Genel YetenekGenel Kültür

TÜRKÇEKonu Anlatımı

Pratik Bilgiler

Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları

Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

Öncebiz sorduk

120 Soruda

83SORU

2 10 8

GüncellenmişYeni

Baskı

kpss

Komisyon

KPSS Türkçe Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-318-848-3

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

37. Baskı: 2017, Ankara

Yayın-Proje: Özge IşıkcıDizgi-Grafik Tasarım: Vedat Hancı

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Değerli Adaylar;

Bu kitap; Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Yetenek Testinde önemli bir ağırlığı bulunan Sözel Akıl Yürütme, Dil Bilgisi ve Yazım Kuralları kapsamındaki 30 sorunun hızlı ve hatasız bir şekilde çözümü hedeflenerek hazırlanmıştır.

Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle hazırlanmış olup;

Sözel Akıl Yürütme kapsamındaki;■ Sözcükte Anlam,■ Cümlede Anlam,■ Paragraf ve Anlatım Biçimleri,

Dil Bilgisi kapsamındaki;■ Ses Bilgisi,■ Yapı Bilgisi,■ Sözcük Bilgisi,■ Cümle Bilgisi,■ Anlatım Bozuklukları ve

Yazım Kuralları kapsamındaki;■ Noktalama İşaretleri,■ Yazım Kuralları

bölümlerinden oluşmaktadır.

Konuların sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde, açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine; bilgilerin resim, şekil, şema, kavram haritaları, tablo, grafik ve etkinliklerle somutlaştırılmasına özen gösterilmiştir.

Her ünitenin sonunda;■ çözümlü testler,■ cevaplı testler ve■ çıkmış sorularayer verilmiştir.

Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim.

Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız.

Kitabın çalışmalarınızda yararlı olmasını temenni eder, KPSS’de ve meslek hayatınızda başarılar dilerim.

Pegem Akademi

SUNU

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM Sözcükte Anlam

Sözcüğün Anlam Özellikleri ......................................................................................... 3

Gerçek Anlam ......................................................................................................... 3

Mecaz Anlam .......................................................................................................... 4

Terimsel Anlam ....................................................................................................... 5

Sözcükte Anlam Olayları ............................................................................................. 6

Benzetme (Teşbih) .................................................................................................. 6

Eğretileme (İstiare) .................................................................................................. 6

Kişileştirme (Teşhis) ................................................................................................ 7

Kinaye (Değinmece) ............................................................................................... 8

Mecazımürsel (Ad Aktarması) ................................................................................. 8

Dokundurma (Tariz) ................................................................................................ 9

Mübalağa (Abartma) ............................................................................................... 9

Dolaylama ............................................................................................................... 9

Güzel Adlandırma ................................................................................................. 10

Sözcükler Arası Anlam İlişkileri ................................................................................. 10

Eş - Yakın Anlamlı Sözcükler ................................................................................ 10

Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler ............................................................................... 11

Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler .................................................................................. 11

Somut - Soyut Anlamlı Sözcükler ......................................................................... 12

Nitel-Nicel Anlamlı Sözcükler ................................................................................ 12

Genel-Özel Anlamlı Sözcükler .............................................................................. 12

Yansıma Sözcükler ............................................................................................... 13

Kalıplaşmış Söz Öbekleri .......................................................................................... 13

İkilemeler ............................................................................................................... 13

Pekiştirmeler ......................................................................................................... 14

Deyimler ................................................................................................................ 14

Atasözleri .............................................................................................................. 15

Kalıplaşmamış Söz Öbekleri ..................................................................................... 17

Çözümlü Test ............................................................................................................. 18

Cevaplı Test ............................................................................................................... 23

Çıkmış Sorular ........................................................................................................... 26

v

2. BÖLÜM Cümlede Anlam

Cümlenin Yorumu .......................................................................................................35Cümlenin İletisi .......................................................................................................35Cümleden Çıkarılacak Kesin Yargı ........................................................................36Cümlede Vurgu ......................................................................................................36Eş - Yakın Anlamlı Cümleler ..................................................................................36Anlamca Çelişen Cümleler .....................................................................................37

Anlamlarına Göre Cümleler ........................................................................................37Olumlu Cümleler ....................................................................................................37Olumsuz Cümleler .................................................................................................37Soru Cümleleri .......................................................................................................38Ünlem Cümleleri ....................................................................................................38Emir Cümleleri .......................................................................................................38

