izdavaČ: centralna banka crne gore - cbcg.me · centralna banka je i tokom 2016. godine održavala...

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog broj 6 81000 Podgorica Telefon: +382 20 664 997, 664 269 Fax: +382 20 664 576

WEB ADRESA: http://www.cbcg.me

SAVJET CENTRALNE BANKE: Dr Radoje Žugić, guverner Dr Irena Radović, viceguverner Dr Nikola Fabris, viceguverner Asim Telaćević Dr Milivoje Radović Dr Milorad Jovović Dr Srđa Božović

GRAFIČKA PRIPREMA: Andrijana Vujović Nikola Nikolić

LEKTURA: Branka Martinović

ŠTAMPA: MERKATOR-INTERNATIONAL, DOO

TIRAŽ: 200 primjeraka

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz Izvještaja obavezno navedu izvor

ARIMA Autoregressive Integrated Moving Average (Autoregresioni integrisani model sa pokretnim prosjecima) BDP Bruto domaći proizvod CDS Credit Default Swap (svop kreditnog neizvršenja) CHF Švajcarski franakCBCG Centralna banka Crne GoreDNS Platne transakcije, koje glase na iznos manji od minimalne vrijednosti platnih transakcija koje moraju biti procesuirane u RTGS sistemu, utvrđenom propisom Centralne banke Crne GoreEBA Evropska bankarska agencijaEBRD European Bank for Reconstruction and Development(Evropska banka za obnovu i razvoj)ECB Evropska centralna bankaECBDF Depozitna kamatna stopa Evropske centralne bankeEONIA European OverNight Index Average (Ponderisana prosečna kamatna stopa po kojoj su realizovane prekonoćne pozajmice u valuti između relevantnih banaka u euro zoni) ESA European System of Accounts (Evropski sistem nacionalnih računa)ESCB Evropski sistem centralnih banakaEU Evropska unijaEURIBOR Euro Interbank Offered Rate (Eurska međubankarska stopa)FZZD Fond za zaštitu depozitaFSA Financial Sector Assesment (Ocjene finansijskog sektora)FSAP Financial Sector Assesment Programme (Program procjene finansijskog sektora)FSSA Financial System Stability Assesment (Ocjena stabilnosti finansijskog sistema)GBS Glavni bankarski sistemGFI Godišnji finansijski iskazi

SPISAK UPOTRIJEBLJENIH SKRAĆENICA

HOV Hartija od vrijednostiIRFS International financial reporting standards (Međunarodni standardi finansijskog izvještavanja)MMF Međunarodni monetarni fondMonstat Zavod za statistiku Crne GoreMonex, Monex PIF MNSE10 Indeksi MontenegroberzeMFI Mikrokreditna finansijska institucijaMRS Međunarodni računovodstveni standardiMSFI Međunarodni standardi finansijskog izvještavanjaNPL Nekvalitetni kreditiNVO Nevladina organizacijaOPEC Organization of the Petroleum Exporting Countries (Organizacija zemalja izvoznica nafte)PER Program ekonomskih reformiPPAEKS Prosječno ponderisana aktivna efektivna kamatna stopaPPEKS Prosječno ponderisana efektivna kamatna stopaPPNKS Prosječno ponderisana nominalna kamatna stopaRCSA Samoprocjena kontrole i rizikaRSA Samoprocjena rizika RTGS Real Time Gross Settlement (platni sistem u kome se izvršavaju pojedinačne platne transakcije između učesnika po bruto principu u realnom vremenu)SDI Strane direktne investicijeSPN Sistem prinudne naplateSPV Specijalna prava vučenjaUSD Američki dolarUN Ujedinjene nacijeUN/DESA United Nations Department of Economic and Social Affairs (Odjeljenje Ujedinjenih nacija za ekonomske i socijalne poslove)

UVODNA RIJEČ GUVERNERA CENTRALNE BANKE CRNE GORE 7

1. MAKROEKONOMSKI AMBIJENT I STANJE PRIVREDE 11

1.1. Makroekonomski ambijent 131.2. Kretanja u bankarskom sistemu 18

1.2.1. Kretanja kamatnih stopa banaka 201.2.2. Kretanje kamatnih stopa MFI 23

1.3. Kretanja u realnom sektoru 241.3.1. Kretanja u najvažnijim sektorima crnogorske privrede 241.3.2. Pokazatelji realnog sektora dobijeni obradom godišnjih finansijskih iskaza

privrednih subjekata za 2015. godinu 25

2. OSTVARIVANJE POLITIKE CBCG U IZVJEŠTAJNOJ GODINI 29

2.1. Politika CBCG u izvještajnoj godini 312.2. Aktivnosti na realizaciji politike CBCG 32

2.2.1. Monetarna i finansijska stabilnost 322.2.2. Platni promet u zemlji 512.2.3. Nadgledanje platnih sistema 582.2.4. Upravljanje međunarodnim rezervama 592.2.5. Aktivnosti trezora 642.2.6. Pristupanje EU i saradnja sa međunarodnim finansijskim inistitucijama 682.2.7. Upravljanje ljudskim resursima 712.2.8. Odnosi s javnošću i transparentnost 732.2.9. CBCG kao društveno odgovorna institucija 74

2.3. Aktivnosti banke iz oblasti podrške efikasnog ostvarivanja osnovnih funkcija Centralne banke 752.3.1. Upravljanje rizicima u Centralnoj banci Crne Gore u funkciji ostvarivanja

Politike CBCG 752.3.2. Informaciono tehnološke aktivnosti Centralne banke u funkciji ostvarivanja

Politike CBCG 752.4. Finansijsko poslovanje Centralne banke Crne Gore u 2016. godini 76

2.4.1. Bilans uspjeha Centralne banke Crne Gore za 2016. godinu 762.4.2. Bilans stanja Centralne banke na dan 31. 12. 2016. godine 802.4.3. Izvještaj o promjenama na kapitalu Centralne banke Crne Gore na dan

31. 12. 2016. godine 81

3. MAKROEKONOMSKE PROGNOZE ZA 2017. GODINU 83

3.1. Prognoza makroekonomskih indikatora 853.1.1. Projekcija kretanja inflacije za 2017. godinu 853.1.2. Projekcija bruto domaćeg proizvoda (BDP-a) Crne Gore za 2017. godinu 863.1.3. Projekcija ostalih makroekonomskih agregata za 2017. godinu 89

4. POLITIKA CENTRALNE BANKE U 2017. GODINI 91

4.1. Politika CBCG u 2017. godini 934.2. Smjernice za ostvarivanje Politike CBCG u 2017. godini 94

5. PRILOZI 103

SADRŽAJ

7

Uvodna riječ guvernera Centralne banke Crne Gore Godišnji izvještaj o radu 2016

UVODNA RIJEČ GUVERNERA CENTRALNE BANKE CRNE GORE

U 2016. godini prema preliminarnim podacima MONSTAT-a ostvaren je rast od 2,5% BDP-a. Rast je, prije svega, rezultat nastavka realizacije velikih investicionih projekata u sektoru energetike, turizma i građevinarstva, a istovjetan trend zabilježen je i u oblasti trgovine i saobraćaja. Odlaganje dijela pred-viđenih aktivnosti na izgradnji autoputa Bar − Boljare, kao i smanjenje industrijske proizvodnje, uticali su na to da rast bude nešto niži nego što je inicijalno projektovan.

U 2016. godini imali smo nisku stopu inflacije. Godišnja stopa inflacije mjerena indeksom potrošačkih cijena, u decembru 2016. godine iznosila je 1,0%, dok je prosječna godišnja stopa iznosila -0,3%. Niske stope inflacije bile su karakteristične i za zemlje regiona i za EU, kao rezultat vođenja politike kvantita-tivnog popuštanja od strane najuticajnijih centralnih banaka. Dodatni razlog bile su niske cijene nafte na svjetskom tržištu tokom najvećeg dijela godine, pa njihov snažan rast u decembru nije mogao izvršiti značajniji uticaj na rast godišnjih stopa inflacije. Prosječna godišnja stopa inflacije bila je ispod nivoa inflacije u Eurozoni (1,1%) i u EU (1,2%).

Fiskalna politika suočena je s brojnim izazovima kako obezbijediti održivost javnog duga. Prvi set mje-ra fiskalne konsolidacije donijet je krajem prošle godine, a njegova primjena započela je u ovoj godini. U pitanju su dobro osmišljene i ohrabrujuće mjere, ali je izvjesno da će biti potrebne i dodatne mjere fiskalne konsolidacije u narednom periodu.

Poslovanje bankarskog sektora tokom 2016. godine obilježili su visok nivo solventnosti i likvidnosti, uz nastavak trenda rasta najvažnijih bilansnih pozicija, uključujući ukupan kapital banaka, depozite i kredite. Rast kredita zabilježen je kako prema stanovništvu, tako i prema pravnim licima, među kojima su najznačajniji korisnici bili sektori trgovine, građevinarstva i turizma. Tokom godine došlo je do da-ljeg smanjenja kamatnih stopa.

Bankarski portfolio tokom 2016. godine bilježi poboljšanje kvaliteta, pri čemu je evidentno značajno smanjenje iznosa nekvalitetnih kredita i njihovog učešća u ukupnim kreditima banaka. I pored pozitiv-nih tendencija u njihovom kretanju, nivo nekvalitetnih kredita i dalje predstavlja jednu od ranjivosti na čijem će se rješavanju Centralna banka fokusirati i u 2017. godini. U pitanju je ranjivost koja više nije sistemske prirode, već individualne. Prvi korak u tom pravcu predstavlja priprema regulative koja se odnosi na dobrovoljno restrukturiranje dugova prema finansijskim institucijama i koja je upućena na dalju proceduru usvajanja.

Treba istaći da je prema indikatoru publikacije Svjetske banke „Doing business“ koji ocjenjuje bankarski sistem („getting credits“) Crna Gora rangirana kao sedma u svijetu. Stoga i ne čudi veliko interesovanje za otvaranje novih banaka, koje smo imali u prethodnom periodu.

8

Godišnji izvještaj o radu 2016 Uvodna riječ guvernera Centralne banke Crne Gore

Atraktivnost crnogorskog poslovnog ambijenta, perspektive razvoja bankarskog sistema i ekonomije u cjelini, uz relativno povoljne tendencije na međunarodnom tržištu kapitala, rezultirale su pojačanim interesovanjem za investiranje u bankarski sektor Crne Gore. Povećani broj poslovnih subjekata u ban-karskom sektoru već je rezultirao snaženjem konkurencije, širenjem spektra i poboljšanjem kvaliteta usluga, smanjenjem kamatnih stopa, te rastom kreditne aktivnosti pod povoljnijim uslovima. Očekiva-nja su da će navedene tendencije u perspektivi dati još snažniji doprinos kreiranju percepcije o Crnoj Gori, kao stabilnoj i perspektivnoj finansijskoj destinaciji.

U 2016. godini zabilježeno je smanjenje priliva stranih direktnih investicija, najvećim dijelom usljed visokog nivoa isplate dividendi iz dobiti akumulirane u prethodnim godinama. Udio stranih direktnih investicija u BDP-u iznosio je oko 10%, što je i dalje vrlo visoko učešće. SDI su pokrile 52,2%, a ostale investicije 41,9% deficita tekućeg računa platnog bilansa koji je porastao u odnosu na 2015. godinu i iznosio je 18,9% BDP-a, u najvećoj mjeri kao rezultat velikih investicionih projekata.

Pozitivnu tendenciju predstavljao je rast prosječnog broja zaposlenih od 1,3% u odnosu na prethodnu godinu, a evidentiran je i rast bruto i neto zarada od 3,6%, odnosno 4,0%. Međutim, prema podacima Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, stopa nezaposlenosti u decembru je iznosila 21,33%, što u odnosu na decembar prethodne godine predstavlja rast od 4,09 p.p. Snažan rast nezaposlenosti tokom 2016. go-dine u najvećoj mjeri je posljedica primjene Zakona o dopunama Zakona o socijalnoj i dječijoj zaštiti, koji je uslovio povećanje broja registrovanih nezaposlenih žena.

U upravljanju međunarodnim rezervama, tokom 2016. godine prioritet je dat principu sigurnosti in-vestiranja, uz obezbjeđivanje likvidnosti u tekućim plaćanjima s inostranstvom. Sredstvima likvidnog portfolija, koji je činio 52% međunarodnih rezervi Crne Gore na računima u inostranstvu, tokom 2016. godine upravljalo se u izuzetno otežanim uslovima. ECB je nastavila politiku rekordno niskih referen-tnih stopa započetu 2014. godine, što je imalo za posljedicu nastavak smanjenja kamatnih stopa na eurskim računima, koje su na sredstva dospijeća do godinu dana nastavile trend kretanja ispod nule i negativno se odrazile na uslove pod kojima su plasirana sredstva Centralne banke. Ipak, i pored svega ostvareni su pozitivni prinosi na plasmane.

Centralna banka je i tokom 2016. godine održavala stabilnost i unapređivala efikasnost platnog prometa u zemlji, koji na godišnjem nivou, posmatran kroz broj realizovanih platnih naloga, bilježi porast obima za 5%, i to u Platnom sistemu Centralne banke za 8%, a u međubankarskom platnom prometu za 4%. Raspoloživost sistema platnog prometa bila je izuzetno visoka i iznosila je 99,97%.

Centralna banka je tokom prethodne godine nastavila s aktivnim učešćem u procesu pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji i u drugim oblastima, nastavljajući s realizacijom aktivnosti koje su definisane pre-govaračkim pozicijama u okviru odgovarajućih poglavlja. Kao članovi radnih grupa za pripremu prego-vora za poglavlja iz nadležnosti CBCG predstavnici CBCG su u kontinuitetu učestvovali u pregovorima, u izradi godišnjeg Izvještaja Evropske komisije o napretku Crne Gore za 2016. godinu, kao i u pripremi Programa ekonomskih reformi Crne Gore (PER) za period 2017−2019.

Na polju saradnje Centralne banke s međunarodnim institucijama i organizacijama, 2016. godina bila je veoma značajna. Saradnja je, kao i obično, bila najintenzivnija s Međunarodnim monetarnim fon-dom i Grupacijom Svjetske banke, posebno zbog programa Procjene finansijskog sektora za Crnu Goru (FSAP 2015), koji je 2015. godine na zahtjev crnogorskih vlasti sproveo zajednički tim MMF-a i Svjetske banke. Tokom 2016. godine objavljen je Izvještaj FSAP 2015, kao i devet tehničkih nota, a Centralna

9

Uvodna riječ guvernera Centralne banke Crne Gore Godišnji izvještaj o radu 2016

banka je pripremila Akcioni plan s definisanim mjerama i rokovima, koji se redovno ažurira. Nakon potpisivanja sporazuma o saradnji 2015. godine, intenzivirana je komunikacija i s Evropskim bankar-skim autoritetom (EBA).

CBCG je sprovodila brojne humanitarne aktivnosti i pružala podršku projektima civilnog društva. U 2016. godini, shodno Politici Centralne banke, nastavljene su aktivnosti na unapređivanju znanja za-poslenih kroz stručno usavršavanje i obrazovanje za potrebe poslova i radnih procesa koje obavljaju.

U periodu koji je pred nama, ključni izazov crnogorske ekonomije predstavljaće očuvanje fiskalne, a sa-mim tim i finansijske stabilnosti. Jedan od ključnih zadataka predstavlja unapređenje modela ekonom-skog rasta, od onog zasnovanog na tražnji ka onom zasnovanom na kontinuiranim i stabilnim investi-cijama u svim oblastima ekonomije. U tom smislu, neophodno je nastaviti sa sprovođenjem strukturnih reformi da bi se obezbijedilo povećanje atraktivnosti crnogorske ekonomije. Očekivani dinamičniji rast u godinama koje slijede imaće multiplikativni efekat na smanjenje ranjivosti i rizika u privredi, koji mogu nastati u slučaju rasta manjeg od potencijalnog. Unapređenje infrastrukture i konkurentnosti domaće privrede predstavljaju veliki izazov, ali istovremeno i preduslov za rast izvoza, odnosno za sma-njenje eksterne neravnoteže crnogorske uvozno-zavisne privrede, kao i za obezbjeđenje finansiranja deficita tekućeg računa bez rasta zaduživanja.

Na kraju, CBCG i njeni zaposleni kroz posvećeni rad biće fokusirani na ispunjenje ustavnih odgovornosti CBCG, realizaciji politike CBCG, ali i doprinos ostvarenju ukupne ekonomske politike i razvoju civilnog društva poslujući na principima društvenoodgovorne organizacije.

Guverner

dr Radoje Žugić

MAKROEKONOMSKI AMBIJENT I STANJE PRIVREDE 01

13

Makroekonom

ski ambijent i stanje privrede

1.1. Makroekonomski ambijent

Osnovni indikatori za 2016. godinu posmatrani po proizvodnoj metodi, ukazuju na pozitivne trendove u većini sektora, prevashodno u sektorima građevinarstva i turizma, dok je u oblasti industrijske pro-izvodnje zabilježen pad. Kod svih komponenti potrošnje BDP-a, uključujući ličnu i potrošnju države, izvoz i uvoz roba, takođe je zabilježen rast, a bio je naročito izražen kod bruto investicija u osnovna sredstva koje su porasle za 26,4%, dok je godišnji rast u 2015. godini iznosio 12,5%.

Prema preliminarnim podacima MONSTATA1 o kvartalnom kretanju BDP-a, pozitivne stope u 2016. godini ostvarene su u sva četiri kvartala, pri čemu rast u prvom kvartalu iznosi 1,1%, drugom 2,7%, trećem 2,4% i četvrtom kvartalu 3,4%, dok je godišnji rast na osnovu kvartalnih procjena iznosio 2,5%.

Ocjene međunarodnih institucija koje se bave prognozama rasta BDP-a za Crnu Goru u 2016. godini pozitivne su i kreću se u rasponu od 2,4% do 4%, dok prognoze za 2017. godinu ukazuju na stope rasta od 3,3% do 3,7% (tabela 1.1). Pri tome veću stopu rasta BDP-a u 2017. u odnosu na 2016. godinu očeku-ju sve navedene institucije, sa izuzetkom EBRD. Stopa rasta BDP-a koju je za 2017. godinu procijenilo Ministarstvo finansija u okviru osnovnog scenarija (sadržano u dokumentu Program ekonomskih reformi za Crnu Goru, PER), konzervativnija je od procjena međunarodnih institucija i iznosi 3,2% (tabela 1.2).

Tabela 1.1

Prognozirane stope rasta BDP-a Crne Gore u 2016. i 2017. godini (u %)

Institucija Evropska komisija EBRD MMF UN/ DESA Svjetska banka

2016. 2,6 4,0 2,4 3,2 3,2

2017. 3,7 3,5 3,3 3,5 3,6

Izvor: Sajtovi navedenih institucija

Tabela 1.2

Prognozirane stope rasta BDP-a Crne Gore, 2016−2018. godina (u %)

BDP Crne Gore (Ministarstvo finansija) PER

Procjena (osnovni scenario) Osnovni scenario Scenario nižeg rasta

2016. 2017. 2018. 2017. 2018.

Realni rast BDP-a 2,4 3,2 4,4 2,0 2,7

Izvor: Program ekonomskih reformi za Crnu Goru 2017−2019 (januar 2017)

1 Podaci su preliminarni sve do objave konačnog BDP-a za 2016. godinu, u septembru 2017. godine.

14

Centralna banka Crne Gore Godišnji izvještaj o radu 2016

Umjereni rast cijena tokom 2015. godine (1,4%) usporen je u 2016. godini kao rezultat visoke baze (ni-voa cijena) iz prethodne godine, te negativnih stopa rasta potrošačkih cijena zabilježenih tokom većeg broja mjeseci (Prilog 1, tabele 1, 2 i 3). Ipak, rast cijena nafte krajem 2016. godine, nakon odluke čla-nica OPEC-a i drugih zemalja proizvođača nafte da ograniče proizvodnju u narednom polugodišnjem periodu, uticao je na rast inflacije i u uvozno visoko zavisnoj ekonomiji Crne Gore. Tako je godišnja inflacija mjerena potrošačkim cijenama u decembru 2016. godine iznosila 1,0%, dok je prosječna go-dišnja stopa rasta cijena bila negativna (-0,3%), najviše zahvaljujući padu cijena prevoza (-4,7%) i hrane i bezalkoholnih pića (-0,8%).

Prema preliminarnim podacima, u 2016. godini zabilježen je rast deficita tekućeg računa za 5,6 p.p, na 18,9% BDP-a, najvećim dijelom usljed nepovoljnih kretanja u bilansu roba i usluga i primarnih doho-daka. Deficit je najvećim dijelom finansiran prilivom SDI (52,2%) i ostalim investicijama (41,9%), čiji udio u BDP-u je iznosio 9,8%, odnosno 7,9% respektivno.

Pozitivan trend zabilježen je kod prosječnog broja zaposlenih koji je porastao za 1,3% na godišnjem nivou, međutim, prema podacima Zavoda za zapošljavanje povećana je i stopa nezaposlenosti koja je u decembru iznosila 21,33%, što predstavlja rast od 4,09 p.p. u odnosu na decembar 2015. godine. Tokom 2016. godine zabilježen je rast prosječnih bruto zarada od 3,6%, dok su prosječne neto zarade povećane za 4%.

Nelikvidnost realnog sektora predstavljala je „ranjivost“ crnogorske ekonomije i u 2016. godini. Broj pravnih lica i preduzetnika u blokadi, kao i iznos duga po osnovu kojeg je izvršena blokada računa zabilježili su rast na godišnjem nivou, ali treba konstatovati i da je zabilježen rast depozita „zdravog“ dijela privrede, što ukazuje da se njihova likvidnost popravila. Kreditna aktivnost banaka tokom 2016. godine pokazala je znake oporavka, pri čemu je na godišnjem nivou zabilježen rast kako ukupnih tako i novoodobrenih kredita, dok nekvalitetni krediti banaka na godišnjem nivou bilježe pad od 17%.

Zahvaljujući primjeni mjera fiskalnog prilagođavanja i usljed manje realizacije kapitalnog budžeta od planirane, kao i rasta prihoda, fiskalni deficit je u 2016. godini bio niži u odnosu na prethodnu godinu (8,1%) i iznosio je 3,4% BDP-a.

Godišnja stopa inflacije mjerena potrošačkim cijenama u decembru 2016. godine iznosila je 1,0%, dok je prosječna godišnja stopa bila negativna i izosila -0,3% (grafik 1.1.). Inflacija u Crnoj Gori bila je is-pod nivoa godišnje inflacije u Eurozoni (1,1%), kao i godišnje inflacije u EU (1,2%). U decembru 2016. godine osam kategorija potrošačkih cijena od ukupno dvanaest, bilježilo je rast na godišnjem nivou, pri čemu je najveći rast zabilježen u kategoriji zdravlje (3,7%), gdje su najviše povećane cijene farma-ceutskih proizvoda za 6,2%. Cijene su rasle i u kategoriji alkoholna pića i duvan (3,0%) najviše zbog rasta cijena duvana (3,2%), dok je na rast cijena u kategoriji hoteli i restorani (2,7%) uticao rast cijena usluga smještaja za 9,2%. Cijene su rasle i u kategoriji prevoz (2,0%), gdje je zabilježen rast cijena goriva i maziva za motorna vozila za 3,3%, kao i u kategoriji stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (1,1%), gdje je zabilježen rast cijena čvrstih goriva za 7,5%. Rast cijena zabilježen je i u kategorijama hrana i bezalkoholna pića (0,5%), odjeća i obuća (1,2%), kao i u kategoriji komunikacije (0,3%). Godišnji pad cijena zabilježen je u kategoriji namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana (-1,4%) i kategoriji ostala dobra i usluge (-0,4%), dok su cijene u kategorijima rekreacija i kultura i obrazovanje ostale nepromijenjene u odnosu na decembar 2015. godine.

15

Makroekonom


U 2016. godini mjesečna2 stopa bazne inflacije bila je pet mjeseci (april, maj, jun, oktobar i de-cembar) ispod nivoa ukupne mjesečne inflacije, dok je tokom ostalih sedam mjeseci bila viša od ukupne mjesečne inflacije (razlog su promjene ci-jena određenih proizvoda koji se inače isključuju iz obračuna bazne inflacije, kao npr. električna energija, poljoprivredni proizvodi, gorivo i sl). Kretanje stope ukupne i bazne inflacije prikaza-no je na grafiku 1.1.

Prema preliminarnim podacima Ministarstva finansija, ukupni primici budžeta sa državnim fondovima u 2016. godini iznosili su 2,13 milijar-di eura ili 56,6% procijenjenog BDP-a, od čega se na izvorne prihode odnosilo 69,7% (1,49 milijardi eura). U odnosu na plan, izvorni prihodi bili su viši za 1,9%, a u odnosu na 2015. godinu viši su za 12%.

Ukupni izdaci budžeta u 2016. godini iznosili su 2,15 milijardi eura ili 57% procijenjenog BDP-a. Kon-solidovani izdaci budžeta iznosili su 1,62 milijarde eura, što čini 42,8% BDP-a i zabilježili su neznatan pad od 0,1% u odnosu na 2015. godinu, dok su u odnosu na planirane bili niži za 6,7%. U odnosu na prethodnu godinu svi tekući budžetski izdaci povećani su, osim rashoda za ostala lična primanja i kamate.

Transferi institucijama, pojedincima NVO i javnom sektoru uvećani su u odnosu na 2015. godinu za 26,1%, a transferi za socijalnu zaštitu za 14% ili 68 miliona eura.

Kapitalni budžet Crne Gore iznosio je 64,8 miliona eura ili 1,7% BDP-a. U odnosu na plan niži je za 80,6% usljed kašnjenja sa izgradnjom autoputa Bar−Boljare, a u odnosu na 2015. godinu kapitalni budžet bio je niži za 163,2 miliona eura ili 71,6%.

Deficit budžeta Crne Gore procijenjen je na 129,4 miliona eura ili 3,4% BDP-a i niži je u odnosu na deficit u 2015. godini za 161,8 miliona eura, a u odnosu na korigovani deficit u 2015. za 146,7 miliona eura.3 Prema preliminarnim podacima Ministarstva finansija, u 2016. godini ostvaren je deficit javne potrošnje u iznosu od 136,7 miliona eura4 ili 3,6% BDP-a i niži je u odnosu na deficit u 2015. godini za 166,1 milion eura, a u odnosu na korigovani deficit u 2015. za 128,4 miliona eura. Prema procjeni MMF-a, deficit javne potrošnje u 2016. godini iznosio je 5,3% BDP-a.

2 U 2016, kao i u prethodne četiri godine, nijesu bili raspoloživi podaci o godišnjoj promjeni cijena za sve proizvode koji čine korpu bazne inflacije, odnosno za proizvode koji su isključeni iz korpe za obračun bazne inflacije.

3 Korigovani deficit za 2016. godinu biće publikovan kad bude donešen Zakon o završnom računu budžeta za 2016. godinu.4 Procjena MMF-a data kroz izvještaj misije MMF-a o konsultacijama za 2017. u vezi sa članom IV, februar 2017. godine.

Stopa potrošačkih cijena i bazne inflacije

Grafik 1.1

Izvor: MONSTAT i kalkulacija CBCG

16


Neto javni dug5 Crne Gore na kraju 2016. godine, prema podacima Ministasrtva finansija iznosio je 2.499,2 miliona eura ili 66,2% procijenjenog BDP-a za 2016. godinu (tabela 1.3). U odnosu na kraj 2015. godine, neto javni dug zabilježio je rast od 5,8%. Prisutna je zabrinutost kako zbog ukupnog iznosa državnog duga, tako i zbog očekivanja da će i u narednom periodu javni dug rasti, usljed intenzivnije realizacije planiranih infrastrukturnih projekata.

Tabela 1.3

Struktura javnog duga, u 000.000 eura

Unutrašnji dug 400,2

Spoljni dug 2.002,8

Državni dug 2.403,0

Dug lokalne samouprave 143,1

Ukupan javni dug (bruto) 2.546,1

Depoziti Ministarstva finansija uključujući i 38.477 unci zlata 46,8

Ukupan javni dug (neto)2.499,3

66,2% BDP-a

Izvor: Ministarstvo finansija i kalkulacije CBCG

Prosječan broj zaposlenih u 2016. godini iznosio je 177.908 i bio je viši za 1,3% u odnosu na prosječan broj zaposlenih u prethodnoj godini. Rast broja zaposlenih u 2016. godini zabilježen je u trinaest od ukupno devetnaest sektora, pri čemu je najveći rast zabilježen u sektoru građevinarstvo (8,8%) i sek-toru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (6,2%), a najmanji u sektoru trgovina na veliko i malo, popravka motornih vozila i motocikala (0,2%). Najveći pad broja zaposlenih od 13,5% zabilježen je u sektoru vađenje ruda i kamena, a najmanji od 0,8% u sektoru prerađivačka industrija.

Prema evidenciji Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, prosječan broj registrovanih nezaposlenih lica u 2016. godini iznosio je 42.844, što je za 23,9% više nego u prethodnoj godini. Najveći broj nezaposlenih lica u 2016. godini evidentiran je u decembru (49.487 nezaposlenih), što predstavlja rast od 23,7% u od-nosu decembar 2015. godine. Snažan rast nezaposlenosti tokom 2016. godine u najvećoj mjeri poslje-dica je primjene Zakona o dopunama Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti. Pored toga, tržište rada Crne Gore i dalje karakteriše neaktivna radna snaga, niska stopa zaposlenosti, dugoročna nezaposlenost, strukturna neusklađenost ponude i tražnje, kao i visoka stopa nezaposlenosti, posebno mladih i žena6.

Stopa nezaposlenih koju objavljuje Zavod za zapošljavanje Crne Gore u decembru 2016. godine izno-sila je 21,33%, što je za 4,09 p.p. više od stope iz decembra 2015. godine. Prema Anketi o radnoj snazi koju objavljuje MONSTAT na kvartalnom nivou, najveća stopa u 2016. godini zabilježena je u prvom kvartalu kada je iznosila 19,1%. Raspoloživi podaci ukazaju na pad stope u drugom (17,5%) i trećem kvartalu (16,9%), dok podaci za četvrti kvartal još uvijek nisu raspoloživi.

5 Državni dug Crne Gore obuhvata dug centralne vlade i dug preduzeća u državnom vlasništvu (unutrašnji i spoljni dug). Javni dug Crne Gore (bruto) obuhvata državni dug, dug lokalnih samouprava i dug preduzeća u vlasništvu lokalnih sa-mouprava. Neto javni dug predstavlja bruto javni dug umanjen za depozite Ministarstva finansija.

6 Program ekonomskih reformi za Crnu Goru 2017−2019 (str.14)

17

Makroekonom


Prema podacima MONSTATA, prosječna bruto zarada u Crnoj Gori u 2016. godini iznosila je 751 euro i bila je veća za 3,6% od prosječne zarade iz prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 499 eura i u odnosu na prethodnu godinu bila je veća za 4%.

U 2016. godini zabilježen je rast deficita tekućeg računa, najvećim dijelom usljed nepovoljnih kretanja u bilansu roba i usluga i primarnih dohodaka (grafik 1.2). Prema preliminarnim podacima, deficit tekućeg računa platnog bilansa iznosio je 711,9 mil. eura ili 18,9% BDP-a, što je za 5,6 p.p. više nego u 2015. godini (Prilog 1, tabela 4). Deficit tekućeg računa najvećim dijelom finansiran je prilivom SDI (52,2%) i ostalim investicijama (41,9%). Udio neto SDI u BDP-u iznosi 9,8%, a ostalih investicija 7,9%.

Visok nivo uvozne zavisnosti i dalje karakteriše razmjenu Crne Gore sa inostranstvom. Deficit robnog bilansa iznosio je 1,7 mlrd. eura, odnosno 44% BDP, i bio je za 13,5% veći u odnosu na onaj zabilježen u prethodnoj godini. To je posljedica manjeg rasta izvoza od rasta uvoza roba. Uku-pan izvoz iznosio je 338,8 mil. eura i povećan je za 4,1%, prevashodno po osnovu rasta izvoza mi-neralnih ruda i otpadaka od metala i električne energije. Ukupan uvoz iznosio je dvije milijarde eura, a porastao je za 11,8%, primarno kao rezul-tat rasta uvoza mašina i transportnih uređaja i proizvoda od metala, što je uglavnom vezano za izgradnju prve dionice autoputa Bar−Boljare.

Na računu usluga zabilježeno je smanjenje sufi-cita koji je u 2016. godini iznosio 775,6 miliona eura ili 20,6% BDP-a za 1,2 p.p., što je posljedica rasta rashoda od 12,8% u odnosu na prethodnu godinu. Takođe, veći rast rashoda od prihoda na računu primarnih dohodaka razultirao je sma-njenjem za 42,3%, suficita na ovom računu koji je iznosio 53,6 mil. eura. Nasuprot tome, suficit ostvaren na računu sekundarnih dohodaka u iznosu od 120,4 mil. eura, bio je za 21,9% veći u odnosu na onaj ostvaren u prethodnoj godini.

U 2016. godini zabilježeno je smanjenje neto pri-liva stranih direktnih investicija. Prema preli-minarnim podacima, neto strane direktne inve-sticije iznosile su 371,6 mil. eura, odnosno 9,8% BDP-a, što je za 7,2 p.p. manje nego u 2015. godini (Prilog 1, tabela 4). Pad neto priliva posljedica je smanjenja priliva po osnovu vlasničkih ulaganja za 181,9 mil. eura (37,1%) i interkompanijskog duga za 68,3 mil. eura (26,8%), kao i većeg odliva po osnovu isplaćenih dividendi iz akumulirane dobiti ostvarene u ranijim godinama.

Tekući račun platnog bilansa u periodu 2014−2016. godina

Grafik 1.2

Izvor: CBCG

Neto priliv stranih direktnih investicija u % BDP-a

Grafik 1.3

Izvor: CBCG

18


U 2016. godini na računu portfolio investicija ostvaren je neto odliv u iznosu od 19,3 mil. eura, što je najvećim dijelom rezultat refinansiranja duga po osnovu Euroobveznica emitovanih ranijih godina i ulaganja u strane HOV. Kretanja na računu ostalih investicija karakteriše povećanje obaveza banaka i ostalih sektora (privrede) po osnovu uzetih kredita, dok su obaveze sektora država smanjenje. U po-smatranom periodu domaće banke su smanjile depozite u inostranstvu.

1.2. Kretanja u bankarskom sistemu

Bankarski sistem u Crnoj Gori je stabilan i likvidan. Na dan 31. 12. 2016. godine u Crnoj Gori poslovalo je 15 banaka, dok je tokom prethodne godine poslovalo 14 banaka.

U jednogodišnjem uporednom periodu ključne bilansne pozicije bilježe rast. Ukupna aktiva banaka ostvaruje godišnji rast po stopi od 9,2%, krediti7 su povećani za 1,3%, ukupni depoziti banaka za 9,4%, dok ukupni kapital bilježi rast od 5,52%. Likvidna aktiva banaka povećana je za 8,1% na godišnjem nivou. Tokom 2016. godine poboljšanje je registrovano kod svih parametara kvaliteta aktive.

Banke su i u 2016. godini nastavile sa politikom obazrivog kreditiranja i oslanjale su se uglavnom na sopstvena likvidna sredstva. Depoziti banaka premašivali su nivo kredita, pri čemu je koeficijent kre-diti/depoziti iznosio 0,84. Banke su tokom 2016. godine bile likvidne, a ukupna likvidna aktiva banaka iznosila je 929,6 miliona eura, dok je učešće likvidne aktive u ukupnoj aktivi iznosilo 24,5% (grafik 1.4). Dnevni i dekadni pokazatelji likvidnosti banaka bili su iznad propisanih minimuma (grafik 1.5.).

7 Krediti i potraživanja (neto) povećani su za 1,42%.

Prosječno stanje likvidnih sredstava u zemlji i inostranstvu, u 000 eura

Odabrani pokazatelji likvidnosti, %

Grafik 1.4 Grafik 1.5

Izvor: Dnevni izvještaji banaka

19

Makroekonom


Finansijski rezultat na agregatnom nivou bio je pozitivan, i banke su na nivou sistema u 2016. godini ostvarile dobit u ukupnom iznosu od 7,3 miliona eura. Na kraju 2016. godine, deset bana-ka u sistemu poslovalo je sa profitom, dok je pet banaka zabilježilo negativan finansijski rezultat.

Banke imaju dovoljno kapitala za operativne ak-tivnosti i on je adekvatan stepenu rizika koji pre-uzimaju u poslovanju. Ukupan kapital banaka u Crnoj Gori na kraju 2016. godine iznosio je 487,2 miliona eura, i u odnosu na prethodnu godinu bilježi povećanje od 25,5 miliona eura ili 5,5%. Koeficijent adekvatnosti kapitala na agregatnom nivou iznosio je 16,1% na kraju 2016. godine, što je značajno iznad zakonom propisanog minimu-ma od 10% (grafik 1.6). Ukupna sopstvena sred-stva banaka iznosila su 358 miliona eura, dok je ukupna rizikom ponderisana aktiva za sve rizike kojima su banke izložene u poslovanju iznosila 2.226,8 miliona eura.

