isbirligine dayali (kubasik) Ögrenme yÖnteminin yÜksek ...€¦ · uyumlu bir "ekip...

•__ :'_~'j_:'_.,-"'

güz 2001

,..-""

sayi: 28ss. 593-6 i2

iSBiRLiGiNE DAYALi (KUBASiK) ÖGRENMEYÖNTEMiNiN YÜKSEK ÖGRETiM SiNiFLARiNDA

KULLANILMASI

Yrd. Doç. Dr. Ali YILMAZOndokuz Mayis Üniversitesi Egitim Fakültesi

Ögrencileri; zihinleri birer "bos levha" olan pasif alicilar olarak görengeleneksel egitim anlayisi yerine onlan, bilgiyi kesfeden, birbiri ileiliskilendirerek yenilerini üreten ve transfer eden bireyler olarak görmek,çagdas Bati egitim anlayismm felsefesini olusturmaktadir. Bu anlayis,üniversite ögretim elemanlanm; ögrencilerinin zeka ve yeteneklerini enüst düzeyde gelistirmelerine yardimci olmak suretiyle onlann, basanIibirer meslek insam olarak topluma katilmalanm saglama görevi ile karsikarsiya getirmistir. is ve çalisma hayatmda bireylerin bir biriyle amansizsekilde yansmasim gerektiren bu anlayis, egitimin yansmaci karakteresahip hale gelmesi sonucunu dogurmustur. Günümüz Amerikan yüksekögretimi ve pekçok fenomeni ile yakmdan etkiledigi Türkyüksek ögretimsisteminin belirgin karakteri, yansmaci anlayisa sahip olusudur. Öteyandan hizla degisendünyamizda hemen her büyük basannm arkasmdauyumlu bir "ekip çalismasi" bulundugu gerçegi de yadsmamaz. Ekipçalismasma yatkm bireylerin yetistirilmesinin yolu yansmaci ya dabireyselci egitim anlayisi olmamalidir.

Bu makalede, is birligine dayali (kubasik) ögrenme yönteminin yüksekögretim kurumlanmizda etkili bir ögrenme-ögretme yöntemi olarakuygulamp uygulanamayacagi tartisilmis, konuya iliskin literatür gözdengeçirilerek uygulamada dikkat edilecek hususlar belirlenmistir.

Amerikan yüksek ögretim tarihini inceleyen Ernest Bayer, günümüzAmerikan yüksek ögretim anlayisina ulasana kadar kismen bir biriyle örtüsen üçdönemden söz eder. (Bayer, i987). Koloniler döneminden i9. Yüzyilinortalarina kadar olan ilk dönemde egitim dinsel bir karaktere sahip olup, diniiçerikli bilgilerin ögrencilere aktarilmasi okulun baslica görevi sayilmistir. Yüksekögretimin görevi ise, 'bilissel, ahlaksal ve dinsel bilgilerini belli düzeye ulastirmissosyal ve dinsel liderler yetistirmek' olarak belirmistir. i9.yüzyllin ortalarindanitibaren yüksek ögretimin amaçlarinda dramatik degisiklikler yasanmis,sanayinin gelismesiyle birlikte becerikli teknisyenler, tarimsal yenilikleriuygulayacak önderler, vatanseveriik duygulari güçlü yöneticiler yetistirmekyüksek ögretimin esas görevi haline gelmistir. 20. Yüzyilin baslarinda tekrar

:...- L i U....:;i L-

ali yilmaz

degisime ugrayan yüksek ögretim anlayisi ile üniversiteler, 'mevcut bilgibirikimini yeni kusaklara aktarma' göreviyle görevlendirilmistir. Akademisyenler,salt bilgi üretmek için temel arastirmalara yönelmis, üniversitelerin egitimfonksiyonu büyük ölçüde ihmal edilmistir. Ünlü egitimci John Locke' un "boslevha" (tabula-rasa) teorisine de uygun olarak "bos" zihinlere temelarastirmalarla elde edilen kuramsal bilgileri yüklemek üniversitenin baslica göreviolarak algilanmistir. Bilgiye sahip olan herkesin, pasif alicilar halindekiögrencilere bu bilgileri kolayca aktarabilecegi varsayilmistir. Ögrencilerin göreviise, kendisine aktarilan bu bilgileri ayirdetmek, siniflamak ve akademik anlamdadiger ögrencilerle yarismak amaciyla kullanmaktan ibaret sayilmistir (Johnson,Johnson & Smith, 1998b).

Günümüz Türk yüksek ögretim anlayisinin, Amerikan yüksekögretim tarihindekibu üçüncü evre ile büyük bir benzesim gösterdigini söylemek mümkündür.Yüksek ögretim kurumlarimizdaki egitim anlayisi, 'arastirmalar yoluyla eldeedilmis, laboratuar ortamlarinda defalarca denenmis ve herkes tarafindan büyükölçüde kabul görmüs bilgilerin, bilinen klasik ögretim yöntemlerini de kullanarakögrencilere aktarilmasi'ndan ibarettir. Bu klasik ögretim anlayisini Freire (1970)"bankacilik modeli" olarak isimlendirmekte, tipki bankaya para yatirir gibi,bilginin, anlatim yoluyla ögrencilerin zihnine yatirildigini iddia etmektedir.

20. Yüzyilin ortalarindan itibaren Amerikan yüksek ögretim kurumlarinda tekrarbir amaç degisimi yasandigini görüyoruz. Bilimsel arastirma üniversitelerin bastagelen görevi olmakla birlikte, verilen egitimin kalitesi de üniversitenin öncelikleriarasinda yer almistir. Ögrencileri, zihinleri birer "bos levha" olan pasif alicilarolarak görmek yerine, onlari, bilgiyi kesfeden, bir biri ile iliskilendirerek yenileriniüreten ve transfer eden bireyler olarak degerlendirmek çagdas Amerikanegitiminin felsefesini olusturur. Bu baglamda ögretim elemaninin görevi,ögrencilerin zeka ve yeteneklerini çevre ile etkili bir biçimde basa çikabilecekdüzeyde gelistirmek ve basarili birer meslek insani olarak toplumdaki yerlerinialmalarina yardimci olmaktir. is ve çalisma hayatinda bireylerin bir birleriyleamansiz biçimde yarismasini gerektiren bu anlayis, egitimde kendisini bazanyarismaci (competitive) bazan da bireyselci (individualistic) ögretim biçimindehissettirmistir. Günümüz Amerikan kültüründe 'ekip çalismasi' nin anlami vedegeri yeni yeni kesfedilmeye baslanmis olmakla birlikte, hakim unsur bireyselyetenek ve basarinin ön plana çikmisligidir. Her türlü güçlügün üstesindengelmede bireysel yeteneklerin gücüne asiri derecede güvenen Amerikalilarin buanlayislarinin spora bile yansidigini gözlemleyebiliriz. Sporda takim olarak eldeedilen basaridan çok bireysel süperstarlar ön plana çikarilmaktadir. Ayni anlayisegitime, akademik basarinin degerlendirilmesinde, grup basarisindan çokbireysel basarinin önemsenmesi olarak yansimaktadir.

Pek çok fenomeni ile Türk yüksek ögretim sistemini etkileyen Amerikan yüksekögretiminin bu anlayisinin etkilerini de, günümüz Türk yüksek ögretimi

egitim yönetimi iigüz 2001

ISBIRLIGINE DAYALi OGRENME

ali yilmaz

anlayisinda açik bir sekilde görmekteyiz. Öte yandan hizla degisen dünyamizda,hemen her büyük basarinin arkasinda uyumlu bir 'ekip çalismasi' bulundugunailiskin haberler, günlük yasantimizin bir parçasi olmustur. DNA moleküllerinin ikisirali-egri üzerindeki dizilisini kesfedenlerin birisi olan Nobel ödülü sahibi JamesWatson, "ilginç ve yeni hiç bir sey isbirligi olmaksizin kesfedilemez" demeksuretiyle ekip çalismasinin önemini vurgulamistir. Akademik konulardaki ekipçalismalarinin dikkate deger basarilarina ragmen, yüksek ögretimkurumlarimizdaki ögretim elemanlarinin çogu, ögrenme-ögretme etkinliklerindeekip çalismasinin bu gücünü ihmal etmektedirler. Yüksek ögretimkurumlarimizda uygulana gelen, basariyi degerlendirme yöntemi, her ögrencininsinif arkadaslarindan bagimsiz ya da onlarla yarisma amaciyla çalismasinigerektiren egitsel uygulamayi pekistirmektedir. Arastirmalar, bireysel yeteneklerinmaksimum düzeyde gelistirilmesi geregine isaret etmekle birlikte, bireylerin birbiriyle yaristirilmasi, ya da bir birinden izolasyonunun bunu saglamada etkili biryöntem olmadigini vurgulamaktadir (Faik and Johnson, 1977; Johnson andJohnson, 1978; 1989a; 1989b; 1999; 2000; Slavin, 1990; 1994). Bu amacigerçeklestirebilmenin en etkili yöntemi, yarisma ortami olusturmaksizin, herögrencinin aktif katilimina imkan veren ögrenme ortamlari olusturmaktir.

