Sosyalist Planlama

Ernesto Che Guevara

[(Türkçe çevirisi: Che Guevara, Politik Yazılar, Yar Yayınları, Ocak1991)]

Cuba Socialista (Sosyalist Küba) dergisinin 32. sayısında Yoldas CharlesBettelheim’ın “Sosyalist Planlamanın Biçimi, Yöntemleri ve Üretici Güçle-rin Gelisim Düzeyi” adlı bir yazısı yayınlandı. Bu yazı, gerçekten de, tart-ısılmayacak derecede önemli ve ilginç noktalara deginiyor, ama bizim içinözellikle önemli olusunun nedeni, sözümona “Ekonomik Hesaplama”yı vebu sistemin sosyalist sektör içinde gerekli gördügü kategorileri, yani ödemearacı olarak parayı, kredileri ve malları savunmasıdır.

Bu yazıda, asagıda açıklamaya çalısacagımız iki temel yanlısın yapıldıgıkanısındayız.

Birincisi, üretici güçlerle üretim iliskileri arasında zorunlu olarak varo-lan iliskinin yorumuyla ilgilidir. Bettelheim yoldas, bu noktaya iliskin ola-rak marksizmin klasiklerinden örnekler gösteriyor.

Üretici güçler ve üretim iliskileri, toplum gelisiminin tüm geçis dönem-lerinde birbirinden ayrılması olanaksız iki mekanizmadır. Üretim iliskileri,ne zaman üretim güçlerinin tam bir yansıması olmaktan çıkar? Yeni toplum,eskisini yıkmaya hazırlanırken, eski toplum çökerken, yeni toplumunsa,üretim iliskileri henüz rayına oturmadıgından, güçlenmek ve eski üstyap-ıyı parçalamak için mücadele ettigi sırada... Belirli bir tarihi anda, üretimiliskileriyle üretici güçler, dogru ve somut biçimde çözümlendiginde, birbir-lerine tümüyle uygunluk göstermedikleri görülür. Kesinlikle bu teze daya-narak Lenin bir yandan Ekim Devrimi’nin, sosyalist bir devrim oldugunusöylemis, öte yandan da, devlet kapitalizmine geçilmesi ve köylülerle olaniliskilerde dikkatli davranılması gerektigini ileri sürebilmistir. Lenin’in bututumunun nedeni, dünya kapitalist sisteminin gelisimi yasasını bulmus ol-masıdır.

Bettelheim söyle diyor:

1

“... Insanların davranıslarının degismesinde belirleyici etken,üretimdeki ve üretimin örgütlenmesindeki degisimlerdir. Egiti-min baslıca görevi, geçmisten miras kalan ve varolusunu sürdü-ren tutum ve davranıs kalıplarını ortadan kaldırmak ve üreticigüçlerdeki gelisimin zorunlu kıldıgı yeni davranıs kurallarınınögrenilmesini güvence altına almaktır.”

Lenin ise söyle diyor:

“Rusya’da üretici güçler, henüz sosyalizmi kurmak için ge-rekli gelisim düzeyine ulasmamıstır. Ikinci Enternasyonal’in Su-hanov dahil bütün kahramanları bu teze dört elle sarılıyorlar.Bu tartısma götürmez düsünceyi binbir biçime sokup sakız gibiagızlarında çigniyor, bunun devrimimizin degerlendirilmesindebelirleyici etken oldugunu sanıyorlar.

“Peki, ya Rusya’yı —az ya da çok etkisi olan— tüm Batı-Avrupa ülkelerinin katıldıgı emperyalist dünya savasına sür-ükleyen özel kosullara ne demeli? Bu kosulların, Rusya’nın,Dogu’da gelisen ya da kısmen baslamıs olan devrimlerin tam sın-ırı üzerinde evrimlesmesine olanak saglamasına; Rusya’yı Marxgibi bir ‘marksistin’, 1856’da Prusya için bir alternatif olarak gör-müs oldugu gibi, ‘köylü savasıyla’ isçi hareketini birlestirmemiziolanaklı kılacak biçimde etkilemesine ne demeli?