Ukupni (bruto) krediti8 banaka iznose 2.416 miliona eura i zabilježili su rast od 1,3% u odnosu na prethodnu godinu, dok su novodobreni krediti porasli za 18,9%, čime je nastavljen trend njihovog dvocifrenog rasta započet prethodne godine.

U ročnoj strukturi ukupnih kredita, dugoročni krediti su učestvovali sa 76,3%, a kratkoročni sa 23,7%. Najznačajniji korisnici kredita (90,7%) bili su privreda, stanovništvo i banke−nerezidenti. Na kraju 2016. godine, krediti privrede iznosili su 930,6 miliona eura (38,8% ukupnih kredita), stanovništva 1.018 miliona eura (42,5% ukupnih kredita) i banaka−nerezidenata 224,5 miliona eura (9,4%).

Ukupni depoziti9 u bankama na kraju 2016. godine iznosili su 2.871,7 miliona eura, i u odnosu na prethodnu godinu povećani su za 9,4%. Depoziti fizičkih lica povećani su za 6,5% kao nastavak trenda iz prethodnih godina, što ukazuje na stabilno i visoko povjerenje stanovništva u bankarski sistem.

Najznačajniji deponenti banaka su sektori stanovništva (53,4%) i privrede (33,7%). Depoziti po viđenju činili su 55,6%, a oročeni depoziti 43,8% ukupnih depozita, dok su depoziti na escrow računima imali učešće od svega 0,6%. U valutnoj strukturi depozita dominiraju depoziti u eurima, dok su depoziti u ostalim valutama predstavljali 6,6% ukupnih depozita.

Na kraju 2016. godine ukupni depoziti u bankama bili su za 455,9 miliona eura viši nego ukupno odo-breni krediti banaka. Posmatrano po djelatnostima rezidentnih pravnih lica, najznačajniji neto štediša

8 Ukupni krediti i potraživanja od banaka i klijenata umanjeni za ispravke vrijednosti (neto krediti i potraživanja), odno-sno neto krediti, na kraju 2015. godine iznosili su 2.289,5 miliona eura.

9 Ukupni depoziti banaka i klijenata (uvećani za sredstva na escrow računima i vremenskim i kamatnim razgraničenjima) na kraju 2016. godine iznosili su 2.885,6 miliona eura.

Kretanje koeficijenta solventnosti i njegovih elemenata

Grafik 1.6

20


bila je djelatnost snabdijevanja električnom energijom, nakon koje slijede stručne, naučne i tehničke djelatnosti, finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja, te djelatnost informisanja i komunikacija. S druge strane, najznačajniji neto korisnici sredstava bila su pravna lica rezidenti koji pripadaju dje-latnosti trgovine na veliko i trgovina na malo i popravka motornih vozila i motocikla, zatim slijedi djelatnost pružanja usluga smještaja i ishrane i djelatnost građevinarstva (tabela 1.4).

Tabela 1.4

Krediti i depoziti banaka po djelatnostima, u 000 eura

DJELATNOST Krediti u hilj. eura % Depoziti

u hilj.eura %Razlika

krediti-depoziti u hilj. eura

I Pravna lica - rezidenti 1.075.825 44,53 1.192.611 41,53 116.786

1. Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo 25.715 2,39 2.853 0,24 -22.862

2. Vađenje rude i kamena 21.267 1,98 3.518 0,29 -17.749

3. Prerađivačka industrija 97.602 9,07 72.650 6,09 -24.952

4. Snabdijevanje električnom energijom 6.408 0,60 309.778 25,97 303.370

5. Snabdijevanje vodom 6.535 0,61 15.277 1,28 8.742

6. Građevinarstvo 149.683 13,91 94.366 7,91 -55.317

7. Trgovina na veliko i trgovina na malo i popravka motornih vozila i motocikla 342.162 31,80 141.710 11,88 -200.452

8. Saobraćaj i skladištenje 47.003 4,37 69.711 5,85 22.708

9. Usluge pružanja smještaja i ishrane 120.761 11,22 44.211 3,71 -76.550

10. Informisanje i komunikacije 10.323 0,96 51.891 4,35 41.568

11. Fin. djelatnosti i djelatnosti osiguranja 17.892 1,66 62.739 5,26 44.847

12. Poslovanje nekretninama 23.769 2,21 36.728 3,08 12.959

13. Stručne, naučne i tehničke djelatnosti 32.059 2,98 84.798 7,11 52.739

14. Administ. i pomoćne uslužne djelatnosti 15.636 1,45 31.583 2,65 15.947

15. Državna uprava i odbrana i obavezno socijalno osiguranje 114.001 10,60 87.902 7,37 -26.099

16. Obrazovanje 4.028 0,37 13.273 1,11 9.245

17. Zdravstvo i socijalna zaštita 21.080 1,96 8.819 0,74 -12.261

18. Umjet., zabavne i rekreativne djelatnosti 8.381 0,78 24.623 2,06 16.242

19. Ostale uslužne djelatnosti 11.526 1,07 34.003 2,85 22.477

20. Djelatnosti domaćinstva kao poslodavca 0 0,00 7 0,00 7

21. Djelatnosti ekst. organizacija i tijela -1 0,00 2.171 0,18 2.172

II Fizička lica - rezidenti 1.004.811 41,59 1.098.032 38,24 93.221

III Nerezidenti 335.181 13,87 581.033 20,23 245.852

Ukupno (I+II+III) 2.415.822 100,00 2.871.676 100,00 455.854

1.2.1. Kretanja kamatnih stopa banaka

1.2.1.1. Aktivne kamatne stope

Prosječno ponderisane nominalne (PPNKS) i efektivne kamatne stope (PPEKS) banaka izračunavaju se u kreditnom registru na osnovu podataka o stanju nedospjelog duga po pojedinačnim aktivnim

21

Makroekonom


kreditima banaka i pripadajućim stopama po svakom pojedinačnom kreditu, o kojima banke izvje-štavaju banke na zadnji dan izvještajnog mjeseca (tabela 1.5).

Tabela 1.5

PPNKS i PPEKS na stanje aktivnih kredita banaka na kraju kvartala 31. 12. 2015 – 31. 12. 2016. godine

O P I S

Prosječno ponderisane kamatne stope na godišnjem nivou u %

31. 12. 2015. 31. 03. 2016. 30. 06. 2016. 30. 09. 2016. 31. 12. 2016.

Ppnks Ppeks Ppnks Ppeks Ppnks Ppeks Ppnks Ppeks Ppnks Ppeks

1. Ponderisane kamatne stope na kratkoročne kredite 6,94 8,27 6,51 7,66 5,83 6,81 5,32 6,12 5,04 5,77

1.1. Preduzeća u većinskom privatnom vlasništvu 6,77 7,79 6,34 7,27 5,98 6,90 5,48 6,28 5,20 5,81

1.2. Građani 8,59 11,23 7,98 10,43 7,87 10,52 7,24 9,65 6,77 9,36

2. Ponderisane kamatne stope na dugoročne kredite 7,77 8,56 7,61 8,38 7,39 8,11 7,17 7,87 6,92 7,62

2.1. Preduzeća u većinskom privatnom vlasništvu 6,92 7,46 6,73 7,25 6,49 7,02 6,28 6,76 6,01 6,49

2.2. Građani 8,75 9,77 8,59 9,60 8,31 9,23 8,03 8,93 7,80 8,71

2.3. Krediti za kupovinu stanova i adaptacija 6,41 7,30 6,36 7,25 6,17 6,84 5,96 6,65 5,79 6,51

3. Ponderisane kamatne stope na ukupne kredite 7,70 8,53 7,51 8,32 7,23 7,98 7,01 7,72 6,74 7,45

NKS − Nominalne kamatne stope, EKS − Efefektivne kamatne stope

PPNKS na ukupne kredite banaka iznosila je 6,74% na dan 31. 12. 2016. godine, dok je PPEKS iznosila 7,45%. Obje stope zabilježile su pad u odnosu na kraj prethodne godine, pri čemu je PPNKS bila niža za 0,96 p.p, dok je PPEKS bila niža za 1,08 p.p.

PPEKS na kratkoročne kredite privatnim predu-zećima iznosila je 5,81%, a na one plasirane fizič-kim licima 9,36%. PPEKS na dugoročne kredite privatnim preduzećima iznosila je 6,49%, a na one plasirane fizičkim licima 8,71%. Ove stope u odnosu na isti period prethodne godine bilježe pad i kod kredita privatnim preduzećima i kod kredita fizičkim licima. Na dugoročne kredite ba-naka za kupovinu i adaptaciju stanova PPEKS je iznosila 6,51% i bila je manja za 0,79 p.p.u odnosu na istu stopu na kraju prošle godine.

Na graficima 1.7, 1.8 i 1.9 prikazano je kretanje prosječno ponderisanih nominalnih i efektivnih kamatnih stopa na ukupne kredite, kredite pri-vatnim preduzećima i fizičkim licima koji pred-stavljaju dvije najznačajnije kategorije korisnika kredita.

PPNKS i PPEKS na ukupne kredite

Grafik 1.7

22


Obračunavanje efektivnih kamatnih stopa i nji-hovo transparentno objavljivanje ima za cilj, po-red približavanja međunarodnim standardima i praksama, i sveobuhvatno upoznavanje klijenata banke sa cijenom kredita, a u svrhu lakšeg izbora banke sa povoljnijim uslovima. Efektivna kamat-na stopa obračunava se na godišnjem nivou.

U grafiku 1.10 prikazano je kretanje prosječno ponderisanih efektivnih kamatnih stopa na uku-pne kredite i novoodobrene kredite banaka, po mjesecima u periodu decembar 2015 – decembar 2016. godine. Prosječna kamatna stopa za novo-odobrene kredite (ponderisana mjesečnim izno-sima) u 2016. godini iznosila je 7,3%, i bila je 1,4 p.p. niža nego u 2015. godini.

1.2.1.2. Pasivne kamatne stope

Prema podacima na dan 31. 12. 2016. godine, prosječna ponderisana pasivna efektivna kamatna stopa na ukupne depozite iznosila je 0,93%, na depozite fizičkih lica 1,23% i na depozite pravnih lica 0,57% (tabela 1.6). Posmatrano po kvartalima u jednogodišnjem periodu, prosječne ponderisane pasivne kamatne sto-pe na ukupne depozite, na depozite fizičkih lica i na depozite pravnih lica bilježe pad (grafik 1.11).

Izvor: Kreditni registar


PPNKS i PPEKS na dugoročne kredite privatnim preduzećima

PPEKS na ukupne i novoodobrene kredite banaka

PPNKS i PPEKS na dugoročne aktivne kredite banaka građanima

Grafik 1.8

Grafik 1.10

Grafik 1.9

23

Makroekonom


Tabela 1.6

Prosječne ponderisane pasivne kamatne stope na ukupne depozite 31. 12. 2015 − 31. 12. 2016. godine

31. 12. 2015. 31. 03. 2016. 30. 06. 2016. 30. 09. 2016. 31. 12. 2016.

PPAEKS na ukupne depozite 1,22 1,16 1,09 0,96 0,93

PPAEKS na depozite fizičkih lica 1,60 1,52 1,44 1,29 1,23

PPAEKS na depozite pravnih lica 0,76 0,72 0,66 0,59 0,57

1.2.2. Kretanje kamatnih stopa MFI

Efektivna kamatna stopa na mikrokredite tržišna je cijena tih kredita.

Tokom 2016. godine, prosječno ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) na ukupne kredite mi-krokreditnih finansijskih institucija (MFI) imala je opadajući trend. Tako je na kraju 2016. godine, PPEKS na ukupno odobrene kredite MFI iznosila 24,43%, što predstavlja pad od 0,25 p.p. Međutim, PPEKS na novoodobrene kredite je tokom 2016. godine bilježila oscilacije u kretanju, da bi na kraju godine dostigla nivo od 24,79%, što predstavlja godišnji rast od 0,24 p.p. I pored zabilježenog trenda smanjenja kamatnih stopa po kojima MFI odobravaju kredite, i dalje je u pitanju segment finansijskog tržišta sa izuzetno visokim kamatnim stopama.


Prosječne ponderisane pasivne kamatne stope na depozite u periodu od 31. 12. 2015 −

31. 12. 2016. godine, u %

Grafik 1.11

24


1.3. Kretanja u realnom sektoru

1.3.1. Kretanja u najvažnijim sektorima crnogorske privrede

Industrijska proizvodnja u Crnoj Gori u 2016. godini (grafik 1.12 i tabela 6 u Prilogu 1) zabilježila je pad od 4,4% kao rezultat smanjenja proizvodnje u sektoru vađenje ruda i kamena (-18,1%) i u prerađi-vačkoj industriji (-7,8%), dok je u sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom zabi-lježen rast proizvodnje (3,5%).

Pad proizvodnje u sektoru vađenja ruda i kamena (koja u ukupnoj proizvodnji učestvuje sa 4,4%), u odnosu na prethodnu godinu, zabilježen je u oblasti vađenja uglja (-18,6%), dok je u oblasti ostalo rudarstvo zabilježen rast proizvodnje od 13,2%. U oblasti vađenja ruda metala nije zabilježena proi-zvodnja u 2016. godini.

U prerađivačkoj industriji( koja u ukupnoj proizvodnji učestvuje sa 57,7%), u odnosu na 2015. godinu, dvanaest od ukupno sedamnaest grana bilježi pad proizvodnje. Najveći uticaj na smanjenje proizvod-nje u prerađivačkoj industriji, s obzirom da imaju najveće učešće u njenoj ukupnoj ponderacionoj strukturi, izvršio je pad u sljedećim oblastima: proizvodnja osnovnih metala (-15%), proizvodnja ma-šina i opreme na drugom mjestu nepomenute (-7,6%), proizvodnja osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata (-7,1%), proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala (-5,7%). Pored toga, pad proi-zvodnje zabilježen je i kod proizvodnje duvanskih proizvoda (-52,8%), proizvodnje hemikalija i hemij-skih proizvoda (-34,2%), proizvodnje metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja (-19%), proizvodnje odjevnih predmeta (-16,5%), štampanja i umnožavanja audio i video zapisa (-16,1%), proizvodnje proi-zvoda od gume i plastike (-3,1%), proizvodnje pića (-2,9%) i proizvodnje namještaja (-1,9%). Ipak, u če-tiri oblasti ostvaren je rast proizvodnje, najveći u oblasti proizvodnje kože i predmeta od kože (100%), a najmanji u oblasti proizvodi od drveta, plute i sl. (10,2%). U 2016. godini nisu evidentirane aktivnosti u oblasti popravka i montaža mašina i opreme.

U sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom, koji učestvuje sa 37,9% u uku-pnoj proizvodnji, zabilježen jer rast proizvodnje od 3,5% u odnosu na 2015. godinu.

Prema podacima MONSTATA, Crnu Goru je to-kom 2016. godine posjetilo 1,8 miliona turista, što je za 5,9% više nego u 2015. godini. Tokom 2016. godine, ostvareno je 11,3 miliona noćenja, što je za 1,8% više u poređenju sa prethodnom godinom. Najveći broj ostvarenih noćenja odnosi se na primorska mjesta (96,2%), međutim, njihov udio u ukupnom broju ostvarenih noćenja blago je smanjen u korist rasta udjela noćenja ostvare-nih u glavnom gradu (1,6%), kao i u planinskim (1,3%) i u ostalim turističkim mjestima (0,9%). Veći broj noćenja u 2016. godini u odnosu na prethodnu godinu, ostvarili su turisti iz: Bjeloru-Izvor: MONSTAT

Industrijska proizvodnja

Grafik 1.12

25

Makroekonom


sije (8,7%), Poljske (7%), Francuske (6,4%), Rusije (4,7%) i dr. Od zemalja regiona rast noćenja zabilje-žen je kod turista iz Albanije (10,7%), Bosne i Hercegovine (8,1%) i Hrvatske (1,4%), dok je registrovan pad noćenja turista iz Makedonije (-3,6%), Srbije (-3,9%) i Kosova (-15,9%).

Tokom 2016. godine proizvedeno je 293.594 m³ šumskih sortimenata, što je za 22,4%10 manje u odno-su na prethodnu godinu.

Prema preliminarnim podacima MONSTATA, ukupna vrijednost izvršenih građevinskih radova to-kom 2016. godine iznosila je 382,7 miliona eura i bila je viša za 31,5% u odnosu na prethodnu godinu, a mjerena efektivnim časovima rada povećana je za 16,7%. Vrijednost novih ugovora na zgradama iznosila je 69,6 miliona eura, što je za 170,2% više nego prethodne godine, a vrijednost novih ugovora na ostalim građevinama bila je 105,9 miliona, odnosno 53,5% više u odnosu prethodnu godinu.

Prema podacima MONSTATA, rezultati ostvareni u oblasti saobraćaja u 2016. godini pokazuju pozi-tivne trendove u većini njegovih segmenata. U drumskom saobraćaju prevezeno je 8% više putnika11 nego u istom periodu prethodne godine, dok je u istom periodu prevoz robe povećan za 10,9%12. Pre-voz putnika željeznicom u 2016. godini povećan je za 3,9%13, dok je prevoz robe povećan za 41,2%14 u odnosu na prethodnu godinu. U vazdušnom saobraćaju, prevezeno je 12,9% više putnika na aero-dromima nego u 2015. godini, a prevoz roba povećan je za 2,4%. Ukupan promet u lukama iznosio je 1,6 miliona tona, što je za 10,6% više od ukupno ostvarenog prometa iz prethodne godine, pri čemu je izvoz smanjen za 3,3%, a uvoz povećan za 24,3% u odnosu na prethodnu godinu.

Ukupan promet u trgovini na malo u 2016. godini u tekućim cijenama, bio je viši za 4,1% u odnosu na promet ostvaren u prethodnoj godini, dok je prodaja i otkup proizvoda poljoprivrede, šumarstva i ribarstva u 2016. godini bila viša za 0,6% u odnosu na prethodnu godinu.

1.3.2. Pokazatelji realnog sektora dobijeni obradom godišnjih finansijskih iskaza privrednih subjekata za 2015. godinu

Nastavljajući sa projektom obrade i makroagregiranja bilansnih podataka iz godišnjih finansijskih iskaza (GFI)15 privrednih društava, Centralna banka je tokom 2016. godine realizovala obradu bilan-snih podataka za 20.799 GFI za 2015. godinu. Poreska uprava Crne Gore (Poreska uprava) je Centralnoj banci po prvi put dostavila GFI u potpunosti elektronskim putem iz njene baze podataka. Centralna banka je izvršila obradu bilansnih podataka iz iskaza o ukupnom rezultatu (bilansa uspjeha) i iskaza o finansijskoj poziciji (bilansa stanja) privrednih subjekata iz Crne Gore (privredna društva, nevladine organizacije, ustanove i institucije).

10 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim proizvodnja je manja 22,1% za isti period.11 Izraženo preko broja prevezenih putnika, a preko putničkih km rast prevoza putnika od 3,8%.12 Izraženo preko prevezene robe u hiljadama tona, a preko tonskih km pad prevoza robe od 13,7%.13 Izraženo preko prevezenih putnika u hiljadama, a preko putničkih kilometara povećanje je 4,1%.14 Izraženo preko hiljada tona, a izraženo tonskim kilometrima povećanje je iznosilo 0,5%.15 Projekat obade GFI za 2015. godinu realizovan je kao i ranijih godina u skladu sa „Sporazumom o saradnji“ br.09-717/1

od 20. 02. 2006. godine i Aneksom Sporazuma (br. 09-717/3 od 27. 07. 2006. godine), kao i Protokolom o obradi godišnjih finansijskih iskaza iz marta 2011. godine, potpisanog između Centralne banke Crne Gore i Poreske uprave Crne Gore.

26


Crnogorski privredni subjekti, obveznici za dostavljanje GFI, godišnje finansijske iskaze dostavljaju Poreskoj upravi shodno Međunarodnim računovodstvenim standardima (MRS) i Međunarodnim standardima finansijskog izvještavanja (MSFI), kao i odredbama Zakona o privrednim društvima i Zakona o računovodstvu i reviziji.

Ukupan broj preuzetih GFI od Poreske uprave povećan je za 10,7% u odnosu na 2015. godinu. Među-tim, ukupan broj preuzetih GFI od Poreske uprave Crne Gore je, kao i ranijih godina manji u odnosu na ukupan broj registrovanih privrednih subjekata. Iz tog razloga agregatni podaci i pokazatelji dobi-jeni obradom GFI za 2015. godinu moraju se i dalje smatrati uslovno reprezentativnim za crnogorsku ekonomiju. Ipak, može se zaključiti da su najznačajni privredni subjekti, nosioci privrednog razvoja Crne Gore, uglavnom, redovni podnosioci GFI.

Obradom podataka iz navedenih iskaza, uočeno je da je povećana tačnost kod popunjavanja bilansnih pozicija, dok su registarski podaci bili nedovoljno precizni. Obradom bilansnih podataka iz iskaza o ukupnom rezultatu (bilansa uspjeha) i iskaza o finansijskoj poziciji (bilansa stanja) dobijeni su kumu-lativni, sektorski, opštinski i drugi bilansni makroagregati za 2015. godinu.

Kumulativni podaci dobijeni agregiranjem bilansnih pozicija iz iskaza o ukupnom rezultatu pokazuju da je crnogorska privreda u 2015. godini ostvarila negativan neto rezultat, odnosno gubitak u iznosu od 168,56 miliona eura. Time je nastavljen negativan trend iz prethodnih godina, pri čemu je gubitak povećan za 38,1% u odnosu na prethodnu godinu kad je iznosio 122,07 miliona eura. (Prilog 1, tabela 7).

Ukupni prihodi ostvareni su u iznosu od 7,20 milijardi eura, odnosno za 8,7% više nego u prethodnoj godini (6,63 milijarde eura), dok su ukupni rashodi iznosili 7,34 milijarde eura, što je za 9,4% više u odnosu na 2014. godinu (6,70 milijardi eura).

Poslovni prihodi crnogorske privrede iznosili su 6,92 milijarde eura, što je za 8,4% više u odnosu na 2014. godinu. Poslovni rashodi iznosili su 6,87 milijardi eura, odnosno 8,6% više nego u prethodnoj godini. Poslovni (bruto) rezultat bio je pozitivan i iznosio je 51,08 miliona eura, što je za 8,5% manje u odnosu na 2014. godinu (55,85 miliona eura).

Finansijski i ostali prihodi iznosili su 286,29 miliona eura, a finansijski i ostali rashodi 468,78 miliona eura, pa je rezultat finansijskih i ostalih aktivnosti poslovanja crnogorske privrede u 2015. godini bio negativan, odnosno iskazan je gubitak u iznosu od 182,50 miliona eura, što je za 35,2% više u odnosu na prethodnu godinu (134,95 miliona eura).

Bilansna pozicija Druge stavke rezultata poslovanja (povezane sa kapitalom) u 2015. godini bila je po-zitivna i iznosila je 3,12 miliona eura (u prethodnoj godini bila je negativna i iznosila je 5,11 miliona eura). Na taj poslovni rezultat uglavnom je uticao pozitivan rezultat kod promjene revalorizacionih rezervi po osnovu finansijskih sredstava raspoloživih za prodaju koje su iznosile 2,84 miliona eura (u 2014. godini iskazan je negativan rezultat u iznosu od 252.259 eura). Takođe, pozitivan rezultat ostva-ren je kod promjene revalorizacionih rezervi po osnovu nekretnina, postrojenja, opreme i nemateri-jalnih ulaganja koji je iznosio 323.853 eura (na ovoj bilansnoj poziciji u prethodnoj godini ostvaren je negativan rezultat u iznosu od 5,18 miliona eura).

Poreski rashod perioda iznosio je 40,51 milion eura, što je za 6,9% više u odnosu na 2014. godinu (37,88 miliona eura).

27

Makroekonom


Sektorska analiza poslovanja crnogorske privrede u 2015. godini pokazuje da je pozitivan neto rezul-tat ostvaren kod deset od ukupno 19 sektora. Pozitivan neto rezultat i njegov porast bilježe sektori informisanje i komunikacije (67,12 miliona eura) i državna uprava i odbrana, kao i obavezno socijal-no osiguranje (393.051 eura). Pozitivan neto rezultat u 2015. godini iskazali su i neki sektori koji su u prethodnoj godini ostvarili gubitke i to: prerađivačka industrija (10,60 miliona eura); vađenje ruda i kamena (1,10 miliona eura); ostale uslužne djelatnosti (2,88 miliona eura); umjetnost, zabava i rekrea-cija (447.346 eura) i administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (365.004 eura).

Pozitivan neto rezultat, ali niži u odnosu na prethodnu godinu bilježe: sektor poljoprivreda, šumar-stvo i ribarstvo (3,32 miliona eura); snabdijevanje električnom energijom, gasom, parom i klimatiza-cija (9,89 miliona eura) i sektor trgovina na veliko i malo (33,71 milion eura).

Preostali sektori bilježe negativan neto rezultat, odnosno gubitak. Najveći gubici, kao i njihov visok rast u odnosu na prethodnu godinu zabilježeni su kod sektora: finansijske djelatnosti i djelatnost osi-guranja (189,00 miliona eura16); usluge smještanja i ishrane (32,92 miliona eura) i stručne naučne i teh-ničke djelatnosti (16,16 miliona eura). Porast gubitaka bilježe i sektori: snabdijevanje vodom, uprav-ljanje otpadnim vodama, kontrolisanje procesa uklanjanja otpada i sl. aktivnosti (4,62 miliona eura); građevinarstvo (4,43 miliona eura) i zdravstvena i socijalna zaštita (2,50 miliona eura).

Smanjenje gubitaka u odnosu na 2014. godinu zabilježeno je kod sektora: poslovanje nekretninama (34,37 miliona eura); saobraćaj i skladištenje (14,11 miliona eura) i obrazovanje 281.264 eura.

16 Od ukupnog iznosa gubitka koji je zabilježen u sektoru finansijske djelatnostii djelatnost osiguranja, 97,5% se odnosi na gubitak jedne faktoring kompanije.

OSTVARIVANJE POLITIKE CBCG U IZVJEŠTAJNOJ GODINI 02

31

Ostvarivanje politike CBCG

u izvještajnoj godini

2.1. Politika CBCG u izvještajnoj godini

Na osnovu člana 44 stav 2 tačka 1 Zakona o Centralnoj banci Crne Gore („Službeni list Crne Gore“, br. 40/10, 46/10 i 06/13), Savjet Centralne banke Crne Gore, na sjednici održanoj 25. novembra 2015. godine, utvrdio je

POLITIKU CENTRALNE BANKE CRNE GORE U 2016. GODINI

U skladu sa ustavnim odgovornostima za monetarnu i finansijsku stabilnost i funkcionisanje bankar-skog sistema i zakonskim ovlašćenjima, a poštujući principe nezavisnosti i transparentnosti, Central-na banka Crne Gore u 2016. godini vodiće sledeću politiku:

1. U cilju jačanja povjerenja u ukupan finansijski sistem, unapređenja stabilnosti i sigurnosti ban-karskog sistema, blagovremene identifikacije i minimiziranja negativnih uticaja i rizika, vodiće politiku monetarne i finansijske stabilnosti zasnovanu na preduzimanju svih neophodnih aktiv-nosti i primjeni svih raspoloživih instrumenata i mjera iz svoje nadležnosti. U cilju podsticanja i očuvanja monetarne stabilnosti, vodiće politiku obavezne rezerve zasnovanu na ocjeni efektivno-sti i efikasnosti primjene postojećih rješenja i instrumenata, i po potrebi implementacije drugih instrumenata monetarne politike. Radi daljeg podsticanja i očuvanja finansijske stabilnosti nad-ziraće implementaciju makroprudencijalnog okvira, razvijati indikatore za ocjenu stanja finan-sijske stabilnosti i prevenciju pojave sistemskih rizika, kao i instrumente za njihovo suzbijanje. U cilju jačanja finansijskog sistema, poseban akcenat staviće se na podsticanje i očuvanje stabilnosti bankarskog sistema. U tom kontekstu, nastaviće da prati i analizira stanje u bankarskom siste-mu, po potrebi će preduzimati korektivne mjere, promovisati jačanje korporativnog upravljanja i upravljanja rizicima u bankama i nastaviti sa daljom implementacijom međunarodno prihva-ćenih standarda i principa poslovanja u ovoj oblasti. Učestvovaće u sprovođenju mjera na finan-sijskom restrukturiranju dugova kod finansijskih institucija, u cilju podsticanja oporavka eko-nomski održivih privrednih subjekata i ublažavanja problema nekvalitetnih kredita, stimulisanja privrednog rasta i razvoja i, u konačnom, očuvanja stabilnosti finansijskog sistema. Nastaviće sa harmonizacijom regulatornog okvira sa pravnom tekovinom EU, u skladu sa utvrđenom dinami-kom i jačanjem prekogranične supervizorske saradnje.

2. Pružaće podršku Vladi Crne Gore u ostvarivanju ekonomske politike, u mjeri u kojoj to neće dove-sti u pitanje ostvarivanje ciljeva, ustavnih odgovornosti i nezavisnosti Centralne banke Crne Gore.

3. Održavaće siguran, efikasan i efektivan platni sistem koji će unapređivati kroz usaglašavanje sa novom regulativom EU, implementacijom međunarodnih standarda, principa i najboljih praksi funkcionisanja savremenih platnih sistema i platnog prometa uopšte.

4. Održavaće sistem efikasnog i kvalitetnog upravljanja međunarodnim rezervama i rizicima veza-nim za proces investiranja ovih sredstava i kontinuirano ga unapređivati uz poštovanje principa sigurnosti, likvidnosti i profitabilnosti. Obezbjeđivaće kvalitetno obavljanje poslova depozitara,

32


bankara i fiskalnog agenta državnih organa i organizacija uz stalno unapređivanje efikasnosti ovih funkcija. Održavaće efikasan platni promet sa inostranstvom na način kojim će se obez-bijediti blagovremeno servisiranje finansijskih obaveza Crne Gore prema inostranstvu, uz po-štovanje principa dobre međunarodne bankarske prakse i standarda. Nastaviće sa nesmetanim obezbjeđivanjem potrebnih količina i apoenskih struktura gotovog novca, kao i zaštite eura od falsifikovanja.

5. Nastaviće sa aktivnim učešćem u procesu pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji i unapređenjem saradnje sa Evropskom centralnom bankom, Evropskom komisijom i drugim relevantnim insti-tucijama EU, kao i sa međunarodnim finansijskim institucijama i organizacijama i učestvovati u njihovom radu.

6. Nastaviće da održava adekvatnu strukturu administrativnih kapaciteta, sa kvalifikacijama, zna-njima i vještinama neophodnim za sprovođenje funkcija Centralne banke Crne Gore.

7. U skladu sa najvišim standardima transparentnosti, nastojaće da javnosti obezbijedi pravovreme-ne, pouzdane i relevantne informacije o svom radu.

8. U cilju očuvanja, zaštite i zadržavanja istorijskog i kulturnog nasljeđa iz oblasti numizmatike u Crnoj Gori, preduzimaće intenzivne aktivnosti na sakupljanju muzejskog materijala radi dopu-njavanja numizmatičke zbirke, sa posebnim naglaskom na popunjavanje i kompletiranje kolekcije jedinog crnogorskog državnog novca – perpera.

9. Na adekvatan način razvijaće i ostale oblasti od značaja za ostvarivanje ciljeva i izvršavanje funk-cija Centralne banke Crne Gore, poput razvoja informacionog sistema, unapređivanja sistema za upravljanje operativnim rizikom, bezbjednošću informacija, kontinuitetom poslovanja i drugo.

10. Svoje funkcionisanje zasnivaće na principima društveno− odgovorne organizacije i biće aktivan učesnik u kretanjima savremenog društva.

2.2. Aktivnosti na realizaciji politike CBCG

Zakonom je kao osnovni cilj CBCG definisano podsticanje i očuvanje stabilnosti finansijskog siste-ma, uključujući podsticanje i održavanje zdravog bankarskog sistema i sigurnog i efikasnog platnog prometa. Pored osnovnog cilja, Centralna banka doprinosi postizanju i održavanju stabilnosti cijena. Da bi odgovorila ovom zadatku, Centralna banka vodi politiku koja se bazira na primjeni principa poslovanja odgovorne monetarne institucije. To su, prije svega, principi razvoja zdravog i stabilnog bankarskog sistema i efikasnog platnog prometa kroz:

1. Izgradnju fer i otvorenog okruženja (jednaki uslovi za sve);2. Primjenu standarda i dobre bankarske prakse;3. Efikasnu kontrolu;4. Podsticanje zdrave konkurencije.

2.2.1. Monetarna i finansijska stabilnost

Centralna banka je preduzimala neophodne aktivnosti i primjenjivala raspoložive instrumente i mjere iz njene nadležnosti, sa ciljem blagovremene identifikacije i minimiziranja negativnih uticaja i rizika po stanje monetarne i finansijske stabilnosti, bilo da proizilaze iz makroekonomskog okruženja i/ili unutar finansijskog sistema. Monetarna politika bila je usmjerena na kontinuirano praćenje i preispi-tivanje politike obavezne rezerve, kao najznačajnijeg instrumenta monetarne politike.

33



2.2.1.1. Monetarna politika

Zakonom o Centralnoj banci Crne Gore propisano je da su osnovni instrumenti monetarne politike Centralne banke operacije na otvorenom tržištu, kreditni poslovi, kreditor u krajnjoj instanci i oba-vezna rezerva.

U toku 2016. godine nije bilo aktiviranja prva tri instrumenta.

U maju 2016. godine donijeta je Odluka o izmjeni Odluke o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore17, kojom je propisano da bankama koje na dan 31. decembar 2016. godine budu do 25% obavezne rezerve izdvojile i držale u obliku državnih zapisa, mogu nastaviti da te državne zapise drže kao dio obavezne rezerve do dana njihovog dospijeća, ali ne duže od 31. marta 2017. godine. U skladu sa ovom izmjenom, propisano je i da su banke dužne da do 28. marta 2017. godine Centralnoj banci dostavljaju izvještaje o obaveznoj rezervi na odgovarajućim obrascima18.

Politika obavezne rezerve

Na kraju 2016. godine, izdvojena obavezna rezerva iznosila je 265,7 miliona eura i povećana je za 16,6 miliona eura ili 6,7% u odnosu na kraj 2015. godine, kao rezultat rasta ukupnih depozita.

Tabela 2.1

Izdvojena obavezna rezerva, depoziti, pozajmice, u 000 eura

Opis/Period2015. 2016.

III VI IX XII III VI IX XII

Izdvojena obavezna rezerva 216.139 220.257 241.946 249.078 245.465 243.769 266.501 265.725

Ukupni depoziti 2.314.641 2.403.111 2.623.881 2.624.977 2.610.435 2.626.008 2.854.133 2.871.457

Ukupne pozajmice 248.129 254.408 262.357 260.300 251.134 277.127 272.790 308.969

Učešće izdvojene obavezne rezerve u ukupnim depozitima banaka smanjeno je je sa 9,5%, koliko je iznosilo na kraju 2015. godine, na 9,3% na kraju 2016. godine (grafik 2.1).

U toku 2016. godine, struktura izdvojene obavezne rezerve izmijenjena je u odnosu na 2015. godinu (grafik 2.2). Na kraju 2016. godine, na računu obavezne rezerve u inostranstvu izdvojeno je 49,9% sredstava obavezne rezerve (45,4% na kraju 2015. godine), dok je istovremeno na računu Centralne banke u zemlji izdvojeno ukupno 35,1% (33,2% na kraju 2015. godine) i u državnim zapisima Crne Gore 15% (21,4% na kraju 2015. godine). Na kraju 2016. godine, deset banaka je držalo dio obavezne rezerve u vidu državnih zapisa u ukupnom iznosu od 39,8 miliona eura, što je bilo manje u odnosu na kraj 2015. godine za 6,5 p.p.

17 „Sl. listCrne Gore“, br. 33/16.18 PObR, PObR-p, PObR-d1 i PObR-d2.

34


Tabela 2.2 pokazuje da je odnos izdvojene obavezne rezerve i ukupnih depozita, odnosno aktive bana-ka u Crnoj Gori među nižim u regionu.

Tabela 2.2

Odnos obavezne rezerve i ukupnih depozita i aktive banaka na kraju 2016. godine, %

Obavezna rezerva/Depoziti Obavezna rezerva/Aktiva

Bosna i Hercegovina 23,6% 16,0%

Crna Gora 9,3% 7,0%

Hrvatska* 7,1% 5,4%

Makedonija* 9,3% 6,0%

Srbija 18,0% 10,0%

* Podaci se odnose na banke i štedionice

2.2.1.2. Kontrola i regulacija bankarskog sistema

Veliko interesovanje stranih investitora za investiranje u bankarski sektor u Crnoj Gori bilo je prisut-no i u 2016. godini. Centralna banka je izdala jednu dozvolu za rad banke čime je ukupan broj banaka na tržištu porastao na 15 banaka.

Centralna banka je tokom 2016. godine kontinuirano radila na identifikaciji potencijalnih rizika i usmjeravala aktivnosti na očuvanje stabilnosti u bankarskom sektoru.

