FTR 231 Fonksiyonel Nöroanatomi

Sinir Lifleri ve Periferik Sinirler yrd.doç.dr.emin ulaş erdem

GİRİŞ

• Sinir lifi, bir sinir hücresinin aksonuna ya da dendritine verilen isimdir.

• MSS içindeki sinir liflerinin oluşturdukları demetlere sinir traktusları, PSS ‘ndeki sinir liflerinin oluşturduğu demetlere periferik sinir denir.

• MSS’nde ve PSS’nde iki tip sinir lifi vardır; – Myelinli sinirler

– Myelinsiz sinirler

MYELİNLİ SİNİRLER

• Myelinli sinirler, bir myelin kılıfı ile kuşatılmıştır.

• Myelin kılıfı nöronun bir parçası değildir, bir destek hücresi tarafından oluşturulmuştur.

– MSS’de oligodendrosit

– PSS’de Schwann hücresi

• Myelin kılıfı Ranvier düğümleri denilen yapı tarafından düzenli aralıklarla kesintiye uğrar.

• Her bir myelin kılıfı segmentinin boyu 0.5-1.0mm’dir.

Theodor Schwann

1810-1882

PSS’de MYELİNİN ŞEKİLLENMESİ • Myelin kılıfı doğumdan önce ve doğumdan sonraki ilk yıl içinde

şekillenmeye başlar.

• Sinir lifi ya da akson önce bir schwann hücresinin kenarını oyar.

• Daha sonra akson schwann hüresinin içine gömülür.

• Schwann hücresinin eksternal plazma membranı bir mesakson oluşturarak hücre içinde aksonu askıya alır.

• Takiben schwann hücresi, akson etrafında döner ve böylece plazma membranı aksonu bir spiral şekilde sarar.

• Myelinin kalınlığı Schwann hücre zarı spirallerinin sayısına bağlıdır.

• Bazı sinir lifleri zarın yalnızca birkaç kez dönmesi ile oluşurken bazılarında bu 50 sarmaldan oluşur.

• Ranvier düğümünde iki komşu Schwann hücresi sonlanır ve tabakaların kapanması ile myelin kılıfı ince hale gelir.

• Bu bölgelerde aksonun plazma zarı aksolemma korunmasızdır.

MSS’de MYELİNİN ŞEKİLLENMESİ

• MSS’de myelin kılıfının oluşturulmasından oligodendrositler sorumludur.

• Oligodendrositin plazma zarı akson etrafında kıvrılır ve tabakaların sayısı myelin kılıfının kalınlığını belirler.

• Ranvier düğümleri bitişik oligodendrositler arasındaki boşluklarda yerleşmişlerdir.

• Tek bir oligodendrosit 60 kadar sinir lifinin myelin kılıfına bağlanabilir.

• MSS’de myelinizasyon işlemi PSS’de Schwann hücresinin yaptığına benzer şekilde oligodendrositin akson üzerinde dönmesi ile oluşturulmaz.

Louis-Antoine Ranvier 1835-1922

MYELİNSİZ SİNİR LİFLERİ • MSS’nin daha küçük aksonları, otonom sinir sisteminin

postganliyonik aksonları ve ağrının alınması ile ilgili bazı ince sensörial aksonlar myelinsizdir.

• PSS’de çapı genellikle 1µm’den küçük olan her bir akson, Schwann hücresi yüzeyine gömülerek bir oluk içinde ilerler.

• 15 ya da daha fazla sayıdaki akson tek bir Schwann hücresini paylaşabilir ve bunların herbiri kendi oluğu içinde ya da bazen bir oluğu paylaşarak ilerler.

• Ranvier düğümleri yoktur.

• MSS’de myelinsiz sinir lifleri küçük demetler halinde bulunurlar ve özellikle oligodendrositlerle bağlantılı değildirler.

PERİFERİK SİNİRLER • Kranial ve spinal sinirler periferik sinirleri oluşturur.

• Her bir periferik sinir afferent ya da efferent aksonlardan oluşabilir.

• Myelinli ya da myelinsiz olabilen sinir liflerinin paralel demetlerinden meydana gelir.

• Sinir gövdesi epineurium denilen kalın bir bağ dokusu kılıfı ile sarılıdır.

• Kılıf içinde perineurium denilen sinir lifi demeleri bulunur.

• İki sinir lifi arasında da endoneurium denilen zayıf bağ dokusu vardır.

• Bağ dokusu kılıfları kan ve lenf damarlarına destek olurlar.

Ödev…

Ödev…

SPİNAL SİNİRLER

• Medulla spinalis’den ayrılarak columna vertebralis’deki foremen intervertebralis‘lerden geçen 31 çift spinal sinir vardır.

• Her bir spinal sinir medulla spinalise iki kök ile bağlıdır. Radix ant. ve Radix post.

• radix ant. efferent, radix post. affarent’tir.

• Bu afferent liflerin hücre gövdesi arka kök üzerinde gangliyon spinale denilen bir şişlik içinde bulunur.

KRANİAL SİNİRLER

• Enchephalon’dan ayrılarak kraniumdaki foramenlerden geçen 12 çift kranial sinir vardır.

