histolojiye giriş (fazlası için )
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
HİSTOLOJİYE GİRİŞ
Doç.Dr.Mehmet Fatih SÖNMEZ
2
ÖĞRENİM HEDEFLERİ
• Dönem I öğrencileri bu dersin sonunda;
– Türkiyede’ki histoloji eğitiminin tarihini
– Histoloji ve Embriyolojinin ilgi alanlarını
– Doku takip yöntemlerini öğrenecektir.
3
• Ülkemizde histoloji terimi embriyoloji ile birlikte,Histoloji ve Embriyoloji adı altında kullanılmaktadır.
• Histoloji, histos (doku) ve logia (bilim) kelimelerin birleşmesiyle türemiştir.
• Dilimizdeki karşılığı Doku Bilimi’ dir.
• İlm-i Ensaç veya Fenn-i Ensaç
• Embriyoloji, embrio (cenin) ve logia kelimelerinden oluşmuştur.
• Türkçemizdeki karşılığı ise, Cenin (dölet) Bilimi’dir.
• Mebhas-ül Cenin
4
• Türkiyede çağdaş tıp eğitim-öğretimi
1827.
• 1839 yılında “Mekteb-i Tıbbiye-i Adliyye-,
Şahane” (kısaca Mekteb-i Tıbbiye)
kurulmuştur.
• Okulun ilk yıllarında histoloji bağımsız bir
ders değildir, anatomi dersi ile birlikte
anlatılmaktadır.
• 1872 yılında histoloji dersi anatomiden
ayrılarak “ilm-i Ensac-ı Hucreviyye” adıyla
bağımsız ders olarak anlatılmıştır.
5
• Histolojinin ilk öğretim üyesi Mirliva Dr.
Mehmet Saib Paşa’dır.
• 1872 de yurtdışına doktora eğitimi için
gönderilen hekimlerden Miralay
Dr.Haydar Kamil Efendi İlm-i Ensac eğitimi
için Viyana’ya gitmiştir.
• Dr.Tevfik Recep embriyoloji alanında ilk
doktora yapan öğretim üyesidir.
• 1982 yılında morfoloji, 1993 yılında
Histoloji-Embriyoloji Anabilim Dalı olarak
ayrılmıştır.
6
• Histoloji bilimine, mikroskopik anatomi de denmektedir.
• Histoloji biliminde, bir mikroskop yardımıyla biyolojik materyal ve yapılar incelenir.
• Histoloji hücre, doku ve organ bilimi olduğuna göre, bunların yapılarının yanı sıra işlevlerini de ele alacaktır.
• Bu yüzden, histoloji sadece yapıyı tanımlamakla kalmaz, aynı zamanda biyokimya, moleküler biyoloji ve fizyoloji arasında bağlantılar kurar ve hastalık ile ilgili patogenezde önemli rol oynar.
7
• Histoloji = Doku bilimi Histomorfoloji: Doku ve hücrelerin
mikroskobik yapısını inceler. Histofizyoloji : Hücre ve dokulardaki
canlılık olaylarını araştırır. Histokimya : Doku ve hücrelerdeki
kimyasal maddelerin hücre içi yerleşimini özel boyama maddeleri ile girdiği reaksiyona bağlı olarak gösterilmesini sağlar.
Sitoloji : Hücrelerin yapısını ve işleyişini inceleyen bilim dalı.
8
IŞIK VE ELEKTRON MİKROSKOPİDE KULLANILAN ÖLÇÜ BİRİMLERİ
Mikrometre (mikron) (µm) = 0.001 mm = 10-6 m
Nanometre (nm) = 0.001 µm = 10-9 m
Agström (Ao) = 0.1 nm = 10-10 m
9
• Doku ve organların mikroskop altında
incelenebilir hale getirilmesi için yapılan tüm
işlemlere histolojik teknik veya mikroteknik
adı verilir.
• Histolojik teknikler
A- Vital inceleme
B- Ölü dokuların incelenmesi
şeklinde olmak üzere iki şekilde yapılır.
HİSTOLOJİK TEKNİKHİSTOLOJİK TEKNİK
10
• Canlı, yaşamakta olan hücre veya organizmalar üzerinde, canlıyı öldürmeksizin yapılan incelemeye vital inceleme denir.