Odnos obavezne rezerve i ukupnih depozita i pozajmica banaka, u % Struktura izdvajanja obavezne rezerve, u %


35



Centralna banka je i tokom 2016. godine kontinuirano radila na unapređenju regulatornog okvira sa ciljem harmonizacija zakonske i podzakonske regulative iz oblasti bankarstva sa relevantnim direk-tivama EU i Bazelskim standardima kapitala i likvidnosti (Bazel III). Intenzivirane su aktivnosti na pripremi zakonske regulative kojom se implementira Direktiva 2014/59 EU o uspostavljanju okvira za oporavak i sanaciju kreditnih institucija i investicionih društava, i to kroz izradu Zakona o oporavku i sanaciji banaka i Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o bankama. Pored toga, pripremana je i radna verzija Zakona o finansijskom lizingu, faktoringu, mikrokreditiranju i kreditno−garantnim po-slovima. Usvajanjem ovog Zakona biće stvoreni uslovi za dalje razvijanje ovog segmenta finansijskih usluga kao i unapređenje zaštite potrošača korisnika usluga koje pružaju ove finansijske institucije. Centralna banka je u toku 2016. godine učestvovala u izradi radne verzije Nacrta zakona o izmjenama i dopunama Zakona o sporazumnom finansijskom restrukturiranju dugova prema finansijskim in-stitucijama. Svrha ovih izmjena je unapređenje važećih rješenja i prevazilaženje problema uočenih u periodu dosadašnje implementacije ovog Zakona.

Centralna banka je u 2016. godini vršila nadzor nad implementacijom Zakona o konverziji kredita u švajcarskim francima (CHF) u eure (EUR)19.

2.2.1.2.1. Kontrola bankarskog sektora

U skladu sa Zakonom o bankama20, Centralna banka odlučuje o izdavanju dozvola za rad banaka, MFI, kreditnih unija i pravnih lica koja se bave kreditno−garantnim poslovima, kao i o izdavanju više vrsta odobrenja koja imaju karakter preventivne kontrole banaka.

Tokom 2016. godine u postupcima na osnovu zahtjeva za izdavanje dozvole za rad banaka, Centralna banka je donijela dozvolu za rad Azmont banke AD Podgorica.

Donesen je i jedan zaključak o obustavi postupka po zahtjevu za izdavanje dozvole za rad banke, jer je podnosilac zahtjeva tokom postupka odlučivanja povukao predmetni zahtjev.

Po osnovu zahtjeva za izdavanje odobrenja i saglasnosti iz Zakona o bankama, tokom 2016. godine donesena su ukupno 84 akta, i to:

• dva rješenja o izdavanju odobrenja za sticanje kvalifikovanog učešća u bankama i jedan zaklju-čak kojim se obustavlja postupak za sticanje kvalifikovanog učešća u banku;

• 33 rješenja o izdavanju odobrenja za izbor predloženih članova odbora direktora; • 16 rješenja o izdavanju odobrenja za izbor predloženih lica za izvršne direktore;• 18 rješenja o izdavanju odobrenja za izbor predloženih društava za reviziju godišnjih finansij-

skih izvještaja banaka;• jedno rješenje o izdavanju odobrenja za angažovanje lica izvan banke za obavljanje poslova in-

terne revizije informacionog sistema u banci;• dva rješenja o izdavanju odobrenja za osnivanje predstavništva banke;• devet saglasnosti povodom zahtjeva za stavljanje Izvještaja o kontroli na uvid;• dva rješenja o izdavanju odobrenja za obavljanje poslova koji nijesu utvrđeni dozvolom za rad.

19 „Sl. list CG", br. 63/2016.20 „Sl. list CG", br. 17/08, 44/10, 40/11).

36


Mjere prema bankama − U skladu sa odredbama člana 116 Zakona o bankama, ukoliko utvrdi nepra-vilnosti u poslovanju banke, Centralna banka može preduzeti prema banci jednu od sljedećih mjera:

1. pisano upozoriti banku o utvrđenim nepravilnostima i zahtijevati od banke da preduzme jednu ili više aktivnosti za otklanjanje tih nepravilnosti;

2. zaključiti sa bankom pisani sporazum kojim će se banka obavezati da u određenom roku otkloni utvrđene nepravilnosti u poslovanju;

3. donijeti rješenje kojim će izreći jednu ili više mjera propisanih Zakonom o bankama.

Pri odlučivanju o vrsti mjera koje će biti preduzete prema banci polazi se od:

1. ocjene uticaja utvrđenih nepravilnosti na: - trenutni i budući finansijski položaj banke, - izloženost banke pojedinim vrstama rizika;

2. broja i težine utvrđenih nepravilnosti, kao i broja, učestalosti i trajanja nepravilnosti u rani-jem poslovanju banke;

3. ocjene spremnosti i sposobnosti organa i rukovodstva banke da otklone utvrđene nepravilno-sti zasnovane na procjeni:- sposobnosti organa i rukovodstva banke da upravljaju rizicima u poslovanju banke,- efikasnosti sistema interne kontrole u banci,- efikasnosti organa i rukovodstva banke u otklanjanju ranije utvrđenih nepravilnosti u po-

slovanju banke,- stepena saradnje rukovodstva banke sa ovlašćenim kontrolorima tokom kontrole banke;

4. ocjene stepena uticaja utvrđenih nepravilnosti na finansijsku disciplinu, sigurnost i stabilnost funkcionisanja bankarskog sistema.

Tokom 2016. godine, u skladu sa Planom kontrola, u 12 banaka izvršeno je 12 redovnih, neposrednih kontrola, od kojih deset ciljnih i dvije sveobuhvatne. Dodatno, izvršene su i dvije vanredne ciljne ne-posredne kontrole banaka, kojima su bile obuhvaćene dvije banke.

Kako bi se očuvala i unaprijedila stabilnost bankarskog sektora, u skladu sa kontrolom na bazi rizika, tokom 2016. godine izvršene su dvije sveobuhvatne kontrole, dok je kod ciljnih kontrola fokus bio na kontrolama adekvatnosti kapitala, kreditnog rizika, prihoda, likvidnosti, usklađenosti poslovanja sa propisima sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Vršenjem ciljnih kontrola nastavljeno je jačanje efikasnosti kontrole i razvoj koncepta supervizije na bazi rizika, sa dominantnom ulogom portfolio menadžment pristupa u superviziji banaka. Kontrola bankarskog sektora bila je usmjerena na kontrolu banaka sa stanovišta procjene rizičnih područja.

Tokom 2016. godine izvršene su i ciljne neposredne kontrole Addiko Banke i pravnog lica Heta doo, u svrhu vršenja nadzora nad primjenom Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o konverziji kredita u švajcarskim francima CHF u eure EUR. Takođe, izvršene su i tri vanredne, ciljne, posredne kontrole banaka. Predmet kontola su bile Zapad banka, Atlas banka i NLB banka.

U tom pravcu, Centralna banka je tokom 2016. godine zbog utvrđenih nepravilnosti u poslovanju, prema šest banaka preduzimala mjere za otklanjanje nepravilnosti u radu, i to za dvije banke u formi rješenja, za četiri banke u formi pisanog upozorenja i za jednu banku u formi sporazuma.

37



Pored aktivosti na posrednoj i neposrednoj kontroli banaka, Sektor za kontrolu izvršio je i jednu ciljnu neposrednu kontrolu mikrofinansijske institucije. Takođe je izvršena i vanredna ciljna neposredna kontrola jedne plate institucije.

U cilju postizanja efikasnije kontrole i podizanja nivoa specifičnih znanja, kontrolori Centralne banke su tokom 2016. godine prisustvovali i učestvovali u radu supervizorskih koledža koji su organizovani za članice OTP Grupe, NLB Grupe, Hypo Grupe (Addiko od jula 2016.godine) i Grupe Komercijalne banke. Naime, tokom 2016. godine Centralna banka Mađarske kao home supervizor organizovala dva supervizorska koledža za host supervizore banaka članica OTP Grupe. Takođe, održana su i dva supervizorska koledža za članice Addiko Grupe u organizaciji Austrian Financial Market Authority (FMA), kao home supervizora. Banka Slovenije, kao home supervisor organizovala je jedan supervi-zorski koledž za host supervizore banaka članica NLB Grupe. Takođe, Narodna banka Srbije kao home supervizor organizovala je jedan supervizorski koledž tokom 2016. godine za host supervizore banaka članica Grupe Komercijalne banke.

U postupku redovnih neposrednih kontrola kod banaka izvršena je provjera usklađenosti poslovanja banaka u oblasti platnog prometa. Kontrolama je obuhvaćeno 9 banaka u sistemu. Dodatno, izvršene su dvije vanredne ciljne neposredne kontrole banaka kojim su obuhvaćene dvije banke. U pojedinim slučajevima utvrđene su manje nepravilnosti koje su otklonjene u toku postupka kontrole.

Usklađenost poslovanja sa propisima – Tokom 2016. godine Centralna banka je sprovodila kontrole upravljanja rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma u bankama, mikrokreditnim finansij-skim institucijama i platnim institucijama. Takođe, CBCG je tokom 2016. godine učestvovala u odbra-ni tri izvještaja o usklađenosti, nakon 4. Kruga evaluacije mjera iz oblasti sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma pred Komitetom eksperata za procjenu mjera protiv pranja novca i finansiranja terorizma Savjeta Evrope (MONEYVAL). Pored toga, pripremljen je Nacrt Smjernica za izradu analize i faktora rizika radi sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma kod banaka i finansijskih in-stitucija, kao i praćenje sprovođenja mjera iz Akcionog plana za 2016. godinu, koji je donijet uz Strate-giju za prevenciju i suzbijanje terorizma, pranja novca i finansiranja terorizma za period 2015 −2018. godine.

U 2016. godini izvršeno je ukupno 10 kontrola banaka, te jedna kontrola mikrokreditne finansijske institucije i jedna kontrola platne institucije.

Banke, mikrofinansijske institucije i platne institucije obveznici su po Zakonu o sprječavanju pranja novca i finansiranja terorizma sa velikim brojem obaveza u procesu upravljanja rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma, koje u osnovi obuhvataju:

• identifikaciju rizika, procjenu rizika i preduzimanje radnji za umanjenje rizika od pranja novca i finansiranja terorizma;

• utvrđivanje identiteta klijenta i provjeru identiteta klijenta na osnovu vjerodostojnih, nezavi-snih i objektivnih izvora i praćenje poslovanja klijenta;

• dostavljanje informacija, podatka i dokumentacije organu uprave nadležnom za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma;

• imenovanje ovlašćenog lica za sprovođenje mjera otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finan-siranja terorizma i njegovog zamjenika i obezbjeđivanje uslova za njihov rad;

• organizovanje stručnog usavršavanja zaposlenih;

38


• pripremu i redovno inoviranje liste indikatora za prepoznavanje sumnjivih klijenata i transak-cija;

• vođenje evidencije i obezbjeđivanje zaštite i čuvanja podataka i dokumentacije pribavljene u skladu sa ovim zakonom i dr.

Navedene aktivnosti banke preduzimaju u cilju smanjenja mogućnosti da budu zloupotrijebljene u svrhu pranja novca i finansiranja terorizma, jer banke kao najveći dio finansijskog sistema u Crnoj Gori imaju značajnu ulogu u sistemu sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma.

U pojedinačnim slučajevima utvrđene su manje nepravilnosti u sprovođenju Zakona o sprječavanju pranja novca i finansiranja terorizma, međutim, generalno posmatrano, banke i druge finansijske in-stitucije pod nadzorom Centralne banke imaju uspostavljene sisteme za upravljanje rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma, koji funkcionišu na zadovoljavajućem nivou.

U okviru aktivnosti sprječavanja finansiranja terorizma Centralna banka je redovno obavještavala banke, mikrokreditne finansijske institucije i platne institucije o indikatorima za prepoznavanje fi-nansiranja terorizma.

U dijelu poslova koji se odnose na sprječavanje pranja novca i terorizma, Centralna banka je učestvo-vala u sljedećim projektima:

• Projekat za borbu protiv računarskog kriminala „iProceeds“ − dio koji se odnosi na pranje nov-ca povezano s novim tehnologijama;

• Projekat „Horizontalna podršaka zapadnom Balkanu u borbi protiv privrednog kriminala“ i primjena Preporuke 6 − Ciljane finansijske sankcije vezane za terorizam i finansiranje teroriz-ma, Radne grupe za finansijske mjere u borbi protiv pranja novca i finansiranja terorizma (eng. Financial Action Task Force - FATF);

• Projekat „EUROPOL“ − Podrška Evropske unije u vladavini prava, uključujući i primjenu među-narodnih standarda iz oblasti sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma u Crnoj Gori.

Pomenuti projekti realizuju se uz finansijsku podršku Evropske unije i Savjeta Evrope.

U 2016. godini izvršeno je revidiranje Programa pristupanja Crne Gore EU−Pregovaračko poglavlje 4. Sloboda kretanja kapitala u dijelu koji se odnosi na sprječavanje pranja novca i finansiranja terorizma, iz domena Centralne banke.

Nadzor potrošačkog kreditiranja – Centralna banka ostvaruje funkciju nadzora nad potrošačkim kreditiranjem na osnovu ovlašćenja povjerenih Zakonom o potrošačkim kreditima,21 kroz kontrolu usklađenosti poslovanja banaka i mikrokreditnih finansijskih institucija kojima je Centralna banka izdala dozvolu za rad, kao i kroz postupanje po dostavljenim prigovorima korisnika ovih usluga.

Centralna banka je u postupku neposredne kontrole, u skladu sa Zakonom o bankama, kod tri banke ustanovila da je kod usklađenosti poslovanja sa odredbama Zakona o potrošačkim kreditima potreb-no poboljšanje, i to u pogledu:

21 „Sl.list Crne Gore“, br. 35/13.

39



• nivoa informisanosti potrošača u predugovornoj fazi,• bitnih elemenata ugovora,• obračuna i iskazivanja EKS, uređenih Odlukom o jedinstvenom načinu obračuna i iskazivanja

efektivne kamatne stope na kredite i depozite („Sl. list CG“, br. 51/13 i 52/14).

U vezi s tim, Centralna banka je naložila otklanjanje utvrđenih nepravilnosti i preduzela aktivnosti u cilju pokretanja prekršajnih postupaka protiv banaka i odgovornih lica u njima pred nadležnim su-dom za prekršaje.

Takođe, kontinuiranim nadzorom sadržaja oglasnih poruka o kreditnim proizvodima kreiranim od strane banaka (koje se putem sredstava javnog informisanja i internet stranica pružaju potrošačima), Centralna banka je identifikovala kršenja odredbi Zakona o potrošačkim kreditima i protiv tri banke i odgovornih lica u njima pokrenula prekršajne postupake pred nadležnim sudom za prekršaje. Razmo-treno je, i u skladu sa ovlašćenjima Centralne banke reagovano na 20 prigovora potrošača koji nijesu bili zadovoljni pruženim uslugama banaka.

Centralna banka aktivno učestvuje u radu Savjeta za zaštitu potrošača i kreiranju Akcionog plana realizacije Nacionalnog programa zaštite potrošača za period 2015−2016. godine, kao i u radu pre-govaračkih struktura za pristupanje EU vezano za 28. pregovaračko poglavlje − Zaštita potrošača i zdravlja, čime se značajno doprinosi daljem unapređivanju kvaliteta zaštite potrošača.

Kontrola operativnog rizika – Centralna banka je u 2016. godini sprovodila direktne i indirektne procjene kvaliteta politika, procesa i sistema koji se odnose na upravljanje operativnim rizikom u ban-kama. U kontinuiranom nadzoru vršene su provjere usklađenosti, provjeravano je da li uspostavljeni sistemi upravljanja operativnim rizikom odgovaraju veličini banaka, složenosti njihovih proizvoda i usluga i definisanoj sklonosti ka preuzimanju operativnih rizika u poslovanju.

Kontrola upravljanja operativnim rizikom realizovana je kroz nadzornu i savjetodavnu ulogu Central-ne banke, nadgledanjem i ocjenjivanjem nedavnih aktivnosti banaka na ovom polju, kao i planova za buduća unapređenja.

Regulatorni minimum koji banke moraju ispuniti po pitanjima kvaliteta sistema upravljanja operativ-nim rizikom, upravljanja informacionim sistemom i upravljanja kontinuitetom poslovanja definisan je u Zakonu o bankama i Odluci o minimalnim standardima za upravljanje operativnim rizkikom. Kontrolama Centralne banke vršena je provjera usklađenosti poslovanja banaka u ovim oblastima u skladu sa regulativom i standardima dobre prakse. Prilikom vršenja kontrole i davanja preporuka, pored regulative kontrola se pozivala i na sljedeće standarde: BCBS dokumenta, ISO 31000, ISO 27005, ISO 22301.

Sve kontrolisane banke su za potrebe proaktivne identifikacije i procjene operativnih rizika koristile alate kao što su RSA (Samoprocjena rizika) ili RCSA (Samoprocjena kontrola i rizika). Većina banaka, ali ne i sve, koristile su KRI (Ključne indikatore rizika) za kontinuirano praćenje nivoa odabranih ri-zika. Nekoliko banaka kontinuirano je analiziralo raspoložive podatke o gubicima nastalim u drugim finansijskim institucijama (eksterni podaci), kako bi preduzele aktivnosti na prilagođavanju načina sopstvenog poslovanja (gdje je to potrebno) a u cilju sprječavanja potencijalnih gubitaka. Takođe, ne-zavisna interna revizija je u svim bankama identifikovala i procijenila veliki broj operativnih rizika. Centralna banka je podatke dobijene korišćenjem navedenih alata koristila za sagledavanje rizičnog

40


profila banaka, ocjenu kvaliteta i stepena primjene internih akata kod banaka, ocjenu stepena razumi-jevanja procesa upravljanja operativnim rizikom od strane zaposlenih u bankama i slično.

Sve banke vrše prikupljanje podataka o događajima operativnog rizika koji su rezultirali gubitkom po banku. Banke ove podatke koriste za potrebe ad-hoc i redovnog izvještavanja, provjeru prekoračenja tolerancije prema operativnom riziku, bolje sagledavanje rizičnog profila, efikasnosti sistema internih kontrola i reaktivnu identifikaciju rizika. Banke po hitnom postupku izvještavaju Centralnu banku o svim gubicima koji su proistekli iz operativnog rizika, a koji prelaze 1% sopstvenih sredstava banke. O ostalim gubicima po osnovu operativnog rizika Centralna banka se informiše tokom neposrednih kontrola banaka. Centralna banka je u postupcima kontrole upoređivala interne podatke o gubici-ma sa podacima dobijenim proaktivnom identifikacijom rizika, kako bi ocijenila kvalitet vršenja oba procesa u bankama i stekla uvid u njihov rizični profil i kvalitet njihovih sistema internih kontrola. Takođe, Centralna banka je u postupcima kontrole provjeravala kvalitet internih podataka i davala preporuke za unapređenje procesa njihovog prikupljanja.

Banke su nastojale da dodatno unaprijede sigurnost poslovnog abijenta i obezbijede adekvatne uslove rada u cilju bolje zaštite ljudi, podataka, sistema i drugih resursa od uticaja fizičkih i sajber prijetnji. Sve kontrolisane banke imale su definisan plan za vanredne situacije koji bi koristile u cilju obezbje-đivanja svog kontinuiranog rada u slučaju nastanka ozbiljnih poremećaja u poslovanju, uzrokovanih situacijama koje su van kontrole banke kao što su zemljotres, požar i slično.

Kontrola kreditnog rizika – Banke su i u 2016. godini nastavile sa aktivnostima na upravljanju kre-ditnim rizikom. Prema smanjenju učešća nekvalitetnih kredita u ukupnim kreditima, padu kamatnih stopa i blagom rastu kreditne aktivnosti, može se zaključiti da su banke adekvatno upravljale rizikom, i da je on bio umjeren. U sklopu implementacije preporuka FSAP misije za ublažavanje rizika u fi-nansjiskom sistemu, Centralna banka je radila na unapređenju upravljanja nekvalitetnom aktivnom i ograničavanju rizika koncentracije. U planu je uvođenje Međunarodnog standarda finansijskog izvje-štavaja (MSFI) 9 kroz izradu novih zakona iz oblasti bankarskog sektora (2018. godine), čija je pripre-ma u toku, što bi trebalo da rezultira strožijim praksama rezervisanja.

Napori banaka na smanjenju nekvalitenih kredita evidentni su u poslovanju gotovo svih banaka u sistemu. Udio nekvalitetnih kredita u ukupnim kreditima značajno je niži (10,29%) nego na kraju 2015. godine kada su iznosili 12,57%. Smanjenje nekvalitetnih kredita rezultat je prudencione politike Centralne banke i aktivnosti banaka u nekoliko pravaca. Prodaja potraživanja faktoring kompanija-ma, zatim efikasnija naplata postojećih kredita, ali isto tako i snažne aktivnosti na odobravanju novih kredita, rezultirali su povećanjem kvaliteta ukupnog kreditnog portfolija banaka. Okvir za dobrovolj-no restrukturiranje dugova po kreditima banaka − Podgorički pristup − biće unaprijeđen izmjena-ma Zakona o sporazumnom finansijskom restrukturiranju dugova prema finansijskim institucijama, kroz uključivanje više kategorija NPL-ova i pružanje većih podsticaja za učestvovanje u programu. Primjena ovog Zakona biće produžena do maja 2018. godine. Međutim, nivo loših kredita na kraju 2016. godine, iako u granicama relativno umjerenog rizika, i dalje zahtijeva oprez i kontrolu ranjivosti, kako bi preuzeti rizik bio adekvatno tretiran.

Banke su bile likvidne i imale su dovoljno sredstava za plasmane. Ukupna aktiva banaka u Crnoj Gori, na dan 31.12. 2016. godine iznosila je 3.790 miliona eura i u odnosu na kraj 2015. godine bilježi rast od 9,2% (318 miliona eura), dok je kvalitet aktive poboljšan. Kreditnom riziku izložene su sve pozicije

41



bilansne aktive i vanbilansa, a neke od njih su zabilježile značajan rast (novčana sredstva i depoziti kod centralnih banaka za 24,7%, i hartije od vrijednosti za 29,6%).

Kreditna aktivnost banaka, na agregatnom nivou u 2016. godini zabilježila je rast. U potrazi za prino-som na plasmane, uz istovremeno nastojanje da se izbjegne rizik od kreditiranja segmentata privrede i stanovništva većeg rizičnog profila, banke su tokom 2016. godine plasirale sredstva kod inobanaka i ulagale u hartije od vrijednosti, najvećim dijelom državne i korporativne obveznice. U istom peri-odu kreditna aktivnost banaka bilježi umjereni rast. Na godišnjem nivou ukupni krediti porasli su za 1,3%. Zabilježen je značajniji rast kreditiranja stanovništva (10,5%), dok je rast kredita odobrenih privredi iznosio 2,8%.

Posljednjih nekoliko godina bankarski sektor bilježi ekspanziju kroz ulazak novih učesnika na crno-gorsko bankarsko tržište, a postoje i interesovanja za prodaje i kupovine nekih crnogorskih banaka. S druge strane, nekoliko banaka pokazuje ranjivosti u poslovanju i slabosti menadžmenta u rješavanju problema poslovanja nastalih nakon izbijanja krize 2008. godine.

Bankarski sistem povećan je za jednu novu banku koja je tokom 2016. godine počela sa radom, što je uticalo na smanjenje koncentracije i rast tržišne konkurencije.

Posmatrano prema tržišnom učešću, shodno važećoj metodologiji (preko 10% učešća u ukupnoj ak-tivi) na crnogorskom tržištu posluje pet sistemski značajnih banaka. Centralna banka je pripremila novu Metodologiju za utvrđivanje ostalih sistemski važnih banaka po uzoru na EBA smjernice koja će na drugačiji način tretirati sistemski važne institucije i koja će biti u primjeni tokom 2017. godine. Koncentracija banaka, posmatrana prema tržišnom učešću, smanjena je tokom 2016. u odnosu na prethodnu godinu (tabela 2.3).

Tabela 2.3

Koncentracija banaka, u %

31. 12. 2015. 31. 12. 2016.

Aktiva Krediti Aktiva Krediti

jedna banka 16,9 16,9 15,7 13,3

tri banke 43,4 44,9 40,1 41,71

pet banaka 65,9 65,2 63,29 64,47

sedam banaka 82,8 81,5 80,05 81,42

Kao rezultat realizacije bankarskih poslova u 2016. godini, struktura aktive banaka promijenjena je na agregatnom nivou u odnosu na 2015. godinu. Iako je došlo do rasta bruto kredita (1,3%), ispravke su na godišnjem nivou niže za 4% (tabela 2.4).

42


Tabela 2.4

Struktura aktive 31. 12. 2015 − 31. 12. 2016.

AKTIVA

Stanje Struktura Promjena

XII 2016. XII 2015. XII 2016. XII 2015. XII 2016-XII 2015.

XII 2016.XII 2015.

000 eura % 000 eura %

1. Novčana sredstva i računi depozita kod centralnih banaka 798.157 639.973 21.05 18,43 158.184 24,72

2. Krediti 2.415.822 2.385.583 63,74 68,72 30.239 1,27

2.1. Ispravka vrijednosti kredita 138.457 143.678 3,65 4.14 -5.221 -3.63

2.2. Neto krediti 2.277.365 2.241.905 60,0 64,5 36.341 1,6

3. Hartije od vrijednosti 460.879 355.490 12.16 10,24 105.389 29,65

4. Derivativna finansijka sredstva 0 0 0,0 0,0 0 0

4. Ostala aktiva 300.739 238.284 7,93 6,85 62.455 26,21

5. Ispravka vrijednosti ostale aktive 46.884 4.068 1,2 0,2 42.816 1052,5

6. UKUPNO AKTIVA 3.790.256 3.471.584 100,0 100,0 318.672 9,18

Nekvalitetna aktiva (C, D i E) na nivou bankarskog sistema na kraju 2016. godine iznosila je 309,2 miliona eura, što predstavlja 8,2% ukupne aktive. U odnosu na kraj prethodne godine i ovaj indikator pokazuje smanjenje kreditnog rizika i bilježi pad od 52,4 miliona eura ili 14,5% (tabela 2.5).

Tabela 2.5

Ključni koeficijenti kvaliteta aktive 31. 12. 2015 − 31. 12. 2016.

Vrijednosti, u 000 eura 31. 12. 2015. 31. 12. 2016.

Ukupna aktiva 3.471.584 3.790.256

Krediti 2.385.583 2.415.822

Nekvalitetna aktiva (C, D i E) 361.619 309.239

Nekvalitetni krediti (C, D i E) 299.877 248.646

Krediti koji kasne preko 30 dana 351.076 270.090

Krediti koji kasne preko 90 dana 259.611 202.645

Pokazatelji kvaliteta aktive, u %

Nekvalitetna aktiva/ukupna aktiva 10,42 8,16

Nekvalitetni krediti/ukupni krediti 12,57 10,29

Krediti koji kasne preko 30 dana/ukupni krediti 14,71 11,18

Krediti koji kasne preko 90 dana/ukupni krediti 10,88 8,39

Kritikovani krediti (B, C, D i E) iznosili su 708,8 miliona eura, a njihovo učešće u ukupnim kreditima iznosilo je 33,2%. Posmatrano pojedinačno, rast ostvaruju krediti klasifikovani u kategorije B i D, dok ostale kategorije bilježe pad.

Nekvalitetni krediti na kraju 2016. godine iznosili su 248,6 miliona eura i bilježe godišnji pad od 17,08%, dok je učešće nekvalitetnih u ukupnim kreditima niže za 2,3 p.p.

43



Ročna usklađenost plasmana i izvora u 2016. godini bilježi poboljšanje u odnosu na prethodni peri-od. Posmatrano po ročnosti kredita, na kraju 2016. godine u ukupno odobrenim kreditima, 70,6% se odnosilo na kredite koji su odobreni sa rokom otplate preko tri godine, 14,1% čine krediti odobreni od jedne do tri godine, 11,1% se odnosi na kredite odobrene od tri mjeseca do jedne godine, dok krediti odobreni do tri mjeseca učestvuju sa 4,2%. U ukupnoj strukturi kredita, dugoročni krediti učestvuju sa 84,7%, a kratkoročni sa 15,3%.

Posmatrajući strukturu ukupnih kredita po sek-torima na kraju 2016. godine, dominantno uče-šće od 42,1% zabilježili su krediti odobreni sta-novništvu, zatim slijede krediti odobreni privre-di koji su iznosili 984,2 miliona eura ili 40,7%22, krediti finansijskim institucijama sa 10,1%, kre-diti Opštoj vladi sa 4,9%, dok se preostalih 2,1 % ukupnih kredita odnosilo na ostale sektore i nevladine i druge neprofitne organizacije (gra-fik 2.3). Godišnji rast kredita bilježe svi sektori, a posebno je značajan rast kredita odobrenih privredi 3%, stanovništvu 10,5% i Opštoj Vladi 16,8%. Pad je zabilježen samo kod kredita odo-brenih finansijskim institucijama, 28,7%.

Namjenska struktura kredita pokazuje da je naj-veći dio odobren za gotovinske nenamjenske kre-dite 24,8%. U strukturi kredita po namjeni preko 10% učešća ostvaruju još i krediti za likvidnost sa 17,8%, stambeni krediti sa 15,4% i kategorija ostalo sa 15,1%.

Ukupno odobreni krediti fizičkim licima na kra-ju 2016. godine iznose 1.018 miliona eura, i u od-nosu na kraj prethodne godine ostvaruju rast od 96,7 miliona eura ili 10,5%.

U ukupno odobrenim kreditima fizičkim lici-ma, namjenski krediti čine 40,3%, gotovinski − nenamjenski krediti 52,2%, hipotekarni kre-diti 5,4%, kreditne kartice 1,9% i poslovi lizinga 0,2%. U odnosu na kraj 2015. godine smanjeno je učešće namjenskih kredita, a povećano učešće gotovinskih nenamjenskih kredita za 9,7 p.p. od-nosno 10,16 p.p., redom.

U strukturi namjenskih kredita stanovništva, najveći dio odnosio se na stambene kredite i kredite za adaptaciju stambenog ili poslovnog prostora koji su činili 87,8% namjenskih kredita (grafik 2.4).

22 Krediti odobreni stanovništvu i privredi odnose se na rezidente i nerezidente.

Struktura ukupnih kredita po sektorima na dan 31. 12. 2016.

Struktura kredita stanovništvu po namjeni na dan 31. 12. 2016.

Grafik 2.3

Grafik 2.4

44


Na kredite odobrene kao kategorija „ostalo“ odnosilo se 11% namjenski kredita, a na kredite za kupo-vinu robe široke potrošnje odnosilo se 1,2% namjenskih kredita.

Ukupni bruto restrukturirani krediti na kraju 2016. godine iznose 243,8 miliona eura i čine 11,42% kredita (tabela 2.6). U ukupnim restrukturiranim kreditima najveće učešće imaju krediti za produ-ženje otplate za glavnicu ili kamatu u iznosu od 100,2 miliona eura ili 41,2%. Tri banke imaju najveći iznos restrukturiranih kredita, ukupno 50,7%. Posmatrano u odnosu na isti period prethodne godine, ukupni bruto restrukturirani krediti bilježe pad od 50,8 miliona eura ili 17,2%.

Tabela 2.6

Restrukturirani krediti i potraživanja 31. 12. 2015 − 31. 12. 2016.

Produženje otplate za glavnicu ili

kamatu

Smanjenje kamatne stope na odobreni

kredit

Preuzeta potraživanja

dužnika prema trećem licu na ime potpune ili djelimične

naplate kredita

Smanjenje iznosa duga, glavnice ili

kamate

Kapitalizovanje kamate

po kreditu odobrenom

dužniku

Zamjena postojećeg

novim kreditom

Ostale pogodnosti

koje olakšavaju finansijsku

poziciju dužnika

Ukupno31.12.2016.

U milionima EUR 100,2 15,4 4,4 0,1 8,2 48,5 66,7 243,8

Učešće u ukupnim restrukturiranim kreditima, u %

41,20 6,35 1,80 0.04 3,36 19,89 27,36 100,0

Ukupna vanbilansna izloženost banaka na kraju 2016. godine iznosi 7,7 milijardi eura. Od navedenog iznosa svega 505 miliona eura ili 13,3% ukupne aktive odnosi se na vanbilans banaka na koji se izdva-jaju rezervacije za potencijalne gubitke i odnose se na date kreditne obligacije, izdate garancije i akre-ditive. Preostali iznos odnosi se na stavke vanbilansa na koje se ne izdvajaju rezerve, a koje obuhvataju: komisione poslove, sredstva obezbjeđenja, kreditne obligacije, ugovore o derivatima itd. Na visinu ukupne vanbilansne izloženosti banaka najveći uticaj izvršilo je uključivanje sredstava obezbjeđenja. U odnosu na kraj 2015. godine vanbilansne izloženosti bilježe pad od 1.832 miliona eura ili 19,26%. Rezerve po vanbilansnim izloženostima banaka na 31. 12. 2016. godine iznose 7,9 miliona eura.

Pokazatelj ispravka vrijednosti za kreditne gubitke (po svim klasama kredita) na kraju 2016. godine iznosi 135,8 miliona eura, i čini 5,7% ukupnih kredita. Ispravka vrijednosti za kreditne gubitke po nekvalitetnim CDE kreditima pokriva 41,26% ovih kredita.

Kontrola rizika likvidnosti – Tokom 2015. godine sve banke u sistemu poslovale su u skladu sa limi-tima koji su propisani regulativom Centralne banke, a odnose se na minimalne standarde koje banke moraju poštovati u oblasti upravljanja rizikom likvidnosti. Rizik likvidnosti u 2016. godini pokazuje opadajući trend.

Na kraju 2016. godine likvidna aktiva banaka iznosila je 929,6 miliona eura i predstavljala je 24,53% ukupne aktive (grafik 2.5). U odnosu na isti period prethodne godine, likvidna aktiva bilježi značajan rast u iznosu od 69,4 miliona eura, odnosno 8,07%. Učešće likvidne aktive u ukupnoj aktivi bilo je na približno istom nivou kao na kraju 2015. godine.

45



Posmatrajući strukturu likvidne aktive, uočava se da najveće učešće u njoj imaju sredstva na obračun-skim računima banaka koja čine 46% likvidne aktive (grafik 2.6). Sredstva obavezne rezerve koja su bankama raspoloživa za likvidnost čine 14% ukupne likvidne aktive.

Tokom 2016. godine, svi dnevni i dekadni pokazatelji likvidnosti kretali su se iznad regulativom pro-pisanih minimalnih pokazatelja likvidnosti.

Ukupni depoziti na kraju 2016. godine iznosili su 2.872 miliona eura i činili su 75,8% ukupne pasive banaka (tabela 2.7). Ukupni depoziti u odnosu na kraj 2015. godine povećani su za 246,7 miliona eura (9,4%).

Tabela 2.7

Struktura pasive bankarskog sistema 31. 12. 2015 − 31. 12. 2016.

PASIVAStanje Struktura Promjena

XII 2016. XII 2015. XII 2016. XII 2015. XII 2016- XII 2015.

XII 2016.XII 2015.

1. Depoziti 2.871.677 2.624.977 75,8 75,6 246.700 9,4

1.1. Depoziti po viđenju 1.595.762 1.322.898 42,1 38,1 272.864 20,6

1.2. Oročeni depoziti 1.259.234 1.285.613 33,2 37 -26.379 -2,1

1.3. Sredstva na escrow računu 16.681 16.466 0,4 0,5 215 1,3

2. Pozajmice 308.969 260.300 8,2 7,5 48.669 18,7

3. Emitovane hartije od vrijednosti 0 15.029 0,0 0,4 -15.029 -100

4. Ostale obaveze 122.428 109.564 3,2 3,2 12.864 11,7

5. Ukupan kapital 487.182 461.714 12,9 13,3 25.468 5,5

6. UKUPNO PASIVA 3.790.256 3.471.584 100 100 318.672 9,2

Kretanje likvidnih sredstava i sredstava na računima kod ino banaka (po viđenju) na kraju

mjeseca u periodu od 31. 12. 2015 – 31. 12. 2016. godine, 000 eura

Struktura likvidne aktive na dan 31. 12. 2016. godine


46


Depoziti fizičkih i pravnih lica bilježili su rast i tokom 2016. godine (grafik 2.7). U odnosu na kraj 2015. godine depoziti fizičkih lica porasli su za 94,3 miliona eura, odnosno za 6,55%, a depoziti pravnih lica za 152,4 miliona eura, odnosno za 12,86%.

U ukupnim depozitima u sistemu na kraju 2016. godine, veće učešće imaju depoziti fizičkih lica od depozita pravnih lica, a njihovo učešće u ukupnim depozitima, posmatrano na kraju mjeseca u toku 2016. godine, nije se značajnije mijenjalo i bilo je veće od 52%.

Rast ukupnih depozita u odnosu na kraj 2015. godine, ako se posmatra samo ročna struktura depozi-ta, određen je uglavnom rastom depozita po viđenju (grafik 2.8). Oni su porasli za 272,9 miliona eura (20,63%), dok su oročeni depoziti smanjeni za 26,4 miliona eura (2,1%). U ukupnim depozitima veće učešće na kraju 2016. godine imaju depoziti po viđenju (55,57%).