İçerdiği Duygu, Düşünce ve Duruma Göre Cümleler .................................................39Çıkarım ..................................................................................................................39Kanıksama .............................................................................................................39Saptama .................................................................................................................39Değerlendirme .......................................................................................................40Yakınma - Sitem .....................................................................................................40Pişmanlık ...............................................................................................................41Ön Yargı .................................................................................................................41Olasılık ...................................................................................................................41Varsayım ................................................................................................................42Tahmin ...................................................................................................................42Şaşırma ..................................................................................................................42Kuşku .....................................................................................................................43Uyarı ......................................................................................................................43Öneri ......................................................................................................................43

Anlam İlişkilerine Göre Cümleler ................................................................................44Neden - Sonuç (Gerekçe) İlişkisi ...........................................................................44Amaç - Sonuç İlişkisi ..............................................................................................44Koşul (Şart) Cümleleri ............................................................................................45

Anlatım Özelliklerine Göre Cümleler ..........................................................................45Öznel ve Nesnel Anlatım .......................................................................................45Tanım Cümleleri .....................................................................................................46Karşılaştırma Cümleleri ..........................................................................................46İçerik ve Üslup (Biçem) Bildiren Cümleler ..............................................................47Doğrudan Anlatım (Aktarma) Cümleleri .................................................................47Dolaylı Anlatım (Aktarma) Cümleleri ......................................................................48Cümle Analizi (Cümle Değerlendirme) ...................................................................48

Cümlenin Yapısı .........................................................................................................49Cümle Tamamlama ................................................................................................49Cümle Oluşturma ...................................................................................................50

Çözümlü Test ..............................................................................................................51Cevaplı Test ................................................................................................................56Çıkmış Sorular ............................................................................................................59

vi

3. BÖLÜM Paragrafta Anlam

Paragraf Sorularının Genel Özellikleri ve Soru Çözümünde Dikkat Edilecek Hususlar ...................................................................................... 76

Paragrafın Yapısı ....................................................................................................... 76

Paragrafın Bölümleri ve Boşluk Tamamlama ........................................................ 76

Düşüncenin Akışını Bozan Cümleler .................................................................... 76

Paragrafı İkiye Bölme ............................................................................................ 77

Paragraf Oluşturma ................................................................................................77Paragrafta Yer Değiştirme ......................................................................................78

Paragrafın İçeriği ....................................................................................................... 79Konu ...................................................................................................................... 79Ana Düşünce ........................................................................................................ 79Yardımcı Düşünceler ............................................................................................. 80

Paragrafta Anlatım Biçimleri ...................................................................................... 80Açıklayıcı Anlatım ............................................................................................. 80Tartışmacı Anlatım ............................................................................................ 80Öyküleyici Anlatım ............................................................................................ 81Betimleyici Anlatım ........................................................................................... 81

Düşünceyi Geliştirme Yolları ...................................................................................... 82Tanımlama ............................................................................................................ 82Karşılaştırma ......................................................................................................... 82Örnekleme ............................................................................................................ 83Tanık Gösterme (Alıntılama) ................................................................................. 83Soru Sorma ........................................................................................................... 83Sayısal Verilerden Yararlanma .............................................................................. 83Duyulardan Yararlanma ........................................................................................ 83Kişileştirme ............................................................................................................ 83Benzetme .............................................................................................................. 84Sayıp Dökme ........................................................................................................ 84

Parçaya Dayalı Sorular.............................................................................................. 85Anlatım Nitelikleri ....................................................................................................... 87

Özgünlük ............................................................................................................... 87Özlülük (Yoğunluk) ................................................................................................ 87Yalınlık (Sadelik) ................................................................................................... 87

Akıcılık .................................................................................................................. 87

Sürükleyicilik ......................................................................................................... 87

Açıklık ................................................................................................................... 87

Duruluk .................................................................................................................. 87

Tutarlılık ................................................................................................................ 87

Çözümlü Test ............................................................................................................. 88

Cevaplı Test ............................................................................................................... 94

Çıkmış Sorular ........................................................................................................... 98

vii

4. BÖLÜM Ses Bilgisi

Sesler ......................................................................................................................137

Ünlü Sesler ve Ünlü Uyumları ............................................................................. 137

Ünsüz Sesler ....................................................................................................... 138

Ses Olayları ............................................................................................................. 138

Ünsüz Değişimi - Yumuşama .............................................................................. 138

Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme) .......................................................................... 138

Ses Düşmesi ....................................................................................................... 139