isbirligine dayali ögrenme, (cooperative learning) bu yeni yaklasimin anahtarkavramlarind?ln birisidir. Bu makalenin konusu, isbirligine dayali ögrenmeyönteminin yüksek ögretim kurumlarimizda etkili bir ögretim yöntemi olarakuygulanip uygulanamayacagini tartismaktir. Kanaatimiz, tüm kurallarinauyulmasi ve tüm ögelerin geregi gibi uygulanmasi halinde, bu yöntemin yüksekögretim siniflarinda da etkili bir yöntem olarak kullanilabilecegi yönündedir. Buçalismada, isbirligine dayali ögrenme yöntemine iliskin teori ve yüksek ögretimdüzeyindeki arastirmalar gözden geçirilmis, bulgular dogrultusunda, yönteminyüksek ögretim siniflarimizda uygulanmasinda dikkat edilecek hususlarbelirlenmistir.

NiçiN iSBiRiiGiNE DAYAli ÖGRENME YÖNTEMi?

Ögrenme ortaminda ögrencilerin bir biriyle etkilesiminin üç farkli biçimivardir. Birincisi, sinifin en iyisi olabilmek için ögrencilerin bir biriyle yaristiklarietkilesim olup, ögretimde dogalolarak yari§maci (competitive) bir ögrenmeortaminin olusmasi sonucunu dogurur. ikincisi, digerlerinin basari ya dabasarisizligi ile hiç ilgilenmeksizin, ögrenme amaçlari dogrultusunda bireyselolarak çalistiklari etkilesim olup, dogalolarak bireyselci (individualistic) birögrenme ortamini kaçinilmaz kilar. Üçüncüsü ise, ortak ögrenme amaçlarinigerçeklestirmek, kendi bireysel amaçlari kadar sinif arkadaslarinin da ögrenmesiiçin elinden gelen çabayi göstermek ve hatta arkadaslari amaçlarinigerçeklestiremedigi müddetçe kendisinin de basarili sayilamayacagi bilinciyle,

egitimYÖnetimi. güz2001

ISBIRLIGINE DAYALi ÖGRENME

ali yilmaz

sinif arkadaslariyla isbirligi yaparak birlikte çalistiklari etkilesim olup, dogalolarak isbirligine dayali (cooperative) ögrenme ortaminin olusmasini saglar.

Yüksek ögretim kurumlarimizda bu üç etkilesim biçiminden en yaygin olaniyarismaci (competitive) ve bireyselci (individualistic) etkilesim biçimleridir. Genelkarakteri, 'ortak amaçlari birlikte çalisarak gerçeklestirme' olan isbirligine dayali(cooperative) etkilesim ise hemen hemen hiç yer almamaktadir. Ögrencibasarisini degerlendirmede uygulanan yöntemlerin de bu sonuç üzerinde etkilerivardir. Yüksek ögretim kurumlarimizda çalisan ögretim elemanlarinin bir kismiögrenci basarisini degerlendirmede normal dagilim egrisi (curve) uygulamaktadir.Belirli bir normu esas alan ve pedagojik olarak pek çok olumsuz sonuçlardoguran bu yaklasim, ögrencilerin yüksek not almak için bir biriyle yarismasinitesvik etmektedir. Ögretim elemanlarinin çogu, böyle bir rekabetin getirecegiolumsuz sonuçlardan kaçinmak için ögretimde ve ögrenci basarisinindegerlendirilmesinde bireysel yaklasimi uygularlar. Böylece her ögrencinin birbirinden bagimsiz olarak bireysel çalismasi ve ögrenme amaçlarinigerçeklestirmesi özendirilir.

Yarismaci ve bireyselci ögrenme yerine ögrenciler, ortak ögrenme amaçlarinigerçeklestirmek üzere isbirligi yaparak birlikte çalisabilirler. Her ögrencinin,ancak grup üyesi diger arkadaslarinin da ögrenme amaçlarini gerçeklestirmesihalinde basarili sayilabileceginin bilinci ile, grup üyelerinin tümünün, belirlenmiskriterlere uygun basari göstermesini esas alan isbirligine dayali ögrenme,yarismaci ve bireysel ögrenmenin olumsuzluklarini tasimamaktadir. Problemmerkezli ögrenme esasina dayanan isbirligine dayali ögrenme yöntemi,ögrencilerin yapilanmamis gruplar halinde birlikte çalistigi ve kendi ögrenmedurumunu kendilerinin yarattigi "dogal ögrenme" yi esas alir (Johnson, Johnson& Smith, i998a).

isbirligine dayali ögrenme yöntemi temelde bir grupla ögrenme yöntemi olmaklabirlikte, her grup, isbirligine dayali ögrenme için elverisli olmayabilir. isbirliginedayali ögrenme yönteminin etkili ve verimli olabilmesinin ön kosulu, grubunortak ögrenme amaçlarini gerçeklestirmeye uygun olarak yapilanmis olmasidir(Johnson & Johnson, i999). Sadece ögrencileri gruplara ayirarak ve birlikteçalismalarini isteyerek isbirligine dayali ögrenmeyi gerçeklestiremeyiz. Grupçalismalarini verimsiz hale getiren pek çok faktör vardir. Ögrencilerin bir aradaoturtulmasi, bir birleriyle serbestçe konusabilmeleri ve daha pek çok gruplaçalismayi verimli kilan faktörlerin geregi gibi uygulanamamasi, (sözde gruplarda pseudo groups- ve geleneksel ögrenme gruplarinda -traditional learning groupsoldugu gibi) isbirligine dayali ögrenme yönteminden istenilen veriminalinamamasina neden olur. Gruplarin uygun yapisal özelliklere sahip olmadigi veögrenme için gerekli motivasyonun yeterince saglanamadigi durumlardaisbirligine dayali ögrenme yönteminden istenilen verimin elde ediiemedigini


iSBiRLiGiNE DAYALi ÖGRENME

ali yilmaz

arastirmalar göstermektedir (Aronson & Patnoe, 1997; Johnson & Johnson,1999; Stainer, Stromwall, Brzuzy, & Gerdes, 1999).

Üç etkilesim alternatifi içerisinde en etkilisi olmasina ragmen, isbirligine dayaliögrenme yönteminin karmasikligi, yarismaci ve bireyselci ögrenmeden daha azkullanilmasinin nedenlerini de kismen açiklamaktadir. isbirligine dayali ögrenmeyönteminin daha az uygulanmasinin bir baska nedeni de, ögrencilerimizinçogunun digerleriyle isbirligi içerisinde nasil çalisilacagini bilememeleridir. Hakimkültür ve üniversitelerimizdeki degerlendirme sistemi de yarismaci ve bireyselçalisma yoluyla ögrenmeyi özendirmektedir. Ögrenciler ve içinden geldikleritoplumun büyük çogunlugu ve mevcut sinav yönetmelikleri, ögretimelemanlarini, ögrenci basarisinin degerlendirilmesinde belirlenmis normlari esasalmaya zorlamaktadir. Ögretim elemanlarinin da bu yöntemi yeterincebilmemeleri, isbirligine dayali ögrenme yönteminin yüksek ögretimkurumlarimizda yeterince uygulanmamasinin bir baska nedenidir. Sinirli sayidakiuygulamalar ise genellikle basarisizlikla sonuçlanmaktadir. Kalabalik siniflarda,hazirliksiz ögretim elemanlari ögrencileri gruplara ayirmakta ve bazen kaotik

sonuçlarin dogmasina neden olmaktadir. Sonuçta ögrenciler, alisageldikleriögrenme yönteminde israr etmekte, yöntem degisikligine dirençgöstermektedirler. Hatta bazan ögretim elemanina açikça söylemeseler bilezimnen "devlet sinif arkadaslarimizin degil, senin anlatman için sana maasödüyor" diyebilmektedirler.

