1TRKE

I. Deyimler ki ya da daha fazla szckten oluan herhangi bir olay, durumu arpc bir ekilde ileyen sz bekleridir.

aydan beri bana oyun oynuyorsun.cmlesinde oyun oynamak sz, kandrmak anlamna gelen bir deyimdir.

te, onu karmda grnce yine nutkum tutuldu.cmlesinde nutku tutulmak sz, konuamamak anlamna gelen bir deyimdir.

Deyimlerle ataszleri genelde kartrlr. Bunla-r kartrmamak iin iki zellie dikkat etmek gerekir:

Ataszleri genelde cmle biimindedir, de-yimler ise szck beidir.

Ataszleri ya bir kural belirtir ya da t ve-rir, deyimler ise bir durumu karlar.

SZCKTE VE SZDE ANLAM

II. Kalplamam Szler

Bir paragraf veya uzunca bir cmle verilir ve bizden, buradaki alt izili blmn anlamn seeneklerde bulmamz istenir. Bu tip sorularda alt izili blm byk olaslkla mecazl bir sz olacaktr. Bu durumda, alt izili szn ne anlama geldii ve bunun yerine ne getirilebilecei dnlr. Bulunan blm, seeneklerde aranr.

Hatalarn ve sorumsuzluklarn srt-mzda yaratt ar yk her geen gn bizi biraz daha eskitiyor.

Bu cmledeki alt izili sz, gemiin ki-ide oluturduu olumsuz duygular anla-mnda kullanlmtr.

Sinemay hayatnn tam ortasna oturtan kii gerekle kurmaca dnya arasnda gidip gelmeye balar.

Bu cmledeki alt izili sz ise sinemay hayatnn en nemli yerinde tutan kii anlamndadr.

Her insan ayr bir at yakar hayata, benim adm sessizliktir.

Bu cmledeki alt izili sz, tepkilerini su-sarak gsterme anlamndadr.

I. Cmlede Sz Konusu Olanlar

1. Nesnel Yarg

Kiiden kiiye deimeyen, tartlma-yan, kantlanabilir, objektif yarglardr.

Kiinin duygu ve dncelerine yer ve-

rilmez. Dsel geler ve yorum yoktur.

stanbulun nfusu geen saymda on milyonu gemitir.

Mavi gmlekli, izgili ceketli birisi ieri girdi.

2. znel Yarg

Kiiden kiiye deien, tartlabilen, ka-ntlanamayan, subjektif, tara yarg-

lardr. znel yarglar, greceli yarglar-

dr. Kiinin duygu, dnce ve yorumu

sz konusudur.

Resim, tiyatrodan daha nemli bir sanat daldr.

lkemizin en gzel kenti, stanbuldur.

3. erik (Konu)

Bir eserde ya da parada, ele alnan

unsura ierik (konu) denir. Yazar ne / neyi anlatyor? sorusu konuyu buldu-

rur. Bir dnce, kavram, duygu, varlk

ya da olay, eserin konusu olabilir.

Peyami Safa eserlerinde insann psi-kolojik sorunlarn anlatmtr.

Tark Bura, Kk Aa romannda Mill Mcadele Dnemini ele almtr.

CMLEDE ANLAM

II. Cmlede Anlam likileri

Neden - Sonu likisi (-d iin)

Bu tr cmlelerde eylemin yaplmasnn bir nedene bal olduu anlam vardr. Yklem durumundaki szce Niin? diye soruldu-unda -d iin cevab alnyorsa cmlede neden-sonu ilikisi vardr. Byle cmlelerde genellikle neden nce, sonu sonradr.

Yol kapal olduu iin geciktim.(Neden) (Sonu)

(Niin?)

cmlesinin yklemine Niin? diye soruldu-unda yol kapal olduu iin eklinde cevap verilir. O hlde cmlede neden- sonu ilikisi vardr.

Ama - Sonu likisi (-mek iin)

Ama anlam tayan cmlelerde, eylemin hangi amaca bal kalarak gerekletii vur-

gulanr. Bu tip cmlelerde Hangi amala,

amacn ne? sorusunun cevab vardr ve

-mek iin anlam her zaman grlr.

Gzel bir gn geirmek iin Karagle gittik.(Ama) (Sonu)

(Hangi amala?)

Koula Ballk likisi (sa, se)

Eylemin gereklemesini bir koula balayan cmlelere denir. Ykleme sorulan Hangi artla, hangi tak-dirde? gibi sorularla koula bal-ln olup olmad bulunabilir.

Planl, etkili ve srekli alrsa bu yl kazanr.

cmlesinde kazanr yargsnn ger-eklemesi iin alrsa koulunun

gereklemesi gerekir.

-sa, -se, -dka, -dik-e, -madan, -meden, -nca, -ince; m, mi, zere, ama, fakat, a-yet... gibi ek ve szck-ler cmleye koul anlam katarlar.

Neden anlamn -d iin, -dndan, diye, ki gibi ek ve szckler salayabilir.

Neden sonu ilikisi ile ama sonu

ilikisi birbirine kartrlmamaldr.

Cmledeki iin szc yerine

amacyla szc kullanlabiliyorsa

o cmle, ama - sonu; kullanlam-

yorsa neden - sonu cmlesidir.

BU BLGLER

SORU

ZDRR.

2TRKE

Cmle tamamlama sorularnda nce boluklar olan cmleyi dikkatlice okuyalm. Onun anlamn sezmeye alalm. Sonra anlamn ykl olduu szck, sz ya da kavramlarn altn izelim. Bunlar, boluklarn nnde ya da sonunda yer alm ola-bilir. kardmz anlam, bulduumuz anahtar szckleri seeneklerde verilenlerle anlamca uygun biimde ilikilendirerek en uygun olan bulduumuzda doru cevab iaretleyelim. Byle sorular zerken boluklarn nnde ya da sonundaki szck, sz ya da kavramlar arasnda anlamca iliki kurma taktik ve yntemini uygulayalm.

III. Cmle Tamamlama Her cmle kendi iinde bir anlam btnlne sahiptir. Cmle ta-mamlanrken cmlenin bu zelliine dikkat edilir. Cmlede bo braklan yer ya da yerlerin nnde ve sonun-daki szcklere, szlere; seenekler-den anlamca uyum salayacak olan-lar bulunur.

Gerekeli Yarglar

Yargnn aklamasyla birlikte verildii cmlelerdir. Bu tr cm-lelerde nce sonu, sonra neden verilir. Neden - sonu cmlele-rinin tersidir. Gerekeli yarglar, her zaman nk aklama balacn kullanlmaya uygundur.

Sakn o kapy amadan brakmayn anahtar nk (Sonu) (Neden balac)

onu zamannda kullanmazsanz bir daha ieri giremeyebilirsiniz. (Gereke)

cmlesinde sonu cmlesi, nedenden yani gerekeden nce sylenerek gerekeli yarg oluturulmutur.

IV. Cmle Oluturma

Kark olarak verilen szlerin anlaml bir btn hline getirilmesidir. Verilen szlerden anlaml ve kurall bir cmle oluturmak iin cmlenin geleriyle ilgili zellikleri, szlerin birbiriyle anlamca ilikilerini ok iyi bilmek gerekir.

Bu sorularda cmleyi doru oluturabilmek iin; nce yklem, sonra dier geler bulunmaldr.

Balalara ve edatlara dikkat edilmeli, tamlamalar oluturan szckler gzden karlmamaldr.

Anlaml ve kurall bir cmlede yklem sonda bulunur. Buna gre numaralanm szlerin anlamca birbirleriyle, grevce yklemle ili-kilerini gzeterek anlaml ve kurall cmleyi oluturabilir ve hangi szn kanc olduunu grp doru seenei bulabiliriz.

V. Kesin Yarg

Byle sorularda cmleden kesin olarak -karlabilecek yarglarn bulunmas istenir.

Bu yzden cmlenin dikkatlice okunmas ve

ipularnn bulunmas gerekir. zellikle ba-

ta verilen cmle ile seenekteki yarglarn

birbirleriyle anlamca rten szck ya da

szlerini bulmak, bizi doru cevaba gtrr.

Kesin yarg sorularnda nce ncldeki cmleyi dikkatlice okuyalm. Okurken de cmleden bizi kesin yargya ulatracak verileri tayan sz-ck, sz ya da kavramlarn altlarn izelim. Sonra seeneklerde altlarn izdiklerimizle anlamca rtecek szck, sz ya da kavramlar bulup doru cevab iaretleyelim. Byle sorular zerken nclde altn izdii-miz ve cmleden bizi kesin yargya gtrecek szck, sz ve kavramlar anlamca birbirleriyle rttrme yntemini uygulayalm.

PARAGRAF

Her trden dnce, duygu, bilgi ve neriyi belli bir btnlk iinde anlatan, aklayan dnce birimine paragraf denir. Szck, bir anlam; cmle, bir yarg; paragraf ise bir dnce birimidir. Her paragraf, ana konuya bal olarak yaznn bir ynn ele alr, iler ya da aydnlatr. Byk yaznn bir blm olan bir paragrafta ana konunun dna klmaz. Paragraf, bir dnce birimi olduundan onun anlatm akn, konu btnln bozacak cmle ya da cmleler onda yer alamaz.

I. Ana Dnce

Yazarn okuyucuya iletmek istedii mesaja ana dnce denir. Kimi yazarlar ana dnceyi yle aklamtr: Ana dnce, ak denizde yol alan bir geminin yn belir-leyen dmenidir.

Bir yazda birok dnce yer alr. Bunlarn hepsi ana dnceye baldr. Ana dnce; ne srlen, savunulan, aklanan, kantlanmaya allan temel dncedir. Ana dnce, parann bir cmlelik zeti durumundadr. Gelitirilmeye, aklanmaya uygunlukta ve yar-dmc dnceleri anlam kapsamna alabilecek niteliktedir.

PARAGRAF SORULARININ

YARISI BU KONUDAN GELMEKTEDR.

3TRKE

II. Paragrafta Konu

Paragrafta ele alnan dnce, olay ya da duruma konu denir.

III. Yardmc Dnceler

Ana dnceyi aan, destekleyen, gelitiren dncelere yardmc dnceler denir.

Yardmc dnceler, ana dnceye ters demez, onun anlam btnln bozamaz.

Bu konudan yaklak 5 soru

gelir.

IV. Paragrafta Yer Deitirme

V. Paragraf Oluturma

Verilen cmleler anlamca sralandnda mantksal bir btnlk oluturmaldr. nk bir paradaki cmlelerin yanl yerde bulun-mas, parann anlam btnln bozar.

Verilen cmlelerin -ilk nce- hangisinin giri cmlesi, hangisinin sonu cmlesi olduuna dikkat edilmelidir. Anlam akn

bozan cmle bulunursa bu tip sorularda seeneklere bakarak daha hzl bir ekilde soruyu cevaplandrrz.

Her paragraf belli bir ak sistemi iinde oluturulur. Bu; giri, gelime ve sonu sralamasna gre gerekleir. Giri, gelime ve sonu blmlerine ait kurallar, bu soru tipinin temelini oluturur.

ncelikle giri blmnn, kendinden nce anlatlanlar hatrlatmayan tarzda ve tantc, ksa ifadelerle olumas gerekir. Gelime blmnn, parann en geni blm olduu ve genellikle yardmc dncelerin burada bulunduu unutulmamaldr. Sonu blmnn ise etkili, paray bir sona balayc olmas gerekir. Bu kurallar erevesinde incelenen bir sralama sorusu rahatlkla zlr.

Bu soru tipinde nce sonu blmn bulmak, birok sorunun zmnde fayda salayacaktr.

Cmleler arasnda anlam ba bulunduu gibi szck ortakl da bulunur. Bu yzden cmlenin ncesinde ve sonrasnda

geen szcklere de dikkat etmek gerekir.

YAZIM KURALLARI

I. Byk Har erin Kullanld Yerler

zel adlardan nce ya da sonra gelen unvan, lakap ve sfatlar byk har e balar.

Av. Ali Ba, Aye Hanm, Onba Hasan Bey toplant odasnda bekliyorlar.

Da, ova, deniz, akarsu, gl vb. yer adlar zel adla kullanldklar zaman byk har e balar.

Ilgaz Da, Aras Nehri, Bafra Ovas, Marmara Denizi

lke, ehir, ile, ky, sokak, mahalle, cadde ad-lar byk har e balar.

Trkiye, anakkale, ankaya, Necatibey Cad-desi, Karan l Sokak...

l, ile, bucak, ky, kasaba szckleri

zel adla kullanlsa bile kk har e

yazlr.

Malatya ili, Kazan ilesi, iekli ky...

zel adlara getirilen yer - yn adlar, bildirdi-i addan nce gelirse (yani sfat olursa) byk har e; sonra gelirse kk har e balar.

Bat Asya & Asyann bats Gney Kore & Korenin gneyi Kuzey Amerika & Amerikann kuzeyi

Tarihi belli gn ve ay adlar byk har e balar. Toplant 20 Temmuz 2012 Sal gn dzen-lendi.

Cmledeki gn ve ay adlarnn byk har e balamas, bir say ile kullanlma-larna baldr. Yani gn ve aylar bir say ile kullanlyorsa byk, kullanlmyorsa kk har e balatlarak yazlr.

Her sal teyzemlere gidiyorum.

Saray, kk, han, kale, kpr, ant vb. yap ad-larnn btn szckleri byk har e balar.

Topkap Saray, ankaya Kk, Ankara Ka-lesi, Bilge Kaan Ant...

BU BLGLER

SORU

ZDRR.

4TRKE

II. Denin Yazl

Trkede iki farkl grevde de vardr: Bala olan de Hl eki olan -de

A. Bala Olan de

Cmlede baka eylerin de olduu anlamn verir. Cmleden karldnda cmlenin anlam daralr ama bozulmaz. Bala olan de daima ayr yazlr. (Dahi, ek olarak, herkes gibi, bile anlam da verir.)

O da bizimle yemee gelebilir. Sen de bekleme artk, gidebilirsin.

cmlelerinde deleri karrsak anlam bozulmaz fakat anlamda daralma olur.