Ses Türemesi ...................................................................................................... 140

Ulama .................................................................................................................. 140

Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi ........................................................................ 141

Ünlü Daralması ................................................................................................... 141

Kökte Ünlü Değişimi ............................................................................................ 142

Yardımcı Sesler ................................................................................................... 142

Çözümlü Test ........................................................................................................... 143

Cevaplı Test ............................................................................................................. 148

Çıkmış Sorular ......................................................................................................... 151

5. BÖLÜM Yapı Bilgisi

Kök ve Gövde ...........................................................................................................155

Ekler .........................................................................................................................155

Yapım Ekleri .........................................................................................................155

Çekim Ekleri .........................................................................................................156

Yapılarına Göre Sözcükler ........................................................................................158

Çözümlü Test ............................................................................................................160

Cevaplı Test ..............................................................................................................164

Çıkmış Sorular ..........................................................................................................167

viii

6. BÖLÜM Sözcük Türleri

İsim (Ad) .................................................................................................................. 171

Varlıkların Türüne Göre İsimler ........................................................................... 171

Varlıkların Sayılarına Göre İsimler ...................................................................... 171

İsmin Hâlleri ........................................................................................................ 171

İsim Tamlamaları ................................................................................................. 172

Zamir (Adıl) .............................................................................................................. 173

Kişi Zamirleri ....................................................................................................... 173İşaret Zamirleri .................................................................................................... 174Belgisiz Zamirler ................................................................................................. 174Soru Zamirleri ..................................................................................................... 174İlgi Zamiri (Aitlik Eki) ........................................................................................... 174

Sıfat (Ön Ad)............................................................................................................ 175Niteleme Sıfatları ................................................................................................ 175Belirtme Sıfatları ................................................................................................. 175Adlaşmış Sıfatlar ................................................................................................. 175

Zarf (Belirteç) ........................................................................................................... 176Durum Zarfları ..................................................................................................... 176Yer-Yön Zarfları ................................................................................................... 176Zaman Zarfları .................................................................................................... 176Ölçü-Miktar Zarfları ............................................................................................. 177Soru Zarfları ........................................................................................................ 177

Edat (İlgeç) ..............................................................................................................177Bağlaç......................................................................................................................179Ünlem ......................................................................................................................179Fiil (Eylem) ............................................................................................................... 180

İş (Kılış) Fiilleri .....................................................................................................180Oluş Fiileri ............................................................................................................180Durum Fiileri .........................................................................................................180Fiillerde Kip ..........................................................................................................180Fiillerde Kişi ..........................................................................................................183Fiillerde Olumsuzluk .............................................................................................183

Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması ........................................................................183

Fiillerde Çatı .........................................................................................................184

Fiilimsiler ...................................................................................................................187

Fiilimsi Grupları ....................................................................................................188

Yardımcı Fiiller ..........................................................................................................189

Ek Fiil (Ek-Eylem) .....................................................................................................189

Çözümlü Test ............................................................................................................191

Cevaplı Test ..............................................................................................................196

Çıkmış Sorular ..........................................................................................................199

ix

7. BÖLÜM Cümle Bilgisi

Cümle Türleri ........................................................................................................... 209

Yüklemlerine Göre Cümleler ............................................................................... 209

Öge Dizilişine Göre Cümleler .............................................................................. 209

Yapılarına Göre Cümleler ................................................................................... 210

Cümlenin Ögeleri ..................................................................................................... 211

Yüklem ................................................................................................................ 211

Özne ................................................................................................................... 212

Nesne .................................................................................................................. 213

Dolaylı Tümleç .................................................................................................... 213

Zarf Tümleci ........................................................................................................ 214

Edat Tümleci ....................................................................................................... 214

Çözümlü Test ........................................................................................................... 215

Cevaplı Test ............................................................................................................. 220

Çıkmış Sorular ......................................................................................................... 223

8. BÖLÜM Yazım Kuralları

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler ...........................................................................229

Kısaltmaların Yazımı .................................................................................................232

Sayıların Yazımı .......................................................................................................233

Deyimlerin ve İkilemelerin Yazımı .............................................................................233

Birleşik Kelimelerin Yazımı .......................................................................................234

Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler ..........................................................................234

Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler .............................................................................235

Yabancı Özel Adların Yazımı ....................................................................................239

Ses Olaylarıyla İlgili Yazım Kuralları .........................................................................239

Çözümlü Test ............................................................................................................242

Cevaplı Test ..............................................................................................................247

