T.C.

AREL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

İŞLETME YÖNETİMİ (TEZSİZ) YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

DÖNÜŞTÜRÜCÜ LİDERLİK

OKTAY SARAY

115200130

YRD.DOÇ.DR

SEYFİ TOP

İSTANBUL

ARALIK

2011

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………iii

GİRİŞ.........................................................................................................................1

1.LİDERLİK……………………………………………………………………….2

1.1 Liderlik kavramı ve Tanımı……………………………………….................2

1.2 Lider ve Yönetici…………………………………………………………….3

2.DÖNÜŞTÜRÜCÜ LİDERLİK…………………………………………………….4

2.1. Dönüştürücü Liderlik Kavramı ve Gelişimi………………………………...4

2.2. Dönüştürücü Liderlik Temel Özellikleri ……………………………………6

2.2.1 Ortak Vizyon Oluşturma ve Paylaşma……………………………..6

2.2.2 Zihinsel Uyarım ve Yaratacılık……………………………………..6

2.2.3 Karizmatik Etkiye Sahip Olma……………………………………..7

2.2.4 Etkili İletişim Ve Yüksek Motivasyon Becerisi…………………….8

2.2.5 Duygusal Dayanıklılık, Cesaret, Risk Alma………………………..9

2.2.6 Güçlendirme ( Yetkilendirme)……………………………………...9

2.2.7 Güvenirlik - Öz-güven……………………………………………..10

3.3 Dönüştürücü Liderliğin Boyutları……………………………….....................12

3.3.1 Karizma/İdeal Etkileme………………………………………….....12

3.3.2 İlham Verici Motivasyon...................................................................12

3.3.3 Zihinsel Teşvik..................................................................................12

3.3.4 Bireysel İlgi.......................................................................................13

4.DÖNÜŞTÜRÜCÜ LİDERLİĞİN OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİ İLE

İLGİLİ BİR DEĞERLENDİRME........................................................................13

5.SONUÇ…………………………………………………………………….........15

6.KAYNAKCA…………………………………………………………………....16

GİRİŞ

Heraklitos’un “Her şey akıştadır ve hiçbir şey duruşta değildir.”deyişi ile insanlığın

değişimi anlama, algılama ve ona uyum sağlama sürecinin başladığı kabul edilir. Değişim

denen bu karmaşık olgu, günümüzde bütün sosyal sistemlerin yaşama ilişkin kültürlerini ve

yönetim biçimlerini hızlı bilgi artışı, hızlı gelişme ve hızlı iletişim ile birlikte derinden

etkilemektedir. Bu değişim sürecinin yükümlülüğü oluşturmak ve bunu başarmak için

“liderlik” olgusu önemli bir rol oynamaktadır. Dönüşümü sağlamada geleneksel liderlik

anlayışının yeterli olmadığının bilinmesi de, değişimin etkisinin yoğun olarak hissedildiği

günümüzde, değişim temelli bir liderlik anlayışının yapılandırılması gerekliliğini ortaya

çıkarmıştır. Bu liderlik anlayışının da "dönüştürücü Liderlik" olduğu ileri sürülmektedir.

Aralıksız devam eden değişim sürecinde, dönüştürücü liderliğin tüm sektörlerde önemi

gittikçe artmaktadır. dönüştürücü liderler, vizyon yaratarak ve bu vizyonu paylaşarak

izleyenleri ile sürekli iletişim kuran, güvenilir, saygı duyulan sosyal mimarlardır. Yeni

zorlukların yaşanacağı yeni çağda; "dönüştürücü liderlik" bu zorlukların aşılmasında en iyi

çözüm yolu olarak kabul edilmektedir.

Tarihsel sürece baktığımızda ise dönüştürücü liderliğe verilecek en büyük

örneğin Türkiye Cumhuriyetinin Kurucusu M.Kemal Atatürk olduğunu

görmekteyiz.Büyük Lider Atatürk dönüştürücü liderliğin bütün karakteristik özelliklerini

taşımaktadır. Yıkılmış bir imparatorluktan, her şeyi ile yeni bir devlet kurarak,

yönetsel,sosyal,ekonomik ve kültürel yaşamda köklü bir dönüşüm süreci gerçekleştirmiştir.

Atatürk’te dönüştürücü liderliğin başat özelliklerinden; Ortak Vizyon Oluşturma ve

Paylaşma, Zihinsel Uyarım ve Yaratıcı olma, Karizmatik Etkiye Sahip Olma, Etkili İletişim

ve Yüksek Motivasyon Becerisi, Değişimin Temsilcisi Olma,Duygusal Dayanıklılık, Cesur

Olma, Risk Alma, Güçlendirme (Yetkilendirme), Esnek Yönetim Anlayışı, Güvenilirlik ve

Öz-güven Sahibi olma, Ekip Çalışmasına Önem Verme ve Yaşam Boyu Öğrenme gibi

özellikler bulunmaktadır. Bu çalışmada dönüştürücü liderliğin gelişim süreci, geleneksel

liderlik anlayışı ile karşılaştırılması ve özellikleri bütün yönleriyle incelenmesi

amaçlanmıştır.

Bu calısmada, oncelikle liderlik ve bununla ilgili kavramlar acıklanmıs, sonra baslıca

liderlik yaklasımları hakkında bilgi verilmis, devamında genel olarak dönüştürücü liderliğin

anlamı ve ozellikleri incelenmistir.

1

1.LİDERLİK

1.1 Liderlik Kavramı ve Tanımı

Liderlik kelimesi, dünya literatürüne 14.yy’da girmiş olmasına rağmen son iki

yüzyılda sıklıkla kullanılmaktadır. Araştırmacılar, liderliğin tanımını daha çok kişisel

perspektiflerin eve önem verdikleri olgulara göre yapmışlardır (Zel, 2001:90). İngilizce

“leadership” kelimesinin Türkçe karşılığı “liderlik veya “önderlik”tir. Ancak “liderlik”

kelimesi daha sık kullanılmaktadır. Liderlik, kişi veya kişileri belirli amaçlar etrafında

toplayabilme ve söz konusu amaçların başarılması konusunda onları etkileyebilme,

yönlendirebilme ve esin kaynağı olabilme yeteneğidir. Liderlik en kısa tanımıyla insanları

etki altında bırakabilme gücüdür. Liderlik konusunda yapılmış tanımların ortak noktası

“insanları etkileyebilme”dir. Liderlik ancak ortak bir amacın olması, varılacak bir hedefin

bulunması, paylaşılacak birvizyonun ve misyonun bulunması durumunda fonksiyonellik

kazanır.