Bala olan de nsz sertlemesine uramaz. Suat da Ankaraya gidecekmi. Saat de takmalsn ki aksesuarlarn tam olsun.

B. Hl Eki Olan -de

Szce; bulunma, kalma anlam katar. Cmlede yer, zaman bildirecek e-kilde de kullanlr. Cmleden karldnda cmlenin anlam bozulur. Byk nl uyumuna ve sert sessizlerin benzemesi kuralna gre -de, -da, -te, -ta olur.

Hl eki olan -de bitiik yazlr.

Kitapta resim yok. Bence sende para oktur. Her yerde bana seni soruyorlar.

cmlelerindeki -deleri karrsak cmlelerin anlamsz hle

geldii grlr.

Cmledeki deyi kardmzda anlam bozuluyorsa -de hl

ekidir ve szckle bitiik yazlr. Ama anlam bozulmuyor sade-

ce daralyorsa de balatr ve szckten ayr yazlr.

Trkede tr ki vardr:

A. Sfat Yapan -ki

Sfat yapan -ki bitiik yazlr. Eklendii szce ait olan anlam katarak szcn sfat olmasn salar. Cmleden karlamaz, karlrsa anlam bozu-lur. Genellikle -de ekiyle kullanlr. -deki biiminde kalplamtr.

Masadaki kitaplar kimin acaba? Kapann nndeki arabay almlar. Sabahki kazada len ya da yaralanan yok.

cmlelerinde -ki eki eklendii szc sfatlatrmtr.

B. lgi Zamiri Olan -ki

lgi zamiri olan -ki bitiik yazlr. Daima bir adn yerine geer ve cmleden karlrsa cmle-nin anlam bozulur. Her zaman tamlayan ekiyle kullanlr. -in, -im eklerinden sonra gelir.

Benim defterim gzel ama seninki daha gzel. (senin defterin)

O aacn erikleri eki, bununkilerse ok tatl. (bunun erikleri)

cmlelerinde -ki adn yerine gemitir.

III. Kinin Yazl

C. Bala Olan ki

Birbiriyle ilgili cmleleri ve cmle deerindeki szleri ba-layan ki ayr yazlr. Cmlede aklama anlam verir. Cmleden karldnda cmlenin anlam ounlukla bo-

zulmaz. ekimli illerden, yklemlerden sonra gelen ki-

ler daima balatr.

Anlyorum ki artk yoruldun. Sen ki onu bu kadar iyi tanyorsun.

Cmlede, kiden sonra szce -ler oul ekini ekledii-mizde szck anlamszlayorsa ki balatr ve szckten ayr yazlr. Eer anlamszlamyorsa ektir ve szce bitiik yazlr.

ki balac, oysaki, hlbuki, belki, mademki, sanki, me-erki, nk, illaki szcklerinde kalplam olarak bitiik yazlr.

IV. Bitiik Yazlan Birleik Szckler

Tr, anlam ve ekil deiikliine urayan birleik szckler bi-tiik yazlr.

bierdver, buzdolab, kadnbudu Yer adlar bitiik yazlr.

Gaziantepten ktk. lk nce Eskiehire oradan da anak-kaleye geeceiz.

Belirsizlik anlam tayan birleik szckler bitiik yazlr. Hibir i zor deildir. Birka kiinin sz birounu zd. Birdenbire ortaya kverdi. Birtakm insanlar bu olaylardan etkilenmedi.

Trkedeki btn eyler ayr yazlr.

her ey, bir ey...

Yardmc ille kurulan birleik illerde ses dmesi ya da tre-mesi oluyorsa szckler bitiik, olmuyorsa ayr yazlr.

yardm etti, nazar etti, yolcu etti, sa ol, arz ederim, affetti, hissetti, zannetti, sabretti, kayboldu...

Kurall birleik iller (yeterlik, srerlik, tezlik, yaklama illeri) daima bitiik yazlr.

yapabilir, bakverdi, bakakald, leyazd

5TRKE

V. Saylarn Yazl

Saylar yazyla yazlabilir. Bu durumda say bildiren her szck ayr yazlr. Snfmzda yirmi iki kii var.

Banka ilemlerinde, ek ve senet gibi belgelerde szcklerin hepsi bitiik yazlr.

# Otuzmilyonbeyzelli # Rakamla yazlm bir sayya gelen ekler, kesme iaretiyle ayrlr.

Mesai, 17.30da bitiyor bu sralar. TBMM, 23 Nisan 1920de ald. Ayn 13nde onun doum gn partisi var.

Rakamlardan sonra gelen ekler, rakamn okunuuna uygun olarak yazlr. 6nc alt - nc 3nc, - nc 7nci yedi - nci KPSSde 2inci olduuna ok sevindi. cmlesindeki alt izili sz yanl yazlmtr. nk rakamlardan sonra gelen ekler, rakamn yazya evril-mi biimine uygun olarak yazlr. Alt izili sz 2nci eklinde olmalyd.

VI. kilemelerin Yazl

kilemeler ayr yazlr. Prl prl gzel gnler geride kald. Adam karsndakini batan ayaa szd. Dne konu komu davet edildi. Scak scak ekmeklerdi.

Pekitirilmi szckler bitiik yazlr, bunlar ou za-man ikilemelerle kartrlr.

Srlsklam oldu dnk yamurda. Smscak sobann yannda uyuyakalm.

kilemeyi oluturan szcklerin arasna hibir nokta-lama iareti getirilmez.

Olanlar bana tek, tek anlatt. Onunla grmeyeli aa - yukar on yl oldu.

cmlelerinin birincisinde virgl, ikincisinde ksa izgi

yazm yanlna neden olmutur.

NOKTALAMA ARETLER

I. Virgl ( , )

Metin ierisindeki balatan nce ve sonra virgl konmaz. zerimizde hep bir phe var (,) ve bu yerinde bir phe (yanl).

Metin iinde art arda gelen zarf - il eki alm szcklerden sonra virgl kullanlr.

Toplantda bir karara varp (,) bunlarn uygulanmasn sy-leyerek toplanty bitirdi.

art ekinden sonra virgl konmaz. Izdrabn stne basarsan (,) yukar trmanp gcne ulam olursun (yanl).

Metin iinde zarf - il eki alm szcklerden sonra virgl konmaz.

Meydanla varmadan (,) bir iki defa smail kendisini grd m diye kahveye bakt (yanl).

sim ve sfat tamlamalarnda tamlayanla tamlanan arasna virgl konmaz.

Dmanlarn (,) eletirileri gururumuz, nefreti onurumuz olsun (yanl).

Tekrarl balalardan nce ve sonra virgl kullanlmaz. Ne yemek yedi ne su iti. Adam hem sulu hem gl.

Pekitirme ve balama grevinde kullanlan de balacndan sonra virgl kullanlmaz.

Bu konuda Funda da bizim gibi dnyor. Metin iinde zaman ya da koul anlamn veren miden sonra virgl kullanlmaz.

Dzenli alt m her istediini gerekletirir.

II. Nokta (...)

nokta sorularnda devrik cmlelere dikkat edilme-lidir. Bu cmlelerin yklemleri olduu iin sonunda nokta kullanlmaz.

Yal kadn bkmt hayatn zorluundan, insanlarn vefaszlndan.

Ek eylemin geni zaman eki -dir, cmlede her zaman kullanlmayabilir. Bu durumlarda cmlenin sonunda -dir ekini kullanabiliyorsak bu cmlelerin sonunda nokta kullanlmaz.

Ekolojik dengenin bozulmasnn tek nedeni kresel snma(dr).

III. Kesme areti ( )

Belirli bir tarih bildiren ay ve gn adlarna getirilen ekim ekleri kesme iaretiyle ayrlr.

Bu sene 20 Temmuzda snav var. 24 Aralk 1977 Pazartesinin dnya iin nemi byktr.

Tarih olay, a ve dnem adlar byk har e balar ve bun-lara getirilen ekim ekleri kesme iaretiyle ayrlr.

lk an, Orta ada, Tanzimat Dneminde, Lale Dev-rine, Servetifnun Dneminden...

Avrupa Birlii szne ek getirildiinde kesme iareti kulla-nlr.

Avrupa Birliine ye lkeler...

Kurum, kurulu, yeri isimlerine getirilen ekim ekleri kesme iaretiyle ayrlmaz.

Trk Dil Kurumuna, ankaya Lisesinde, en Bakka-liyeye...

zel adlara getirilen yapm ekleri, oul ekleri ve bunlar-dan sonra gelen ekim ekleri kesme iaretiyle ayrlmaz.

Trkenin, Trkle, Yunus Emrelerin, Mslmanl-n, Orduludan...

Sonunda 3. tekil iyelik eki olan zel ada bu ek dnda baka bir iyelik eki getirildiinde kesme iareti kullanl-maz.

Mu Ovamzn gzellii, Ankara Kalemizin manzara-s...

6TRKE

III. Cmle TrleriA. Yklemine Gre (Yklemin Trne Gre)

Eylem (Fiil) Cmlesi

Yklemi ekimli il olan cmlelerdir. Olaylarn bu ekilde olduunu farz et. Bunlar dnmeliydin. Otobs duranda bekliyor.

sim (Ad) Cmlesi

Yklemi ek eylemle ekimlenmi adlardan oluan cmlelerdir.

Her yer tertemizdi. Bu kitapta her konu varm. Bizi buraya getiren, odur.

B. Yklemin Yerine Gre (ge Diziliine Gre)

Kurall (Dz) Cmle

Yklemi sonda olan cmlelerdir. devlerini zamannda bitir. Nazm Hikmet, en sevilen yazardr. Bugnlerde hava ok soumutu.

Devrik Cmle

Yklemi sonda olmayan cmlelerdir. Bkmt, hayatn zorluundan. nsanlar anlard her zaman. Yalanyordu her geen gn.

C. Yaplarna Gre Cmleler

Basit Cmle

Tek yklemi olan; eylemsi, ki balac, art eki (-sa, -se) ya da do-rudan anlatm cmlesi iermeyen cm-lelerdir.

Bahede oyunlar oynardk.Birleik Cmle

Bir yklem ve en az bir yan yargdan olu-ur. Yan yargnn neyle oluturulduuna gre adlar alr.

Sral Cmle

En az iki yklemi olan cmlelerdir. Hzl admlarla eve geldi, odasna gitti.

Bal Cmle

Balalarla balanan cmlelerdir. Size kadar geldik ancak sizi evde bu-lamadk.

1. Szcn Gereksiz Kullanl-mas

Cmlede gereksiz szck kul-lanlmas, anlatm bozuk-luuna yol aar. Bir szck, cmleden karldnda an-lam bozulmuyor ya da daral-myorsa o szck o cmlede gereksizdir.

lgililer bu konuda henz daha bir aklama yap-mad.

Bu cmlede gereksiz szck kullanmndan kaynaklanan anlatm bozukluu vardr. he-nz ve daha szckleri ayn anlam tamaktadr.

2. ge Eksiklikleri ve Yanllk-lar

a. zne ile lgili Yanllklar

zne eksiklii sral - bal cmlelerde grlr. ki ayr yklemin ayr znesi bu-lunmas gerekirken ortak olmayan znenin ortakm gibi kullanlmas, bir zne ile yetinilmesi anlatm bozuklu-una yol aar.

b. Nesne Eksiklii

Cmlede nesnenin kullanl-mamasndan kaynaklanan anlatm bozukluudur. Sral cmlelerde ve birleik cmle-lerde grlr.

c. Dolayl Tmle Eksiklii

Birleik sral veya ba-l cmlelerde grlr. Bu cmle dolayl tmle alabilen veya alamayan eylem ya da eylemsilerin uygun olmayan birlikteliinden doar.

d. Yklem Eksiklii ve Yklemler Arasnda Uyumsuzluk

Sral ya da birleik cmleler-de birden ok yarg iin ortak kullanlan yklemler aadaki durumlarda anlatm bozuklu-una yol aar.

Ayr yklem gerektiren z-neler, ayn ykleme bala-namaz.

ANLATIM BOZUKLUKLARI

DL BLGS

I. SIfatlarNiteleme Sfatlar

simleri renk, durum ve biim ynnden tamamlayc sfatlardr.

sme sorulan Nasl? sorusuna cevap verir. Bir ismin, onu dier varlklardan ayran zelliklerini ifade eder.

Karmza temiz sokaklar, gzel insanlar kmt.Adlam Sfat

Niteleme sfatlarnn nndeki ismin dmesiyle sfatn adlamasdr.

yiler, her zaman ktlere kar kazanr.

II. Zar ar

Durum Zarf

Eyleme, eylemsiye, sfata sorulan Nasl? so-rusuna cevap verir.

Olanlar kabaca anlatt.Zaman Zarf

Eyleme, eylemsiye ya da yklem durumundaki bir szce sorulan Ne zaman? sorusuna cevap ve-rir.

lkbaharda, her yer iek aar.

BU KONUYA

DKKAT!

7TRKE

SZEL MANTIKSzel Mantk, szel kavramlarla akl yrtme becerisini lmeyi amalayan bir blmdr.

Genel olarak

szck kmeleri arasndaki ilikileri, szel problemleri, metin kavrama becerisini, analiz etmeyi ve deerlendirmeyi amalamaktadr.

Verilen bilgileri ekil zerine yerletirdiimizde, geitlerin ynlerinin yukardaki gibi olduu grlr.

ekle gre seenekleri tek tek incelediimizde;

Dden Bye gitmek iin D, E, B yolu da kullanlabileceinden A seenei, gei ynlerine bakldnda Bden

Cye gitmenin mmkn olmad grldnden C seenei, Dden Eye direkt gei olduundan D seene-

i, Eden Bye gitmek iin 2 farkl alternatif olduundan (bunlar E, B ya da E, A, B) E seenei yanltr.

Cden Bye gitmek iin ya C, A, B yolu ya da C, A, D, E, B yolu kullanlabileceinden 2 farkl alternatif

vardr.

