türk sanatı tarihi.pdf

7/27/2019 Trk Sanat Tarihi.pdf

1/59

T.C.

MLLETM BAKANLII

GRAFK VE FOTORAF

TRK SANATI TARH

Ankara,2013


2/59

1

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.


3/59

i

AIKLAMALAR.................................................................................................................... ii

GR ....................................................................................................................................... 1RENME FAALYET1 .................................................................................................... 21. SLAMYET NCES TRK SANATI ............................................................................. 2

1.1. Mongoloidler Sanat...................................................................................................... 21.2. Hun Devleti Sanat ........................................................................................................ 31.3. Gktrk Devleti Sanat.................................................................................................. 61.4. Uygur Devleti Sanat..................................................................................................... 8UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 12LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 13

RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 162. SLAMYET SONRASI TRK SANATI ......................................................................... 162.1. Karahanl Sanat .......................................................................................................... 16

2.2. Gazneliler Sanat ......................................................................................................... 222.3. Byk Seluklu Sanat ................................................................................................ 252.4. Osmanl Sanat ............................................................................................................ 29UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 40

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 47CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 53KAYNAKA ......................................................................................................................... 55

NDEKLER


4/59

ii

AIKLAMALARALAN Grafik Ve FotorafDAL/MESLEK Alan Ortak

MODLN ADI Trk Sanat Tarihi

MODLN TANIMITrk sanat tarihi dnemlerinin zelliklerini kavrayarakdneme ait eserlerin ikonografik zmleme becerisininkazandrld renme materyalidir.

SRE 40/16

N KOUL Temel Sanat Tarihi Dersi modllerinibaarm olmak.

YETERLK Trk Sanat Tarihini incelemek

MODLN AMACI

Genel AmaBu modlle uygun ortam salandnda; Trk Sanat TarihiDnemlerinin zelliklerini kavrayarak dneme ait eserlerinikonografik zmlemesini yapabileceksiniz.Amalar1. slamiyet ncesi Trk Sanatn inceleyerek dneme ait

eserlerin ikonografik adan zmlemesiniyapabileceksiniz.

2. slamiyet sonras Trk Sanatn inceleyerek dneme ait

eserlerin ikonografik adan zmlemesiniyapabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Atlye ortamDonanm : Bilgisayar, projeksiyon, internet, yazc, kalem,kat, yaptrc, makas

LME VEDEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonraverilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.retmen modl sonunda lme arac (oktan semelitest, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)

kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi vebecerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR


5/59

1

GRSevgili renci,Sanatsz kalm bir toplumun hayat damarlar kopmu demektir.

Kemal Atatrk

Sanat bir toplumun ilerlemesi ve adalamas ynnde ok nemli katklar olananlay btndr. Sanat eitimini tamamlam ve yaklamlarnda sanatn inceliinikullanan bireylerin her alanda daha mutlu ve daha performanslalt gzlenmektedir.

Toplumlarn sanat gemii ve anlaylar, gelecee bakta geliimi salarken sanat

birikimi, zenginlii ve paylam refah oluturan en nemli gedir.

Trk sanat tarihi Trkiyemizinbir zenginliidir. Dnya corafyasnda en eski veyaylmlk gsteren Trk Sanat, slam ncesinde ve slam sonrasnda da dnya uygarlnave kltrne byk etki yapmtr.

Bu modlle Trk sanat tarihi dnemlerinin zelliklerini kavrayarak akmtemsilcilerinin eserlerini, ikonografik ve plastik adan zmleme becerisi kazanacaksnz.

GR


6/59

2

RENME FAALYET1

slamiyet ncesi Trk Sanatn inceleyerek dneme ait eserlerin ikonografik adanzmlemesini yapabileceksiniz.

Mongoloidlersanatnngenel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. Hun Devleti sanatnngenel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. Gktrk Devleti sanatnn genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini

inceleyiniz.

Uygur Devleti sanatnngenel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz.Aratrma ilemleri iin internet ortam, ktphane, niversitelerin Sanat Tarihi ve

Arkeolojiblmleri vb. ortamlardan yararlanabilirsiniz.

1. SLAMYET NCES TRK SANATITrk tarihi M 1. binden bugne kesintiye uramadan srmtr. Geni bir

corafyaya yaylm olan Trk devletlerinin zengin bir kltr birikimi vardr. Bu blmdeTrk sanatnn belli evreler iindeki rnekleri ve zellikleri ele alnacaktr.

Trk sanat tarihi iki dnemde incelenir. slamiyet ncesi Trk Sanat slamiyet Sonras Trk Sanat

1.1. Mongoloidler SanatBugn yerli yabanc btn tarihiler, Trklerin, Trk diye anlmaya balamadan ok

nce tarih sahnesindeki yerlerini kabuletmilerdir. Sadece "ok nce" deyimi ile belirtilmekistenen zaman sresi, bir tarihiden dierine deimektedir. Kimi tarihiler bu sreyi, hem de

bir lde pheleri bulunduunu da belirtmek suretiyle, ancak sa'dan nce (M) III.yzyla kadar uzatabilmekte; dier bir blm, herhangi bir pheye yer brakmadan busreyi M IV-V. yzyla karmakta; pek snrl bir grup ise daha gerilere, M XII-XV.yzyllara kadar gidebilmektedir. Aslnda bu sre, Trk tarihinin ve kltrnn erkendneminin balangcn da belirtmektedir.

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA


7/59

3

Orta Asya'da rklarn yayln toparlayacak olursak Trklerin atalar olmas ok

muhtemel bulunan beyaz ve brakisefal rk, Altay-Sayan, Tanr Dalar ve biraz daKazakistan'a yaylmt. Zerefan Vadisinde, bu rkla akraba bir halk bulunuyordu.Amuderya'nn gneyinde, Pamir'de, Afganistan ve ran'da, daha kuzeye gidilecek olursaHazar denizinin kuzeyinde, Kuzey Kafkasya'da ve Gney Rusya'da Akdeniz rklarnayaknDolikosefal bir insan soyu vard. Altay dalarnn dousu ve Gney Sibirya ise Mongoloid

bir rkla yerleik bir hayat oluturmutu.

M 1. binin balarna ait Altay kltr kaz raporlarnn tam olarak yaynlanmamolmas nedeni ile hl belirsiz bir durumdadr. M 1. binin yarlarnda ise Byk HunDevleti'ni kuracak olan boylarn yava yava kendilerini gstermeye baladklarn, gerekin kaynaklarndan ve gerekse buluntulardan anlamaktayz.

nl, hayvan resimli Bozkr Sanat rlara blnebilir; ama MacaristanOvasndan Huang-Ho'nun (Sar Irmak) byk kvrmna dek uzanan alan zerinde rastlananhayvan resimli BozkrSanatlararasndaki benzerlik arpcdr; dinden ok, bysel-dini

bir teknik olan amanln Tun andan beri var olduu bilinmektedir ve amanlk aynzamandapaleoasyallarn ve baka birok halkn da maldr.

