“Let food be thy medicine and medicine be thy food.”

Hippocrates

FONKSİYONEL GIDALARIN FONKSİYONEL GIDALARIN BİYOYARARLILIKLARI BİYOYARARLILIKLARI

KARATİNOİDLER

Karotenoidler klorofilden sonra doğada en yaygın olarak bulunan renk pigmentleridir. Karotenoidler, genel olarak yağda çözünen, bitkisel ve hayvansal ürünlere sarıdan kırmızıya kadar renk veren bileşiklerdir.(1)

Karotenoidler yalnızca bitkilerden sentezlenen bileşiklerdir. Hayvansal dokulara ancak yem olarak tüketildiği takdirde karışır.(2)

Meyvelerin yapılarında, meyve daha ham iken bulunmalarına karşın renkleri klorofil tarafından maskelenir. Meyve olgunlaştıkça klorofil kaybolur ve karotenoidler ortaya çıkar.(3)

Kanser, diyabet, felç, katarakt, yaşlanma, kalp-damar rahatsızlıkları gibi vakalara karşı koruyucu oldukları gözlemlenmiştir.(8)

β-Karoten

Kaynak gıdalar: Daucus carota(Havuç), Cucurbita pepo(Sakız kabağı), Ipomoea batatas(Tatlı patates), Cucumis melo var. cantalupo, Spinacia oleracea(Ispanak), Solanum lycopersicum(Lycopersicon lycopersicum)

(Domates)

Faydaları: Serbest radikalleri nötralize eder

Hücresel antioksidan savunmaları güçlendirir

Provitamin olarak işlevseldir

Akciğer ve gırtlak kanserlerine karşı etkili olduğu gözlemlenmiştir(9)

Günlük farmakolojik doz = 9-18 mg(6)

272 g havuçtaki beta-karoten miktarı = 29 mg(7)

Lutein ve zeaxanthin

Kaynak gıdalar: Brassica oleracea, Spinacia oleracea, Zea mays, Fructus Citrus, Asparagus officinalis, Brassica oleracea var. botrytis

Faydaları: Retina sağlığının korunmasında(10)

Bazı bitkilerin lutein ve zeaxanthin içeriği

Likopen

Kaynak gıdalar: Solanum lycopersicum(Lycopersicon lycopersicum), Citrullus lanatus var. lanatus, Citrus × paradisi

Faydaları: Kanserden korunma,

Kalp-damar rahatsızlıklarından korunma,

Prostat düzenleyici

Diğer karoteneoidlere dönüşür

Günlük dozaj: 13 - 75 mg(12)

Likopen içerikleri

DİYET LİFİDİYET LİFİ

Diyet lifi, sindirim enzimlerine dirençli bir grup gıda bileşenidir ve başlıca tahıl, meyve ve sebzelerde bulunmaktadır. Farklı diyet lifi tipleri, özellikleri bakımından farklılık göstermektedir. Çözünür olmayan diyet lifi bağırsak sağlığı ile ilgiliyken,

çözünür diyet lifi, temel olarak kandaki kolesterolün düşürülmesi ve glukozun bağırsaktaki absorbsiyonunun azaltılması ile ilişkilidir. Diyet lifi, bağırsak kanseri ve kardiyovasküler rahatsızlıklara karşı yararlı etkileri yanında gıda formulasyonlarında

kullanılabilen teknolojik özelliklere de sahiptir. Ayrıca, diyet lifi düşük enerji değerine sahip ürünlerin temel bileşenini oluşturmaktadır. Bu nedenle, diyet lifi ile

zenginleştirilmiş gıdalar giderek önem kazanmaktadır.(12)

Diyet liflerinin obezite, tansiyon, hemoroit, diyare, bazı bağırsak rahatsızlıkları, hipertansiyon, damar ve bağışıklık hastalıkları üzerine etkileri olduğu belirtilmektedir.

(Fernandez- Gines ve ark., 2004)

Sağlıklı bir diyet için selüloz neden gereklidir?