Bu bilgilerden de anlalaca zere B seeneindeki ifade, kesinlikle dorudur.

Sorularn zm yntemleri arasnda en baarl ve

uygulanmas kolay olan yntem; BLGLERN BELRL

SEMBOLLER VEYA TABLOLAR YARDIMIYLA EMAT-

ZE EDLMESDR. Aksi takdirde ilikileri bulmaya al-

rken hafzada bilgi tutmaya almak, sorularn bazen

zlememesine, bazen de zmlerin ok zaman al-

masna neden olmaktadr.

Szel Mantk sorular zlrken sorulan ili-kiyi ncelikli olarak kavramak gerekir. Buna gre belirlenen anahtar szcklerin yard-myla balantlar kurularak sonuca gidilir.

Soru trlerinde szel olarak verilen ifadelerin tam anlalarak deerlendirilebilmesi iin iki nemli kavrama dikkat edilmelidir.

KAVRAMLAR

1. NERME

2. IKARIM

Tmdengelim (Genelden zele)

(zelden genele)

(Bire bir karm)

(nermeler ilesonulandrma)

(Kesin yarg)

Tmevarm

Andrma

Yukarda belirtilen tabloda da grld gibi nerme, yarg bildirirken karm, nermelere dayanarak sonuca ulalmas anlamna gelir.

karm yaplrken

tmdengelim

tmevarm

andrma

gibi 3 farkl akl yrtme yntemi incelenir ve uygulanr.

Soru tipleri belirli atlar altnda toplanr ve bunlara uygun yntemler kullanlarak en ksa yoldan sonuca gidilir.

A

D C

BE

zm:

A, B, C, D, E birer kale olmak zere bu kaleler arasndaki geitler iin aadakiler bilinmektedir:

A ile D kaleleri arasnda ift ynl geit vardr.

Adan Bye doruEden Aya doru

Eden Bye doru

Dden Cye doru

Cden Aya doru

Dden Eye doru

tek ynl geit vardr.

Kaleler aras geitler sadece bir kez kullanlabilir.

Kalelerin konumu yandaki ekilde belir-tilmitir.

Bu bilgilere gre aadakilerden hangisi kesinlikle dorudur?

A) D kalesinden Bye gitmek iin Adan gemek zorunludur.

B) C kalesinden Bye gitmek iin 2 alternatif vardr.

C) B kalesinden C kalesine gitmek mmkndr.

D) D kalesinden Eye gitmek iin Adan gemek zorunludur.

E) E kalesinden Bye gitmek iin 3 alternatif vardr.

A

D C

B

E

8MATEMATK

RASYONEL SAYILAR

RNEK:

1 72 1 9

2 1 167

: :- - -d d dn n n ileminin sonucu katr?

ZM:

1 72 1 9

2 1 167

75

97

169

165

: : : :- - - = =d d dn n n dr.

Ondalkl saylarla ilgili her yl olduu gibi bu yl da soru gelecektir.

, ,a b ab ab ab10 0 100= =

ASAL ARPANLARA AYIRMA

RNEK:

x pozitif tam say olmak zere

( , )( , )

ekok xebob x

440 1=

olduuna gre x in alabilecei ka farkl tam say deeri

vardr?

ZM:

( , ) ( , )ebob x ekok x04 4= ise x 40 n bleni, 4 n kat ol-maldr.

O hlde x; 4, 8, 20, 40 deerleri alr. Yani 4 farkl deer

alr.

Zaman problemleri okek ile zlr.

ebob, ekok sorularndan saylar ebob unun kat, ekokunun blenidir.

Aralarnda asal olan iki saynn obeb i 1 dir,

okek i iki saynn arpmdr. Ardk saylar aralarnda asldr.

BURADAN HER SENE SORU

IKIYOR

SL SAYILAR

RNEK:

151

59a a 1

=+d dn n

olduuna gre 27a ifadesinin eiti nedir?

ZM:

.d r3 51

5 53 3 5 3 9 9

5 3 27a a aa

a a a1

2 23 3

& &: :

::= = = =

KKL SAYILAR

RNEK:

a b56 = olduuna gre b65 aadakilerden hangisine eittir?

ZM:

a ab b56 5 6&= =

.

a b

a b d r

55 65

65

=

=

Kkl saylar sl saylara evirmek soru zdrr.

amn nma=

TABAN ARTMET

RNEK:

2712 says 9 tabannda yazldnda ka basamakl bir say elde edilir?

ZM:

( ) ( )27 3 3 3 912 3 12 36 2 18 18= = = = 18 1 19+ = basamakl bir say elde edilir.

Bu yla kadar taban aritmetiinden hi soru sorulmad.

Bu yl sorulmasn bekliyoruz.

9MATEMATK

BAST ETSZLK VE MUTLAK DEER

RNEK:

x, y ve z gerel saylar iin

x y

z y

x z 0

0

10

MATEMATK

PROBLEMLER

RNEK:

Ali, Burcu ve Cann toplam 144 si vardr.

Ali parasnn yarsn Cana Can parasnn te birini Burcuya Burcu parasnn drtte birini Aliye

ayn anda verdiinde nn de balangtaki paras dei-

mediine gre Cann cebinde ka si vardr?

ZM:

Ali Burcu Can

lk durum 2x 4y 3z

x y +x

+ +y + +z + z

Son durum x + y z + 3y 2z + x

2x 4y 3z> > >x = y y = z z = x

x y z2 4 3 144+ + = ise z z z

z

z

2 4 3 144

9 144

16

+ + =

=

=

Cann 16 3 = 48 si vardr.

PERMTASYON KOMBNASYON OLASILIK

RNEK:

Arlklar farkl be kii bir izgi boyunca rastgele sraya giriyor.

Buna gre en ha f ve en ar kiinin ularda olma olasl ka-

tr?

ZM:

Kiiler A, B, C, D ve E olsun. En ha f A, en ar E

olsun.

A B C D E3!3!

A ve E kendi aralarnda 2!, B, C, D kendi arasnda 3!

ekilde yer deitirir.

stenen durum 2! 3! = 12

Tm durum: 5 kii 5! = 120 ekilde yer deitirir.

Olaslk : .dur12012

101

=

RNEK:

Bir torbada eit sayda mavi, krmz ve yeil renkte bilye var-

dr.

Bu torbadan geri konulmamak zere art arda ekilen bilye-

nin nnde mavi olma olasl 841

olduuna gre torbada

ka bilye vardr?

ZM:

x tane mavi

x tane krmz

x tane yeil olsun.

Olaslk

!( ) ( )

!( ) ( )

.

Olas l k x

x

x x x

x x x

x t r

333

33 3 1 3 2

31 2

841

3

&

&

: :

: :

=- -

- -

=

=

aakk

Torbada 3x = 3 3 = 9 bilye vardr.

Yan yana olmasn istediimiz kiiler bir kii gibi dn-lp kendi ilerindeki sralamas ile arplr.

(Tm durum) (stenmeyen durum) = (stenilen durum)

KMELER

RNEK:

, , ,

, , , , , , , .

A

B k meleri veriliyor

1 2 3 4

1 2 3 4 5 6 7 8

=

=

##

--

A B K A B+ ,3 3 koulunu salayan ka tane K kmesi vardr?

ZM:

, , ,

, , , , , , ,

, , , , ...................

.

A B

A B

K

dir

1 2 3 4

1 2 3 4 5 6 7 8

1 2 3 4

+

,

=

=

=

##

#

--

-

1 2 3444 444

, , ,5 6 7 8# - in alt kmeleridir. K kmesi de bu alt kmelere gre belirir.

Dolaysyla 24 = 16 dr.

n elemanl bir knenin 2n tane alt kmesi vardr.

11

MATEMATK

LEM MODLER ARTMETK

RNEK:

Reel saylarda tanml 3 ilemi a b ba

ab

3 = + eklinde tanm-

lanyor.

a b 23 = olduuna gre a b2 3 ileminin sonucu nedir?

ZM:

a b 23 = ise ba

ab 2+ = dir.

( )

.

.

a b ab

a ab b

a b

a b dir

Yani ba dir

2

2 0

0

1

2 2

2 2

2

+ =

- + =

- =

=

=

.a b ba

ab dir2 2 2 2 1 2

1 1 25

&3 : := + + =

lem sorusu 2013te olduu gibi

2014te de sorulacaktr.

FONKSYON

RNEK:

f fonksiyonu iin

( ) ( )f x f x2 1 4:= - +f(0) = 4 olduuna gre f(3) katr?

(fog)(x) = f(g(x))

(gof)(x) = g(f(x))

ZM:

x = 1 iin f(1) = 2 f(0) + 4 = 2 4 + 4 = 12 dir.

x = 2 iin f(2) = 2 f(1) + 4 = 2 12 + 4 = 28 dir.

x = 3 iin f(3) = 2 f(2) + 4 = 2 28 + 4 = 60 dr.

GENLERRNEK:

B

A

C6

10

30D

ABC ve ABD gen

B, D, C dorusal

( )m ABD 30=%

|AB| = 10 cm

|DC| = 6 cm

Verilenlere gre ADC geninin alan ka br2 dir?

A) 12 B) 15 C) 18 D) 24 E) 30

ZM:

B

A

C6

10 5

H30

D

Adan [BC] ye dik inelim.

ABH geninde 30 60 90 geninden |AB| = 10 cm ise

|AH| = 5 cm

O hlde

( )

.

Alan ADCDC AH

cm dir

2

26 5 15 2

:

:

=

= =

A B C D E

zel gen kurallarnn uy-

guland bir geometri sorusu

mutlaka gelecektir.

12

MATEMATK

ANALTK GEOMETRRNEK:

x

y

0

60

30

8

4

A

B

,A 2 3 2-_ iBklm bir tel bir noktas orijinde olacak ekilde koor-dinat dzlemine yerletirilmitir.

|OA| = 4 br

|OB| = 8 br

olduuna gre tel orjin noktas etrafnda serbest-e saat ynnn tersine dndrlp telin A noktas

,A 2 3 2-l_ i noktasnn stne geldiinde B noktas-nn bulunduu nokta aadakilerden hangisidir?

A) ,2 2 3-_ i B) ,8 8 3_ i C) ,4 4 3-_ i D) ,4 4 3-_ i E) ,2 2 3-_ i

ZM:

x

y

0

60

Tel saat ynnn tersine90 dnmektedir.

603030

302

8 8

4

4

4

A

B

,A 2 3 2 -_ i

34

( , )B 4 4 3-l

A B C D E

Analitik geometrinin iinde zel

genleri kullandran sorulara

dikkat edilmelidir.

Dndrme ya da teleme sorula-

rnn sorulma ihtimali yksektir.

RNEK:

AD

B

2

C 4

8

AD

BA

CB

cm

cm

cm

8

2

4

=

=

=

ekildeki ABCD dik yamuu [AB] kenar etrafnda 360 dndrlrse elde edilen cismin hacmi ka cm3 tr?

ZM:

A

K

D

B

2

2

C 4

8

.Benzerlikten KBKB

KB cmdir2 84 2&

+= =

Yamuk [AB] kenar etrafnda dndrldnde kesik koni oluur. Kesik koninin hacmi byk koninin hacminden k-k koninin hacmi karlarak bulunur.

( ) .

Kesik koninin hacmi

dir

31 8 4 3

1 4 2

31 256 32 3

224

2 2: : : : : :

:

r r

rr

= -

= - =

SYMnin 2014te yapt snavlarda dndrme sorularna yer

verildiine dikkat edilmelidir.

KATI CSMLER

13

MATEMATK

PROBLEMLERRNEK:

Tubann iki tane ayn elbiseye ihtiyac vardr. stedii iki elbise de A ve B maazalarnda satlmaktadr.

A maazasndaki bir elbisenin yat B maazasndaki bir elbisenin yatndan 50 daha pahaldr.

A maazas iki elbise alndnda ikinci elbiseye %40 indirim yapmaktadr.

B maazas iki elbise alndnda her bir elbiseye %10 indirim yapmaktadr.

Tuba iki elbiseyi A maazasndan ya da B maazasndan alrsa

her iki durumda da ayn paray deyeceine gre A maaza-

snda bir elbisenin sat yat ka dir?

A) 300 B) 350 C) 400

D) 450 E) 500

ZM:

A maazas B maazas

Elbise 1: 100x + 50 100x

Elbise 2: 100x + 50 100x olsun

A maazasndan iki elbise alndnda A maazasna denen para

( ) ( )x x100 50 100 50 10060

:+ + +

(kinci rn %40 indirimli, %60 denir.)

B maazasndan iki elbise alndnda B maazasna denen para

x x100 10090 100 100

90: :+

(ki rnde de %10 indirim olduundan %90 denir.)

Her iki maazaya da denen para ayn olduundan

( ) ( ) ( )

( )

x x

x x

100 50 100 50 10060 1

100 10090 100 100

90 2

:

: :

ggg

gggggg

+ + +

+

(1) ve (2) denklemleri birbirine eitlenirse

( )

( )

x x x

x x

x x

x

x

100 50 100160 90 90

100 50 100160

180

1600 800 1800

800 200

4

:

:

+ = +

+ =

+ =

=

=

A maazasndaki elbise fiyat

100x + 50 = 100:4 + 50 = 450

A B C D E

MANTIK

A

B

|AB| = |AC|

Balang 1. Adm

CD CBD

A A

2. Adm 3. Adm

A

B C

D

A

L MD

K

Yukarda keleri A, B ve C olan ikizkenar gen biimindeki bir kt parasndan keleri K, L ve M olan baka bir gen elde ediliyor.

Birinci admda kt paras [AD] boyunca kesiliyor.

kinci admda ise oluan genler [DB] ve [DC] akacak biimde dndrlyor ve bylelikle nc admda KLM geni biiminde bir kt paras elde ediliyor.

1.

10

A

13 13

B C

Balang admnda verilen

ABC geninde

|AB| = |AC| = 13 cm ve

|BC| = 10 cm olursa

nc admda oluan KLM geninde |LM| ka cm olur?