“Ya durumun tümüyle çıkmaza girmesinin, isçilerle köylüle-rin gücünü on kat arttırmasına, uygarlıgın temel kosullarını ya-ratmak için, bize tüm batı ülkelerindekinden farklı bir geçis ola-nagı saglamasına ne demeli? Evrensel tarihin genel evrim çizg-isi, sanki bu yüzden degisir mi? Dünya tarihinin akısı içine sü-rüklenen ya da daha önceden sürüklenmis olan tüm devletlerintemel sınıfları arasındaki belirleyici nitelik tasıyan karsılıklı il-iskiler, sanki bu yüzden degisir mi?

“Eger sosyalizmin kurulması için belirli bir kültür düzeyi ge-rekliyse (bu ‘kültür düzeyi’nin ne oldugunu da kimse söyleye-mez, çünkü tüm Batı-Avrupa ülkelerinde baska baskadır) niçinönce bu kültür düzeyine ulasmak için gerekli kosulları elde et-mek üzere yola koyulmayalım ve daha sonra, isçi-köylü iktidarıve Sovyetler düzeninin yarattıgı temel üzerinde ilerleyerek digerhalklara niçin yetismeyelim?”1

1V. I. Lenin, Seçme Eserler (Moskova, Progres Publishers, 1967), Cilt: III, s. 776-777.

2

Kapitalizmin dünya çapında bir sisteme dönüserek yayılması ve söm-ürü iliskilerinin, yalnızca bir halkın bireyleri arasında degil, aynı zamandahalklar arasında da gelismesi sonucunda, emperyalizm halini almıs olandünya kapitalist sistemi sarsıntılarla karsılasır, çatısmalara düser ve en za-yıf halkasından kopabilecek duruma gelir. Birinci Dünya Savası’ndan sonrave devrimin baslangıcında, Çarlık Rusya’sının durumu buydu. Lenin’in or-taya koydugu gibi, o dönemde, Rusya’da bes ayrı tip ekonomi bir arada bulu-nuyordu: Tarımın en ilkel, ataerkil biçimi, küçük pazar üretimi —bugdayınısatan köylülerin çogunlugu bu kategoriye giriyordu—, özel kapitalizm, dev-let kapitalizmi ve sosyalizm.

Lenin, devrimden hemen sonraki dönemde, Rusya’da bu tiplerin tümü-nün varolduguna isaret ediyordu, ancak üretici güçlerin gelismesi bazı alan-larda henüz tam olmasa bile, sistemin genel niteligini belirleyen sosyalistözüydü. Eger geri bıraktırılmıslık çok büyük ölçüdeyse, dogru marksist ta-vır, elbette ki, ülkenin somut kosullarına göre, insanın insan tarafından sö-mürülmesine son vermeye yönelen yeni dönemin asırılıklarını ve taskınl-ıgını olanaklar elverdigince dizginlemek olmalıdır. Çarlıktan yeni kurtul-mus olan Rusya’da, Lenin bunu yapmıs ve bu tutumu Sovyetler Birligi’ndebir kural haline getirmistir.

O zamanlarda kesinlikle geçerli olan, incelik ve kavrayıs bakımındanolaganüstü nitelik tasıyan bu düsünce sisteminin, belirli tarihi anlarda, so-mut durumlara uygulanabilecegine inanıyoruz. O günlerden bu yana çokönemli olaylar yasandı, yaklasık olarak bir milyar insanı, yani dünya nü-fusunun üçte birini kapsamına alan, dünya çapında bir sosyalist sistem ku-ruldu. Dünya sosyalist sisteminin durmaksızın ilerlemesinin her tabakadaninsanın bilincini etkilemesi sonucunda, Küba tarihinin belli bir asamasında,devrimin sosyalist niteligi açıklandı. Bu sosyalist devrim, kendisi için ge-rekli temellerin olusmasından sonra gerçeklesti.