Učešće oročenih depozita u ukupnim depozitima u odnosu na kraj prethodne godine je smanjeno (tabela 2.8), što je posljedica smanjenja depozita oročenih preko godinu dana, koji bilježe pad od 137,4 miliona eura, odnosno 20,1%. Međutim, depoziti oročeni do godinu dana su porasli za 97,7 miliona eura, odnosno za 21,1%.

Kretanje depozita po nosiocima (na kraju mjeseca) u periodu od 31. 12. 2015 –

31. 12. 2016. godine, 000 eura

Kretanje depozita po ročnosti u periodu od 31. 12. 2015 – 31. 12. 2016. godine, 000 eura


47



Tabela 2.8

Struktura i trend depozita po ročnosti, 000 eura

31. 12. 2016. % 31. 12. 2015. %Nominalna

razlika (2016-2015)

Stopa rasta 2016/2015.

(u %)

Sredstva na escrow računima 16.681 0,58 16.466 0,63 215 1,3

Depoziti po viđenju 1.595.762 55,57 1.322.898 50,40 272.864 20,6

Depoziti do tri mjeseca 52.157 1,82 46.440 1,77 5.717 12,3

Depoziti do godinu dana 559.845 19,49 462.158 17,61 97.687 21,1

Depoziti do tri godine 546.802 19,04 684.190 26,06 -137.388 -20,1

Depoziti preko tri godine 100.430 3,50 92.825 3,54 7.605 8,2

Ukupni depoziti (uključujući sredstva na escrow računima) 2.871.677 100 2.624.977 100 246.710 9,4

Ukupne pozajmice na kraju 2016. godine iznose 309 miliona eura i čine 8,2% ukupne pasive banaka (tabela 2.9). U odnosu na isti period prethodne godine, ukupne pozajmice povećane su za 48,7 mili-ona eura (18,7%). U odnosu na kraj prethodne godine, banke su smanjile zaduženje prema matičnim bankama za 22,6 miliona eura (42,4%), dok je zaduženje prema drugim članovima bankarske grupe povećano za 63,1 miliona eura. Pozajmice od Vlade imale su rastući trend u posmatranom periodu.23

Tabela 2.9

Pregled pozajmica na kraju kvartala (31. 12. 2015 – 31. 12 .2016. godine), 000 eura

31. 12. 2016. 30. 09. 2016. 30. 06. 2016. 31. 03. 2016. 31. 12. 2015.

Ukupne pozajmice 308.969 272.790 277.130 251.133 260.301

Pozajmice od matične banke i drugih članova bankarske grupe 105.613 78.125 81.667 57.386 65.085

Pozajmice od Vlade 98.609 86.559 85.391 84.091 82.836

Izvještaj o ročnoj usklađenosti aktive i pasive na dan 31. 12. 2016. godine pokazuje postojanje negativ-nih kumulativnih gepova za period do 365 dana. Ukupni kumulativni gep je pozitivan i iznosi 584,8 miliona eura, odnosno 17,81% ukupnih izvora sredstava.

Kontrola tržišnih rizika − Tržišni rizici nijesu izraženi u bankarskom sistemu Crne Gore. Osjetljivost aktive i pasive na promjenu kamatnih stopa na agregatnom nivou nije značajno izražena. Na agregat-nom nivou svi kumulativni gepovi su negativni. Najveći kumulativni gep je u periodu od 181 do 365 dana i iznosi 759,6 miliona eura. Ukupni kumulativni gep je negativan i iznosi 97,8 miliona eura, od-nosno čini 0,48% ukupne aktive.

Izvještaj o poziciji u drugim valutama na dan 31. 12. 2016. godine pokazuje da je, na agregatnom nivou najveća pojedinačna otvorena devizna pozicija neto duga pozicija u USD, koja iznosi svega 4,9 miliona eura (1,47% osnovnog kapitala posmatrane banke). Agregatno stanje u svim stranim valutama je po-zitivno i iznosi 5,6 miliona eura (1,69% osnovnog kapitala).

23 Pozajmice banaka od Vlade odnose se na projekat „1000+ stanova“ i na kreditne linije koje se finansiraju preko Investi-ciono razvojnog fonda (IRF). Na pozajmice banaka preko IRF otpada 93% ukupnih pozajmica banaka od Vlade.

48


Izloženost cjenovnom riziku zanemarljivo je mala.

2.2.1.2.2. Promjena regulatornog okvira

Aktivnosti Centralne banke po pitanju izmjena postojećeg regulatornog okvira i tokom 2016. godine su u najvećoj mjeri bile uslovljene pregovaračkom pozicijom Crne Gore u procesu pristupanja Evrop-skoj uniji. U tom smislu, pozicijom za poglavlje 9 –Finansijske usluge, koju je utvrdila Vlada Crne Gore u oktobru 2014. godine, definisan je između ostalog, i set zakonskih i podzakonskih akata koje je Centralna banka dužna da priprema ili usvoji u periodu do kraja 2017. godine.

Tokom 2016. godine Centralna banka je realizovala dio ovih aktivnosti uz manja odstupanja od rokova predviđenih planom Vlade Crne Gore, koji je utvrđen u skladu sa Programom pristupanja Crne Gore EU za period 2017−2018. godine. Odstupanja od rokova bila su uslovljena kašnjenjem sa realizacijom Twining projekta Support to Regulation of Financial Services, predviđenog IPA Godišnjim akcionim programom za Crnu Goru, kroz čiju implementaciju je predviđena izrada seta navedenih zakonskih i podzakonskih akata. To je rezultiralo izmjenama u predviđenoj dinamici izrade i usvajanja novog Za-kona o bankama, a samim tim i većeg broja podzakonskih akata za sprovođenje tog zakona, kojima bi bile implementirane Direktiva 2013/36 EU o pristupanju djelatnosti kreditnih institucija i bonitetnom nadzoru nad kreditnim institucijama i investicionim društvima i Regulativa br. 575/2013 EU o bonitet-nim zahtjevima za kreditne institucije i investiciona društva.

Usljed ovih okolnosti, tokom 2016. godine aktivnosti Centralne banke bile su usmjerene prvenstveno na usklađivanje domaće regulative sa propisima Evropske unije čija izrada nije obuhvaćena pome-nutim Twining projektom. U tom cilju intenzivirane su aktivnosti na pripremi Zakona o oporavku i sanaciji banaka i Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o bankama kojima će biti implementirana Direktiva 2014/59 EU o uspostavljanju okvira za oporavak i sanaciju kreditnih institucija i investicionih društava. Izmjenama ovih zakona obezbijediće se regulisanje uslova i metoda sanacije banaka od si-stemskog značaja (odnosno pravila, postupaka i instrumenata za sanaciju banaka, ovlašćenja i zadata-ka sanacionog tijela, osnivanje sanacionog fonda i finansiranje, korišćenje novca iz fonda i upravljanje tim novcem) i obezbijediti uslovi za jačanje stabilnosti finansijskog sistema u slučajevima nastanka problema kod tih banaka.

Pored toga, realizovane su pripremne aktivnosti na izradi Zakona o finansijskom lizingu, faktoringu, mikrokreditiranju i kreditno−garantnim poslovima, čijim usvajanjem će biti stvoreni uslovi za dalje razvijanje ovog segmenta finansijskih usluga, kao i za unapređenje zaštite potrošača korisnika usluga koje pružaju ove finansijske institucije.

Centralna banka je u toku 2016. godine učestvovala i u izradi radne verzije Nacrta zakona o izmjenama i dopunama Zakona o sporazumnom finansijskom restrukturiranju dugova prema finansijskim insti-tucijama. Sa ciljem unapređenja važećih rješenja i prevazilaženja problema uočenih u fazi implemen-tacije ovog Zakona, predložene izmjene i dopune usmjerene su na produženje roka primjene zakona za godinu dana. Povećanje obuhvata kredite koji mogu biti predmet sporazumnog restrukturiranja (pored kredita klasifikovanih u grupe „B“ i „C“, uključeni su i krediti iz grupe „D“), uvođenje nove mjere restrukturiranja − oslobađanje od tereta hipoteke, fiducije ili zaloge dijela sredstava obezbjeđe-nja srazmjerno smanjenju duga, omogućavanje povoljnijih poreskih i drugih podsticaja učesnicima u restrukturiranju, pojednostavljenje proceduralnog postupka i sl.

49



2.2.1.3. Ostali segmenti finansijskog sistema

2.2.1.3.1. Mikrokreditne finansijske institucije

U bankarskom sistemu Crne Gore na dan 31. 12. 2016. godine poslovalo je šest mikrokreditnih fi-nansijskih institucija (MFI), čija je ukupna bilansna suma na kraju 2016. godine iznosila 56 miliona eura. Bilansna suma MFI je na godišnjem nivou zabilježila rast od 13,17%. Od ukupne bilansne sume, 74,22% se odnosilo na dvije MFI.

Na kraju 2016. godine ukupni krediti (bruto princip) MFI iznosili su 53 miliona eura, što predstavlja rast od 10,1% na godišnjem nivou. U ročnoj strukturi kredita bilo je dominantno učešće dugoročnih kredita (ročnosti preko jedne godine) sa 84,3%. Sektorska struktura kredita MFI pokazuje da domi-nantno učešće od 97,6% imaju krediti odobreni fizičkim licima, dok je privredi odobreno svega 2,4% ukupnih kredita. U strukturi kredita MFI odobrenih rezidentnim pravnim licima po djelatnostima preovladava učešće kredita za ostale uslužne djelatnosti (84,9%), dok značajno učešće imaju i krediti odobreni za trgovinu na veliko i trgovinu na malo i popravku motornih vozila i motocikala (11,5%), nakon kojih slijedi građevinarstvo (2,3%) i usluge pružanja smještaja i ishrane sa 1,3%.

Krediti MFI koji kasne sa otplatom na kraju 2016. godine iznosili su 3,8 miliona eura ili 7,2% od uku-pno odobrenih kredita MFI, i zabilježili su pad od 17,5% na godišnjem nivou. Od ukupnog iznosa kredita u kašnjenju, 78,6% se odnosilo na kredite koji su bili u kašnjenju preko 90 dana. Nekvalitetni krediti mikrokreditnih finansijskih institucija na kraju 2016. godine iznosili su 3,0 miliona eura, što predstavlja 5,6% ukupnih kredita, i bilježe pad od 27,4% na godišnjem nivou.

MFI odobravaju kredite fizičkim licima uglavnom u malim iznosima, uz minimalni nivo obezbjeđe-nja, ali po veoma nepovoljnim uslovima. Nešto povoljnije uslove za dobijanje kredita, sa aspekta do-kumentovanosti kreditnih zahtjeva i kraćeg vremenskog perioda za realizaciju procesa odobravanja u odnosu na uslove banaka, MFI su kompenzovale znatno višom cijenom kredita kroz visinu efektivne kamatne stope.

MFI su na kraju 2016. godine ostvarile pozitivan finansijski rezultat u iznosu od 3,0 miliona eura. Nijedna MFI nije u 2016. godini poslovala sa gubitkom. Imajući u vidu da ne primaju depozite, kao i da imaju malo učešće u ukupnoj aktivi finansijskog sistema, MFI u ovom trenutku ne predstavljaju prijetnju za finansijsku stabilnost, iako pokrivaju jednu određenu „nišu“ u crnogorskom finansijskom sistemu.

2.2.1.3.2. Tržište osiguranja

U posmatranom periodu zabilježen je rast bilansne sume osiguravajućih kompanija, kao i rast bruto premije osiguranja. Pored toga, poboljšani su pokazatelji likvidnosti i solventnosti, što govori u prilog stabilnom poslovanju ovog segmenta finansijskog tržišta. Bruto finansijski rezultat tržišta osiguranja bio je pozitivan, i na kraju 2016. godine je iznosio 4,8 miliona eura.

Bruto premija osiguranja iznosila je 80,1 milion eura na kraju 2016. godine, što predstavlja rast od 4,2% u odnosu na kraj 2015. godine. U strukturi bruto premije dominirala je premija neživotnog osi-guranja sa 82,9%. Bruto premija neživotnog osiguranja iznosila je 66,5 miliona eura na kraju 2016.

50


godine, i zabilježila je rast od 3,8%. Pozitivan trend bio je prisutan i kod bruto premije životnog osigu-ranja koja na godišnjem nivou bilježi rast od 5,8%.

Na kraju godine tržišno učešće tri društva sa najvećom bruto fakturisanom premijom (Lovćen ne-životno, Sava Montenegro neživotno i Generali Montenegro neživotno osiguranje) iznosilo je 65,5%, što je za 0,7 p.p. niže nego na kraju 2015. godine. Ukupan akcijski kapital osiguravajućih kompanija iznosio je 45,1 milion eura na kraju 2016. godine, što predstavlja smanjenje od 16,4% u odnosu na kraj prethodne godine i to usljed povećanja revalorizacionih rezervi osiguravajućih društava.

Margina solventnosti društava za osiguranje iznosila je 16,2 miliona eura, a kapital 47,8 miliona eura. Na nivou sektora osiguranja u Crnoj Gori, odnos kapitala i margine solventnosti iznosio je 295%, što pokazuje da je solventnost osiguravajućih društava bila na zadovoljavajućem nivou. Koeficijent likvid-nosti iznosio je 16,92 što ukazuje da su likvidna sredstva osiguravajućih društava bila 16,92 puta veća u odnosu na njihove kratkoročne obaveze. Koeficijent likvidnosti zabilježio je rast i u posmatranoj u odnosu na prethodnu godinu (12,61), čime je nastavljen trend iz prethodnih godina (u 2014. koeficijent je iznosio 8,34, a 2013. godine 4,74). Ovaj trend rezultat je rasta bruto premija, ali prije svega zakonske obaveze osiguravajućih kompanija da vode konzervativniju politiku prilikom plasmana.

Iz razloga vođenja konzervativne politike, kao i zbog još uvijek nedovoljne razvijenosti tržišta osigu-ranja, osiguravajuća društva ne nose značajniji rizik za finansijsku stabilnost. Očekivani ekonomski rast odraziće se na rast i ovog tržišta, što može imati pozitivan uticaj na stabilnost ukupnog sistema, ali i doprinijeti razvoju svijesti o značaju i koristima koje građani mogu imati od usluga osiguranja.

2.2.1.3.3. Tržište kapitala

U toku 2016. godine na Montenegroberzi ostvareno je 115,2 miliona eura prometa, kroz 4.463 tran-sakcije. U poređenju sa 2015. godinom promet je bio za 76,1% veći, dok je broj transakcija zabilježio pad od 12,3%.

Značajan rast ukupnog prometa u 2016. godini zabilježen je usljed primarne prodaje državnih obve-znica u iznosu od 80,4 miliona eura. Kada bi izuzeli udio prometa ovim obveznicama u 2016. godini, ukupan promet, odnosno promet na sekundarnom tržištu u 2016. godini bio bi manji za 46,8% u od-nosu na 2015. godinu. Taj pokazatelj, zajedno sa padom broja transakcija predstavlja negativno kreta-nje na crnogorskom tržištu kapitala.

Prosječan mjesečni promet iznosio je 9,6 miliona eura u 2016. godini i veći je u odnosu na prosječni mjesečni promet ostvaren u 2015. godini, kada je iznosio 5,5 miliona eura. Od ukupnog prometa, 30,2% ostvareno je kroz sekundarnu trgovinu, dok je 69,8% ostvareno kroz primarnu prodaju.

U 2016. godini struktura prometa je značajno promijenjena. Od ukupno ostvarenog prometa, 72,8% se odnosilo na promet raznim vrstama obveznica (25,8% 2015. godine), 22,7% se odnosilo na promet ak-cijama kompanija (64,4% 2015. godine), dok se preostalih 4,5% ukupnog prometa odnosilo na promet akcijama fondova zajedničkog ulaganja (9,8% 2015. godine).

51



Uz značajne oscilacije tokom godine, berzan-ski indeks Monex na kraju 2016. godine iznosio je 11.510,59 indeksnih poena i zabilježio je pad od 5,1% u odnosu na prethodnu godinu (grafik 2.9). Indeks privatizacionih fondova Monex PIF takođe je bilježio oscilacije u kretanju, da bi na kraju 2016. godine iznosio 2.673,36 i bio na ni-žem nivou za 0,8% u odnosu na kraj 2015. Indeks MNSE10, koji je na crnogorsko tržište kapitala uveden 01. aprila 2015. godine, iznosio je 928,97 na kraju 2016. godine što predstavlja pad od 71,73 indeksnih poena odnosno 7,2% u odnosu na nje-govu početnu vrijednost.

2.2.2. Platni promet u zemlji

U oblasti platnog prometa Centralna banka Crne Gore je u 2016. godini ključne aktivnosti usmjerila ka realizaciji osnovnog cilja definisanog Politikom Centralne banke − održavanje i unapređivanje stabil-nog i efikasnog platnog prometa. U tom cilju, tokom godine, aktivnosti su bile usmjerene na:

• kontinuirano održavanje stabilnog i efikasnog funkcionisanja Platnog sistema CBCG za izvrša-vanje platnih transakcija između učesnika;

• kvalitetno i efikasno pružanje usluga platnog prometa za postojeće i za nove korisnike platnih usluga Centralne banke;

• upravljanje svim rizicima koji su karakteristični za sistemski važne platne sisteme;

• unapređivanje regulatornog okvira platnog prometa prateći regulativu EU i međunarodne standarde, i vršenje efikasne kontrole obavljanja platnog prometa u cilju obezbjeđenja pružanja platnih usluga u skladu sa propisima iz oblasti platnog prometa;

• izdavanje odobrenja za pružanje platnih usluga, upis platnih institucija i agenata pružaoca plat-nih usluga u odgovarajuće registre.

Kao i prethodnih godina, rad Platnog sistema Centralne banke Crne Gore (RTGS sistem i DNS sistem) čiji je vlasnik i operater Centralna banka Crne Gore, obilježio je visok nivo pouzdanosti i efikasnosti funkcionisanja i kvalitetno obavljanje platnog prometa za klijente Centralne banke, u skladu sa pro-pisima i pravilima sistema.

Izvor: Montenegroberza

Godišnji rast/pad berzanskih indeksa, u %

Grafik 2.9

52


2.2.2.1. Pokazatelji raspoloživosti RTGS sistema i DNS sistema

Raspoloživost Platnog sistema Centralne banke Crne Gore je u 2016. godini (iskazana kao odnos izme-đu ukupnog i efektivno ostvarenog radnog vremena Platnog sistema), iznosila 99,97%.

2.2.2.2. Realizovan nacionalni platni promet − osnovni pokazatelji

Prethodnu godinu karakterišu porast i obima i vrijednosti realizovanog nacionalnog platnog prometa.

Obim realizovanog nacionalnog platnog prometa

U 2016. godini u okviru nacionalnog platnog prometa realizovan je 31.673.521 nalog ili 5% više u od-nosu na 2015. godinu (tabela 2.10).

Obim ukupno realizovanog platnog prometa u Platnom sistemu Centralne banke (RTGS sistem i DNS sistem) u 2016. godini iznosio je 9.721.698 naloga ili 8% više u odnosu na 2015. godinu, dok je obim internog (unutarbankarskog) platnog prometa iznosio 21.951.823 naloga, što je 4% više u odnosu na prethodnu godinu.

Obim realizovanog platnog prometa u RTGS sistemu iznosio je 3.647.300 naloga ili 3% više u odnosu na prethodnu godinu, dok je obim realizovanog platnog prometa u DNS sistemu iznosio 6.074.398 naloga, odnosno 12% više u odnosu na prethodnu godinu. U 2016. godini, posmatrano u odnosu na prethodnu godinu, došlo je do smanjenja učešća broja RTGS naloga u odnosu na DNS naloge. Naime, odnos RTGS naloga i DNS naloga u 2016. godini iznosio je 37,52% : 62,48%, dok je u 2015. godini taj odnos bio 39,46% : 60,54% (Prilog 1, tabele 8, 9 i 10).

Tabela 2.10

Uporedni pokazatelji obima ukupno realizovanih naloga

OpisBroj naloga Index

2016. 2015. 2014. 2013. 2012. 2011. 2016.2015.

2016.2011.

1. RTGS i DNS nalozi 9.721.698 8.979.882 8.212.730 7.865.980 7.405.773 7.780.970 108 125

1.1. RTGS 3.647.300 3.543.746 3.725.929 3.678.688 3.520.051 3.999.616 103 91

1.2. DNS 6.074.398 5.436.136 4.486.801 4.187.292 3.885.722 3.781.354 112 161

2. Interni nalozi 21.951.823 21.184.750 19.704.536 18.113.762 16.648.750 15.862.001 104 138

2.1. Bezgotovinski 15.965.031 15.174.699 13.556.253 12.549.144 11.602.066 10.805.920 105 148

2.2. Gotovinski 5.986.792 6.010.051 6.148.283 5.564.618 5.046.684 5.056.081 99.61 118

3. Ukupni nalozi 31.673.521 30.164.632 27.917.266 25.979.742 24.054.523 23.642.971 105 134

U prosjeku mjesečno je realizovano 2,6 miliona naloga, od čega je 0,8 miliona u Platnom sistemu CBCG, a 1,8 miliona internih naloga (grafici 2.10 do 2.13).

53



Vrijednost realizovanog nacionalnog platnog prometa

U 2016. godini ukupna vrijednost realizovanog nacionalnog platnog prometa iznosila je 26,82 milijar-de eura, što je za 12% više u odnosu na 2015. godinu (tabela 2.11).

Uporedni prikaz ukupnog broja realizovanih naloga izražen indexom 2011=100

Struktura obima ukupno realizovanih naloga 2015/2016.

Broj ukupno realizovanih naloga u 2016. godini, (izražen indexom) 2015=100

Uporedni prikaz kretanja ukupnog broja realizovanih naloga I-XII/15 : I-XII/16, u hiljadama

Grafik 2.10

Grafik 2.12

Grafik 2.11

Grafik 2.13

54


Posredstvom Platnog sistema Centralne banke (RTGS sistem i DNS sistem) realizovana vrijednost platnih transakcija iznosila je 12,2 milijarde eura ili 10% više u odnosu na 2015. godinu. Ukupna vri-jednost internog platnog prometa čiji su nosioci poslovne banke, iznosila je 14,6 milijardi eura ili 13% više u odnosu na 2015. godinu (Prilog 1, tabele 11, 12 i 13).

Tabela 2.11

Uporedni pokazatelji vrijednosti ukupno realizovanog platnog prometa

OpisVrijednost Index

2016. 2015. 2014. 2013. 2012. 2011. 2016.2015.

2016.2011.

1.RTGS I DNS. p.p. 12.235.514.148 11.119.688.006 11.006.358.207 10.123.092.075 9.103.468.406 9.069.817.107 110 135

1.1 RTGS 11.517.507.803 10.461.014.240 10.407.060.461 9.552.596.535 8.553.655.836 8.519.229.139 110 135

1.2 DNS 718.006.345 658.673.766 599.297.745 570.495.540 549.812.570 550.587.969 109 130

2. Interni p.p. 14.584.336.688 12.907.003.944 12.164.245.660 12.180.126.932 11.710.512.566 12.009.464.651 113 121

2.1 Bezgotovinski 11.267.616.216 9.668.478.032 8.871.084.699 8.998.002.178 8.682.132.662 8.952.110.113 117 126

2.2 Gotovinski 3.316.720.472 3.238.525.911 3.293.160.961 3.182.124.754 3.028.379.904 3.057.354.538 102 108

3. Ukupni p.p. 26.819.850.836 24.026.691.950 23.170.603.866 22.303.219.007 20.813.980.972 21.079.281.758 112 127

U prosjeku, mjesečno su realizovana plaćanja u iznosu od 2,2 milijarde eura, od kojih su jedna mili-jarda eura RTGS i DNS plaćanja i 1,2 milijarde interna plaćanja (grafici 2.14 do 2.17); prethodne 2015. godine, u prosjeku, mjesečno realizovana plaćanja iznosila su 2 milijarde eura (od čega 926,6 mil. eura RTGS i DNS plaćanja i 1,1 milijarda eura internih plaćanja).

Uporedni prikaz vrijednosti ukupno realizovanog platnog prometa izražen indexom

2011=100

Vrijednost ukupno realizovanog platnog prometa u 2016. godini izražen indexom

2015=100


55



2.2.2.3. Pokazatelji upotrebe platnih kartica24

U 2016. godini, u odnosu na 2015. godinu, povećan je broj izdatih bankarskih platnih kartica, kao i broj i vrijednost ukupno izvršenih transakcija putem platnih kartica, uz istovremeno povećanje broja ATM terminala, POS terminala i korisnika e-bankinga.

Ukupan broj bankarskih platnih kartica u Crnoj Gori na kraju 2016. godine iznosio je 461.299 kartica, od kojih je 421.666 debitnih i 39.633 kreditne kartice. Ukupan broj transakcija debitnim i kreditnim karticama iznosio je 12,9 miliona ili 17% više u odnosu na prethodnu godinu (grafici 2.18 do 2.21), dok je vrijednost transakcija realizovanih platnim karticama iznosila 547,1 milion eura (tabela 2.12).

U 2016. godini, realizovane su 91.182 transakcije mobilnih plaćanja, a ukupna vrijednost realizovanih transakcija iznosila je 13,3 miliona eura (tabela 2.12).

U 2016. godini, preko ATM terminala sa funkcijom podizanja gotovine, ostvaren je promet u iznosu od 381,5 miliona eura, dok je preko ATM terminala sa funkcijom uplata gotovine ostvaren promet u ukupnom iznosu od 5,7 miliona eura (tabela 2.14).

Na kraju 2016. godine broj korisnika e-bankinga iznosio je 109.988 korisnika ili 42% više u odnosu na prethodnu godinu (tabela 2.13).

24 Podaci o poslovanju platnim karticama agregirani su na bazi podataka koje su banke dostavile Centralnoj banci Crne Gore.

Struktura vrijednosti ukupno realizovanog platnog prometa u periodu 2015/2016.

Uporedni prikaz kretanja vrijednosti ukupno realizovanog platnog prometa

I-XII/15 − I-XII/16, u milionima eura


56


Tabela 2.12

Pokazatelji poslovanja platnim karticama i mobilna plaćanja u periodu 2011−2016.

2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.Index Index

2016.2011.

2016.2015.

1. Broj izdatih kartica (ukupno) 354.509 356.922 396.861 404.305 428.899 461.299 130 108

1.1. Debitne kartice 303.630 307.249 347.572 355.441 388.657 421.666 139 108

1.1.1. VISA n/a n/a n/a n/a n/a 225.324

1.1.2. Master card n/a n/a n/a n/a n/a 195.853

1.1.3. ostale n/a n/a n/a n/a n/a 489

1.2. Kreditne kartice 50.879 49.673 49.289 48.864 40.242 39.633 78 98

1.2.1. VISA n/a n/a n/a n/a n/a 18.098

1.2.2. Master card n/a n/a n/a n/a n/a 17.962

1.2.3. ostale n/a n/a n/a n/a n/a 3.573

2. Broj izvršenih transakcija (ukupno) 5.018.717 6.294.052 7.409.582 9.168.087 10.970.151 12.856.435 256 117

2.1. preko debitnih kartica 3.947.310 5.206.112 6.302.209 8.056.526 9.930.720 11.790.149 299 119

2.2. preko kreditnih kartica 1.071.407 1.087.940 1.107.373 1.111.561 1.039.431 1.066.286 99.52 103

3. Vrijednost izvršenih transakcija (ukupno)

313.238.144 382.393.967 422.784.554 470.557.118 534.506.299 547.085.134 175 102

3.1. preko debitnih kartica 234.461.252 299.438.428 343.585.994 395.942.903 466.014.421 481.277.305 205 103

3.2. preko kreditnih kartica 78.776.892 82.955.540 79.198.559 74.614.215 68.491.878 65.807.829 84 96

4. Mobilna plaćanja

4.1. Broj transakcija n/a n/a n/a n/a n/a 91.182

4.2. Vrijednost transakcija n/a n/a n/a n/a n/a 13.318.647

Tabela 2.13

Broj ATM i POS terminala, korisnika e-banking usluga i pokazatelji koršćenja usluga ATM terminala u periodu 2011−2016. godine

2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016.Index Index

2016.2011.

2016.2015.

1. Broj ATM terminala (ukupno ) 311 327 334 347 374 388 125 104

2. ATM terminali (f-ja podizanje gotovine)

2.1. broj transakcija preko ATM-a n/a n/a n/a n/a n/a 4.190.916

2.2. vrijednost transakcija preko ATM-a n/a n/a n/a n/a n/a 381.461.114

3. ATM terminali (f-ja uplata gotovine)

3.1. broj transakcija preko ATM-a n/a n/a n/a n/a n/a 21.367

3.2. vrijednost transakcija preko ATM-a n/a n/a n/a n/a n/a 5.664.386

4. Broj POS terminala (ukupno) 10.131 10.779 11.111 12.784 11.394 12.829 127 113

5. Broj korisnika E-bankinga 27.230 34.811 48.215 62.991 77.197 109.988 404 142

57



2.2.2.4. Platne institucije i agenti pružaoca platnih usluga

U skladu sa Zakonom o platnom prometu, Centralna banka izdaje odobrenja za pružanje platnih uslu-ga i vrši upis agenata pružaoca platnih usluga u odgovarajuće registre.

Tokom 2016. godine, po osnovu zahtjeva za upis agenta u odgovarajući registar Centralna banka je donijela tri rješenja o upisu agenta u registar platnih institucija.

Broj debitnih i kreditnih kartica, u hiljadama

Ukupna vrijednost transakcija debitnim i kreditnim karticama, u milionima eura

Ukupan broj transakcija debitnim i kreditnim karticama, u hiljadama

Broj ATM terminala, POS terminala i korisnika e-bankinga, u hiljadama

Grafik 2.18

Grafik 2.20

Grafik 2.19

Grafik 2.21

58


U skladu sa Zakonom o platnom prometu tokom 2016. godine izvršena je redovna kontrola poslovanja Platne institucije Montenegro transfers kod koje nijesu utvrđene nepravilnosti.

2.2.2.5. Sprovođenje prinudne naplate

U toku 2016. godine značajan dio aktivnosti Centralne banke bio je usmjeren i na efikasno obavljanje i dalje unapređenje poslova prinudne naplate koje Centralna banka obavlja u skladu sa odredbama Zakona o izvršenju i obezbjeđenju.

Na osnovu podataka iz Centralnog registra transakcionih računa koji u skladu sa Zakonom o platnom prometu vodi Centralna banka, na dan 31. decembar 2016. godine, od ukupno 81.41725 pravnih lica i preduzetnika u blokadi je bilo 15.430 ili 18,95% sa iznosom blokiranih sredstava od 628,28 miliona eura (Prilog 1, tabela 14).

U 2016. godini u bazu podataka prinudne naplate unijeto je 32.149 osnova za prinudnu naplatu ili 14,52% manje u odnosu na 2015. godinu (Prilog 1, tabela 15).

2.2.3. Nadgledanje platnih sistema

Nadgledanje platnih sistema je funkcija koja je komplementarna ostalim funkcijama Centralne ban-ke za postizanje ciljeva u oblasti platnih sistema. Ona promoviše i obezbjeđuje sigurnost i efikasnost platnih sistema u zemlji, i na taj način doprinosi ostvarivanju cilja Centralne banke koji se odnosi na održavanje i unapređivanje stabilnog i efikasnog platnog prometa i u krajnjem, očuvanju finansijske stabilnosti u zemlji. Aktivnosti na realizaciji ove funkcije sprovode se saglasno principima za uspješno nadgledanje za koje se zalaže Banka za međunarodna poravnanja. Centralna banka Crne Gore obavlja funkciju nadgledanja rada platnih sistema saglasno Zakonu o Centralnoj banci Crne Gore, Zakonu o platnom prometu i Odluci o nadgledanju rada platnih sistema.

U skladu sa ovlašćenjima koja proizilaze iz ovakvog zakonskog okvira, sprovode se aktivnosti koje doprinose sprječavanju sistemskog rizika koji može da proizađe iz sistema plaćanja i promovisanju nesmetanog funkcionisanja crnogorskog platnog sistema.

Saglasno navedenom, u 2016. godini praćen je status implementacije preporuka iz 2015. godine, izda-tih kroz proces djelimične procjene usklađenosti rada Platnog sistema Centralne banke sa principima za funkcionisanje platnog sistema u dijelu sigurnosti i operativne pouzdanosti, efikasnosti i uprav-ljanja. Takođe, realizovane su aktivnosti usmjerene ka daljem razvoju i jačanju funkcije nadgledanja platnih sistema, kroz razvoj aktivnosti monitoringa − kontinuiranog praćenja rada platnih sistema. U skladu sa najboljom međunarodnom praksom, kreiran je set statističkih podataka i indikatora i ostalih relevantnih informacija u vezi sa radom Platnog sistema Centralne banke, kao jedinog platnog sistema u zemlji, koje će u kontinuitetu biti prikupljane od organizacionog dijela Centralne banke koji

25 Treba imati u vidu da ovaj broj obuhvata i sljedeća lica: pravna lica i preduzetnike koji su brisani iz CRPS a čiji računi još nisu izbrisani iz Centralnog registra transakcionih računa, pravna lica koja ne predaju godišnje finansijske izvještaje iako su na to zakonom obavezni i pravna lica i preduzetnike koji u prethodnoj godini nijesu imali nikakvih poreskih obaveza niti plaćanja.

59



je nadležan za operaterativne funkcije nadležne za njegov rad. Na taj način, funkcija nadgledanja će ostvariti kontinuiran uvid u aktivnosti platnog sistema, njegov poslovni razvoj i performanse.

Centralna banka Crne Gore u kontinuitetu prati, usvaja i primjenjuje relevantne međunarodne stan-darde u oblasti nadgledanja platnih sistema. U tom smislu, od 1. januara 2016. godine primjenjuje se nova Odluka o nadgledanju rada platnih sistema. Saglasno ovoj odluci, u procjeni sigurnosti i efika-snosti platnih sistema u Crnoj Gori, Centralna banka će koristiti Principe za infrastrukture finansij-skih tržišta koje su razvili Komitet za platne i tržišne infrastrukture Banke za međunarodna porav-nanja i Međunarodna organizacija komisija za hartije od vrijednosti. Principi sadrže nove, zahtjevnije međunarodne standarde koji se, između ostalog, odnose i na sistemski značajne platne sisteme.

2.2.4. Upravljanje međunarodnim rezervama

U obavljanju poslova upravljanja međunarodnim rezervama26 prioritet je dat principu sigurnosti inve-stiranja, uz obezbjeđivanje likvidnosti u tekućim plaćanjima sa inostranstvom. Poštujući ovo opredje-ljenje i u 2016. godini, kontinuirano su praćeni najznačajniji rizici vezani za portfolio međunarodnih rezervi i vršene su analize sa ciljem boljeg prilagođavanja uslovima na tržištu. Pored toga, blagovre-meno i u skladu sa međunarodnim bankarskim standardima realizovane su sve dospjele obaveze za plaćanja, a korespondentski odnosi sa inostranim partnerima kontinuirano su unapređivani.

Ukupan portfolio sredstava međunarodnih rezervi na računima u inostranstvu čine disponibilni, li-kvidni i investicioni portfolio.

Smjernicama usvojenim početkom 2016. godine definisan je disponibilni portfolio koji je odvojen od likvidnog portfolija. Namjena ovih sredstava je da se obezbijedi dnevna likvidnost, a predviđeno je da iznos ovog portfolija, izuzev u specifičnim okolnostima ne može prelaziti 25 miliona eura. Sredstva disponibilnog portfolija dozvoljeno je držati kod centralnih banaka kod kojih postoje otvoreni računi, kao i na redovnim računima kod poslovnih banaka koje imaju zadovoljavajući kratkoročni rejting.

Sredstvima likvidnog portfolija se tokom 2016. godine upravljalo u izuzetno otežanim uslovima, iz ra-zloga što su kamatne stope na sredstva dospijeća do godinu dana nastavile trend kretanja ispod nule, započet u prethodnom periodu. Naime, ovakvo kretanje stopa počelo je već u junu 2014. godine kada je ECB odlučila da smanji depozitnu stopu sa 0% na -0,10%, i ponovo u septembru iste godine na -0,20%. Na kraju 2015. godine ECB je dodatno spustila depozitnu stopu u negativnu zonu za 10 b.p. na nivo od -0,30%. ECB je i tokom 2016. godine nastavila politiku rekordno niskih referentnih stopa, pa depozit-na kamatna stopa (ECBDF) od marta 2016. godine iznosi -40bp. Ovakva odluka imala je za posljedicu nastavak smanjenja kamatnih stopa na eurskim računima, što se negativno odrazilo i na uslove pod kojima su plasirana sredstva Centralne banke.

Depozitna sredstva su plasirana kod komercijalnih banaka na ročnost do šest mjeseci. Pri tome, na ovaj maksimalan rok sredstva su plasirana samo kod onih banaka za koje se dodatnom analizom

26 Upravljanje raspoloživim sredstvima međunarodnih rezervi na računima u inostranstvu obavlja se u skladu sa Zako-nom o Centralnoj banci, a saglasno opredjeljenjima definisanim aktima koje je donio Savjet Centralne banke: Politika i Smjernice za sprovođenje politike Centralne banke, podzakonski akti kojima je regulisana oblast upravljanja međuna-rodnim rezervama, kao i odgovarajući zaključci Savjeta.

