histolojiye giris

Tıbbi Histoloji ve Embriyoloji

Anabilim Dalı

Doç. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN

Doç. Dr. Meral ÖNCÜ

Arş. Gör. Dr. Ahmet KOÇAK

Arş.Gör.Dr. Özgür FEDEKAR

Arş. Gör. Dilek ŞENAL

Arş. Gör. Dilek ULUSOY

Arş. Gör. Hakan DARICI

Arş. Gör. İ. Aydın CANDAN

Arş. Gör. Belkıs BİRDEN

Arş.Gör. Meltem ÖZGÖÇMEN

Histolojiye Giriş

Doç. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN

Histoloji Nedir ?

• Ülkemizde histoloji terimi embriyoloji ile

birlikte, Histoloji ve Embriyoloji adı

altında kullanılmaktadır. Histoloji, histos

(doku) ve logia (bilim) kelimelerin

birleşmesiyle türemiştir. Dilimizdeki

karşılığı Doku Bilimidir. Latin alfabesine

geçilmeden önce İlm-i Ensaç (dokular)

veya Fenn-i Ensaç olarak isimlendiril

miştir.

Embriyoloji

• Embriyoloji, embrio (cenin) ve logia

kelimelerinden oluşmuştur. Türkçemizdeki

karşılığı ise, Cenin (dölet) Bilimi’dir.

Embriyoloji terimi, eğitimin ilk yıllarında

Mebhas-ül Cenin adı ile belirtilmiştir.

Histoloji Nedir ?

• Histoloji bilimine, mikroskopik anatomi de

denmektedir. Histoloji biliminde, bir

mikroskop yardımıyla biyolojik materyal ve

yapılar incelenir.

Tarifi?

• İncelenecek yapı hücre (sitoloji),

• doku (histoloji) ve

• organ (organoloji) bazında olmak üzere üç

alt bölüme ayrılır.

İşlev?

• Histoloji hücre, doku ve organ bilimi olduğuna

göre, bunların yapılarının yanı sıra işlevlerini de

ele alacaktır. Bu yüzden, histoloji sadece yapıyı

tanımlamakla kalmaz, aynı zamanda

• biyokimya,

• moleküler biyoloji ve

• fizyoloji arasında bağlantılar kurar ve

• hastalık ile ilgili patogenezde önemli rol oynar.

Histolojik İnceleme Nasıl Yapılır ?

• Ana gereç Mikroskop

• Materyaller, mikroskopta incelenmeden önce, aşağıdabelirtildiği şekilde elde edilir:

• İğne Biyopsisi: Beyin, göz, tiroid, lenf düğümü, meme,akciğer ve plevra, böbrek, kemik ve kemik iliği, testis veiskelet kası.

• Endoskopik Biyopsi: Solunum yolu, mide ve barsakyolu, üriner sistem yolu.

• Transvasküler Biyopsi: Kalp ve karaciğer

• Doğrudan Çıkarım Biyopsisi: Deri, ağız, larinks veserviks uteri.

• Kürete Biyopsisi: Uterus endometriyumu.

Histolojik İnceleme Nasıl Yapılır ?

• Alınan biyolojik materyaller, belli aşamalardan geçirilir. Bunları, şu şekilde sıralayabiliriz:

• (1) Tespit (Fiksasyon)

• (2) Yıkama

• (3) Suyunu giderme (Dehidrasyon)

• (4) Parlatma veya Şeffaflaştırma

• (5) Emdirme

• (6) Gömme veya blokaj (Bloklama)

• (7) Kesme

• (8) Boyama

• (9) Kapatma

• Sırasıyla izlenen bu aşamaların her birinde, öngörülen şartlara uyma zorunluluğu vardır. Bunlardan birinde yapılan bir hata, neticeyi menfi yönde etkiler ve uygun bir preparat elde edilemez.

Tespit İşlemi

• Diğer anlamı Sabitleme (Fiksasyon)

• Hücre veya dokuların, alındığı gibi

saklanması

• Eğer bu sağlanmazsa Bozunma olur.

• En önemli unsur Dokudaki proteinlerin

çökmesi

Tespit İşlemi

• Sabitleyiciler (Fiksatörler):

Fiziki: Isı, kurutma ve dondurma

Kimyasal: Formaldehit, osmik asit, pikrik

asit, asetik asit, alkol, civa klorür, v.s

Yıkama

• Uygulanan tespit çeşidine göre yapılır.

• Su veya değişik yoğunluklarda alkolkullanılır.

• Formol, osmiyum tetraoksit ve kromtuzu içeren tespitlerden sonra, yıkamaaşamasında su kullanılır.

• Pikrik asitle gerçekleştirilen tespitlerden sonra, % 70 – 80’lik alkol ileyıkama yapılabilir.