A) 26 B) 24 C) 18

D) 16 E) 12

A B C D E

Kesme katlama sorular snavda sorulmasn beklediimiz soru tarzlarndan biridir.

Kesme sorularnda simetri mantna dikkat edilmelidir.

2. L M30

17 17

Knc ve son adm olan KLM geninde

|KL| = |KM| = 17 cm

|LM| = 30 cm dir.

Buna gre balangtaki ABC geninde |BC| ka cm dir?

A) 6 B) 8 C) 12 D) 16 E) 18

A B C D E

14

MATEMATK

MANTIK1. 3. sorular aadaki bilgilere gre cevaplaynz.

evresinin uzunluu 96 m olan dairesel bir pistin balan-g noktasnda bulunan yarmaclarn hzlar,

V1V2V3V4

Balangnoktas

V1 = 4 m/dk

V2 = 8 m/dk

V3 = 12 m/dk

V4 = 16 m/dk dr.

Yarmaclar pist etrafnda saat ynn-de sabit hzlarla srekli hareket etmek-tedirler.

1. Balang noktasndan ayn anda hareket eden yarma-clarn hareketlerinden en az ka dakika sonra bulun-

duklar konumlar birletirildiinde oluan ekil kare olur?

A) 4 B) 6 C) 8

D) 10 E) 12

A B C D E

2. Balang noktasndan ayn anda hareket eden yarma-clarn 42 dakika sonra bulunduklar konum aadaki-

lerden hangisidir?

A)Balangnoktas

V3 V2

V4

V1

B)Balangnoktas

V2 V3

V1

V4

C)Balangnoktas

V1

V4

V2

V3

D)Balangnoktas

V2V3

V1V4

E)Balangnoktas

V2 V3

V1

V4 A B C D E

Ayn anda ayn ynde hareket eden iki aracn hzlarnn fark alnr, zt ynde hareket eden iki aracn ise hzlarnn toplam

alnr.

BU BLGSORU

ZDRR.

MANTIK

1. 3. sorular aadaki bilgilere gre cevaplaynz.

30 tane kutu 1 den 30 a kadar numaralandrlyor. nce numaras 2 nin kat olan btn kutulara ikier tane, daha sonra numaras 3 n kat olan btn kutulara er tane ve en sonunda numaras 5 in kat olan btn kutulara beer tane bilye konuluyor.

rnein; 10 numaral kutuya 2 + 5 = 7 tane bilye, 18 numaral kutuya 2 + 3 = 5 tane bilye konulmutur.

1. Bu ilemin sonunda en ok bilye bulunan kutunun nu-maras katr?

A) 10 B) 15 C) 20 D) 24 E) 30

ZM:

Kutu numaras; sadece 2, 3 ve 5 in kat olan kutulara bilye konulduundan, en ok 2 : 3 : 5 = 30 numaral kutuya 10 tane bilye konulmutur.

A B C D E

2. Ka kutuya bilye konulmamtr?A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9

ZM:

Kutu numaras 2, 3 ve 5 e blnemeyen kutulara bilye ko-nulmamtr.

1, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29 numaral

8 tane kutuya hi bilye konulmamtr.A B C D E

3. Ka tane kutuda 5 tane bilye vardr?A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9

ZM:

inde 5 tane bilye bulunan kutu numaralar

2 + 3 = 5 den dolay

Kutu numaras sadece 2 ve 3 e blnp 5 e blnemeyen ve sadece 5 e blnp 2 ve 3 e blnemeyen kutulara be bilye konulmutur.

6, 12, 18, 24, 5, 25 6 tane kutuda be bilye vardr.A B C D E

Mantk sorularnn ierisinde saylarn b-lnebilmesi ile ilgili sorularn yer alacan syleyebiliriz.

zellikle asal saylara dikkat edilmelidir.

15

MATEMATK

MANTIK

1. 3. sorular aadaki bilgilere gre cevaplaynz.

Aada, kare eklinde kartlar ve zerinde saylar vardr.

zerinde saylar yazan kartlarn arka yznde, nndeki sa-

ynn kat vardr.

11. kart 2. kart 3. kart 4. kart

5. kart 6. kart 7. kart 8. kart

9. kart 10. kart 11. kart 12. kart

13. kart 14. kart 15. kart 16. kart

2 3 4

5 6 7 8

9 10 11 12

13 14 15 16

1. Hangi kart evrilirse kartlarn zerindeki saylarn top-lam 156 olur?

A) 5 B) 6 C) 7

D) 9 E) 10

A B C D E

2. zerinde ift say yazan kartlar ters evrildiinde 16 karttan elde edilen toplam T1, zerinde tek say yazan

kartlar ters evrildiinde 16 karttan elde edilen toplam

T2 olduuna gre T1 T2 fark katr?

A) 4 B) 8 C) 12

D) 14 E) 16

A B C D E

3. 10. kart ters evrildiinde elde edilen art miktar han-gi kartlar evrildiinde elde edilen art miktar ile ayn

olamaz?

A) 2, 3, 5 B) 3, 7 C) 4, 7

D) 1, 4, 5 E) 1, 3, 6

A B C D E

Ardk saylarn toplamn veren forml, saysal mantk sorularnda ska rastlayacamz bir kuraldr.

KURAL: ... n n n1 2 3 21

:+ + + + =+

BU BLGSORU

ZDRR.

MANTIKekil yorumlama sorular, SYMnin son yllarda yapt snavlarda ska sorduu soru tarzdr.

2014 KPSSde sorulma ihtimali yksek olan soru tarzlarnn ierisinde yer aldn syleyebiliriz.

SORU:

Siyah ve beyaz altgenler kullanlarak ekildeki gibi bir ssleme yaplmtr.

Bu sslemede 30 siyah altgen olduuna gre ka beyaz altgen vardr?

A) 47 B) 48 C) 49

D) 50 E) 51

ZM:

Verilen sslemeyi

eklinde dnebiliriz. O hlde her 2 tane sembol iin 3

tane sembol kullanlmtr. Yani 30 tane siyah altgen iin

45 tane beyaz altgen kullanlr. 2 tane de son ksmdaki be-yaz altgen var.

O hlde toplam 45 + 2 = 47 tane beyaz altgen kullanlmtr.

A B C D E

SORU:

Yukardaki drt adet zarn grnmeyen yzeylerindeki saylarn toplam katr?

A) 60 B) 50 C) 40

D) 30 E) 20

ZM:

Bir zarda yzeylerin toplam

1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 = 21 dir.

4 zar olduundan 4.21 = 84 olur.

Grnen ksmlarn toplam

1 + 3 + 4 + 6 + 1 + 2 + 2 + 4 + 1 = 24

Grnmeyen yzeylerin toplam

84 24 = 60 bulunur.

A B C D E

16

TARH

1. lk Trk devletlerinde hkmdarlk yetkisinin ilahi kaynakl oldu-

una ve Tanr tarafndan verildiinde inanlmas anlayna Kut

ad verilir.

2. Dzenli bir veraset anlay yoktur. lke hanedann ortak maldr. anlay benimsen-mitir. Bu durum taht kavgalarna neden olmutur.

3. Hatun, hkmdar elerine verilen unvandr. Hatunlarn kurultaya katlma, eli kabul etme gibi siyasi yetkileri vardr. Ayrca hkmdarn bulunmad kurultaylara bakanlk da edebilir.

Tigin, hkmdarn erkek ocuklarna verilen unvandr.

4. Trk devletlerinin birounda kili Sistem ad verilen dou - bat eklinde lkenin iki koldan ynetilmesi uygulamas grlmektedir. Dou, hkmdar tarafndan ynetilirken bat, hanedan yelerinden yabgu unvan kullanan ve i ilerinde bamsz hareket eden bir ynetici tarafndan idare edilmitir.

5. Trk devletlerinde i ilerinde bamsz hareket eden boy rgtlenmesi grlmtr. En kk siyasi birim olan boylar yneten boy beyleri i ilerinde bamsz hareket etme hak-kna sahip olmulardr. Bu durum da federatif yapnn varlna kant olarak gsterilebilir.

SLAMYET NCES TRK TARH

Snavlarda genellikle Asya

Hun Devleti, Gktrkler

ve Uygurlarla ilgili sorular

gelmitir. Bu yl dier Trk

topluluklarna ynelik bir

soru sorulabilir. zellikle

Avarlara dikkat edelim.

Danimentliler

Merkezi Sivastr

Hallarla, Ermeni-lerle, Bizans mpara-torluu ile mcadele etmitir.

Yabasan Medresesi, dnemin en nemli eseridir.

Saltuklular Erzurum ve evresin-de kurulmutur.

Hallarla ve Gr-clerle mcadele etmitir.

Kale Camisi, Tepsi Minare, Ulu Cami, Kmbetler, Mama Hatun Trbesi nemli eserlerindendir.

Artuklular Mardin ve evresinde kurulmutur.

Dnemin en tannm bilim insan El-Ce-zerdir.

Malabadi Kprs, Hatuniye Medresesi, Hasankeyf kalntlar nemli eserlerindendir.

Mengcekliler

Merkezi Erzincandr.

Grclerle ve Rumlarla mcadele etmitir.

Divrii Ulu Cami en nemli eseridir.

aka Beylii

zmir ve evresinde kurulmutur.

Bizans mparatorluu ile mcadele etmitir.

Beyliin kurucusu aka Bey, lk Trk donanmasn kuran ve ilk deniz komutan olan Trk beyidir.

TRK SLAM TARH

Anadoluda Kurulan I. Dnem Trk Beylikleri

BU KONUYA

DKKAT!

bn-i Fadlan, bn-i Batuta

gibi seyyahlarn faaliyetlerine

gz atalm.

Trk slam tarih ve medeniyetinin nemli bir hayr messesesi olan va-

k ar, VIII. yzyln ortalarndan XIX. yzyln sonlarna kadar btn Trk

slam devletlerinin sosyal, ekonomik ve kltrel hayatnda etkili olmutur.

Bu sistem bir kiinin elde ettii mlklerini insanlarn ihtiyacn gidermek

zere hayr amal tashih etmesi usulne dayanr. Trk slam devletlerinde

bulunan mescit, cami, medrese, imarethane, ktphane, hastane, hamam,

kervansaray, eme vb. yaplar vakf gelirleriyle ina edilmitir.

Osmanl Toplumunun Yaps

Ynetilenler (Reaya, Tebaa)

Vergi vermekle ykml geni halk kitlesidir.

ifti, kyl, esnaf, aznlklar, tccarlar bu

snfa mensup kiilerdir.

Ynetenler (Beraya)

lmiye (Ehl-i er)

Din, eitim ve hukuk alannda grev yapan kiilerdir.

Divanhmayun yelerinden eyhlislam ve kazasker bu snfta yer alr.

Kadlar, mderrisler, mual-limler, hocalar, mezzinler bu snfa mensupturlar.

Medrese kl kiilerdir.

Kalemiye (Ehl-i Kalem)

Maliye ve yaz ileri ile ilgili brokrasi snfdr.

Divanhmayun yelerinden defterdar, nianc, reislkt-tap bu snfta yer alr.

Divan ktipleri bu snfa men-sup olan grevlilerdendir.

Genellikle Enderun Mektebi kl kiilerdir.

Sey ye (Ehl-i Kl)

Ynetim, idare ve asker alanda grev yapan kiilerdir.

Sadrazam, vezirler, kaptanderya, yenieri aas bu snfta yer alr.

Beylerbeyi, sancak beyi, subalar bu snfa mensupturlar.

Genellikle Enderun Mektebi kl kiilerdir.

OSMANLI KLTR MEDENYET

17

TARH

Mhimme Defterleri: Divanda alnan kararlarn yazld def-terlerdir.

Tahrir Defterleri: Fethedilen arazilerin kaytlarnn tutulduu defterlerdir.

OSMANLI EKONOMS

1. Merkez Maliyesi

Gelir ve gider hesaplarnn tutulduu tekilat-tr.

Banda defterdar bulunur.

Osmanl Maliyesinin en nemli gelir kayna reayadan alnan vergilerdir.

eri Vergiler r Vergiler

r Cizye Hara

Avarz Anam spen

ift Resmi

Derbent Resmi Bac

Bennak Mcerret

Gmrk Resmi Arusane

Bir ksm asker ve memurlara geim, hizmet veya masra arna karlk be-lirli blgelerin vergi kaynaklarnn tahsis edilmesi usuldr.

Tmar topraklar dirlik ad altnda geli-rine gre has, zeamet ve timar olarak ksma ayrlr.

Tmar topraklar devlet mlkdr. Miras braklamaz, vakfedilemez, balanamaz.

Tmar Sisteminin Yararlar

Hazineden para ayrlmadan devletin asker ihtiyac karlanr.

Devlet memurlarnn maa karlanr. Vergilerin toplanmas kolaylar. Devlet otoritesi salanr. retimde sreklilik salanr. Bayndrlk ileri yrtlr.

Devlet Arazilerin Dier Blmleri

Mukataa Pamaklk Malikne Yurtluk Ocaklk Vakf Metruk Mevat

2. Tmar Sistemi

Koyunhisar (Bafeon) Sava (1302)

Osman Bey Dneminde Bizans ile Osmanl gleri arasnda ya-plan ilk savatr.

Maltepe (Palekanon) Sava (1329)

Orhan Bey Dneminde Bizans ile Osmanl gleri arasnda ya-plan savatr.

Srpsnd Sava (1364)

I. Murat Dneminde Hallar ile Osmanl Devleti arasnda yaplan ilk savatr.

I. Kosova Sava (1389)

I. Murat Dneminde Hallar ile Osmanl Devleti arasnda yaplan savatr. Osmanl Devleti ilk kez bu savata top kullanmtr.

Ankara Sava (1402)

Yldrm Bayezit Dneminde Timur Devleti ile Osmanl Devleti arasnda yaplmtr. Osmanl Devleti yenilmi ve dalma tehli-kesi geirmitir. (Fetret Devri)

Edirne Segedin Antlamas (1444)

II. Murat Dneminde Osmanl Devleti ile Macarlar arasnda im-zalanmtr. Antlama Osmanl Devletinin Balkanlardaki otori-tesini sarsmtr.