İnsanlarda, besinlerle alınan se- lüloz sindirilmeden vücuttan atılır. Çünkü sindirim sistemlerinde selülozu sindirecek enzimler yoktur. Selülozu oluşturan lifler

bağırsaklarda ilerler- ken yüzeyi aşındırmak suretiyle hücre- lerin mukus üretmelerine neden olur. Mukus, besinlerin sindirim kanalından kayarak ilerlemelerini sağlar. Bu saye- de sindirim hızı da artar. Bu nedenle selülozun sağlıklı bir diyette mutlaka yer

alması gerekir.

Diyet lifi içerikleri

Çözünmeyen diyet lifi

Kaynak gıdalar: Buğday kepeği, mısır kepeği, meyve kabukları

Faydaları: Barsak sağlığının korunmasında işlevsel

İnsanlarda artan diyet lifi alımı ile kalsiyum, magnezyum, çinko ve fosfor miktarları arasında ters bir ilişki olduğu aktarılmaktadır. Diyet lifinin

mineral absorbsiyonunu engellediği ve bu etkinin daha çok kendisine bağlı fitik ve oksalik asitler ile

proteinlerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Özellikle tahıl ürünlerinde ve soya gibi gıdalarda

bulunan fitatın insan ve farelerde Ca absorbsiyonunu inhibe ettiği bilinmektedir.

Dipnot:

β-Glukan

Kaynak gıdalar: Yulaf ezmesi, yulaf kepeği, Hordeum, Secale cereale

Faydaları: Koroner kalp rahatsızlığı riskini düşürür

Bağışıklık sistemini düzenleyicidir(13)

Çözünür lifler

Kaynak gıdalar: Psyllium tohum kabuğu, Pisum sativum, baklagiller, Malus domestica, Fructus citrus, Semen linum

Faydaları: Koroner arter rahatsızlığının önlenmesinde faydalı

Tam tahıllar

Kaynak gıdalar: Tahıl taneleri, tam buğday ekmeği, yulaf ezmesi, altın pirinç

Faydaları: Koroner arter rahatsızlığı riskini azaltır

Kandaki glikoz miktarını düzenler(nişasta içermedikleri için)(14)(15)

YAĞ ASİTLERİYAĞ ASİTLERİYağlar, insan beslenmesi için gerekli olan en önemli organik maddelerden biridir. Bu organik maddeler hem yüksek enerji kaynağı hem de yağda çözünen vitaminleri bulundurmaları,

proteinlerle birleşerek lipoproteinleri oluşturmaları ve metabolik aktivitelerde, sinir hücrelerinin etrafını sarmaları bakımından

önemlidirler (Mol 2008)

Doymuş yağ asitleri oda sıcaklığında katı haldebulundukları için vücutta birikebilirler. Çoklu doymamış yağ

asitleri ise oda sıcaklığında sıvı haldedirler ve aynı zamandainsan hayatının devamlılığı için de çok önemlidirler.(16)

Tekli Doymamış Yağ Asitleri

Oda sıcaklığında sıvı halde bulunan bitkisel yağ asitleri

Kaynak Gıdalar: Fındık, zeytinyağı, canola yağı, ayçiçek yağı

Faydaları: Koroner arter hastalığını düzenleyici, kolesterol dengeleyici

Bazı gıdaların tekli doymamış yağ asidi içerikleri:

Çoklu Doymamış Yağ Asitleri

Omega-3 yağ asitleri—ALA

Kaynak gıdalar: Fructus Juglans, Semen Linum, Oil Linum

Faydaları: Kalp ve göz sağlığını korurZihinsel fonksiyonları destekler(17)(20)

Omega-3 yağ asitleri DHA/EPA

Somon balığı, ton balığı, deniz mahsülleri, balık yağları

Kalp ve göz sağlığını ve zihinsel faaliyetlerin

sağlığını korur. Kolesterolü düzenler

Bağışıklık sistemini güçlendirir ve arzu

edilen beden formunun

sağlanmasında fonksiyonel(yağlanma

yı engeller)(18)

İnsilün seviyesini arttırır

Sığır eti, kuzu eti, bazı peynir çeşitleri

Konjuge lionik asit(KLA)

Çoklu Doymamış Yağ Asitleri

Bazı gıdaların çoklu doymamış yağ asitleri içerikleri:

Çoklu doymamış yağ asitlerinin faydaları:

Bazı gıdaların KLA içerikleri

Günlük önerilen kullanım dozu: 3,4g(19)

FENOLİK MADDELERFENOLİK MADDELER

Fenolik maddeler bitkisel kaynaklı besinlerin lezzetine özellikle ağızda buruk bir tat bırakma yönünde ve rengine etki eden, meyve ve sebzelerde genellikle çok az miktarlarda bulunmakla birlikte önemli olan bir madde grubudur.

