Shtetet skllavopronare perendimore

-Shtetet skllavopronare klasifikohen ne:-shtetet skllavopronare te Lindjes se Lashte dhe-Shtete skllavopronare perendimore.

-U krijuan ne brigjet e detit mesdhe dhe Detit te Zi.-paraqiten ne mileniumin e I p.e.r.-mungesa e prodhimeve bujqesore dhe pasuria e ketyre territoreve me minerale, mermer etj.

-Si burime te rendesishme te shkruara mund te sherbejne veprat e historianeve te njohur antike: Herodotti, Tikuditi, Ksenofani, Plutarku etj.

-Si burime qe jane te ruajtura mund te permenden:

Ligjet e Solonit, Ligjet e Drakonit ne Athine, Ligjet e Likurgit ne Sparte, Ligji I Gortinit etj.

Krijimi I shteteve te para greke

-poliset qytete-shtete si rezultat I zhvillimit ekonomik.

Qe nga koha e Homerit e deri te Aristoteli.

(Deti Egje, Deti I Zi, Deti Jon, Deti Adriatik, Italine Jugore, Sicili dhe dysa ishuj te mesdheut. (I themelonin kolonite greke).

-kolonite greke te bregdetit Jon dhe Adriatik shpejtuan procesin e krijimit te shtetit ne Iliri, kurse ato ne Italine jugore-Greqia e Madhe ndikuan ne krijimin e institucioneve shteterore dhe juridike nder Italiket.

-Poliset greke ne shek.e VI p.e.r rane nen sundimin e shtetit Maqedon, kurse ne shekullin e II p.e.r rane nen sundimin romak.

-Poliset greke me te njohura jane:

Athina, Sparta, Korinthi,Teba, Mileti, Kreta, Itaka, Troja etj.

ATHINA

Shek.IX p.e.r ne Gadishullin e Atikes nga fiset (filet) jone u formua qytet-shteti I Athines. Te njohuara reformat e heroit legjendar TEZEUT.

(bashkimi I 4 fiseve jone te Atikes me nje bazileus te perbashket, me qender ne Athine.

-Pervec reformat e Tezeut ne Athine jane te njohura edhe reformat e SOLONIT, KLISTENIT, EFIJALTIT dhe PERIKLEUT.

-Ne vitin 338 p.e.r Athina ra nene sundimin e shtetit Maqedonas, per shkak se Aleksandri I madh qe kishte respekt ndaj Aristotelit I la autonomi Athines,

ndersa ne vitin 168 p.e.r kur Athina dhe Greqia antike bie nen sundimin romak.

Rregullimi shteteror-Deri ne reformat e Solonit, Athina ka qene republike

aristokrate, ndersa prej ketyre reformave e deri ne fund te ekzistimit te shtetit te pavarur –republike demokratike skllavopronare.

-Deri ne reformat e Solonit organet kryesore te pushtetit shteteror kane qene 9 arkodet dhe aeropagu.

-9 arkodet kane qene organ ekzekutiv dhe ad ministrativ. (ne fillim vetem 1 arkond – Arkond Bazileu apo I perbashket, pastaj kemi arkond polemarh-si komandant I perbashket I ushtrise.

-zgjidhet me mandat te pakufizuar dhe me short, njohim edhe arkond tjeter –Arkon Eponymus per ceshtje administrative dhe gjyqesore.

-kah mesi I shek.VIII p.e.r mandati I arkondeve kufizohet ne 10 vjete dhe vetem njehere.

-ma vone vetem ne 1 vjet dhe pa te drejte rizgjedhjeje.

-Konsultimet e arkondeve aktual me ish-arkondet u be I obligueshem dhe u krijua organi I quajtur areopag.

-mbaheshin ne kodren Ares dhe aeropagu definohet si kuvend I gjithe arkondeve te dikurshem.

Aeropagu (ushtronte funksionin e gjykates supreme, vendoste per ceshtje te rendesishme te Athines etj).