• Histolojide kullanılan vital boyalar
Asit boyalar : Tripan mavisi
Çini mürekkebi
Lityum karmin.................Fagositik hücreler
Bazik boyalar: Metilen mavisi
Toluidin mavisi................Sinir hücreleri
Janus green .....................mitokondrion
Nötral kırmızı
Krezil viole .......................vakuol sistemi
Dahlia viole ......................Nukleus
VİTAL İNCELEMEVİTAL İNCELEME
11
• Ana gereç Mikroskop
• Materyaller, mikroskopta incelenmeden önce, aşağıda belirtildiği şekilde elde edilir:
• İğne Biyopsisi: Beyin, göz, tiroid, lenf düğümü, meme, akciğer ve plevra, böbrek, kemik ve kemik iliği, testis ve iskelet kası.
• Endoskopik Biyopsi: Solunum yolu, mide ve barsak yolu, üriner sistem yolu.
• Transvasküler Biyopsi: Kalp ve karaciğer
• Doğrudan Çıkarım Biyopsisi: Deri, ağız, larinks ve serviks uteri.
• Kürete Biyopsisi: Uterus endometriyumu.
Histolojik İnceleme Nasıl Yapılır ?
12
1.Tespit (fixation)
2.Yıkama
3.Sudan kurtarma (Dehydratation)
4.Şeffaflandırma (Clearing)
5.Gömme (Embedding)
6.Kesit alma (Sectioning)
7.Boyama (Staining)
8.Kapatma (Mounting)
• Bir doku parçasının canlıdan alınıp parafin bloklama yapılıncaya geçen işlemlerin tümüne DOKU TAKİBİ denir
PARAFİN TEKNİĞİPARAFİN TEKNİĞİ
13
• Amacı;
1-Hücre ve dokuların canlı hale en yakın biçimde muhafaza etmektir. Ancak bu tam gerçekleştirilemez.
2-Otolizi, bakteriyel bozuma ve çürümeyi önlemek.
3-Kolaylıkla diffüzyon olan maddelerin kaybını önlemek.
4-Sağlığa zararlı kötü etkilere karşı dokuyu kuvvetlendirmek.
5-Dokunun boyalarla ve diğer reaktiflerle boyanmasını kolaylaştırmak.
• Fiziksel; ısı, kurutma, dondurma
• Kimyasal; immersiyon, perfüzyon
TESPİT (FİKSASYON)
14
1-Ölümden ve operasyondan sonra alınan örnekler hemen
fiksatife atılmalıdır.
2-Fiksatifde kullanılan kimyasallar taze olmalı, titizlikle
tartılmalı ve karıştırılmalıdır.
3-Doku parçaları mümkün olduğu kadar küçük olmalıdır.
4-Fiksatif, doku hacminin en az 10 katı, formalin için 20 katı
olmalıdır.
5-+4 0C’de fiksasyon önerilir. Düşük ısılar fiksatifin dokuya
işleyişini azaltırsa da otolizi önlediğinden doku iyi tespit
edilir.
6-İçi boş organlar tespit çözeltisi ile doldurulmalıdır. Böylece
tespit çözeltisi dokuya her iki yüzden işler ve iç yüzün
düzgün yüzey şekli korunmuş olur.
Başarılı Fiksasyon İçin Nelere Dikkat Edilmelidir?
15
7-Kaba önce fiksatif konmalı, parçalar sonra
daldırılmalıdır. Yoksa dokular kaba yapışır ve
yapışma yerinden tespit çözeltisi dokuya işlemez.
8-Yağdan ve havadan zengin dokular tespit
çözeltisinde yüzdükleri için kaset içine alınarak
tespit çözeltisine batması sağlanmalıdır.
9-Tespit çözeltisinin dokuya işleyişini hızlandıran
işlemlerden kaçınmalıdır. Yüksek ısı tespit
çözeltisinin dokuya işleyişini hızlandırırken aynı
zamanda otolizi de hızlandırır.
10-Kullanılan tespit çözeltisinin dokulara işleme hızı
bilinmelidir.
16
11-Tespit çözeltisi ne hipotonik ne de hipertonik
olmalıdır. Osmolaritesi canlı dokunun osmolaritesi
(300 mosl) ve ölü dokudakine (450 mosl) uygun
olmalıdır. Tespit edilmeyen doku su ile kesinlikle
yıkanmamalıdır.