60


utvrdilo da takva ulaganja ne nose sa sobom veći rizik. Dolarski portfolio plasiran je kod Federal Re-serve Bank of New York u skladu sa automatskim investicionim aranžmanom koji je Centralna banka zaključila sa ovom institucijom.

Dio sredstava likvidnog portfolija je plasiran i u eurske kratkoročne hartije u okviru određenog indek-sa originalnog roka dospijeća do godinu dana. U skladu sa rekordno niskim kamatnim stopama na tržištu, i prinosi na sve kratkoročne hartije u okviru dozvoljenog indeksa bili su negativni.

Ostatak sredstava međunarodnih rezervi raspo-loživih za investiranje plasiran je u investicioni portfolio. Investicioni portfolio sastoji se od tri dijela: portfolio raspoloživ za prodaju, portfolio do dospijeća i poseban portfolio do dospijeća. Sva ova sredstva su investirana u hartije od vrijedno-sti država, supranacionalnih institucija, pokraji-na, vladinih agencija i u njemačke pokrivene ob-veznice.

Na kraju 2016. godine, u ukupnom portfoliju Centralne banke, 52% se odnosilo na disponi-bilni i likvidni portfolio (uključujući kratkoroč-ne hartije koje pripadaju likvidnom portfoliju), 42% na investicioni portfolio, dok se preostalih 6% sredstava odnosilo na sredstva alocirana na računima kod MMF-a (grafik 2.22).

U valutnoj strukturi sredstava međunarodnih rezervi, dominantno je učešće eura sa 93,60%, dok je učešće dolara veoma nisko i iznosi 0,08%. Preostala sredstva (6,32%) odnose se na SDR.

Stanje ukupnih sredstava međunarodnih rezervi na računima u inostranstvu na dan 31. decem-bar 2016. godine iznosilo je 664,98 miliona eura, što u odnosu na uporedni podatak iz prethodne godine predstavlja rast od blizu 9% (grafik 2.23).

Kvantitativne olakšice koje je ECB kroz smanje-nje svih relevantinih stopa, počela da primje-njuje od marta 2016, ostale su na snazi do kraja te godine.27 Pored toga, na kraju godine ECB je donijela odluku o produženju programa kupovi-ne obveznica do kraja decembra 2017. godine, i o smanjenju obima kupovine obveznica na mjeseč-

27 Refinansirajuća kamatna stopa smanjena je sa 0,05% na 0,00%, depozitna stopa sa -0.30% na -0.40%, a stopa na preko-noćne zamjove sa 0,30% na 0,25%.

Struktura sredstava međunarodnih rezervi na računima u inostranstvu prema vrstama

instrumenata, 31. 12. 2016. godine

Kretanje sredstava međunarodnih rezervi na računima u inostranstvu tokom 2016. godine,

u 000.000 eura

Grafik 2.22

Grafik 2.23

61



nom nivou od aprila 2017. godine. Za Centralnu banku, kao orijentir tokom 2016. godine bile su najre-levantnije Eonia i Euribor stope do šest mjeseci (grafik 2.24).

Nivo tržišnih kamatnih stopa (Eonia, Euribor-nedeljni, mjesečni, tromjesečni i šestomjesečni i zvanična stopa ECB-a) od 1. januara do 31. decembra 2016. godine

Spred između tromjesečnog Euribora i tromjesečnog Eonia swapa u periodu od 1. januara do 31. decembra 2016. godine

Grafik 2.24

Grafik 2.25

Izvor: Bloomberg

Izvor: Bloomberg

62


Sve Euribor i Eonia stope tokom cijele godine permanentno su se nalazile u negativnoj zoni. Kretanje ovih stopa bilo je rezultat popuštanja monetarne politike ECB-a, koja je nastavljena i u ovom izvje-štajnom periodu. Od početka pa sve do kraja izvještajnog perioda ove stope su se nalazile ispod nivoa glavne refinansirajuće kamatne stope ECB-a. Euribor stope, za sve periode, kretale su se ispod nultog nivoa.

Na grafiku 2.25. prikazan je spred između tromjesečnog Euribor i tromjesečnog Eonia swapa, kao razlika između pozajmljivanja na tri mjeseca i reinvestiranja gotovog novca prekonoćno tokom tri mjeseca.

Sa grafika se može uočiti da je od početka 2016. godine razlika između 3-mjesečnog euribora i 3-mje-sečnog Eonia swap-a konstantno opadala. Razlika je smanjena sa maksimalnih 15bp koliko je iznosila početkom ovog izvještajnog perioda, na 2bp zabilježena na kraju posmatranog perioda.

Centralna banka je dobijala negativne stope na plasmane u ovom izvještajnom periodu kako od po-slovnih, tako i od centralnih banka, kao rezultat trenda opadajućih stopa koji je bio aktuelan tokom cijelog posmatranog perioda (ponuđena stopa na šest mjeseci kod pojedinih poslovnih banaka spušta-la se i do nivoa od -0.99%).

Kretanje tržišnih stopa, kao i ukupna situacija na globalnim tržištima novca i kapitala uticala je na re-zultat koji je Centralna banka ostvarila tokom 2016. godine. Prosječna stopa prinosa koju je Centralna banka ostvarila na ukupan portfolio (likvidni i investicioni) iznosila je 0,42%.

U tabelama 2.14 i 2.15 dat je tabelarni pregled ostvarenih godišnjih prosječnih stopa prinosa plasira-nih sredstava u protekle tri godine.

Tabela 2.14

Godišnja stopa prinosa na likvidni portfolio

2014. 2015. 2016.

EUR depoziti 0,145% 0,021% -0,180%

USD depoziti 0,040% 0,097% 0,329%

Kratkoročne HOV 0,255% 0,186% -0,09%

Tabela 2.15

Godišnja stopa prinosa na investicioni portfolio

2012. 2013. 2014. 2015. 2016.

HOV za trgovinu 0,92% 0,75% 0,68% 0,63% 0,37%

HOV do dospijeća 0,30% 0,68% 0,92% 4,22% 4,44%

Prinos na investicioni portfolio raspoloživ za prodaju tokom 2016. godine ostvarivao se po prosječnoj stopi od 0,37% i to je najniža stopa prinosa koju je ovaj portfolio ostvario, ukoliko se posmatra posled-njih pet godina. Osim toga, likvidni portfolio gotovo je čitavu godinu ostvarivao negativne stope. Oba prethodno navedena podatka prvenstveno se mogu objasniti činjenicom da je ukupan portfolio CBCG

63



orjentisan ka eurskom tržištu. Iz razloga negativnih stopa, kao i ekstenzivnog paketa kvantitativnih olakšica koji vrši dodatni pritisak na tržište svih hartija na evropskom tržištu, a koje ECB sprovodi u okviru svojih monetarnih mjera, ovakvi rezultati se teško mogu izbjeći.

Proces upravljanja međunarodnim rezervama CBCG vodi se na principima sigurnosti, likvidnosti i profitabilnosti. Rizici vezani za portfolio međunarodnih rezervi koji se temeljno i redovno prate su: tržišni, kreditni i rizik likvidnosti.

Praćenje tržišnog rizika, uključujući i rizik kamatne stope, podrazumijeva njegovu identifikaciju, mjerenje i kontrolu. Analize (ex post i ex ante) koje se koriste, obuhvataju apsolutne i relativne mjere rizika (VaR28, Tracking Error29, Sharpe ratio30 i druge). Pored ovih analiza, sprovode se i dnevna mje-renja performansi portfolija u odnosu na izabrani benčmark. Ovi podaci omogućavaju da se donesu pravovremene odluke u vezi sa portfolijom i njegovom strukturom.

Zbog strukture investicionog portfolija CBCG, kao vrsta tržišnog rizika, posebno se prati rizik kamat-ne stope. Ovaj rizik se prati i kontroliše kroz nivo duracije na nivou portoflija, pri čemu je Smjernicama utvđeno koliko je moguće odstupanje duracije portfolija u odnosu na duraciju izabranog benčmarka.

Sljedeća važna kategorija prilikom upravljanja rizicima je monitoring i kontrola kreditnog rizika. Ov-dje se prije svega misli na rizik nemogućnosti ispunjavanja obaveza od strane partnera. Dva osnovna izvora kreditnog rizika su banke sa kojima se sarađuje i emitenti instrumenata kod kojih su uložena sredstva.

Kada je u pitanju kontrola kreditnog rizika kod centralnih i komercijalnih banaka (koje se nalaze na spisku odobrenih banaka za saradnju), prate se rejting ocjene agencija Standard&Poors i Moody’s. Osim kreditnih rejtinga prati se i finansijska snaga banaka (racija iz bilansa stanja i uspjeha) kao i ostali parametri za banke, kako bi se reagovalo na zapažene promjene u poslovanju ovih partnera.

Pored kreditnog rejtinga, kao dodatna mjera praćenja banaka koriste se svopovi kreditnog neizvršenja (Credit Default Swap – CDS). Ovaj pokazatelj se može definisati kao cijena osiguranja bankarskih kor-porativnih obveznica u slučaju neizvršenja obaveza jedne ugovorne strane. Ukoliko raste vrijednost ovog indikatora kod neke banke, to je signal da tržište smatra da raste rizik te banke. Kao kratkoročni pokazatelj, nivo CDS-ova može, a i ne mora ukazivati na ozbiljnije probleme, ali svakako predstavlja parametar za odlučivanje u svakodnevnim aktivnostima. Vrijednosti petogodišnjih CDS-ova banaka partnera kod kojih su bila plasirana sredstva tokom 2016. godine, bez obzira na povremene skokove, bila je daleko ispod limita od 250 bp.

Pored opisanog monitoringa kreditnog rizika banaka, kontinuirano se prati i rizik koji potiče od emi-tenata hartija od vrijednost−država, supranacionalnih institucija, pokrajina, vladinih agencija i ek-

28 VaR analize pokazuju sa kojom vjerovatnoćom maksimalni mogući gubitak neće biti veći od izračunatog. Takođe, do-bijeni rezultati pokazuju neustaljena kretanja na tržištu i signal su za rizik i portfolio menadžere kada treba napustiti prethodno zauzete pozicije.

29 Računanjem standardne devijacije razlike prinosa benčmarka i portfolija dobija se tzv. Tracking Error koji služi kao mjera volatilnosti aktivnog prinosa, odnosno mjeri koliko je portfolio blizu izabranom benčmarku.

30 Ovaj racio pokazuje kolika je premija rizika po jedinici preuzetog rizika.

64


sternih finansijskih institucija. Podobnost jedne države kao emitenta hartija od vrijednosti ogleda se u veličini njene ekonomije, nivoa njenog javnog duga i dugoročne kreditne ocjene.

Rizik likvidnosti prati se permanentno i sama politika investiranja je u velikoj mjeri određena per-cepcijom ovog rizika. U dosadašnjem poslovanju nije se dogodilo da se dođe u zonu ugrožavanja teku-će likvidnosti (nedostatak sredstava za dospjela plaćanja). Ovakvim rezultatima u velikoj mjeri dopri-nosi i izbor instrumenata za investiranje, kao i reputacija banaka sa kojima se sarađuje.

2.2.5. Aktivnosti trezora

Sa ciljem obezbjeđivanja odgovarajuće količine i apoenske strukture novčanica i kovanog novca u eurima, za potrebe klijenata Centralne banke i postizanja veće efikasnosti u poslovanju sa gotovim novcem, kontinuirano su praćeni stanje i tokovi gotovog novca i vršena procjena potreba za gotovim novcem. Ukupne potrebe za gotovim novcem u 2016. godini, projektovane su u iznosu od 38,6 miliona eura, a ostvarene su iznosile 20,2 miliona eura. Na mjesečnom nivou, potrebe su projektovane u iznosu od 2 do 6,5 miliona eura, a ostvarene su se kretale od 0,6 do 5,3 miliona eura (grafik 2.26).

Ukupan promet gotovog novca sa inostranstvom u 2016. godini iznosio je 50,6 miliona eura, što je bilo manje za 19,4 miliona eura ili 27,7% u odnosu na 2015. godinu. Unošenje gotovog novca iz ino-stranstva, u ukupnom iznosu od 5,7 miliona eura bilježi pad od 27,3 miliona eura odnosno 82,8% na godišnjem nivou, što je uzrokovano značaj-nim povećanjem uplata od strane banaka s jed-ne strane i smanjenjem isplata prema klijentima Centralne banke s druge strane. Iznošenje goto-vog novca, u ukupnom iznosu od 44,9 miliona eura bilježi rast 21,5% odnosno 7,9 miliona eura na godišnjem nivou što je uzrokovano povećanim uplatama od strane banaka tokom 2016. godine.

U 2016. godini ostvareni promet gotovog novca u eurima sa klijentima Centralne banke iznosio je 169 miliona eura, i u odnosu na 2015. godinu veći je za 48,1 milion eura ili 39,7% (grafici 2.27 i 2.28). Isplate (20,2 miliona eura) su bile manje za 35,2 miliona eura ili 63,5%, a uplate (148,8 mi-liona eura) veće za 83,2 miliona eura ili 126,9%.

Centralna banka Crne Gore je povodom obilježavanja jubileja desetogodišnjice obnove nezavisnosti Crne Gore, tokom 2016. godine izdala jubilarni zlatni i srebrni kovani novac. Prodaja prigodnog kova-nog novca u 2016. godini iznosila je 43.848,00 eura.

U 2016. godini prodato je 201.400 mjeničnih blanketa ukupne vrijednosti 382.660,00 eura, što je za 6.600 komada mjeničnih blanketa, odnosno 12.540,00 eura manje nego u 2015. godini. Prodaja mje-ničnih blanketa u odnosu na prethodnu godinu količinski i vrijednosno manja je za 3,17%.

Planirane i ostvarene potrebe za gotovim novcem

Grafik 2.26

65



Za potrebe Ministarstva finansija, Centralna ban ka je tokom 2016. godine obavljala poslove isplate stare devizne štednje, odnosno obveznica konvertovane devizne štednje. Izvršeno je 2.526 isplata (9,5% manje u odnosu na 2015. godinu) ukupne vrijednosti 8,6 miliona eura (7,5% više nego 2015. godine).

Na osnovu dostavljenih zahtjeva, u 2016. godini izrađen je ukupno 701 izvještaj o izvršenoj teh-ničkoj analizi novca (645 izvještaja o izvršenoj tehničkoj analizi novčanica i 56 izvještaja o iz-vršenoj tehničkoj analizi kovanog novca). Broj dostavljenih zahtjeva u drugoj polovini 2016. go-dine bilježi porast od 161% u odnosu na prvu po-lovinu 2016. godine, a u odnosu na 2015. godinu broj zahtjeva takođe bilježi porast od 21% (grafik 2.29).

U toku 2016. godine izvršena je tehnička analiza 1.993 komada sumnjivog novca, a rezultati analize prezentirani su u tabeli 2.16.

Isplate gotovog novca Uplate gotovog novca

Broj dostavljenih zahtjeva za grafičku analizu novca


Grafik 2.29

66


Tabela 2.16

Statistika izvršenih tehničkih analiza novca

Nalaz analiza Broj Ukupna vrijednost

Otkriveni falsifikati

Novčanica eura 648 komada 40.395,00 EUR

Novčanica USD 10 komada 752,00 USD

Novčanica DEM 3 komada 1.200,00 DEM

Kovanog novca eura 870 komada 1.490,50 EUR

Crno-bijela reprodukcija bez serijskog broja 98 komada /

Autentični novacNovčanica eura 133 komada 4.335,00 EUR

Kovanog novca eura 231 komad 278,50 EUR

Broj i vrijednost ukupno obrađenih falsifikata eura u 2016. godini bilježe rast u odnosu na 2015. godi-nu, posmatrano po vrijednosti za 4%, a po komadima za 49% (grafici 2.30 i 2.31). U valutnoj strukturi ukupno obrađenog falsifikovanog novca euro je činio 99,15%.

U strukturi ukupno obrađenog falsifikovanog novca eura u 2016. godini, posmatrano po komadima, na novčanice eura odnosi se 43%, a na kovani novac eura 57% (grafik 2.32).

Najveće učešće u ukupnom broju obrađenih falsifikata eura u 2016. godini odnosi se na falsifikate u apoenu od 2 eura - 688 komada ili 45%– (grafik 2.33), a najveće učešće falsifikata eura izraženo vri-jednosno, odnosi se na falsifikat u apoenu od 100 eura (15.600,00 eura ili 37%). U poređenju sa 2015. godinom falsifikati u apoenu od 100, 50, 20, 2 i 0,50 eura bilježe rast, dok ostali falsifikovani novac eura (500, 200, 10, 5 i 1 euro) bilježe pad.

Vrijednost falsifikovanog novca eura, 2015. i 2016. godine

Broj komada falsifikovanog novca eura, 2015. i 2016. godine


67



Analizirajući falsifikovane novčanice eura po kvalitetu izrade uočeno je da se 84% odnosi na falsifikate veoma dobre izrade, dobre do veoma dobre izrade i dobre izrade, 10% na falsifikate osrednje do dobre izrade i osrednje izrade, a 6% na falsifikate loše do osrednje izrade i loše izrade (grafik 2.34).

Najveći broj falsifikovanih novčanica eura otkriven je u južnoj regiji Crne Gore 48%, u centralnoj regiji 47%, dok je u sjevernoj regiji otkriveno svega 5% (grafik 2.35).

Nacionalni centri su tokom 2016. u više pravaca razvijali aktivnosti u cilju sprečavanja falsifikovanja novca, i to: aktivno učešće u pregovaračkim poglavljima, nastavak, unapređenje saradnje i razmjene informacija sa međunarodnim institucijama koje se bave problematikom falsifikata novca, aktivno učešće u Pericles programu, saradnja sa domaćim institucijama u cilju sprečavanja pojave i distri-bucije falsifikata, pripreme i realizacije obuke za rukovaoce gotovinom, tehničke analize novčanica i kovanica i dr.

Struktura falsifikovanih eura, 2016. godina Učešće falsifikovanih eura posmatrano po komadima, 2016. godina


Falsifikovane novčanice eura po kvalitetu izrade, u komadima

Otkrivene falsifikovane novčanice eura po regijama Crne Gore


68


Nacionalni centar za borbu protiv falsifikovanja je mjesečno, shodno Protokolu o saradnji, dostavljao elektronskim putem bazu podataka o otkrivenim falsifikatima Vrhovnom državnom tužilaštvu, dok je Upravi policije Baza podataka dostavljena u elektronskoj i papirnoj formi sa primjercima Izvještaja o izvršenoj tehničkoj analizi novca.

Shodno regulativi koja reguliše standarde u radu sa novcem i zaštitu eura od falsifikovanja (Odluka o provjeri podobnosti i autentičnosti i vraćanju u opticaj euro novčanica i kovanog novca i Odluka o po-stupanju sa sumnjivim primjercima euro novčanica i kovanog novca i drugim aktivnostima za zaštitu eura od falsifikovanja), izvršena je obuka za 30 rukovaoca sa gotovim novcem. U skladu sa navedenom Odlukom vršeno je i testiranje uređaja za rad sa novcem.

2.2.6. Pristupanje EU i saradnja sa međunarodnim finansijskim inistitucijama

Tokom 2016. godine, Centralna banka Crne Gore nastavila je aktivno učešće u procesu pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji i ostvarivanja daljeg napretka u implementaciji pravne tekovine EU. Pred-stavnici Centralne banke nastavili su aktivan angažman u radu pregovaračkih grupa za vođenje pre-govora za poglavlja iz nadležnosti Centralne banke, kao i na izradi informacija, pripremi izvještaja i ostalih materijala koji su neophodni u cilju efikasnog vođenja pregovora o članstvu.

Nastavljena je realizacija aktivnosti u skladu sa planom definisanim pregovaračkim pozicijama za tri poglavlja kojima rukovodi Centralna banka: 4 – Sloboda kretanja kapitala, 9 – Finansijske usluge, 17 – Ekonomska i monetarna unija. Centralna banka takođe je imala aktivnu ulogu u poglavljima 18. Statistika i 32. Finansijska kontrola. Zajedno sa drugim nadležnim institucijama, Centralna banka je učestvovala u pripremi strateških dokumenata i materijala značajnih za proces ispunjenja preuzetih obaveza.

Ostvaren je značajan nivo usklađenosti zakonodavstva iz nadležnosti Centralne banke sa regulativom EU, kako je i ocijenjeno u Izvještaju Evropske komisije o napretku Crne Gore koji je objavljen u novem-bru 2016. godine.

Centralna banka je u konsultaciji sa EK radila na pripremi Akcionog plana za usklađivanje sa prav-nom tekovinom u oblasti monetarne i ekonomske politike koji je upućen u dalju proceduru. Akcionim planom za podoblasti monetarne i ekonomske politike definišu se ciljevi i vremenski okvir za uskla-đivanje s pravnom tekovinom EMU, kao i mjere za razvoj relevantnih administrativnih struktura za njenu implementaciju.

Centralna banka je učestvovala u pripremi Programa ekonomskih reformi Crne Gore (ERP) za period 2017−2019. ERP predstavlja ekonomsku politiku Crne Gore u srednjem roku i najvažniji je ekonomski dokument u zemlji, strukturiran prema zahtjevima i metodologiji Evropske komisije. Pored toga, Cen-tralna banka je učestvovala u izradi Priloga za godišnji Izvještaj Evropske komisije o napretku Crne Gore za 2016. godinu. Pripremljeni materijal sadrži pregled aktivnosti koje je Centralna banka reali-zovala u izvještajnom periodu od godinu dana i ostvareni napredak u usklađivanju zakonodavstva sa pravnom tekovinom EU.

Predstavnici Centralne banke učestvovali su na sastancima Odbora i Pododbora za praćenje realiza-cije ugovornih obaveza iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju (SSP). S tim u vezi, tokom 2016.

69



godine Centralna banka je učestvovala u radu i pripremi materijala za sastanke, Pododbora za eko-nomska i finansijska pitanja i statistiku, Pododbora za unutrašnje tržište i konkurenciju kao i Odbora za stabilizaciju i pridruživanje.

Saradnja Centralne banke sa predstavnicima institucija EU nastavljena je i tokom 2016. godine, kroz redovne posjete i kontinuiranu komunikaciju, naročito sa predstavnicima Evropske komisije, Evrop-ske centralne banke i sa predstavnicima centralnih banaka država članica EU. S tim u vezi, u toku 2016. godine realizovane su posjete predstavnika ECB. Takođe, predstavnici Centralne banke uče-stvovali su u Dijalogu na visokom nivou (High Level Dialogue) koji ECB sprovodi jednom godišnje sa centralnim bankama zemalja kandidata za ulazak u EU koje su otpočele proces pregovaranja. Pored toga, predstavnici Centralne banke učestvovali su i u Ekonomskom i finansijskom dijalogu između EU i zemalja Zapadnog Balkana i Turske.

Kao članica regionalne grupe koja je od 2015. godine potpisnik Memoranduma sa Evropskom ban-karskom agencijom (EBA), Centralna banka je kroz različite forme uključena u edukativne procese koje organizuje ova institucija. Realizacija edukativnih procesa započela je u septembru 2016. godine u Sarajevu, seminarom na temu „Common European SREP framework and Supervisory assesment of recovery plans“.

U oblasti administrativne i institucionalne podrške koju EU pruža Crnoj Gori, Centralna banka je nastavila aktivnosti na pripremi Twinning projekta, koji će biti finansiran iz IPA 2014 projekta, pod nazivom „Podrška regulaciji finansijskih usluga“. Njegova realizacija će otpočeti tokom 2017. godine u saradnji sa nadležnim institucijama i drugim finansijskim regulatorima u Crnoj Gori.

Centralna banka je tokom 2016. godine bila korisnica programa tehničke pomoći i razmjene informa-cija kroz program TAIEX. Program pruža kratkoročnu pomoć zemljama korisnicama u oblasti uskla-đivanja, primjene i implementacije zakonodavstva EU, čime je Centralnoj banci omogućeno direktno korišćenje iskustva eksperata iz centralnih banaka zemalja članica EU.

2.2.6.1. Saradnja sa Međunarodnim monetarnim fondom i drugim međunarodnim finansijskim institucijama

Na polju saradnje Centralne banke sa međunarodnim institucijama i organizacijama, 2016. godina bila je veoma značajna. Saradnja je kao i obično, bila najintenzivnija sa Međunarodnim monetarnim fondom i Grupacijom Svjetske banke.

Kvota Crne Gore u MMF-u u 2016. godini uvećana je sa 27,5 miliona specijalnih prava vučenja (SPV) na 60,5 miliona SPV. Do uvećanja kvote došlo je nakon što su krajem 2015. godine ispunjeni uslovi za realizaciju 14. Opšte revizije kvota MMF-a. Revizijom kvota MMF-a obezbijeđeno je jačanje Fonda i njegove uloge u održavanju globalne finansijske stabilnosti.

Nakon usvajanja izvještaja Misije za Crnu Goru sa pratećim dokumentima od strane izvršnog odbora ove institucije, 19. februara 2016. godine zaključene su konsultacije sa MMF-om na osnovu člana IV Statuta Fonda sa Crnom Gorom za 2015. godinu. U izvještaju je ocijenjeno da je ostvaren snažan i do-voljno čvrst rast koji će se produžiti na srednji rok, vođen planovima državnih organa da osnaže razvoj i saobraćajne veze, iako naglasak velikih investicionih projekata nosi rizike, posebno za javne finansije.

70


Tokom 2016. godine organizovane su dvije posjete tima MMF-a Podgorici, tzv. „Staff Misija“ Fonda i tehnička misija MMF-a za srednjoročnu strategiju smanjenja duga i ostala pitanja koja se tiču držav-nog budžeta. Tokom sastanaka sa „Staff Misijom“ Fonda, zajednički je konstatovano da tendencija opadanja loših kredita djeluje ohrabrujuće i da je ona sve manje sistemsko, a sve više individualno pitanje. Misija MMF-a istakla je izazove u domenu fiskalne politike i naglasila potrebu njenog opre-znog vođenja i izrade plana sanacije u narednom periodu. U okviru redovnih godišnjih konsultacija, od crnogorskih institucija, udruženja i banaka, prikupljani su aktuelni podaci o stanju ekonomije, izgledima i politikama.

U okviru finalizacije Programa procjene finansijskog sektora (FSAP 2015) za Crnu Goru, realizovanog tokom prethodne godine, pripremljene su i objavljene konačne verzije izvještaja Ocjene finansijskog sektora (Financial Sector Assesment – FSA) i Ocjene stabilnosti finansijskog sistema (Financial System Stability Assessment − FSSA). Finalizirano je i FSAP 2015 devet tehničkih nota: o stresnom testiranju banaka, o bankarskoj superviziji i regulativi, o okviru za rješavanje pitanja nekvalitetne aktive, ne-solventnosti i pravima povjerilaca, o spremnosti na krizu i upravljanju finansijskom krizom, o ocjeni usklađenosti sa osnovnim principima osiguranja, o korporativnom finansijskom izvještavanju, o in-frastrukturi finansijskog tržišta, o finansiranju rasta i o osiguranju depozita. Sve tehničke note, osim note o ocjeni usklađenosti sa osnovnim principima osiguranja, objavljene su uz saglasnost nadležnih crnogorskih institucija. U cilju implementacije preporuka FSAP misije, Centralna banka je pripremila Akcioni plan sa definisanim mjerama i rokovima koji se redovno ažurira.

U sklopu redovnih međunarodnih aktivnosti u 2015. godini, delegacija Centralne banke učestvovala je na Proljećnim i na Jesenjim sastancima MMF-a i Svjetske banke. Tokom Proljećnih sastanaka sa zvaničnicima MMF-a i Svjetske banke razmijenjene su informacije o aktuelnoj ekonomskoj situaciji i stanju u bankarskom sektoru. Na Godišnjim sastancima, održanim takođe u Vašingtonu, razmatrana su pitanja vezana za donaciju Vlade Holandije MMF-u, iz koje će se realizovati brojni programi teh-ničke pomoći od značaja za Crnu Goru. U pitanju su programi Implementacije ESA 2010 statističkih standarda, što je jedan od uslova za pristupanje Crne Gore EU, unapređenje statistike javnih finan-sija, monetarne i platnobilansne statistike itd. Takođe, sa stručnim službama MMF-a dogovoren je i program tehničke pomoći za implementaciju okvira makroprudencione politike, realizovan u drugoj polovini oktobra.

Zvaničnici Centralne banke učestvovali su i na redovnom godišnjem sastanku Belgijsko−Holandske konstituence MMF-a i Svjetske banke koja je održana u Kijevu, i koji je pružio priliku za održavanje niza bilateralnih sastanaka sa predstavnicima najznačajnijih međunarodnih finansijskih institucija o aktuelnim pitanjima za Crnu Goru.

Na polju saradnje sa Grupacijom Svjetske banke, najznačajnija aktivnost se odnosila na usvajanje Par-tnerskog okvira sa Crnom Gorom za fiskalni period 2016−2020. Odbor izvršnih direktora Grupacije je 16. juna 2016. godine nakon izuzetno pozitivnih i konstruktivnih razgovora jednoglasno usvojio ovaj dokument. Pozitivno je ocijenio strateško usmjerenje Partnerskog okvira u pružanju podrške Crnoj Gori ka ostvarivanju održivijeg i inkluzivnijeg rasta putem povećanja makroekonomske i finansijske otpornosti i širenju pristupa ekonomskim prilikama i radnim mjestima. Partnerskim okvirom je u fiskalnom periodu 2016–2020 predviđen kumulativni iznos kreditiranja IBRD-a između 250 i 300 mi-liona USD (60-70 miliona USD godišnje), dok IFC očekuje ukupne investicije između 40 i 60 miliona USD.

71



Centralna banka je tokom 2016. godine nastavila intenzivnu i uspješnu saradnju sa centralnim ban-kama regiona. Tako je u saradnji sa Bankom Slovenije i Ekonomskim fakultetom iz Ljubljane 22−23. septembra u Budvi organizovan Međunarodni seminar o bankarskom poslovanju u trenutnim uslo-vima, koji je okupio oko 60 predstavnika Centralne banke, Banke Slovenije i komercijalnih banaka. S ciljem razvoja dijaloga i unapređenja saradnje između centralnih banaka i svih finansijskih institucija regiona, tokom Seminara je organizovan i panel guvernera centralnih banaka regiona, na kojem su učestvovali guverneri Crne Gore, Slovenije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske i viceguverner Banke Ma-kedonije.

Centralna banka je 15. jula 2016. godine postala punopravna članica Irving-Fišerovog komiteta za sta-tistiku centralnih banaka Banke za međunarodna poravnanja, što Centralnoj banci omogućava aktiv-nu razmjenu informacija sa statističarima i ekonomistima drugih centralnih banaka, kako u oblasti statistike, tako i u sferi ekonomske, monetarne i finansijske stabilnosti.

2.2.7. Upravljanje ljudskim resursima

U cilju daljeg profesionalnog razvoja i unapređenja znanja zaposlenih, shodno Politici Centralne Ban-ke Crne Gore, u toku 2016. godine nastavljene su intenzivne aktivnosti na stručnom usavršavanju i obrazovanju zaposlenih za potrebe radnih procesa i poslova koje obavljaju.

Tokom 2016. godine 160 zaposlenih učestvovalo je u 135 programa stručnog usavršavanja. Mogućnost za stručno usavršavanje iskoristilo je 44% od ukupnog broja zaposlenih, što je u odnosu na 2015. go-dinu povećanje od 3%.

Ukupan broj organizatora programa usavršavanja u kojima su zaposleni učestvovali je 54.

Zaposleni su upućivani na usavršavanje postojećih znanja, prije svega u oblastima funkcija Centralne banke, ali i u oblastima podrške poslovanju.

Zaposleni se upućuju na programe stručnog usavršavanja koje organizuju druge centralne banke, me-đunarodne finansijske institucije i druge institucije koje se bave obukom kadrova. Centralna banka organizovala je u Crnoj Gori, u saradnji sa Bankom Turske trodnevnu regionalnu radionicu u vezi finansijskih računa, tokom koje su stručnjaci iz Turske, Crne Gore, kao i predstavnici iz zemalja u okruženju razmijenili iskustva u ovom domenu.

Redovno se odvija i nastava engleskog jezika za zaposlene, a tokom 2016. je organizovano i pohađanje kursa njemačkog jezika.

Na osnovu sporazuma o saradnji u domenu razvoja kadrova, realizovane su studijske posjete sa dru-gim centralnim bankama, a nastavljena je intenzivna saradnja sa JVI/MMF, Centrom za izvrsnost finansija iz Ljubljane, Svjetskom bankom i dr.

U tabeli 2.17 prikazan je spisak najznačajnijih partnera CBCG u oblasti stručnog usavršavanja (kriter-jum – broj programa na kojima su učestvovali zaposleni CBCG).

72


Tabela 2.17

Najznačajniji partneri CBCG u oblasti stručnog usavršavanja

Organizator Broj programa

Centralna banka Njemačke 17

Joint Vienna Institute/MMF 13

Centralna banka Francuske 9

Centralna banka Holandije 8

Centralna banka Italije 8

Centralna banka Turske 7

Center for Excelance in Finance - CEF 7

Narodna banka Češke 6

Evropska centralna banka 6

Narodna banka Poljske 5

Narodna banka Srbije 5

Struktura zaposlenih u Centralnoj banci Crne Gore

Centralna banka ima izuzetno povoljnu obrazovnu strukturu zaposlenih, imajući u vidu da dvije tre-ćine zaposlenih ima fakultetsko obrazovanje (tabela 2.18 i grafik 2.36). Sa aspekta starosne strukture, 55% zaposlenih mlađe je od 45 godina (tabela 2.19 i grafik 2.37). U polnoj strukturi, 59,9% zaposlenih predstavljaju žene.

Tabela 2.18

Obrazovna struktura zaposlenih

Stručna sprema ukupno %

Doktorat 1118,0

Magistratura 54

Visoka stručna sprema 180 49,7

Viša stručna sprema 10 2,8

Srednja stručna sprema 93 25,7

Kvalifikovan radnik 7 1,9

Polukvalifikovan i nekvalifikovan 7 1,9

Ukupno 362 100,0

Tabela 2.19

Starosna struktura zaposlenih u CBCG

Starosna grupa Ukupno % Muškarci Žene

Ispod 25 godina 2 0,55 2 0

25 do 35 godina 101 29,64 46 55

35 do 45 godina 96 24,93 32 64

45 do 55 godina 69 19,12 28 41

55 godina i više 94 25,76 37 57

Ukupno 362 100,00 145 217

73



2.2.8. Odnosi s javnošću i transparentnost

Centralna banka Crne Gore je tokom 2016. godine održavala saradnju sa medijima i ostalim zain-teresovanim licima u skladu sa najboljim praksama i najvišim standardima transparentnosti. Kroz proaktivan odnos sa zainteresovanom javnošću, Centralna banka je promovisana kao nezavisna i za javnost otvorena institucija.

Djelovanjem na ovaj način, Centralna banka nastoji da doprinese podizanju nivoa informisanosti i ekonomskog znanja u društvu i boljem razumijevanju značaja uloge Centralne banke kao nezavisne in-stitucije odgovorne za održavanje monetarne i finansijske stabilnosti i sigurnosti bankarskog sistema.

Tokom cijele godine održavana je redovna posredna i neposredna komunikacija sa medijima i to kroz: saopštenja za javnost, odgovore na medijske upite i zahtjeve, ogranizovanje konferencija za medije, istupanje rukovodstva i zaposlenih u javnosti itd.

Saopštenja za javnost o odlukama i zaključcima sa sjednica Savjeta Centralne banke blagovremeno su dostavljana svim štampanim i elektronskim medijima, kako bi javnost Crne Gore adekvatno bila informisana o radu Savjeta, svim relevantnim dokumentima koji se odnose na bankarski sektor, o istraživanjima, analizama ekonomskog razvoja, makroekonomskim predviđanjima i sl.

Centralna banka objavljuje veliki broj publikacija: Godišnji izvještaj o radu, Izvještaj o finansijskoj sta-bilnosti, Izvještaj o stabilnosti cijena, Godišnji makroekonomski izvještaj, Kvartalni makroekonom-ksi izvještaj i Bilten CBCG, Preporuke Vladi za vođenje ekonomske politike, radne studije i tematski odabrane knjige. Sve redovne i povremene publikacije Centralne banke objavljene na internet stranici, dostavljene su zainteresovanim institucijama, državnim organima, bankama i drugim finansijskim institucijama, obrazovnim ustanovama, međunarodnim organizacijama i zainteresovanim novinari-ma i naučnim radnicima.

U 2016. godini u medijima su najčešće obrađivane teme iz djelokruga rada Centralne banke koje su se odnosile na rezultate poslovanja bankarskog sektora, kredite u švajcarskim francima, priliv doznaka iz inostranstva, iznos stranih direktnih investicija, falsifikovane novčanice, zaduženost stanovništva

Obrazovna struktura zaposlenih Starosna struktura zaposlenih


74


po osnovu minusa, kartica, štednju, stanje depozita, ograničavanje kamatnih stopa, Zakon o sporazu-mnom finanijskom restrukturiranju dugovanja prema finansijskim institucijama, javni dug itd.