Liderlerin başkalarını yönlendirme onları etkileyebilme yeteneklerinin yanında,

herkesten önce görme, herkesten daha fazlasını görme, herkesten daha uzağı görme gibi özel

yetenekleri vardır. Liderlerin ayırıcı vasıflarından biri zamanı geldiği zaman hazır

olmalarıdır. Liderler, değişime öncülük eden, sadece çalışanları değil, sektörü, rakipleri ve

örgütsel çevreyi de etkileyen insanlardır. Gerekli değişimi zamanında yapacak veya

dönüştürücü tasarımlar geliştirecek plan, politika ve strateji geliştirme konusunda özel

yetenekleri vardır. Değişime öncülük yapan liderlik tarzı olan dönüştürücü liderlik, sadece

değişime uyma veya değişime öncülük yapma değil, bir düş yaratma, bir vizyon oluşturma,

yeni zihni modeller kurup geleceği bugünden tasarlama fonksiyonudur. Liderler sayesinde

çalışanlar sadece görev ve rollerini değil, ekstra rol davranışı (örgütsel vatandaşlık)

göstererek, kurum lehine tanımlanan rollerinin ötesine geçerler.Liderlik genel olarak

literatürde etkileşimci ve dönüştürücü olmak üzere iki farklı yaklaşımla ele alınır. Liderlerin

tutum ve davranış özelliklerini tanımlamak amacıyla “etkileşimci, işe yönelik”

(transactional), ve “dönüştürücü” (transformational) liderlik olmak üzere iki tür liderlik

tipinden bahsedilebilir.

Liderlik ayrımı ilk olarak politik liderlik üzerine yapılmışken, daha sonra bu ayrım,

örgüt yönetimine uyarlamıştır.

2

1.2 LİDER VE YÖNETİCİ

Liderlikle ilgili olarak en çok tartışılan konulardan biri liderliğin yöneticilikten farklı

bir işlev ve faaliyet olup olmadığıdır. Hiç kimsenin yöneticilik ve liderliğin aynı kavramlar

olduğunu iddia etmemesine rağmen aradaki farka ilişkin büyük bir ihtilaf mevcuttur.

Yazarlar ve araştırmacılar uzun yıllardır yöneticilik ve liderlik arasındaki gerçek farklılığı

açıklamaya çalışmaktadırlar. Bu çok kolay yapılabilecek bir ayırım değildir; çünkü iki alan

da birbirleriyle çok yakından ilgilidir.

Bennis ve Nanus’a göre yöneticiler işi doğru yapan kişiler, liderler ise doğru işi

yapan kişilerdir. Warburton ise pek çok liderin aynı zamanda iyi bir yönetici olduğunu, ama

iyi yöneticilerin her zaman iyi liderler olduğunun söylenemeyeceğini ifade etmektedir.

Kotter’e göre yöneticilik karmaşıklıkla başa çıkma olgusu ile ilişkilidir. İyi bir yönetim,

resmi planlar yaparak, örgütsel yapı tasarlayarak ve planlara uygun sonuçlar alınmasını

gözeterek düzeni ve tutarlılığı sağlar. Liderlik ise değişime ayak uydurmayla ilişkilidir.

Liderler, geleceğe ışık tutarlar. Bir başka ifadeyle yöneticiler örgütleme, denetleme ve

problem çözme faaliyetlerini gerçekleştirirken liderler ise harekete geçirmeye ve ilham

vermeye çalışır. Kotter’e göre örgütsel etkinlik açısından hem güçlü liderlik hem de güçlü

yöneticilik gereklidir. Fakat ona göre bugün örgütlerde liderlik geliştirme üzerinde daha

fazla durulmalıdır; çünkü bugün işletmelerdeki pek çok yöneticinin temel kaygısı sadece

işleri zamanında ve bütçeye uygun olarak yapmak ve dün yapılan şeyin aynısını bugün

sadece biraz daha iyi bir biçimde gerçekleştirmektir. Bennis de aynı düşünceden hareketle

bugünün işletmelerinde liderlikten çok yöneticiliğin görüldüğünü ifade etmektedir.

Genelde yöneticilik, örgütsel amaçlara ulaşmakla ilişkilidir. Yöneticilik, planlama,

örgütleme, yöneltme, denetleme ve değerlendirme demektir. Yöneticilik, çatışmaların

çözümü, amaçların oluşturulması ve bireylerin bu amaçların gerçekleştirilmesine yönelik

olarak harekete geçirilmesidir. Bireylerin üretken olmasını sağlamak, etkin çalışma koşulları

oluşturmak, ve tüm kaynaklardan en etkin bir biçimde yararlanmayı temin etmek yöneticilik

işinin kapsamı içerisindedir.

3

2. DÖNÜŞTÜRÜCÜ LİDERLİK

2.1 Dönüştürücü Liderlik Kavramı ve Gelişimi

Dönüştürücü liderlik, liderlik literatürüne görece yeni girmiştir. Yeni liderlik

paradigmasının önde gelen çağcıl yaklaşımlarından biri olarak kabul edilmektedir.

Dönüştürücü liderlik anlayışı, çağdaş yönetim teori ve araştırmalarında büyük önem

kazanan ve ilgi çeken bir liderlik anlayışıdır (Keçecioğlu, 1998:27). Özellikle son yıllarda

dönüştürücü liderlik ile ilgili birçok bilim dalında 570’den fazla akademik çalışma

yapılmıştır (Sorenson, www.academy.umd.edu/KLSP-2000). Son yirmi yıldır ise

dönüştürücü liderliğin, hem yerel hem de küresel düzeyde zihinleri meşgul etme oranı

artmıştır. Önemli kurumların yeniden yapılandırılması süreci (re organization) ile ilgili

karşılaşılan sorunlar etkili bir liderlik biçimi için şiddetli bir arayışa neden olmuştur

(Allix,2000:7). Bu arayışın adı “dönüştürücü liderliktir.