Emperyalizmin sömürgelestirdigi, temel endüstrisi gelismemis, tek çesitürüne ve tek bir pazara bagımlı bir ülkede, sosyalizme geçis nasıl gerçekles-tirildi?

Çesitli görüsler ileri sürülebilir: Ikinci Enternasyonal teorisyenlerininsavlarına uygun olarak, bazıları Küba’nın tüm diyalektigin, tarihi materya-lizmin ve marksizmin yasalarını altüst ettigini, dolayısıyla hiç de sosyalistbir ülke olmadıgını, eski durumuna dönüsünün kaçınılmaz oldugunu önesürebilirler.

Ya da, daha gerçekçi bir takım kimseler, simdiki devrime yolaçan it-ici güçleri Küba’daki üretim iliskilerinde arayabilir. Fakat, dogal olarak,

3

bu sav, Latin-Amerika’da ve dünyanın bir çok baska yerinde, devriminKüba’dakinden de çok daha kolaylıkla yapılabilecegini kanıtlar.

Geriye üçüncü ve bizim kanımızca en dogru açıklama biçimi kalıyor: Sos-yalizmle mücadeleyi sürdüren dünya kapitalist sisteminin genis çerçevesiiçinde, zayıf halkalardan biri kırılabilir. Küba, bunun somut bir örnegidir.Belirli bir anda, özel tarihi kosullardan yararlanan ve öncüsü tarafındandogru biçimde yönetilen devrimci güçler iktidarı ele geçirmistir. Emegin top-lumsallastırılması için gerekli nesnel kosulların önceden yeterli ölçüde va-roldugu olgusuna dayanan bu devrimci güçler, ara asamalardan sıçrama-larla geçerek, devrimin sosyalist niteligini açıklamıs ve sosyalizmin kurul-masına baslamıslardır.

Üretim iliskileriyle üretici güçlerin gelisimi arasındaki zorunlu baglantısorununun ele alınısının dinamik ve diyalektik biçimi bizce budur. Kübadevriminin bu çözümlemelerin dısında kalması ve tarihimiz incelenirken bubüyük olayın geçistirilmesi olanaksızdır. Küba’da sosyalist bir devrim yap-ılmıssa, bunun kosullarının önceden varoldugu sonucuna varıyoruz. Çünkükosullar gerçeklesmeden devrim yapmak, iktidara geçmek, sonra da sihirlidegnekle dokunulmus gibi sosyalizmin kuruldugunu açıklamak hiç bir ku-ramın öngörmedigi bir davranıstır. Yoldas Bettelheim’ın da bu tür bir tavrısavundugunu sanmıyorum.

Yeni kosullar altında, sosyalizmin dogusu olgusu somut biçimde gerçek-lesmisse, bunun nedeni, üretici güçlerdeki gelisimin üretim iliskileriyle, tec-rit edilmis kapitalist bir ülkede beklendiginden daha çabuk çatısmasıdır.Olay nedir? Marksizm-Leninizmin etkisi altındaki devrimci hareketin önc-üsü, asılması gereken bir dizi asamanın bilincine varmıs ve nesnel olanak-ların sınırları içinde tarihin akısını hızlandırmıstır.

Bu nokta üzerinde ısrarla durmamızın nedeni, Bettelheim’ın savların-daki temel yanılgının bundan kaynaklanmasıdır.

Üretici güçlerin gelisimiyle üretim iliskileri arasında köklü çeliskiler ol-maksızın devrim yapılamayacagı somut gerçeginden yola çıkarak, nesnelbir çözümleme sonucunda Küba’da bazı güçlerin henüz gelismedigi anla-sılsa bile, temel çeliskilerin önceden varoldugu ve bu gerçegin Küba Dev-rimine sosyalist nitelik kazandırdıgı sonucuna varırız. Eger bu kosullar alt-ında devrim basarıya ulastıysa, üretici güçlerle üretim iliskileri arasındakisıkı ve zorunlu baglarla ilgili sav, nasıl olur da, örnegin “Ekonomik He-saplama”yı savunmakta ve bizim uyguladıgımız Güçlendirilmis Girisimlersistemine saldırmakta kullanılabilir? Güçlendirilmis Girisimler sistemininçarpık oldugunu söylemek, Küba Devriminin çarpık oldugunu söylemekle