Çıkmış Sorular ..........................................................................................................250

x

9. BÖLÜM Noktalama İşaretleri

Nokta ( . ) .................................................................................................................255

Virgül ( , ) .................................................................................................................255

Noktalı Virgül ( ; ) ......................................................................................................257

İki Nokta ( : ) .............................................................................................................258

Üç Nokta ( ... ) ..........................................................................................................258

Soru İşareti ( ? ) ........................................................................................................259

Ünlem İşareti ( ! ) ......................................................................................................259

Kısa Çizgi ( - ) ...........................................................................................................259

Uzun Çizgi (–) ...........................................................................................................260

Tırnak İşareti ( “ ” ) ....................................................................................................260

Parantez ( ) ...............................................................................................................261

Kesme İşareti ( ’ ) .....................................................................................................261

Çözümlü Test ............................................................................................................264

Cevaplı Test ..............................................................................................................269

Çıkmış Sorular ..........................................................................................................272

10. BÖLÜM Anlatım Bozuklukları

Anlama Dayalı Anlatım Bozuklukları ........................................................................279

Gereksiz Ek ve Sözcük Kullanımı ........................................................................279

Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanımı .............................................................280

Yanlış Ek ve Sözcük Kullanımı ............................................................................280

Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanımı ........................................................................280

Deyim-Atasözü Yanlışları .....................................................................................281

Anlam Belirsizliği ..................................................................................................281

Mantık Hataları .....................................................................................................282

Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozuklukları ..................................................................282

Fiil ve Yüklem Yanlışları .......................................................................................282

Özne - Yüklem Uyuşmazlığı ................................................................................283

Özne Eksikliği ......................................................................................................283

Nesne Eksikliği .....................................................................................................284

Dolaylı Tümleç Eksikliği .......................................................................................284

Zarf ve Edat Tümleci Eksikliği ..............................................................................285

Tamlama Yanlışları ...............................................................................................285

Çatı Uyuşmazlığı ..................................................................................................286

Çözümlü Test ............................................................................................................287

Cevaplı Test ..............................................................................................................292

Çıkmış Sorular ..........................................................................................................295

20113

20102

20095

20082

20074

20065

20053

20121

20132

20142

201522016

220171

SÖZCÜKTE ANLAM

Sözcüğün Anlam Özellikleri

Sözcükte Anlam Olayları

Sözcükler Arası Anlam İlişkileri

Kalıplaşmış Söz Öbekleri

4 İkilemeler

4 Pekiştirmeler

4 Deyimler

4 Atasözleri

Kalıplaşmamış Söz Öbekleri

"Dilimin sınırları, dünyamın sınırlarıdır."

LUDWING WITTGENSTEIN

"Dilimin sınırları, dünyamın sınırlarıdır."

LUDWING WITTGENSTEIN

SÖZCÜKTE ANLAM

n SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ

Başlarken...

Bu üniteden KPSS’de yoruma dayalı olarak her yıl ortalama 2-3 soru gelmektedir.

Sözcükte Anlam ünitesi, gelen soru sayısı kadar cümle ve paragrafların tam olarak anlaşılmasında bir temel olması açısından da çok önemlidir.

Anlamı olan ya da anlamı olmadığı hâlde cümle kuru-luşunda görev üstlenen ses birliklerine sözcük denir.

Zengin bir söz dağarcığına sahip dilimizde bazı söz-cükler tek bir kavramı karşılarken bazıları birden çok kavramı karşılamaktadır.

Tek anlamlı sözcükler: Sadece bir kavramı karşıla-yan sözcüklerdir.

kaldırım: Yollarda taşlarla yapılan döşeme:Araba bozuk kaldırımların üstünde sallanıyor, devrilecek gibi oluyordu.

testere: Ağaç, demir vb. şeyleri kesmeye yara-yan, genellikle üçgen biçiminde dişleri olan, dar ve uzunca çelik araç:Ağaç testeresiyle kütükleri doğradı tek başına.

Çok anlamlı sözcükler: Kullanıldığı yere ve duruma göre birden çok anlam kazanabilen sözcüklerdir.

Örneğin, “düş–” sözcüğü kullanıldığı cümleye göre fark-lı anlamlar kazanabilir:

düş–:1. Yer çekiminin etkisiyle boşlukta, yukarıdan aşağı-

ya inmek:Havadaki kuş vurulmuş gibi birdenbire sokağa düşüyor.

