elde kağıt yapma sanatı

Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu

1

İçindekiler

Elde kağıt yapma sanatı 2

İyi bir kağıt yapımı için neler gerekmektedir? 2

Kağıt hamurunun hazırlanması 7

Hamur açılımının test edilmesi 9

Hamurun içindekiler 11

Kağıt yapımına geçiş 16

Kağıdın gramajını belirleme 23

Kağıt üretimi öncesi ve sonrası yapılacaklar 25


2


3

Elde kâğıt yapma sanatı

Bu kitapta elde kâğıt yapma tekniği detaylı olarak verilmektedir. Kağıt yapımı çok

bilgi ve tecrübe istemekle birlikte, amatör olarak kâğıt yapmak isteyenler için son

derece kolay başlangıç teknikleri bulunmaktadır. Bu kitapta çoğunlukla

çevrenizde bulunabilecek malzemeler ve kendi yapacağınız elek ile kağıt yapımı

üzerinde bilgiler anlatılacaktır. Profesyonel olmak isteyenler için öneriler

verilecektir.

İyi bir kâğıt yapımı için neler gerekmektedir?

Kâğıt yapımı öncelikle su gerektirir. Eski kâğıt fabrikalarının tamamı nehir

kıyılarına kurulmuştur. Yeni fabrikalar ise yer altı kuyularından su sağlarlar.

Evlerde musluklardan akan sular bu iş için kullanılabilir. Temiz suyun konacağı bir

kova ve su almak için bir maşrapa gerekecektir.

Suyun ötesinde evde kâğıdın yapılacağı bir yer bulunması gerekir. Burada suyun

etrafa vereceği ıslaklığa müsaade edilebilmeli ve kolay temizlenebilmelidir.

Evlerde banyolar, mutfaklar veya kullanılmayan odalar, varsa bodrum katları bu

iş için kullanılabilir.

Bu mekânda üzerinde çalışılması için bir masa gerekecektir. Bu masanın suya

karşı dayanıklı olması veya plastik olması tercih edilmelidir. Bunun yanına

konulacak ikinci bir masa, üzerinde çeşitli işler yapmak için kullanılabilir.

Kâğıt hamurunun, içinde hazırlanacağı ve suyun depolanacağı kovalara ihtiyaç

olacaktır. Hamur hazırlanırken bir karıştırıcı kullanılır. Karıştırıcı olarak motorlu el

mikserleri de kullanılabilir. Bu nedenle kovanın dengede kalması ve yere sağlam

basması önemlidir.

Daire görünümündeki leğenlerde çalışmak için çok büyük çaplar gerekir. Bu

nedenle dikdörtgen kesitli leğenler veya küvetler yer darlığı ve kullanım kolaylığı

açısından çözüm olacaktır. Bu leğenin hacmi başlangış için 20-30 litre

civarındadır.


4

Aşağıda gereken tüm donanımın bir listesi verilmektedir:

Bir adet leğen. Kâğıt hamurunun sulandırılacağı ve içinde kâğıdın yağılacağı

bir leğen gerekecektir. İçine eleğin girebileceği çapta olmalıdır veya

dikdörtgen kesitli bir kap seçilmelidir. Dikdörtgen kesit eleğe daha uygundur.

İki adet plastik kova. Biri taze su kullanımı için, ikincisi hamur açmak için ve

üçüncüsü hamuru ikiye bölmek için kullanılacaktır.

İki adet maşrapa. Maşrapalar suyun ve hamurun aktarılmasında

kullanılacaktır. Renkli kâğıt yapımında maşrapaların ve kovaların temizliği çok

önemlidir.


5

Kâğıt yapımında kullanılacak kâğıt eleği. Eleğin iç ölçüleri fotokopi kağıtlarının

ölçüsü olan 21cmX29,7cm dir. Bundan daha küçük veya büyük elekler de

kullanılabilir. Elek iki parçalıdır. Birinci parça tahtadan çita üzerine, pencere

sinek tellerinin gergince zımbalanmasıyla yapılmaktadır. Metal elek imalatı

daha zor olan bir türdür. Elek gerginliği, kağıdın her noktada eşit kalınlıkta

olması için son derecede önemlidir. İkinci parça ise birinci parçaya dışarıdan

çerçeve gibi geçirilmektedir. Böylece eleğe hamur alındığında dış çerçeve bir

havuz gibi süzülme sağlanana kadar hamurun akmasını önleyecektir. Ayrıca

burada oluşan havuza alınan hamur miktarı kağıdın kalınlığını da

belirleyecektir. O nedenle çerçevenin net hamur yüksekliği 2 cm kadar

olmalıdır. Daha profesyonel eleklerde özel kâğıt elekleri veya desenli metal

elekler kullanılır.