Fenolik maddeler aromatik halkasında bir veya daha fazla hidroksil grubu içeren bileşiklerdir (Shahidi ve Naczk, 1995). Bu bakımdan en basit fenolik maddenin bir tane hidroksil grubu içeren benzen yani fenol olduğu ve diğer fenolik maddelerin bundan türediği bilinmektedir (Cemeroğlu ve Acar, 1986).(4)

Fenolik bileşikler

Hidroksisinamik asitler

Hidroksibenzoik asitler

Flavonoidler

Antosiyaninler

Flavonlar ve Flavonoller

Flavanonlar

Kateşinler (Flavanoller)

Proantosiyanidinler

İzoflavonoidler ( 5 )

Bazı flavonoidlerin kimyasal yapıları:

Bazı flavonoidlerin alt sınıflarının yapıları

FLAVONOİDLERFLAVONOİDLER

Flavonoidler enzimler tarafından metabolize edildikleri için biyoyararlılıkları düşüktür.(21)

Çalışmalardan elde edilen sonuçlara göre flavonoids, flavonols, flavones, flavanones and flavonols sigara içenlerde sigaradan kaynaklı kanserlere karşı(akciğer, gırtlak) koruyucu etkiye sahip olduğu tespit edilmiş, [22]

Yalnızca flavoneller mide kanserine karşı etkilidir [23]

Fflavonol, flavanol, anthocyanidin ve proanthocyanidinsler kolon kanserine karşı etkili(23)

Meme kanserine karşı ise flavonoller and flavones(24)

Antosiyaninler

Kaynak gıdalar: Etli ve zarlı kabuksuz meyve, kiraz, kırmızı üzüm, kırmızı şarap, yaban mersini, ahududu, böğürtlen

Faydaları: Hücresel seviyede antioksidan koruma, beyin fonksiyonlarının ve sağlığının korunması

Kırmızı meyvelerde antosiyanin miktarı: 1300 mg/100 g(25)

Günlük gerekli optimal alım miktarı: 22.3–24.3 mg/d(25)

Flavanoller

Faydaları: Kalp sağlığının korunması(26), kolon kanseri riskine karşı korunma, meme kanserine karşı korunma

Kaynak gıdalar: Çay, kakao, çikolata, elma, üzüm

Bazı gıdaların flavanol içeriği:

Siyah çikolata: 20.50 mg/100 g(29)

Toz çikolata: 107.75 mg/100 g(29)

Bakla: 16.23 mg/100 g(29)

Flavanone

Kaynak gıdalar: Turunçgiller

Faydaları: Koroner kalp rahatsızlarına karşı koruma, radikallerin nötrolizasyonu, Antioksidan savunma

Günlük gerekli tüketim miktarı: 70–100 mg/d(27)

Limon, portakal ve greyfurt meyve sularında bulunan yaklaşık miktarları: 33-38-46mg/100ml(28)

Flavonoller

Kaynak gıdalar: Soğan, ıspanak, elma, çay, brokoli

Faydaları: Radikallerin nötrolizasyonu, antioksidan savunma

Bazı gıdaların flavonol içeriği:

Soğan(Allium cepa L. var. cepa): 9.31 mg/100 g

Ispanak: 15.20 mg/100 g

Günlük alınması gereken miktar: 2.9–4.3 mg/d

İzotiyosiyanatlar

Kaynak gıdalar: Karnıbahar, kıvırcık, şalgam, brokoli, lahana, kara turp

Faydaları: Antioksidan savunma, anti­kanserojen(30), anti­bakteriyal etki(31)

İzotiyosiyanat içeren bazı gıdalar:

MİNERALLER

Mineraller, dünyadan köken alan ve canlı organizmalar tarafından sentezlenemeyen (inorganik) elementlerdir. Bitkiler, mineralleri topraktan elde eder ve çoğu mineral direkt olarak bu bitkilerden gelir veya indirekt olarak da hayvanlardan kaynaklanır. Ayrıca, mineraller, coğrafi olarak değişmekle birlikte içme suyunda da bulunabilir.