Suyu Giderme (Dehidrasyon)

• Parafine gömülecek olan dokuların,

yıkamadan sonra içerisinde hiç su

kalmaması gerekir.

• Bu amaçla, en yaygın olarak etil alkol

kullanılır. Etanol, dokulardaki suyu çeker.

• Dokular, sırayla artan derecelerde alkol

serisinden geçirilir.

Şeffaflaştırma (Parlatma)

• Şeffaflaştırmanın temel amacı, dokuya

nüfuz etmiş olan alkolün yerine, ışığı kırma

endeksi daha yüksek olan bir sıvı ayıracın

konmasını sağlamaktır.

• Ksilol, bu amaçla en yaygın olarak

kullanılan ve nisbeten daha ucuz olan bir

maddedir.

Emdirme

• Parlamış ve şeffaf duruma gelmiş doku

parçalarına parafin, plastik madde veya

selloidin emdirilir.

• Böylece, bir sonraki gömme aşaması

öncesinde, blokaj maddesinin dokulara

iyice nüfuz etmesi sağlanır.

Gömme (Bloklama)

• Emdirme maddesi dokuların içine iyice

nüfuz ettikten sonra, bu dokular yine aynı

maddenin içine gömülürler.

• Bu amaçla, özel kalıpların içine emdirme

maddesi doldurulur.

• Sıvı durumdaki bu maddenin içine, kesit

yüzleri üzerine oturtulmak şartıyla doku

parçaları yerleştirilir.

Kesme

• Emdirme maddesinin içine gömülerek homojenbiçimde sertleşmiş olan blok kitlesi (doku veemdirme maddesi), mikrotom adı verilen özel biraletle kesilir

• Bunların günlük pratikte en çok kullanılanları ise,kızaklı veya rotatif (dönerli) mikrotom tipleridir.Bu aletlerde kullanılan çelik bıçaklar (mikrotombıçakları) da, özel şekilde üretilmiştir.

• Ayrıca, çok pahalı olan elmas uçlu bıçaklar dakullanılmaktadır. Mikrotomlarda, (tiplerine göre)1 – 10 mikron kalınlığında kesitler alınır.

Boyama

• Dokuların genellikle çoğu boyasız olup,bunların incelenmesi için öncelikleboyanmaları gerekmektedir.

• Aynı zamanda, bu yolla kimyasalmaddeler de belirlenebilir.

• Boyamalar, amaca uygun olarak yapılır.

• En basit boyamada, hücrelerin iki temelöğesi ayrı özellikteki boyalarla boyanır veşekilli oluşumlar, mikroskop altındagörülebilir hale gelir. Buna göre, rutinboymada çekirdek hematoksilenle vesitoplazma eozinle boyanır.

Boyama

• Histolojik kesitlerde kullanılan boyalar, sudaveya alkolde çözünen ve anyon ve katyonlarınaayrılabilen tuzlardır.

• Eğer boya taşıyıcı organik grup katyonda isebuna katyonik veya bazik boya, anyonda isebuna da anyonik veya asidik boya denir.

• Bazik boyalarla boyanan hücre elemanlarınabazofilik, asit boyalarla boyananlara ise asidofilikdenir. Asidik ve bazik boyalar, histoloji pratiğindegenellikle ardışık olarak kullanılırlar.

Boyama

• Bazik boyalar dokulardaki negatif yüklü ve

asidik reaksiyonlu kısımlar tarafından,

asidik boyalar ise pozitif yüklü bazik

kısımlar tarafından tutulur.

• Genelde, bazik boyalar mavi-mor ve asidik

boyalar ise pembe-kırmızı renk verirler.

Boyama

• 1- Asidik Boyalar: Eozin, pikrik asit, asit

fuksin, orange G, eritrosin, Kongo kırmızısı

ve light green

• 2- Bazik Boyalar: Thionin, hematoksilen,

metilen mavisi, toluidin mavisi, bazik

fuksin, jansiyon viyole ve safranin

Boyama - PAS

• Glikojen, müköz salgı ve glikoproteinlerdebulunan 1,2-glikol veya 1,2-aminoalkolgruplarının ve dolayısıyla aldehit gruplarınıngösterilmesinde kullanılır. Önce, periyodik asit iledokular okside edilir ve aldehit grupları açığaçıkarılır. Bu aldehit grupları, daha sonra sodyummetabisülfit ile renksizleştirilen bazik fuksin(ağartılmış fuksin) ile yapılan Schiff ayıracı ilereaksiyona girer. Böylece, söz konusu aldehitgrupları renkli fuksine dönüşür. Bu kısım, koyupembe-mor (leylak renginde) görülür.