-ish arkondet ruanin d.m.th. Priviegjet dhe pushteti udheheqet nga elita europadride dhe kishim nje pushtet oligarkik dhe shtresat tjera kishin nje pakenaqsi dhe kishte krize ne organizimin shteteror.

-Keshtu areopogu ne vitin 595 p.e.r e angazhoi Solonin per reforma te rregullimit shteteror. (Athina eshte atdheu I te gjitheve).

-Reformat e Solonit vune themelet e republikes demokratike.

-Tubimi I gjithe popullit –kuvendit popullor I quajtur Eklezia u be organi me I larte I pushtetit shteteror.

Kompetenca(abrogonte ligjet,emrimin e funksionareve etj.)

-ne kuvend merrnin pjese te gjithe meshkujt e moshes madhore mbi 20 vjet, pjesmarres 20 000 deri me 40 000 mije. Kuarom vetem per ostrakizem se paku 6 000 veta.

-Seancat e rregullta dhe te jashtzakonshme.

-koha dhe rendi I dites per seancat e rregullta caktohej ne fillim te vitit, ku ne Athine viti politik ndahej ne 10 prytani.

-per mbajtjen e seancave te jashtzakonshme vendoste organi ekzekutiv –administrativ qe quhej Bule.

(vendimet merreshin me shumice te votave, I hapur, me ngritje te dores, me ngritje ne kembe etj.)

-mundesi te kontrollit dhe anulimit te vendimeve ose ligjit e bente aeropagu ndersa prej reformave te Efijaltit e bente Helieja.

-Meqe dysa individe ne saje te shkathtesive oratorike, retorike dhe demagogjike dhe duke shfrytezuar klanet dhe grupacionet politike kishin fituar popullaritet te madh politik dhe kishin mundesi te ndikonin ne kuvend, bule dhe ne helieje te miratohen vendime qe mund te konsiderohen te kunderta me ,,vullnetin e perhershem,, te popullit dhe te cenojne demokracine ne Athine. Per te mbrojtur nga keto –reformat e Klistenit njohim edhe institucionin per debimin e nderit te quajtur ostrakizem.

-Njohim edhe reformat e Perikleut –shek.V p.e.r ku gjithe funksionet shteterore ushtroheshin pa pagese.

-Njohim edhe ligji I quajtur misthoforia – dieta apo kompensim per kohen e humbur (meqe ne kuvend mernin pjese edhe fshatare te Atikes e jo vetem persona nga brendia e Athines.

-Thirrja e seancave behej me ndezje te zjarreve ne Atike.

-Reformat e Solonit-

-kuvendi popullor (eklezia)

-organi ekzekutiv-administrativ (bule)-perbehej nga 400 bulenteve- nga 100 prej secilit fise.

Reformat e Klistenit

-Meqe deri ne reformat e Solonit Athina ishte njesi zgjedhore, ndersa me reformat e Klisenit u be njesi teritoriale.

Kliseni territorin e Atikes e ndau ne 100 komuna.- 10 rrethe, bulea kishte 500 anetare, nga 50 anetre (mosha mbi 30 vjet), ndahej ne 10 delegacione dhe qeveriste gjate 1/10 e vitit politik-gjate nje prytanie.

-Delegacioni quhej prytani, ku cdo dite mbante mbledhje dhe ne cdo séance nderrohej kryesuesi qe quhej prytan.

-Bula mbikqyrte punen e te gjitheve nepunesve shteteror dhe aprovonte raportet e tyre. Bula njekohesisht shqyrtonte dhe vendoste per dokimazine. (nepunesit qe pranoheshin duheshte te nenshtrohen nje procedure para bules.-vyrtitet e tij, a eshte shtetas I Athines etj.)

-ne periudhen e republikes demokratike nder organ qendore te pushtetit eshte helieja. (gjykate porotike-gjykata me e larte ne Athine)

-kuvendi popullor (eklezise) per cdo vit nga qytetar te Athines zgjedh 5000 gjyqtare te rregullt te moshes mbi 30 vjet dhe 1000 plotsues.