• Afferent – I, II, VIII

• Efferent – III, IV, VI, XI, XII

• Aff+Eff – V, VII, IX, X

İSTİRAHAT ZAR POTANSİYELİ

• İstirahat halindeki bir nöronun protoplazmasına ait elektriksel potansiyel hücre dışı sıvının elektriksel potansiyeline göre yaklaşık 80mV daha eksidir.

• Nöron zarı üzerindeki bu farklılığa istirahat zar potansiyeli (RMP) adı verilir.

• RMP’nin normalde birbirinden belirgin şekilde farklı olan Na+, K+ ve Cl- iyonlarının hücre içi ve hücre dışı konsantrasyonlarına bağlıdır.

AKSİYON POTANSİYELİ

• Dinlenme fazında olan bir sinir lifi polarizedir.

• Aksolemma boyunca potansiyel fark -80mV kadardır.

• Bu potansiyel fark sodyum-potasyum pompası ile korunur.

• Pompa zar boyunca aktif taşımayı gerektirdiğinden ATP’ye ihtiyaç duyar.

AKSİYON POTANSİYELİ

• Bir sinir impulsu (aksiyon potansiyeli) aksonun ilk segmentinden başlayan ve kendiliğinden oluşarak plazma zarının yüzeyi (aksolemma) boyunca ilerleyen negatif elektrik dalgasıdır.

• Negatif elektrik dalgası, nöron yüzeyine uygulanan yeterli düzeydeki bir uyarı ile başlatılır.

• Uyarı, uyarılma noktasında zarın Na+ iyonlarına olan geçirgenliğini değiştirir ve iyonlar akson içine hızlı bir şekilde geçiş yapar.

• Aksolemma dışında bulunan + yüklü iyonlar süratle nötralize olurlar.

• Membran potansiyeli sıfıra düşer (ya da çıkar) ve depolarize olur.

AKSİYON POTANSİYELİ 1. Polarizasyon (istirahat): istirahat halindeki hücrede, dinlenme potansiyeli

(-70 mV) sürdürmek için sodyum-potasyum pompası çalışır. Sodyum dışa, potasyum içe taşınır. Sızıntı olmayacak şekilde iyon kanalları kapatılır.

2. Depolarizasyon: Uyarılma sonucu açılan sodyum kanalları, Na+ iyonları içe girerek zar içi ortamın potansiyeli +30 mV Olmasına neden olurken kapalı K+ kanalları K+ iyonlarının çıkışına izin vermez.

3. Repolarizasyon: potasyum kanallarını açılır,sodyum kanalları kapanır, K+ iyonları hücre dışına çıkar, zar potansiyeli geri aşağı düşer. Na+ dışarıda çok, K+ içeride azdır (dinlenmenin tersi)

4. K+ kanalları açıkken membran tekrar istirahat potansiyeline dönmeye başlar.

5. Hiperpolarizasyon: K+ kanalları yeterince hızlı kapanmadığından, bu aşamada zar potansiyeli aslında biraz dinlenme potansiyelinin altına düşer. Bunun önemi; uyarılma eşiğini arttırması ve aksi istikamette bir uyarının gitmesini engellemektir.

6. Dinlenme aşaması: Na+/K+ pompası yeniden çalışarak hücrede dinlenme (K+ içeride az, Na+ dışarıda çok) evresini başlatır. Bu gerçekleşene kadar, nöron başka bir aksiyon potansiyeli oluşturamaz.

• Bir sinir impulsunun sinir lifi boyunca ilerlemesinden sonraki çok kısa bir süre içinde, aksolemma henüz depolarize durumda iken daha kuvvetli bile olsa ikinci bir impuls siniri uyaramaz.

• Bu zaman dilimi mutlak refraktör periyot olarak isimlendirilir.

• Bu dönemi, siririn uyarılabilirliğinin giderek normale döndüğü kısa bir süre takip eder.

• Bu son döneme rölatif refraktör periyot denir.

• Bunun önemi; refraktör dönem sinirin sürekli olarak uyarılır konumda olmasını olanaksız kılar ve impulsların frekansını sınırlar.

SALTATORY CONDUCTION

• Myelinli liflerde myelin kılıfı bir yalıtkan görevi üstlenir. • Myelinli bir sinir lifi, yalnızca aksonun çıplak olduğu ve

iyonların aksolemma ile hücre dışı sıvısı arasında plazma membranını kolayca geçirebildiği Ranvier düğümlerinde uyarılabilir.

• Bu liflerde aksiyon potansiyeli bir düğümden diğerine atlar.

• Bir düğümdeki aksiyon potansiyeli çevre doku sıvısında bir akım oluşturur ki bu da bir sonraki düğümde hızla depolarizasyona yol açar.

• Aksiyon potansiyelinin bir düğümden diğerine atlaması sıçrayıcı ileti (saltatory conduction) olarak adlandırılır.

• Myelinsiz liflerde aksiyon potansiyeli membranın yakın alanlarını progresif bir şekilde uyararak, aksolemma boyunca kesintiye uğramadan ilerler.

Kaldı işte;

Çayımız bardakta..

Çocukluğumuz sokaklarda..

Mutluluğumuz kursağımızda..

Sevdiklerimiz uzaklarda..

Gülüşlerimiz fotoğraflarda… Can YÜCEL

1926-1999