Günümüze değin liderlik hakkında birçok araştırma yapılmış birçok teori üretilmiştir.

20.yüzyılın ilk yarısına değin, liderlik çalışmaları liderler üzerinde odaklanmıştır. “Büyük

Adam Teorisi” çağı olarak tanımlanan bu süreçte; iyi liderlerin ayırt edici özellikleri,

doğuştan gelen zeka, boy ve kendine güven vb. nitelikleri araştırma konusu olmuştur.

Kuramsal olarak liderleri, lider olmayanlardan ayıran yetenek ve özellikleri araştıran

kuramcılar, liderlerin etkili olmak için sahip olması gereken özellikler kümesini üretmekte

başarısız olmuşlardır (Sorenson, www.academy.umd.edu/KLSP,2000). Doğal liderlik

anlayışı terk edildiğinde ise, özellikle Amerikan davranışçı bilim adamları, liderlik

araştırmalarında “davranışçılık” akımını güçlendirmişlerdir. Ohio State ve Michigan

üniversitelerinde yapılan liderlik araştırmalarında uzun süre insan ve görev boyutu üzerinde

durulmuş, liderlikte iş tatmini, etkililik ve yapıyı harekete geçirme faktörleri incelenmiştir.

Ancak davranışçı liderlik araştırmaları, çoklu liderlik davranışları ortaya koymada ve lider

davranışlarını açıklamada başarısız olmuşlardır (Kirby ve Paradise, 1992:303). Daha sonra

liderlik araştırmalarında etkili olan “durumsallık yaklaşımı” ise, en etkili liderlik

davranışının insan yönelimli ve görev yönelimli davranışların uyumuyla

gerçekleşebileceğini savunmuşlardır. Liderlikte birçok durumsal faktörün varlığına dikkat

çekilmiştir. Durumsal teoristler pek çok yönden eleştirilmiştir. Liderlikte hangi stilin hangi

durumlarda etkili olabileceği konusunda çok az bir uzlaşı sağlanmıştır (Çelik, 2000:142;

Kirby ve Paradise, 1992:303). Bazı organizyasyonel akademisyenler (Burns (1978), Mccall

(1977) ve Bass (1985) davranışçı ve durumsal teorisyenleri, başarılmış hedefleri göz

4

önünde az bulundurmaları ile lider-izleyen arası ilişkileri basit temellere dayandırılmasını

eleştirmişlerdir. Onlar, izleyenlerine daha fazla performans için ilham veren sıra dışı (extra

ordinary leaders) liderleri incelemeyi tercih etmişlerdir (Kirby ve Paradise, 1992:303).

dönüştürücü liderlik ilk olarak Dawston’un (1973) “İsyan Liderliği” (Rebel Leadership)

adlı çalışmasında belirtilmiştir. Sosyolojik bir tez olan “dönüştürücü liderlik” kavramı daha

sonra 1978 yılında James McGregor Burns tarafından sistematize edilmiştir. Ona göre lider,

takımdakiler üzerinde yüksek düzeyde moral, motivasyon ve performans yaratan kişidir.

Burns’a göre modern organizasyonlarda yeni alanların yaratılması becerisine bir tek

dönüştürücü liderlik sahiptir. Çünkü değişimin ustasıdır. Daha iyi bir gelecek tasarlar,

öngörü sahibidir, vizyon oluşturur ve bu vizyonu etkin bir şekilde herkese benimsetir ve

hayata geçirmek için istek uyandırır (Hickman, KLSP, 1997, Bass, KLSP, 1997).

dönüştürücü liderler, çevrelerini değiştirebilen liderlerdir. Bu liderler çevresel durumlara

tepki göstermez, aynı zamanda yeni bir çevre yaratırlar (Avolio ve Bass, 1994:3; Kirby ve

Paradise, 1992:303).

Burns liderlik araştırmacılarını; lider odaklı yaklaşımları terk etmeye, hem lider hem

de izleyenleri tarafından ortaklaşa inanılan, anlaşılan hedefleri amaçlayan liderlik

çalışmalarına davet etmektedir. “Eğer liderliğin toplu bir amaca hizmet etmiyorsa hiçbir

şeydir”diyerek bu yaklaşımını ortaya koymuştur. Ona göre liderlik krizinin altında yatanın

liderliğin, elitist yani seçkinlere ait bir sıfat olduğunu savunan geleneksel ve tarihsel liderlik

anlayışıdır. Burns liderlik anlayışına ahlakî bir boyut getirerek alternatif bir yaklaşım

geliştirmiştir. Lider-izleyen arası ahlakî değerler liderliğin etkililiği açısından önemlidir.

Liderler insanların değer yargılarını, heyecanlarını ve isteklerini kullanarak, yüksek ve genel

içerikli değerlerini etkileyerek harekete geçirirler. Bu noktada liderin devamlı suretle

izleyenlerinin değer yargılarına dikkat etmesi gerekmektedir(Allix, 2000:9).

Leithwood’a göre (1992:8) dönüştürücü liderlik insanların misyon ve vizyonlarının

tekrar belirlenmesi, sorumluluklarının tazelenmesi ve amaca ulaşabilmek için sistemin tekrar

yapılandırılmasıdır. Karşılıklı teşvik etmeye dayanan ve lideri destekleyenlerin lidere

seviyesine çıkarıldığı ve liderleri manevi aracılar hâline dönüştüğü bir ilişkidir. Gerçek

dönüştürücü liderlerin etik fikirlerin ve uygulamaların gelişmesine yardımcı olmaları

gerekir.