Bir adet el mikseri ve elektrikli mikser. Hamuru kova içinde açmaya yarayacak

elektrikli bir mikser bu iş için yetreli olacaktır. Bazen zor açılan elyafların

açılması için mikserin bıçaklarına ihtiyaç olacaktır. Ayrıca hamur

topklanmalarını önlemek ve basit karıştırma işleri için çırpıcı gerekmektedir.


6

Kurutma bezleri. Kağıdın suyunu almak için kullanılacaktır. Bol su tutabilen ve

liflenmeyen türde olmasında fayda vardır. Bezlerin büyüklüğü fotokopi

kağıdından büyük olmalıdır. Ek olarak bunların altına konacak mutfak bezleri

gerekecektir.

Kağıdı tartmak için mutfak terazisi. Ölçülü hamur yapımında gereklidir.

Bir kaç adet ölçüsü belli olan bardak, kavanoz ve beherglas. Zaman zaman

boya ve tutkal hazırlamada kullanılacaktır. Kapaklı kavanozlar karıştırmada

kolaylık sağlar

Su emecek süngerler. Kağıdın fazla suyunu almak için kullanılacaktır.


7

Çeşitli renklerde toz kumaş boyaları veya mürekkepler. Bu boyalar kağıt

hamurunun ısıtılarak kumaş boyar gibi boyanması amacıyla kullanılır.

İstenilen kumaş boyaları hobi marketlerde bulunabilir. Başlangıçta boyama

için plastik badana kökenli tüp boyalar kullanılabilir. Bunlar boya pigmentleri

ile yapılırlar. Pigmentler suda çözülmezler. Suyun içinde askıda kalırlar. Bu tür

boyaların kağıt hamurunu boyama etkileri son derece düşüktür. Elekten

süzülen suyla tekrara suya geçerler. Başlangıçta çeşitli mürekkepler bile boya

olarak kullanılabilir. Elde kâğıt yapımını profesyonelce sürdürmek isteyenler,

Türkiye pazarında özel kâğıt boyalarını bulamayacaklarından, tekstil

boyalarının kullanımını öğrenmek durumundadır. Genellikle kaynayan tuzlu su

içine kağıt hamuru atılarak elyaflar boyanır. Suyu süzüldükten sonra

kurutularak istenildiği zaman mikserle tekrar kağıt hamuru hazırlanır. Bunların

kurutulmaları boyanın elyaflara sabitlenmesini sağlar. Çok miktarda elyaf

hazırlanmasında etkili bir yoldur. Bazen beyaz bir kâğıt içinde, çeşitli etkiler

yaratabilmek için, son derece az miktarda renkli elyaf karıştırılır. Bu durumda

kırçıllı kağıtlar elde edilecektir. Başlangıçta beyaz kağıt üretimi için boya

gerekmeyecektir. Ayrıca kullanılan hurda kağıdın kendi orijinal rengi, yeni

kağıdın rengi olabilir. Renk konusu başlangıç için önemli değildir. Başlangıçta

kağıt yağraklarını üretebilmek önemlidir.

Ütü. Kağıt üretildikten sonra baskı altında preslenir suyu iyice alınır ve sonra

kurutulur. Kurutma sonrası kağıt tam olarak kurumaz, ayrıca kağıdın yüzeyi

tıpkı kumaşta olduğu gibi kırışık bir durumdadır. Gene kumaşta olduğu gibi

yaprakları ütüleyerek kağıdın düzleşmesi sağlanır.


8

Bunların dışında kağıt makası, cetvel, kalem, kağıdı asmak için mandallar, bir

askı ipi, kağıdı preslemek için çeşitli ağırlıklar.

Kağıt hamurunun hazırlanması

Kâğıt yapımında çeşitli ham maddeler kullanılır. Bunların başında kullanılmış atık

kâğıtlar gelir. Kâğıt fabrikaları ham madde olarak atık kâğıtları ve ithal edilen

selülözleri kullanırlar. Selülöz çok kaba görünümlü karton levhalardır.

Selülöz çarşıda satılan bir madde olmadığından, ilk olarak kâğıt yapmak

isteyenlerin gazete kağıdı gibi, hurda kağıtlarla işe başlamaları daha doğru ve

ekonomik olur. Daha sonra tecrübe kazanıldıktan sonra, kullanılmamış tuvalet

kâğıtları, kâğıt peçeteler ve havlular kullanabilir. Bunların suda açılması diğer

kağıtlara göre daha kolay, selülöze göre daha zordur. Rulo haldeki kağıtların

ortalarındaki yuvarlak masuraları almak gerekir. Bunlar farklı özelliklerde

kağıtlardır ve kendi cinslerinden kağıt yapımında kullanılabilir.

Ham madde olarak kullanılacak kağıt mutfak terazisinde tartılarak 100 gr ve

katları olarak alınır. Hurda kağıdı 200 gram gibi bir miktarla açmak yararlı

olacaktır. Bunun nedeni hamurun yarısını ilk kağıt yapımında kullanmaktır. Kalan

hamur leğende hamur eksildikçe, leğene yeni hamur ilave edilmesi için

kullanılacaktır.