1.2. Hun Devleti Sanat

Altay dalar ve yresi Hunlar araclyla ilk Trk kltr ve sanatnn yeerdiimerkez oluyordu. Altay dalarnda rastlanan zengin kurganlar,bunun en ak gstergesidir.llerin eyalar ile beraber gmldkleri mezarlara kurgan ad verilmekteydi. Dz kllara

karlk Trklerin yaptklar eri kllara, kurganlarda oka rastlanmtr. (Resim1.1)Altaylarn kuzeyinde zengin altn madenlerinin bulunmas, Hun kltrnde ve sanatnda altnve altndan eyaya ayr bir yer kazandrmtr. Orhun nehrinin yannda Hunlar kendi

bakentlerini kurmular ve sanat eserleri ile bu blgeyi donatmlard.

Resim 1.1: Pazrk kurganlarnda bulunmu yayg


8/59

4

Altayllarn yerli dokuma tekniinin yan sra in ipeklileri ve ran dokumalar da

Hunlarn gnlk yaamna girmiti. Ynden yaplan keeler dokuma tekniinin nde gelenrnyd. zerleri eitli sslemeler ile kapl keeler deiik yerlerde kullanlyordu. Ssresimleri arasnda av sahneleri birinci plandayd. Hunlar yeni bir kltrn yaratcs olaraktarih sahnesine kyorlard. Byk skenderleberaber Bat Trkistan'a gelen Yunanllarnmotiflerini Hunlar alarak daha gelitirdiler ve deiik biimler ortaya kardlar. Keelerzerindeki Yunan motifleri yan sra Hun sanat iinde in motiflerine de yer verilmitir.

Resim 1.2: Altaylarda Byk Hun ana ait pazrk buluntular;elbiseler, kee izme, insanvcuduna yaplan dvmeler, taraklar, sa altta kk bir masa

Hun sanatnda yer alan en nemli sahneler, daha ok hayvan resimleri ve hayvankavgalaryla ilgilidir. Hunlar her trl hayvann heykelini de yapmlardr.

Resim 1.3: Pazrk buluntularndan rt zerinde, grifonun geyie saldr


9/59

5

Mezar odasnn boyutlar 7,10 x 7,80 m, derinlii de 4 metredir. Taban ta deme,

duvarlar ve tavan aa gvdelerinden yaplm olan odann iinde, kalaslardan bir ortablmeyle ayrlm ikinci bir oda vardr. Odann d kenarnda duran, 30 cm apndaki masifahap tekerlek byk ihtimalle tabutu tayan tren arabasna aittir. Sava baltasyla

balarna vurularak kurban edilmi olan atlar balar douya gelecek ekilde yatrlaraksralar halinde dizilmitir. Kuyruklar sa rgs gibi rlm, buzlarn altnda kald iinolduka iyi durumdadr.

Bulunan koum takmlar dvme demir ve tun dkm tekniiyle yaplmtr.Buluntular arasnda, S biiminde oyulmu ve altn yaldzla kaplanm drt ift ahap gemdikkati eker. Gemlerin u blmlerine yaban kedisi, kaz ve koyun eklinde ilgin biimlerilenmitir.

Kurganlarda,boynuz ve deriden yaplm, sar ve krmz renklerde geyik, ku ve dakeisi bann stn bir tasarm anlayyla birletirilmi at bal bulunmutur.

Fotoraf1.1: Kurganda bulunan, bir at bal olduu sanlan garip bir maske

Heykel yapmnda daha ok bronz kullanlmtr. Ancak tahtadan yaplm hayvanfigrlerine de rastlanmtr. Yar insan yar geyik biiminde, ruhlar temsil eden eitliheykelcikler de grlmtr. Trklerin kutsal saydklar geyik, Hun sanatnn nde gelenfigrleri arasnda yer almtr. Altay dalarnda grlen hayvanlar ile sava sahnelerinin dinasndan da bir anlam vardr.


10/59

6

Fotoraf1.2: Altn levha; aa altnda svari, ei ve seyisi

1.3. Gktrk Devleti Sanat

Gktrklerde Kapaan Hakan zamannda btn Trkler, bir devlet halindebirletirilmi, ondan sonra gelen Bilge Hakan ve kardei Kltigin, Gktrk Devletinin entannm ahsiyetleri olmutur. Orhun Vadisinde bulunan dikili ta kitabeler onlarzamanndan kalmadr. Bu abideler Trk dilinin bugn bile fazla zorluk ekmeden anlalan

en eski yazl ve edeb metinleri, ayn zamanda Trk tarihinin taa yazlm en eskikaynaklar olarak zamanmza gelmi hazineleridir. Bunlarda kullanlan yaz da en eski Trkalfabesidir.

Fotoraf 1.3: Orhun vadisinde bulunan Gktrk yaztlar


11/59

7

Orhun kitabelerinden birincisi; Bilge Kaann 720de ld sanlan ihtiyar veziri,

byk devlet adam Tonyukukun hizmetlerini belirtmek zere onun adna dikilen veTonyukukun kendisi tarafndan yazlan kitabedir. kincisi ise; Bilge Kaan tarafndankardei Kltiginin adn ebedletirmek iin lmnden bir yl sonra 732de diktirdii kitabetadr. ncs de ksa zaman sonra veziri tarafndan zehirlenen Bilge Kaannlmnden bir yl sonra diktirilen kitabedir.

Fotoraf 1.4: Tonyukuk ve Bilge Kaan Yaztlar

Orhun kalntlar arasnda o zamanlar, her mezar yannda yaplan bark ad verilenyaplarn harabeleri vard. Trkler, len kahramanlar iin duvarlar lnn hayatn vesavalarn anlatan resimlerle ssl evler yaparlard. Bu antlarn yannda heykeller vemezarlar da kefedilmiti.

Heykel sanatnn balangc, Gktrklerdeki Balbal heykellerine dayanmaktadr.Balballar Gktrkler tarafndan ldrlen dmanlar canlandrdndan onlara karyaplansavalar gsteriyordu. Portre zellii ok belirgin olmakla birlikte elbise, kemer, balk,ellerindeki eya, silahlar, salar ve byklar, hepsi aslna uygundur. in kaynaklarnn

belirttiine gre Gktrklerin kaftanlar soldan saa kapanr. Salar da serbestbraklyordu.


12/59

8

Fotoraf1.5: Orhun vadisinde bulunan balbal heykelleri

Kltigin mezar antndabulunan heykeller, Gktrklerin kyafetleri bakmndan dapaha biilmez bir kaynaktr. Bunlar Orta Asyada bugn de Trklerin giydii kyafete okuygundur. Paralar halinde kakmal kemerler bilhassa dikkati eker. Kemerlerin arkasna bir

bak takldr. Gndelik eyann iine konduu kk torbalar da kemerlere aslmtr.

Katanda kurgannda bulunan ipekli ve krkl elbiseler, elbiselerin diki yerlerindekaytanlarla yaplan kapatmalar, Kltiginin bark(yap)ve evresinde bulunan ss plakalar,

bu dnemde kordon tutturma ve metal plaka aplikenin uygulandn ortaya koymaktadr.Gktrk kemerlerinde metal plaka aplike ok yaygndr.

Kuray-Tuhayt kurganlarnda ele geirilen ipek ve yn kuma paralar arasnda erkekiskeleti zerinde bulunan st katta krmz ipek, ortada yeilimsi ipek ve i elbisesindegrlen altn sars ipek; giysilerin ipek gereleri yan sra renkleri konusunda da bilgivermektedir.