Varna Sava (1444)

II. Murat Dneminde Osmanl Devleti ile Hallar arasnda yapl-mtr. Sava Osmanl Devleti kazanmtr.

II. Kosova Sava (1448)

II. Murat Dneminde Osmanl Devleti ile Hallar arasnda yaplm-tr. Bu sava ile Trklerin Balkanlardan atlamayaca kesinlemitir.

stanbul Antlamas (1533)

Osmanl Devleti, Avusturyaya siyasi stnln kabul ettirmitir.

Amasya Antlamas (1555)

Osmanl ile ran arasnda imzalanan ilk resm antlamadr.

Zitvatoruk Antlamas (1606)

Osmanl Devleti, Avusturya zerindeki siyasi stnln kay-betmitir.

Kasr- irin Antlamas (1639)

Bugnk Trkiye - ran snrnn temeli atlmtr.

Karlofa Antlamas (1699)

Osmanl Devleti ilk kez batda byk apta toprak kaybetmitir.

Pasarofa Antlamas (1718)

Osmanl Devleti ilk kez Batnn stnln kabul etmitir. (Lale Devrinin balangcdr.)

Belgrat Antlamas (1739)

XVIII. yzylda Osmanl Devletinin imzalad son kazanl ant-lamadr.

Kk Kaynarca Antlamas (1774)

Osmanl Devleti ilk kez sava tazminat demitir. Rusya, Osman-ldaki Ortodokslarn koruyuculuunu stlenmitir.

Balta Liman Ticaret Antlamas (1838)

ngiltereye yeni ticari haklar tannmtr. Osmanl Devleti, Avru-pann ak pazar hline gelmitir.

Londra Konferans (1840)

Msr Sorunu, uluslararas alanda zme kavumutur.

Londra Boazlar Szlemesi (1841)

Boazlarda uluslararas kararlar etkinlik kazanmtr.

Paris Antlamas (1856)

Osmanl Devleti, bir Avrupa devleti saylm, toprak btnl Avrupal devletlerin garantisi altna girmitir. Islahat Ferman antlama metnine eklenmitir.

Berlin Antlamas (1878)

Romanya, Srbistan ve Karada bamszln kazanmtr. Er-meni Sorunu ilk kez resm bir antlamada yer almtr.

OSMANLI DEVLETNDE YAANAN NEML SYAS VE ASKER GELMELER

18

TARH

XIX. yzyln ikinci yarsna kadar kendilerine Millet-i Sadka denen Ermeniler, Rusya ve ngilterenin kkrtmalarndan etki-

lenmilerdir.

Bu kkrtmalarn etkisiyle Ermeniler 1862de Zeytunda, 1863te Vanda ilk ayaklanma giriimlerinde bulunmulardr.

1877 1878 Osmanl - Rus Harbi sonras imzalanan Berlin Antlamasnn 61. maddesi ile Ermenilerin yaadklar blge-

lerde slahat yaplmas istenmitir.

Ermeniler tarafndan 1887de Hnak Komitesi, 1890da Ta-nak Styun Cemiyeti kurulmutur.

Ermeniler 1896da Osmanl Bankas basknn, 1904te Sason s-yann dzenlemiler, 1905te II. Abdlhamite suikast teebbsnde

bulunmulardr.

I. Dnya Savanda Anadolunun birok yerinde isyan balatan Ermeniler tilaf Devletleri ile de i birlii iinde olmulard.

1915te karlan Tehcir Kanunu ile hkmet emirlerine, lke savunmasna ve gvenliin salanmasna kar hareket edenler

Suriyeye zorunlu ge tabi tutulmulardr.

1918de yeniden harekete geen Ermeniler Kars, Idr ile Adana,

Mara, Urfa ve Antepte faaliyetlerde

bulunmulardr. Kurtulu Sava

Dneminde de Dou Anadoluyu ele

geirmek iin harekete geen Ermeniler,

Kzm Karabekir komutasndaki Trk

ordusu tarafndan yenilgiye uratlm 2

3 Aralk 1920de imzalanan Gmr Antlamas ile Ermeniler

Trkiye zerinde hibir haklarnn kalmadn kabul etmilerdir.

Lozan Antlamasnda aznlk haklar konusunda belirlenen esaslarla Trk vatanda olan Ermeniler, Trk Medeni Kanunu kapsamna

alnmlardr. 1965ten sonra Avrupal baz devletler kendi lkele-

rinde yaayan ve Ermeni Diasporas ad altnda faaliyet gsteren

Ermenileri desteklemilerdir. Ermeniler ortaya koyduklar ve Drt

T olarak adlandrdklar; Tantm, Tannma, Tazminat ve Toprak

talebinden oluan planlarn uygulamaya almlardr.

1975te ASALA (Ermenistan Kurtuluu iin Ermeni Gizli Or-dusu) adl terr rgtn kuran Ermeniler Trk temsilcilikleri-

ne ynelik faaliyetlerde bulunmulardr.

BU KONUDANSORU

GELEBLR.

ERMEN SORUNU

Trablusgarp Sava sonrasnda, Trab-lusgarp ve Bingazi talyaya braklm-tr. Onikiada geici olarak talyann koruyuculuuna braklmtr.

Tanzimat Ferman

1839da Hariciye Nazr Mustafa Reit Paa tarafndan hazrlanm, Sultan Abdlmecit tarafndan ilan edilmitir.

Osmanl Devletinin paralanmasna engel olmak, Avrupal devletlerin mdahalesini nlemek ve milliyetilik akmnn etkilerini azaltmak amacyla yaymlanmtr.

Ferman ile Osmanl Devletinde ilk kez hukukun stnl kabul edilmi, padiahn yetkileri ilk kez yasa ile snrlandrlmtr.

Askerlik vatan grevi hline getirilmi, msadere kaldrlarak mlkiyet hakk salanmtr.

Balkan Savalar sonrasnda, Bat Trakya, Makedonya, Arnavutluk ve Ege adalar (Bozcaada ve Gkeada hari) kaybedilmitir.

BU BLG

SORU

ZDRR.

Sakarya Savann Sonular

Trklerin geri ekilii sona ermitir. tilaf Devletleri, TBMMye atekes ve bar nerisinde bulunmu-lardr.

Mustafa Kemale mareal rtbesi ve gazi unvan verilmitir. TBMM ile Kafkas cumhuriyetleri arasnda Kars Antlamas imza-lanmtr.

TBMM ile Fransa arasnda Ankara Antlamas imzalanmtr. TBMM ile Ukrayna arasnda Dostluk Antlamas imzalanmtr. TBMM ile ngiltere arasnda Esir Mbadelesi Antlamas yaplmtr.

MLL MCEDELE MUHAREBELER DNEM

Kurtulu Savan Anlatan Eserler

Ateten Gmlek Halide Edip Advar (Kurtulu Sava zerine yazlan ilk ro-man)

Trkn Atele mtihan Halide Edip Advar

Yaban Yakup Kadri Karaosmanolu Atatrkten Anlar Kemal Arburnu Istiklal Harbimiz Kzm Karabekir Mill Mcadele Hatralar Ali Fuat Cebesoy

Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922)

Lozan Grmelerinde gl hareket etme istei, padiah ve Osmanl Hk-metinin Mill Mcadele aleyhinde hareket etmesi, saltanat ynetiminin ulusal ege-menlik anlay ile elimesi gibi sebeplerle saltanat makamna son verilmitir.

Osmanl Devleti remen sona ermitir. I. TBMMnin yapt tek slahattr.

Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924)

lkede iki balln ortaya kmas, d g-lerin halife zerinden lke ilerine mdahale etmeleri, halifeliin ulusal egemenlik ve cum-huriyetle elimesi, laik bir yap oluturarak inklaplarn nnn almak istenmesi gibi sebeplerle hilafet makamna son verilmitir.

mmet toplumu anlay yerine ulus toplumu anlay geerli klnmtr.

eyhlislamlk makam sona ermitir.

Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)

Eitim ve retimin birletirilmesi, millletirilmesi ve laikletirilmesi ama-lanmtr.

Medreseler kapatlmtr.

NEML NKILAPLAR

19

TARH

ADA TRK VE DNYA TARH

DI POLTKAMUSUL SORUNU

Mondros Mtarekesinin imzaland tarihte Trk birliklerinin kontrolnde olan blge ngilizler tarafndan igal edilmitir.

Misakmill snrlar iinde bulunan Musulun durumu Lozanda gndeme gelmi konferansta halledilemeyen konu ngiltere ve Trkiye arasnda yaplacak olan ikili grmelere braklmtr.

ngiltere, Hali Konferansnda Musul ile birlikte Hakkri zerin-de de hak iddia etmitir.

Lozan Antlamasnn ilgili maddesi gereince Milletler Cemiye-tine gtrlen sorun, eyh Sait syannn Trkiyeyi zor durum-da brakmas nedeniyle Trkiye aleyhine zlmtr.

5 Haziran 1926 tarihli Ankara Antlamas ile Musul Iraka b-raklmtr. Musul petrol gelirlerinin %10u 25 yl sreyle Trki-yeye braklmtr. Trkiye bu hakkndan 500 bin ngiliz Sterlini karlnda vazgemitir.

BASMACI HAREKETBASMACI HAREKET1918 ylnda Sovyet ordusunun Hokand Cum-

huriyetini ykmasyla balayan harekettir. Bu

hareketin amac, Trkistan Ruslardan kurta-

rarak bamszlna kavuturmaktr. Hareketin

iinde Enver Paa, Zeki Velidi Togan ve smail

Gaspral gibi nemli isimler de yer almtr.

Enver Paa

ttihat ve Terakki Cemiyetinin en gl li-deridir.

I. Dnya Savanda Harbiye Nazr ve Ba-kumandan vekili olarak asker politikay yrtmtr. I. Dnya Savandan sonra Rusyaya gitmitir.

I. Dnya Halklar Kurultayna katlm, ttihat ve Terakki Kongresini toplamtr.

Ruslara kar savaan Basmaclara destek vermitir.

Zeki Velidi Togan

Trklk krinin savunucularndandr. Basmac Hareketinde yer almtr. Trkistan mill birliini kurmutur. stanbul niversitesinde Umumi Trk Ta-rihi krssn oluturmutur.

smail Gaspral

Trk, Turanc grn ideologlarndandr. Ruslara kar mill direnite nc olmutur. Tercman gazetesini yaymlamtr. Trk slam toplumlarnn eitim ve kl-tr reformlaryla modernlemesi gerekti-ini savunmutur.

Yusuf Akura

Trklk krini savunmutur. Tarz- Siyaset adl eseri nldr. Trk Yurdu dergisini karmtr.1931 - 1939 Aras Trk D Politikas Gelimeleri Trkiyenin Milletler Cemiyetine ye olmas (1932)

Balkan Antantnn oluturulmas (1934) Montr Boazlar Szlemesinin imzalan-mas (1936)

Sadbad Paktnn kurulmas (1938) Hatayn ana vatana katlmas (1939)

Trkiyenin II. Dnya Savana Katlmas

Trkiye II. Dnya Sava boyunca tarafszlk politikas uygulam, savan son dneminde ise sava sonras oluumlarda ve antlamalar-da yer alabilmek amacyla grnte de olsa Mtte k Devletler Blokunda yer almtr.

Adana Grmeleri

Casablanca Konferansnda Roosevelt ve Churchill Trkiyenin savaa katlmas ve bir Balkan Cephesi almas konusunda ka-rar vermilerdi. Bu konuyu Trk liderlere aklamak zere 30 Ocak - 1 ubat 1943 tarihleri arasnda Adanada Cumhurbakan smet nn ve Babakan kr Saraolu ile grmlerdir. Bu grmelerde Trkiyenin en ge 1943 yl sonunda savaa katlmas istenmitir. Ancak Trkiye Sovyet Rusyadan emin olmadn ve Trk ordusunun takviye edilmesi gerektiini bildirmitir.

Ayn yln sonlarnda Moskovada bir araya gelen Mtte kler zellikle Sovyet Rusyann srar ile Trkiyenin 1943 yl sona erme-den mutlaka savaa girmesi gerektii konu-sunda anlamlardr.

ngiltere Dileri Bakan Eden, durumu bil-dirmek zere Trkiye Dileri Bakan Numan Menemenciolu ile Kahirede bir grme yapmtr. Bu grmelerde Trkiye savaa katlmay reddetmitir.

Kahire Grmeleri

Tahran Konferansnda Sovyet Rusya, Trki-yenin savaa girmesi konusunda srar etmi-tir. ABD ve ngiltere de Trkiyenin savaa girmesini istediinden Churchill, 4-6 Aralk 1943te Kahirede Cumhurbakan smet nn ile grmtr. Bu grmelerde bas-klar olduka ar olmu ve nn prensip olarak savaa katlmay kabul etmitir. An-cak Trkiye sava iin yeterli silah ve malze-me yardmn almadan savaa girmeyecekti. 1944 yl balarnda ngiliz ve Trk asker yetkililerinin Trkiyenin asker ihtiyalarnn tespiti konusundaki almalarnn sonusuz kalmas zerine ilikiler durma noktasna gelmitir.

Trkiye, Mtte k Devletlerle mnasebet-lerini dzeltmek iin 2 Austos 1944te Almanya ile diplomatik mnasebetlerini kesmitir.

Trkiye 23 ubat 1945te Birlemi Mil-letler Tekilatnn asil yeleri arasnda yer alabilmek iin Almanyaya sava ilan et-mitir. Ancak sava ilan yalnzca simgesel bir hareket olarak kalmtr.

II. Dnya Savann Trkiyeye Etkileri Trkiyenin sanayi yatrm programlar ertelenmi, tarmsal retim olumsuz et-kilenmitir.

Fiyat artlar ve karaborsaclk balamtr. 18 Ocak 1940ta Mill Korunma Kanunu karlm, ekonomide devlet kontrol ar-trlmtr.

Ar kazan ve yksek en asyon sebebiyle 11 Kasm 1942de Varlk Vergisi Kanunu karlmtr.

Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu karl-mtr.

II. Be Yllk Sanayi Plan uygulanamamtr.

Sava artlarna ramen eitim yatrmlar devam ettirilmeye allmtr. Dnemin Mill Eitim Bakan Hasan li Ycel nclnde alan Ky Enstitleri buna nemli bir rnektir.

smet nn Dneminin nemli Gelime-leri II. Dnya Sava ve Trk d politikasnn ynlendirilmesi (Adana Grmeleri ve Kahire Grmeleri)

Ky Enstitlerinin almas Varlk Vergisi Kanununun karlmas ve uygulanmas

Ekmek karnesi uygulamas Toprak Reformu Kanununun karlmas ok partili hayata geilmesi Tek Dereceli Seim Sistemine geilmesi ve ilk kez ok partili seimin gerekletirilmesi

Souk Sava Dnemi

Rusya nderliindeki Dou Blokunda Ku-rulan rgtler:

Cominform Comecon Varova Pakt

20

TARH

ADA TRK VE DNYA TARHABD nderliindeki Bat Bloku ve nemli Faaliyetleri

Truman Doktrini Sovyet Rusyann II. Dnya Sava sonras Orta Dou, Boazlar, Ege Denizi ve Dou Akdeniz gibi blgelerde hede edii yaylmac politikay nlemek amacyla yaymlanmtr.

ABD Bakan Truman tarafndan onay-lanan doktrinde Trkiye, Yunanistan gibi devletlere ekonomik yardm gerekletiril-mesi ve ortak hareket edilmesi konularnda uzlama salanmtr.

Marshall Plan

II. Dnya Savadan sonra ABD tarafndan Avrupa lkelerine yardmda bulunmak ve bu devletleri ksa zamanda glendirmek amacya hazrlanan programdr.

Komnizmin yaylmasn engellemeyi amalamtr.

D yardmn kmasyla Avrupa Ekono-mik Birlii Tekilat kurulmutur.

NATOnun Kurulmas

ABD Sovyet yaylmacln durdurmak iin tedbir araylarna girimitir.

1949da ngiltere, Fransa, Belika, Hol-landa, talya, Danimarka, zlanda, Nor-ve, Portekiz, Lksemburg, Kanada ve ABD arasnda Kuzey Atlantik ttifak (NATO) kurulmutur.

Trkiye bu birlie 1952de (Adnan Men-deres Dnemi) ye olmutur. Trkiyenin Kore Savana asker gndermesi yeliini hzlandrmtr. Sovyet Rusya da bu bir-lie kar Varova Paktn oluturmutur.

Eisenhower Doktrini

ABD Bakan Eisenhowern Orta Douda Sovyet Rusyann glenmesini nlemeye ynelik almasdr.

Bu amala Orta Dou lkelerine ekonomik ve asker yardm yapmay taahht etmi, asker i birliine gidilmesi planlanmtr.

Kore Sava

Potsdam Konferansna gre Kore topraklar 38. enlemin kuzeyi ve gneyi olarak ayrl-mtr. Kuzey Kore Rusyann, Gney Kore ABDnin hareket sahas olmutur.

Kuzey Korede 1949da komnizm hki-miyeti balam ve ilikiler gerilmi, Kuzey Kore, Gney Koreye sava ilan etmitir. Trk askeri de Birlemi Milletlere bal birlikler ierisinde blgede savamtr.

Badat Pakt

Trkiyenin Orta Douda ittifak aray so-nucunda Irak ile 1955te imzalad pakttr. Pakta daha sonra ngiltere, Pakistan ve ran da ye olmutur. 1958de Irak pakttan e-kilmi ve Badat Pakt CENTO adn almtr.

Adnan Menderes Dnemi nemli Ge-limeleri

Trkiye Kore Savana asker gndermitir. Trkiye NATOya ye olmutur. Badat Pakt imzalanmtr. Kbrs Sorunu yaanmtr. Ky Enstitleri ve Halkevleri kapatlmtr. Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanun karlmtr.

Atatrkn naa Antkabire tanmtr. 7 Eyll kararlar (1947) ile ithalat kolay-latrlm, bankalar serbest braklmtr. Bu kararlar Trkiyede liberal ekonomiye geiin ilk admdr.

1955 ylnda stanbulda 6-7 Eyll Olay-lar yaanmtr.

1958 ylnda ekonominin ktye gitmesi nedeniyle IMFden ilk bor alnmtr.

1960 htilali ile ordu ynetime el koymu ve Demokrat Parti iktidar son bulmutur.

Yumuama Dnemi ve Sonras

Kba Buhran

Kbada Fidel Castronun sosyalist bir idare kurmas ABD ile Kba arasnda gerginlie sebep olmu, ABD, Castro y-netimini ykmak amacyla Kbaya bir karma yapmtr. Domuzlar Krfezi karmas olarak bilinen bu olay, Kbay Sovyet Rusyaya yaklatrmtr.

Sovyet Rusya, 1962den itibaren Kbaya fze yerletirmi ve bu durum ABD ile Sovyetleri kar karya getirmitir. Nk-leer sava tehlikesinin belirmesi zerine Sovyet Rusya Kbadaki fzeleri kaldr-m, ABDden de Trkiyedeki Jpiter f-zelerini kaldrmasn istemitir.

Bu olaydan sonra 1963te Kremlin ile Be-yaz Saray arasnda buhran zamanlarnda yanl anlamalarn nlenmesi iin Krmz Telefon Hatt kurulmutur.

Vietnam Sava

Vietnam 1954te kuzey ve gney ola-rak ikiye ayrlmtr. Kuzey de in des-tekli komnist ynetim kurulmu, g-neyde kurulan devleti ngiltere ve ABD desteklemitir. 2 Austos 1964te ABD donanmasnn Tonkin Krfezinde Kuzey Vietnamn saldrsna uramasyla sava balamtr. 1973te imzalanan antlama ile bar salanabilmitir.

Bir sre sonra 1976da ki devlet bir-lemi ve Vietnam Sosyalist Cumhuriye-ti adn almtr. Bu savaa arlmasna ramen gitmeyen nl boksr Muham-met Alinin dnya ampiyonluu elinden alnm, boks lisans iptal edilmitir.

Balantszlar HareketiBU TANIM NEML Dou ve Bat blok-

larndan ayr hare-ket eden lkelerin balatt harekettir. Bu hareketin liderleri Hindistan, Yugos-lavya ve Msrdr. 1955te Endonezya (Bandung) da yaplan konferans sonucu Balantszlar, ABD ve Sovyet Rusyann nkleer gc karsnda bamszlklarn korumak iin aralarnda birlik ve daya-nma salamay kararlatrmlardr.

SALT - I Antlamas (1972) ABD ve Sovyet Rusya arasnda imzalanan ve stratejik silahlar azaltmaya ynelik olan antlamadr.

SALT - II Antlamas (1979) ABD ve Sovyet Rusya arasnda imzalan-mtr. Bu antlama ile stratejik ve nk-leer silahlar snrlandrlmtr.

Sovyet Rusyann Afganistan igali zeri-ne uygulanamamtr.

1967 Arap - srail Sava (Alt Gn Sava)

Sebebi, Msr lideri Nasrn Akabe Krfe-zini kapatmasdr. srail sava kazanm ve tm Sinay ele geirmitir.

1973 Arap srail Sava (Yom Kippur Sava)

Sebebi, Msrn bir nceki savata kaybetti-i prestijini yeniden kazanmak istemesidir. ABDnin gerekletirdii Mekik Diploma-sisi sonucu 1974te srailin Sinann bir blmnden ekilmesini salayan antlama imzalanmtr.

Camp David Antlamalar

Arap srail sorununu zmek amacyla ABD araclyla imzalanan antlamalar-dr. ABD, srail ve Msr arasnda imza-lanmtr.

ran Irak Sava

1979da randaki rejim deiikliinden yararlanmak isteyen Irakn 1980de ran topraklarna girip Basra Krfezine kadar ilerlemesiyle balayan savatr. Sa-va Irakn dnd gibi olmam, ran direnmi ve kaybettii yerleri geri alm-tr. BM kararyla 1988de atekes ilan edilmitir.

21

TARH

ADA TRK VE DNYA TARH

Trk Yunan likileri

BU KONUDAN

SORU GELEBLR.

Kbrs Sorunu

Kbrs Rumlarnn Enosis ad verilen Kb-rs Yunanistana katma ideali 1950de nemli bir dnm noktasna gelmi, kilise bir halk oylamas yaparak aday Yunanis-tana balamak istemitir. Ancak halk oyla-mas ABD, ngiltere ve BM tarafndan kabul edilmemitir. Bunun zerine Kbrs Rumlar tarafndan 1955te EOKA adl terr r-gt kurulmutur. EOKAnn Trkleri hedef alan faaliyetleri karsnda Trkler de Trk Mukavemet Tekilatn kurmulardr.

1959da Kbrs iin bamsz bir cumhuri-yet idaresini ngren Zrih Antlamas, ardndan Londra Antlamas imzalan-mtr. Bu antlamalarla Kbrs Cumhuriyeti kurulmu, Trkiye, Yunanistan ve ngiltere garantr devlet olmutur. Kbrs Cumhuri-yetinin cumhurbakanlna Makarios, yar-dmclna Dr. Fazl Kk getirilmitir.

Ancak Rumlarn Trklere ynelik faaliyet-leri bitmemi, 1963te Kanl Noel ola-rak bilinen katliamlar balamtr. Kbrs Trkleri 1967de Kbrs Geici Trk Yne-timini kurmulardr. Adada olaylarn sr-mesi zerine Trkiye 20 Temmuz 1974te Kbrs Bar Harekatn gerekletirmitir.

Toplumlar aras grmeler sonunda 13 ubat 1975te Rauf Denkta liderliinde Kbrs Trk Federe Devleti kurulmutur. 15 Kasm 1983te de Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti kurulmutur. Ancak KKTC, Yunanistan, Kbrs Rum Ynetimi, ABD, ngiltere, Fransa, Sovyet Rusya ve birok devlet tarafndan tannmamaktadr.

Ege Adalar Meselesi

Yunanistann Ege adalarn Lozan Ant-lamasna aykr olarak gizlice silahlan-drmaya balamas zerine ortaya kan sorundur.

Kta Sahanl Sorunu

Yunanistann petrol arama ruhsat alan-n Dou Egeyi kapsayacak ekilde geni-letmesi zerine balayan sorundur.

Kara Sularnn 12 Mile karlmas

Yunanistan 1974te kara sularn 12 mile karmak istemesi sonucu ortaya kan sorundur.

Ege Hava Sahas (FIR HATTI) Sorunu

Yunanistann hava kontrol sahasn 10 mile karmas ve Ege Denizi zerindeki hava sa-hasnn kontrolnn byk lde Yunanis-tana gemesiyle ortaya kan sorundur.

Kreselleen Dnya

SSCBnin Dalmas

Mihail Gorbaovun uygulamaya koyduu Glasnost (aklk) ve Perestroika (yeniden ya-planma) politikalar ynetimde zlmelerin balamasna neden olmutur. Bundan fayda-lanan SSCBye bal cumhuriyetlerin byk bir ksm bamszlklarn ilan etmitir.

Trk Cumhuriyetleri Azerbaycan: Bamszln 1991de ilan etmitir. Ebulfeyz Elibey 1992de devlet bakan olmutur. Hlen Ermenistan ile Dalk Karaba Sorununu yaamaktadr.

Kazakistan: 1991de Nursultan Nazarba-yev liderliinde bamszln ilan etmitir.

Krgzistan: 1991de bamsz olmu, SSCBye kar bir politika izleyen slam Ke-rimov cumhurbakanlna getirilmitir.

Trkmenistan: 1991de bamszln ilan etmitir. Cumhurbakanlna Sapar-murad Niyazov getirilmitir.

Bamsz Devletler Topluluu

Sovyetler Birliinin dalmasnn ardn-dan 21 Aralk 1991de Almat Zirvesi sonucu kurulmutur. Topluluk Azerbay-can, Ermenistan, Belarus, Kazakistan, Moldova, Krgzistan, Rusya, Tacikistan, Trkmenistan, zbekistan ve Ukray-nann katlmyla kurulmutur. Toplulu-a 1993te ye olan Grcistan, Gney Osetya Savandan sonra 15 Austos 2008de topluluktan ayrlmtr.

Trk Birlii ve Koordinasyon Ajans (TKA)

1992de bata Trk dilinin konuulduu lkeler ve Trkiyeye komu lkeler olmak zere; gelimekte olan lkelerin kalkn-malarna yardmc olmak, bu lkelerle ekonomik, kltrel ve teknik alanlarda i birlii salamak amacyla kurulmutur.

Kosova Sorunu

Bosna Savandan sonra Srplarn Koso-vadaki Arnavutlara bask uygulamasyla ortaya kan sorundur. Blge halk bu bask sonucu Kosova Kurtulu Ordusunu kur-mutur. atmalarda binlerce Arnavut ha-yatn kaybetmi, NATOnun devreye girme-siyle Srplar Kosovadan ekilmitir. Kosova 2008de bamszln ilan etmitir.

Bosna Sava

Yugoslavyann dalma srecinde Srplarn, Bosna - Hersek topraklarn igal etmesi ve burada katliamlar yapmasyla balayan savatr. Sava 1995te imzalanan Day-ton Antlamas ile sona ermitir. Sava srasnda Srplar ldrdkleri Bonakla-r gizlemek amacyla oluturduklar toplu mezarlara metal paralar brakarak uydu tarafndan tespit edilmesini nlemilerdir. Ancak uzmanlar toplu mezarlarda yetien Artemis iei ve bu iekle beslenen mavi kelebekler sayesinde 300den fazla toplu mezar tespit etmilerdir.

I. Krfez Sava (1990 1991)

ran ile yapt savalar sonunda borlanan Irakn Kuveyt topraklarnda hak iddia et-mesi sonucu balayan savatr. Irak lideri Saddam Hseyin, BMnin tm uyarlarna ramen blgeden ekilmeyince BM G-venlik Konseyi duruma mdahale etmi ve 1991de Irak atekes istemitir. Trkiye savaa girmemi, ancak ncirlik ssnn (eki G) kullanlmasna izin vermitir.

