgiGvenlik FizyolojikYaratma ve Baarma 4243MASLOW UN HTYALAR HYERARS...Fizyolojik htiyalar : Yeme, ime, barnma, hayat devam ettirmeGvenlik htiyalar : Hastalk, yallk vb. gibi hallerde gelecei garantiye almaAit Olma ve Sevgi htiyalar: Kendi kendini anlama, efkat...vb.Deer htiyalar: Prestij, baar, sayg grme...vb.Kendini Gerekletirme htiyalar: Yapma tamamlama arzusu, kiisel tatmin, kiisel baar, bilimsel bulular. 4344HERZBERG MODEL...Herzberg i ortamnda motive edici ve durum koruyucu (hijyenik) etmenleri ayrmtr.MOTVATRLERHJYEN FAKTRLERBaarTannmalerlemein KendisiSorumlulukByme

irket PolitikasTeknik GzetimKiileraras likilercreti GvenliiKiisel Yaamalma KoullarMakam4445LOCKEUN BREYSEL AMALAR VE BAARISI LKS KURAMI...Lockea gre i grenlerin iteki baarlarnn belirleyicisi olarak onlarn kiisel amalar byk nem tamaktadr. I yerinde rgtsel amalar gerekletirmeye ynelik davranlar ve tepkiler kiilerin burada amalarna uygun alglama va yarglama srelerine bal olmaktadr.4546Amalarn motivasyondaki rolleri...Birey tarafndan belirlenen amacn ak ve seik olmas i baarlarn arttrmaktadr.Birey tarafndan belirlenen amalarn kolay olmamas onun i yerinde daha arzulu ve istekli almasn salayacak sonu olarak verim artacaktr.Bireysel amalarla rgtsel amalarn atma derecesidir.4647DAVRANI ARTLANDIRMASI YAKLAIMI...Davran artlandrmas Yaklam (Sonusal Koullama)Birey arzulanan sonulara yol aan davranlar yineleme, arzulanmayan sonulara yol aan davranlar yinelememe eilimindedir.

4748BEKLEY MODEL...Vroom tarafndan gelitirilen bu modelde ortaya konulan gdlenme (motivasyon) kiinin arad deerlerle, belirli bir hareketin bu deerlere yol ama olaslna ilikin tahminin arpmdr.Arzulama derecesi, bireyin eitli sonular arasndan belli bir sonucu seme nedenini iddetini yanstr. Bireyin hedefe ulama isteini ifade eder. Bekleyi, bireyin belli bir davrannn belirli sonular olaca hususundaki inancngcn ifade eder.Arzulama Derecesi x Bekleyi= Gdlenme4849BEKLEY MODEL...Arzulama Derecesi x BekleyiGdlemeEylemSonularDoyum4950AMA TEORS...Edwin Locke tarafndan ortaya konan bu modelde kiilerin belirledii amalarn onlarn motivasyon derecelerini belirleyecei savunulmutur.

5051ETLK TEORS... J. Stray Adams tarafndan gelitirilen bu teoriye gre igrenlerin i ilikilerinde eit bir ekilde davran grme arzusunda olduklar ve bu arzunun motivasyonu etkilediidir.

5152MOTVASYON ARALARI...Etken iletiimTakdir etmeYkselme olanaklar gvenliiYeterli ve adil cret sistemiKararlara katlmSorumluluk vermeYaplmaya deer bir i olduuna inandrmain ilginletirilmesiKiisel g ve etki sahibi olma

5253MOTVASYON ARALARI...Kendini gsterme ve yeteneklerini kullanabilme olanaklarEitim olanaklarrgt politikasnn aklrgt ii birimler arasndaki uyumBirimin kendine yeterliliialanlar arasndaki iyi arkada ilikileriYeni ie balayanlara gsterilen ilgiKiilie saygKonut ve ulam olanaklarUygun evresel koullar

53