1.4. Uygur Devleti Sanat

Maniheizm dini, Uygurlar sava ve gebe bir ulus olmaktan karan en nemlietken olmutur. Bu dinin mzik ve resmi desteklemesi nedeniyle Uygurlarda sanat ve kltrok ileri dzeyde gelimitir. Uygurlarn Mani minyatr resminin, ran ve Hintminyatrclnn kayna olduu benimsenmektedir. Mabetlerde bulunan Uygur freskleride bu sanat dalnn stn rnekleri olarak zamanmza kadar gelmitir. Bunlarn dndaTurfan'da yaplan kazlarda ipek zerine boyanm saysz resimler bulunmutur.


13/59

9

Resim 1.4: Hoodaki tapnak bayra Vakf Minyatr (ift yzl)

Turfan yresinde yaplan kazlar, Budizmin etkilerini tayan birok eseri gn nakarmtr. Bu kazlarda Koo, Yarkoto, Martuk ve Tuyuk Budist tapnaklarndan kalntlarda bulunmutur. Buralarda bulunan eserler eski Trk tarz, daha yeni Trk tarz ve en yenidnem diye balca gruba ayrlmtr. Bezeklik ve Murtuk'ta bulunan fresklerde, UygurBudist erkek ve kadn hayr sahiplerinin sembollerine rastlanlmtr. Bu freskler, kltrtarihi bakmndan olduu kadar gerekilikleri dolaysyla rk antropolojisi bakmndan da

ilgi ekicidirler. Resimlerde Turan ve n Asya tipi zellikleri aka grlmektedirKazlardan yalnz Uygur Budizmi'nin sanat eserleri deil, Trk diliyle yazlm bir ynkutsal kitap da kmtr. Yunanca, Sryanice, Sanskrite dillerinden Uygurcaya evrilmieserler arasnda Budizmin baz nemli eserlerinin evirileri de vardr.


14/59

10

Resim 1.5: Uygur Prensesleri (Bezeklik)

Uygurlar araclyla Trk resminde hem teknik hem de dnce bakmndan uzakdounun etkisi kendisini gstermitir. Uygur Trkleri; in sanatn yakndan tanmlar amaslup ve teknik alardan kendi resim sanatlarnn zgn izgilerini korumulardr. Byleceresim sanatnda balang baka Trk boylarna balansa bile, Uygurlarn yzlerce yl pek

ok eserde gelitirdii slup ve tekniin Trk sanatn zenginletirdii yadsnamaz.Uygurlarn duvar resimleri genellikle Mani ve Buda dininin metinleriyle ilgilidir.Tapnaklardaki duvar resimlerinde barahibinyolculuklar ve maceralar dile getirilmektedir.Duvar resimlerinde fil resmi de oktur. Fil iyi niyet, sadakat ve iyilik simgesidir. Resimlerdefil ile kaan arasndaki anlamazlklar da izilmitir. Uygur Trkleri renk olarak parlakrenkler, zellikle koyu mavi ve krmz renkler kullanmlardr.

Fotoraf1.6: Turfan (Byk duvar)


15/59

11

Uygurlar, tm kentlerini yirmi metrelik surlar ile eviriyorlard. Bylece d saldrlara

kar kentlerini koruyabilmiler ve bu kentler gnmze kadar o dnemin simgesi olarakgelebilmitir.

Atl gebelerle balantl olarak adr andran hcre tipi yaplar da, Hint, Budist vein mimarlna balanan yaplar ile in teknii grlrd. Ocak, mimarlk sanatndanemli bir yere sahipti. Binalarn blmleri, oda ve hcreler adr tipinde, yuvarlak ve drtkeli planda, kubbeleri yksek kasnakl olarak yaplrd. Bu dnemde surlarla evrilikentlere "balk" ad verilirdi. Saray ve manastrlar ise kentleri ssleyen balca bykyaplard. Bir Uygur kenti olarak "balk", yedi kat hendekler ile evrilir ve kat sur ilerlrd. Akropol Ordu Kapa adn tar ve kaann saray burada bulunurdu. Tapnakve manastrlar da saray mimarlna uygun bir slupta yaplrd. Bunlar da duvarlar ile evriliyksek bir set zerinde yaplmlard. Ortada Buda heykeli ya da tanr heykellerinin

bulunduu bina, setin evresinde ise rahip hcreleri sralanrd. Tapnaklar Uygurmimarlnn nemli rnekleridir.Mimarlkta stunlar ounlukla aatan yaplr, boya veyaldz ile sslenirdi. Tavan sslemelerinde kenarlar Lotus motifleriyle evrili, ta biiminde,aldan yaplm eitli figrlerin bulunduu ve bunlarn mzelerde sakland bilinir.Uygurlarn ilk dnemlerindeki ilkel tiyatrolar Budizm'den sonra gelimitir.

Orta Asya heykel sanatnda Uygurslubu nemli bir yere sahiptir. Balangta normalinsan boyunda olan heykeller giderek yerlerini on metreyi aan heykellere brakmlardr.Kuar, Hotan, Niye ve Akterek kentlerinde Uygur heykel sanatnn deiik rneklerigrlmtr. Hotan heykelciliinde al teknii egemen iken Kuar ve yresindekiheykellerde portreye yaklaan ve eski zellikleri koruyan eserler ounluktadr. (Fotoraf1.7)

Fotoraf1.7: Uygur Heykelleri ( Tangut, Tang, Kzl)


16/59

12

UYGULAMA FAALYET

Aadaki faaliyetleri tamamladnzda slam ncesi Trk sanat konusunurenecekve konuyla ilgili aratrma yapabileceksiniz.

Kullanlacak malzemeler: Bilgisayar, internet, kalem, kt, konuya uygun sanateseri ya da bu esere ait resim ve fotoraflar, makas, yaptrc

Yaplacak aratrmalar: Sanat ve sanat tarihi ile ilgili tanmlar kavrayarak slamiyet ncesi Trk sanat

ile ilgili aratrma yapnz. Sanat eserlerini inceleme yntemlerini kavrayarak dneme ait bir eseri

inceleyiniz.

lem Basamaklar neriler

Aratrma yapnz. slamiyet ncesi Trk sanatna ait sanateserleri hakknda aratrma yapnz.

slamiyet ncesi Trk sanatna ait sanateserini seiniz.

Bilgilerine rahat ulaabileceiniz birsanat eseri seiniz.

Sanat eserinin adn yaznz. Orijinal adn ve bilinen adn yaznz. Sanat eserinin boyutlarn yaznz. Eserin byklne gre cm ya da

metre cinsinden yaznz.

Sanat eserinin hangi teknikle yapldnyaznz.

Estetik bakasna sahip olunuz.

Varsa hangi tarihte yapldn yaznz. Yapld dnemin zelliklerini yaznz. Eserin konu-z-temasn yaznz. Analiz, sentez ve sistemli dnme

alkanlna sahip olunuz.

UYGULAMA FAALYET


17/59

13

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet ile ilgili hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular cevaplayarakbelirleyiniz.

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilenbilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) slam ncesiTrk sanat, Osmanl Devletinde altn an yaamtr.

2. ( ) Mongoloidlerbozkrlarda gebe hayat yaamlardr.