Kalsiyum

Kalsiyum, kemik dokusunu oluşturan başlıca elementlerden biridir.Hücreler arası sinyal yollarında gerekli bir iyondur. Kalsiyum konsentrasyonun sirkülasyonu paratiroid hormon ve D vitamini tarafından düzenlenir. Alınımında bu faktör göz önünde bulundurulmalıdır.

Yetişkinlerde günlük önerilen tüketim miktarı 1,000-1,200 mg/day(32)

Magnezyum

Magzenyum, enzimlerin yapısına kofaktör olarak katılan gerekli bir minareldir.. Fizyolojik yolaklar, nükleik asit ve protein sentezi, iyon transportu ve hücre sinyalizasyonuyla ilişkilidir.

Düşük tüketimi, tip 2 diyabet, obezite, kardio-vasküler rahatsızlıklara, hipertansiyona ve insülin direncine sebep olabilir.

Magnezyum

Kaynak Gıdalar: Ispanak, kabak tohumu, tam buğday ekmeği, badem, fasulye, fındık

Faydaları: Kas ve sinir hücrelerinin onarımı, bağışıklık sistemi ve kemik sağlığı

Potasyum

Potasyum gerekli bir mineral ve elektrolittir. Çözeltilerdeki yüklü partiküllerin iyonlarına ayrılmasında görev alır. Normal metabolizma fonksiyonları hücre içi ve dışı potasyum düzenlenmesine bağımlıdır.

Modern çağda endüstrinin gelişmesi ilepotasyum tüketim miktarımız artmıştır.

Yüksek tüketimi inmeye, hipertansiyona ve kemik erimesine sebebiyet verebilir.

Potasyum

Kaynak gıdalar: Patates, günlük olarak tüketilen az yağlı gıdalar, turunçgillerin meyve suyu, fasulye, muz, tam buğday ekmeği

Faydaları: Kan basıncını düzenler, inmelere karşı tedbir için gereklidir.

Potasyum

Selenyum

Kaynak gıdalar: Balı, kırmızı et, tam buğday, sarımsak, ciğer, yumurta

Faydaları: Serbest radikalleri nötralize eder(anti-oksidan etki), bağısıklık sistemini ve prostatı sağlığı destekler.

Selenyum

VİTAMİNLER

Vitamin kelimesi vital ve amin kelimelerinden türetilmiştir. Vital kelimesinin anlamı yaşamsaldır. Amin ise bir organik grubu belirtir.

A vitamini

• Kaynak gıdalar: Süt, yumurta, havuç, tatlı patetes, ıspanak

• Muhtemel faydaları: Göz sağlıını korur, bağışıklık ve kemik sağlığına katkı yapar.

A vitamini

• A vitamini yağda çözünebilir. 3 aktif formu vardır: retinol, retinal ve retinoik asit.

• Hücre büyümesinde ve özelleşmesinde görevlidir. Embriyonik gelişimde önemli görevleri vardır.

• Eksikliğinde Çölyak hastalığına, Crohn Sendromuna ve körlüe neden olabilir

Thiamin(Vitamin B1)

• Kaynak gıdalar: Mercimek, bezelye, pirinç, baklava,

• Muhtemel faydaları: Zihinsel fonksitonları destekler, vücut metabolizmasını düzenler.

• Karbonhidrat, dallı amino asit sentezi ve yağ asitleri yolaklarında fonksiyoneldir.

• Eksikliğinde katarakt ve diyabete yol açabilir. Alzheimer hastalığının tedavisinde kullanılır.

Riboflavin[Vitamin B2]

Kaynak gıdalar: Yağsız et, yumurta, yeşil yapraklı sebze, kurutulmuş ürünler

Muhtemel faydaları: Hücre büyümesini destekler, metabolizmanın düzenlenmensine yardımcı olur, antioksidan etki

Riboflavin

• FAD ve FMN gibi elektron taşıyan redoks tepkimelerinde görevli koenzimlerin prekürsörüdür. Vğcuttaki B6, demir, niyasin ve folate yolaklarına etki eder.