Egitilmis, deneyimli uygulayicilar için bu engellerin hiç birisi basa çikilamaz engeldegildir. isbirligine dayali ögrenmeye iliskin teori, arastirma ve uygulamaprosedürleri ile bu tür engellerin üzerinden kolayca gelinebilir.

iSBiRLiGiNE DAYAli ÖGRENME YÖNTEMiNiN TEORiK TEMELLERi

Teori, arastirma ve uygulama, bir birine ayrilmaz biçimde bagli olan, ancakher biri kendi önem ve varligini sürdürebilen 'Siyam Üçüzleri' gibidir. isbirliginedayali ögrenmenin gücü, dayanagini olusturan teori, arastirma ve uygulamasiarasindaki karsilikli iliskilerin anlasilir ve saglam olmasindan kaynaklanir. Bitkiyetistirmek için toprak ne ise uygulama için de teori odur. Eger teori geçerli ise,teoriye dayali arastirmalar ve bu arastirmalardan elde edilen bulgularinuygulanmasi o denli kolaylasir. Uygun teori olmaksizin uygulama statik veduragan bir biçim alir.

Isbirligine dayali ögrenme yönteminin yüksek ögretim siniflarindauygulanmasinin teorik temelleri sosyal dayanisma, bilissel-gelisimsel ögrenme vedavranisci ögrenme kuramlarina dayanir.

Sosyal dayani§ma kurami isbirligini, 'bireylerin amaçlari dogrultusunda pozitifdayanismasi' olarak görür. Gestalt psikoloji ekolünün kurucularindan Kurt


ISBIRL.IGINE DAYALi OGRENME

ali yilmaz

Koffka, 1900'lerin baslarinda grubu "farkli amaçlara sahip bireylerin dayanistigidinamik bütün" olarak tanimlamistir. Ünlü sosyal psikolog Kurt Lewin ise, üyelerarasindaki dayanismanin grubun dinamizmini olusturdugunu belirtmektedir.Lewin'e göre grup, bir üye ya da bir alt grubun durumunun degismesiyle digerüyelerin ve alt gruplarinda durumunun degistigi dinamik bir yapidir. Lewin'inögrencilerinden olan Morton Deutsch, dayanismanin, pozitif (is birligi), negatif(yarismaci) veya dayanismanin bulunmamasi (bireysel çabalar) esasinadayandirdigi 'sosyal dayanisma kurami'ni 1940'larda ortaya atmistir. Johnson veJohnson, 1970'lerden beri yaptiklari yayinlariyla bu kurami gelistirerekpekistirmislerdir (Bkn. Johnson & Johnson, 1978; 1989aj 1989b; 1991;1999; 2000; Johnson, Johnson & Smith, 1991). Sosyal dayanisma kuraminintemel önermesi, sosyal dayanismanin yapilanma biçiminin, bireylerin bir biriylenasil etkilestigi ve dolayisiyla sonucu belirledigidir. Pozitif dayanisma (isbirligi),bireylerin bir birinin ögrenme amaçlarini gerçeklestirmesini kolaylastirdigidestekleyici dayanismayi ifade eder. Negatif dayanisma (yarisma) bireylerin birbirinin basarma çabalarini engelledigi karsit dayanismayla sonuçlanir. islevsel birdayanismanin olmamasi (bireyselcilik) ise bireylerin bir biriyle her hangi birpaylasim ve etkilesiminin olmadigi yapiyi ifade eder.

Bili§sel-geli§imsel ögrenme kurami isbirligi halinde birlikte çalismayi,ögrenmenin temel ön kOiulu olarak görür. Bir baska ifade ile, ortak ögrenmeamaçlarini gerçeklestirmek üzere isbirligi yapan bireylerin esgüdümlü yaklasimi,bilissel-gelisimsel kuramin temel dayanagini olusturur. Bilissel-gelisimselkuramin önde gelen isimlerinden Jean Piaget'ye göre, saglikli bilissel-sosyalçatisma bilissel dengesizlik (disequilibrum) durumu olusturdugu zaman, bireybu dengesiz durumu ortadan kaldirmak için çevresindekilerle isbirligi yapar. Buda bireyin konum alma yetenegi ve bilissel gelisimi üzerinde uyarici etkiolusturur. Vygotsky (1978), bilgi edinme ve ortak bakis açilarini içsel-akilsalisleve dönüstürmede ögrenme, anlama ve problem çözme çabalarinin esasoldugunu savunur. Hem Piaget hem -deVygotsky, daha yetenekli arkadaslari veögretmeniyle birlikte çalisan ögrencinin, bilissel ve zihinsel gelisim açisindandaha avantajli olacagina inanirlar.

Bilissel gelisimle ilgili akademik çalismalar açisindan isbirligi içerisinde birlikteçalisarak ögrenme; rol modeli olusturma, ögrenmeyi kilavuzlama ve anlamayikolaylastiran kavramsal alt yapiyi olusturma bakimindan oldukça önemlidir.isbirligine dayali ögrenme ögrencilere, hafizalarina yerlestirecekleri bilgileriyeniden yapilandirma ve var olan bilissel yapilar ile bütünlestirme bakimindanelverisli ortamlar saglar (Johnson, Johnson ve Smith, 1998a).

Davrani§sai ögrenme kurarnma göre ödüllendirilme, ögrencinin ögrenmesiüzerinde pozitif ve hizlandirici bir etkiye sahiptir. Eger ögrenci her hangi birsekilde ödüllendirilirse daha çok çalisir, ödüllendirilmez ya da cezalandirilirsaçalisma azmi kirilir ve çalismaz. isbirligine dayali ögrenme yöntemine göre, grup

egitimyönetimi. güz2001

ali yilmaz

çalismasi esnasinda üyelerin bir birleri için motivasyon kaynagi olmasi grubunverimliligini artirir. Ünlü davranisçi psikolog Skinner grupsal temaslaraodaklanmakta, grubun birey üzerinde hizlandirici etkiye sahip olduguna dikkatçekmektedir. Bandura taklit üzerine odaklanirken Thibaut ve Kelley bagimsizbireyler arasindaki sosyal degisimde ödül ve davranisin bireye maliyet dengesiüzerine yogunlasmislardir.

Yukarida sözü edilen ögrenme teorileri isbirligine dayali ögrenme yöntemi içinuygun bir kuramsal dayanak olusturmaktadir. Her üç teori de isbirligine dayaliögrenmenin hem yarismaci hem de bireysel ögrenmeye kiyasla daha yüksekbasari sansina sahip oldugunu dogrular niteliktedir. Bununla birlikte, Johnson,Johnson ve Smith (1998a)'e göre her üç teori arasinda esasli farkliliklarmevcuttur. Sosyal dayanisma teorisine göre isbirligi çabalari, önemli bir amacigerçeklestirmeye yönelik ortak istek ve kisiler arasi faktörlerin olusturdugu içselmotivasyon temeline dayanir. Davranisçi ögrenme teorisine göre ise, isbirligiçabalari ödül elde etmek için olusan dissal motivasyondan güç alir. Sosyaldayanisma teorisi bireyler arasinda olusan iliskisel fikir uyusmasina odaklanir.

iSBiRliGiNE DAYAli ÖGRENME YÖNTEMiNE iLisKiN ARASTIRMALAR

Teorik temelleri ne denli güçlü olursa olsun, arastirma bulgulariyladesteklenmedigi sürece isbirligine dayali ögrenme yönteminin en etkili yöntemoldugunu ileri sürmek bir iddiadan öteye geçemez. isbirligine dayali, yarismacive bireysel çabalarin göreceli etkileri Amerikan sosyal psikoloji geleneginde ençok arastirilan konulardan birisidir. isbirligine dayali ögrenme yönteminin yüksekögretim siniflarinda kullanilmasina iliskin öncü arastirmalardan birisi, MortonDeutsch'un 1940'larda MIT (Massachusetts Institute of Technology)'de yaptigiarastirmasidir. Deutsch (1949) bu arastirmasi ile, psikolojide isbirligine dayaliögrenmenin yarismaci ögrenmeye üstünlüklerini ortaya koymustur. 1970'lerdeise, konuya iliskin arastirmalarin sayisi bir kaynak taramasina konu olacak kadarçogaimistir. 1990'larda, yöntemin özellikle yüksek ögretim siniflarindauygulanmasina iliskin arastirmalarin sayisinda önemli bir artis görülmüstür.·Minnesota Üniversitesi profesörlerinden David W. Johnson ve Roger T. Johnson,1960'lardan beri .isbirligine dayali ögrenme yöntemine iliskin çalismalariyla, bukonuda yapilmis çalismalardan olusan zengin bir kütüphane olusturmuslardir.Johnson, Johnson & Smith (1998a) yetiskin egitimi ve yüksek ögretimögrencileri düzeyinde, isbirligine dayali ögrenme yöntemi ile yarisma yoluylaögrenme ve bireysel ögrenmeyi karsilastiran 305 arastirma yapildigini, bunlarin%68'inin 1970 ve sonrasinda gerçeklestirildigini, tüm arastirmalarin %60'lndatesadüfi (random) örnekleme uygulandigini ve yapilan arastirmalarin %82' sinindegisik formatlarda (makale-kitap) yayinlandigini bildirmektedirler (s.30).


jsBiRLiGiNE DAYALi ÖGRENME

ali yilmaz

isbirligine dayali, yarismaci ve bireysel ögrenme yöntemlerinin yüksek ögretimdüzeyinde uygulanmasina isilkin arastirmalar üç sonuç (ürün) kategorisineodaklanmislardir: 1) Akademik basari, 2) Kisiler arasi iliskilerin kalitesi ve 3)Üniversite yasamina saglikli uyum saglama.