Aşağıda hurda kağıtların elle parçalanarak kova içine konulması görülmektedir.

Ham maddenin cinsine bakılmaksızın böyle parçalanması daha sonra elektrikli

mikserin çalışmasını kolaylaştıracaktır.


9

Parçalanmış olan kâğıtların üzerine 4 litre temiz su doldurularak bir gece suyun

içinde bekletilmesi, hamurun daha kolay ve düzgün açılmasını sağlar. Çünkü

kâğıtlar üretim sırasında tutkallanırlar. Tutkallama onların daha zor

parçalanmaları, elyafların daha zor açılması anlamına gelir. Bazen zor açılan

elyaflı kâğıtların kaynatılmaları tutkalların daha kolay birbirini bırakmasını sağlar.

Kâğıt su oranı bire 20 dir.

Bir gece suda beklemiş olan kâğıt ham maddesi, elektrikli mikser ile karıştırılır.

Mikserin elektrikli olması elyafları birbirinden ayırmak için kolaylaştırıcıdır.

Elektriksiz mikserlerde elyafların açılması çok uzun sürecektir. Elektrikli mikserle

bile elyafın açılması 10 ile 20 dakika arasında sürecektir. Fakat bu süre

beklenmeden ara sıra elyafların açılıp açılmadığı test edilebilir. Bu testin nasıl

yapılacağına geçmeden önce elyaf açılımının düzgün ve kaliteli bir kâğıt üretimi


10

için zorunlu olduğu bilinmelidir. Fazla açılmış elyaflarda da, elyaf boyları kırılma

sonucu kısalacağından, üretilecek kâğıdın dayanımı son derece düşük olur.

Öğrenimin başlarında elyaf açılımının düzgünlüğü önemli değildir. Bire yirmi

kağıt/su oranı elyaf açılımında genellikle kullanılan bir orandır. Elyaf açma süresi,

ham maddenin cinsine, suyun sıcaklığına, ham maddenin suda bekleme süresine,

ham madde ile suyun miktarlarına ve mikserin cinsine göre değişir. Bu tecrübe

zamanla kazanılacaktır. Başka bir hamur açma yöntemi, bir elektrikli matkabın

ucuna takılan basit bir boya karıştırma ucudur.

Hamur açılımının test edilmesi

Bir bardak veya küçük kavanoz suyun içine, açılmış olan hamurdan bir çay kaşığı

alınarak suya karıştırılır. Kavanozun kapağını kapatarak çalkalama yoluyla hamur

iyice çalkalanır. Elyafların hemen dibe çökmeden askıda bir süre kalması gerekir.

Bunun için kavanozu ışığa tutarak elyaf tanelerinin tek tek ayrıldıklarını

görebilmek gerekir. Bu basit göz kontrolu zamanla teste gerek bırakmayacak

şekilde terkedilebilir. İyi kağıt yapımında genel kurallar çok önemli olmakla

birlikte, insanların tecrübeleri ve bilgi birikimleri, kitapların ötesinde öneme

sahiptir. Kağıt yapımı neredeyse her gün yeni tecrübelerin öğrenildiği, son derece

basitten zora doğru giden bir süreçtir. Kişlerin kolay yolları tercih ederek, el

pratiği kazanmaları, profesyonel aşamaya geçmek için önemlidir.


11

Hamurun testinde elyafların arasında, çok küçük elyaf kümeleri, yani tam

açılmamış elyaflar görülmesi durumunda, elyaf açma işlemi sürdürülmelidir. Aksi

takdirde bunlar kâğıt üretildikten sonra tepecikler şeklinde düzensizlikler olarak k

âağıdın yüzeyinde görülecektir. Bu durumda elyaf açma işlemine devam edilmesi

gerekir. Kavanozu kovaya boşaltarak mikserlemeye devam edilir. Belirli

aralıklarla test işlemi tekrarlanır. Topaklar kaybolunca, hamur kağıt yapımına

hazır demektir. Hazırlanan hamurun içinde kirliliklerin olmaması onu kaliteli

yapacaktır. Fakat el yapımı kağıtlarda kasten hamurun içine bazı maddeler

örneğin ağaç veya çiçek yaprakları karıştırılarak değişik kağıtlar üretilebilir.

Yukarıda elektrikli bir matkapla elyaf açma işlemi de verilmişti. Elyaf açma işlemi

en iyi şekilde hamurun tokmaklanmasıyla, yani yayıkta dövülmesiyle sağlanır. Bu

yöntem bilinen en eski elyaf açma tekniğidir. Dövme işlemi kağıdın dayanımını

arttırır, elyafların doğal olarak birbirlerine bağlanmalarını sağlar. Bunun için

geliştirlmiş ve küçük atölyelerin kullandığı Hollander adı verilen teknelerde elyaf

açma işlemi yapılır.