4

hemen hemen aynı kapıya çıkar. Bunlar benzer kavramlardır ve aynı çözüm-lemeden kaynaklanır. Yoldas Bettelheim, Küba Devriminin dogru ve geçerliolmadıgını hiç bir zaman öne sürmemistir, ama simdiki üretim iliskilerinin,üretici güçlerin gelisimine uygun düsmedigini ve ileride ortaya çıkacak bü-yük basarısızlıkların kaçınılmaz oldugunu söylemektedir.

Bettelheim yoldasın hatası, büyüklükleri farklı olan, fakat aynı egilimigösteren iki ayrı alanda nüans farkları gösteren diyalektik düsünceler uygu-layamayısından kaynaklanıyor. Güçlendirilmis Girisimler olanak bulduguiçin dogdu, gelisti ve gelisimini sürdürüyor, pratigin kanıtladıgı gerçek istebudur. Yönetim yönteminin uygun olup olmadıgı pek önemli degildir, çünküyöntemler arasındaki farklar temelde nicelikseldir. Sistemimiz için besled-igimiz umutlar gelecege, bilincin daha hızlı gelismesine ve bilinç aracılıgıylaüretici güçlerin gelisimine yöneliktir.

Yoldas Bettelheim, Marx’ın “bilinç çevrenin ürünüdür, bunun tersi ola-maz” biçimindeki savına dayanarak bilincin önemini küçümsüyor. Bettel-heim yoldasın öne sürdüklerini çürütmek için biz de Marksist kanıtlardanyararlanacagız ve ona bu savın geçerli oldugunu, ancak emperyalizmin bu-günkü asamasında bilincin de dünya ölçüsünde özellikler kazandıgını söy-leyecegiz. Bugünkü bilinç, tüm dünyadaki üretici güçlerin gelisiminin ürü-nüdür; dünya üzerindeki kitlelerin, Sovyetler Birligi’nden ve diger sosyalistülkelerden aldıgı derslerin ve örneklerin sonucunda olusmustur.

Bir ülke tek ve tecrit edilmis olarak ele alındıgında, bu ülkenin öncü-lerinin bilincinin genel üretici güçlerin gelisimi üzerine dayandıgını kabuletmek gerekir. Bu bilinç ülkenin bulundugu düzeyde, üretici güçlerin gelisi-miyle üretim iliskilerinin devrimi kaçınılmaz ya da mümkün kılacak çeliski-leri nesnel olarak varolmasa bile, sözkonusu ülkede sosyalist devrimi zafereulastırabilecek yolları bulabilir.

Bettelheim’ın ikinci yanlısı, hukuki yapının bagımsız olarak varolabile-cegini ısrarla öne sürmesidir. Çözümlemesinde mülkiyeti, hukuk yönündenele alırken, üretim iliskilerinin hesaba katılması gerektigini durmaksızınvurguluyor. Yasal mülkiyetin ya da daha dogrusu belirli bir anda, belirli birdevletin üstyapısının, üretim iliskilerinin gerçeklerine ters düsecek biçimdezorla kabul ettirildigini ortaya atmak, Bettelheim’ın bilincin toplumun ür-ünü oldugunu kanıt gösterirken dayandıgı determinizmin inkarı demektir.Dogal olarak, bütün bunlar tarih süreçleridir, fizyo-kimyasal olaylar gibi sa-niyenin binde biri kadar kısa sürelerle sınırlı degillerdir. Insanlık tarihininuzun süren gelisimi içinde gerçeklesen bütün bu süreçlerde, hukuk iliskiler-inin, ülkede o anda varolan üretim iliskileriyle uygunluk göstermedigi anlarvardır, ancak zamanla, yeni iliskiler eskilerin yerini aldıkça, uyum yeniden

5

saglanır, oysa ki ilk önce üretim iliskilerini degistirmeksizin üstyapıyı de-gistirmek olanaksızdır.