1. Akademik basan düzevi: Yöntemin yüksek ögretim siniflarindauygulanmasinin en önemli gerekçelerinden birisi, yüksek akademik basari eldeedilmesine uygunlugudur. Yüksek akademik basari, hem ögrencinin hem dekurumun basta gelen amacidir. Tinto (l993)'nun da belirttigi gibi, ögrencilerinakademik basarisi yükseldikçe hem kurumun çekiciligi hem de ögrencininögrenimini zamaninda bitirme olasiligi artar. Ayrica yüksek akademik basarininögrenciye saglayacagi is imkani ve parasal destek te önemlidir. Bu ve benzeribaska nedenlerle yüksek ögretim kurumlarinda çalisan ögretim elemanlari,ögrencileri için en yüksek akademik basariyi saglayacak ögretim yöntemini tespitedip uygulamak sorumlulugu ile yükümlüdürler.

1924 ile 1997 yillari arasinda, 18 yas ve üzeri bireylerin akademik basarisiüzerinde isbirligine dayali, yarismaci ve bireysel ögrenme yöntemlerinin etkilerinikonu alan 168 arastirmayi analiz eden Johnson, Johnson & Smith (l998b),isbirligine dayali ögrenmenin yüksek akademik basari üzerinde, hem yarismaciögrenmeden (~=0.49) hem de bireysel ögrenmeden (~=0.53) daha etkilioldugunu göstermistir. Elde edilen bu istatistiksel degerler, akademik basariüzerinde anlamli ve önemli bir farki ifade etmektedir. Örneklendirirsek; yarismaciögrenme yöntemiyle ögrenen bir ögrencinin verilen testte elde ettigi basari puani50'nci yüzde içerisine düsüyorsa, ayni ögrencinin isbirligine dayali ögrenmeyöntemi ile ögrenmesi halinde basari puani 69'uncu yüzde içerisinde yeralacaktir. Ayni sekilde, bireysel ögrenme yöntemiyle ögrenen bir ögrencinin53'ncü yüzde içerisinde yer alan basari puani, isbirligine dayali ögrenmeyöntemiyle ögrenmesi halinde 70'inci yüzde içerisinde yer alacaktir.

Burada sözü edilen yüksek akademik basarinin ölçütleri; bilgi edinme, hafizadatutma, dikkat, problem çözmede yaraticilik ve ileri düzeyde akii yürütmeyeteneklerini içermektedir. Bu sonuçlar hem sözel etkinlikler (okuma, yazma,sözel ifade gibi), hem sayisal etkinlikler (matematik gibi) hem de performansadayali etkinlikler (yüzme, futbol, voleyboloynama gibi) için geçerlidir. isbirliginedayali ögrenme yönteminin kavramsal düsünme, zor görevleri üstlenme istegi,amaçlar dogrultusunda yilmadan sabirla çalisma aliskanligi, içsel motivasyonartisi, ögrenmede transfer gibi bilissel fonksiyonlarda da anlamli düzeyde artissagladigina iliskin arastirma bulgulari vardir (Johnson & Johnson, 1999;Johnson, Johnson & Smith, 1991; Slavin, 1983; 1990; 1994). Yüksek ögretimdüzeyinde bilim, matematik, mühendislik ve teknoloji derslerine odaklanarakyapilmis arastirmalar da bu bulgulari desteklemektedir (Springer, Stanne &

Donovan, 1997).



ali yilmaz

Genis kapsamli ve çok amaçli bu tür arastirma bulgulari, yöntemin ögrencilerinüniversite hayati üzerindeki etkilerini de içermektedir. Astin (1993)' e göre,isbirligine dayali ögrenci-ögrenci ve ögrenci-ögretmen etkilesimi; akademikbasari, kisilik gelisimi ve üniversite yasamindan hosnutluk üzerinde genis biretkiye sahiptir. McKeachie ve arkadaslari (1986) na göre, ögrencinin dersekatilimi, ögretmenin yönlendirmesi ve isbirligine dayali ögrenci-ögrencietkilesiminin, ögrencilerde elestirel düsünme yeteneginin gelisimi üzerindeolumlu etkileri bulunmaktadir.

2. Kisiler arasi iliskilerin kalitesi: Ögrenci-ögrenci ve ögrenci-ögretmeniliskilerinin kalitesini inceleyen pek çok arastirma yapilmistir. 18 yas ve üzeriögrencilerle yapilan arastirmalarin meta-analizi sonucunda, ögrencilerin bir birinebagliligi açisindan isbirligine bagli ögrenmenin yarismaci ögrenmeden (~=O.68)ve bireysel ögrenmeden (~=O.55) anlamli düzeyde farklilastigi bulunmust~r(Johnson, Johnson & Smith, 1998a). Bu bulgular farkli etnik, kültürel, dil,sosyal sinif, yetenek ve cinsiyet gruplari için de geçerlidir. Kisler arasi yakinlik,birlik beraberlik duygusu, baglilik ve güven gibi nitelikler de arastirma bulgulariarasindadir. Ayni arastirma bulgularina göre isbirligi içerisinde birlikte çalisarakögrenen yüksek ögretim ögrencileri, gerek sinif arkadaslarindan gerekse ögretimelemanlarindan, hem yarisma yöntemiyle ögrenen ögrencilerin aldigindan(~=O.60) hem de bireysel ögrenme yöntemiyle ögrenen ögrencilerin aldigindan(~=O.51) daha fazla sosyaldestek almaktadirlar.

isbirligine dayali ögrenme yönteminin sagladigi bu olumlu kisiler arasi iliskiler,günümüz yüksek ögrenim ögrencileri için büyük öneme sahiptir. Tinto(1993)'nun arastirma bulgularina göre, söz konusu bu pozitif kisiler arasiiliskiler, ögrencilerin üniversite yasamina daha kolay uyum saglamasina,yerlestirilmis oldugu bölüm ve programa daha çabuk isinmasina, dersleredevaminin artmasina, ögrenciler arasi olasi ihtilaflarin daha kolayçözümlenmesine, sosyal iliskilerin düzeyinin yükselmesine ve mezuniyetsonrasina iliskin kaygilarinin azalmasina yardimci olmaktadir.

3. Üniversite yasamina salihkii uyum salilama: Orta ögretimden yüksekögretime geçis ögrencilerin çogu için sancili bir sürece dönüsebilmektedir.Evden, aileden ciddi anlamda ilk ayrilis; tamamen yeni ve çogu konuda anlayisfarkliliklarina sahip bireylerden olusan yeni bir sosyal çevreye alisma, bazi uyumgüçlüklerinin yasanmasina neden olabilmektedir. Bu konudaki arastirmalarigözden geçiren Johnson, Johnson & Smith (1998a; 1998b), isbirligi ile sagliklibir ruhsal yapinin göstergesiolan özellikler arasinda yüksek bir pozitif korelasyonolduguna isaret etmektedirler. Ayni kaynaklar asiri bireyselci tutumlarin patolojikbir ruh sagligi ile iliskili olabilecegini belirtmektedir. Ayni sekilde, asiri yarismacitutumlarin da, istisnalar hariç, bireylerin ruhsal sagliginda olumsuz sonuçlaraneden olabilecegi iddia edilmektedir.


iSSiRLiGiNE. DAYALi ÖGRENME

ali yilmaz

Bilindigi üzere, özgüven duygusu (self-esteem) ruhsal sagligin önemli birgöstergesidir. Johnson, Johnson & Smith (1998a; 1998b)'in yüksek ögretimdüzeyinde yapilmis arastirmalara dayali meta-analiz bulgulari, isbirligine dayaliögrenmenin ögrencilerde, hem yarismaci ögrenmeden (6.=0.47) hem debireysel ögrenmeden (6.=0.29) daha yüksek özgüven kazandirdiginigöstermektedir. Yukarida da belirtildigi gibi, sosyal becerilerin gelismesiaçisindan isbirligine dayali ögrenme yöntemiyle ögrenen ögrenciler, hem yarismayöntemiyle ögrenen ögrencilerden hem de bireysel ögrenme yöntemiyleögrenenlerden daha avantajlidir.