5

Bu uygulamaların net bir şekilde belirtilmiş ve sürekli olarak vurgulanmaları gerekir ve

örgütün bütün üyeleri tarafından paylaşılan ahlakî standartları kapsayan bir örgütsel kültürün

gelişmesine yardımcı olmalıdır. Liderler sadece kendi grupları için yapılacak iyi şeylerle

ilgilenirler ve kendilerine tabi olanların düşünce ve hislerinde kendi görüş ve faziletleriyle

çeşitli değişikliklere neden olurlar (Cashin,www.mun.ca/educ/ed4361/2000). Bass ve

Steidlmeier (1999:186) neyin doğru, iyi ve önemli sayıldığını fark etmelerini

sağladıklarında, kendilerini izleyenlerin gereksinimlerini karşıladıklarında, kendisine tabi

olan kişilerin ahlakî olgunluklarını geliştirdiklerinde ve insanları gruplarının iyiliği için

kendi isteklerinden vazgeçebilecek noktaya getirdiklerinde liderlerin gerçekten dönüştürücü

lider oldukları sonucuna varmışlardır.

2.2 DÖNÜŞÜMCÜ LİDERLİĞİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

Dönüştürücü liderliğin bircok ozellikleri olmasına rağmen genel anlamda kabugoren

ozellikleri asağıdaki gibidir.

2.2.1 Ortak Vizyon Oluşturma ve Paylaşma

Vizyon; bir insanın, onun varlık nedeni yasama gayesi vb. konulardaki temel

kabullenmelerinin cizdiği ufuktur. Vizyon, bir baska deyisle sahip olduğumuz değerlerin

anlam ve yansımasıyla zihnimizde cizdiğimiz bir tablodur (Ozden, 2002). Ne ve nasıl

olunması gerektiğini ve bu yonelimli geleceğin ongorulmesi, bir baska deyisle, mevcut

eğilimlerden hareketle amacları onceden ongorebilmedir (Lipton, 1997:7). dönüştürücü

liderliğin en onemli karakteristik ozelliği vizyon sahibi olmaktır.

Dönüştürücü liderin temel ozelliği paylasılmıs bir vizyona sahip olmasıdır. Vizyon

değerlerle beraber, prensip odaklıdır. İnanclı, durust, butunluk icinde ve kendine guvenen

birisi olması ondaki diğer ozelliklerdir (Acıkalın, 2000).

Büyük liderler vizyon sahibidirler ve o vizyonu gerceklestirebilmek icin kendilerine

son derece inanmıslardır. Buyuk liderler, ne elde etmek istediklerini bilmis ve zihinlerde

sonucu canlandırabilmis kisilerdir. Butun enerji ve duygularını o vizyonu gerceklestirmeye

adamıslardır (Shelton, 2002).

6

2.2.2 Zihinsel Uyarım ve Yaratıcılık

Yaratıcılık yeni yontem ve fikirleri icinde barındıran bir değisim surecidir.Y aratıcılık

faktoru organizasyonu surekli yenileyen, calısanların performanslarını artıran ve yeni

fırsatlar sunan bir etkendir. Doğru kullanıldığı zaman basarılı bir donusumun anahtarıdır. Bu

anahtarı doğru sekilde kullanabilmek icin bireylerin icinde var olan, belki de yıllarca gizli

kalmıs bu ozelliğinin ortaya cıkarılması ve etkili bir sekilde kullanılması gerekmektedir

(İnci, 2001:21). dönüştürücü liderler, organizasyonlarda izleyenlerinin gizli gucleri ile

yaratıcılıklarını ortaya cıkarmaya yonelik fırsatlar olustururlar

Dönüştürücü lider, izleyenlerinin bu ozelliklerini kullanmalarının organizasyon

gelistirmeyi kolaylastıracağının ve kalıcılastıracağının farkındadır. dönüştürücü liderler yeni

bilgi, beceri ve yetkinlik kazandıracak her turlu deneyime acıktırlar. Bu tarz liderler zaman

zaman yeni yollar gelistirebilmek icin, kendi is tanımlarının da otesine gecerek ve kuralları

sorgulayarak calısmaktadırlar (Bresctick,1999). dönüştürücü liderler devrimci

değisimcilerdir. Bunu basarmak icin yaratıcı cozumler bulmak ve yeni fikirler elde etmek

icin izleyenleri ile birlikte hareket ederler. dönüştürücü lider, izleyenlerini cesaretlendirir ve

mevcut yapıya, değisim karsıtı anlayısa (statusquo) karsı koymaya yoneltir. Dönüştürücü

lider, izleyenlerini problemlerin cozumunde yeni yontemler bulmaya iter ve onları motive

ederek ise yoneltir. Đzleyenlerine negatif dusunceleri reddetmeyi oğretir ve olumlu

dusuncenin gucune inanırlar (Friedman, 2000:10).

2.2.3 Karizmatik Etkiye Sahip Olma

Karizma Eski Yunan uygarlıklarına kadar uzanan bir gecmise sahiptir. Ve

eskiYunanca’da “ilahi ilham yeteneği” veya “ilahi hediye” anlamına gelmektedir(Yukl

vd.1996:317).Kelimenin liderlik olgusuna uygulanması, Max Weber’in onculuğunde

gerceklesmistir (Kırel, 2001:45). Dönüştürücü liderlikte karizma, izleyenlerin yuksek

derecede performans gostermeleri ve hedeflere daha iyi bağlanmaları amacıyla kullanılır

(Bresctick, 1999). Karizma kavramı, karsısındakini kolayca etkileyebilen, ustun ikna

becerisine sahip, guven veren anlamında kullanılabilir (Guney, 1999:203). Weber karizma

kavramını; izleyenleri uzerinde hissedilebilir bir guce sahip olan ve ozellikle

yonlendirilmeye ihtiyac hissedildiği kriz zamanlarında ortaya cıkan liderlik bicimini

tanımlamak uzere “karizmatik guc” seklinde kullanmıstır (Bresctick, 1999).