3. ( ) Kurgan, Hunlardaki mezarlardr.

4. ( ) Hunlar, grdkleri her trl hayvann heykelini yapmlardr.

5. ( ) Gktrk Alfabesi Trk alfabesinin temelini oluturmutur ve 32 harftenolumutur.

6. ( ) Tonyukuk Ant ve Orhun Kitabeleri, Gktrkler dnemine aittir.

7. ( ) Uygurlarn Mani minyatr resminin, ran ve Hint minyatrclnn kaynaolduu benimsenmektedir.

8. ( ) Uygurdneminde, mimarlkta stunlar ounlukla tatan yaplr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise Uygulamal Teste geiniz.

LME VE DEERLENDRME


18/59

14

UYGULAMALI TEST

slam ncesi Trk sanat tarihi dnemlerine ait bir eser seerek nerilen ilembasamaklarna gre eseri inceleyiniz.

Aadaki ilemleri tamamladnzda setiiniz sanat eserini incelemi olacaksnz.

Kullanlacak Ara ve Gereler ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kat

1. AratrmaSanat ve eseri hakknda ayrntl bilgi yaznz.

2. Eserin Genel TanmEserin DnemiEserin adYapm yl

3. Madde ve TeknikEserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii

4. KonuKitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi

5. Figrlerin DurumuEserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi

6. Form ve naEserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu; denge, hareket,

ritim, k-glge

7. z (erik)Dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik


19/59

15

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizideerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Aratrma yappveri topladnz m?

2. Bilgilerinizi gzden geirdiniz mi?

3. Sanat eseri aratrmas yaptnz m?

4. Sanatnn adn, eserin adn, yapm yln aratrdnz m?

5. Madde ve teknik ynnden incelediniz mi?

6. Konu ynnden incelediniz mi?

7. Figrlerin durumu ynnden incelediniz mi?

8. Form ve ina ynnden incelediniz mi?

9. z ynnden incelediniz mi? (ierik-yorum-yarg)

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.


20/59

16

RENME FAALYET-2

slamiyet sonras Trk sanatn inceleyerek dneme ait eserlerin ikonografik adanzmlemesini yapabileceksiniz.

Karahanl sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. Gazneli sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. BykSeluklu sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. Osmanl sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz.Aratrma ilemleri iin internet ortam, ktphane, niversitelerin sanat tarihi ve

arkeoloji blmleri vb. yararlanabilirsiniz.

2. SLAMYET SONRASI TRKSANATI2.1. Karahanl Sanat

Karahanllar, Asya'da kurulmu ilk slm Trk devletidir. Bu devleti kuran KarlukTrkleri olup iil ve Yama Trkleride bunlarla beraberdir. IX. yy ortalarndan XIII. yy

balarna kadar(842-1212) hkm srmlerdir.

Mimar Camiler: Karahanllardan kalan en eski yaplar (X.yy), kerpiten, tula

mimariye geii gstermektedir. Buhara'nn 40 km yaknndaki Hazar

ehrinde, XI. yy'dan kalan kk Degaron Camii'nde kerpi ve tulaberaber kullanlmtr(Fotoraf2.1). Cami, plan ve mimarisi bakmndaninanlmaz bir gelime gstermektedir. nce ve yuvarlak payeler zerinedrt sivri kemerlerle oturan kubbe, yanlardan tonozlarla evrilmi olup,kelerde birer kk kubbe ile kk lde bir merkezi plan emasnortaya koymaktadr.

XI. ve XII. yy'lar, Karahanl tula mimarisinin parlak bir gelime devri olmutur. EskiMerv'in 30 km. yaknndaki Talhatan Baba Camii, artk tamamen tuladan yaplmtr.Dikdrtgen biimindeki cami, yanlara doru, kk apraz tonozlarla geniletilmi tekkubbeli bir plan gsterir. Cepheler, nilerle dzenlenmitir. Bunlarda, tulalarn eitli

RENME FAALYET-2

AMA

ARATIRMA


21/59

17

ekillerde dizilmesinden meydana gelen zengin mimari sslemeler daha sonraki Karahanl

eserlerine nc olmutur. XVI. yy'da Osmanl Devrinde, Mimar Sinan'n tek kubbelicamileri, ayn prensiple yanlara doru genileterek mekn mimarisi aratrmalarnabalamas bakmndan, Talhatan Baba Camii plan dikkati eker.

Fotoraf2.1: Degaron Camii

lk Karahanl kubbelerinin hafife sivrilmesiyle, tipik Seluklu kubbesi ortaya km,zamanla Timurlu ve Hint-Trk mimarisinde olduu gibi, bu kubbeler yksek bir kasnak iledaha da antsal hale getirilmitir.

Fotoraf2.2:Muak Atari Camii

Bu dnemin en dikkat ekici unsurlar arasnda, duvarlardan ana kubbeye geimeselesinin halledilmesi iin kullanlan gei unsurlar vardr. Bunlarn en ilginci, Tim'dekiArap Ata Trbesinde (978) ortaya kan " dilimli, yonca biimi tromp" denilen ekildir.


22/59

18

Medreseler: Trk mimarlndaki eyvanl medreselerin ilk rneklerinede, Karahanllar'da rastlanlmaktadr. Semerkand'daki ah Zinde yoluzerinde yaplan kazlarda (1969-1972), bu yap trnn nemlirneklerinden biri ortaya karld. 1066'da Tamga Bura Han tarafndanyaptrlan medrese, oymal ituk (yalanc mermer)sslemelerle kaplyd.Drt ynden tonozlarla evrili, kk kubbeli girii, kk eyvanlarnald dikdrtgen planl avlusuyla bu yap eyvanl medreselerin ilkrneklerindendir.

Fotoraf2.3: Tamga Bura Han Medresesi

Trbeler: Karahanl mimarl, trbe yaplaryla da ilgi eker. Zerefanvadisi yaknndaki Tim'de bulunan Arapata Trbesi (978)Karahanllar'dan kalan en eski eserdir. Kare planl yap, yonca biimitonoz bingilere oturan bir kubbe ile rtldr. n cephe, yaz kua ileevrilmi zengin tula sslemeli ni vardr. Talas'taki (Kazakistan)XII. yy'dan kalma Ayebibi ve Balaci Hatun trbeleri, Karahanllar'datrbe mimarlnn geliimini yanstrlar. Kare planl Ayebibi trbesi,ssl, kaln ke stunlarnn snrlad dar ve derin ta kapsyla, ncephenin kelerinde yer alan st ve alt geni, ortas dar minareleriyledikkati eker.


23/59

19

Fotoraf2.4: Aye Bibi Trbesi

Daha yaln bir rnek olan Balaci Hatun trbesi ise, iten sekiz dilimli kubbe, dtanonalt yivli piramit biimi klhla rtldr. n cephede, ortada takap, yanlarda dar uzunniler vardr. Fergana vadisinin dousundaki zkent'te de Karahanl trbe mimarlnn nemli rnei bulunmaktadr: Ahmet Arslan Karahan Trbesi (1012), Hseyin bin HasanTrbesi (1152) ve I. Muhammed Trbesi (1187). Ahmet Arslan Karahan'n trbesinin tonoz

bingilerinde geometrik kompozisyonlarn yansra ilk kez stilize bitki motifleriyle

karlalmaktadr. Drt duvara oturan tonoz bingili bir kubbe ile rtl olan Hseyin binHasan'n trbesi ise, n cephesi ve d grnmyle Trk trbe mimarlnda r aan biryapdr. Sivri kemerli takaps geni geometrik bordrlerle evrilmi, yanlara birer yuvarlakstun yerletirilmitir. Takap kemerini kaplayan nesih kitabede, ilk kez rumler grlr. I.Muhammed'e ait olan nc trbede dikey izgiler hkimdir. Ancak, cephe mimarisi vesslemeleri dierleriyle benzerdir.