Tüm bu bulgular arasindaki determinist iliskileri su sekilde özetlemekmümkündür: Ögrencilerin birlikte çalisma çabalarindaki artis, aralarindakiyardimlasma ve dayanisma duygusunu artirmakta, bir birlerini daha çoksevmelerine vesile olmaktadir. Ögrencilerin bir birini daha çok sevmesi, ögrenmeiçin gerekli içsel ve dissal motivasyon zenginligi saglamakta ve dolayisiyla dahafazla çalismalarinin zeminini hazirlamaktadir. Daha fazla çalisan bireylerinakademik basarilC}ri , sosyal yetenekleri, özgüvenleri ve genel ruhsal saglikdüzeyleri yükselmektedir. Psikolojik yönden saglikli bireylerin isbirligi içerisindebirlikte çalisma olasiliklari daha yüksektir.

TEORiDEN UYGULAMAYA iSBiRliGiNE DAYAli ÖGRENME YÖNTEMi

Ne zaman iki ve daha fazla kisi etkilesse orada isbirligi olasiligi vardemektir. Ancak gerçek anlamda isbirliginin var olabilmesi bazi kosullarinolusmasina baglidir. David W. Johnson ve RogerT. Johnson'in öncülügünde son30-35 yildir gelisen ve isbirligini konu alan arastirmalar, gerçek' anlamdaisbirliginin olabilmesi için 5 anahtar unsurun (ögenin) var olmasi geregini ortayakoymustur. (Daha fazla bilgi için bkz. Johnson & Johnson, 1989a; 1989b;1991; 1999; 2000; Johnson, Johnson & Smith, 1991; 1998a; 1998b;Johnson, Maruyama, Johnson, Nelson, & Skon, 1981). Bunlar; a) pozitifdayanisma, b) yüzyüze (destekleyici) etkilesim, c) bireysel sorumluluk, d) sosyalbeceriler ve e) grup sürecinin degerlendirilmesidir. Bunlarin her birinin ögrenmeögretme etkinliklerinde ögretim elemanlarinca nasil uygulanacagi asagidaaçiklanacaktir.

isbirligine dayali ögrenme yönteminin etkili ve verimli olabilmesi için gerekli ilk veen önemli unsur 'pozitif dayani§ma'dir. Pozitif dayanisma, grup üyelerinin herbirinin basarili: sayilabilmek için, grubun tüm üyelerinin de basarili olmasigerektigi bilinci ile hareket ettikleri zaman olusur. Ögrencilerin bu bilinç ile grupolusturmalari ve ögrenme amaçlarinin da buna uygun olarak planlanmasininsorumlulugu büyük ölçüde ögretim elemaninindir. Her derste, tüm ögrencilerinislenen konuyu ögrenme ve digerlerinin de ögrendiginden emin olmalari

egitim yönetimi. güz 2001

i s B i R LiG i N [ J A '( ALI rj C R E N M E

ali yilmaz

hususunda sorumluluk üstlenmeleri için pozitif dayanisma ortami tesisedilmelidir. Pozitif dayanisma olustugunda he~ grup üyesi; a) grubun basarisiiçin kendi çabasinin gerekli ve zorunlu oldugunun, b) kendi bilgisi, becerisi, rolüve görev sorumlulugu ile grubun ortak çabalarina özgün katkida bulundugununbilinci ile davranir. Pozitif dayanisma ortami olusturulamadiginda isbirliginedayali ögrenme yönteminden istenilen verimi almak imkansizdir. Ögretimortaminin isbirligine uygun olmasi için ögrencilerin hep birlikte basarili ya dabasarisiz olacaklari bilinci ile pozitif dayanisma içerisinde olmasi gerekir. Pozitifdayanisma ortami olusturmada ödül bir araç olarak kullanilabilecegi gibi(örnegin; test sorularina verilen dogru cevaplarin oraninin %80. e ulasmasihalinde her grup üyesine 10 ödül puani vermek gibi) kaynaklari paylastirma(örnegin; verilen görevi tamamlamak için gerekli bilgiyi toplama isni grupüyelerine paylastirma gibi) ve görevleri paylastirma (örnegin; okuyucu, yazici,'yönlendirici, denetleyici gibi) da etkili bir sekilde kullanilabilir.

'Destekleyici yüz-yüze ileti§im' isbirligine dayali ögrenme yönteminin ikincitemel ögesidir. Destekleyici iletisim grubun amaçlarina ulasabilmesi için grupüyelerinin bir birini motive etmesini, yüreklendirmesini, basarili çabalarini taktiretmesini, ihtiyaç duyuldugunda bir birini yönlendirmesini ifade eder. Bazi önemlibilissel aktiviteler ve kisiler arasi dinamikler ancak ögrencilerin bir birininögrenme çabalarini desteklemesi ile gerçeklesebilir. Bir problemin nasilçözüldügünü sözelolarak açiklama, konu hakkindaki bilgilerini digerlerineögretme, anlayip anlamadiklarini kontrol etme, ogrenilenleri bir biriyle tartismave ögrenmede transferi saglama gibi bilissel aktiviteler, ögrencilerin bir birininögrenme çabalarini desteklemede etkilidir. Bu tür aktiviteler ayni zamandabaskalarinin akii yürütme ve sonuç çikarma biçimini sorgulama, modelleme veögrenme çabalarini kolaylastirma gibi kisiler arasi süreçleri yönlendirir. Grubundiger üyelerinin sözel ve sözelolmayan açiklamalari, ögrencinin basarisihakkinda önemli geri bildirim (feedback) saglar. Ögrencilerin bir birini kisiseloldugu kadar yetenek olarak da tanimalarina katkida bulunur. Yüz yüzeetkilesimin tüm bu yararlari anlamli düzeyde saglayabilmesi için gruplarinmümkün oldugunca küçük (2 - 4 kisilik gruplar) olmasi gerekir.

Grup üyelerinin her birisinin grup basarisinda 'bireysel sorumluluk' üstlenmeleri,isbirligine dayali ögrenme yönteminin basarili olmasi için gereken ögelerinüçüncüsüdür. Ögrencilerin bireysel sorumluluk almadaki performansinidegerlendirme; a) her ögrenciye bireyselolarak test verme, b) her ögrencininögrendiklerini sinifa aktarmasini saglama ve c) her grubu gözlemleyerek grupüyelerinin her birinin katkilarini tespit etme yöntemleri ayri ayri ya da hep birliktekullanilarak gerçeklestirilebilir (Johnson, Johnson & Smith, 1998a; 1998b).isbirligine dayali ögrenmenin nihai amaci her grup üyesini kendi potansiyeliiçerisinde güçlü bir birey haline getirmektir. Birlikte ögrenen ögrenciler, bireyselolarak ta daha iyi performans gösterirler.

egitimyönetimi. güz 2001.


ali yilmaz

isbirligine dayali ögrenme yönteminin etkili ve verimli bir ögrenme-ögretme araciolarak kullanilabilmesi için gerekli olan dördüncü ögesi 'sosyal beceriler'dir.isbirligi çabalarinin basari ile sonuçlanmasi, kisiler arasi etkili iletisim ve sosyalbecerilerin kullanilmasina baglidir. Etkili iletisim becerileri ile birlikte gereklisosyal becerilerin ögrencilerekazandirilmasi ve ögrencilerin bu becerileri etkili birsekilde kullanmasinin saglanmasi ögretim elemaninin önde gelensorumluluklarindandir. Bu becerilere sahip olmayan bireylerin isbirligindenistenilen verimi elde edebilmeleri zordur. Akademik yeteneklerin yaninda liderlik,karar verme, güvenilirlik, iletisim ve sorun çözme gibi beceriler de ögrencilerekazandirilmalidir.

isbirligine dayali ögrenme yönteminin etkili ve verimli bir ögrenme-ögretme araciolarak kullanilabilmesi için gerekli olan ögelerin besincisi, grup etkinliklerininverimliliginin bizzat grup üyelerince degerlendirilmesini ifade eden 'grupsüreci'dir. Söz konusu degerlendirme, hem bireyselolarak grup üyelerinin hemde bütün olarak tüm grubun etkinliklerinin degerlendirilmesini içerir. Grubunverimliliginin devami için, ögrencilerin; a) tüm grup üyelerinin ögrenmeamaçlarinin gerçeklesmesinde hangi çalisma iliskilerinin daha çok, hangilerinindaha az yararli oldugunu tespit etme çabasi içerisinde olmasi ve b) hangidavranislarin devam ettirilmesi, hangilerinin degistirilmesine iliskin kararlaraodaklanmasi gerekir. Söz konusu bu degerlendirme su yararlari saglar:

1) Ögrenme sürecini karmasikliktan kurtararak daha verimli hale getirme.