II. Krfez Sava (2003 ...)

ABDnin Irakta kitle imha silahlar bulun-duu gerekesiyle blgeye asker sevket-mesiyle balamtr. Mevcut Irak ynetimi fazla direnememi, ok sayda Irakl devlet adam idam edilmitir. Saddam Hseyin 2006da idam edilmitir.

1980 Sonras Trkiyede Yaanan Siyasi Ge-limeler 12 Eyll 1980 Ordu ynetime el koy-mutur. 1961 Anayasas askya alnm, Kenan Evren devlet bakan olmutur.

20 Eyll 1880 Blent Ulusu Hkmeti kurulmutur.

7 Kasm 1982 1982 Anayasas halk oylamas ile kabul edilmitir.

6 Kasm 1983 Milletvekili genel se-imleri sonucu Anavatan Partisi iktidar balamtr.

6 Kasm 1987 12 Eyll Asker Darbesi ile getirilen siyasi yasaklarn kaldrlma-s iin referandum yaplmtr. Yasaklar kalkmtr.

29 Kasm 1987 Seimler yaplmtr. Anavatan Partisi birinci parti olmutur.

31 Ekim 1987 Turgut zal Trkiyenin 8. cumhurbakan olmutur.

30 Ekim 1991 Genel seimlerde Doru Yol Partisi birinci parti olmu, DYP + SHP Koalisyon Hkmeti kurulmutur.

17 Nisan 1993 Turgut zal hayatn kaybetmitir.

16 Mays 1993 Sleyman Demirel Trkiyenin 9. cumhurbakan olmutur.

13 Haziran 1993 Tansu iller DYP Genel Bakanlna seilmitir.

1994 Byk bir ekonomik kriz yaan-mtr.

24 Aralk 1995 Genel seimler ya-plmtr. RP + DYP Koalisyon Hkmeti kurulmutur.

28 ubat 1997 Milli Gvenlik Kurulu bildirisi yaymlanmtr.

9 Temmuz 1997 Anasol + D Koalisyon Hkmeti kurulmutur.

16 Ocak 1998 Refah Partisi kapatl-mtr.

28 Mays 1999 DSP + MHP + ANAP Koalisyon Hkmeti kurulmutur.

5 Mays 2000 Ahmet Necdet Sezer Tr-kiyenin 10. cumhurbakan seilmitir.

3 Kasm 2002 Erken genel seimlerle Adalet ve Kalknma Partisi iktidara gelmitir.

28 Austos 2007 Abdullah Gl, Trki-yenin 11. cumhurbakan olmutur.

22

CORAFYA

BURADAN HERSENE SORU

IKIYOR.

MATEMATK KONUM

Trkiye Kuzey Yarm Krede bulunur.

Bunun sonucunda Trkiyede gneyden kuzeye doru gidildike, gne nlarnn geli as daralr. Scaklk azalr.

Glge boyu uzar. (En uzun Sinop, en ksa Hatay)

Tarm rnlerinin olgunlama sresi uzar. (Tamamen scaklkla ilgili)

Akdenizden Karadenize doru gidildike

Deniz suyu scakl azalr. Deniz suyu buharlamas azalr.

Deniz suyu tuzluluu azalr. Deniz turizmi sresi ksalr. Glge yn asla gneyi gstermez. izgisel hz azalr. afak (tan) ve gurup sresi uzar. Gece gndz sre fark artar. Gece gndz sre fark en fazla Sinopta, en az Hatayda yaanr.

Yer ekimi artar.

TRKYENN YERYZ EKLLER (FZK ZELLKLER)

lkemiz oluumunda en byk pay III. Zamana aittir. Drdnc Zaman balarnda lkemizde yaygn buzullar grlr. lkemiz da oluumunda kvrml yaplar en yaygn olandr. Bunlar Toroslar ve Kuzey Anadolu Dalardr. lkemiz ova oluumunda en yaygn olan tektonik kkenli alan-lardr.

Platolar en yaygn olarak Anadoluda yer alr. Platolarda genellikle tarm ve hayvanclk faaliyetleri srdr-lr.

lkemiz akarsularnn ou ak havzadr. En byk kapal havza Tuz Gl Havzasdr. (Etraf dalarla evrili olduu iin.)

Gllerin sularnn tatl olmas gideene baldr. Gideeni olan gller tatl su glleridir.

Heyelan set gller Karadenizde yaygn olarak grlr. lkemizde Karaman, Mardin Eii, Karadeniz ky kua, Yldz Dalar ve Antalya evresinde depremsellik riski azdr.

lkemizde deprem, can ve mal kaybna neden olan en byk doal afettir. Sonrasnda sel ve takn gelir.

Heyelan ile erozyonun ortak yn eimli yamalarda grlme-leridir.

Okyanusa kys olmad iin lkemizde hali, watt ky tipleri grlmez. Yine okyanusa kys olmad iin ok iddetli kasrga, hortum, tornado, tsunami gibi klimatik afetler yaanmaz.

D kuvvetler ierisinde akarsular, lkemizde ekillendirici etkisi en fazla olan, buzullar ise en az olandr.

lkemiz dalarnn yksek kesimlerinde zellikle Toroslar ve Ku-zey Anadolu Dalarnn yksek kesimlerinde fosillere rastlan-mas, eskiden deniz seviyesinde olduklarnn gstergesidir.

21 Haziran

En uzun gndz, en ksa gece Yl iinde gne nlarnn gelebilecei en byk a Yl iinde glge boyu en ksa Bu tarihten sonra gndzler ksalmaya, geceler uzamaya balar.

21 Mart 23 Eyll Gece gndz sresi eit Ayn boylam zerinde yer alan merkezlerde 21 Mart ve 23 Eyll tarih-lerinde gne ayn anda doar, ayn anda batar.

Yerel saat ayndr. le vakti ayndr.

ZEL TARHLER

Ykseltinin Etkileri

Yerden ykseldike

Scaklk ortalamas azalr.

Mutlak nem azalr. kayna denizlerdir.

Scaklk fark artar. Karasallk artar (nem azl) Mekanik ufalanma ( ziksel zlme) ar-tar. Scaklk deiimine bal olarak oluan ufalanmadr. (Dou Anadoluda en fazladr.)

Karn yerde kalma sresi uzar. Don olaynn grld gn says artar. Tarm rnlerinin olgunlama sresi uzar. Tarm rnlerinin eidi azalr. Akarsularn ak hz artar. Yksek olan yerlerin gerek scakl ile indirgenmi scakl arasndaki fark faz-ladr. (En fazla Dou Anadoluda grlr.)

Yksek, dalk ve engebeli alanlarn ger-ek alan ile izdm alan arasndaki fark fazladr.

Trkiyede scaklklarn gneyden ku-zeye doru enlem etkisine bal olarak dzenli azalmasnn nndeki en byk engel ykseltidir.

Trkiyedeki dalar genel olarak dou - bat istikametinde uzanr.

Dolaysyla, Akdeniz ve Karadenizde dalar kyya paralel uzanr.

Bunun sonucunda,

Boyuna kylar oluur. Falezler (dalga andrmasyla olumu dik kylar, uurumlar) yaygndr.

Delta oluumu azdr. Kta sahanl dardr. Kylarda girinti knt azdr. Koy ve krfez azdr. Doal liman azdr.

kesimlerle ulam doal geitlerle salanabilir.

Limanlarn hinterland (art blgesi) dardr.

Fakat

skenderun, Trabzon gibi liman kentle-rinin i kesimlere doal geitlerle ba-lantlar olduu iin hinterlandlar ol-mas gerekenden genitir.

Nemli hava ktlesi i kesimlere gi-remez.

Karadeniz ve Akdeniz kylar ya-ma ya alr.

Karasalln etki alan geniler. Anadolu Blgesinde ya az der. Denizel iklimin yayl alannn dar olmasna sebep olur.

23

CORAFYA

KLM

Scaklk Dal

Kn en scak blge Akdeniz Blgesi (Enlem, denizellik) Yazn en scak blge Gneydou Anadolu (Enlem, karasal-lk, sam yeli rzgr)

ndirgenmi haritalarda ykselti scaklk zerinde etkili deildir.

Bal nem en fazla Dou Karadenizde, Rizede grlr. Maksimum nem yazn en fazla Gneydou Anadoluda grlr.

Etezyen rzgr Egede scakl drr. lkemizde en geni sahada etkili olan rzgr bat rz-grlardr.

BTK RTS

Psdmaki: Karadenizde ormanlarn tahrip edilmesiyle yerlerine kan maki benzeri allar. (r. fndk)

Maki: Kzlam ormalarnn tahrip edilmesiyle ortaya kar. Garig: Makilerin tahrip edilmesiyle yerlerine kan allar. Antropojen Bozkr: Karasal iklimlerde ormanlarn tahrip edilme-siyle yerlerine kan ot topluluklar (en fazla Anadoluda)

Endemik Tr: Sadece bulunduu yreye ait olan tr.

TOPRAKLARYerli Topraklar

Laterit Podzol

Kestane renkli step topra Kahverengi orman topra

Terra - rossa ernezyom

Tanm Topraklar

Alvyal

Kalvyal

Ls

Moren

Poyraz

Kuzeydoudan eser Souk ve ayaz getirir. Yazn estiinde scaklk ortalamasnn dmesine neden olur.

Sam yeli (Keileme)

Gneydoudan eser. Scak ve kurudur. Maksimum nemi artrarak ya ihtimalini azaltr.

Tarm rnlerinin zamanndan nce ol-gunlamasna neden olarak verimi d-rr.

Kara yel

Kuzeybat ynnden eser. Souk ve kar ya getirir. Genel olarak k mevsiminde etkilidir.

Lodos Gneybatdan eser. Baca zehirlenmelerine neden olur. Yksek yerlere ya getirir. Boaz trafiinin aksamasna neden olur. Ani kar erimelerine neden olur ve sellere yol aar.

Etezyen

Kuzey Egeden gneye doru esen serin rz-grlardr.

Yldz

Kuzeyden eser. Karadeniz kylarnda yama ya-larna neden olur.

Kble

Gneyden eser. Kylara yama ya getirir.

(KaYP SaKaL)

RZGRLAR

-

BU BLG

SORU

ZDRR.

lkemizde nfus art azalmaktadr. Dourganlk oran azalmaktadr. Ortalama mr uzamaktadr. Gen nfus giderek azalmaktadr. Birincil faaliyet kollarnda alanlar azal-maktadr.

kincil ve ncl ekonomik faaliyet kolla-rnda alanlar artmaktadr.

Baml nfus azalmaktadr. Kentleme oran artmaktadr. gler eskiye gre azalmaktadr. Okuma yazma oran artmaktadr.

%67,5%25

%7,5

0-14 ya 15-64 ya

65+ ya

%91%9

Krsal Kentsel

Trkiye nfusunun ana ya grubuna gre dalm (TK 2011)

TRKYE NFUSUNUN YAPISAL ZELLKLER

Trkiyede yal nfusun artmas gelimekte olduunun gstergesidir.

2013 verilerine gre nfus art hz bir nceki yla gre artarak 13.7 olarak gereklemitir.

24

CORAFYA

1. Aritmetik Nfus Younluu

Trkiyede aritmetik nfus younluu en fazla Marmara, en az Dou Anadolu bl-gelerinde grlr.

2. Tarmsal Nfus Younluu

Tarmsal nfus younluu, tarmla ura-an nfusun tarm alanlarna blnmesiy-le bulunur.

Tarm alanlarnn dar ve paral olduu (tarm alanlarnn yz lmnn az ol-duu) yerlerde tarmsal nfus younluu fazladr.

Trkiyede tarmsal nfus younluu en fazla Dou Karadeniz ve Hakkri blm-lerindedir.

Tarmsal nfus younluu en az Anado-lu ve Gneydou Anadolu blgelerindedir. nk tarm alanlar genitir.

Marmara Blgesinde tarmsal nfus yo-unluunun az olmas, tarmda alan saysnn az olmasyla ilgilidir.

3. Fizyolojik Nfus Younluu

Fizyolojik nfus younluu en fazla Mar-mara Blgesinde, en az Anadolu Bl-gesindedir.

TRKYENN NFUS YOUNLUU

KALICI (Devaml)

Mahalle

Mezra

iftlik

Divan

GEC (Sreli)

Yayla Kom Oba (adr yer-lemeleri)

Al Dalyan

KY ALTI YERLEMELER

Dalyanlar en fazla Egede,

Yaylalar en fazla Karadenizde,

Obalar en fazla Akdenizdedir.

Nfusun en az olduu kent Bayburttur.

Nfus younluu en fazla olan kent stanbul (2700), en az olan ise Tuncelidir (11).

Gn sonular Gecekondulama, dzensiz kentleme Sanayi tesislerinin kent iinde kalmas Altyap sorunlar, sosyal sorunlar Nfusun yurt iine dengesiz dalmas Devlet yatrmlarnn dengesiz dalmas sizlik Eitim ve salk hizmetlerinin aksamas

Krsal kesimden kentlere yaplan g azaltmak iin Sulama, hayvancl destekleme, Tarm ve hayvancla dayanan sanayiyi kr-sal kesime kaydrma,

Eitim ve salk hizmetlerinin artrlmas gereklidir.

1) Gler

a) Kalc Gler

Doal Faktrler

Kuraklk Erozyon Doal afetler Yer ekilleri ve iklim

Ekonomik Faktrler

sizlik Tarm alanlarnn mi-ras yoluyla blnmesi

Tarmda yaanan ma-kineleme

Sosyal nedenler

Terr Tre Kan davas Kz karma Eitim ve salk hiz-metlerinden yarar-lanma istei

ehrin ekicilii Mevsimlik ii geii en fazla olan il Adanadr.