Bettelheim yoldas, tekrar tekrar, üretim iliskilerinin, üretici güçlerin ge-lisim düzeyi tarafından belirlendigine, üretim araçları mülkiyetinin bazıüretim iliskilerinin hukuki ve soyut ifadesi olduguna deginiyor, ancak bu-nun genel planda (dünya ölçüsünde ya da bir ülkede) geçerli oldugu, herbölgede, her an ve her durumda, üretici güçlerin gelisim düzeyiyle hukukimülkiyet iliskileri arasında mikroskobik, mekanik bir baglantı kurulama-yacagı gerçegi gözünden kaçıyor.

Bettelheim, hukuki iliskilerin hiçbir seyin temeli olmadıgını söyleye-rek, üretim araçları mülkiyetinin kamuya ait olmasında sosyalizmin birifadesini gördüklerini ileri süren ekonomi uzmanlarına saldırıda bulunu-yor. Bir bakıma, yani “temel” kelimesi esas alınırsa haklı sayılabilir. Ama,asıl önemli olan üretim iliskileriyle üretici güçlerin belirli bir gelisme asa-masında çatısmaya girmesidir. Bu çatısma, ekonomik güçlerin birikimiyle,mekanik biçimde belirlenmez, sınıflar arasındaki siddet olaylarıyla da açık-lanamaz. Ekonomik gelisme bakımından, birbirine karsıt güçlerin birikmes-inden olusan, niteliksel ve niceliksel bir toplam, tarihi ve siyasi bakıs açısın-dansa, bir toplumsal sınıfın, bir baska toplumsal sınıfı geride bırakmasıdır.Kusursuz bir toplum düzeni kuruluncaya dek, ekonomik çözümlemeler sınıfsavası tarihi olgusundan ayrı tutulamaz. Sınıf savasının canlı ifadesi olaninsan için, içinde yasadıgı toplumun üstyapısının temsil ettigi hukuki te-mel, somut belirleyici niteliklere sahiptir ve elle tutulur, gözle görülür ger-çegi dile getirir. Üretim iliskileri ve üretici güçlerin gelismesi, tarihin ak-ısı içinde yavas yavas birikime ugrayan ekonomik-teknolojik olaylardır. So-mut meta, insanlar arasındaki iliskilerin ifadesi, toplumsal mülkiyet ise,yukarıda sözkonusu ettigimiz toplumsal iliskilerin açıkça hissedilir ifade-sidir. Özel mülkiyet temeli üzerinde isbölümünü gerçeklestiren bir ticarettoplumu varolalı, meta da varolmustur. Mülksüzlestirenlerin mülksüzlest-irildigi, toplumsal mülkiyetin, eski kapitalist özel mülkiyetin yerini aldıgıyeni toplum varolalı, sosyalizm de varolmustur.

Geçis döneminin izlemek zorunda oldugu genel çizgi budur. Su ya da butoplumsal tabakalar arasındaki iliskilerin ayrıntıları, ancak belirli somutçözümlemeleri ilgilendirir. Ama kuramsal çözümleme, sosyalizm yolundailerleyen bir toplumun insanları arasındaki iliskilerin genis çerçevesini kap-samına almalıdır.

Bu iki temel yanılgıdan yola çıkan yoldas Bettelheim, üretici güçlerdekigelisimin belirli her asaması için, her bölgede üretim iliskileriyle özdesligi-nin zorunlulugunu savunuyor, aynı zamanda bu iliskileri, bunların hukuki

6

ifadeleriyle de özdeslestiriyor.

Bütün bunlardan amaç nedir? Bakalım, Bettelheim bu konuda ne diyor:

“Bu kosullarda, sosyalist mülkiyetin çesitli yüksek biçimler-ini tanımlarken yalnızca genel ‘devlet mülkiyeti’ kavramındanhareket eden ve bunu tek bir genelgeçer gerçege indirgemeyeçalısan düsünce biçimi, özellikle sosyalist devlet sektörü içindemeta dolasımını, sosyalist ticareti, paranın oynadıgı rolü, vs. in-celemek sözkonusu oldugunda içinden çıkılmaz güçlüklerle kar-sılasıyor.”