2) Uygun olmayan ve yararli sonuç vermeyen aktiviteleri bertaraf etme.

3) Grubun bir parçasi olarak her ögrencinin çalisma becerilerini gelistirme.

4) Yanlis uygulamalara müdahale ederek yöntemi etkili biçimde kullanabilme.

Tipki bitki yetistirmede elverisli kosullari bilmenin bir çiftçiyi basarili kilmasi gibi,yukarida açiklanan 5 temel unsurun nasil hayata geçirilecegini bilmek te ögretimelemanina; a) her hangi bir dersin her hangi bir konusunu isbirligine dayaliögrenme yöntemini kullanarak isleyebilme, b) kendi özel kosullarina,ihtiyaçlarina ve ögrencilerinin durumuna göre yöntemin uygulanmasinda küçükdegisiklikler yapabilme ve c) yanlis uygulamalara müdahale ederek yöntemi etkilibir biçimde kullanabilme olanagi saglar.

isbirligine dayali ögrenmenin yukarida açiklanan 5 temel unsurunu kullanmaksuretiyle, ögretim elemani sinifinda üç farkli grupsal yapi olusturabilir: 1) Formalisbirligine dayali ögrenme gruplari. 2) informal isbirligine dayali ögrenmegruplari. 3) Temel (esas) isbirligi gruplari.

" • egitimyönetimi. güz2001

jsBiRLiGiNE DAYALi ÖGRENME

ali yilmaz

1. Farrnal isbirligine dayali ögrenme gruplari: Formal isbirligine dayali ögrenmegruplari ögrencilerin belirli görev ve yükümlülükleri yerine getirmek suretiyle,ortak ögrenme amaçlarini gerçeklestirmek üzere bir ders saatinden bir kaçhaftaya degisebilen süreyle birlikte çalistiklari gruplardir. Her hangi bir derskonusu ya da her hangi bir dersin ödevlerini tamamlamak üzere bir formalisbirligine dayali ögrenme grubu olusturulabilir. Örnegin, ögrencilerin verilenbirkaç problemi çözmesini, bir sanat ya da edebi eseri analiz etmelerini, birkompozisyon yazmalarini, bir anket veya deney düzenlemelerini, bir ders kitabiveya basvuru kitabindan bir bölümü okumalarini, bir bölümün sonundakikonuya iliskin sorulari cevaplamalarini isteyen bir ögretim elemani rahatliklaformal isbirligine dayali ögrenme gruplari olusturabilir.

Bu tür gruplari olusturan ögretim elemani sunlara dikkat etmelidir:

• Ders öncesi bazi kararlar verme: Ögretim elemaninin verecegi bu

kararlar; dersin akademik hedeflerini ve kazandirmak istedigi sosyalbecerileri belirleme, grubun büyüklügünü belirleme, ögrencileri gruplaranasil ayiracagini belirleme, ögrencilerin üstlenecegi rolleri belirleme,konuya iliskin materyali belirleme ve dershaneyi gruplarin kullanimi içinnasil düzenleyecegini belirleme gibi kararlardir.

• Amaçlan ve görevleri açiklama: Ögretim elemani baslangiçtaögrencilere, "ben" yerine "biz" olarak düsünmelerini gerektiren pozitifdayanismanin geregini, akademik görevlerinin ve bireyselsorumluluklarinin neler oldugunu, hangi sosyal becerilerinkazandirilmak istendigini ve degerlendirmenin hangi kriterlere göreyapilacagini açikça izah etmelidir.

• Ögrencileri birlikte çalisma halindeyken gözlemleme, gerektigindeyardim ederek her ögrencinin kendisinden beklenilen görevi eksiksizyerine getirmesini saglama: Ögretim elemani, ders esnasinda her

grubu çalisma halindeyken sistematik olarak gözlemlemeli ve her grupüyesinin grup etkinliklerine katilimini nitelik ve nicelik olarak

kaydetmelidir. ihtiyaç duyan gruplara ve grup üyelerine gerekli yardimisaglamalidir.

• Ögrenci basansini degerlendirme ve ögrencilerin grup süreciiçerisinde kendi bireysel gelismelerini degerlendirmelerini saglama:Bu asamada ögretim elemani, dersi ve tartismalari sonlandirarakögrenci çabalarini nitelik ve nicelik olarak degerlendirmelidir. Aynizamanda, ögrenme gruplarinin ne düzeyde etkili ve verimli çalistigi·konusunda üyelerin kendi kendilerini degerlendirmelerini desaglamalidir. Gerektiginde tüm sinifin grup çalismalarindaki verimliliginidegerlendirmeleri hususunda sinifa geri bildirimde bulunmalidir.



ali yilmaz

2. informal isbirligine dayali ögrenme gruplari: Genel karakteri itibariyle kisasüreli (birkaç dakikadan bir ders saatine kacJar)isbirligi içerisinde birlikte çalismaesasina dayanan informal ögrenme gruplari, konunun ögretim elemanitarafindan sunumunun veya ögretim elemaninin yaptigi gösterinin(demonstrasyonun) ögrenciler üzerinde etkisini artirmak amaciyla kullanilir.Ögretim elemaninin sunumu, gösterisi veya derse iliskin bir film veya videoizlenmesi esnasinda kullanilan informal ögrenme gruplari; a) ögrencilerindikkatini ögrenme materyaline yogunlastirmasini, b) ögrencilerin ögrenmeyehazir olusunu, c) ders süresince gerçeklesmesi istenilen beklentilerin birlikteolusturulmasini, d) ögrencilerin ögrenme materyalini bilissel olarak kavramalarinive e) ders etkinliginin uygun bir sekilde sonuçlandirilmasini saglar (Johnson &Johnson, 1999)

Ögretim elemani informal isbirligine dayali ögrenme gruplarini ders sunumununbasinda, ders sunumu esnasinda ve dersi sonuçlandirirken kullanabilir. Ögretimelemani, ögrencilerin ikiserli, üçerli ya da dörderli gruplar olarak birbirinedönmesi ve genelde hazirlik niteligindeki bir veya birkaç sorunun 3-5 dakikatartisilmasi ile derse baslayabilir. Sunum esnasinda önemli görülen sorular için2-3 dakikalik süreler informal ögrenme gruplarina ayrilabilir. Dersin sonundayine 3-4 kisilik informal ögrenme gruplari, 3-5 dakika içerisinde ögrenilenleriaralarinda özetleyebilir. informal ögrenme gruplarinin bu sekilde kullanilmasiögrencilerin dikkatlerinin ögrenme konusu üzerinde yogunlasmasini vedolayisiyla konunun bilissel olarak kavranmasini saglar.

3. Temel isbirligi gruplari: Temel isbirligi gruplari en az bir yariyildan yüksekögretimden mezuniyete kadar devam edebilen uzun süreli ögrenme gruplariolup, üyelerinin öncelikli sorumlulugu, grubun her üyesinin akademik basarisiniyükselterek dersleri ve siniflari basariyla geçmesi için gerekli destek veyönlendirmeyi bir birlerine saglamaktir. Her gün veya haftada en az iki kez biraraya gelen bu gruplar 3-4 kisiden olusan heterojen bir yapiya sahiptir. Temelisbirligi gruplarinin öncelikli amaci, her üyesinin akademik basarisininyükselmesi için gerekli olan destek, yardim ve yönlendirmeyi yine grubunüyelerinin bir birine sagladigi bir forum görevi görmektir. Böylece temel isbirligigruplarinin, üyelerinin derslere düzenli olarak devamini saglamanin yanindaögrenmelerini nitelik ve nicelik olarak ta yükseltecegine inanilmaktadir.