• Kanser, katarakt ve kalp damar hastalıklarına karşı korunmada kullanılır.

• Korneal rahatsızlıklar, kanser, migren ağrılarına karşı tedavi etmeni olarak kullanılır.

Niyasin(B3)

Kaynak gıdalar: Kurutulmuş ürünler, kümes hayvanlarının eti, balık, fındık

Muhtemel faydaları: Hücre büyümesine ve metabolizma düzenlenmesine sebep olabilir

Niyasin

• NAD prekürsörüdür.

• Eksikliğinde pelegra hastalıına neden olur.

Pantotenik asit (Vitamin B5)

Kaynak gıdalar: Tatlı patetes, sakat at, ıstakoz, soya fasulyesi, mercimek

Muhtemel faydaları: metabolizma düzenlenmesine yardımcı olur, hormon sentezlenmesinde fonksiyonel

Pantotenik asit

• Suda çözünür. Biyokimyasal olarak önemli olan koenzim A prekürsörüdür. Bitki ve hayvan hücrelerinde bulunur.

• Yara iyileşmesinde, yüksek kolesterol ve ağaran saçların tedavisinde kullanılır.

Pyridoxine (Vitamin B6)

• Kaynak Gıdalar: Fasulye, fındık, legümenler, balık, et, tam buğday ürünleri

• Muhtemel faydaları: Bağışıklık sistemini destekler, metabolizma düzenlenmesinde görevlidir

Pyridoxine

• Protein metabolizmasında görevlidir.

• İmmün bozuklular, kalp damar rahatsızlıkları, kanser, depresyon ve böbrek taşı tedavilerinde kullanılır.

• Eksikliği nadir olarak gözlenir.

Folate(folik asit)(Vitamin B9)

• Kaynak gıdalar: Fasulye, legümenler, meyveler, yeşil yapraklı sebzeler, makarna, pirinç

• Muhtemel faydaları: Bağışıklık sistemini destekler, kadınlarda doğacak çocuğun beyin ve omurilik rahatsızlarıyla doğum riskini azaltır.

• Nükleik asit ve bazı amino asitlerin prekürsörüdür. Eksikliinde megablastik anemi gözlenir. Alkol ve sigara tüketenlerde eksikliği gözlenir.

• Kalp damar malformasyonları, nöral tüp kusurları, yaralanmaya bağlı rahatsızların önlenmesinde kullanılır.

Kobalamin(Vitamin B12)

• Kaynak gıdalar: Yumurta, et, kümes hayvanları eti, süt

• Muhtemel faydaları: Mental fonksiyonlara destek, metabolizma düzenlenmesi, kan hücreleri formasyonunun düzenlenmesi

Kobalamin

• Folate metabolizmasında önemli bir role sahiptir. Metiyonin sentazın kofatörüdür.

• Eksikliğinde Atrophic gastritis, pernicious anemia neden olur

Biyotin

• Kaynak gıdalar: Ciğer, alabalık, yumurta, istiridye

• Muhtemel faydaları: Metabolizma düzenlenmesine yardımcı, hormon sentezlenmesinde görevli

Biyotin

• Suda çözünür. B kompleksi vitamindir. Bütün organizmalar için gerekli olmakla birlikte yalnızca bakteriler, mayalar, algler bazı bitkiler tarafından üretilir.

• Eksikliği çok nadir gözlenir.

C Vitamini

• Kaynak gıdalar: Guava, kivi, turunçgiller, katkı maddeli yiyecek ve içecekler

• Muhtemel faydaları: Serbest radikallerin nötralizasyonunu sağlar, kemik ve immün sistemi destekler

C Vitamini

• Askorbik asit olarak da bilinir. Suda çözünür. İnsan vücudunda sentezlenmez,dışardan alınmalıdır. Enzimatik faaliyetlerde kofaktördür. Antioksidan etkiye sahiptir.

• Eksikliği iskorbit hastalığına sebep olur.