Daha sonraki bir bölümde, Stalin’in bu iki mülkiyet biçimi arasında yap-tıgı ayırımı çözümlerken sunları yazıyor:

“Bu hukuki hareket noktası ve bundan çıkarılan sonuçlar,sosyalist devlet girisimleri arasındaki mübadelenin, su an içinzorunlu olarak tasıdıgı ticaret niteligini tanımamaya götürüyorve devlet girisimleri arasındaki alım-satımların, paranın, fiyat-ların, ekonomik hesaplamaların, mali özerkligin, vs., kuramsaldüzeyde anlasılmasını olanaksız hale getiriyor. Böylece bu kate-goriler, tüm toplumsal içeriklerinden yoksun bırakılıyor ve biz-zat Stalin’in zorunlulugunu vurguladıgı nesnel ekonomik yasa-ların ifadesi olarak degil, soyut kalıplar ya da azçok iradeye baglıteknik uygulamalar olarak görülüyor.”

Daha önce de bazı yerlerde ortaya koydugumuz düsüncelere açıkça karsıçıkmakla birlikte, Bettelheim yoldasın yazısı, genis bilgiye sahip bir eko-nomi uzmanının ve bir marksist kuramcının kaleminden çıkmıs oldugun-dan, bizler için büyük bir önem tasır. Kendisi somut bir konumdan hare-ketle, kanımızca iyice düsünüp tasınmadan, geçis dönemi sırasında, sosya-list sektör içinde kapitalizme özgü kategorilerin kullanılmasını ve bireyselmülkiyetin gerekliligini yetersiz kanıtlara dayanarak savunuyor. Marksistçizgi izlendiginde —buna ortadoks çizgi de diyebiliriz— üretim iliskilerininve toplumsal mülkiyetin ayrıntılı çözümlemesinin, bu kategorilerin korun-masıyla bagdasamayacagını ortaya çıkararak, bunun anlasılmaz birsey ol-dugunu söylüyor.

Biz de tümüyle aynı biçimde düsünüyoruz; ancak vardıgımız sonuçbaska: Bizce, ekonomik hesaplama sistemi savunucularının kendi kendile-riyle çeliskiye girmelerinin nedeni, marksist çözümlemeler yaparak ilerler-ken belli bir noktaya geldiklerinde “kaybolan halkayı” ortada bırakarak bir

7

sıçrama yapmak zorunda kalmaları, sonra yeni bir konuma düserek bura-dan düsünce çizgilerini izlemeye devam etmeleridir. Sonuç olarak, ekonomikhesaplama sistemini savunanlar, meta kavramının devlet sektörü içinde öz-ünü yitirmeksizin nasıl korunacagını ya da sosyalist sektörde gerçek biçi-minden saptırılmıs pazarlarda, deger yasasından nasıl “akıllıca” yararla-nılacagını hiçbir zaman dogru dürüst açıklayamamıslardır. Bu tutarsızlıgıfarkeden yoldas Bettelheim, kavramları yeniden ele alıp gözden geçirmekte,ancak bitirmesi gereken yerden baslamaktadır. Sosyalist ülkelerde hâlâ var-lıgını sürdüren hukuki iliskilerden ve kategorilerden yola çıkarak, bu hu-kuki iliskilerin ve ticari kategorilerin varoldugu gerçegini ortaya koyuyor,ancak bundan “madem ki vardırlar, öyleyse zorunludurlar” gibi faydacı birsonuç çıkarıyor. Bu temelden hareket ederek, çözümleyici biçimde geriyedogru gidiyor, kuramla uygulamanın çakıstıgı noktaya kadar varıyor. Bunoktada, kuramı yeni bastan yorumlayıp Marx ve Lenin’in analizini yapa-rak kendi sonuçlarını çıkarıyor. Daha önce göstermis oldugumuz gibi, yanlısbir temele dayanmakla birlikte, saglam ve tutarlı bir düsünce çizgisi izlergibi görünmesi bundandır.