Yukarida açiklanan üç çesit isbirligine dayali ögrenme grubu, esas itibariyle birbirini destekleyici ve tamamlayici niteliktedir. Bir ders bloku içerisinde her üççesit isbirligine dayali ögrenme grubunu birlikte kullanmak mümkündür.Johnson ve Johnson (l998a)'dan özetlenerek alinan asagidaki örnek, her üççesit grubun bir ders bloku içerisinde nasil kullanilacagini açiklamaktadir.

ilk olarak, derse temel isbirligi gruplarinin 5-10 dakikalik toplantisi ile baslanir.(Bu, dogalolarak her grup üyesinin ayni dersi almasi halinde mümkündür.) Bu



ali yilmaz

süre içerisinde grup üyeleri bir birinin ev ödevlerini, derse hazirlik için yaptiklariçalismalari ve karsilastiklari güçlükleri tartisiriar. Temel isbirligi gruplarinin butoplantisindan sonra, ikinci olarak, ögretim elemani ders bloku içerisindeislenecek konuyu, amaçlar ve planina vurgu yaparak sinifa duyurduktan sonra,informal ögrenme gruplarini kullanarak konunun sunumunu gerçeklestirir.Sunum, informal ögrenme gruplarinin konu hakkindaki 3-5 dakikalik tartismasiile baslatilip yine 3-5 dakikalik tartismasiyla sonlandirilir. Uzun sürelisunumlarda 10-15 dakikada bir bu kisa tartismalara yer verilebilir.Örneklendirirsek; ders konusunun, "insan oglunun sinirliliklari ve bu sinirliliklaritelafi etmenin yollari" oldugunu varsayalim. Ögretim elemani, üç-dört ögrencininbir birine dönerek, "insan olmanin avantaj ve dezavantajlari nedir?" sorusununolasi cevaplarini 3-5 dakika içerisinde tartismalarini ister. Bu esnada ögrenciler;a) soruya kendilerince bir cevap bulurlar, b) kendi cevaplarini gruptakilerlepaylasiriar, c) grup arkadaslarinin cevaplarini dinlerler, ve d) cevaplardan birsenteze ulasirlar. Bu sürecin ardindan ögretim elemani, "insan oglunun uygunaraçlar kullanmaksizin bir damla suyun içerisindeki bakterileri göremeyecegi, birgeyigin isitme duyarliligina ulasamayacagi, bir kartal gibi uçamadigi, ancak bazisinirliliklara sahip olmakla birlikte, insan vücudunun olaganüstü özelliklere sahipbir sistem oldugu" açiklamalariyla 10 dakikalik bir sunum yaptiktan sonra yineüç-dört ögrencinin bir birine dönerek olusturdugu informal gruplarin; "insanoglunun sinirliliklarindan üç tanesi hangileridir? Bu sinirliliklarin üstesindengelmek için insan oglu hangi buluslari gerçeklestirmistir? sorulari üzerinde 3-5dakika tartismalarini saglar.

Üçüncü olarak, ögretim elemani sinifin tamamini beser-altisar kisiden olusangruplara ayirarak formal ögrenme gruplari olusturur ve "insan olarak digersinirliliklarimiz nelerdir?" ve "Bu sinirliliklarin üstesinden nasil gelebiliriz?"sorularina cevap bulmalarini ister. Ögretim elemani, her grubun bu sorulara,gruptaki her üyenin benimseyip katilacagi uygun cevaplar bulmalari ve grubunolusturdugu cevaplari açiklayabilmeleri gerektigini vurgulayarak, grup üyeleriarasinda pozitif dayanisma olusmasini saglar. Basarili sayiimanin ölçütü olarak;verilen süre içerisinde, tüm grup üyelerinin üzerinde anlastigi en az üç sinirlilikve bu sinirliliklarin her birisinin üstesinden gelebilmek için en az üçer yöntembulmalari gerektigi vurgulanir. Ögrencilerce kullanilmasi gereken sosyalbecerilerin ise, "fikirlerin gelistirilmesine katkida bulunmak, her üyeyi grupçalismasina katilmaya tesvik etmek ve farkli düsünceler üretmek" oldugubelirtilir.

Ögrenciler görevlendirildikleri bu çalismayi yaparken ögretim elemani gruplarinçalismalarini sistematik olarak gözlemler ve gerek duyulmasi halinde akademikve sosyal becerilere iliskin yardimlarda bulunur. Ögretim elemani, a) her üyeninkendisine düsen görevi yapip yapmadigi hususunda gruplari gözlemlemek ve b)her hangi bir grup üyesinin, insan oglunun sinirliliklari ve bunlari gidermeyollarini ögrenip ögrenmedigi hususunda, grup üyelerine, tesadüfi olarak sorular

egitimyönetimi. güz 2001


ali yilmaz

sormak suretiyle ögrencilerin bireysel sorumluluk üstlenmelerinin sartlariniolusturur. Böylece, dersin sonunda her grubun elinde, degerlendirilmeye hazirsomut bir ögrenme ürünü olusur. Dersin son 5-10 dakikasinda gruplar kendiögrenme ürünlerini tüm sinif ile paylasiriar. Her grup üyesinin grup basarisinakatkilari bizzat grup üyelerince tek tek ortaya konarak, kendilerine tesekkür edilirve daha verimli olabilmeleri için yapilabilecekler yine grup üyelerince ifade edilir.

Dördüncü olarak, ögretim elemani, formal ögrenme gruplarinca olusturulanfikirlerin en ilginç olanlarini özetleyerek gelecek ders için hangi ödevlerinverilecegini sinifla birlikte kararlastirir. Hemen ardindan, ögrencilerin bir birinedönerek olusturduklari üç-dört kisilik informal ögrenme gruplariyla "insanoglunun üstesinden gelebilecegi sinirliliklariyla ilgili cevaplandirilmamissorulariniz var mi?" sorusuna cevap aranir.

Son olarak, ders, temel ögrenme gruplarinin; grup üyelerinin bu derste nelerögrendikleri, ögrenilenlerin baska durumlara nasil uygulanabilecegi, evödevlerinin ne oldugunu gözden geçirdigi ve her üyenin söz konusu ödevleritamamlamada ne gibi yardima gereksinim duyabilecegini görüstükieri toplantisiile bitirilir.

Tabii ki bu açiklamalardan, ögretim elemaninin her derste mutlak suretteyukarida belirtilen siraya uyarak her üç çesit ögrenme grubunu kullanmakzorunda oldugu sonucu çikarilmamalidir. Dersin amaçlarina hangi tür isbirliginedayali ögrenme grubunun uygun olduguna ögretim elemani kendisi kararvermelidir.

SONUÇ VE ÖNERiLER

Sokrates, ögrencilerine sorular sorarak bilgi eksiklerini ve hatalarini farketmelerini, ve problemlere farkli bakis açilarindan da yaklasmalarini sagladigi'diyalog'larinin, bu islevinden dolayi kendisini "gerçegin ebesi" olaraktanimlamisti. Günümüzde ögretim elemanligi mesleginin, geleneksel bilgidagitan (deliverer of information) 'profesor' anlayisindan ögrenme etkinliginikilavuzlayan "rehber" anlayisina dönüstügünü ifade eden Ventimigla (1994),tipki Sokrates'in Antik Yunan'da yaptigi gibi, çagdas ögretim elemanininfonksiyonunun, bilginin üretilmesine yardimci olusu nedeniyle "ebelik" (midwife)olarak nitelenebilecegini ifade etmektedir. Bilgi dagitimcisi profesorün aksine"ebe" ögretim elemani, ögrencilerin kendilerine ait özgün fikirlerinin dogmasindaonlara, sadece bilgisiyle degil, duygu ve davranislariyla da yardimci olanrehberdir. Ögretim meslegindeki bu çagdas anl~wis, ögrenci mer!<ezliögrenmeögretme etkinliklerini zorunlu kilmaktadir.



ali yilmaz

Genel karakteri itibariyle ögrenci merkezli bir ögrenme yöntemi olan isbirliginedayali ögrenme saglam kuramsal temellere dayanmaktadir. Bilissel-gelisimsel,davranisçi ve sosyal ögrenme kuramlarinda teorik temellerini bulan isbirliginedayali ögrenme yöntemi pek çok arastirmanin da konusu olmustur. ProfesorDavid W. Johnson ve profesor Roger T. Johnson'in öncülük yaptigi son 35 yillikarastirma bulgulari, isbirligine dayali ögrenme yönteminin siniflarda basariylauygulanabilmesi için bes temel unsura (ögeye) sahip olmasi gerektigini ortayakoymustur. Bunlar: pozitif dayanisma, yüz-yüze etkili iletisim, bireyselsorumluluk, sosyal beceriler ve grubun kendisini degerlendirmesi sürecidir.Formal isbirligi gruplari, informal isbirligi gruplari ve temel isbirligi gruplari olmaküzere bir birini destekleyici ve tamamlayici üç çesit isbirligine dayali ögrenmegrubu olabilecegine isaret eden arastirmalar, yöntemin ilkögretim ve orta ögretimsiniflarinda oldugu gibi yüksek ögretim siniflarinda da basariylauygulanabilecegini göstermektedir. Uygulayicilarin uygulamadaki becerisioraninda, demokratik ögrenme ortamlarinin olusturulmasinda ve uygun sinif içiögrenci-ögrenci etkilesiminin saglanmasinda (Yilmaz, 2001) en etkili ögrenmeögretme yöntemlerinden birisidir. Ayrica ögrencileri sürekli aktif olmayazorlamasi nedeniyle isbirligine dayali ögrenme yöntemi ögrencilerin, hemakademik basarilarinin yükselmesine hem de sosyal becerilerin gelismesineönemli katkilar saglar. Elestirel düsünme, problem çözme ve yaraticilik gibibilissel yeteneklerin kazanilmasinda ve ruhsal dengenin saglikli bir sekildeyürütülmesinde de ögrenciler için yararli bir yöntemdir.