Fotoraf2.5: Saltuk Bura Han Trbesi


24/59

20

Dnemin nemli trbelerinden biri de Fergana'nn kuzeyinde, Sefid Bulan'daki eyh

Fazl trbesidir (XII. yyortalar). Tmyle tuladan yaplm on drt metre yksekliindekitrbe, kbik bir gvde zerinde, sekizgen bir kat ve basamak halinde konik bir atdanoluur. D cephelerinin yalnlna karlk, ii ituk (yalanc mermer) sslemeler ve kfyaz kuaklaryla kapldr.

Kervansaraylar: Trk mimarisinde en eski kervansaraylar,Karahanllardan kalm olup, bunlara ribat ad verilmitir. Karahanlkervansaraylarn mimarisi ve planlar daha sonra, Byk Seluklular veAnadolu Seluklularnnyaptrd kervansaraylarda gelitirilmitir.

1078-79 tarihli Ribat- Melik kervansaray, duvar izlerine gre, karebiiminde (86x86m) bir yap idi. Tamamylakerpiten ve zeri tula kaplanm yapdan, yalnz gney cepheduvar ile portal ayakta kalmtr. Cephenin tam ortasnda ykselen sivri kemerli portal (Takap), Trk mimarisinin klsik portal daha XI. yy'n ikinci yarsnda, olgunlam haldegstermesi bakmndan hayret uyandryor. Portal, 12 x 15 m ebatlarnda abidev bir lyevarmtr. Bu portal kompozisyonu, Karahanllar'dan balayarak, Byk Seluklular,Anadolu Seluklular, Osmanl ve Timur devri mimarisinde esas olmutur.

Fotoraf2.6: Karahanl mimarisinde yaplm kervansaray


25/59

21

Fotoraf2.7: Trk mimarisinde Karahanllar'dan kalan veribat ad verilen en eskikervansaraylar

Karahanllar'dan kalan dier kervansaraylar, bunlarn eitliplan ve tiplerinin, sonrakidevirlerde yaplan Trk kervansaraylarna etkilerini aka gstermektedir.

Keramik Sanatslmiyet sonras Trk keramik sanat, Karahanllarla, hatta onlarn slmiyettennceki devri olan Karluklular ile balar. Karluk keramiinde, Uygurlardan gelen ssleme

motiflerini gryoruz. Karluk ve Karahanl devirlerinde krmz ve beyaz hamur kullanlm,sigrafitto, taraklama, noktalama gibi birok teknik uygulanmtr. Bu teknikler bazen birarada kullanlyordu. Bu keramiklerde dikkati eken husus, figratif konularn yerini, yavayava bitkisel ve geometrik motiflerin hkimiyetine brakmasdr.

Karahanl keramiklerinde sslemeler, bir merkezden kaynaklanarak yaylr.Tabaklarn kenarlarnda ssleme bordrlerinin yannda, kf yaz eritleri de dikkatiekmektedir. Karahanl keramiklerindeki bitkisel motifler ve bunlarn oluturduudzenlemeler, Hta (Hatayi) tarz sslemelerin kaynana iaret etmektedir.

EdebiyatUygur hanlnn vrisi saylan Karahanl devletinde edebiyat dili Uygur-Karluk ve

Ouz-Kpak dillerine dayanyordu. Edebiyatn biim, tr ve nitelikleri ise, byk ldeArap ve ran edebiyatlarndan etkilendi. Bozkr kltrnden gei aamas olan bu dneminen nemli eserleri, Kagarl Mahmut'un "Divan- Lgat-it Trk" ile Yusuf Has Hacip'in"Kutadgu Bilig"idir. Karahanl dnemi Trk azlarnn zengin bir szl olan Divan-Lgat-it Trk'te yazar, szlkleri aklarken drtlklerden oluan hece vezniyle destan, at,lirik iir trnde rneklere, ataszlerine yer verir. Sergiledii anonim eserler arasnda, tekair olarak da, uu'nun adn anar.


26/59

22

Kutadgu Bilig aruz vezniyle ve mesnev, kaside gibi slm edebiyatnn ortak

zellikleri kullanlarak yazlmtr. Devlet ynetimi, slm dini ilkelerineuygun biimde iyiinsan olma yollarn, ahlk kurallarn konu edinir. Yer yer toplumsal hayat, kurumlar,folkloru ve inanlar dile getirir.

Ahmet Yesev'nin tasavvuf dncesiyle temellenen "Divan- Hikmet"i, bazlar aruz,bazlar da hece vezninde sylenmi iirlerden oluur.

Karahanl Dnemi edebiyatndan gnmze kadar kalan metinler, szl halkedebiyatndan, slm dininin benimsenmesinden sonraki edebiyata gei dnemininrnleridir. Bu eserler, din d konular henz ilemeye balamamtr. Bunlar, genelnitelikleriyle didaktik, dini ve tasavvuf rnlerdir.

2.2. Gazneliler Sanat

Gazneli sanat (963-1186), slmiyet'ten sonraki Asya - Trk sanatnn ikinci nemlidnemini oluturur. Bu dnemin mimarisinde, tan yaygn olarak kullanl ve tasslemeler asndan, Anadolu Trk sanat ile youn ilikileri vardr. Gazneliler, konumlargerei, Hint kltr ile ran arasnda bir kpr vazifesini de grmlerdir.

Mimar Camiler: Gazneli mimarisi, aa direkli ve ahap dz ats ile

Anadolu'daki aa direkli camileri hatrlatan "Arus-l Felek" camisi ilebalatlr. Hindistan'dan getirilen aa direkler zerine at ile rtl,krmz altn ve lcivert tann da kullanld ok zengin sslemeleriylegzleri kamatran bir yap idi.


27/59

23

Fotoraf2.8: Sultam Mesudun yaptrd minare

Sultan III. Mesud'un yaptrd minare (1115) ile Sultan Behramah'n (1117-1149)ina ettirdii minarenin - uzun zaman eitli ve yanl fikirler yol aan kulelerin minareolduu anlalmtr - camileri bugn mevcut deildir. Bu minareler, tatan bir kaidezerine, yldz biiminde keli birplan veren bir alt gvde zerinde silindirik st gvdedenolumaktayd. Her iki minarede de, panolar halinde sslenmi tula eserler olarak elealnmtr. Grld gibi Gazneli minareleri, alt gvdesinin ekli ile Karahanlminarelerinden ayrlmaktadr. Ancak, Karahanl ve Byk Seluklu Minarelerindekiyukarya doru daralma burada, gvdeyi farkl ksmlara blerek salanmtr.