7

Dönüsümcü liderlik alanında yapılan arastırmalarda sık sık tartısılan ozelliklerinden biri

karizma kavramıdır. Dönüştürücü liderlik arastırmalarında karizma kavramı tartısma

yaratmaktadır. Bazı kuramcılar karizmayı, Dönüştürücü liderliğin temel oğesi olarak

sayarken, bazıları ise izleyenler tarafından lidere atfedilen bir ozellik olarak belirtmislerdir

(Acıkalın, 2000:67). Dönüştürücü liderlikte karizma, izleyenlerin yuksek derecede

performans gostermesini ve hedeflere daha iyi bağlanmaları amacıyla kullanılır (Bresctick,

1998:92).

Karizmatik liderler yuksek bir guce ve etkiye sahiptir. İzleyenler karizmatik liderin

kisiliğiyle ozdeslesirler ve yuksek duzeydeguven duyarlar. Karizma sahibi lider, izleyenlerin

fikirlerini canlandırır ve onlara ilham verir. Bu liderler basarmak icin buyuk caba gosterirler

(Celik, 2000:148).

2.3.4 Etkili İletişim Ve Yüksek Motivasyon Becerisi

Orgut icerisinde izleyenlerin yaratıcılığı ve verimliliğini artırmada en onemli iki arac;

etkin iletisim sureci ve yuksek motivasyondur ( Kavrakoğlu vd., 2002:170). Bir liderin

mesajını acık bir sekilde baskalarına aktarması ve onları motive etmesi gerekmektedir.

Đletisim problemi olan liderler mesajlarını tam olarak bireylere iletemezler.

Organizasyonda Dönüştürücü liderlerin temel gorevi, insanların kendilerini guclu,

yeterli, bilgili ve isin icinde hissetmelerini sağlayarak, onları harekete gecirebilmektir (Akt.

Sener, 1999). Dönüştürücü liderler, izleyenlerini beklentileri asan bir performans

gostermeleri konusunda motive ederler. Bunu basarmak icin ise baslıca uc liderlik sureci

kullanırlar (Conger, 1999:147).

• Bu liderler, belirlenen hedeflerin önemi ve değeri ile bunları basarabilme yolları hakkında

izleyenlerinin daha cok bilgilendirilmesini sağlarlar.

• İzleyenlerini, kolektif suuru ve hedefleri basarabilmek icin kendilerini asmaya ikna ederler.

• Liderlik sureci ve misyonu aracılığıyla, takipcilerinin yuksek mevki(makam) isteklerini

kamcılar ve yerine getirir. Organizasyonlarda olumlu gelismeleri yapacak olan Dönüştürücü

liderlerin izleyicilerine organizasyonun vizyonunu kolaylıkla aktarabilmesi icin etkili

iletisim becerilerine sahip olması gerekmektedir.

8

Dönüştürücü lider fark etmeyi, kendine ozgu yetenekleri ve kisisel gelisimfırsatlarını

vurgular. Tesekkur notları, toplumsal ve ozel bildiriler, partiler ve diğerprojelerle birlesme

fırsatları gibi fark etme ve kutlama yonunden dısa ozgu yetenekleride vurgulanır. Boylesi

yetenekler grubu ve ortak vizyonu destekleyen orgutsel bir kulturolustururlar. Đzleyenlerini

surekli olarak motive ederek, kendilerini gelistirmelerini vedeğisime adapte olmalarını

sağlar (Pielstick,1998:7).

2.3.5 Duygusallık Dayanıklılık, Cesaret, Risk alma

Dönüştürücü lider, olayları bireysel olarak dusunmeyen, elestiriler karsısında

yılmayan ve basarısız olmaktan korkmayan bir kisidir. Duygularını kontrol altına alabilir. Bu

da, kendi icindeki catısmayı engeller. Boylelikle kendine guven, kararlılık, inanc ve stres

ortamlarına dayanıklılığı artar (www.ugurzel.com). Liderin gorevini Kouze ve Posner Soyle

Acıklıyor. “Tepeye tırmanmak uzun ve zahmetli bir istir. Đnsanlar yorulur, sıkılır ve

heveslerini yitirirler. Vazgecme istekleri ağır basar. Onlara devam etme isteğini, cesaretini

asılayacak olan liderdir. Đnsanlara kazanabileceklerini gostermek liderin gorevidir” (Kouze

ve Posner, 2002:13). Dönüştürücü liderin cesaretli olma ve risk alabilme becerisi, belirsiz,

muğlak bir dunya ile uğrasmasından kaynaklanır. Vizyon yani geleceğe iliskin belirsiz bir

tanımlama uğrası icersindedir, aslında vizyon risk almadır. Yeni alısılmamıs ve olağan dısı

ile xxxxx oynamaktır. Bu liderler son derece duzensiz, karmasık ve kaotik ortamlarda

calısırlar ve kriz ortamlarında ortaya cıkarlar (Simsek, 1997:478).

Tarihsel surece bakıldığında, tarihe yon veren liderlerin ortak ozelliklerinden en

onemlilerinin cesur olma ve risk alma becerisi olduğu gorulmektedir. Dönüştürücü lider

ozelliklerine sahip olan Ataturk bu liderlere verilecek en guzel ornektir. Buyuk onder

Mustafa Kemal Ataturk’un cesur olma niteliği ve risk alma becerisi butun yasamında bircok

olayda, katıldığı savaslarda ve aldığı kararlarda kendini gostermektedir (Guney, 1999:112).

2.3.6 Güçlendirme

Guclendirme yada yetkilendirme “liderin herhangi bir konudaki karar verme hakkını,

kendi isteği ile bir astına belirli kosullar altında devretmesi ve gerektiğinde tekrar geri

alması”dır (Kocel, 1998:30). Yetki, geleneksel yonetim anlayısında bir yoneticinin sahip

olması gereken temel bir olgu olarak gorulmekte ve onsuz olmaz seklinde

yorumlanmaktadır.