Helieja ndahej ne dikastere (201,501 dhe 1501 anetare).

Helieja luante rolin edhe sic kemi sot gjykaten kushtetuese, bente vlersimin e ,,kushtetutshmerise,, se ligjeve dhe vendimeve te kuvendit popullor (eklezise).

-Ne Athine funksionaret dhe nepunesit shteteror zgjidheshin per nje vit.

(zgjedhja, nenshtrimit te dokimazit, betimi etj).

-Nepunesit dysa vendime I vendoseshin vete ne menyre diskrecionit, ndersa te tjerat pergatiten propozimet dhe I dergojne ne Bule dhe Helie.

- Sqaro institucionin shefi I shtetit –strategu – autokrator.

-Sqaro per pushtetin vendor.

-Sundimi I pakices skllavopronare(ne kuvend nuk ka pasur femra, skllever dhe te huaj), dobesi tjera formimi I grupacioneve politike, perhapja e demagogjise, korupsioni etj.

Shtresat shoqerore dhe pozita e tyre juridike

1.Popullsia e lire (shtetasit e athines dhe te huajt qe quheshin metike)dhe

2.Popullsia jo e lire (sklleverit shteterore – te drejten e posedimit te sendeve te luajtshme dhe te drejte martese etj- dhe ato private).

-Nepergjithesi sklleverit ne Athine kane pasur pozite me te mire se gjithe kund tjeter.

-Burimet e sklleverimit ne Athine kane qene te njohura sic:shitblerja, shendrimi I roberve te luftes ne skllever, lindja nga prinderit skllev dhe skllaverimi me ane te borxhit.

E drejta ne Athine• E drejta zakonore,• Ligjet (Ligjet e Drakonit dhe Ligjet e Solonit),• Praktika gjyqesore dhe• Aktet e organeve administrative te pushtetit.

Ne Athine kane qene te njohura keto dege te se drejtes:

-e drejta sendore(reale), e drejta e detyrimeve, e drejta familjare dhe martesore, trashigimore, penale dhe e drejta procedurale.

• E DREJTA SENDORE

Prona kolektive – kleros, sipas fjales short,

Njihet edhe prona private – por me te drejta te kufizuara, sic eshte rasti me ullinjet.

Psh. 5-6 qytetare me te pasur ndihmojne ne organizime sportive.

-Shteti per interesa te veta mund te bente shpronsime te tokes.

-E drejta sendore Athinase njihte te drejten e pengut dhe hipotekes.

-njehet edhe e drejta e servitutit etj.

• E DREJTA E DETYRIMEVE

Kjo dege e se drejtes civile u zhvillua me teper, meqe Athina si polis bregdetar me nje tregti dhe zejtari te zhvilluar.

-Kontratat e shkruara dhe gojore.

Sigurimi I ekzekutimit te kontratave behej me ane te : kaparit, hipoteka, pengu I dores. Dorzanise etj.

-Kontratat me te njohura ne Athine ishin:

Shitblerja, qiraja, huaja, huaperdorja, depozita,ortaklleku etj.

• E DREJTA MARTESORE DHE FAMILJARE

Ne Athine e drejta martesore –obligative.(nese nuk martohesh llogaritesh I pamoralshem, por edhe nuk mund te marrish funksione te larta).

-Familja ka qene monogame dhe patriarkale.

-martesa lidhej ne mes te dhendrit dhe kujdestarit te vajzes (kyrios).

-ne periudhen homeriane si pjese perberese e kontrates ka qene dhurata martesore (hedna)-qe I pergjigjej cmimit te blerjes se gruaja.Ndersa ne babiloni e quajshin tirhata.

• Gruaja kishte obligim besnikerine, ndersa burri kishte te drejten e konkubinatit.

• Ne Athine njihet e drejta e lidhjes se marteses edhe te skllaveve ne forme te kontrates private, normalisht pa ceremoni dhe rituale.