Aşağıda atölye tipi bir hollander görülmektedir. Bu tür ekipmanlar el yapımı

kâğıdı profesyonelce sürdürmek isteyenler için gereklidir. Hollanderle elyaf açma

işlemi daha uzun sürelidir. Fakat pamuk kökenli elyaflarda son derece iyi

sonuçlar alınır. Bilindiği gibi para kağıtları pamuk kökenli selülözlerden yapılır.

Türkiye’de geçmişte SEKA Dalaman’da pamuk kökenli selülöz üretimi

yapılmaktaydı.


12

Hamurun içindekiler

Yukarıda kağıt hamuru elde etmek için 200 gr ham madde kullanılmış ve içine 4

litre su ilave edilmişti. Bu durumda hamurun kesafeti yani koyuluğu belirlenmiş

olmaktadır. Hamur kesafeti terimi sıklıkla kullanılacağından bilinmesi zorunlu

kelimelerdendir. Su ile elyaları açarken, bu oran sıklıkla kullanılır.

Bu oranın sağlanması elyaf açılmasını kolaylaştıracaktır. Aksi takdirde ortamda

daha fazla su bulunması kâğıt parçalarının mikserden kaçmasına ve boşuna

enerji kaybına neden olur. Daha fazla kâğıt ham maddesi kullanılması ve

kesafetin arttırılması durumunda ise, karıştırıcı çok zorlanacaktır. Bu tür hamur

açma işlemi için özel mikserler gerekecektir. Kâğıt fabrikalarında çoğu kez % 5

oranıyla hamur hazırlanır. Fakat fabrikalarda çok büyük miktarlar konuşulur.

Elde açılmış elyaftan oluşan bir kağıt hamuru olduğuna göre, bu hamurun içine

bir takım maddeler konarak, istenilen özellikte kağıt yapımına geçilir.

Fotokopi kağıtlarının içinde ona çok düzgün bir yüzey kazandırabilmek için talk

pudrası veya iyi öğütülmüş kalsit kullanılır. Bu tıpkı bayanların ciltlerindeki

düzensizlikleri örtmek için kullandıkları “fondöten”e benzemektedir. Bunun ev

yapımı kağıtlarda kullanılması şart değildir. Fakat bilgi olarak bilinmesinde yarar

vardır. Profesyonelce işi ilerletmek isteyenler olabilir. O nedenle pudra miktarı

belirlenmelidir. Kağıt fabrikalarında bu tür uygulamalarda pudranın (kalsit) kağıt

hammaddesinin içine % 10 oranında karıştırılması (bazen % 20) söz konusudur.

Bir miktar pudranın elekten süzülerek suda kalması da söz konusudur.


13

Uyarıcı not: Talk pudrası veya kalsit aslında çok ince öğütülmüş bir minerallerdir.

O nedenle solunması durumunda ciğerlere kaçar. Mutlaka toz maskesi takarak

kullanılmalıdır.

200 gram kağıt hammaddesi için % 10 oranında talk pudrası (kalsit) kullanılması

durumunda gerekli olan talk pudrası miktarı 20 gramdır. Talk pudrası bir kap

içinde suyla çözülerek bir bulamaç elde edilir. Hamura bu şekilde karıştırılır.

Aşağıda hamura hazırlanan pudralı suyun katılması gösterilmektedir.

Sıra boyanın kullanımına gelmiştir. Doğrudan kullanılabilecek sıvı kâğıt boyaları

bulunması halinde, kâğıt ham maddesinin % 1 i oranında boya yeterli olacaktır.

Yani 200 gram kağıt ham maddesi için 2 gram sıvı boya kullanılır. Boya bir tercih

olduğu için boya miktarının, rengin koyuluğunu değiştireceği unutulmamalıdır. O

nedenle miktar konusu eldeki boyanın özelliğine ve zevke göre zaman içinde

farklılaştırılabilir.

Türkiyede hobi marketlerde sıvı kağıt boyası bulmak nerdeyse imkansızdır. Elde

kağıt yapımının bilinmemesi ve yaygın olmaması böyle bir pazarın oluşmasını

engellemiştir. İlk kez kağıt yapanlar için, boyaların yerine çeşitli renk

mürekkepler denenebilir. Plastik boyaların rengini değiştirmek için tüplerde

satılan çeşitli boyalar, pigment tür parçacıklardan olduklarından kağıt elyaflarına

tutunmaları zordur. Fakat açık tonlarda bazı renk farklılıkları yaratmak için daha

fazla oranlarda hamura karıştırılabilirler. Rengin oluşması pigmentlerin kağıt

hamuru içinde kalmasına bağlıdır. Aşağıdaki kağıt hamuru pigment boylarla elde

edilmiştir.