Internet stranica Centralne banke, www.cbcg.me, redovno je ažurirana u saradnji sa relevantnim sek-torima u cilju povećanja transparentnosti rada. Na internet stranici Centralne banke, na crnogorskom i engleskom jeziku omogućen je uvid u zakonsku i podzakonsku regulativu koja se odnosi na djelo-vanje CBCG. Takođe, objavljeni su i svi relevantni propisi, odluke, publikacije koje izdaje CBCG, kao i ostale značajne informacije iz djelokruga rada Centralne banke.

2.2.9. CBCG kao društveno odgovorna institucija

Centralna banka Crne Gore, u skladu sa usvojenom Politkom, nastoji da posluje na principima druš-tveno odgovorne institucije. Centralna banka je u 2016. godini ovaj cilj sprovela realizacijom brojnih društveno-odgovornih aktivnosti, kroz odnos prema zaposlenima, saradnju sa sindikatom Centralne banke, odobravanjem sredstava za humanitarne aktivnosti i kroz podršku drugim aktivnostima ci-vilnog društva.

Trinaestu godinu za redom, Centralna banka je u saradnji sa poslovnim bankama realizovala akciju „Nedjelja štednje“ kroz dodjelu štednih knjižica djeci rođenoj od 31. oktobra do 6. novembra 2016. go-dine u Crnoj Gori.

Centralna banka je u 2016. godini realizovala brojne aktivnosti tokom Svjetske nedjelje novca, global-ne manifestacije posvećene širenju finansijske pismenosti i obrazovanja među djecom i mladima. U okviru ove manifestacije, u periodu od 9. do 16. marta, Centralna banka je realizovala mnogobrojne edukativne aktivnosti u obrazovnim ustanovama širom Crne Gore, sa posebnim akcentom na ruralne predjele i ranjive grupe stanovništva. Centralna banka je u aprilu 2016. godine organizovala regionalni seminar za izradu Nacionalne strategije na polju finansijske edukacije i finansijske inkluzije.

Centralna banka stimuliše razvoj nauke u našoj zemlji, i to prije svega kroz dodjelu Godišnje nagrade Centralne banke autorima najboljih diplomskih, magistarskih i doktorskih radova iz oblasti centralnog bankarstva, monetarne politike i bankarstva. Nagrada se sastoji iz plakete i novčanog dijela, i to 4.000 eura za najbolji doktorski, 3.000 eura za najbolji magistarski i 2.000 eura za najbolji diplomski rad.

Centralna banka Crne Gore kao društveno−odgovorna institucija objavljuje časopis na engleskom je-ziku Journal of Central Banking, Theory and Practice (Časopis za teoriju i praksu centralnog bankar-stva). Cilj izdavanja ovog časopisa je objavljivanje naučnih i stručnih članaka koji pokrivaju teorijske i praktične aspekte centralnog bankarstva i monetarne politike, uključujući pitanja i problematiku bankarstva i supervizije. Časopis je dobio zavidnu reputaciju, karakter međunarodnog časopisa, i in-deksiran je u 22 međunarodne baze.

Kovanjem jubilarnog zlatnog i srebrenog novca, Centralna banka je obilježila deset godina obnove ne-zavisnosti Crne Gore, jednog od najznačajnijih datuma u crnogorskoj istoriji.

Muzej novca Centralne banke Crne Gore je i u 2016. godini imao zapaženu ulogu u očuvanju i pro-mociji istorijskog i kulturnog nasljeđa iz oblasti numizmatike u Crnoj Gori. Eksponate iz postavke „Od perpera do eura“ u 2017. su vidjela 4.459 posjetioca Muzeja. Takođe, Muzej je dao svoj doprinos u

75



svim edukativnim kampanjama Centralne banke, u aktivnostima vezanim za Svjetsku nedjelju novca i u organizovanjui predavanja, radionica i seminara s ciljem upoznavanja istorije novca i monetarne politike u Crnoj Gori.

Muzej novca Centralne banke je 18. maja 2016. godine produženim radom do 24h i prigodnom temat-skom izložbom obilježio „Noć muzeja“.

2.3. Aktivnosti banke iz oblasti podrške efikasnog ostvarivanja osnovnih funkcija Centralne banke

2.3.1. Upravljanje rizicima u Centralnoj banci Crne Gore u funkciji ostvarivanja Politike CBCG

Adekvatno upravljanje institucijom i efikasno ostvarivanje osnovnih funkcija Centralne banke proces je koji se kontinuirano unapređuje od samog osnivanja Banke. Važnu podršku upravljačkom sistemu predstavlja efektivan i efikasan sistem upravljanja rizicima.

U 2016. godini nastavljeno je redovno praćenje operativnih rizika uz stalno poboljšavanje sistema za upravljanje operativnim rizikom u Centralnoj banci. Na kvartalnom nivou pripreman je izvještaj o najznačajnijim rizicima, rizicima rastućeg smjera, nepovoljnim događajima, kao i internim kontro-lama. Takođe, praćeni su rizici po bezbijednost informacija, a nastavljene su i aktivnosti na usklađi-vanju sistema upravljanja bezbjednošću informacija sa standardom ISO/IEC 27001:2013. Sprovedena je klasifikacija informacija Centralne banke i preduzimane su kontinuitrane aktivnosti na podizanju svjesnosti zaposlenih o bezbjednosti informacija.

Tokom 2016. godine nastavljene su aktivnosti na uspostavljanju sistema upravljanja kontinuitetom po-slovanja u skladu sa standardom ISO 22301:2012 i metodološkim pristupom koji se primjenjuje u ECB i ESCB. Početkom 2016. Savjet Centralne banke je usvojio Strategiju kontinuiteta poslovanja, a koja je izrađena na osnovu sprovedene procjene kritičnosti poslovnih funkcija i analize uticaja na poslovanje. Takođe, započeto je sprovođenje Akcionog plana za implementaciju strategije u periodu 2016–2018. godine, koji obuhvata izradu planova kontinuiteta Centralne banke i njihovo redovno testiranje.

2.3.2. Informaciono tehnološke aktivnosti Centralne banke u funkciji ostvarivanja Politike CBCG

Tokom 2016. godine Centralna banka je nastavila sa realizacijom aktivnosti usmjerenih na održavanje sigurnog i efikasnog platnog prometa i na njegovo dalje unapređivanje. U tom smislu nastavljeno je unapređenje infrastrukture i komponenti informacionog sistema vezanih za platni sistem Centralne banke na rezervnoj lokaciji. Realizovan je nastavak aktivnosti na unapređenju računarske infrastruk-ture i opremanju i konfigurisanju komponenti IS na rezervnoj lokaciji, u skladu sa Strateškim planom razvoja za period od 2015. do 2017. godine. U tom smislu, na rezervnoj lokaciji stvoreni su uslovi koji omogućavaju eksternim korisnicima servisa Centralne banke direktnu komunikaciju sa disaster reco-very sistemima. Unapređena je i komunikaciona infrastruktura kako u serverskom tako i u korisnič-kom segmentu računarsko−komunikacionog sistema. Pored toga, dodatno je proširena platforma za virtuelizaciju servera uz dalje uvećanje broja virtuelizovanih servera, a unapređena je i sistemska plat-

76


forma za PKI (Public Key Infrastructure – infrastruktura javnih ključeva) sistem, Swift sistem i Sistem za razmjenu podataka (SRP) što je uključivalo i obezbjeđenje disaster recovery komponenti ovih siste-ma uz virtuelizaciju serverskih komponenti. Vezano za unapređenje uslova za rad ICT infrastruktur-nih komponenti na primarnoj lokaciji, završene su aktivnosti na analizi infrastrukturnih rizika i izra-di idejnog rješenja rekonstrukcije „Data centra“ u objektu na Bulevaru Svetog Petra Cetinjskog br. 6.

Kao podrška za realizaciju strateških ciljeva u dijelu razvoja i unapređenja aplikativnih sistema, za-vršene su aktivnosti na implementaciji pilot projekta sistema poslovne inteligencije (BI - Business In-telligence) i skladišta podataka (DWH - Data Warehouse) koji je obuhvatio pojedine podsisteme IS Centralne banke. U okviru postojećeg Sistema za razmjenu podataka izrađeno je novo aplikativno rješenje koje omogućava dostavljanje dnevnih i dekadnih izvještaja od strane poslovnih banaka de-finisanih Odlukom o izvještajima koji se dostavljaju Centralnoj banci Crne Gore. Nastavljen je razvoj elektronskih usluga na portalu Centralne banke. Pored već postojeće mogućnosti elektronskog preu-zimanja izvještaja, omogućeno je da korisnik portala podnese zahtjev i bira način dostavljanja izvje-štaja. U funkciju je stavljen i potpuno nov servis putem koga rezidenti elektronskim putem dostavljaju podatke o poslovima direktnih ulaganja, kreditnim poslovima sa inostranstvom i stanju i prometu na računima rezidenata u inostranstvu, u skladu sa Odlukom o vođenju posebne evidencije o tekućim i ka-pitalnim poslovima sa inostranstvom i dostavljanju podataka o tim poslovima. Kao podrška poslovima u banci završena je aplikacija za evidentiranje i praćenje finansijskog plana, kao i aplikacija čiji je cilj unapređenje razmjene poruka između poslovnog računa CBCG i platnog sistema.

2.4. Finansijsko poslovanje Centralne banke Crne Gore u 2016. godini

2.4.1. Bilans uspjeha Centralne banke Crne Gore za 2016. godinu

Prihodi Centralne banke Crne Gore

Ukupni prihodi Centralne banke u 2016. godini ostvareni su u iznosu od 13,48 miliona eura i veći su za 8,69% u odnosu na plan, dok su na godišnjem nivou povećani za 7,72% (Prilog 1, tabela 16).

Struktura ukupnih prihoda Centralne banke za 2016. godinu

Grafik 2.38

77



Prihodi u 2016. godini povećani su za 7,72% u odnosu na realizovane za 2015. godinu usljed povećanja prihoda od kamata na hartije od vrijednosti−posebni portfolio.

Ukupni prihodi Centralne banke kategorišu se u dvije osnovne grupe: finansijski prihodi (23,50%) i prihodi poslovanja i drugi prihodi (76,50%), grafik 2.38.

Finansijski prihodi su u 2016. godini iznosili 3,16 miliona eura i veći su za 9,55% u odnosu na plan, odnosno za 82,39% u odnosu na izvršene u 2015. godini. Razlog povećanja u odnosu na ostvarene veličine u 2015. godini odnosi se na povećanje prihoda po osnovu kamata na HOV−posebni portfolio, dobitaka od prodaje HOV namijenjenih prodaji i finansijskih prihoda od depozita Fonda za zaštitu depozita (FZZD).

Najznačajnija stavka finansijskih prihoda, prihodi od kamata, iznosili su 2,97 miliona eura i bili su za 3,62% veći u odnosu na plan, odnosno za 81,6% u odnosu na izvršene u 2015. godini.

U 2016. godini Centralna banka je ostvarila stopu prinosa na ukupna sredstva od 0,42%, dok je u 2015. godini ista iznosila 0,64%.

Ukupni prihodi poslovanja i drugi prihodi31 ostvareni su u iznosu od 10,3 miliona eura i veći su za 8,42% u odnosu na plan, dok su za 4,31% manji u odnosu na ostvarenje iz 2015. godine. Ovi prihodi povećani su zbog rasta prihoda od naknada, prihoda od prodaje i drugih prihoda.

Prihodi od naknada u 2016. godini iznosili su 9,5 miliona eura i veći su za 6,31% u odnosu na plan, od-nosno za 6,91% u odnosu na ostvarenje u 2015. godini. Prihodi od naknada za usluge platnog prometa iznosili su 4,53 miliona eura i bili su veći za 4,15% u odnosu na plan, odnosno za 9,75% u odnosu na 2015. godinu. Prihodi od naknada za usluge sa gotovim novcem iznosili su 211,81 hiljadu eura i bili su veći za 21,73% u odnosu na plan, odnosno za 30,30% u odnosu na 2015. godinu. Prihodi od naknada za sprovođenje prinudne naplate iznosili su 569,09 hiljada eura i bili su manji za 4,77% u odnosu na plan, odnosno za 12,68% u odnosu na 2015. godinu. Prihodi od naknada za poslove fiskalnog agenta iznosili su 1,36 miliona eura i bili su veći za 13,00% u odnosu na plan, odnosno za 0,24% u odnosu na 2015. godinu. Naknade za kontrolu poslovanja, dozvole i odobrenja iznosile su 2,33 miliona eura i bile su veće za 6,77% u odnosu na plan, odnosno za 9,00% u odnosu na prethodnu godinu. Prihodi od naknada za usluge kreditnog registra iznosili su pola miliona eura i bili su veći za 16,52% u odnosu na plan, odnosno za 13,48% u odnosu na 2015. godinu. Povećana kreditna aktivnost banaka dovela je do povećanja broja ukupnih pretraga boniteta u kreditnom registru sa 147.260 na 167.250. Prihodi od naknada za kontrolu platnog sistema i platnih institucija iznosili su 0,11 miliona eura i bili su za preko 45% manji u odnosu na plan i u odnosu na prethodnu godinu.

Prihodi od određenih naknada (naknada za transfere preko računa Centralne banke u inostranstvu, naknada za usluge konverzije, naknada za tendersku dokumentaciju) iznosili su 33,05 hiljada eura, što predstavlja značajno povećanje u odnosu na 2015. godinu kada su iznosili 1,68 hiljada eura. Razlog tome je najvećim dijelom, povećanje prihoda od naknada za transfere preko računa Centralne banke u inostranstvu koji u 2016. godini iznose 32 hiljade eura, dok u 2015. godini ovih prihoda nije bilo.

31 Prihodi poslovanja i drugi prihodi obuhvataju: prihode od naknada, prihode od određenih naknada, prihode od opera-tivnog lizinga, prihode od prodaje i druge prihode.

78


Prihodi od operativnog lizinga iznosili su 157,47 hiljada eura i bili su za 10,02% manji u odnosu na plan, odnosno za 3,97% u odnosu na ostvarenje iz 2015. godine.

Prihodi od prodaje plemenitih metala, mjeničnih blanketa i osnovnih sredstava iznosili su 0,38 milio-na eura i bili su veći za 12,57% u odnosu na plan, odnosno za 1,18% u odnosu na 2015. godinu.

Drugi prihodi ostvareni su u iznosu od 0,23 miliona eura i odnose se na prihode: od kamata na stam-bene kredite po fer vrijednosti, od ukidanja rezervisanja za sudske sporove, od uplate Evropske ko-misije za potrebe izrade Business Confidence Indexa (BCI) Evropske komisije, zatim na naknadno utvrđene prihode iz ranijih godina, prihode od muzejske aktivnosti, prihode od naknada za davanje mišljenja i ostale prihode.

Rashodi Centralne banke Crne Gore

Ukupni rashodi u 2016. godini iznosili su 11,64 miliona eura i bili su veći za 15,74% u odnosu na 2015. godinu (Prilog 1, tabela 17). Ukupni rashodi Centralne banke povećani su po osnovu finansijskih ras-hoda.

Ukupni rashodi Centralne banke kategorišu se u dvije osnovne grupe: finansijski rashodi (4,45%) i troškovi poslovanja (95,55%), grafik 2.39.

Finansijski rashodi32 u 2016. godini iznosili su 0,52 miliona eura i bili su manji od planiranih a veći od izvršenih rashoda u 2015. godini, prvenstveno zbog povećanja drugih finansijskih rashoda, odnosno finansijskih rashoda po osnovu negativnih kamatnih stopa.

Rashoda kamata po osnovu izdvojenih sredstava obavezne rezerve u 2016. godini nije bilo. Shodno Odluci o izmjenama Odluke o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore koja se pri-

32 Finansijski rashodi se odnose na rashode kamata, negativne kursne razlike, kao i druge finansijske rashode.

Struktura ukupnih rashoda Centralne banke za 2016. godinu

Grafik 2.39

79



mjenjivala od 1. januara 2016. godine, Centralna banka je plaćala bankama mjesečnu nadoknadu na određeni dio ukupnih sredstava obavezne rezerve, obračunatu po stopi od EONIA umanjenoj za 10 baznih poena na godišnjem nivou, s tim da ova stopa nije mogla biti manja od nule. EONIA umanjena za 10 baznih poena tokom 2016. godine kretala se u rasponu od -0,356% do -0,227%.

Drugi finansijski rashodi odnose se na finansijske rashode po osnovu plaćanja negativne kamatne sto-pe na depozite i HOV. Ovi rashodi su u 2016. godini iznosili 0,52 miliona eura, a odnose se na finansij-ske rashode po osnovu negativne efektivne kamatne stope na dugoročne i kratkoročne HOV izvršene u iznosu od 116,78 hiljada eura, i finansijske rashode po osnovu negativne kamatne stope na depozite kod ino banaka izvršene u iznosu od 401,13 hiljada eura.

Troškovi poslovanja33 iznosili su 11,12 miliona eura i veći su za 4,67% u odnosu na plan.

Centralna banka je i tokom 2016. godine nastavila sa preduzimanjem opštih mjera interne ekonomije na planu racionalizacije troškova poslovanja posebno na administrativnim i operativnim aktivnosti-ma kao što su efikasnije i racionalnije upravljanje nepokretnom imovinom, potrošnim materijalom i svim drugim kategorijama troškova na koje je menadžment Banke mogao direktno uticati. Sprovede-ne su uštede na brojnim budžetskim pozicijama troškova poslovanja, a posebno na materijanim troš-kovima, troškovima osnovnih sredstava i opreme, kao i na troškovima telekomunikacionih usluga, te na troškovima reprezentacije, konferencija, seminara i sl..

Troškovi naknada iznosili su 0,21 milion eura i veći su u odnosu na plan, kao i u odnosu na izvršene u 2015. godini, najvećim dijelom zbog povećanja troškova naknada za registraciju državnih zapisa, troš-kova naknada bankama za unošenje i iznošenje efektive, kao i zbog evidentiranja troškova održavanja kastodi računa.

Troškovi zaposlenih (bruto zarade, druga primanja, naknade povećanih troškova zaposlenih, ostali troškovi zaposlenih) iznosili su 7,97 miliona eura i bili su veći za 7,93% u odnosu na plan. Tokom 2016. godine došlo je do povećanja broja zaposlenih u Centralnoj banci s ciljem obezbjeđenja blagovremenog izvršavanja novih funkcija i zadataka banke.

Naknade povećanih troškova zaposlenih iznosile su 0,43 miliona eura i bile su manje za 16,36% u odnosu na plan, odnosno za 2,14% veće u odnosu na 2015. godinu. Ove naknade se najvećim dijelom odnose na troškove službenog puta i troškove stručnog usavršavanja zaposlenih.

Administrativni troškovi34 iznosili su 0,54 miliona eura i bili su za 11,79% manji od plana, odnosno za 4,37% veći u odnosu na 2015. godinu. Smanjenje administrativnih troškova u odnosu na planirane ve-ličine rezultat je kontinuiranog sprovođenja mjera racionalizacije unutar Centralne banke. Operativni troškovi poslovanja35 iznosili su 1,62 miliona eura i bili su manji u odnosu na plan za 19,08%, dok su u odnosu na 2015. godinu bili veći za 3,84%.

33 Troškovi poslovanja obuhvataju troškove naknada, troškove zaposlenih, administrativne troškove, operativne troškove poslovanja i druge troškove poslovanja.

34 Administrativni troškovi obuhvataju troškove kancelarijskog materijala, troškove energije, troškove komunalnih uslu-ga, nematerijalnih usluga i naknade drugim fizičkim licima.

35 Operativni troškovi poslovanja obuhvataju troškove održavanja osnovnih sredstava i opreme, troškove literature, troš-kove telekomunikacionih usluga, troškove naknada po ugovorima o poslovnoj saradnji i troškove amortizacije.

80


Neto dobit Centralne banke Crne Gore

U 2016. godini ostvarena je neto dobit u iznosu od 1,83 miliona eura. Neto dobit je utvrđena u skladu sa međunarodnim standardima finansijskog izvještavanja.

2.4.2. Bilans stanja Centralne banke na dan 31. 12. 2016. godine

Ukupna bilansna suma na dan 31. 12. 2016. godine iznosila je 895,72 miliona eura i ostvaruje rast od 22,02% u jednogodišnjem uporednom periodu. U strukturi ukupne aktive 17,01% se odnosilo na goto-vinu i depozite po viđenju, 23,26% na oročene plasmane kod stranih banaka, 38,46% su predstavljala finansijska sredstva raspoloživa za prodaju, dok preostalih 21,27% aktive odnosilo se na finansijska sredstva koja se drže do dospijeća, sredstva kod MMF-a, kredite i avanse, potraživanja, materijalnu i nematerijalnu imovinu i drugo (grafik 2.40).

Analizirajući pasivu bilansa stanja na dan 31. 12. 2016. godine u odnosu na 31. 12. 2015. godine, može se vidjeti rast pozicija obaveza uslovljen rastom iznosa depozita po vidjenju na računima banaka i fi-nansijskih institucija, kao i obaveza prema MMF-u (grafik 2.41).

Struktura aktive bilansa stanja Centralne banke na 31. 12. 2016. godine

Grafik 2.40

81



2.4.3. Izvještaj o promjenama na kapitalu Centralne banke Crne Gore na dan 31. 12. 2016. godine

Ukupni kapital Centralne banke na dan 31. 12. 2016. godine iznosio je 64,13 miliona eura, što pred-stavlja povećanje od 2,39% u odnosu na kraj 2015. godine. Osnovni kapital iznosio je četrdeset miliona eura.

Opšte rezerve Centralne banke na dan 31. 12. 2016. godine iznosile su 709,79 hiljada eura, a specijalne rezerve 263,61 hiljadu eura.

Revalorizacione rezerve za nekretnine, postrojenja i opremu iznosile su 17,71 miliona eura, dok su re-valorizacione rezerve za finansijska sredstva raspoloživa za prodaju iznosile 1,031 milion eura.

Struktura pasive bilansa stanja Centralne banke na 31. 12.2016. godine

Grafik 2.41

MAKROEKONOMSKE PROGNOZE ZA 2017. GODINU 03

85

Makroekonom

ske prognoze za 2017. godinu

3.1. Prognoza makroekonomskih indikatora

3.1.1. Projekcija kretanja inflacije za 2017. godinu

U 2016. godini Crna Gora je zabilježila pozitivnu godišnju stopu inflacije od 1%. Prosječna godišnja inflacija mjerena indeksom potrošačkih cijena u 2016. godini iznosila je -0,3%, što je niže od nivoa prosječne godišnje inflacije u EU (0,3%).

Grafik fena inflacije ( fan chart) Crne Gore baziran je na procjeni ARIMA modela za 2017. godinu, i pokazuje da će se (sa vjerovatnoćom od 90%), inflacija mjerena preko indeksa potrošačkih cijena, u zavisnosti od mjeseca, kretati u intervalu od 0,8% do 3%. Pritom, za kraj 2017. godine projektuje se inflacija u rasponu od 0,8% do 2,2%. Naime, sa rastom vremenskog horizonta za projektovanje raste i neizvjesnost, a samim tim se širi i raspon prognoze. Centralna projekcija grafika fena (koja se odnosi na najtamniji dio grafika), predstavlja raspon vjerovatnoće od 10% (grafik 3.1). Centralna projekcija modela ukazuje da će prosječna inflacija u 2017. godini iznositi 2%.

Projekcija indeksa potrošačkih cijena Crne Gore za 2017. godinu

Grafik 3.1

Izvor: CBCG, 2017.

86


Polazne pretpostavke prognoze inflacije za 2017. godinu su:

1. Povećanje cijena sirove nafte na međunarodnom tržištu do 7%, što bi uz povećanje akciza na mineralna ulja za 9% trebalo rezultirati povećavanjem ukupne inflacije.

2. Tokom 2017. godine, očekuje se rast cijena prehrambenih proizvoda na međunarodnom trži-štu. Dodatno, u projekciji smo pretpostavili fluktuaciju cijena poljoprivrednih proizvoda od +/- 5%, uslovljenu njihovim sezonskim karakterom.

3. Potencijalno povećanje cijena električne enegrije za 5%.4. Zarade u 2017. godini biće na nivou iz 2016. godine.5. Stagnacija cijena nekretnina.

Promjene neke od navedenih pretpostavki zahtijevale bi korekciju prognoze.

3.1.2. Projekcija bruto domaćeg proizvoda (BDP-a) Crne Gore za 2017. godinu

Prema procjenama Ministarstva finansija, realni rast BDP-a u 2016. godini iznosio je 2,4%. Takođe, prema procjenama MMF-a crnogorska ekonomija u 2016. godini rasla je po stopi od 2,4%, po procje-nama Evropske komisije 2,6%, a po procjenama EBRD-a po stopi od 4%.

Procjene međunarodnih institucija o rastu BDP-a za Crnu Goru u 2017. godini kreću se u rasponu od 3,1% do 3,7% (tabela 3.1).

Tabela 3.1

Procjene međunarodnih finansijskih institucija o kretanju BDP-a Crne Gore u 2017. godini (u %)

Institucija Procijenjena stopa rasta za 2017. godinu

MMF 3,3

EBRD 3,5

Odjeljenje UN za ekonomska i socijalna pitanja 3,5

Evropska komisija 3,7

Bečki institut 3,1

Svjetska banka 3,6

Izvor: sajtovi pojedinih institucija

Prema modelskoj projekciji CBCG u 2017. godini, rast BDP-a kretaće se u intervalu 3,25 do 3,8%, sa centralnom tendencijom od 3,6% (grafik 3.2).

87

Makroekonom


Modelska projekcija zasniva se na sezonski pri-lagođenom modelu Autoregresivnih integrisa-nih procesa pokretnih prosjeka, poznatih kao ARIMA procesi. Za predviđanje kvartalnog BDP-a za 2017. godinu, model koristi istorijske kvartalne podatke od 2001. do 2016. godine36. Na grafiku „Fena“ dat je modelski pregled kretanja stope rasta realnog BDP-a po kvartalima (gra-fik 3.3). Grafikonom „Fena“ se preko distribucije vjerovatnoća u obzir uzimaju i potencijalni rizici i neizvjesnosti, koji bi u narednom periodu mo-gli uticati na kretanje centralne projekcije BDP-a. Vrijednosti centralne projekcije prikazane su ta-mno plavom linijom, dok su nivoi neizvjesnosti (dobijeni analitičkom procjenom i kalkulacijom relativnog uticaja potencijalnih internih i ekster-nih šokova), prikazani svijetlo plavim linijama.

36 Vrijednost kvartalnog BDP-a dobijena je korišćenjem tri važne vremenske serije za ocjenu kretanja BDP-a, a to su: po-daci industrijske proizvodnje, turizma i građevinarstva. Naime, praćenjem kretanja ovih djelatnosti i njihovog učešća u ukupnom BDP-u, izvršena je interpolacija BDP-a.

Izvor: CBCG, 2017.

Kretanje realnog BDP-a (u milionima) u 2017. godini − modelska procjena

Grafik 3.2

Grafik „Fena“ (Fan chart) realnog BDP-a u 2017. godini − modelska procjena

Grafik 3.3

Izvor: CBCG, 2017.

88


Rizici odstupanja od centralne projekcije odnose se na:

• Moguće dodatne mjere fiskalne konsolidacije koje bi se negativno efektuirale na privatnu i jav-nu potrošnju;

• Kašnjenja u realizaciji investicionih projekata;• Veći rast uvoza od projektovanog, koji bi takođe imao negativan efekat na stopu rasta;• Nepovoljne vremenske prilike, koje bi smanjile doprinos sektora turizma, poljoprivrede i proi-

zvodnje električne energije projektovanom rastu ekonomije; • Nestabilnosti u spoljnjem okruženju, ekonomski i geopolitički rizici koji bi u određenoj mjeri

mogli negativno uticati na ekonomski rast.

Radi testiranja modelske projekcije BDP-a urađena je i procjena BDP-a po potrošnoj metodi (tabela 3.2). Polazne pretpostavke za obračun po potrošnoj metodi obuhvataju sljedeće:

• Blagi rast potrošnje domaćinstava od 1,5%. Naime, u 2017. godini na rast potrošnje domaćin-stava negativno mogu uticati mjere fiskalne konsolidacije (povećanje akcize na gorivo, sniženje zarada funkcionera, stagnacija rasta zarada u javnom sektoru i smanjenje izdataka za socijalna davanja) koje bi mogle smanjiti raspoloživi dohodak domaćinstava. S druge strane, na potroš-nju domaćinstava pozitivno može uticati dalje smanjenje kamatnih stopa na kredite, kao i oče-kivano jačanje kreditne aktivnosti banaka.

• Smanjenje državne potrošnje za 1,7%, kao posljedica primjene mjera fiskalne konsolidacije. • Rast investicija u osnovna sredstva od 20%, kao rezultat kapitalnih investicija za izgradnju

autoputa Smokovac−Mateševo, zatim investicija u oblasti turizma (Luštica, Portonovi, itd.) i energetike (izgradnja malih hidroelektrana i vjetroelektrana);

• Izvoz roba i usluga rašće po stopi od oko 4%, kao posljedica stabilizacije i najavljenih ulaganja u oblasti industrijske i poljoprivredne proizvodnje, kao i veće turističke potrošnje podstaknute izgradnjom novih turističkih objekata;

• Uvoz će imati rast od 5%, usljed potreba investitora za uvozom opreme, građevinskog materija-la i radne snage, naročito za potrebe izgradnje autoputa i turističkih kompleksa. S druge strane, smanjenju uvoza može doprinijeti rast poljoprivredne proizvodnje.

Tabela 3.2

Procjena BDP-a po potrošnoj metodi za 2017. godinu

Kategorije Stope rasta (%) Doprinos BDP-u

Potrošnja domaćinstava 1,5 1,19

Potrošnja države -1,7 -0,32

Bruto investicije u osnovna sredstva 20 4,12

Izvoz roba i usluga 4 1,64

Uvoz roba i usluga 5 -3,03

BRUTO DOMAĆI PROIZVOD (%) 3,60

Izvor: CBCG

Po potrošnoj metodi, u 2017. godini BDP će ostvariti stopu rasta od 3,6%, što potvrđuje validnost cen-tralne projekcije rasta BDP-a.

89

Makroekonom


3.1.3. Projekcija ostalih makroekonomskih agregata za 2017. godinu

3.1.3.1. Tržište nekretnina u Podgorici

Na tržištu nekretnina tokom 2016. godine nastavljen je trend prilagođavanja velike ponude ograniče-noj tražnji kroz blago smanjivanje cijena stambenih objekata.

Prema rezultatima ankete, prosječna cijena nekretnina po kvadratnom metru[1] u Podgorici iznosila je 918,8 eura, što predstavlja pad od 2,1% u odnosu na rezultate posljednje ankete rađene u septembru 2015. godine.37 Kao i u 2015. godini, i tokom 2016. godine kvartalna fluktuacija cijena nekretnina bila je u rasponu ±5%. Prema procjeni većine agencija za nekretnine, tokom 2016. godine, u odnosu na 2015. godinu, cijene na tržištu nekretnina ostale su nepromijenjene. Takođe, promet nekretnina kod većine agencija ostao je na istom nivou kao i u 2015. godini.

Većina agencija za promet nekretnina prognozi-ra stagnaciju cijena na tržištu nekretnina tokom 2017. godine, uz blago jačanje tražnje za nekret-ninama, naročito kroz povećanje broja inostra-nih kupaca. Očekuje se da će u narednom perio-du doći do blagog oživljavanja prometa na tržištu zbog procesa prilagođavanja ponude − tražnji, stagnacije cijena nekretnina, nastavka Vladinog programa „1000+stanova“, kao i potencijalnog rasta SDI u nekretnine. Pozitivan uticaj na oživ-ljavanje prometa na tržištu nekretnina, imaće i tok realizacije značajnih turističkih i infrastruk-turnih projekata u Crnoj Gori. U narednoj godini očekuje se i rast kreditne aktivnosti banaka, kao i nastavak snižavanja kamatnih stopa na kredite, što bi djelimično moglo doprinijeti blagom oživ-ljavanju tržišta nekretnina (grafik 3.4).

3.1.3.2. Tržište rada

Stopa nezaposlenosti u decembru 2016. godine iznosila je 21,33%, što je za 4,09 p.p. više u odnosu na decembar 2015. godine. Prema Anketi o radnoj snazikoju objavljuje MONSTAT na kvartalnom nivou, u prva tri kvartala prethodne godine stopa nezaposlenosti iznosila je 19,1%, 17,5% i 16,9%. Ova dina-mika na tržištu rada direktna je posljedica primjene dopuna Zakona o socijalnoj i dječijoj zaštiti, koje se odnose na naknade za majke po osnovu rođenja troje ili više djece.

Imajući u vidu rezultate Ankete Centralne banke sprovedene u korporativnom sektoru u okviru istra-živanja o inflatornim očekivanjima, odgovori većine preduzeća (67,7%) ukazuju da će zaposlenost u 2017. godini ostati na istom nivou kao i u prethodnoj godini, dok 24,2% anketiranih preduzeća očekuje povećanje broja zaposlenih.

37 Posljednja anketa 2015. godine rađena je u septembru, pa stoga nije moguće uporediti podatke iz decembra 2016. sa po-dacima iz istog mjeseca prethodne godine.

Izvor: CBCG, 2017.

Kretanje cijena nekretnina po kvadratnom metru u Podgorici i projekcija za IV kvartal 2017.

Grafik 3.4

90


U 2017. godini neće biti negativnih efekata na rast nezaposlenosti usljed primjene dopuna Za-kona o socijalnoj i dječijoj zaštiti, koje se odnose na majke troje i više djece. Ograničavajući faktor u smanjenju nezaposlenosti u Crnoj Gori i dalje predstavlja nelikvidnost jednog dijela realnog sektora. Takođe, neadekvatna ponuda stručnih profila sprječava značajnije smanjenje stope ne-zaposlenosti. Međutim, najavljeni investicioni ciklus u narednom periodu usloviće tražnju za stručnim kadrovima, naročito u oblastima gra-đevinarstva, turizma, energetike i poljoprivrede. Dakle, u 2017. godini može se očekivati pad stope nezaposlenosti, u zavisnosti od mjeseca, od 1 do 2 p.p (grafik 3.5).

3.1.3.3. Zarade

Prosječna bruto zarada u 2016. godini iznosila je 751 eura, dok je prosječna zarada bez poreza i do-prinosa iznosila 499 eura. Prosječna zarada (bru-to), kao i prosječna zarada bez poreza i doprinosa (neto) u 2016. godini zabilježile su rast od 3,5% i 4% respektivno.

Posmatrano po mjesecima, najveći rast zara-da bez poreza i doprinosa na mjesečnom nivou ostvaren je u aprilu i iznosio je 2,3%.

Pretpostavka je da će u 2017. godini zarade u jav-nom sektoru stagnirati, osim zarada funkcionera koje su smanjene usljed primjene mjera fiskalne konsolidacije. S druge strane, očekivanja većeg dijela korporativnog sektora (74,2%) ukazuju da će nominalne zarade tokom 2017. godine ostati nepromijenjene. Modelska procjena s obzirom na projektovanu stopu ekonomskog rasta, ipak pret-postavlja rast zarada do 1% na godišnjem nivou, a na osnovu očekivanog rasta investicija (grafik 3.6).

Izvor: CBCG, 2017.

Izvor: CBCG, 2017.

Kretanje stope nezaposlenosti u Crnoj Gori i projekcija za 2017. godinu

Kretanje nominalnih bruto zarada u Crnoj Gori i projekcija za 2017. godinu

Grafik 3.5

Grafik 3.6

POLITIKA CENTRALNE BANKEU 2017. GODINI 04

93

Politika Centralne banke u 2017. godini

4.1. Politika CBCG u 2017. godini

Na osnovu člana 44 stav 2 tačka 1 Zakona o Centralnoj banci Crne Gore („Službeni list Crne Gore“, br. 40/10, 46/10 i 06/13), Savjet Centralne banke Crne Gore, na sjednici održanoj 25. novembra 2016. godine, utvrdio je

POLITIKU CENTRALNE BANKE CRNE GORE U 2017. GODINI

U skladu sa ustavnim odgovornostima za monetarnu i finansijsku stabilnost i funkcionisanje bankar-skog sistema i zakonskim ovlašćenjima, a poštujući principe nezavisnosti i transparentnosti, Central-na banka Crne Gore u 2017. godini vodiće sljedeću politiku:

1. U cilju jačanja povjerenja u ukupan finansijski sistem, unapređenja stabilnosti i sigurnosti bankarskog sistema, blagovremene identifikacije i smanjenja negativnih uticaja i rizika, vo-diće politiku monetarne i finansijske stabilnosti zasnovanu na preduzimanju svih neophod-nih aktivnosti i primjeni svih raspoloživih instrumenata i mjera iz svoje nadležnosti. U cilju podsticanja i očuvanja monetarne stabilnosti, vodiće politiku obavezne rezerve zasnovanu na ocjeni efektivnosti i efikasnosti primjene postojećih rješenja i, po potrebi pristupiti implemen-taciji drugih instrumenata monetarne politike. Radi daljeg podsticanja i očuvanja finansijske stabilnosti razvijaće komponente makroprudencijalnog okvira, unapređivati indikatore za ocjenu stanja finansijske stabilnosti i prevenciju pojave sistemskih rizika, kao i instrumen-te za njihovo suzbijanje. U cilju jačanja finansijskog sistema, poseban akcenat staviće se na podsticanje i očuvanje stabilnosti bankarskog sistema. U tom kontekstu, nastaviće da prati i analizira stanje u bankarskom sistemu, po potrebi će preduzimati korektivne mjere, promo-visati jačanje korporativnog upravljanja i upravljanja rizicima u bankama i nastaviti sa daljom implementacijom međunarodno prihvaćenih standarda i principa poslovanja u ovoj oblasti. Podsticaće sprovođenje aktivnosti na sporazumnom finansijskom restrukturiranju dugova kod finansijskih institucija. Nastaviće sa harmonizacijom regulatornog okvira i statistike iz nadležnosti Centralne banke sa pravnom tekovinom Evropske unije, odnosno obavezama iz-vještavanja ka Evropskoj centralnoj banci.