12-Tespit çözeltisinin pH’sı dokunun pH’sına yakın
olmalıdır (pH=6-8). Bu nedenle tamponlanmış
formalinle dokuların tespit edilmesi daha uygun olur.
13-Fiksasyonda kullanılan kaplar dar boğazlı olmamalı,
düz hatlı olmalıdır.
14-Doku çok sertleşmemelidir. Doku aşırı derecede
sertleşirse kesit alımı zorlanır.
17
Tespit ajanları
• Sıvı Tespit Ajanları– Absolu etil alkol– Soğuk aseton– Formaldehit– Gluteraldehit– Trikloroasetik asit– Asetik asit
• Katı Tespit Ajanları– Osmiyum tetroksit – Pikrik Asit– Kromik Asit – Potasyumdikromat– Civa Klorür
18
% 10’luk formol: 25ml formol + 75 ml distile su.Bouin: suda doymuş pikrik asit…………….15 ml
Formol………………………………….…5 mlAsetik asit…………………………….…1 ml
Müller eriyiği: potasyum bikromat…………………..2,5 grSodium sülfat……………………….1 grDistile su…………………………….100 ml
Orth karışımı: 9 kısım müller eriyiği + 1 kısım formolZenker : müller eriyiği………………………………100 ml
Civa biklorür ……………………………… 5 grAseti asit…………………………………….5 ml
Helly: müller eriyiği…………………………………100 mlCiva biklorür ………………………………..5 gr
Formol………………………………………..5 mlMaximow: müller eriyiği…………………………100 ml
Civa biklorür ………………………………..5 gr Formol………………………………………10 ml
19
• Uygulanan tespit çeşidine göre yapılır.
• Su veya değişik yoğunluklarda alkol kullanılır.
• Formol, osmiyum tetraoksit ve krom tuzu
içeren tespitlerden sonra, yıkama
aşamasında su kullanılır.
• Pikrik asitle gerçekleştirilen tespitler den
sonra, % 70 – 80’lik alkol ile yıkama
yapılabilir.
Yıkama
20
• Parafine gömülecek olan dokuların,
yıkamadan sonra içerisinde hiç su
kalmaması gerekir.
• Bu amaçla, en yaygın olarak etil alkol
kullanılır. Etanol, dokulardaki suyu çeker.
• Dokular, sırayla artan derecelerde alkol
serisinden geçirilir.
Sudan Kurtarma (Dehidretasyon)
21
• Şeffaflaştırmanın temel amacı, dokuya nüfuz etmiş olan alkolün yerine, ışığı kırma endeksi daha yüksek olan bir sıvı ayıracın konmasını sağlamaktır.
• Ksilol, bu amaçla en yaygın olarak kullanılan ve nispeten daha ucuz olan bir maddedir.
• Benzen, toluen, karbon sulfit, kloroform veya propilen oksit
Şeffaflandırma (Clearing)
22
23
• Dokulardan istenilen kalınlıkta kesitlerin elde
edilebilmesi, bunlara sert bir kıvam veren
gömme maddesi içine yerleştirilmesiyle
sağlanır.
• Parafin.
• Epoksi resinler (epon, araldit, vestopal)
Gömme (Embedding)
24
• Emdirme maddesinin içine gömülerek homojen biçimde sertleşmiş olan blok kitlesi (doku ve emdirme maddesi), mikrotom adı verilen özel bir aletle kesilir
• Bunların günlük pratikte en çok kullanılanları ise, kızaklı veya rotatif (dönerli) mikrotom tipleridir.
• Ayrıca, çok pahalı olan elmas uçlu bıçaklar da kullanılmaktadır. Mikrotomlarda, (tiplerine göre) 1 – 10 mikron kalınlığında kesitler alınır.
Kesit alma
25
26
27
• Doku elemanlarının genellikle birbirine yakın ışığı
kırma indilerine sahip olmaları ve kesitlerin
parafinle infiltre olmalarından dolayı ışık
mikroskobunda incelenemezler.
• Dokuların farklı elemanlarının incelenebilmeleri
boyanmaları ile mümkündür.
• Boyama işleminde önce, lam üzerine alınmış
kesitlerdeki parafin ksilen ile uzaklaştırılır, azalan
alkol serilerinde dokular rehidrate (yeniden su ile
doyurulma) edildikten sonra boyamaya tabi tutulur.