Gazneli dneminin en nemli camii, Afganistan'da bulunan "Leker-i Bazar"sarayndaki camidir (XI. yy'n ba). Sur duvarna dayanan bu eser, mihrap duvarna paralelolarak, tayclarla ikiye blnm sahna (nef) sahiptir. Mihrap n, iki nef boyunca birkubbe ile kapatlmtr. Bu ekilde da alma, eski Orta Asya mimarisinde karmza ktgibi, Araplarn "ordugh tipi" camilerinde de grlr. Caminin plan emas, "am EmeviyeCamii" nin plan emasnn etkisiyle beraber, Anadolu'da (Artuklu devri camileri) ve Memlkdevrinde (Baybars Camii) Msr'da etkili olmutur.

Trbeler: Trbe mimarisi bakmndan Gazneliler, Karahanllar'nyannda ok snk kalr. Gazne'nin 2 km dousunda, Ravza'da, SultanMahmut trbesinin, sandal aacndan zengin sslemeli kap kanatlar,

bugn Delhi mzesindedir. Yalnz, Aslan Cazip trbesi, gelimi birmimari gsterir. 12,50 metrelik kare biiminde ve tromplu kubbe ilertl trbe, tuladan yaplmtr. Duvarlar ve kubbe, tulalarn zikzak ve


28/59

24

merdiven biiminde dizilmesi ile ayrca renkli kalem ileriyle

sslenmitir.

Fotoraf2.9: Sultan Gazneli Mahmud trbesi

Trbenin yannda aadan yukarya incelen 22 m. boyunda, silindirik bir minarevardr ve st ksm bugn ykk haldedir.

Medreseler: Gazneliler zamannda medreseler de yapld bilinirse de,bunlardan bir eser kalmamtr. talyanlar tarafndan yaplanaratrmalarda Gazne'de, Pir Falizvan mezarlnda bulunmu kitabelerde,medrese ad gemektedir. Fakatbunlardan medrese mimarisi bakmndan

bir fikir edinmeye imkn yoktur.

Saraylar: Tarihi Beyhak'den, Sultan I. Mesud'un byk bir mimarikabiliyete sahip olup, saraynn plann kendisinin izdiini veAbdlmelik adl bir mimarn yardm ile drt ylda tamamladn (1036)reniyoruz.

XI. yzyln bandan ve Sultan Mahmut zamanndan kalan en eski saray, HilmendNehri kysndaki Byk Saray'dr. nnde bir alay meydan vard. Burada, iki katl,gsterili ituk dekorlu nilerle ssl bir cephe vard. Bunlardan bir para, Kbil Mzesideposundadr.

Byk ksm, tula temeller zerine kerpi, baz nemli blmleri tamamyla tuladanyaplm olan saray, 164 x 92 m ebatlarndayd. Cephenin ortasndaki derin kapdan, havari

bir mekna, buradan da sarayn drt eyvanl avlusuna (63 x 45 m) giriliyordu. Bylece,Karahanl saraylarnda grdmz, drt eyvanl avlu emas, Gazneliler'de daha gelimiolarak grlr.


29/59

25

Fotoraf2.10: Gaznede Sultan Mesud Saray

2.3. Byk SelukluSanat

lk Seluklu camii, en nemli ksmlar Melikah zamannda (1072-1092) yaplmolan Isfahan Mescid-i Cumas'dr. Kitabelere gre, byk mihrap kubbesi ile bunun tamkarsnda avlu dnda kuzeydeki kk kubbeli mekn, Melikah zamannda, drt eyvanl

avlu ve revaklar da btn ana hatlaryla yine Seluklular devrinde meydana gelmitir.Bundan sonra cami, otuza yakn kitabe ile belirtilen uzun bir devrede eitli ilve vedeiikliklerle geniletilmi,XIX. ve XX. yzyllarda da tamirler geirmitir.

Fotoraf2.11: sfahanda Mescid-i Cuma

Bir defada, avlulu, mihrap n kubbeli olarak gerekletirilen cami; "Zavvare Ulu

Camii"dir (1135). Bu camiden sonra, btn ran - Orta Asya'da bu plan emas uygulanmaya


30/59

26

balanm ve Seluklulardan sonra da devam etmitir. Ancak bu ema, mihrabn her yandan

grlmesini engellediinden eitli yerlere mihrap yapmak gerekmitir. Eyvanlarn okyksek grnmemesi iin revaklar iki katl yaplmtr. Ardistan'daki Mescid- Cuma da(1160) bu gruptandr ve ran'daki Seluklu camilerinin en gze arpan eserlerindendir.

Fotoraf2.12: ran, Ardistanda Mescid-i Cuma

ran'da, dahance yaplan Seluklu camileri; tuladan, hafif sivri, tromplu kubbeleriile kk lde, sfahan'da Melikah kubbesinin devam eden varyantlar olarak grnrler.Bunlardan ilki olan Glpayegn Camii (1108-1118); kare bir mekn zerine, mukarnasltromplarla ok hafif sivrilen bir kubbeden ibarettir. Cami, XIX. yy'da Kaarlar zamanndadrt eyvanl hale getirilmitir.

Seluklu kubbelerinin daha sfahan'da tamamen gelimi olan zengin i yaplarnakarlk, d grnleri her trl sslemeden uzak, sk tula rgsnden, kbik masifyzeyler halindedir. Kbik blok zerinde, sekizgen bir gei blgesinden sonra hafifesivrilen kubbe silueti, salam bir ifade kuvveti ile Seluklu kubbesini sembolize eder.Gaznelilerde daha nce ele alnan kubbe-eyvan birlemesi, en baarl ekli ileSeluklularda gelitirilmitir. Seluklulardan nce, slmiyet devrinde ne Dou ne de Batran'da kubbe ile eyvann birletii bir tek rnek grlmemi ve Seluklular bunu yeniden

bulmulardr.

Byk Seluklu camilerindeki minareler, genel olarak Karahanl minarelerininzelliklerini srdrmektedir. Zaman zaman Gazneli formlarna yakn rnekler de grlr.Byk Seluklular; ran'da, ince uzun silindirik gvdeli minareleri yelemilerdir. Bunlarnen eski rneklerinden biri, Damgan Mescid-i Cumas'nn 1058 tarihli minaresi olup dzsilindirik gvde tulalarn deiik biimde dizilmesiyle baklava ve geometrik motifler vekf kabartmal yazt kuayla sslenmitir (Seluklularn ilk ini bezemeliminarelerindendir.). Daha sonra yaplanlar, bu biimi gelitirip zenginletirmitir.


31/59

27

Byk Seluklular zamannda, camilerde olduu gibi trbelerde de gelime,

Karahanllara ve Gaznelilere balanmaktadr. sfahan'n gneyinde Albakh'da, Kmbed-iAli ve Damgan'da Cihil Duhteran (40 kz), 1056'da, Turul Bey zamannda yaplm ikikmbettir. Mukarnas kornile nihayetleen, dmdz alak sekizgen gvde zerinde, birkubbe ile rtl olan Kmbed-i Ali, ran'daki tula kmbetlerin aksine, tatan bir yapdr.Kubbenin stnde, herhalde, sekizgen piramit bir klh bulunuyordu.