Ne var ki, geçis döneminin, tarih açısından, henüz genç oldugunu unu-tuyor. Insan ekonomik iliskileri tam anlamıyla kavradıgında ve planlamayoluyla bunlara egemen oldugunda, degerlendirmede bir takım yanılgılaradüsmesi kaçınılmazdır. Geçis döneminde “varolanın” ille de “zorunlu oldugu”neden düsünülsün? Gerçegin, bazı cesaretli atılımlara indirdigi darbelerin,yalnızca bu cesaretin sonucu oldugu neden kabul edilsin, bunlar, tamamenya da kısmen teknik yönetim hatalarından ileri gelmis olamazlar mı?

Bizce, Bettelheim’ın asagıdaki savlarına benzer iddialar ortaya atmak,sosyalist planlamanın tüm teknik eksikliklerine karsın tasıdıgı önemi inkaretmek anlamına gelir:

“Bundan, üretim araçlarının ve genel olarak ürünlerin yeterlioranda, yani etkili biçimde, üretim öncesi planlanarak dagıtım-ının olanaksızlıgı ve sosyalist ticaretin ve ticari devlet kurulus-larının zorunlulugu sonucu çıkar. Ayrıca, sosyalist sektör içindeparanın, deger yasasının ve uygun bir fiyat sisteminin rolü bu so-nucun ısıgında degerlendirilmelidir. Fiyatlar, yalnızca ürünlerintoplumsal maliyetini degil, bu ürünler arasındaki arz ve talep il-iskilerini de yansıtmalı ve bu konuda alınacak yönetsel önlemlerüretici güçlerin gelisimini tehlikeye düsürdügünde, planlama dayetersiz kaldıgında fiyatlar arz ile talep arasındaki dengeyi sag-lamalıdır.”

8

Bizse, (Küba’da) zayıflıklarımızı gözönünde bulundurmakla birlikte,planlama konusundaki temel görüslerimizi söyle belirtmistik:

“Deger yasasının bilinçli kullanılması olasılıgını kabul etm-iyoruz, çünkü üreticilerle tüketiciler arasındaki çeliskiyi kendi-liginden ortaya koyan bir serbest piyasanın varolmadıgına ina-nıyoruz. Devlet girisimleri arasındaki iliskilerde, meta kategor-isinin varolmadıgını düsünüyoruz, bu kurulusları tek bir büyükgirisimin, yani devletin birer parçası olarak kabul ediyoruz (pra-tikte ülkemiz henüz bu duruma gelmemis olsa bile). Deger yasasıve planlama, bir çeliskiyle ve onun çözümlenmesiyle birbirinebaglı iki kavramdır. Merkezi planlamanın, sosyalist toplumunvarolus biçimi ve onu tanımlayan kategori oldugunu söyleyeb-iliriz. Merkezi planlama, insan bilincinin, sonunda ekonomiyitam anlamıyla kavrayıp gerçek amacına, yani komünist toplumçerçevesinde insanın tümden kurtulusuna yöneltmeyi basardıgınoktadır.”2

Bettelheim için ekonomik özne olan üretim birimini fiziksel bütünlesme-nin (entegrasyonun) somut olarak ulastıgı dereceye baglamak, biçimciligison sınırına vardırmak ve Amerikan tekellerinin Küba endüstrisinin birçokdalında teknik bakımdan gerçeklestirdiklerini bizim basaramayacagımızainanmak, yani gücümüzden ve yeteneklerimizden fazlasıyla kuskulanmakdemektir.

Gerçekten de bir ekonomik özne olan “üretim birimi” diye neyin adland-ırılabilecegi, elbette ki üretici güçlerin gelisim düzeyine baglıdır. Yeterli birbütünlesmenin (entegrasyon) saglandıgı bir üretim dalında, bu dalın kendiside bir üretim birimi sayılabilir. Örnegin, elektrik endüstrisinde, birimlerinbir sebeke halinde birbirine baglanmasıyla bu üretim dalı tek bir merkezdenyönetilebilir.