14

Kumaş boyaları kullanılması durumunda ham maddenin parçalama sonrası bir

tencerede kaynatılarak istenilen kumaş boyaları ile tuzlu bir ortamda boyanması,

çeşitli renkler ve tonlar yakalamak için geçerli bir yöntemdir. Koyu renklerin elde

edilmesi için mutlaka kumaş boyaları çözüm olacaktır. Kağıt ham maddesinin

açılmadan boyanması da düşünülebilir. Fakat elyaflar açıldığında bazı elyafların

yeterince boyanmadığı veya düzensizlikler farkedilecektir.

Bu tür kumaş boyaları ile boyamada, boyanmış elyaflar suyundan süzülerek

ayrılır ve yeniden sulandırılarak kullanılırlar. Boyalı su tekrar kullanılmayacaksa

dökülür. Bu haliyle renkli kağıt yapmak için gerekli kâğıt hamuru elde edilmiş

olur.

Boyanan elyaflar özel bir işlem gerektirmeden süzülüp kurutulursa ileride çeşitli

kağıt türleri yapmak için kullanılabilir. Basit el çırpıcısıyla tekrar elyaf açılması da

son derece kolay olacaktır. Kağıda kırçıllı görünüm vermek için kağıt hamuruna,

son derece az miktarda başka bir renkli hamur karıştırmak suretiyle kırçıllı bir

görünüm yaratılabilir. Tüm kağıt paralarda kırçıl uygulaması taklit edilememe

açısından yaygın bir uygulamadır. Bu tür boyalı elyaflar aslında yurt dışında özel

olarak satılmaktadır. Bunlara “Melier elyafı” denir. Fakat kağıt yapımıyla

uğraşacak kişlerin kendi kırçıllarını yapabilmeleri gerekir.

Bazı maddelerin kağıt hamuru ile bütünleşmesi zordur. Bunların başında plastik

kökenli parçacıklar gelir. Bunlara sudan kaçtıkları için hidrofobik maddeler denir.

Bu tür maddelerin kağıt içinde efekt yaratmak için kullanılmalarından

kaçınılmalıdır. Çeşitli etkiler için elyaf kökenli keten gibi maddelerin kullanılması

sağlıklı olacaktır. Keten ve pamuk gibi elyaflarda elyaf boylarının çok uzun olması

elyaf açılımını zorlaştırır. Bunlarda Hollander türü açıcılar kullanılır.


15

Aşağıda doğrudan sıvı kağıt boyasının veya mürekkebin hamur içine verilişi ve

pigmentle türkuaza boyanmış bir hamur görülmektedir. Doğrudan boyalar bir

miktar su ile sulandırıldıktan sonra hamura verilmelidir. Kağıt elyafları bu tür

boyalara aç olduklarından, sulandırma işlemi yapılmaz ise bazı elyaflar daha çok

boya çekerek diğer elyafların düzgün boyanmasını engellerler. Pigment boyalarda

bu tür sorunlar yaşanmaz.

Boya ilavesi tamamlandığında, hamura tutkal verilmesi işlemine geçilir. Tutkal

elyafların yüzeyine tutunarak elyafların su emmesini engeller. Tutkallı bir kâğıtta

kâğıdın su emme özelliği sınırlandırılırmış olur. Yani yazı mürekkebinin dağılarak

yazının okunmaz hale gelmesi önlenmiş olur. Aksi takdirde bir tür kurutma kâğıdı

yapılmış olur. Kâğıt yazı yazmak için kullanılmayacaksa tutkallamaya gerek

yoktur. Fakat tutkallama kağıdın dayanımını da arttıracaktır.

Tutkal aslında bir nişasta türüdür. Evlerde buğday veya mısır nişastaları

kullanılabilir. Hamura karıştırılacak tutkal miktarı kağıt ham maddesinin % 2 si

kadardır. Yani örneğimizde (200 gr) kullanılacak tutkal miktarı 4 gramdır.

Tutkal (4 gram) tıpkı muhallebi pişirir gibi yarım bardak su içinde pişirilir.

Karışımın kıvam kazanması pişirme için yeterlidir. Gerek görüldüğünde tutkal

biraz sulandırılabilir. Bu tutkal hamur karışımına yavaş yavaş karıştırılarak

verilir.

Tutkal olarak beyaz tahta tutkalı kullanılması da düşünülebilir. Miktar da

değişiklik olmayacaktır. O zaman kaynatma işlemine gerek kalmaz. Beyaz tutkal

su ile inceltilerek hamura karıştırılır. Aşağıda tutkalın suya dökülerek

sulandırılması görülmektedir. Unutulmamalıdır ki sulandırmada daima


16

konsantrasyonu yüksek olan madde suyun içine dökülür. Daha sonra

sulandırılmış tutkal ile hamur karıştırılır.

Bu aşamadan sonra hamurda kırçıl olması isteniyorsa kırçıl elyafları suda açılarak

hamura karıştırılır. Önceden hazırlanmış ve kurutulmuş olan ve ham maddeden

farklı renkteki çok az elyaf kümesi suda kolayca açılarak hamura ilave edilir.

Aşağıda kırçıllı elyafın hazırlanması görülmektedir.