2. Podržavaće ostvarivanje ekonomske politike Vlade Crne Gore u mjeri u kojoj to neće dovesti u pitanje ostvarivanje ciljeva, ustavnih odgovornosti i nezavisnosti Centralne banke Crne Gore.

3. Održavaće siguran i efikasan platni promet koji će unapređivati kroz usaglašavanje sa novom regulativom Evropske unije, implementacijom međunarodnih standarda, principa i najboljih praksi funkcionisanja savremenih platnih sistema i platnog prometa uopšte. Unapređivaće kvalitet platnih sistema u Crnoj Gori kroz realizaciju i kontinuirano razvijanje funkcije nad-gledanja platnih sistema.

4. Sprovodiće aktivnosti s ciljem održavanja sistema sigurnog i kvalitetnog upravljanja među-narodnim rezervama i rizicima u situaciji kada su kamatne stope na međunarodnom finan-sijskom tržištu niske i/ili negativne. Obezbijediće kvalitetno obavljanj poslova depozitara, bankara i fiskalnog agenta državnih organa i organizacija uz stalno praćenje potreba i zahtje-

94


va. Obavljaće platni promet sa inostranstvom kvalitetno i efikasno, poštujući principe dobre međunarodne bankarske prakse, poštujući standarde i evropske regulative uz kontinuirano održavanje i unapređivanje poslovne saradnje sa korespondentskim bankama. Nastaviće sa nesmetanim obezbjeđivanjem potrebnih količina i apoenskih struktura gotovog novca, kao i zaštitom eura od falsifikovanja.

5. Nastaviće sa aktivnim učešćem u pregovaračkom procesu Crne Gore i Evropske unije, radiće na unapređenju saradnje sa Evropskom centralnom bankom, Evropskom komisijom i drugim institucijama Evropske unije, kao i na intenziviranju saradnje sa centralnim bankama i dru-gim međunarodnim finansijskim institucijama i organizacijama.

6. Unapređivaće adekvatnost kadrovske strukture sa kvalifikacijama, znanjima i vještinama ne-ophodnim za sprovođenje funkcija Centralne banke Crne Gore.

7. Polazeći od najviših standarda transparentnosti, nastojaće da obezbijedi pravovremene, po-uzdane i precizne informacije o svim aspektima poslovanja. Afirmisaće podizanje nivoa in-formisanosti i ekonomskog znanja u društvu, kako bi se doprinijelo boljem razumijevanju centralnog bankarstva, značaja finansijske stabilnosti i sigurnosti bankarskog sistema. U radu će se naročito afirmisati princip dvosmjerne komunikacije, kako u odnosima sa javno-šću, tako i u internoj komunikaciji. Posebna pažnja pokloniće se intenziviranju projekata iz oblasti finansijske edukacije i finansijske inkluzije.

8. U cilju očuvanja, zaštite i zadržavanja istorijskog i kulturnog nasljeđa iz oblasti numizmatike u Crnoj Gori, preduzimaće aktivnosti na sakupljanju i dopunjavanju zbirke novcem i drugim monetarnim instrumentima, s posebnim naglaskom na popunjavanje i kompletiranje kolek-cije jedinog crnogorskog državnog novca – perpera.

9. Na adekvatan način razvijaće i ostale oblasti od značaja za ostvarivanje ciljeva i izvršavanje funkcija iz svoje nadležnosti, poput razvoja informacionog sistema, unapređivanja sistema za upravljanje operativnim rizikom, bezbjednošću informacija, kontinuitetom poslovanja i drugo.

10. Svoje funkcionisanje zasnivaće na principima društveno−odgovorne organizacije i biće akti-van učesnik u kretanjima savremenog društva.

4.2. Smjernice za ostvarivanje Politike CBCG u 2017. godini

Na osnovu člana 44 stav 2 tačka 2 Zakona o Centralnoj banci Crne Gore („Službeni list Crne Gore“ br. 40/10, 46/10 i 06/13), Savjet Centralne banke Crne Gore, na sjednici održanoj 25. novembra 2016. godine, utvrdio je

SMJERNICE ZA OSTVARIVANJE POLITIKE CENTRALNE BANKE CRNE GORE U 2017. GODINI

1. U cilju daljeg podsticanja i očuvanja monetarne i finansijske stabilnosti, a posebno podsticanja i očuvanja stabilnosti bankarskog sistema, Centralna banka Crne Gore (u daljem tekstu: CBCG) će:

a. preduzimati potrebne aktivnosti i primjenjivati sve raspoložive mjere i instrumente monetar-ne i prudencione politike u skladu sa zakonom;

b. kontinuirano preispitivati politiku obavezne rezerve kao najznačajnijeg instrumenta mone-tarne politike, kao i efikasnost primjene ovog instrumenta i, po potrebi, korigovati stopu oba-vezne rezerve i/ili obuhvata osnovice;

95


c. kontinuirano analizirati potencijalne rizike i prijetnje po finansijsku stabilnost u cilju njihove identifikacije i smanjenja njihovog uticaja kroz implementaciju ostalih instrumenata mone-tarne politike−operacija na otvorenom tržištu, kreditiranja banaka u slučaju redovnih potre-ba za likvidnošću i ostvarivanja funkcije kreditora u krajnjoj instanci;

d. razvijati instrumente makroprudencione politike u skladu sa dodijeljenim nadležnostima;e. pratiti i analizirati stanje u svim segmentima finansijskog sistema, radi blagovremenog utvr-

đivanja svih potencijalnih uzroka nestabilnosti i sposobnosti sistema da ih apsorbuje;f. analizirati uticaj makroekonomskih kretanja u zemlji i uticaje iz okruženja na finansijsku

stabilnost u Crnoj Gori, u zavisnosti od ocjene stanja preduzimati odgovarajuće mjere iz svoje nadležnosti i davati preporuke za preduzimanje mjera čija primjena nije u nadležnosti CBCG u skladu sa ovlašćenjima utvrđenim Zakonom o Centralnoj banci Crne Gore, Zakonom o Sa-vjetu za finansijsku stabilnost i Zakonom o tekućim i kapitalnim poslovima sa inostranstvom;

g. unapređivati statističku osnovu i indikatore za praćenje finansijske stabilnosti s ciljem ade-kvatne identifikacije i procjene potencijalnih rizika u oblastima iz nadležnosti CBCG;

h. sprovoditi makro stresna testiranja s ciljem testiranja otpornosti bankarskog sistema na po-tencijalne šokove iz makroekonomskog okruženja;

i. inicirati da se u okviru Savjeta za finansijsku stabilnost kontinuirano sagledava efikasnost rješenja iz Nacionalnog plana za upravljanje finansijskom krizom na nivou cjelokupnog fi-nansijskog sistema;

j. intenzivno sarađivati sa ostalim regulatorima finansijskog sistema u zemlji, kao i sa relevan-tnim inostranim regulatorima i drugim institucijama iz domena finansijske stabilnosti;

k. kontinuirano analizirati kretanje inflacije, vršiti njeno prognoziranje i doprinositi postizanju i održavanju stabilnosti cijena.

l. radi očuvanja stabilnosti bankarskog sistema, kao ključnog elementa finansijskog sistema, CBCG će: - nastaviti sa primjenom politike opreznog licenciranja, odnosno davanja odobrenja za ula-

zak novih pravnih subjekata na domaće tržište, kao i izmjena u strukturi akcionara posto-jećih banaka;

- raditi na unapređenju procesa upravljanja rizicima u bankama i procesa supervizije zasno-vanog na rizicima;

- u saradnji sa Ministarstvom finansija i Privrednom komorom, podsticati implementaciju i promociju tzv. Podgoričkog pristupa za dobrovoljno vansudsko finansijsko restrukturira-nje dugova prema finansijskim institucijama s ciljem snaženja oporavka ekonomski održi-vih privrednih subjekata, ublažavanja problema nekvalitetnih kredita i visokih kamatnih stopa, stimulisanja privrednog rasta i razvoja i očuvanja stabilnosti finansijskog sistema;

- kontinuirano unapređivati proces stresnog testiranja banaka i primjenjivati ga u praksi sa ciljem blagovremenog utvrđivanja potreba za dodatnim kapitalom i likvidnim sredstvima banaka;

- u skladu sa postojećim zakonskim rješenjima vršiti nadzor nad usklađenošću poslovanja banaka sa propisima kojima se uređuju potrošački krediti;

- nastaviti saradnju sa međunarodnim institucijama na polju sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, uz istovremeno jačanje mehanizama i procedura neophodnih za uspješnu implementaciju datog procesa;

- intenzivno pratiti kretanja na međunarodnom finansijskom tržištu, sa posebnim akcen-tom na volatilnosti koje mogu imati negativne reperkusije na bankarski sektor u Crnoj Gori, sa svrhom preventivnog djelovanja i kreiranja sistema adekvatnog nivoa zaštitnog kapitala u odnosu na spoljne šokove;

96


- razvijati saradnju sa nacionalnim supervizorima matičnih bankarskih grupa koja imaju zavisna pravna lica u Crnoj Gori, kao i sa ključnim finansijskim institucijama poput Evrop-ske centralne banke i Evropske bankarske agencije, s ciljem sinhronizovanja i unapređenja supervizorskih aktivnosti;

- pratiti i implementirati unapređenja na planu međunarodnih multilateralnih dogovora i usvojenih konvencija u oblasti bankarstva.

2. U cilju pružanja podrške Vladi Crne Gore u ostvarivanju ekonomske politike, u mjeri u kojoj to neće dovesti u pitanje ostvarivanje sopstvenih ciljeva i ustavnih odgovornosti i ugroziti nezavi-snost, CBCG će:

a. davati Vladi Crne Gore preporuke za vođenje ekonomske politike na način da svojim prepo-rukama, mjerama i instrumentima doprinosi privrednom oporavku, povećanju zaposlenosti i konkurentnosti u funkciji održavanja finansijske stabilnosti i podsticanja ekonomskog rasta i razvoja;

b. pratiti i analizirati makroekonomska kretanja u Crnoj Gori, zemljama regiona, Evropskoj uniji i na globalnom nivou, sa ciljem izrade pouzdanih makroekonomskih prognoza;

c. kontinuirano razvijati makroekonomski model crnogorske privrede za praćenje i prognozira-nje makroekonomskih kretanja, samostalno ili u saradnji sa drugim institucijama;

d. kontinuirano prikupljati, obrađivati i publikovati statističke podatke iz domena monetarne i platnobilansne statistike, kao i druge podatke za koje je proizvođač statistike CBCG, a koji predstavljaju značajne inpute za utvrđivanje ekonomske politike;

e. publikovati tematske radne studije i druge publikacije koje će se baviti aktuelnim makroeko-nomskim i finansijskim problemima.

3. U cilju održavanja i unapređenja sigurnog i efikasnog platnog prometa, CBCG će:

a. kontinuirano raditi na održavanju sigurnog i efikasnog funkcionisanja platnog sistema CBCG za izvršavanje platnih transakcija između učesnika u platnom sistemu kao osnovne infra-strukture platnog prometa u Crnoj Gori i njegovom daljem unapređenju kroz praćenje i im-plementaciju međunarodnih standarda, principa i najbolje prakse funkcionisanja savreme-nih platnih sistema i platnog prometa uopšte;

b. nastaviti sa kvalitetnim i efikasnim obavljanjem platnog prometa u zemlji, kako za postojeće, tako i za nove klijente CBCG;

c. usaglašavati regulatorni okvir platnog prometa sa novom regulativom Evropske unije i među-narodnim standardima i vršiti efikasnu kontrolu obavljanja platnog prometa u cilju obezbje-đenja pružanja platnih usluga u skladu sa pozitivnim propisima;

d. sprovoditi opreznu politiku izdavanja dozvola za rad platnog sistema i izdavanja odobrenja platnim institucijama i institucijama za elektronski novac;

e. unapređivati funkcionalni model prinudne naplate koju CBCG vrši u skladu sa odredbama Zakona o izvršenju i obezbjeđenju;

f. dalje razvijati i unapređivati funkciju nadgledanja platnih sistema primjenjujući načela: tran-sparentnosti, primjene međunarodnih standarda, posjedovanja efektivnih ovlašćenja i resur-sa, konzistentnosti u primjeni standarda i saradnje sa drugim organima. U tom smislu, CBCG će poseban akcenat staviti na razvoj aktivnosti monitoringa − praćenja rada platnih sistema i implementaciju međunarodnih standarda − „Principa za infrastrukture finansijskog tržišta“;

97


g. nastaviti sa aktivnostima na unapređenju infrastrukture i komponenti informacionog siste-ma vezanih za platni sistem CBCG na rezervnoj lokaciji, u cilju povećanja sigurnosti funkci-onisanja platnog prometa.

4. U cilju kvalitetnog upravljanja međunarodnim rezervama u ambijentu koji karakterišu negativ-ne kamatne stope, kao i unapređivanja institucionalnih i drugih preduslova vezanih za praćenje upravljanja međunarodnim rezervama, obezbjeđivanja potrebnih količina i apoenske strukture gotovog novca, kao i zaštite eura od falsifikovanja, CBCG će:

a. nastaviti sa širenjem portfolija finansijskih instrumenata, a sredstva investirati u sigurne i likvidne instrumente vodeći računa o profitabilnosti plasmana.

b. permanentno pratiti situaciju na međunarodnom finansijskom tržištu i politiku ulaganja sredstava blagovremeno, kroz taktičku alokaciju prilagođavati kretanjima na tom tržištu;

c. u skladu s poštovanjem principa likvidnosti i sigurnosti, angažovati na planu repozicionira-nja postojećih finansijskih instrumenata u portfoliju i unapređivanju već usvojenih tehnika u upravljanju sredstvima i rizicima međunarodnih rezervi, a sa ciljem optimizacije rizika ulaganja i ostvarenog prinosa;

d. sagledati mogućnosti investiranja sredstava u nove valute i finansijske instrumente, polazeći prevashodno od principa sigurnosti i profitabilnosti radi unapređenja diverzifikacije ulaganja i eventualno većih prinosa;

e. kontinuirano pratiti i analizirati finansijsku situaciju i rejting banaka, kako sadašnjih tako i potencijalnih partnera i blagovremeno usmjeravati sredstva prema onim subjektima koji obezbjeđuju veći stepen sigurnosti plasmana i istovremeno ostvarivanje većeg prihoda;

f. u svojstvu fiskalnog agenta nastaviti rad na usavršavanju platforme za sporovođenje postupka aukcije državnih zapisa u cilju podizanja nivoa kvaliteta servisa;

g. kvalitetno i efikasno obavljati poslove platnog prometa sa inostranstvom i konstantno raditi na daljem unapređenju kroz praćenje i implementaciju međunarodnih standarda i principa na kojima se zasniva funkcionisanje savremenih platnih sistema;

h. konstantno unapređivati postojeće i uspostavljati nove korespondentske odnose sa stranim centralnim i poslovnim bankama i drugim međunarodnim finansijskim institucijama i or-ganizacijama;

i. permanentno pratiti stanje i kretanje gotovog novca u trezoru CBCG i banaka;j. na osnovu relevantnih pokazatelja, sagledavati potrebe za gotovim novcem i planirati opti-

malnu količinu i apoensku strukturu gotovog novca neophodnog za uredno i blagovremeno snabdijevanje klijenata CBCG;

k. blagovremeno inicirati unošenje potrebnih količina i apoenske strukture novčanica i kovanog novca iz korespondentske banke u inostranstvu, odnosno iznošenje viška sredstava u kores-pondentsku banku u inostranstvu i vršiti zamjenu pohabanih i oštećenih novčanica;

l. na planu zaštite eura od falsifikovanja: - nastaviti saradnju sa inostranim subjektima angažovanim na planu zaštite eura od falsifi-

kovanja, kroz stalnu razmjenu informacija, učešće na seminarima i treninzima; - obezbijediti potrebnu infrastrukturu za potrebe rada nacionalnih centara na planu zaštite

eura od falsifikovanja; - nastaviti saradnju sa Upravom policije i Državnim tužilaštvom, kroz unapređenje poslovne

saradnje i pravovremene razmjene podataka, informacija i obezbjeđenja međusobne po-moći u sprečavanju falsifikovanja novca;

98


- nastaviti saradnju sa svim rukovaocima gotovinom u Crnoj Gori, u cilju obezbjeđenja pot-pune primjene donešene regulative iz oblasti zaštite eura od falsifikovanja, usklađene sa pravnom tekovinom Evropske unije/Evropske centralne banke.

5. U cilju nastavka aktivnog učešća CBCG u procesu pregovora za pristupanje Crne Gore Evropskoj uniji i ispunjavanja obaveza preuzetih kroz pregovaračka poglavlja i s ciljem unapređenja saradnje sa međunarodnim finansijskim institucijama, CBCG će:

a. nastaviti aktivnosti na usklađivanju regulative sa pravnom tekovinom Evropske unije u obla-stima kojima se uređuje poslovanje Centralne banke, bankarski sektor i pružanje drugih fi-nansijskih usluga, iz nadležnosti CBCG. U tom pravcu će se: - izvršiti izmjene i dopune određenih podzakonskih propisa iz nadležnosti CBCG, nakon

usvajanja Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o Centralnoj banci Crne Gore; - pripremiti novi Zakon o bankama, koji će biti usklađen sa novim paketom propisa Evrop-

ske unije vezanim za kapitalne zahtjeve kreditnih institucija, čime će se omogućiti imple-mentacija Bazela III, kojim se uvode novi standardi kapitala i likvidnosti usmjerenih ka jačanju kapitalne baze banaka;

- izvršiti usklađivanje određenih podzakonskih propisa iz nadležnosti CBCG, nakon usvaja-nja novog zakona kojim će se urediti poslovanje banaka;

- pripremiti novi zakon kojim će se objedinjeno urediti oblasti finansijskog lizinga, mikro-kreditiranja, faktoringa i kreditno−garantnih poslova;

- pripremiti novi zakon o sanaciji banaka, kojim će se urediti uslovi i metodi sanacije bana-ka od sistemskog značaja, a čija implementacija treba da obezbijedi uslove za održavanje stabilnosti finansijskog sistema i u slučajevima pojava problema kod značajnih banaka u sistemu, kao i izmjene i dopune Zakona o stečaju i likvidaciji banaka;

- aktivno učestvovati u pripremi novog zakona kojim će se urediti dodatni nadzor finansij-skih konglomerata;

- aktivno učestvovati u pripremi izmjena i dopuna Zakona o Savjetu za finansijsku stabil-nost;

- aktivno učestvovati u pripremi izmjena Zakona o ličnom stečaju potrošača; - nastaviti aktivnosti na kreiranju sistema izvještavanja monetarno−finansijskih institucija

kojim će se obezbijediti usklađenost monetarne i finansijske statistike u oblasti bilansne statistike i statistike kamatnih stopa;

- započeti aktivnosti na kreiranju sistema izvještavanja monetarno−finansijskih institucija i ostalih institucija za potrebe izrade finansijskih računa;

- kreirati prateći sistem izvještavanja monetarno−finansijskih institucija, uključujući sof-tversko rješenje, kojim bi bila obuhvaćena nova zakonska rješenja;

- nastaviti sprovođenje pripremne faze za primjenu međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja IFRS 9 – Finansijski instrumenti, koja je planirana za 1. januar 2018. godine;

- kroz „twinning program“ i druge oblike ekspertske pomoći sarađivati sa odgovarajućim EU institucijama radi prilagođavanja domaće regulative i standarda koji se primjenjuju u Evropskoj uniji;

b. na osnovu potpisanog Memoranduma o saradnji sa Evropskom bankarskom agencijom (EBA) i centralnim bankama u regionu raditi na daljem jačanju saradnje i razmjeni informacija, s ciljem boljeg sagledavanja potencijalnih rizika i njihovog uticaja na bankarski sistem;

c. nastaviti sa aktivnim učešćem u radnim i pregovaračkim strukturama za vođenje pregovora o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji za poglavlja iz djelokruga rada CBCG;

99


d. nastaviti aktivnosti na realizaciji obaveza definisanih Sporazumom o stabilizaciji i pridruži-vanju i Programom pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji za period 2017−2018. godine;

e. učestovati u koordinaciji i izradi Programa ekonomskih reformi za Crnu Goru koji se jednom godišnje dostavlja Evropskoj komisiji u cilju ocjene makroekonomske situacije i mjera struk-turnih reformi;

f. nastaviti aktivnosti na jačanju institucionalnih i administrativnih kapaciteta s ciljem stvara-nja uslova za buduće nesmetano funkcionisanje CBCG u okviru Evropskog sistema centralnih banaka (ESCB) i Evropske centralne banke (ECB);

g. učestvovati u pripremi dokumentacije i implementaciji projekata koji se finansiraju iz fondova Evropske unije;

h. unaprijediti postojeću i uspostaviti nove vidove saradnje sa predstavnicima centralnih bana-ka država članica Evropske unije, kao i sa predstavnicima ECB-a i drugih institucija Evropske unije, kroz planiranje tehničke pomoći i studijskih posjeta;

i. koordinirati komunikaciju i ispunjenje obaveza koje proističu iz članstva u Međunarodnom monetarnom fondu i uloge fiskalnog agenta države Crne Gore u toj međunarodnoj finansij-skoj instituciji;

j. pratiti aktivnosti, koordinirati komunikaciju i razvijati saradnju sa Grupacijom Svjetske ban-ke, Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD), Evropskom investicionom bankom (EIB) i drugim međunarodnim finansijskim organizacijama, posebno u oblastima od značaja za CBCG;

k. pratiti ispunjenje preporuka iz Programa procjene finansijskog sektora za Crnu Goru, koji su 2015. godine sproveli eksperti Međunarodnog monetarnog fonda i Svjetske banke;

l. raditi na daljem afirmisanju CBCG na međunarodnom planu kroz razvijanje bilateralne sa-radnje sa međunarodnim i regionalnim finansijskim i drugim organizacijama, regulatornim tijelima i drugim centralnim bankama, kao i kroz organizovanje međunarodnih skupova i seminara, pripremu radnih i/ili studijskih posjeta i učešće visokih predstavnika CBCG na međunarodnim skupovima i konferencijama.

6. U cilju unapređenja adekvatnosti strukture administrativnih kapaciteta za sprovođenje defini-sane politike, međunarodnih standarda i dobre poslovne prakse, kao i implementacije promjena uslovljenih procesom evropskih integracija i drugim promjenama u poslovnom okruženju, posve-tiće se posebna pažnja daljem usavršavanju zaposlenih kroz:

a. učešće zaposlenih na seminarima i radionicama u zemlji i inostranstvu;b. dalje obrazovanje zaposlenih radi sticanja viših akademskih zvanja i sertifikata za obavljanje

pojedinih vrsta poslova; c. organizovanje regionalnih i međunarodnih seminara, radionica i/ili konferencija na kojima

će zaposleni biti u prilici da razmijene znanja i iskustva sa predstavnicima drugih srodnih institucija u relevantnim oblastima.

7. U skladu sa najvišim standardima transparentnosti, CBCG će biti otvorena u svom radu, njegujući pristup dvosmjerne komunikacije u odnosima sa zaposlenima i zainteresovanom javnošću. U skla-du sa društveno−odgovornim principima poslovanja, posebnu pažnju će posvetiti ciljnim grupama obuhvaćenim projektima finansijske edukacije i finansijske inkluzije. S tim ciljem, CBCG će:

a. pravovremeno, jasno i pouzdano informisati domaću i međunarodnu javnost o svim aspekti-ma poslovanja i ostvarivanja svojih ustavnih i zakonskih odgovornosti, na način koji je razu-mljiv najširoj javnosti;

100


b. podizati nivo ekonomskog znanja u društvu jačanjem informisanosti društva, ukazujući time na značaj finansijske stabilnosti i sigurnosti bankarskog sistema;

c. sprovoditi i promovisati projekte iz oblasti finansijske edukacije, dajući maksimalni doprinos finansijskom opismenjavanju najšire javnosti, odnosno jačanju znanja iz oblasti finansija i bankarstva, sa posebnim osvrtom na novinare, studente, djecu i omladinu;

d. koristiti saopštenja za javnost, konferencije za medije, redovne i povremene publikacije, inter-vjue zaposlenih, internet stranicu CBCG i dr.;

e. posebnu pažnju pokloniti informisanju zaposlenih.

8. U cilju očuvanja, zaštite i zadržavanja istorijskog i kulturnog nasljeđa iz oblasti numizmatike u Crnoj Gori, CBCG će:

a. sprovoditi aktivnosti na sakupljanju muzejskog materijala radi dopunjavanja numizmatičke zbirke, u prvom redu kolekcije crnogorskog novca perpera, kao i prikupljanje istorijske građe i dokumentacije vezano za izdavanje crnogorskog novca;

b. stručno prezentovati numizmatičku zbirku domaćoj i inostranoj javnosti;c. promovisati Muzej novca, kao instituciju od kulturno-istorijskog značaja i instituciju od zna-

čaja za edukovanje javnosti i promovisanje uloge i značaja CBCG u finansijskom sistemu Crne Gore;

d. razvijati saradnju sa centralnim bankama, drugim muzejima, kulturnim, naučnim i obra-zovnim institucijama u zemlji i inostranstvu, s ciljem unapređenja prakse u ovim poslovima.

9. Kao podršku za realizaciju navedenih ciljeva u ostalim oblastima, CBCG će:

a. raditi na unapređivanju informacionog sistema i obezbjeđivanju adekvatnog nivoa njegove raspoloživosti i sigurnosti, a naročito na unapređivanju ICT infrastrukture koja je namijenje-na kao podrška za rad Platnom sistemu CBCG (RTGS i DNS), glavnom bankarskom sistemu (GBS), sistemu prinudne naplate (SPN), kao i ostalim sistemskim servisima internih i ekster-nih korisnika (SIS);

b. raditi na unapređivanju sistema za upravljanje operativnim rizikom u CBCG i njegovom usklađivanju sa okvirom koji važi u Evropskom sistemu centralnih banaka;

c. stalno unapređivati sistem za upravljanje bezbjednošću informacija u CBCG, u skladu sa stan-dardom ISO/IEC 27001 i dobrom praksom iz ove oblasti;

d. nastaviti sa aktivnostima na uspostavljanju sistema za upravljanje kontinuitetom poslovanja u CBCG, u skladu sa standardom ISO 22301 i dobrom praksom iz ove oblasti.

10. U svom poslovanju CBCG će se voditi principima društveno−odgovorne institucije, kako prema zaposlenima, tako i prema društvu u cjelini i svoje poslovanje bazirati na univerzalnim principi-ma zaštite ljudskih prava, prava iz oblasti rada, očuvanja životne sredine i borbi protiv korupcije. Takođe, u skladu sa društveno−odgovornim principima poslovanja, davaće svoj doprinos finan-sijskom obrazovanju i inkluziji. U tom cilju, CBCG će:

a. nastojati da u okviru svog poslovanja usvoji, promoviše i primjenjuje deset osnovnih načela u oblastima ljudskih prava, prava iz oblasti rada, zaštite životne sredine i borbi protiv korupcije koji su definisani u Globalnom sporazumu Ujedinjenih nacija;

b. sprovoditi i promovisati projekte iz oblasti finansijske edukacije kako bi dala maksimalni doprinos finansijskom opismenjavanju najšire javnosti, odnosno jačanju znanja iz oblasti fi-nansija i bankarstva. Organizovaće radionice, seminare i predavanja iz oblasti istorije novca, bankarstva i centralnog bankarstva, štednje, zaštite potrošača bankarskih proizvoda, itd;

101


c. nastaviti aktivnosti na promovisanju i podizanju nivoa ekonomskog znanja kroz učešće pred-stavnika CBCG kao gostujućih predavača u visokoškolskim institucijama; organizovanje i pružanje pomoći u istraživanjima iz oblasti ekonomskih nauka; nagrađivanje najboljih đaka, diplomiranih studenata, magistranata i doktoranata obrazovnih institucija;

d. efikasnim korišćenjem resursa, implementacijom primjera dobre prakse i kreiranjem dobre atmosfere za rad, stvarati uslove za kvalitetnije ostvarivanje funkcija i realizaciju radnih pro-cesa, bolju motivaciju i angažovanje zaposlenih i smanjenje troškova poslovanja;

e. nastaviti da u skladu sa finansijskim mogućnostima, izdvaja dio svog prihoda radi uključiva-nja u humanitarne akcije i podršku razvoju kulturnih, istorijskih i drugih vrijednosti društva i doprinositi jačanju civilnog društva kroz javno učešće u brojnim društvenim i socijalnim aktivnostima.

PRILOZI 05

105

Prilozi

Prilog 1 – Statistika

Izvor: MONSTAT

Tabela 2: Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

Tabela 1: Potrošačke cijene

2016. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 99,3 99,6 99,9 100,4 100,1 100,0 99,9 100,1 100,9 100,4 100,1 100,2

ø 2015=100 99,3 98,9 98,8 99,3 99,4 99,4 99,3 99,5 100,4 100,7 100,8 101,0

U odnosu na isti mjesec prethodne godine 101,0 100,3 99,1 99,2 98,8 98,7 99,1 99,2 99,7 100,2 100,5 101,0

Period tekuće prema istom prethodne godine 100,6 100,1 99,9 99,7 99,5 99,4 99,4 99,4 99,5 99,6 99,7

Decembar 2015=100 99,3


Lančani index 99,7 100,1 99,9 100,0 99,7 100,3 100,2 99,9 99,9 99,9 100,3 99,8

ø 2015=100 99,9 100,0 99,9 99,9 99,6 99,9 100,1 100,0 99,9 99,8 100,1 99,9



Decembar 2015=100 99,7

106


Izvor: MONSTAT

Tabela 3: Cijene

Potrošačke cijene Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda za izvoz

Cijene industrijskih proizvoda iz uvoza

Ukupno Ukupno Ukupno Ukupno

Godišnja stopa

Mjesečna stopa

Godišnja stopa

Mjesečna stopa Godišnja stopa Mjesečna

stopa Godišnja

stopa Mjesečna

stopa

2013.

Jan. 4,2 -0,1 4,6 -0,1 3,7 3,1 -0,3 0,3Feb. 3,3 0,1 3,9 0,2 -0,5 -1,0 0,0 0,2Mar. 3,3 0,4 4,2 -0,1 1,9 2,8 0,0 -0,3Apr. 3,2 0,3 4,0 -0,1 -1,9 -3,6 -1,0 -0,7Maj 3,0 0,2 4,1 -0,1 -2,0 -1,7 -0,6 -0,3Jun 2,2 -0,6 2,3 0,0 -3,3 -1,0 -0,1 -0,2Jul 2,7 0,7 2,2 -0,1 -3,5 -1,1 -0,5 -0,3Avg. 2,2 -0,1 -2,0 -0,4 -4,6 -1,4 -2,9 -0,1Sep. 1,8 0,1 -0,4 0,2 -1,9 0,3 -3,5 -0,2Okt. 0,5 -0,2 -0,9 -0,1 -8,8 -1,8 -3,3 -0,5Nov. 0,0 -0,6 -1,1 0,0 -5,7 2,0 -2,7 0,2Dec. 0,3 0,0 -0,6 0,1 -5,7 -2,3 -2,0 0

2014.

Jan. -0,4 -0,8 -1,3 0,1 -7,4 2,1 -2,7 -0,1Feb. -0,6 0,0 -1,2 0,3 -6,4 -0,2 -2,7 0,1Mar. -0,9 0,1 -0,3 0,2 -9,1 0,0 -2,8 -0,4Apr. -1,4 -0,2 -0,2 0,1 -3,7 1,9 -2,3 -0,2Maj -1,3 0,3 -0,1 -0,1 -1,7 0,2 -1,7 0,2Jun -0,1 0,5 0,0 0,1 2,1 2,8 -1,3 0,1Jul -1,2 -0,4 0,1 0,0 5,4 2,1 -0,9 0,1Avg. -1,1 0,1 1,0 0,4 12,4 5,1 -0,7 0,1Sep. -0,7 0,5 0,9 0,0 14,1 1,9 -0,6 -0,1Okt. -0,5 0,1 1,0 0,0 16,3 -0,1 -0,4 -0,4Nov. 0,0 -0,1 1,1 0,0 13,8 -0,1 -1,2 -0,6Dec. -0,3 -0,4 0,9 -0,1 20,3 3,2 -2,0 -0,8

2015.

Jan. 0,2 -0,2 0,8 0,1 15,9 -1,0 -3,2 -1,1Feb. 0,6 0,3 0,6 0,0 17,3 1,0 -3,1 0,1Mar. 1,6 1,1 0,5 0,1 16,4 -0,8 -1,7 0,9Apr. 2,1 0,3 0,3 -0,1 8,6 -5,1 -1,7 -0,2Maj 2,3 0,6 0,5 0,0 5,1 -3,1 -1,7 0,2Jun 1,9 0,1 0,4 -0,1 0,4 -1,9 -1,8 0,1Jul 1,9 -0,5 0,3 -0,1 -3,2 -1,6 -1,7 0,1Avg. 1,9 0,1 0,1 0,1 -7,9 -0,2 -2,3 -0,5Sep. 1,7 0,3 0,1 0,0 -19,5 0,1 -2,9 -0,7Okt. 1,5 -0,1 0,0 -0,1 -10,9 -1,7 -2,3 0,2Nov. 1,4 -0,2 0,0 0,1 -9,9 1,0 -1,8 -0,1Dec. 1,4 -0,3 0,0 -0,1 -12,2 0,4 -1,2 -0,3

2016.

Jan. 1,0 -0,7 0,1 -0,3 -8,8 -0,7 -0,9 -0,6Feb. 0,3 -0,4 0,2 0,1 -9,0 1,6 -1,2 -0,4Mar. -0,9 -0,1 0,0 -0,1 -8,6 -0,3 -2,4 -0,1Apr. -0,8 0,4 0,2 0,0 -5,0 -0,1 -1,8 0,4Maj -1,2 0,1 -0,2 -0,3 -2,4 0,3 -1,8 0,2Jun -1,3 0,0 0,0 0,3 -0,4 0,7 -1,3 0,5Jul -0,9 -0,1 0,1 0,2 0,9 0,1 -1,6 -0,2Avg. -0,8 0,1 -0,2 -0,1 0,7 0,2 -1,5 -0,6Sep. -0,3 0,9 -0,4 -0,1 0,4 -0,9 -0,3 0,5Okt. 0,2 0,4 -0,3 -0,1 3,9 2,4 -0,4 0,1Nov. 0,5 0,1 -0,1 0,3 6,0 2,6 -0,2 0,2Dec. 1,0 0,2 -0,3 -0,2 6,4 0,5 0,6 0,5

107

Prilozi

Tabela 4: Platni bilans Crne Gore, u 000 eura1

1 Podaci platnog bilansa Crne Gore u skladu sa novom metodologijom MMF-a (Priručnik za platni bilans, šesto izdanje – BPM6, 2009).

2 Preliminarni podaci 3 Metodološke napomene: Podaci o spoljnoj trgovini u platnom bilansu Crne Gore prikazani su po specijalnom sistemu

trgovine. CBCG vrši prilagođavanje podataka dobijenih od MONSTAT-a za potrebe izrade platnog bilansa, u skladu sa metodologijom MMF-a (Balance of Payments Manual, sixth edition, IMF, 2009). Podaci o izvozu i uvozu robe prikazani su po f.o.b. osnovi.

4 Finansijski račun prikazan je po principu neto povećanja aktive i obaveza. Povećanje aktive/obaveza prikazuje se sa predznakom plus (+), dok se smanjenje prikazuje sa predznakom minus (-). Neto vrijednost se dobija kao razlika između neto aktive i neto obaveza.