9

Oysa yetkiye her kademedeki calısanın isinin sorumluluğunun gerektirdiği oranda sahip

olması beklenir (Gunay ve Cetin, 1998:55). Aslında yetki olgusu, otorite olgusunu

cağrıstırmaktadır. Bir liderin (yoneticinin) otoritesini paylasması, izleyeni yonetim

sureclerine dahil etmesi, otoriter karardan, katılımcı karara doğru bir yonelimin

gostergesidir. Yapılan arastırmalarda, calısanların karara katılımı; uretkenliği, motivasyonu,

verimliliği, is tatminini, ozdeslesmeyi ve guveni artırdığını ortaya koymaktadır

(Bresctick,1999:145). Gunumuzde değisen liderlik anlayısının temel ozelliklerinden birisi de

izleyicilerin, yetkilendirilmesi ya da guclendirilmesidir. Geleneksel liderlik (yonetim)

anlayısında var olan liderin (yoneticinin) tek karar verici olma ozelliği, gunumuzde terk

edilerek izleyicilerin katılımcılığı esas alınmaya baslanmıstır.Bu nedenle; organizasyonlarda

calısanların yonetime katılımını sağlamak uzere yoneticiler tarafından bilgi paylasılmakta ve

ayrıca calısanlara kendi islerine yonelik planlama, duzenleme ve kontrol etme yetkileri de

verilmektedir (Cetin, 1998).

Dönüştürücü liderler, izleyenlerine guvenirler, onların kendi kapasitelerini

gelistirebilmeleri icin pratik surecte yetkilerini devredebilirler. Yetki paylasımının orgut icin

bir kazanc olduğu ve tam katılımın orgutun amaclarını gerceklestirebilmede onemli bir guc

olduğunu bilerekten ona gore davranıs sergilerler. Tek karar verici olmaktansa demokratik

davranısları tercih eden Dönüştürücü lider, değisim ve donusum surecinde izleyenlerinin

orgut amacları icin verilecek kararlara katılmaları gerektiğini onemser ve onları tesvik eder.

Butun bu anlayısın temelinde liderler her seyi tek baslarına yapmazlar, liderin her seyi

dusunecek ve yapacak gucu olmadığı ve amaclara izleyenleri ile sinerji olusturarak

ulasabilme gerceği yatmaktadır.

2.3.7 Güvenilirlilik ve Ozguven

Dönüştürücü liderler hareketleriyle guven olusturur ve bu guvenin olusması icin de

davranıslardaki tutarlılık cok onemlidir. Bu liderler izleyenlerine guvenir ve bu guven

sonucunda izleyenlerin yaratıcılığı icin zemin hazırlamıs olurlar (Pielstick, 1998). Drucker

liderin etkililiği icin guvenilir olmanın onemli olduğunu su sozleriyle ifade etmektedir.

“Etkili liderliğin kosullarından birisi guven kazanmaktır. Aksi takdirde kimse liderin

pesinden gitmez-liderin tek tanımı da pesinden gidenleri olan bir kimse olduğudur. Lidere

guvenmek icin, mutlaka onu beğenmek gerekmez. Liderle aynı fikirde olmak da sartdeğildir.

10

Lideri davranısları ile liderin acıkladığı inanclar birbiriyle tutarlı olmak zorundadır”(akt.

Uccan, 1996:132).

Dönüsümcü liderler izleyenleri tarafından yapılan hataları soğukkanlılıkla kabul

ederler ve hataları bir oğrenme aracı olarak gorurler. Eğer hatalara tolerans gostermezlerse

izleyenlerin daha sonra tekrar denemekten korkacaklarını bilirler (Friedman, 2000). Liderler

ekip calısmasının guvenin ve kisileri yetkilendirmenin olağanustu sonuclara ulasmak

acısından vazgecilmez unsurlar olduğunu bilirler. Liderler kendilerini izleyenleri kendi

elleriyle birer lidere donustururler. Bu da liderliğin guvene dayalı bir iliski olmasını

gerektirir.

Guven yoksa insanlar risk almayacaklardır. Risk olmadan da değisim olmaz.Değisim

olmayınca orgutler ve girisimler yok olur (Kouzes ve Posner, 2002:13). Dönüştürücü

liderliğin oz guvenini ise Dean, soyle acıklıyor; “Dönüştürücü liderin en onemli

ozelliklerinden biri de kendine olan oz guvenidir. Bu lider yuksek bir amacla motive

edilmistir. Dahası odaklanmıslardır ve ic kontrol odağı vardır. Guce gereksinimleri vardır.

Fakat bu gucu, kendi gereksinimlerinden cok, izleyenlerine yetki vermede kullanırlar. Guc,

kisisel guven duygusuyla kullanıldığında kontrol kaynağından cok, enerji kaynağı olur” (akt.

Acıkalın, 2000:45). Tichy ve Devenna Dönüştürücü liderlerin ozelliklerini asağıdaki gibi

sıralamaktadır.

1. Kendilerini değisim vekilleri olarak tanımlarlar.

2. Cesaretli bireylerdir.

3. Đnsanlara inanırlar.

4. Değer suruculeridir, yurutuculeridir.

5. Yasam boyu oğrencidirler.

6. Zorlukla, belirsizlikle ve kesin olmayanla uğrasabilirler.

7. Vizyon sahibidirler (Tichy ve Devenna, 1986).

11

3. DÖNÜŞÜMCÜ LİDERLİĞİN BOYUTLARI

3.1 Karizma/İdeal Etkileme

Çalışanların gözünde karizmaya sahip olmak, başarılı bir dönüştürücü lider olmanın

en temel özelliğidir. Karizmatik liderlik, lidere duyulan hayranlık ve saygıya dayanır ve bu

tür liderler, büyük bir güce ve etkiye sahiptirler; vizyon ve misyon duygusu sağlarlar,

özsaygı aşılarlar, saygı ve güven kazanırlar. Çalışanlar kendilerini onlarla özdeşleştirmek

ister ve onlara büyük bir güven duyarlar (Bass, 1999:11; Bass ve Steidlmeier, 1999;

Akt.,Serinkan, 2008). İdeal etki kavramı genellikle büyük kriz ortamlarında ortaya çıkan

sıradışı önderler olarak tanımlanan, karizmatik liderlik çalışmasından ortaya çıkmıştır.

Karizmatik lider, vizyon ve bir misyon duygusu sağlar, saygı ve güven elde eder, övünmeyi

yavaş yavaş yerleştirir, optimizmi arttırır (Celep, 2004).