Isbirligine dayali ögrenme yönteminin bunca yararlarina ragmen, yüksek ögretimkurumlarindaki hakim ögrenme anlayisi çogunlukla bireysel ve bir ölçüde deyarismaci ögrenmedir. Yöntemin ilk, orta ve yüksek ögretim kurumlarindauygulanmasina iliskin Bati'da özellikle de Amerika'da zengin bir arastirmaliteratürü bulunmasina karsin ülkemizde bu konuda yapilmis ampirik arastirmahiç yok ya da yok denecek kadar azdir. Ögrenme-ögretme etkinliklerinde pekçok üstünlükleri arastirmalarla ortaya konmus olan bu yöntemin, ilkögretim veortaögretim kurumlarimizin yaninda yüksek ögretim kurumlarimizdauygulanabilirligine iliskin uygulamali arastirmalar vakit geçirilmeksizingerçeklestirilmelidi r.

KAYNAKÇA

Aranson, E., & Patnoe, S. (1997). The jigsaw classroom: Building cooperation in theclassroom. New York: Longman.

Astin, A. (1993). What matters in college: Four critica i years revisited, San Francisco:Jossey-Bass.

Bayer, E. L. (1987). College: the undergraduate experience on America. New York:Harper&Row.



ali yilmaz

Deutsch, M. (1949). A theory of cooperation and competition. Human relations, 2, 129152.

Faik, I.D. & Johnson, D.W. (1977). The effects of perspective-taking and ego-centrismonproblem solving in heterogeneous and homogeneous groups. Journal of SocialPsychology, 102, 63-72.

Freire, P. (1970), Pedagoji of the Oppressed. New York: Herderand Herder.

Johnson, D. W. & Johnson, R. T. (1978). Cooperative, competitive and individualisticlearning.Journal of Research and Development in Education, 12,8-15

______ , (1989a). Cooperation and competition: Theory and research. Edina,MN: Interaction Book Company.

______ , (1989b). Leading the cooperative school. Edina, MN: InteractionBook Company.

______ , (1991). Leaming together and alone: Cooperation, competition, andindividualization. (3th ed.). EnglewoodCliffs, NJ: Prentice HalL.

______ , (1999) Making cooperative learning work. Theory into Practice. 38,(2),67-73.

______ , (2000). How can we put cooperative learning into practice. TheScience Teacher, 67, (2),39.

Johnson,D. W., Johnson, R T., ve Smith, K. A. (1991).Active Learning: Cooperation inthe college classroom. Edina, MN: Interaction.

________ , (1998a). Cooperativelearning returns to college: What evidence isthere that it works? Change, 30, (4), 26-35.

________ , (1998b). Maximizing interaction through cooperative learning.ASEE Prism, 7, 24-29.

Johnson, D.W., Maruyama, G., Johnson, R, Nelson, D., & Skan, L. (1981) Effects ofcooperative, competitive and individualistic goal structures on achievement: Ameta-analysis. Psychological Bul/etin, 89, 47-62.

McKeachie, W., Pintrich, P., Yi-Guang, L. & Smith, D. (1986). Teaching and leaming inthe col/ege classroom: A review of the research literature. Ann Arbor, MI: TheRegentsof the University of Michigan.

Slavin, R E. (1983). When does cooperative learning increase student achievemenLPsychological Bul/etin, 94, 429-445.

______ . (1990). Cooperative leaming: Theory, research and practice. Bostan:Allyn &Bacon.

_____ . (1994). A practical quide to cooperative leaming. Bostan: Allyn &Bacon.



ali yilmaz

Springer, L., Stanne, M. & Danovan, S. (1997). Meta-analysis of smail group learning in

Science, Math, Engineering and Technology disciplines. Madison, WL: NationalInstitute for Science Education.

Stainer, S., Stromwall, L. K., Brzuzy, S., &Gerdes, K. (1999). Using cooperative learningstrategies in social work education. Journal of Social Work Education, 35, (2),253-264.

Tinto, V. (1993). Leaving College: Rethinking the causes and cures of student attrition.(Second ed,) Chicago: University of Chicago Press.

Ventimigla, L. M. (1994). Cooperative learning at the college leve!. Thought & Action. iX,(2): 5-30.

Vygostky, L. (1978). Mind in society: The development of higher psychological process.Cambridge, MA: Harvard University Press.

Yilmaz, A. (2001). Sinif içi ögrenci-ögrenci etkilesiminin ögrenme ve sosyal gelisimüzerindeki etkileri. Egitim Yönetimi. Yil:7, Sayl:25: 147-158

egitimyonetimi. güz 2001

YAZARLARA BiLGi

• Egitim Yönetimi (a) egitim yönetimi, teftisi, planlamasi ve ekonomisi alanlarindaki bilimselarastirma, inceleme ve uygulama sonuçlari, (b) egitim politikasi düzeyinde tüm egitimbilimleri alanlarindaki çalisma sonuçlarinin degerlendirildigi üç aylik hakemli bir dergidir.

• Gönderilen yazilar daha önce hiçbir yerde yayinlanmamis olmalidir. Herhangi birsempozyum veya kongrede sunulan yazilarda kongrenin adi, yeri ve tarihi belirtilmelidir. Birarastirma kurumu veya fonu tarafindan desteklenen çalismalarda destegi saglayankurulusun adi ve proje numarasi verilmelidir.

• Editörlerin ön degerlendirmeye tabi tuttugu yazilar içerik ve biçim bakimindan incelenmeküzere en az iki hakeme gönderilir. Hakemler tarafindan düzeltme istenen yazilar gereklidegisiklikler için yazarina geri gönderilir. Düzeltilmis rtietni belirtilen süre içerisinde dergiyeulastirmak yazarin sorumlulugundadir. Düzeltilmis metin, gerekli oldugu hallerdedegisiklikleri isteyen hakemlerce tekrar incelenir.

• Kaynaklar yazinin sonunda alfabetik sira ile verilmelidir. Dipnotlar da yazinin sonundanumarali olarak düzenlenmelidir.

• Yayinlanmasi için dergiye gönderilen yazilarin, kabul edildikten sonraki yayin hakki,yayinlandiktan sonraki her türlü telif hakki Egitim Yönetimi'ne aittir.

• Yayinlanan yazilarin her türlü sorumlulugu yazarlarina aittir ..

• Bir yazinin incelenmeye alinmasi için asagidaki kosullar saglanmis olmalidir.

i. Yazi, IBM uyumlu bilgisayar ve Microsoft Word yazilim programi ile 12 punto ile çiftsatir aralikli ve 3'er cm. lik kenar bosluklari birakilarak 20 sayfayi geçmeyecek sekildeyazilmalidir.

2. Yazi içerisinde yer alan sekil, grafik ve benzeri çizimlerin ölçüleri 10cm x 18 cmebadini geçmemelidir.

3. Yazinin ilk sayfasinda, çalismanin kapsami, arastirma yöntemi ve bulgularin öneminiiçeren 120 kelimeyi geçmeyen, türkçe ve ingilizce olarak hazirlanmis bir özet yeralmalidir.

4. Yazar, yazisinin basliginin devam eden sayfalarda "üst bilgi" kisminda kullanilmasiniistedigi basligi üc kelime halinde kisaitarak ilk sayfada belirtilmelidir.

5. Yazar(lar)in isim ve ünvaniari, yazisma adresleri, telefon ve fax numaralari ve "ba§kabir yayin kurulu§unda yayinlanmadigina" iliskin beyanlari imzali olarak gönderecekleribasvuru yazisinda yer almalidir.

6. Yazilar biri isimli ikisi isimsiz üç nüsha halinde ve disket kopyasi esliginde asagidakiyazisma adresine gönderilmelidir.

Yazisma Adresi:Kuram ve UygulamadaEgitim Yönetimi DergisiP.K. 38 Emek/ANKARATel: 0(312) 2153982 Belgegeçer: 0(312) 2127665

isbirligine dayali (kubasik) Ögrenme yÖnteminin yÜksek ...€¦ · uyumlu bir "ekip...

Documents