R. br. 2015. 2016.2 Promjena u % % BDP

1 TEKUĆI RAČUN -482.796 -711.886 47,5 -18,9

1.A SALDO ROBA I USLUGA -674.361 -885.812 31,4 -23,5

1.A.a Robe3 -1.463.517 -1.661.449 13,5 -44,0

1.A.a.1 Izvoz, f.o.b. 325.286 338.781 4,1 9,0

1.A.a.2 Uvoz, f.o.b. 1.788.803 2.000.231 11,8 53,0

1.A.b Usluge 789.156 775.637 -1,7 20,6

1.A.b.1 Prihodi 1.213.924 1.254.581 3,3 33,3

1.A.b.2 Rashodi 424.768 478.944 12,8 12,7

1.B Primarni dohodak 92.803 53.552 -42,3 1,4

1.B.1 Prihodi 247.699 257.828 4,1 6,8

1.B.2 Rashodi 154.896 204.276 31,9 5,4

1.C Sekundarni dohodak 98.762 120.374 21,9 3,2

1.C.1 Prihodi 171.866 189.323 10,2 5,0

1.C.2 Rashodi 73.104 68.948 -5,7 1,8

2 KAPITALNI RAČUN -150 782 0,0

2.A Prihodi 0 825 0,0

2.B Rashodi 150 43 -71,4 0,0

SALDO TEKUĆEG I KAPITALNOG RAČUNA -482.946 -711.104 47,2 -18,8

3 FINANSIJSKI RAČUN, neto4 -338.523 -489.725 44,7 -13,0

3.A Neto povećanje finansijske aktive 392.086 -80.755 -2,1

3.B Neto povećanje obaveza 730.609 408.970 -44,0 10,8

3.1 Direktne investicije, neto (=aktiva-obaveze) -619.274 -371.568 -40,0 -9,8

3.1.1 Neto povećanje finansijske aktive 11.064 -167.024 -4,4

3.1.2 Neto povećanje obaveza 630.338 204.543 -67,6 5,4

3.2 Portfolio investicije, neto (=aktiva-obaveze) -112.106 19.255 0,5

3.2.1 Neto povećanje finansijske aktive -13.689 54.287 1,4

3.2.2 Neto povećanje obaveza 98.417 35.031 -64,4 0,9

3.3 Finansijski derivati, neto (=aktiva-obaveze) 0 0 0,0

3.3.1 Neto povećanje finansijske aktive 0 0 0,0

3.3.2 Neto povećanje obaveza 0 0 0,0

3.4 Ostale investicije, neto (=aktiva-obaveze) 267.186 -297.991 -7,9

3.4.1 Neto povećanje finansijske aktive 269.040 -128.596 -3,4

3.4.2 Neto povećanje obaveza 1.854 169.395 9.036,4 4,5

3.5 Rezerve CBCG 125.670 160.578 27,8 4,3

4 NETO GREŠKE I OMAŠKE (3-2-1) 144.423 221.378

108


Tabela 5: Ukupan priliv stranih direktnih investicija u Crnoj Gori − po zemljama 01. 01. − 31. 12. 2016. godine1, u 000 eura

Zemlja2Ukupno

Priliv po osnovu ulaganja nerezidenata u Crnu Goru

Priliv po osnovu ulaganja rezidenata u inostranstvo

Investicije u domaća preduzeća

i banke

Prodaja nepokretnosti

u Crnoj Gori

Interkompanijski dug

Smanjenje kapitala

u stranim bankama i

preduzećima

Prodaja nepokretnosti u inostranstvu

Povraćaj domaćeg kapitala koji ne povećava osnovni kapital

(interkompanijski dug)

1(2+3+4+5+6+7) 2 3 4 5 6 7

Norveška 189.040,09 C3 440,73 C C 0,00 C

Ruska Federacija 52.807,80 C 41.308,20 11.179,96 0,00 0,00 C

Italija 50.600,30 28.082,63 424,34 22.040,33 C C 0,00

Azerbejdzan 47.149,54 C C 0,00 0,00 0,00 0,00

Mađarska 34.449,35 C 598,97 8.630,88 0,00 0,00 C

Švajcarska 32.508,82 C 12.357,86 18.085,25 0,00 0,00 C

Srbija 25.320,79 6.173,80 11.228,43 6.067,79 C C 1.480,57

Ujedinjeni Arapski Emirati

21.377,05 C 12.466,81 C 0,00 0,00 0,00

Slovenija 20.007,71 1.370,05 437,52 16.145,14 0,00 C C

Turska 17.784,44 15.420,54 634,30 1.729,60 0,00 0,00 0,00

Njemačka 16.709,15 C 5.435,59 10.232,40 0,00 0,00 C

Austrija 16.477,70 9.604,94 1.844,25 5.028,51 0,00 0,00 0,00

Južna Afrika 15.012,34 C C 0,00 0,00 0,00 0,00

Švedska 14.242,48 C 2.948,04 C 0,00 0,00 0,00

Velika Britanija 13.260,88 C 2.383,45 10.602,41 0,00 C 0,00

Bosna i Hercegovina

10.786,91 C 4.601,25 818,59 C C C

Malta 9.948,06 C C C 0,00 0,00 0,00

Singapur 6.913,00 C C C 0,00 0,00 0,00

Ukrajina 5.928,15 C 2.977,23 C 0,00 0,00 0,00

Luksemburg 5.912,43 C 726,16 C 0,00 0,00 0,00

Estonija 5.617,07 C C 1.813,19 0,00 0,00 0,00

SAD 5.605,31 85,09 5.246,41 273,81 0,00 0,00 0,00

Kipar 5.531,66 C C 3.462,52 0,00 0,00 0,00

Belgija 4.723,47 C 476,70 C 0,00 0,00 0,00

Monako 4.537,28 0,00 C C 0,00 0,00 0,00

Lihtenštajn 4.505,30 0,00 C C 0,00 0,00 0,00

Djevičanska Ostrva(GBR)

4.181,95 C C 3.545,16 0,00 0,00 0,00

Holandija 4.163,72 C C 3.290,84 0,00 0,00 0,00

Španija 3.826,23 0,00 C C 0,00 0,00 0,00

Letonija 3.650,61 C 3.115,06 C 0,00 0,00 0,00

Češka 3.066,61 1.465,83 1.403,24 197,54 0,00 0,00 0,00

Hrvatska 3.012,13 C 449,86 2.465,89 0,00 0,00 C

Francuska 2.243,69 C 1.305,57 367,21 0,00 C 0,00

Kosovo 1.752,83 C 1.283,29 351,55 0,00 C 0,00

109

Prilozi

Tabela 5: Ukupan priliv stranih direktnih investicija u Crnoj Gori − po zemljama 01. 01. − 31. 12. 2016. godine1, u 000 eura – nastavak tabele

Izvor: CBCG1 Preliminarni podaci2 Izvor podataka je platni promet sa inostranstvom (ITRS) i podaci su dati prema zemljama plaćanja.3 C − povjerljivi podaci koji se odnose na najviše tri strane kompanije

Zemlja2Ukupno

Priliv po osnovu ulaganja nerezidenata u Crnu Goru

Priliv po osnovu ulaganja rezidenata u inostranstvo

Investicije u domaća

preduzeća i banke

Prodaja nepokretnosti

u Crnoj Gori

Interkompanijski dug

Smanjenje kapitala

u stranim bankama i

preduzećima

Prodaja nepokretnosti u inostranstvu

Povraćaj domaćeg

kapitala koji ne povećava

osnovni kapital (interkompanijski

dug)

1(2+3+4+5+6+7) 2 3 4 5 6 7

Liban 1.467,89 0,00 C C 0,00 0,00 0,00

Katar 1.239,88 0,00 C C 0,00 0,00 0,00

Australija 1.042,53 C 867,52 C 0,00 0,00 0,00

Kuvajt 1.041,80 0,00 C 0,00 0,00 C 0,00

Bahrein 960,73 0,00 C C 0,00 0,00 0,00

Poljska 881,73 C C 347,05 0,00 0,00 0,00

Panama 799,38 C C 0,00 0,00 0,00 0,00

Bjelorusija 767,08 0,00 C C 0,00 0,00 0,00

Makedonija 552,88 0,00 C C 0,00 0,00 0,00

Danska 532,63 0,00 C C 0,00 0,00 0,00

Hong Kong 473,32 0,00 C C 0,00 0,00 0,00

Kanada 448,12 C 374,56 C 0,00 0,00 0,00

Kina 441,00 C C C 0,00 0,00 0,00

Bugarska 430,35 C C C 0,00 0,00 0,00

Belize 383,33 C 0,00 C 0,00 0,00 0,00

Ostale zemlje 13.036,51 308,61 1.644,74 11.083,16 0,00 0,00 0,00

Ukupno 687.154,00 175.366,32 133.054,23 186.880,06 175.304,96 535,85 16.012,58

110


Tabela 7: Neto rezultat na nivou sektora u 2015. godini, u milionima eura

Izvor: MONSTAT

Tabela 6: Industrijska proizvodnja


Lančani index 85,8 101,7 133,8 78,4 96,1 106,1 105,4 100,7 101,6 97,7 109,6 101,0

ø 2015= 100 83,6 85,0 113,7 89,1 85,6 90,8 96,2 96,9 98,4 96,1 105,3 106,2



Oznaka sektora

Naziv sektoraNeto rezultat

Index %I-XII 2015. I-XII 2014.

A Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo 3,32 3,93 84,6 -15,4

B Vađenje ruda i kamena 1,10 -3,79 -29,1 -129,1

C Prerađivačka industrija 10,60 -3,39 -312,4 -412,4

D Snabdijevanje električnom energijom, gasom, parom i klimatizacija 9,89 44,17 22,4 -77,6

E Snabdijevanje vodom, upravljanje otpadnim vodama, kontrolisanje procesa uklanjanja otpada i slične aktivnosti

-4,62 -3,30 140,0 40,0

F Građevinarstvo -4,43 -2,57 172,6 72,6

G Trgovina na veliko i trgovina na malo; popravka motornih vozila i motocikala

33,71 57,30 58,8 -41,2

H Saobraćaj i skladištenje -14,11 -23,98 58,8 -41,2

I Usluge smještaja i ishrane -32,92 -8,44 390,3 290,3

J Informisanje i komunikacije 67,12 43,39 154,7 54,7

K Finansijske djelatnosti i djelatnost osiguranja -189,00 -53,29 354,6 254,6

L Poslovanje nekretninama -34,37 -160,37 21,4 -78,6

M Stručne, naučne i tehničke djelatnosti -16,16 -5,16 313,3 213,3

N Administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti 0,37 -2,27 -16,1 -116,1

O Državna uprava i odbrana; obavezno socijalno osiguranje 0,39 0,33 119,7 19,7

P Obrazovanje -0,28 -1,21 23,2 -76,8

Q Zdravstvena i socijalna zaštita -2,50 -2,48 100,8 0,8

R Umjetnost, zabava i rekreacija 0,45 -0,55 -80,7 -180,7

S Ostale uslužne djelatnosti 2,88 -0,38 -760,9 -860,9

UKUPNO: -168,56 -122,07 138,1 38,1

111

Prilozi

Tabela 8: Uporedni pokazatelji obima ukupno realizovanog nacionalnog platnog prometa u periodu 2011−2016.

Tabela 9: Uporedni pokazatelji obima realizovanog platnog prometa u RTGS sistemu i DNS sistemu u periodu 2011−2016.

PeriodUkupninalozi

Lančani index

Radnidani

Dnevniprosjek

RTGS i DNSnalozi

Dnevniprosjek

UčešćeRTGS i DNS

Interninalozi

Dnevniprosjek

Učešćeinternih

2011. 23.642.971 255 92.718 7.780.970 30.514 32,91% 15.862.001 62.204 67,09%

2012. 24.054.523 255 94.331 7.405.773 29.042 30,79% 16.648.750 65.289 69,21%

2013. 25.979.742 254 102.282 7.865.980 30.968 30,28% 18.113.762 71.314 69,72%

2014. 27.917.266 253 110.345 8.212.730 32.461 29,42% 19.704.536 77.884 70,58%

2015. 30.164.632 254 118.758 8.979.882 35.354 29,77% 21.184.750 83.405 70,23%

I − 2016. 1.945.443 67 20 97.272 536.265 26.813 27,57% 1.409.178 70.459 72,43%

II − 2016. 2.439.319 125 21 116.158 710.662 33.841 29,13% 1.728.657 82.317 70,87%

III − 2016. 2.571.403 105 23 111.800 803.247 34.924 31,24% 1.768.156 76.876 68,76%

IV − 2016. 2.584.952 101 21 123.093 790.125 37.625 30,57% 1.794.827 85.468 69,43%

V − 2016. 2.592.738 100.30 19 136.460 795.756 41.882 30,69% 1.796.982 94.578 69,31%

VI − 2016. 2.817.794 109 22 128.082 881.362 40.062 31,28% 1.936.432 88.020 68,72%

VII − 2016. 2.757.760 98 19 145.145 864.342 45.492 31,34% 1.893.418 99.654 68,66%

VIII − 2016. 3.042.376 110 23 132.277 921.105 40.048 30,28% 2.121.271 92.229 69,72%

IX − 2016. 2.785.501 92 22 126.614 881.892 40.086 31,66% 1.903.609 86.528 68,34%

X − 2016. 2.606.992 94 21 124.142 794.812 37.848 30,49% 1.812.180 86.294 69,51%

XI − 2016. 2.616.344 100.36 22 118.925 814.666 37.030 31,14% 1.801.678 81.894 68,86%

XII − 2016. 2.912.899 111 23 126.648 927.464 40.325 31,84% 1.985.435 86.323 68,16%

2016. 31.673.521 256 123.725 9.721.698 37.975 30,69% 21.951.823 85.749 69,31%

Mjesečni prosjek 2.639.460 810.142 1.829.319

Index 2016/2015. 105 108 104

PeriodRTGS I DNS

naloziLančani

indexRadnidani

Dnevniprosjek

NaloziRTGS

Dnevniprosjek

UčešćeRTGS naloga

NaloziDNS

Dnevniprosjek

UčešćeDNS naloga

2011. 7.780.970 255 30.514 3.999.616 15.685 51,40% 3.781.354 14.829 48,60%

2012. 7.405.773 255 29.042 3.520.051 13.804 47,53% 3.885.722 15.238 52,47%

2013. 7.865.980 254 30.968 3.678.688 14.483 46,77% 4.187.292 16.485 53,23%

2014. 8.212.730 253 32.461 3.725.929 14.727 45,37% 4.486.801 17.734 54,63%

2015. 8.979.882 254 35.354 3.543.746 13.952 39,46% 5.436.136 21.402 60,54%

I − 2016. 536.265 59 20 26.813 184.158 9.208 34,34% 352.107 17.605 65,66%

II − 2016. 710.662 133 21 33.841 264.939 12.616 37,28% 445.723 21.225 62,72%

III − 2016. 803.247 113 23 34.924 310.569 13.503 38,66% 492.678 21.421 61,34%

IV − 2016. 790.125 98 21 37.625 311.452 14.831 39,42% 478.673 22.794 60,58%

V − 2016. 795.756 101 19 41.882 305.398 16.074 38,38% 490.358 25.808 61,62%

VI − 2016. 881.362 111 22 40.062 346.117 15.733 39,27% 535.245 24.329 60,73%

VII − 2016. 864.342 98 19 45.492 323.689 17.036 37,45% 540.653 28.455 62,55%

VIII − 2016. 921.105 107 23 40.048 345.760 15.033 37,54% 575.345 25.015 62,46%

IX − 2016. 881.892 96 22 40.086 315.275 14.331 35,75% 566.617 25.755 64,25%

X − 2016. 794.812 90 21 37.848 297.674 14.175 37,45% 497.138 23.673 62,55%

XI − 2016. 814.666 102 22 37.030 298.786 13.581 36,68% 515.880 23.449 63,32%

XII − 2016. 927.464 114 23 40.325 343.483 14.934 37,03% 583.981 25.390 62,97%

2016. 9.721.698 256 37.975 3.647.300 14.247 37,52% 6.074.398 23.728 62,48%

Mjesečni prosjek 810.142 303.942 506.200

Index 2016 / 2015. 108 103 112

112


Tabela 10: Uporedni pokazatelji obima realizovanog internog platnog prometa u periodu 2011−2016.

Tabela 11: Uporedni pokazatelji vrijednosti ukupno realizovanog nacionalnog platnog prometa u periodu 2011−2016. godine

PeriodUkupniinterni nalozi

LančaniIndex

Radnidani

Dnevniprosjek

Bezgotovinskinalozi

Dnevniprosjek

Učešćebezgotovinskih

Gotovinskinalozi

Dnevniprosjek

Učešćegotovinskih

2011. 15.862.001 255 62.204 10.805.920 42.376 68,12% 5.056.081 19.828 31,88%

2012. 16.648.750 255 65.289 11.602.066 45.498 69,69% 5.046.684 19.791 30,31%

2013. 18.113.762 254 71.314 12.549.144 49.406 69,28% 5.564.618 21.908 30,72%

2014. 19.704.536 253 77.884 13.556.253 53.582 68,80% 6.148.283 24.302 31,20%

2015. 21.184.750 254 83.405 15.174.699 59.743 71,63% 6.010.051 23.662 28,37%

I − 2016. 1.409.178 71 20 70.459 1.025.347 51.267 72,76% 383.831 19.192 27,24%

II − 2016. 1.728.657 123 21 82.317 1.266.432 60.306 73,26% 462.225 22.011 26,74%

III − 2016. 1.768.156 102 23 76.876 1.270.067 55.220 71,83% 498.089 21.656 28,17%

IV − 2016. 1.794.827 102 21 85.468 1.305.479 62.166 72,74% 489.348 23.302 27,26%

V − 2016. 1.796.982 100.12 19 94.578 1.318.164 69.377 73,35% 478.818 25.201 26,65%

VI − 2016. 1.936.432 108 22 88.020 1.408.310 64.014 72,73% 528.122 24.006 27,27%

VII − 2016. 1.893.418 98 19 99.654 1.368.399 72.021 72,27% 525.019 27.633 27,73%

VIII − 2016. 2.121.271 112 23 92.229 1.552.535 67.502 73,19% 568.736 24.728 26,81%

IX − 2016. 1.903.609 101 22 86.528 1.368.438 62.202 71,89% 535.171 24.326 28,11%

X − 2016. 1.812.180 95 21 86.294 1.320.488 62.880 72,87% 491.692 23.414 27,13%

XI − 2016. 1.801.678 99 22 81.894 1.310.408 59.564 72,73% 491.270 22.330 27,27%

XII − 2016. 1.985.435 110 23 86.323 1.450.964 63.085 73,08% 534.471 23.238 26,92%

2016. 21.951.823 256 85.749 15.965.031 62.363 72,73% 5.986.792 23.386 27,27%

Mjesečni prosjek 1.829.319 1.330.419 498.899

Index 2016/2015. 104 105 99.61

PeriodUkupan

platni prometLančani

indexRadnidani

Dnevniprosjek

RTGS I DNSpl. promet

Dnevniprosjek

UčešćeRTGS i DNS

Internipl. promet

Dnevniprosjek

Učešćeinternog

2011. 21.079.281.758 255 82.663.850 9.069.817.107 35.567.910 43,03% 12.009.464.651 47.095.940 56,97%

2012. 20.813.980.972 255 81.623.455 9.103.468.406 35.699.876 43,74% 11.710.512.566 45.923.579 56,26%

2013. 22.303.219.007 254 87.807.949 10.123.092.075 39.854.693 45,39% 12.180.126.932 47.953.256 54,61%

2014. 23.170.603.866 253 91.583.414 11.006.358.207 43.503.392 47,50% 12.164.245.660 48.080.022 52,50%

2015. 24.026.691.950 254 94.593.275 11.119.688.006 43.778.299 46,28% 12.907.003.944 50.814.976 53,72%

I − 2016. 1.357.930.001 52 20 67.896.500 616.862.109 30.843.105 45,43% 741.067.892 37.053.395 54,57%

II − 2016. 1.811.808.032 133 21 86.276.573 847.412.006 40.352.953 46,77% 964.396.027 45.923.620 53,23%

III − 2016. 2.138.720.991 118 23 92.987.869 1.024.595.796 44.547.643 47,91% 1.114.125.196 48.440.226 52,09%

IV − 2016. 2.082.646.882 97 21 99.173.661 974.007.126 46.381.292 46,77% 1.108.639.757 52.792.369 53,23%

V − 2016. 1.896.772.093 91 19 99.830.110 864.997.624 45.526.191 45,60% 1.031.774.469 54.303.919 54,40%

VI − 15 2.278.742.551 120 22 103.579.207 1.025.661.747 46.620.988 45,01% 1.253.080.804 56.958.218 54,99%

VII − 2016. 2.306.772.425 101 19 121.409.075 1.021.580.120 53.767.375 44,29% 1.285.192.305 67.641.700 55,71%

VIII − 2016. 2.880.419.599 125 23 125.235.635 1.341.590.033 58.330.001 46,58% 1.538.829.566 66.905.633 53,42%

IX − 2016. 2.476.304.262 86 22 112.559.285 1.080.155.721 49.097.987 43,62% 1.396.148.542 63.461.297 56,38%

X − 2016. 2.188.572.228 88 21 104.217.725 941.556.476 44.836.023 43,02% 1.247.015.752 59.381.702 56,98%

XI − 2016. 2.273.198.640 104 22 103.327.211 984.975.555 44.771.616 43,33% 1.288.223.085 58.555.595 56,67%

XII − 2016. 3.127.963.130 138 23 135.998.397 1.512.119.835 65.744.341 48,34% 1.615.843.294 70.254.056 51,66%

2016. 26.819.850.836 256 104.765.042 12.235.514.148 47.794.977 45,62% 14.584.336.688 56.970.065 54,38%

Mjesečni prosjek 2.234.987.570 1.019.626.179 1.215.361.391

Index 2016/2015. 112 110 113

113

Prilozi

Tabela 12: Uporedni pokazatelji vrijednosti realizovanog platnog prometa u RTGS i DNS sistemu u periodu 2011−2016. godine

Tabela 13: Uporedni pokazatelji vrijednosti realizovanog internog platnog prometa u periodu 2011−2016. godine

PeriodUkupaninter. pl. promet

LančaniIndex

Radnidani

Dnevniprosjek

Bezgotovinskiplatni promet

Dnevniprosjek

Učešćebezgot.

Gotovinskiplatni promet

Dnevniprosjek

Učešćegot.

2011. 12.009.464.651 255 47.095.940 8.952.110.113 35.106.314 74,54% 3.057.354.538 11.989.626 25,46%

2012. 11.710.512.566 255 45.923.579 8.682.132.662 34.047.579 74,14% 3.028.379.904 11.876.000 25,86%

2013. 12.180.126.932 254 47.953.256 8.998.002.178 35.425.205 73,87% 3.182.124.754 12.528.050 26,13%

2014. 12.164.245.660 253 48.080.022 8.871.084.699 35.063.576 72,93% 3.293.160.961 13.016.446 27,07%

2015. 12.907.003.944 254 50.814.976 9.668.478.032 38.064.874 74,91% 3.238.525.911 12.750.102 25,09%

I − 2016. 741.067.892 56 20 37.053.395 558.736.929 27.936.846 75,40% 182.330.962 9.116.548 24,60%

II − 2016. 964.396.027 130 21 45.923.620 752.658.275 35.840.870 78,04% 211.737.752 10.082.750 21,96%

III − 2016. 1.114.125.196 115.53 23 48.440.226 873.854.039 37.993.654 78,43% 240.271.156 10.446.572 21,57%

IV − 2016. 1.108.639.757 99.51 21 52.792.369 857.418.011 40.829.429 77,34% 251.221.746 11.962.940 22,66%

V − 2016. 1.031.774.469 93 19 54.303.919 773.272.261 40.698.540 74,95% 258.502.208 13.605.379 25,05%

VI − 2016. 1.253.080.804 121 22 56.958.218 963.252.358 43.784.198 76,87% 289.828.446 13.174.020 23,13%

VII − 2016. 1.285.192.305 103 19 67.641.700 942.332.845 49.596.466 74,95% 342.859.460 18.045.235 25,05%

VIII − 2016. 1.538.829.566 120 23 66.905.633 1.136.595.906 49.417.213 73,86% 402.233.660 17.488.420 26,14%

IX − 2016. 1.396.148.542 109 22 63.461.297 1.084.466.332 49.293.924 77,68% 311.682.210 14.167.373 22,32%

X − 2016. 1.247.015.752 89 21 59.381.702 976.379.214 46.494.248 78,30% 270.636.539 12.887.454 21,70%

XI − 2016. 1.288.223.085 103 22 58.555.595 1.037.347.212 47.152.146 80,53% 250.875.873 11.403.449 19,47%

XII − 2016. 1.615.843.294 125 23 70.254.056 1.311.302.835 57.013.167 81,15% 304.540.460 13.240.890 18,85%

2016. 14.584.336.688 256 56.970.065 11.267.616.216 44.014.126 77,26% 3.316.720.472 12.955.939 22,74%

Mjesečni prosjek 1.215.361.391 938.968.018 276.393.373

Index 2016/2015 113 117 102

PeriodRTGS I DNS

platni prometLančani

indexRadnidani

Dnevniprosjek

RTGSDnevniprosjek

UčešćeRTGS

DNSDnevniprosjek

UšešćeDNS

2011. 9.069.817.107 255 35.567.910 8.519.229.139 33.408.742 93,93% 550.587.969 2.159.169 6,07%

2012. 9.103.468.406 255 35.699.876 8.553.655.836 33.543.748 93,96% 549.812.570 2.156.128 6,04%

2013. 10.123.092.075 254 39.854.693 9.552.596.535 37.608.648 94,36% 570.495.540 2.246.045 5,64%

2014. 11.006.358.207 253 43.503.392 10.407.060.461 41.134.626 94,55% 599.297.745 2.368.766 5,45%

2015. 11.119.688.006 254 43.778.299 10.461.014.240 41.185.095 94,08% 658.673.766 2.593.204 5,92%

I − 2016. 616.862.109 48 20 30.843.105 580.374.557 29.018.728 94,08% 36.487.553 1.824.378 5,92%

II − 2016. 847.412.006 137 21 40.352.953 798.112.547 38.005.359 94,18% 49.299.459 2.347.593 5,82%

III − 2016. 1.024.595.796 121 23 44.547.643 970.593.629 42.199.723 94,73% 54.002.166 2.347.920 5,27%

IV − 2016. 974.007.126 95 21 46.381.292 917.789.390 43.704.257 94,23% 56.217.736 2.677.035 5,77%

V − 2016. 864.997.624 89 19 45.526.191 810.010.259 42.632.119 93,64% 54.987.366 2.894.072 6,36%

VI − 2016. 1.025.661.747 119 22 46.620.988 960.390.497 43.654.114 93,64% 65.271.250 2.966.875 6,36%

VII − 2016. 1.021.580.120 99.60 19 53.767.375 953.555.198 50.187.116 93,34% 68.024.922 3.580.259 6,66%

VIII − 2016. 1.341.590.033 131 23 58.330.001 1.264.770.587 54.990.026 94,27% 76.819.447 3.339.976 5,73%

IX − 2016. 1.080.155.721 81 22 49.097.987 1.011.901.347 45.995.516 93,68% 68.254.374 3.102.472 6,32%

X − 2016. 941.556.476 87 21 44.836.023 882.460.950 42.021.950 93,72% 59.095.526 2.814.073 6,28%

XI − 2016. 984.975.555 105 22 44.771.616 926.477.553 42.112.616 94,06% 58.498.002 2.659.000 5,94%

XII − 2016. 1.512.119.835 154 23 65.744.341 1.441.071.291 62.655.274 95,30% 71.048.545 3.089.067 4,70%

2016. 12.235.514.148 256 47.794.977 11.517.507.803 44.990.265 94,13% 718.006.345 2.804.712 5,87%

Mjesečni prosjek 1.019.626.179 959.792.317 59.833.862

Index2016/2015. 110 110 109

114


Tabela 14: Broj pravnih lica i preduzetnika i njihove strukture na osnovu blokade računa u periodu decembar 2011 – decembar 2016. godine

Tabela 15: Pokazatelji broja unijetih naslova za prinudnu naplatu

* Broj pravnih lica i preduzetnika je na dan 30. 6. 2012. godine umanjen iz razloga što je izvršeno usklađivanje evidencije Centralnog registra računa, koji vodi Centralna banka Crne Gore, sa evidencijama Centralnog registra privrednih subjekata i Privrednog suda u kojima se navedena pravna lica i preduzetnici vode kao obrisani.Shodno tome izvršeno je ažuriranje i svih ostalih podataka koji se objavljuju u vezi sa sprovođenjem prinudne naplate.

DatumUkupan brojpravnih lica i preduzetnika

Broj pravnih lica i preduzetnika

koji nijesu u blokadi%

Broj pravnih lica i preduzetnika koji su

u blokadi%

31. 12. 2011. 57.464 42.278 73,57% 15.186 26,43%

31. 12. 2012.* 52.089 39.842 76,49% 12.247 23,51%

31. 12. 2013. 55.132 42.151 76,45% 12.981 23,55%

31. 12. 2014. 65.035 50.875 78,23% 14.160 21,77%

31. 12. 2015. 76.973 62.103 80,68% 14.870 19,32%

2016.

31. 01. 77.208 62.223 80,59% 14.985 19,41%

29. 02. 77.584 62.570 80,65% 15.014 19,35%

31. 03. 78.039 62.939 80,65% 15.100 19,35%

30. 04. 78.483 63.322 80,68% 15.161 19,32%

31. 05. 78.864 63.641 80,70% 15.223 19,30%

30. 06 79.338 64.113 80,81% 15.225 19,19%

31. 07. 79.685 64.496 80,94% 15.189 19,06%

31. 08. 79.964 64.742 80,96% 15.222 19,04%

30. 09. 80.334 65.022 80,94% 15.312 19,06%

31. 10. 80.684 65.352 81.00% 15.332 19,00%

30. 11 81.054 65.658 81,00% 15.396 19.00%

31. 12. 81.417 65.987 81,05% 15.430 18,95%

Period Ukupan broj unijetih naslovau program blokade

Radni dani

Ukupno 2015. 37.610 254

2016.

Januar 2624 20

Februar 2713 21

Mart 3312 23

April 2643 21

Maj 2719 19

Jun 2953 22

Jul 2421 19

Avgust 2258 23

Septembar 2331 22

Oktobar 2115 21

Novembar 2856 22

Decembar 3204 23

Ukupno 2016. 32.149 256

115

Prilozi

Tabela 16: Ukupni prihodi CBCG, u eurima

Tabela 17: Ukupni rashodi CBCG, u eurima

Red. Br.

Naziv

Planirano 2016.

Izvršenje 2015.

Izvršenje 2016.

Ucešće (%)

Index 2016/plan

Index 2016/2015.

1 2 3 4 5(3:1) 6(3:2)

1. FINANSIJSKI RASHODI 826.000,00 121.033,29 518.005,33 4,45 62,71 427,991.1. Rashodi kamata 26.000,00 78.030,58 93,53 0,00 0,36 0,12

1.1.1. Rashodi kamata bankama − OR 1.000,00 39,42 0,00 0,00 0,00 0,00

1.1.2. Rashodi kamata drugim finansijskim institucijama

5.000,00 8.013,11 93,53 0,00 1,87 1,17

1.1.3. Rashodi kamata javnom sektoru 20.000,00 69.573,18 0,00 0,00 0,00 0,00

1.2. Negativne kursne razlike − neto efekat 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

1.3. Drugi finansijski rashodi 800.000,00 43.002,71 517.911,80 4,45 64,74 1.204,37

1.3.1. Finansijski rashodi negat. kamatna stopa 200.000,00 4.212,19 116.778,77 1,00 58,39 2.772,40

1.3.2. Finansijski rashodi na depozite 600.000,00 5.769,52 401.133,03 3,45 66,86 6.952,62

1.3.3. Ostali finansijski rashodi 0,00 33.021,00 0,00 0,00 0,00 0,00

2. TROŠKOVI POSLOVANJA 10.627.600,00 9.938.171,38 11.124.128,58 95,55 104,67 111,932.1. Troskovi naknada 145.700,00 92.212,62 207.922,39 1,79 142,71 225,48

2.2. Troskovi zaposlenih 7.384.900,00 7.155.220,44 7.970.841,27 68,47 107,93 111,40

2.2.1. Bruto zarade 6.642.900,00 6.358.882,17 7.201.222,03 61,85 108,40 113,25

2.2.2. Druga primanja 226.000,00 283.801,77 338.011,05 2,90 149,56 119,10

2.2.3. Naknada povecanih troskova 516.000,00 422.553,32 431.608,19 3,71 83,64 102,14

2.2.4. Ostali troskovi zaposlenih 0,00 89.983,18 0,00 0,00 0,00 0,00

2.3. Administrativni troskovi 615.700,00 520.365,38 543.103,61 4,66 88,21 104,37

2.4. Operativni troskovi poslovanja 2.007.300,00 1.564.334,88 1.624.355,00 13,95 80,92 103,84

2.5. Drugi troskovi poslovanja 474.000,00 606.038,06 777.906,31 6,68 164,12 128,36

UKUPNO 11.453.600,00 10.059.204,67 11.642.133,91 100,00 101,65 115,74

Red. Br.

Naziv

Planirano 2016.

Izvršenje 2015.

Izvršenje 2016.

Ucešće (%)

Index 2016/plan

Index 2016/2015.

1 2 3 4 5(3:1) 6(3:2)

1. FINANSIJSKI PRIHODI 2.889.690,00 1.735.604,61 3.165.538,43 23,50 109,55 182,39

1.1. Prihodi od kamata 2.869.690,00 1.636.830,85 2.973.514,45 22,08 103,62 181,66

1.1.1. Prihodi od kamata od rezidenata 0,00 0,00 191,73 0,00 0,00 0,00

1.1.2. Prihodi od kamata na HOV namijenjenih prodaji 414.000,00 664.584,85 557.747,79 4,14 134,72 83,92

1.1.3. Prihodi od kamata na HOV do dospijeća 100.000,00 108.997,62 83.066,23 0,62 83,07 76,21

1.1.4. Prihodi od kamata na HOV − posebni portfolio 2.345.690,00 793.661,74 2.327.943,05 17,29 99,24 293,32

1.1.5. Prihodi od kamata na depozite 10.000,00 69.586,64 4.565,65 0,03 45,66 6,56

1.2. Dobici od prodaje finansijskih sredstava 0,00 33.446,69 83.610,53 0,62 0,00 249,98

1.3. Pozitivne kursne razlike (neto efekat) 20.000,00 65.327,07 20.923,31 0,16 104,62 32,03

1.4. Drugi finansijski prihodi 0,00 0,00 87.490,14 0,65 0,00 0,00

2. PRIHODI POSLOVANJA I DRUGI PRIHODI 9.501.875,00 10.766.735,43 10.302.241,14 76,50 108,42 95,69

2.1. Prihodi od naknada 8.938.875,00 8.888.574,01 9.503.013,79 70,56 106,31 106,91

2.1.1. Prihodi od naknada za usluge platnog prometa 4.345.230,00 4.123.453,95 4.525.364,62 33,60 104,15 109,75

2.1.2. Naknade za usluge sa gotovim novcem 174.000,00 162.550,70 211.808,95 1,57 121,73 130,30

2.1.3. Naknade za sprovodjenje prinudne naplate 597.615,00 651.729,54 569.095,60 4,23 95,23 87,32

2.1.4. Naknade za poslove fiskalnog agenta 1.200.000,00 1.352.739,24 1.356.015,60 10,07 113,00 100,24

2.1.5. Naknada za kontrolu poslov., dozvole i saglasnosti

2.180.000,00 2.135.293,58 2.327.503,02 17,28 106,77 109,00

2.1.6. Naknade za usluge pretrage kred. reg. biroa 431.030,00 442.557,00 502.226,00 3,73 116,52 113,48

2.1.7. Naknada za kontrolu platnih sistema i platnih institucija

11.000,00 20.250,00 11.000,00 0,08 100,00 54,32

2.2. Prihodi od odredjenih naknada 6.500,00 1.682,88 33.053,81 0,25 508,52 1.964,12

2.3. Prihodi od operativnog lizinga 175.000,00 163.975,38 157.467,48 1,17 89,98 96,03

2.4. Prihodi od prodaje 339.000,00 377.187,05 381.622,17 2,83 112,57 101,18

2.5. Drugi prihodi 42.500,00 1.335.316,11 227.083,89 1,69 534,32 17,01

UKUPNO 12.391.565,00 12.502.340,04 13.467.779,57 100,00 108,69 107,72

116


Prilog 2 - Podzakonska akta CBCG donijeta tokom 2016. godine

1. Odluka o dopuni Odluke o strukturi, bližim uslovima i načinu otvaranja i ukidanja transakcionih računa („Sl.list Crne Gore“, br. 24/16)

2. Odluka o izdavanju jubilarnog zlatnog i srebrnog kovanog novca („Sl. list Crne Gore“, br. 24/16)

3. Odluka o korišćenju i balanžiranju jubilarnog zlatnog i srebrnog kovanog novca („Sl. list Crne Gore“, br. 31/16)

4. Odluka o izmjeni Odluke o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore („Sl. list Crne Gore“ br. 33/16)

5. Odluka o izmjenama i dopunama Odluke o nadzoru nad primjenom Zakona o konverziji kredita u švajcarskim francima CHF u eure EUR („Sl.list Crne Gore“, br. 63/16)

CIP - Katalogizacija u publikacijiCentralna narodna biblioteka Crne Gore, Cetiwe

336.711(497.16)

GODIŠNJI izvještaj o radu : 2016. godina. - 2003- . - Podgorica (Bulevar Sv. Petra Cetinjskog br. 6) : Centralna banka Crne Gore, 2017 (Bijelo Polje : MERKATOR-INTERNATIONAL, DOO). - 28 cm

GodišnjeISSN 1800-6604 = Godišnji izvještaj o radu (Podgorica) COBISS.CG-ID 11832080

izdavaČ: centralna banka crne gore - cbcg.me · centralna banka je i tokom 2016. godine održavala...

Documents