• E DREJTA TRASHIGIMORE

E drejta e trashigimise ligjore (pasardhesit meshkuj kurse femrat vetem ne paje).

Prej reformave te Solonit njihet edhe trashigimia testamentale.(Femrave nuk u njihej kjo e drejte).

• E DREJTA PENALE

Me qarte behej dallimi ndermjet deliktit penal dhe atij civil.

-Deliktet penale ndaheshin ne delikte private dhe publike. Psh,vrasja konsiderohej ceshtje private.

-Klasifikimi I veprave penale:

Kunder shtetit dhe fese (tradhetia, fyerja e prindeve,paraqitja e propozimeve ne kuvend) pasurise , familjes dhe moralit seksual etj.

• Sistemi I denimeve dhe ekzekutimi I tyre

-denim me vdekje, roberim(shendrimi ne skllav), konfiskim, debimi nga vendi (atimija).

Psh, I denuari me vdekje kishte te drejten te zgjidhte njerin prej tre menyrave:te pinte helmin, litarin ose therjen. (shembulli me Sokratin).

-Atimija e plote dhe e pjeserishme.

Gjyqesia dhe procedura gjyqesore

• Gjykata me kompetenca reale dhe teritoriale,• Gjykata individuale dhe kolegjiale• Shkallezimi I gjykatave, gjyqi I efeteve, gjyqi I

11 dhe i 40. (me ankese deri te gjykata supreme(helieja).

• Ekzistojne dy lloje te padive:

-padia dike(padi private personi qe kishte interes juridik) dhe

-padia grafe-padi publike-cdo qytetar athinas.

• Ne Athine lejohet perfaqsimi ne gjyq dhe ne organet tjera shteterore (perfaqesim pa para, por me vone e drejta e dhurates-fillet e para te avokatise).

• Seanca kryesore –paraqitej padia, pergjigja e te paditurit, degjimi I deshmitareve, shikimi I dokumentave dhe te ngjashme, pastaj vendoste me votim psh.a eshte pergjegjes I padituri, dhe hera e dyte votohej per lartesine e denimit (guralece te bardhe dhe te zi).

• Njihet edhe padia per ekzekutim te aktgjykimit.• Ne Athine njihet edhe gjykate nderkombetare

(psh,nese perdoret shigjeta e helmuar etj).

SPARTA• Krijimi I poliseve tjera greke – Dy fiset dore krijuan

nje federate te fuqishme qe pushtuan Peloponezin dhe nenshtruan popullsine akeje dhe krijuan qytetin e Spartes e me vone ne polis SPARTA, ndersa popullsine akeje e shendruan ne skllever shteteror –ne helote.

• Kulminacionin ne shek.IV p.e.r kur poliset greke rane nen sundimin e Aleksandrit te Maqedonise, kurse Sparta ruajti pavaresine deri ne shek.II p.e.r kur edhe shtetet tjera sic ishin edhe ato ballkanike-shteti ilir, epirit, maqedon qe rane nen sundimin e Romes.

• Shtresat shoqrore dhe pozita e tyre juridike• -popullsia e lire (spartanet e lire dhe periket)dhe • -jo e lire (helotet)• Per cdo 10 vjet organizoheshin aksione te quajtura

Kriptia-qe benin vrasje masive te heloteve.• Ekzistonin edhe skllever privat• E drejta Spartane• (E drejta zakonore, Ligjet e Likurgut)• E drejta sendore, penale etj.• Nuk njihet denimet fizike.

Rregullimi shteteror• Sparta ishte republike aristokratike

skllvopronare.• Organet kryesore: Kuvendi popullor, dy

mbreterit-prijsit ushtarak te dy fiseve dore, geruzia (28 geroneve me te vjeter se 60 vjet dhe dy mbreterit)dhe pese oferet ( u be organ me I rendesishem shteteror).

• Shtetet helene• Shteti I Romes