3.2 İlham Verici Motivasyon

Dönüştürücü liderler astlarına, daha fazla çaba göstererek büyük işler

başarabilecekleri konusunda ilham verir ve onları heyecanlandırırlar. Aynı zamanda, yüksek

beklentiler yaratırlar, çabalara odaklanmak için semboller kullanırlar ve basit yollarla önemli

amaçları vurgularlar (Bass, 1999:11; Bass ve Steidlmeier, 1999; Akt., Serinkan, 2008) İlham

verici güdüleme, geçmişte karizmatik davranışın açıkça ilham verici olmasından dolayı,

karizmanın bir parçası olarak düşünülmekteydi. İlham verici güdüleme, dönüştürücü

liderlikte ayrı bir öneme sahiptir. Çünkü çalışanlar liderin amaçlarına çekilirse, ilham verici

davranış ortaya çıkabilir. Bass (1985) “lider arzu edilen hedefleri ve onlara nasıl

ulaşabileceğini göstermesinden dolayı (güçlü bir liderin onların modeli olduğundan dolayı

değil) liderin önerilerinin bir sonucu olarak çalışanlar kendilerini daha güçlü hissederlerse, o

zaman lider ilham vericidir”ifadesini kullanmaktadır (Celep, 2004).

3.3 Zihinsel Teşvik

Zihinsel teşvik yaklaşımını sergileyen liderler, izleyicilerine daha yaratıcı ve

yenilikçi olmaları için yardım ederler. Onların eski ve köklü sorunlara yeni bakış açıları

geliştirmelerini isterler; rasyonel çözümler üzerinde dururlar. Diğer bir ifadeyle, zekayı,

rasyonelliği ve dikkatli sorun çözmeyi geliştirmeye yardımcı olurlar (Bass, 1999:11; Bass ve

Steidlmeier, 1999; Akt., Serinkan, 2008) Zihinsel özendirme, çalışanların değer ve

12

inanışlarında değişimin yanı sıra, çalışanların sorunlarını ve bunları çözmenin farkında

olmaları yönündeki değişimi ifade etmektedir (Celep, 2004).

Zihinsel olarak özendirici bir lider, çalışanlarına geçmişte çözdükleri bir sorunu çözme

biçimini ve çözümü yeniden sorgulamalarına özendirmeyi içerir. Böylece, çalışanlar benzer

sorunla karşılaştıklarında, ona yeni çözüm yolu bulma konusunda güdülenmiş bir davranış

gösterirler (Celep, 2004).

3.4 Bireysel İlgi

Dönüştürücü liderler, astları arasındaki farklılıklarla daha yakından ilgilenirler,

onlara kişisel ilgi gösterir ve her bir çalışana ‘birey’ olarak davranırlar. Gelişmek ve

yetişmek için yardıma ihtiyacı olanlara isedestek olur ve koçluk ederler. Ayrıca,

gelişmelerine yardımcı olmak için yetkilerinidevretmekten çekinmezler (Bass, 1999:11;

Bass ve Steidlmeier, 1999; Akt.,Serinkan, 2008) Dönüştürücü liderliğin bireysel ilgi öğesi,

başkalarını düşünmenin yararlılığı üzerinde durur. Dönüştürücü liderler, her izleyenine bir

birey olarak davranır ve kılavuzluk fırsatlarının genişletilmesini sağlar.Bireysel olarak

çalışanlarıyla ilgilenen liderler, daha başarılı bir sonuç elde etmek için çalışanlarına daha

bağlı hale gelmemeleri konusunda yardımcı olur ve ulaşılabilir ortak amaçlara özendirir

(Bass veSteidlmeier, 1999; Akt., Celep, 2004).

4. DÖNÜŞTÜRÜCÜ LİDERLİĞİN OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİ İLE

İLGİLİ BİR DEĞERLENDİRME

Dönüştürücü liderlik genel anlamda tum liderlik tiplerinin ozelliklerini tasır. Tum

yasam alanında insanların ihtiyacı olan kalbin huzuru, kisinin mutluluğu, orgutunbasarısı ve

sorunların ve problemlerin bilinmesi onem arz etmektedir. Dönüştürücü liderlik tipinin temel

amacı insan ve değisimdir. Dolayısıyla insanın tum orgutlerin en onemli oğesi olması ve

insana değer vermesi yonuyle Dönüştürücü lider cok avantajlı ve etkin bir konuma

gelmektedir.

Gunumuz isletmelerinde ya da ozellikle kamu sektorunde bu değere fazla onem

verilmemekte ve bircok tatminsizlik ve problem olmaktadır. Halbuki; insan kendisine değer

verildiğini bildiği takdirde, is tatmini yukselecek, pasif durumdan aktif duruma gelerek

orgutun ya da isletmenin gelismesi ve sahlanmasına uzun donemde katkıda bulunacaktır.

13

Ancak bu insana değer verme olayı bireyler tarafından suiistimal edilebilir ve pasif

yonde calısma ask ve sevkinin yerine “bosver” edasıyla isin ve eylemin aksatılması yolunu

da acabilir. Dönüştürücü liderlikte calısanları motive etme onemli bir yere sahiptir. Bu

ozellikle bireylerin kendini gelistirmesi, isinin iyi yapması, yapılan isin sevilmesi gibi

durumlarla isletmeye yada orgute olumlu yonde katkıda bulunurken, motivasyon

sağlandığı halde basarısızlık soz konusu olduğu takdirde bireyler psikolojik olarak

kendilerini toparlamakta zorlanma gibi olumsuzlukları da olabilir.Yine Dönüştürücü

liderlikte ozgurluk, adalet, esitlik, barıs gibi yuksek değerler on plandadır.