Sistemimizi yararlılık yönünden gelistirerek, daha önce de incelenmisolan bazı sorunları yeniden ele alıyor, onları, bilgi düzeyimizin izin verdigiölçüde ve olanaklarımız elverdigince, tutarlı biçimde, Marx ve Lenin’in or-taya koydugu büyük düsüncelerin ısıgında çözümlemeye çalısıyoruz. Geçisdöneminin marksist ekonomi politigindeki çeliskileri incelemeye bizi itende bu oldu. Sosyalist toplum gerçekte varolduguna göre, sosyalizmin gelisi-mini ancak geçici bir süre için engelleyebilecekleri anlasılan bu çeliskilerialtetmeye ugrasırken, yeni toplumu bilincin ve üretimin gelismesiyle, en

2Nuestla Industria, Revista Economica, No 5, Subat 1964’te yayınlanmıstır.

9

hızlı biçimde ileriye götürebilmemizi saglayan, kuram ve uygulamaya eniyi uyan yöntemleri ve örgütlenme biçimlerini aradık. Bugün ele aldıgımızkonu, bundan baska birsey degildir.

Sonuç olarak:

1. Bettelheim’ın çözümlemesinde iki büyük yanlıs yaptıgı düsüncesinde-yiz.

a) Genel planda geçerli olan, üretim iliskileriyle üretici güçlerin ge-lisimi arasındaki zorunlu uygunluk yasasını, mekanik biçimde,geçis dönemi içinde bulunan belirli bir ülkenin somut bazı alanla-rındaki üretim iliskilerinin dar çerçevesine aktarmıs ve buradanekonomik hesaplama denilen sistemin dogrulugunu kanıtlamayaçabalayan ve faydacı felsefenin izlerini tasıyan sonuçlar çıkarm-ıstı .

b) Mülkiyet hakkındaki görüslere de aynı mekanik çözümlemeyi uy-gulamıstır.

2. Bundan dolayı, uyguladıgı çözümleme yönteminin zorunlu sonucu ola-rak vardıgı bagımsız mali çalısmaların ya da muhasebe özerkligininüretici güçlerin belirli bir gelisme düzeyine baglı oldugu düsüncesinekatılmıyoruz.

3. Bettelheim’ın önerdigi, üretimde fiziksel olarak gerçeklestirilmis mer-kezilesme (elektrik üretimi örnegini veriyor) temeline dayandırdıgımerkezi yönetim görüsünü reddediyor, bu kavramı en önemli ekono-mik kararların merkezilestirilmesi biçiminde kabul ediyoruz.

4. Deger yasasının bazı ögelerini (aritmetiksel biçimde para birimleriyleifade edilen maliyet, kârlılık gibi) karsılastırma yapmak için kullanmaolanagını kabul etmekle birlikte, geçis döneminde bu yasanın ve digerkapitalist kategorilerin zorunlu ve sınırsız olarak geçerli oldugu gör-üsüne katılmıyoruz.

5. Bizce “merkezi planlama, sosyalist toplumun varolus biçimidir”, bunedenle planlamaya, Bettelheim’dan çok daha fazla deger veriyor vedaha genis karar yetkisi tanıyoruz.

6. Klasik marksist çözümleme yöntemiyle, sosyalist sektörde kapitalistkategorilerin varlıklarını sürdürmeleri olgusu arasındaki tutarsızlıgınkuramsal incelemesinin çok önemli olduguna ve bu noktanın dahaköklü biçimde arastırılması gerektigine inanıyoruz.

10

7. Ekonomik hesaplamanın savunucularına su sözü hatırlatmak isteriz:“Tanrı beni dostlarımdan korusun, düsmanlarımı kendi basıma yene-bilirim.”

Ernesto Che Guevara

11

Aydınlanma Kütüphanesihttp://www.1001001000.org