• Kalp damar rahatsızlıkları, Alzheimer, katarakt hastalaıklardan korunmada kullanılır.

D Vitamini

• Kaynak gıdalar: Balık, katkılı besinler, yoğurt

• Muhtemel faydaları: Kemik erimesinin önlenmesinde, kalsiyum ve fosfor regülasyonunda görevlidir, bağışıklık sistemini destekler.

• Egzema tedavisinde kullanılır.

D Vitamini

• Günışığının ektisiyle deriden sentezlenip karaciğer ve böbreklerde aktif formu olan 1,25-dihydroxyvitamin D dönüştürülür.

• Kemik erimesi, kanser, oto-immün rahatsızlarından, tip-2 diyabet gibi hastalıklardan korunmada etkilidir.

E Vitamini

• Kaynak gıdalar: Ay çiçeği tohumu, badem, fındık, turp

• Muhtemel faydaları: Anti-oksidan, bağışıklık sistemini ve kalbi korur

Recommend Dietary Allowances

http://iom.nationalacademies.org/Activities/Nutrition/SummaryDRIs/~/media/Files/Activity%20Files/Nutrition/DRIs/New%20Material/5DRI%20Values%20SummaryTables%2014.pdf

Ülsere karşı etkili bazı flavonoidler:

KAYNAKÇA

1) http://www.kimyaevi.org/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF7EE1F1486EE5030E8D40DBAF123EC275

2) http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Fenolik%20Bile%C5%9Fikler%20Ve%20Do%C4%9Fal%20Renk%20Maddeleri.pdf

3) http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Fenolik%20Bile%C5%9Fikler%20Ve%20Do%C4%9Fal%20Renk%20Maddeleri.pdf

4) http://www.gidamo.org.tr/resimler/ekler/1f1f19176d38348_ek.pdf?dergi=14

5) http://www.food.hacettepe.edu.tr/turkish/ouyeleri/gmu428/bilesenler_2_fenolikler.pdf

6) http://ajcn.nutrition.org/content/48/2/298.full.pdf+html

7) http://ajcn.nutrition.org/content/49/6/1258.full.pdf+html

8) http://www.fasebj.org/content/10/7/690.full.pdf+html

9) http://www.fasebj.org/content/10/7/690.full.pdf+html

10) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3663991/

11) http://www.drugs.com/npp/lycopene.html

12) http://www.gidamo.org.tr/resimler/ekler/f6ffe13a5d75b2d_ek.pdf?dergi=15

13) http://ercivet.erciyes.edu.tr/arsiv/2008-2/2-beta-glukan.pdf

14) http://www.gidamo.org.tr/resimler/ekler/f6ffe13a5d75b2d_ek.pdf?dergi=15

15) http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1383574299000137?np=y

16) http://egejfas.org/pdf/2004-3-4/2004_21_3_4_33.pdf

KAYNAKÇAKAYNAKÇA

17) http://www.health.harvard.edu/staying-healthy/the-truth-about-fats-bad-and-good

18) http://tkb.dergisi.org/pdf/pdf_TKB_71.pdf

19) http://tkb.dergisi.org/pdf/pdf_TKB_71.pdf

20) http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1365-2621.2009.02151.x/epdf

21)

22) http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0075604

23) http://www.scopus.com/record/display.url?eid=2-s2.0-84874353238&origin=inward&txGid=6FA551C2B435238D6FD4826403069323.mw4ft95QGjz1tIFG9A1uw%3a1

24) http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0054318

25) http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0753332215000773

26) http://apjcn.nhri.org.tw/server/APJCN/17%20Suppl%201//284.pdf

27)http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0753332215000773

28) http://pubs.acs.org/doi/pdf/10.1021/jf100128b

29) http://phenol-explorer.eu/contents/polyphenol/124

30) http://www.nature.com/aps/journal/v30/n5/full/aps200950a.html

31) http://lpi.oregonstate.edu/mic/dietary-factors/phytochemicals/isothiocyanates#drug-interactions

32) http://iom.nationalacademies.org/Activities/Nutrition/SummaryDRIs/~/media/Files/Activity%20Files/Nutrition/DRIs/New%20Material/5DRI%20Values%20SummaryTables%2014.pdf