17

Kağıt yapımına geçiş

Bu noktaya kadar, sırasıyla kağıt hamurunun hazırlanması, hamurun içine pudra,

boya ve tutkal katılması üzerinde durulmuştu. Şimdi hazırlanan karışımdan bir

yaprak kâğıt elde edilmesine sıra gelmiştir. Bunun için kâğıdın yapılacağı küvet

veya leğen kullanılacaktır.

Burada elyaflarına ayrılmış olan hamurun belirli ölçülerde sulandırılması

yapılacaktır. Özetle elde içinde 200 gram elyaf bulunan hamur bulunmaktadır.

Kağıt yapımında kullanılan sulandırımış hamurun % 0,3 ile % 1,2 arasında bir

kesafette olması yaygın bir uygulamadır. Bu örnekte % 1 kesafet baz alınacaktır.

Profesyonel kağıt yapımcıları kesafetle oynamayı öğrenmek durumundadır.

Öncelikle hamurun 100 gramının sulandırılması yapılır. Bunun için eldeki hamur

karıştırılarak iki eşit parçaya bölünür. Şimdi iki kovada, içinde eşit olarak elyaf

bulunan iki hamur bulunmaktadır. % 1 kesafette hamur elde etmek için, 10 litre

temiz su leğene veya küvete doldurulur ve hamur bu suyun içine boşaltılır. Yedek

hamur kağıt yapımı devam ederken zaman zaman küvette azalan hamuru

zenginleştirmek için kullanılacaktır.

Aşağıda suya hamurun katılması ve arkasından karıştırılması görülmektedir.

Karıştırma işlemi suyla elyafların düzgün dağılmasını sağlar. Hamurun tabana

çökmesi karıştırılarak önlenir. Hamur son haline gelmiş olur. Bundan sonra elekle

hamurun kâğıt yaprak haline döndürülme işlemi yapılacaktır.


18

Kağıt yapımı için kullanılacak eleğin sulandırılmış hamurla buluşmadan önce

temiz suyla ıslatılması önemlidir. Bu işlem hem eleğin temizlenmesini, hem de

eleğin su emecek kısımlarının suya doymasını sağlar. Böylece yapılan kağıt

levhası elekten kolayca ayrılabilecektir. Eleğin sulu hamur içine daldırılması ise

elekle hamuru aynı sıcaklık koşullarına ulaştırmış olacaktır. Aşağıda eleğin

hamura daldırılış açısı net olarak görülmektedir. Bu hareketin bir kaç kez

tekrarlanmasında fayda vardır. Elek hamur içinde sağdan sola yukarıdan aşağıya

birkaç kez sallanır. Böylece hamurla elek birbirine rahat bir şekilde temas

edecektir. Aşağıdaki ikinci karede eleğin hamur içinde yere paralel şekilde

dengede nasıl tutulacağı gösterilmektedir. Eleğin üstündeki havuza sulandırılmış

hamur dolmuştur.

Şimdi elek yere paralel kalacak şekilde hamur leğeninden dışarı çıkarılmalıdır. Bu

hareket hamurun eleği vakum gücüyle çekmesine neden olur. Yani hamurlu

eleğin hamur leğeninden çıkarılmasına karşı koyan bir emiş kuvveti

hissedilecektir. Eleğin hamurdan koparılması ile emiş gücü ortadan kalkar. Şimdi

eleğin altından sular süzülmektedir. Bu anda, elekten hamuru dökmeden, eleğin

sağa sola sallanması süzülmeyi kolaylaştırır ve elyafların yerleşmesine yardımcı

olur.


19

Elekten suyun akması durduğunda eleği masanın üzerine koyunuz. Bu durumda

bile sınırlı miktarda su süzülmesi olacaktır. Eleğin iki parçalı olduğu söylenmişti.

Süzülme işlemi tamamlandığında eleğin üst parçası alınır. Alt parçanın üzerinde

A4 ebadında bir safiha eleğe tutunmuş olarak durmaktadır. Masa üzerine daha

önce serilmiş olan temiz bir bezin üzerine elek ters çevrilerek elle baskıya alınır.

Yukarıdak ikinci resimde eleğin alttan görünüşü sizi yanıltmamalıdır. Profesyonel

eleklerde, elek kumaşının altında, kumaşı destekleyen atkı parçaları bulunur.

Bunlar elek düzleminin bozulmamasını sağlar.

Baskının etkisiyle kağıdın içindeki fazla su alttaki bez tarafından emilecektir.

Kağıdın içindeki suyun bu bezi kısa zamanda doymuş hale getireceği göz önüne

alarak, bezin su emme kapasitesi yüksek tutulmalıdır. Suyu süzülmüş kağıt içinde

kağıt ağılığının 10 katı ağırlıkta su bulunacağı unutulmamalıdır. Gerekirse birkaç

bez üst üste konabilir.