2. Yere devrilmek, yere serilmek:Çocuk koşarken yere düştü.

3. Yağmak:Dağlara kar düştü.

1. BÖLÜM

4. Vurmak, değmek, rastlamak:İnce uzun dallı badem ağaçlarının alaca gölgeleri sahile inen keçi yoluna düşüyordu.

Dilimizdeki sözcüklerin büyük bir bölümü çok anlamlı-dır, yani temel anlamı dışında kullanılmaya uygundur. Dilimizde sözcüklerin kullanıldıkları cümleye göre ka-zandıkları bu farklı anlamlara yan anlam ya da me-caz anlam denir.

Gerçek Anlam

Temel Anlam

Bir sözcüğün, akla gelen ilk anlamına temel anlam denir. Bir sözcük tek başına duyulduğunda ya da okunduğunda öncelikle o sözcüğün temel anlamı dü-şünülür.

ağız: Sindirim sisteminin başlangıcı olan, üst ve alt çene arasındaki boşluk:

Ağzındaki lokmayı bir türlü yutamıyordu.

boyun: Gövdenin başla omuz arasında kalan kısmı: Sabaha kadar boynum ağrıdı.

durmak: Hareketsiz kalmak, kımıldamamak: Babası odanın ortasında durup biraz düşündü.

Yukarıdaki cümlelerde ağız, boyun, durmak sözcük-leri akla gelen ilk anlamlarıyla, yani temel anlamlarıyla kullanılmıştır.

Yan Anlam

Bir sözcüğün ancak temel anlamıyla ilişkili olarak ka-zandığı yeni anlamlardır.

n Dilberin başında siyah saç olur. (temel anlam)

Baş sözcüğünün temel anlamı, “insan ve hayvan be-denlerinin en yukarı, en önemli kısmı”dır. Dolayısıyla sözcük, yukarıdaki cümlede temel (ilk) anlamıyla kul-lanılmıştır.

4

Baş sözcüğünün, temel anlamıyla bağlantılı olarak kazandığı yeni anlamlar, yani yan anlamlar ise aşa-ğıda verilmiştir:

n Bir şeyin en yukarısı, en yüksek noktası: Çıkam dağlar başına, vatana doğru bakam.

n Bir şeyin başladığı, çıkıp yayıldığı yer, kaynak: Bu sonbahar başında bir gün onunla Beykoz çayı-

rına gittik.

n Bir şeyin yanı, yakını, çevresi: Fakat nedendir ya Rab bu susuzluğumuz

Suyu gürül gürül akan çeşme başında.

n Yukarıya, üste gelen yön: Yatağın başında oturmuş, durmadan ağlıyordu.

Mecaz AnlamBir sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşarak kazan-dığı yeni anlamlara mecaz anlam denir.

n Sıcak sobanın yanında uzun uzun sohbet ettiler.(Gerçek anlam: Yakmayacak derecede ısı veren, üşümeyi önleyecek kadar ısıtan)

n Müdür, öğrencilerini çok sıcak karşıladı.(Mecaz anlam: Dostça olan, sevgiyle dolu olan, şefkatli)

Örneklerde görüldüğü gibi mecaz anlamlı kullanımlar-da, sözcük farklı ve soyut bir anlama geçmiştir.

n Gülen gözlerinin manası pek derin.(“Derin” sözcüğü “anlaşılması, kavranması zor” anlamın-da kullanılmış.)

n Bu sözlerinle hepimizi çok kırdın.(“Kırmak” sözcüğü “gücendirmek, üzmek, incitmek” anlamında kullanılmış.)

n Aldanma cahilin kuru sözüne.(“Kuru” sözcüğü “soğuk, sevimsiz, hissiz” anlamında kullanılmış.)

ÖSYM’nin yaptığı sınavlarda “gerçek anlam” ve “mecaz anlam” ayrımı sorulduğunda seçe-nekler arasında yan anlamda kullanılmış söz-cük de verilebileceği için dikkatli olunmalıdır. Yan anlam, temel anlamla bir şekilde ilişkilidir ve gerçek anlam başlığında ele alınır oysa mecaz anlam tamamen düşsel, gerçek dışı bir anlamdır.