Boyama
28
• Asidofili: Bazik yapıdaki bir doku yapısının asit bir boya ile boyanması özelliğine asidofili denir. Eozin bir asit boyadır; sitoplazmayı pembe-kırmızıya boyar (eozinofili).
• Bazofili: Asit yapıdaki bir doku yapısının bazik bir boya ile boyanması özelliğine bazofili denir, çekirdeği mavi-mor renge boyar.
• Monokromazi: Doku yapısının boyanın gerçek renginde boyanması özelliği
• Metakromazi: Bir doku yapısının kullanılan boya solusyonunun renginden farklı bir renge boyanmasına denir.
Boyanma Özellikleri
29
30
• Hematoksilen ve Eozin (H-E)
• Periodik Asit-Schiff (PAS) reaksiyonu
• Masson trikrom
• Alcian blue
• Van Gieson
• Retikülin boyası
• Azan
• Giemsa
• Toluidin blue…..vs..
Histolojide sık kullanılan boyalar
31
• HEMATOKSİLEN-EOZİN
NUKLEUS
Heterokromatin - mavi
Ökromatin - negatif
Nukleolus - mavi
SİTOPLAZMA
Ergastoplazma - mavi
Genel sitoplazma - pembe-kırmızı
Filamanalr - pembe-kırmızı
HÜCRE DIŞI YAPILAR
Kollagen lifler - pembe
Elastik lifler - pembe
Retiküler lifler - pembe
Graund substans- mavi
Kemik matriksi - pembe
Bazal membran - pembe
32
• PERİODİK ASİT-SCHİFF REAKSİYONU (PAS)
• PAS glikojen gibi doku karbonhidratlarının gösterilmesinde
kullanılan bir tekniktir.
• Örneğin sindirim ve solunum sistemlerindeki goblet hücreleri
(sol şekil), kıkırdak matriksi ve böbrek tübüllerinin epitel
hücrelerinin mikrovillus-ları (fırçamsı kenar) ve bazal
membranları (sağ şekil) PAS (+) olarak adlandırılan menekşe
renginde boyanırlar.
33
• MASSON TRİKROM
• Üç farklı boyanın kullanıldığı bu teknik ile bağ dokusunun boyanması sağlanır. Sonuçta:– Nukleus: mavi
– Bazofilik yapılar: mavi
– Sitoplazma: kırmızı
– Kas hücreleri: kırmızı
– Eritrositler: kırmızı
– Bağ dokusu: mavi veya yeşil
34
35
• GİEMSA VEYA
WRİGHT
• Bunlar kan ve kemik iliği
yaymalarının
boyanmasında sıklıkla
kullanılan yöntemlerdir.
• Nukleus: kırmızı-
menekşe
• Sitoplazma: soluk mavi
• Eritrositler: soluk pembe
boyanır.
36
• TOLUİDİN BLUE
• Bazik bir boyadır.
• Asidik doku yapılarını mavinin değişik tonlarında boyar.
• Elektron mikroskobu için hazırlanmış ve rezine gömülmüş yarı ince doku kesitlerinin boyanmasında sıklıkla kullanılır.
• Bazı doku yapılarını metakromatik olarak boyar.
37
• Alcian blue
• Asit mukopolisakkaritleri ve glikozaminoglikanları maviye boyar.
• Van Gieson: • Bağ dokusunu boyama
tekniklerinden biridir; – kollageni kırmızıya, – nukleusu maviye, – eritrosit ve sitoplazmayı
sarıya boyar. • Bir elastik boyası ile kombine
edildiğinde elastin mavi-siyaha boyanır.
• Bu boyama teknigi özellikle kan damarları ve deri için faydalıdır.
38
HİSTOLOJİ KAYNAK KİTAPLARIHİSTOLOJİ KAYNAK KİTAPLARI
•Temel Histoloji Yener Aytekin
•Histoloji ve Hücre Biyolojisi Ramazan Demir
•Histoloji I ve II Türkan Erbengi
•Genel Tıp Histolojisi Meral Tekelioğlu
•Özel Histoloji Meral Tekelioğlu
•A Textbook of Histology Bloom, Fawcett
•Basic Histology Junqueira, Carneiro,
•Human Histology Stevens, Lowe
•Histology, A Text and Atlas Ross, Romrell
•Genel histoloji, özel histoloji Mukaddes Eşrefoğlu
39