GLER

TRKYENN EKONOMK CORAFYASI

Tarmsal Yntemler

Modern Tarm (ntansif)

Birim alandan elde edilen retimin artmasn amalar. klime bamllk azdr. retimde dalgalanma azdr. Sulama yaygndr. Gbreleme yaplr. Tohum slah yaplr. Zirai mcadele (ilalama) yaplr. iftinin eitimi fazladr. Makineleme yaplr. Makinelemedeki temel ama, ekim ve ha-sat sresini ksaltmaktr.

Makineleme dz ve geni tarm alan ister. En fazla Marmara ve Egede modern tarm yaplr. Tarm alanlar nadasa braklmaz, bu yerlerde nbetlee ekim yaplr.

Verim, birim alan deimeden gerekleen retim artdr.

lkel Tarm (Ekstansif) klime bamllk fazladr. retimi dalgalanma gsterir. Yan az olduu yerlerde nadas tarm yaplr. (En fazla Anadolu Blgesinde)

Tarm alanlar geniletilerek retim art salanr. En fazla Karadeniz, Dou Anadolu ve Anadolu blgelerinde yaplr.

Destekleme almlar (Taban fiyat uygulamas) iftinin rettii rnlere devletin alma garantisi vermesine taban fiyat uygulamas denir.

Destekleme Almlarnn Genel Amalar

iftinin rettii rnn elde kalmasn engellemek Ani fiyat art ve azallarndan reticinin ve tketicinin etki-lenmesini engellemek

Ayn rnn tm yurtta benzer fiyatla satlmasn salamak hracata ynelik tarm rnlerini desteklemek Temel tketim maddelerinin retimindeki dalgalanmay engel-lemek

25

CORAFYA

Doal ekim alan geni olan tarm rnleri Buday, arpa, avdar, elma, zm, eker pancar, haha, ttn, ayiei

Doal ekim alan en dar alan tarm rnleri Muz, ay, turungil, incir, pirin, fndk, pamuk, zeytin

Yaz kurakl isteyen tarm rnleri Buday, arpa, avdar, yulaf, pamuk, krmz mercimek, ayiei, susam, t-tn

retiminde el emeine duyulan ihti-yacn fazla olduu rnler Pamuk, fndk, pirin, ay, ttn, seb-zecilik

Destekleme alm yaplan tarm rnleri Ayiei, kuru incir, kuru kays, kuru zm, fndk, buday, eker pancar, pamuk, haha, ttn

hra edilen tarm rnleri Kays, incir, Antep fst, fndk, pa-muk, ttn, zeytin, turungiller, zm, elma

thal Ettiimiz rnler Pirin, kakao, kahve, muz, hurma, ka-uuk

%100 tek blgede retilen tarm rn Muz, ay

Devlet kontrolyle retilen rnler Ttn - Kaliteli retimin devam Pirin - Stma hastal Haha - Uyuturucu ham maddesi Kenevir - Uyuturucu ham maddesi

Soua en dayankl tarm rnleri avdar, yulaf, arpa, buday

Soua en dayankl mevye zm, elma, kays

2011 yl yeterlilik oran en yksek olan tarm rn Nohut

Kltr balkl en fazla Egede, Snger avcl Marmaris ve Bod-rum evresinde

nci kefali Van Glnde

Akdenizde $ eitlilik en fazla (scak deniz)

Karadenizde $ miktar en fazla (souk deniz)

Kltr balklnn Ky Egede koy ve krfezlerde yaplmas turizmi olumsuz etkilemi, iftlikler kylardan i kesim-lere tanmtr.

Feldspat $ Mula, Aydn, Manisa evresinde karlr. Cam boya, seramik yapmnda Kullanlr. (Yaptrc zellii vardr.)

Antimon $ Balkesir, Tokat, Ktahya evresinde karlr. Cam, ila matbaaclk, ak yapmnda kullanlr. (Renk verici zellii vardr.)

Kalay Kurun inko $ Bileiklerinden dolay bir arada bulunur. En fazla Elaz Kebanda karlr.

Asbest $ Mu ve Hatay evresinde karlr. Balata ve gemi yapmnda kullanlr.

Asfaltit $ Cizre ve Silopide kartlr. Enerji kayna olarak kullanlr.

MADENLER VE ENERJ KAYNAKLARI

Bir nkleer santral ma-liyeti 25 milyar $

Enerji Kayna Uranyum Toryum (Dnya 2. rezervi Eskiehir, Yozgat)

lkemizde Mersin (Akkuyu) (Rusya tara-fndan kuruluyor. 2017 sonu teslim)

Yer seimi Deprem riski az Su kaynaklarna yakn

evreye zarar Sznt olmamas artyla evre-ye zarar sfrdr.

Sinop (Japonya ve Fransa or-taklaa kuracaklar.)

NKLEER SANTRALLER

NEML

TRKYEDE SANAY VE TCARET

Sanayi kuruluu iin gerekli koullar

Ham madde

Enerji kayna

gc

Su

Ulam

Sermaye

Pazar

YEN YAPILAN HESLER

(Hidroelektrik Santral)

oruh Nehri zerinde $ Muratl, Tortum, Borka, Deriner ve Yusufeli barajlar yaplmaktadr.

Bu barajlar ierisinde Deriner Baraj bent ykseklii 230 m ile en yksek baraj unvanna sahiptir.

in ile 2013 ylnda yaplan anlamaya gre Tuz

Gl ve Silivride doal gaz deopalama tesisleri

yaplmaktadr.

Dnyada en fazla nkleer santral $ ABD $ 110

Avrupada en fazla nkleer santral $ Fransa $ 67

26

CORAFYA

SANAY

TRKYE EKONOMSNDE SANAYNN YER

lkemizde sanayi tesisleri, blgelere eit olarak dalmamtr.

Nedenleri Ulam koullar, ham madde ve enerji kaynaklarna yaknlk,

Pazarlara yaknlk,

Nfusun dengesiz dalmasdr.

Sanayi kurulularnn yaklak %70i bata stanbul, zmit, Sakarya, Anka-ra, zmir, Adana, Bursa, Gaziantep ve Kayseri olmak zere baz illerde toplan-mtr. En youn sanayileme atalca - Kocaeli Blmnde grlr.

Ar sanayi kollarnn sanayi iindeki pay fazla deildir.

TRKYEDE ENDSTR KOLLARI

BESN (GIDA) SANAYS

eker endstrisi

ay endstrisi

Et rnleri endstrisi

St rnleri endstrisi

Konserve endstrisi

Unlu mamuller endstrisi

Bitkisel ya endstrisi

TTN VE SPRTOLU KLER ENDSTRS

Sigara fabrikalar ttn tarmnn yapl-d yerlerde younlamtr.

Alkoll ikiler sanayisi bira, rak, arap vb. iki fabrikalarndan oluur. arap fabrikalar zm tarmnn yapld yerlerde younlamtr.

Bira ve rak fabrikalar ise Ege ve Mar-mara blgelerinde daha youndur.

DOKUMA, DER VE GYM ENDSTRS

lkemizde en yaygn ve en gelimi sanayi koludur. Pamuklu, ynl, ipekli, hal, kilim dokuma ve deri gibi birok sanayi kolu vardr.

MADEN ENDSTRS

Demir - elik Sanayisi

Ferrokrom Sanayisi

Alminyum Sanayisi

Kurun ve inko Sanayisi

Borasit Tesisleri

ULAIM ARALARI ENDSTRS

Traktr Fabrikalar; zmir, Ankara, zmit, stanbul, Kayseri, Adapazar ve Konyada bulunur.

Otomobil Fabrikalar; zmir, zmit, Bursa, stanbul, Adanada bulunur.

Kamyon - Kamyonet - Otobs Fabrikalar; stanbul, Aksaray, zmir ve zmitte bulunur.

Demir Yolu Tat Fabrikalar; Eskiehir, Si-vas, Ankara ve Adapazarnda bulunur.

Tersaneler (Gemi Yapm); stanbul, zmit ve zmirde yer alr.

Uak Fabrikalar; Ankara, Eskiehir ve Kayseride bulunur.

KMYA ENDSTRS

la Sanayisi: stanbul, zmir ve Ankarada yer alr.

Sabun ve Deterjan Sanayisi: stanbul, zmit ve Ankarada bulunur.

Petrol Rafinerileri: zmit (pra), zmir (Alia-a), Krkkale (Orta Anadolu), Mersin (Ata) ve Batmanda (Batman) yer alr.

Gbre Endstrisi: Karabk, zmir, Mersin, skenderun, zmit, Ktahya, Adana, Bursa ve Samsunda bulunur.

ORMAN RNLER ENDSTRS

Kt Fabrikalar: zmit, aycuma (Zongul-dak), Aksu (Giresun), Dalaman (Mula), ay (Afyon), Balkesir, Takpr (Kastamonu), Taucunda (Mersin) yer alr.

Kereste - Sunta Fabrikalar: Kastamonu, Bolu, Dzce ve Ayan ckta bulunur.

Mobilya Sanayisi: Ankara, stanbul, zmir, Kayseri ve Bursada yer alr.

MENTO - CAM VE SERAMK SANAYS

imento ve Cam Sanayisi

Ham maddeleri ta ve topraa bal oldu-undan Trkiyedeki yayl alanlar geni-tir. imento sanayisi lkenin btnnde dengeli bir dalma sahiptir.

Cam sanayisi genellikle deniz kylarnda bulunmaktadr.

Seramik ve Porselen Sanayisi: stanbul, K-tahya, zmir, zmit, anakkale, Uak ve Bi-lecikte yer alr.

KARA YOLU ULAIMI

Trkiyede en gelimi ulam sistemidir. Trkiyenin her kentine ve kyne kara yolu ulam vardr. Dalk ve engebeli arazilerde yol yapm maliyetleri fazladr. Trkiyede ulam genel olarak dou bat istikametinde uzanr. Bu yzden doal geitler ulamda nemli yer tutar.

ULAIM

Trkiyenin en uzun tneli Orhangazi Samanl Tnelidir. (7,6 km)

zml Snr Kaps (Irak)

Akta Snr Kaps (Grcistan) en son alan kaplardr.

DEMR YOLU ULAIMI

Demir yolu en fazla maden tamaclnda kul-lanlr.

Karadeniz ky eridinde Samsun ve Zonguldak dnda demir yolu ulam yoktur.

Marmara Blgesinde Bursa, Yalova ve anakka-le kentlerine demir yolu ulam yoktur.

Ege Blgesinde Mentee Yresine demir yolu ulam yoktur.

Akdeniz Blgesinde Antalyaya demir yolu ula-m yoktur.

Yksek Hzl Tren:Aktif $ Ankara Eskiehir Ankara Konya Eskiehir KonyaYaplmakta olanlar Ankara Krkkale Yozgat Sivas Ankara zmir stanbul

Projeler Ankara Afyon zmir Ankara Kayseri zmit Bursa stanbul Edirne Sivas Kars

Demir yolu komu lke balantlar

Suriye Var ran Var Ermenistan Var Bulgaristan Var Irak Yok Nahivan Yok Grcistan Yok Yunanistan Var

Ankara stanbul Yksek Hzl Tren Hatt alm olup test srleri devam etmektedir.

Demir yolu tamaclnda; inaat malzemeleri, asker aralar, maden, tahl tanrken hassas rnler (cam, elektronik) tanmaz.

27

CORAFYA

DENZ YOLU ULAIMI

Deniz yolu ulam en fazla ticarette kullanlr. Bunun sebebi ula-m maliyetlerinin az olmasdr.

Trkiyenin en byk serbest ticaret liman: Mersin Liman Trkiyenin en byk ar sanayi ihracat liman: skenderun Li-man

Hinterland en dar olan: Sinop Liman Trabzon Liman, rann transit liman konumundadr.

HAVA YOLU ULAIMI

En pahal ve hzl ulam eklidir.

En ok turizm amacyla kullanlr.

Son yllarda zel sektr yatrmlarna bal olarak havaclk sektr gelimektedir.

ULAIM

TCARETDI TCARET

hracat (D Satm) 5 milyar $

+ thalat (D Alm) 10 milyar $

D ticaret hacmi (15 milyar $)

hracat ve ithalat toplam d ticaret hacmini verir (15 milyar $).

hracatn ithalattan az olmas durumun-da d ticaret a yaanr (5 milyar $).

hracatn ithalattan fazla olmas duru-munda d ticaret fazlas yaanr.

hracat rakamlarnn ithalat rakamla-rna yakn olmas durumunda ihracatn ithalat karlama oran fazladr.

Trkiyenin d ticaret an kapatmak iin

Sanayi yatrm ve ihracat artrlmal. Teknoloji yatrm ve ihracat artrlmal. D piyasann ihtiyalar tespit edilmeli. Yeni pazarlar bulunmal. Pazarlama ve reklam almalar artmal.

2013 Yl hracat ve thalat rakamlar

151 milyar $ " hracat

250 milyar $ " thalat

En fazla ihracat " Almanya

En fazla ithalat " Rusya

D ticaret hacmi " Almanyahracat gelirlerinde en byk pay %92 ile sa-nayi rnlerine aittir.

TURZM 2013 ylnda lkemiz 35 milyon civarnda turist ekmitir.

Turizm gelirlerinin ve gelen turist saysnn en fazla olduu blge Marmara Blgesidir.

2013 ylnda Antalya 11 milyon turist saysna ulam ve stanbulun 10 milyon olan turist saysnn zerine kmtr.

lkemizde en fazla turist Almanyadan gelmektedir. Sonra Rusyadan gelmektedir.

BLGESEL KALKINMA PROJELER

1. Dou Anadolu Projesi (DAP)

Dou Anadolu Blgesinin, tarm ve hayvancla dayanan 16 ili kapsayan projedir. Trkiyenin uygulama alan en geni pro-jesidir. Amalar:

Meralarn slah Hayvan soylarnn slah ticarette hayvancln neminin artrlmas Tarmsal verimliliin artrlmas Blge dna gn nlenmesi

2. Zonguldak, Bartn, Karabk (ZBK) Projesi

Projenin amac verimlilii dk olan kmr iletmecilii ile de-mir - elik s