Fotoraf2.13: Arbakuh, Kmbet-i Ali

Tuladan silindirik gvde zerine, konik klhl bir kmbet olan Cihil Duhteran,gvdenin st kenarnda, geni kf kitabe kua, bunun stnde ve altnda tuladangeometrik frizleriyle dikkati eker.

Demavend'de bulunan bir kmbet (XI. yy); dey izgilerinin belirginlii, iten kubbe,dtanpiramit atl oluuyla dierlerinden ayrlr. Dehistan'da, mehed denilenmezarlktakikmbetler (XII. yy balar), yaln tula mimarilerine karlk, deiikplanlar ile dikkati

ekerler. Silindirik ya da yukarya doru daralan sekizgen gvdeler yarm silindir ya da dikkeli kulelerle blnmlerdir. Cephelerde sivri kemerli, yzeysel niler vardr; nlerindealak bir eyvan biiminde giri mekn bulunur.

Merv'deki nl Sultan Sencer Trbesi (1157), Seluklu trbe mimarlnn aheseridir.Kare plan ile Karahanl trbelerine dn simgeler. Sekiz keli piramit atyla rtl yap,geometrik dzenli, ince tula rgler arasna yerletirilmi firze inilerle bezenmitir.


32/59

28

Fotoraf2.14: Mervde Sultan Sencer Trbesi

Seluklu trbe mimarlnn geliimini yanstan bir baka yap, Tus'ta mam Gazali'ye

balanan trbedir(1111). Trbe; da takngiri eyvan, kare plan, kubbeli ana mekn vearkaya doru uzanan tonoz rtl blmden oluanplanyla dikkati eker.

ilie kar Snnlii gelitirmek ve devlet memurlarn yetitirmek zere ilk devletmedreseleri, XI. yy balarnda, Gazne'de kurulmutur. Byk Seluklular zamannda buretim messeseleri, geni bir devlet tekilt haline getirilmi, devlet memurlar bu yatlokullarda yetitirilmitir. Bunlardan birincisi, Niabur'da kurularak ilk defa medrese adnalmtr.

Byk Seluklulardan Hargird ve Rey'de, Melikah zamannda yaplm iki medresekalm, maalesef dier btn medreseler kaybolmutur. Horasan'da, Hargird Medresesi tam

bir harabe olup, tonozu yklm kble eyvanndan baka bir ey grnmez. Ayakta kalankble eyvan 7,04 m genilikte olupyan duvarlar er sivri kemerlerle darya almaktadr.yi cins sar tuladan, yksekkabartma iekli kf kitabesi; btn ran'da en ahane yazolup imdi Tahran Mzesi'nde bulunmaktadr. Harfleri, zeminden 8-10 cm ykselen, 90 cmgeniliindeki kitabenin st yars rum ve palmetlerden ssleme halindedir.

Godard'n, 1937'de, Rey'de meydana kard ikinci drt eyvanl medresenin zenginituk sslemeli mihrab, kbleye tam uygun deildir. Birbirine eit kuzey-gney eyvanlar da,dou ve bat eyvanlarndan daha kk olarakgenel kaideye aykrdr. Creswell, bunun bireve benzediini ve renci hcrelerinin debulunmadn ileri srerse demihrab evreleyenkf kitabeler, ev fikrine uygun deildir.


33/59

29

Karahanl ve Gaznelilerin gelitirdikleri kervansaray mimarisini, Byk Seluklular

kuvvetle ele alarak antsal eserler meydana getirdiler. Damgan - Smnan yolu zerinde,Ehvan'da, Ribat Anuirvan olarak tannan kervansaray, kareplanda, kale gibi salam duvarl,kelerde ve yanlarda silindirik kulelerle takviyelidir. Drt eyvanl ve payeler zerine revaklavlu etrafnda uzun dikdrtgen biiminde, yan yana simetrik odalar, kelerden nde, drteyvanla evrili kk kubbeler halinde daireler vardr. Bu daireler, Samerra'dan veAbbasilerden gelmedir.

Turul Bey zamanna rastlayan Ribat Zafaran, teknikbakmdan baz gelimelerledeiik birplan gsterir. Kare biiminde, keleri kuleli, ortasnda drt eyvanl avlu ilesimetrik olarak tek tek sralanm odalar olan bir yapdr ve giriin sanda cami vardr.

Seluklularn merkezi Merv, Sultan Sencer'in lmne kadar parlak bir imar faaliyetigrm, daha sonra Harizm'de, rgen onun yerini almtr. Merv'de kalan eserlerdenSultan Kale olduka iyi durumdadr. Drt kilometre kare bir alan eviren surlar 15 mykseklikte ve her 15 m'de 4 m apnda yarm silindirik bir kule ile takviyeli olup ayrca birhendek ile korunmutur. erisi duvarlarla bir ark ve ehristan olarak dzenlenmitir. Sarayve klalar, ark denilen blmdedir. Eski meskn ehrin ortasnda bir havuz, byk birCumaCamii ve Sultan Sencer'in trbesi yer alyordu.

Seluklular'n XI. yy'da Merv'deki saraylar 45 x 39 m lsnde 50 odal, okgsterili bir yap idi. Douda bulunan esas giriten drt eyvanl ve 16 x 16 metrelik avluyageiliyordu. Bunun yannda cephesi yarm stunlarla dekorlu bir yap iindeki dikdrtgen

salon, belki sultann ktphanesi olabilir.

2.4. Osmanl Sanat

OuzlarnKay boyuna mensup olan Osmanllar, 1299'da St'te Osmanl devletinikurdular. Zamanla, ann en kudretli imparatorluu haline gelen bu siyasi teekklzamannda, Trk Sanat da evrensel bir sanat olarak dnya sanat tarihindeki sekin yeriniald.

Osmanl mimarlar, gemi devirlerdeki Trk mimari ekollerinden farkl olarakmimaride, sadelii ve mimarinin kendisinden doan gzellii tercih ettiler. Yaplarn stn

rtme konusunda zellikle kubbeyi uyguladlar. Dier rt sistemleri ikinciplanda kald.

Osmanl mimarisinde son derece eitlilik arz eden mimari tipler, o zamana kadarulaan mimari form ve plan anlayn gelitirerek, geleneksel mimarideki birok sorunu

baar ile zdler.

Osmanllar, Trk dnyasnn her tarafndan getirttikleri mimarlara yaptrdklarbinalarda btnyle Trk karakterini yaatmlardr. Seluklu ve beylikler devirlerindeyaplan binalarla ve zellikle Karaman Beylii eserleriyle, Osmanllar devrindekilerkarlatrlacak olursa, bu gerek daha ak bir biimde ortaya kar.


34/59

30

Osmanllar dnemi Trk mimarisinin zaman ve slp asndan geirdii safhalar,

balca alt devre veya slba ayrlr: Mimari

Bursa slbu veya Erken Devir (1335-1501)o Camiler: znik ve Bursa gibi ehirlerde yaplan binalardan,

stanbul'da Beyazt Camii'nin inasna kadar olan zaman iine alr.Bu slptaki binalar, Trkistan ve Selukbinalarn andran veSeluklulardadevam eden ekillerdir. Kubbeler dorudan doruyake bingileri zerine oturtulmu ve stun yerine ayaklarkullanlmtr. Bu ilk devirde yaplm binalarda, Kk Asya'daki

TrkAntlarndauygulanan programn ve plann dikkate deer birdeiiklie uradn gryoruz. ok kemer gzl cami plan

basitletirilmitir. Byk alanlar, yan yana getirilmi kkkubbelerle rtme imkn veren ha eklindeki plan genellemeye

balamtr. Her trl gereksiz motiflerden syrlan sslemesanatnn, daha zengin fakat hem sade ve hem de ak halegeldiini gryoruz.