Boyama - PAS

• Polisakkaritler: Glikojen, nişasta ve selüloz

• Nötral mukopolisakkaritler: Mide müsini, bazal membran salgıları, hipofizin gonadotrop hormon salgılayan hücreleri, tiroid bezinde mevcut olan tiroglobulin gibi glikoproteinler.

• Glikolipitler: Pek çok hücre zarının öğesidirler ve sinir hücrelerinin plazma zarının önemli bileşen kısmını oluştururlar.

• Doymamış lipit ve fosfolipitler

• Bazal membran

• Glikokaliks

• Goblet hücrelerince üretilen müköz salgı

• Kollajenler

Boyama - Feulgen

• Çekirdek DNA’sını göstermek için kullanılır.

Kullanılan yöntem, PAS boyasına çok benzer.

Doku HCl ile okside olduğu zaman, pürin

şekerden ayrılır ve aldehit grupları açığa çıkar.

• Açığa çıkan bu gruplar, yine Schiff ayıracı ile

boyanır ve DNA kırmızı renk alır. DNA ve RNA,

birbirlerinden metil green (yeşili) – pironin

boyası kullanılması yoluyla ayırt edilebilir. RNA

pironin ile kırmızı, DNA ise metil yeşiliyle

mavimsi - yeşil renkte boyanır.

Boyama - Lipit

• Lipitler, ksilenin normal kesitlere girmesidurumunda erirler ve dolayısıyla, % 10’luk veyanötral formalinle tespit edilirler. Doku dondurulurve dondurma mikrotomunda kesitler alınır. Eğeryağ dokusu osmiyum tetraoksitle tespitedilirse, siyah renkli osmiyum yağ dokusunaçöker ve oksidasyon reaksiyonu meydana gelir.Sonuçta, osmiyum dioksit açığa çıkar vedokulara siyah renk verir. Lipitler Sudan III,Sudan IV, şarlak ve Oil Red 0 ile kırmızıya,Sudan Black ve osmiyum tetraoksitle de siyahaboyanır.

Boyama - Metakromazi

• Boyaların çoğu ortokromatiktir. Yani, bütün

doku boyanın rengini alır. Yalnız, bazı

boyalar dokuları ya da doku elemanlarını

boyanın renginden daha farklı bir renge

boyarlar. Bu olaya metakromazi, bu

boyalara da metakromatik boyalar denir.

Bunlar toluidin mavisi, thionin, metilen

mavisi ve azure A gibi bazik ve anilin

boyalardır.

Mikroskop - Özellikler

• Büyütme: Objektif ve oküler ile sağlanır.

Objektif mercek, ilk büyütmeyi sağlar.

Oküler mercek ise, ilk büyütmeyi tekrar

büyütecek şekilde cihaza yerleştirilmiştir.

Objektif ile oküler mercek büyütmelerinin

çarpımı toplam büyütmeyi verir. Oküler

mercek yaygın olarak 10’luk büyütme

yapar. Işık mikroskobu en fazla 2000

büyütme gücüne sahiptir.

Mikroskop

• Az büyüten objektiflerle çok büyüten

oküler, çok büyüten objektiflerle az

büyütme sağlayan oküler kullanılmalıdır.

Genellikle bu durumun tersi uygulanır.

Böyle bir uygulamada, objektifin

çözünürlük gücünü artırmış olamayız.

Sadece, objektifin gösterebildiği ayrıntıları

lüzumundan fazla büyütmüş oluruz. Bu

duruma, boş büyütme denir.


• Rezolüsyon (Çözünürlük) Gücü: Birbirinebitişik iki noktayı, ayrı iki nokta halindegösterebilme gücüdür. Bu değer, ışıkmikroskobunda yaklaşık olarak 0.2mikrondur. Dolayısıyla, ışık mikroskobunda hücrelerin ince ayrıntıları ortayaçıkarılamaz. Bunun için, elektronmikroskobunda tungsten filamanıncaüretilen ve gözle görülmeyen elektronlarkullanılır.


• Sayısal Değer: Lens açılımının genişliği ile

ilgilidir. Sayısal değer büyüdükçe,

çözünürlük gücü artar.


• Kırılma Endeksi: Işığın değişikortamlardan geçerken hızında meydanagelen değişiklik oranıdır. Çözünürlük,yüksek büyütme oranlarında ışığın kırılmaendeksine bağlı olarak düşer. Budurumda, camla aynı kırma endeksinesahip olan immersiyon yağı gibi bir maddekullanılır ve böylece, ışığın aynı kırmaendeksine sahip ortamda yol almasısağlanır.


• Lensle İlgili Artefaktlar: Lense ait değişik

nitelikte istenmeyen oluşumlar

gözlenebilir.

histolojiye giris

Education