20

Suyunu tam bırakmamış kağıt elekten ayrılamaz ve bozulur. O nedenle alta

konan bezin altına suyu daha iyi emebilecek türde mutfak bezleri veya keçeler

konmasında fayda vardır. Ayrıca eleğin arkasından süngerle basarak, ters

taraftanda su emilmesine yardımcı olunabilir.

Bu arada eleğin bez üzerinde hareket etmemesi, kaymaması gerekir. Bu tür

hareketler alttaki yumuşak kâğıt dokusunun bozulmasına neden olur. Bozulmuş

kâğıtlar tekrar kullanılmak üzere küvete geri dökülerek hamur iyice karıştırılır.

Şimdi sıra eleğin kâğıt üzerinden kaldırılmasına gelmiştir. Suyunu tam

bırakmayan kağıdın elekten ayrılması mümkün değildir. Elek ters durumdayken

suyun tam olarak alındığına emin olunduğunda, kâğıdın bir kenarının elekten

kurtarılması ile ayrılma kontrol edilebilir. Aşağıda kâğıttan ayrılmış bir elek

görülmektedir. Kâğıtla kumaşı ayırdedebilmek için resimde renkli kağıt

kullanılmıştır.

Kâğıt bu durumda alttaki bezden ayrılmayacaktır. Suyun biraz daha kâğıttan

alınması gerekir. Bu amaçla, bezle kâğıt düz bir zemine bırakılarak yeni bir

yaprak elde edilmelidir. Böylece elde edilen yapraklar üst üste beziyle birlikte

istiflenerek üstlerinden baskıya alınırlar. Kağıt yapımı boyunca leğendeki hamur

azalacağından yedek hamurdan alınarak sulu hamurda gerekli koyuştırma

yapılmalıdır. Bunun hesaplaması aşağıda verilecektir.


21

Aşağıda küçük atölyelerde kullanılan hidrolik kriko ile yapılmış basit bir pres

görülmektedir. Presin görevi suyun süzülmesine katkıda bulunmaktır. Profesyonel

kağıt yapacakların böyle bir presi kendilerinin yapmasında fayda bulunmaktadır.

Presin kağıt formasyonu ve kağıdın sıkılığı açısından da yararı bulunmaktadır.

Baskı görmemiş kağıtlar çok kalın ve kaba görünümlü olurlar.

Presleme işlemi bir gün boyunca sürdürülmelidir. Aşağıda presten alınan kâğıt

demetinin bezlerden nasıl ayrılacağı gösterilmektedir. Preslemenin kâğıdın

suyunu tamamen alacağı yanlış bir düşüncedir. Bu durumda bile kağıdın

ağırlığının en az yarısı sudur. O nedenle kağıdın dayanımı halâ zayıf olacağından,


22

kağıtla temas son derece nazik olmalıdır. Bu aşamadan sonra kurutma işlemi

başlar.

Kurutma işleminde kağıdın elekten alınmadan kuruyuncaya kadar, uzun süre

beklenmesi bir yoldur. Ancak böyle bir yöntem pratik olmadığından presleme ve

arkasından kurutma işlemi yapılır. Kurutma işlemi geçmişte ticari kâğıtların

kurutulmasında kullanılan, kâğıdı çamaşır ipine asma tekniğidir. Arkasından da

bir ütü bezi kullanarak kağıdı ütü ile tam olarak kuru hale getirmektir. Bu arada

buruşmuş olan kağıt düzgün bir görünüm kazanacaktır.

Aşağıda kurumuş ve ütülenmiş olan el yapımı bir kâğıt görülmektedir. El yapımı

kâğıtlarda kenarlar özel bir neden yoksa kesilmeden bırakılırlar. Bu görüntü

onların el yapımı olduklarını gösteren en iyi göstergelerden biridir. Kâğıdın su

geçirgenliği ve dolma kalemle yazılacak yazıyı dağıtıp dağıtmayacağı test

edilmelidir. Bu test daha çok el yapımı kâğıt üzerine, yazı yazmak veya mürekkep

püskürtmeli kâğıtlarda baskı yapmak istendiğinde uygulanır. Bu testte yazıda

dağılma görüldüğünde tutkallama miktarı yetersiz demektir. Fazla tutkallama


23

kağıdın plastik kaplanmış gibi görünmesine ve mürekkebi emmemesine neden

olur. Yazı yazmak, baskı yapmak zorlaşır.