Pür

D kkat

5. Güçlü olduğunubelli etmek, tehdit etmek(diş göstermek)

6. Kötülük yapmakiçin fırsat beklemek (diş bilemek)

7. Zorla veya inatlaistediğini yaptırmak (diş geçirmek)

Sözcük

1. Çene kemiklerininüstüne dizili, ısırıp koparmaya veçiğnemeye yarayan sert, beyaz organlar-dan her biri

2. Çark, testere, tarak,vb. çentikli şeylerdeki çıkıntılardan her biri

3. Dişe benzetilen sarım-sak tanesi

4. Bazı dantel veişlemelerin kenarla-rındaki yuvarlak sivri bölüm

Temel Anlam Yan Anlam

Mecaz AnlamGerçek Anlam

“Diş” sözcüğünün anlamları (tdk.gov.tr)

5

ÖSYM’nin birkaç kez sorduğu “düşsel öge” kavramı da mecazla aynı doğrultudadır. “Mecaz”da da “düşsel ögeler”de de gerçek dışı unsurlara yer verilir.

Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi temel anlamda kullanılmıştır?

A) Çevresindekilerin sevgisini kazanan mükem-mel bir insandı babam.

B) Onu, herkese örnek olan olgun tavırları ile ta-nıdık hepimiz.

C) Güneş doğmadan bir saat kadar önce yola çıktık.

D) Bu sevimli, küçük çocuğa kanım hemen de nasıl kaynadı.

E) Dalları çıplak ağaçların arasında bir süre otur-duk.

B seçeneğinde “tavır” sözcüğü “davranış, vaziyet, hâl” anlamlarında, yani temel anlamıyla kullanılmıştır. Diğer seçeneklerdeki sözcükler mecaz ve yan anlamda kulla-nılmıştır.

Cevap B

Aşağıdaki cümlelerde verilen altı çizili sözcükler-den hangisi yan anlamda kullanılmıştır?

A) Acıyla zevki kullanmayı öğrenirsek başarılı oluruz.

B) Araştırmacılar tarafından incelenen hayvanlar serbest bırakıldı.

C) Alabildiğince yeşilliğin uzandığı güzel bir köy-dü burası.

D) Aynı zamanda güzel kumaştan bir boyun atkı-sı vardı.

E) Bilgi edinme yollarını öğrenmeyen insan genel-likle hazır bilgiyi tercih eder.

C seçeneğindeki “uzanmak” sözcüğünün temel anlamı “boylu boyunca yatmak”tır. Verilen cümlede ise “bir alana yayılmak” anlamında, yani yan anlamda (temel anlamla ilişkili) kullanılmıştır. Diğer cümlelerdeki sözcükler temel anlamlarıyla (ilk anlamlarıyla) kullanılmıştır.

Cevap C

Pür

D kkat “Kaçmak” sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde temel anlamda kullanılmıştır?A) Sana yeni aldığım bu kazak sanki biraz yeşile

kaçıyor.B) Bir tehlike sezdiğin anda hemen eve kaçar

bizi ararsın.C) Bir aydır alacaklılardan kaçıyor dükkân sahibi.D) Bütün gün havuzdan çıkmayınca kulağına kirli

su kaçmış.E) Odanın halısı biraz sağa kaçmış, sen ne dü-

şünüyorsun?

“Kaçmak” sözcüğünün temel anlamı “hızla koşup bir yere saklanmak”tır. Bu anlam da B seçeneğinde kullanılmıştır.

Cevap B

Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük mecaz anlamıyla kullanılmıştır?

A) Gelecek hafta bugün yine buluşalım, dedi bü-yük bir sevinçle.

B) Beyaz at üstünde gelin görününce büyük bir düğün başladı.

C) Çocuğu uyutmak için odaya götürdü yaşlı dadı.

D) Onun bu boş sözlerini dinlemekten artık bık-mıştık hepimiz.

E) Akrabalarını görmek, onlarla konuşmak, has-ret gidermek istiyordu.

A, B, C ve E seçeneklerindeki altı çizili sözcükler gerçek anlamlarıyla kullanılmıştır. “Boş” sözcüğünün gerçek an-lamı “içinde bir şey olmayan”dır. Bu sözcük, D seçeneğin-deki cümlede, gerçek anlamının dışında “değersiz, bir işe yaramayan” anlamında kullanıldığı için mecaz anlamdadır.

Cevap D

Terimsel AnlamBir bilim, sanat, spor ve meslek dalıyla ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüklere terim anlamlı sözcükler denir.

n Öğretmenimiz bu hafta açıları anlattı. (matematik terimi)

n Güreşçilerimiz minderde başarılı olamadılar. (spor terimi)

n Sanatçı tiz sesiyle izleyenleri büyüledi (müzik terimi)