Bu değerler bireyler arasında, ast ust iliskilerinde calısma duzeninde olumlu bir hava

olusturabilirken Dönüştürücü liderin her bireye bireysel ilgi cercevesinde durumlarına

gore farklı sekilde esit seviyede ilgilenmesi yine grup uyeleri tarafından farklı

algılamalara sebebiyet verebilir ve calısma duzeninde barıs ve esitlik kıskanclığa

sebebiyet verebilir. Dönüştürücü liderliğin bir diğer ozelliği eskiden yeniyi

yaratmaktır. Dönüştürücü liderler, değisimi getirerek, orgute ve isletmeye bir cok

konuda avantaj yaratır ve değisim sonucu isletme ve orgutler geride kalmaktan,

hantallıktanve zaman kaybından kurtulabilirler. Ancak lider yeniyi getirirken

bir cok problemle karsıkarsıya kalabilir. Ozellikle geleneği savunan bireyler her

zaman yeni değisimlere karsı cıkacaklardır. Olumsuz yonu ise tamamıyla değisim iyi

kontrol edilemediği takdirde mevcut yapının da cokmesine sebebiyet

vereceğinden orgut ve isletmeler icin buyuk bir yıkım da olabilir.

dönüştürücü liderler, yeni bir vizyon olusturur ve orgute bunu benimseterek vizyon

ve misyon sayesinde orgutle bireyi butunlestirir. Bu butunlesmeyle motivasyon on plana

cıkarılarak orgutun ve bireyin basarısı kamcılanır. Odul calısanlar icin bir motive kaynağıdır.

Dönüştürücü liderlikte grup uyelerinin kucuk ve buyuk ayrımı yapmadan basarıları

odullendirilir. Bir seyleri basarmak insan icin bir ovunc kaynağıdır. Bu liderlik tipinde

insana değer verilir ve yaptıkları odullendirilerek yapacaklarına zemin hazırlanır. Bu sekilde

de calısanlar cesaretlenirler ve islerini daha iyi ve daha duzgun yapabilirler. Olağan

zamanlarda hareket cok hantal olabilir. Bu durumlarda bireyleri harekete gecirmek cok

zordur. Orneğin bir isyerinde islerin yapılıs sekli olağan seyrinde giderken bu durumu

farklılastırmak yani yenilemek icin yeni bir eğilim olusturmak gereklidir. Bunu ancak, o anı

fark eden liderler yapabilirler. Bu yonuyle Dönüştürücü liderlik bunu basaran ve sıradanlığı

asan bir liderliktir.

14

4. SONUÇ

Dönüştürücü liderlerin artık günümüzün yöneticileri olması gerektiği yadsınamaz bir

gerçektir. Bunun içindir ki klasik liderlik anlayışlarının yerine, değişime uğramış, güncel

sorunlara cevap verebilen, yenilikçi ve kendine güven duygusu maksimum derecede olan

liderlik anlayışlarının gelişmesi, ülkemizin ekonomik, sosyal, kültürel, v.b, konularda

gelişmemize büyük ölçüde yardımcı olacaktır.

dönüştürücü liderlik çağımızda her sektörün ihtiyaç duyduğu bir liderlik tipidir.

Çünkü değişimin ve yapısal dönüşümlerin yaşandığı günümüzde, bu süreçleri yönetecek ve

yönlendirecek özellikte liderlere gereksinim duyulmaktadır. Özellikle Türkiye gibi büyük

hedefleri olan ve çok yüksek potansiyele sahip bir ülke için dönüştürücü liderlik kritik bir

önem kazanmaktadır. Çünkü dünya değişmekte ve öğrendiğimiz pek çok şey çok kısa bir

sürede geçerliliğini yitirmektedir. Buradan hareketle, uluslararası rekabet sürecinde geri

kalmamak ve Büyük Atatürk’ün işaret ettiği “muasır medeniyetler” düzeyine ulaşmak,

elbette değişen dünyanın, dönüşen kurallarına uyum sağlamak yoluyla olacaktır. Liderliğin

doğuştan gelen özellikler olmadığı gerçeğinin bilimsel yöntemlerle ispatlanmasından bu

yana, liderlik davranışları öğrenilebilir davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda

zor ve karmaşık görülen dönüştürücü liderlik davranışları da öğretilebilir davranışlardır.

Tüm sektörlerde ve kademelerdeki liderlerin inanması gereken ve yaşamsal prensip

haline getirmeleri gereken bir olgu vardır o da; “Değişimin gücü ve vazgeçilmezliğidir.

15

KAYNAKÇA

ARBAK Çakar,2003 ''Dönüşümcü Liderlik duygusal zeka gerektirirmi''

D.E.Ü.İ.İ.B.F.Dergisi Cilt:18 Sayı:2, Yıl:2003, ss:83- 98

ARIKAN, Semra, “Otoriter ve Demokratik Liderlik Tarzları Açısından Atatürk’ün Liderlik

Davranışlarının Değerlendirilmesi”, H.Ü. İİBF Dergisi, C. 19, S. 1, 2001. s. 111.

CÖMERT Melike'' Dönüşümcü Liderlik'' XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9

Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya

Demirci M. Kemal “Önderlik Kuramları ve Dönüşümcü Önderlik İlişkisi”. Dumlupınar

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora

tezi, Kütahya 1999

ERARSLAN Levent, ''Liderlikte Post – Modern bir paradigma: Dönüşümcü

Liderlik''Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri.

KILINÇ, Taner, “Liderlikte Durumsallığın Ötesi (II): Karizmatik Liderlik Yaklaşımı”, İ.Ü. İ

şletme Fak. Dergisi, C. 25, S. 2, İstanbul 2000.

KOÇEL Tamer, İşletme Yöneticiliği, Beta Yayın, İstanbul, 2001.

SARI İmran, 2007 ''Dönüşümcü Liderlik'', ''Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi''

İstanbul, 2010

TAŞ Said, ''Atatürk'ün Dönüşümcü Liderliği''Süleyman Demirel Üniversitesi, Teknik Eğitim

Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Isparta

TÜZEL Meral, Yönetici ve Lider: Birbirinden Farklı mıdır?, Mess Yayınları, İstanbul, 2001 s. 292.

http://www.insanbilimleri.com,

http://www.pdrforum.net/index.php?topic=1595.0

http://www.genbilim.com/content/view/291251/38/

http://www.pdrforum.net/index.php?topic=1595.0

16