Kağıdın gramajını belirleme

Kağıt ürünleri, bir metrekaresinin kaç gram geldiği belirtilerek satılır. El yapımı

kağıtlarda inch ölçüsü yaygındır. Burada metrik ölçüler kullanılacaktır. Fotokopi

kağıtlarının bir metre karesi 80 gramdır. El yapımı kâğıtlarda da bu değerlerin

bilinmesi gerekir. Genellikle el yapımı kâğıtlarda, kâğıdın bir metre karesinin

ağırlığı, yani gramajı 100 gramdır. A4 ebadındaki bir fotokopi kâğıdınnın ölçüleri

21,5 cm X 29,7 cm dir. Bu ölçü alan olarak 633,55 cm² dir. Bir metrekare alan

100 cm X 100 cm 10000 cm² tutmaktadır. Bu durumda bir metrekare kâğıt

15,78 adet A4 yaprağı yapmaktadır. El yapımı 100 gramlık tek bir A4 kâğıt 6,33

gram gelecektir. Tebrik kartları ise 150 gramlık kâğıtlardan yapılmaktadır.

Bu bilgiler, elde kâğıt yapımında üretilecek kâğıdın gramajının nasıl

ayarlanacağına ışık tutmaktadır. Yapılabilecek işlerden biri sulu hamurdaki elyaf

miktarını % olarak oynamaktır. Bu ilk bir kaç yaprak kâğıt üretiminde geçerlidir.

Hamur içinden elyaf alınıp sulanmaya başlayınca içine bir miktar koyu hamurdan

ekleme yapılmalıdır. Kâğıt yapacak kişi, yapacağı kâğıda göre küvetteki hamur

kesafetini % 0,3 ten %1,2 e kadar arttırabilir.

Başlangıçta çok iyi ayarlanmış bir elyaf miktarıyla işe başlansa bile, ikinci

yapraktan itibaren hamurun kesafeti düşeceğinden, kâğıt yaprağının gramajı

düşecektir. Bu nedenle hesaplanacak hamur miktarı, her seferinde hamur

küvetine eklenmek durumundadır.


24

Örneğin 100 gramlık kâğıtta, bir yaprakta 6,33 gram elyaf varsa, % 5 kesafetteki

hamurdan her yaprak imalinden sonra 6,33/0,05=127 gram hamur küvete ilave

edilmelidir. Profesyonel kâğıt yapımında, küvet hacmi 500-1000 litre civarındadır.

O nedenle hamur ilavesi daha az sıklıkta yapılır.

Gramajı sabit bir kâğıttan sürekli üretilecekse, eleğin üst parçasının hamur alma

hacmi buna uygun olarak imal edilebilir. Örneğin; 6,33 gram ağırlığı olan yaprak

üretilecekse ve hamur kesafeti % 0,5 te sabit tutulmak isteniyorsa, elek

üstündeki havuz hacminin 6,33/0,005=1,266 cm³ olarak imal edilmesi ve hamur

kesafetinin % 0,5 te sabit tutulması sürekli eşit gramajda kâğıt yaprakları

üretilmesini sağlar. Bu da üst parçanın havuz yüksekliğinin 1266/633,55=2cm

olması demektir.

Çeşitli gramajlarda kâğıt üretmek için:

1. Çeşitli yüksekliği olan üst parçalar hazırlanarak kullanılabilir,

2. Sabit bir üst parça ile sulandırılmış hamurun kesafeti %0,3 ile %1,2

arasında düzenlenerek gramaj ayarlanabilir.


25

Kağıt üretimi öncesi sonrası yapılacaklar

Kâğıt üretimine bir kaç gün ara verilecekse, kâğıt hamuru da bitmemmişse içine

bir kaç damla formaldehit damlatılarak hamur korunabilir. Bunun dışında

hamurun suyu tamamen süzülerek elyaflar kurumaya alınır.

Kağıt üretiminin yarattığı riskler ve dikkate alınması gerekenler aşağıdadır:

Kullanılan bezler, kovalar, ve kaplar temizlenerek bir sonraki üretim için

saklanır.

Kullanılan kimyasallar ve boyalar çocuklardan uzak tutulmalı ve saklanmalıdır.

Üzerinde etiketler olan kaplar kullanılmalı ve ne olduğu unutulmuş maddeler

yok edilmelidir.

Kimyasal maddeler imalatçı önerilerine uygun olarak kullanılmalıdır.

Bezlerdeki boya izleri çeşitli ağartıcılarla yok edilmelidir.

Ham madde olarak kullanılacak ve eski üretimden kalan elyaflar

küflenmeyecek torbalarda saklanmalıdır.

Kullanılan elektrikli aletlerin ve suyun yan yana olduğu unutulmamalı ve

toprak kaçağında açabilecek elektrik donanımı kullanılmalıdır.

Ev içinde yapılacak üretimde, evin kullanılamaz duruma gelmemesine dikkat

edilmelidir.

Elyaflar serin yerde, mümkünse buzdolabında saklanmalıdır.

Elyafların yanıcı oldukları unutulmamalıdır.

Suda çalışan ahşap kısımlar suya dayanıklı olmalı veya vernikli olmalıdır.

İş güvenliği açısından toz maskeleri ve gözlükleri kullanılmalıdır.

Öğrenmeden uygulamaya geçilmemelidir.

Münir Karıncaoğlu

24 Ocak 2010

İZMİR

elde kağıt yapma sanatı

Documents