Fotoraf2.15: Bursa Ulu Camii

o Medreseler:lk dnem Osmanl mimarlnn nemli bir grubunuoluturan medreselerin ou, gnmze ulamamtr. Buyaplarda, Anadolu Seluklu ve Beylikler dnemlerinin kapalmedreseler plann srdren rnek ok azdr. Buna karlk ortasrevakl ak avlulu, gneyde dershane-mescit ilevinde kubbeli anaeyvan, yanlarda kubbeli odalarn yer ald ema yaygn biimde


35/59

31

uygulanmtr. Genellikle klliyeler iinde yer alan veya bamsz

rneklerin yannda, byk camilerin avlu revaklar ardna eklenmiodalardan meydana gelen medreseler de vardr.

Fotoraf2.16: Bursa Emir Sultan Medresesi

o Trbeler: XIV. yy'da, kare veya ok keli plan yaygn olarakkullanlm, konik klahn yerini kubbe almtr. Kare planl, drtstun ya da ayaa oturan kubbeyle rtl, yanlar ak mezarlar da

vardr. Seluklularda mezar yaplarnn, da kapal olmalarnakarlk, Osmanllarda gvde ve kubbe kasnandaki pencerelerleda almtr. Yaplarn bir blmne, revakl bir girieklenmitir. Ta bezeme, gvdeye ve i duvarlara yaylmtr.

o Kervansaraylar ve Hanlar: Anadolu Seluklularnn gelitirdiikervansaray ve hanlarn yapm, Osmanl dneminde de srd. Buyaplarda revakla evrili kare ya da kareye yakn avlulu, birkasahanl Seluklu emas uyguland. Ancak, ehir hanlarnda kapalmeknlar, dzgn drtgen planlarn yitirmi, alana uydurulmutur.Bu dnemde iki katl hanlar da uygulanmtr. Dnemin han

mimarlnda kale grnmnden uzaklalm, yalnlk egemenolmutur. Osmanllarn Bursa'y almalarndan sonra hanmimarisinde grlen gelime, Edirne ve stanbul hanlaryla XIX.yy'n sonuna kadar srmtr.

Klasik slp veya Yksek Devir (1501-1703)o Camiler: erefeli veya Beyazt Camisi'nin inasndan, Sultan

III. Ahmet zamanna kadarki devirdir. Yaplardaki plan daha genive olgundur. Kubbeler kasnak zerine oturtulmu, mukarnasl ve

baklava dilimli stunlar kullanlmtr. Kubbeleri tutan kemerler,byk stunlara dayandrlm ve oranlar gzelletirilmitir. Bu


36/59

32

slbun en nemli zelliklerinden biri de, yarm kubbelerle cami

sahanna byk bir genilik verilmesidir. Minareler daha uyumlubir ekil alm ve cmle kaplar Seluklulardaki gibi, iki tarafoyuk hcreli byk ta kaplarlasslenmitir.

Bu dnemin en byk zelliklerinden bir dieri, Mimar Sinan gibi byk birsanatnn, yapt binalarla Trk mimarisini, dnya sanat tarihi iindeki sekin yerinialdrmas olmutur. Sinan, btn mimar unsurlar rasyonel bir ekilde kullanrd. Ona gre

bir kemer, bir kubbe veya bir stun, yalnz bir yap eleman olarak kalmamal, ayn zamanda,teknik grevini gizleyecek bir ssleme unsuru da olmalyd. Bu endie, eserlerinin btnksmlarnda grlr.

Byk duvar ve pilpaye (fil aya) kitleleri, byk bir kubbe evresindeki yarm

kubbeleri, teknik bir kombinezondan ok, bir ssleme dzeni izlenimi vermektedir. Sonsuzbir eitlilie sahip kare, altgen veya sekizgen planlarylayapt binalarn iine, alacakbir genilik ve ihtiaml bir zenginlik vermesini bilirdi.

Fotoraf2.17: Edirne Selimiye Camii

Planlar, sade olduu halde dhicebir grnn rndr; teknik zorunluluklakusursuz bir ekilde kaynar. Tesadfe yer vermeyen btn yap unsurlar, harikulade birekilde birbirlerine balanr ve birbiriyle anlar. Merkez kubbeye, gk kubbe gibi snrsz

bir enginlik verip kubbe altnda meydana gelen byk alan evreleyen bir btnlkolutururdu. Onun eserlerinde, hibir duvar kitlesi, hibir pilpaye, arl ile gz yormaz,her ey hafif grnr. Bo ve dolu ksmlar arasndaki oranlarn ahengini, harikulade birekilde tasarlar, en kk bir oranszla tahamml edemezdi.


37/59

33

Mimar Sinan'n ve dolaysyla bu dnemin en nemli eserleri ehzade Camii,

Sleymaniye Camii ve dnyann sayl eserleri arasnda yer alan Edirne Selimiye Camii'dir

o Medreseler:zellikle byk Selahattin klliyelerinin medreseleri,bu alanda yetkin rneklerdir. Bu dnemde de genellikle, AnadoluSeluklu ve Beylikler dnemlerinde uygulanan klasik emalara

bal kalnmtr; ancak, ana eyvan byk kubbeli odabiimindedir. Ayn avluyu paylaan cami-medrese plan dayaygndr. Dnemin medrese mimarisi de Mimar Sinan'ndamgasn tar.

o Trbeler: Trbe mimarisinde, bu dnemde de, kare veya okkeli, kubbeli planlar yaygndr. Kimi rneklerde yapya revakl

bir giri eklenmitir. Ayrca, yanlar ak trbelere derastlanmaktadr.

Fotoraf2.18: Klasik dnem Yavuz Sultan Selim Trbesi

o Kervansaraylar ve Hanlar: Klasik Osmanl mimarlnn anazellikleri olan ilevsellik ve yalnlk, kervansaraylar ve hanlardada gze arpar; genellikle Seluklu dnemi emalarn srdren buyaplarda, deiik sayda sahanlardan oluan dikdrtgen planlkapal mekn ve avlular, alana gre deiik biimler almtr.Ayrca ticaret merkezlerinde, byk ehirlerde, birka katl, dcephelerde dkknlarn yer ald hanlar ina edilmitir. ki katl,tek avlulu ehir hanlarna, stanbul Byk orap Han, KurunluHan, Leblebici Han rnek olarak verilebilir.


38/59

34

Lle slbu veya Lle Devri (1703-1730)Devrin iek merak, mimariye de etki etmi; mimari ekiller ve hatlarda, iek ve

bitki kvrmlar gibi eri ekillere doru gidilmi ve klasik slbun arbal ekillerindenuzaklalmtr. Klasik dnemin son eseri olan Yeni Cami'den sonra, Osmanl klasikmimarisi son bulur ve artk tekrarlanmaz. Cami yapm da durur. Lle Devri'nin kasrlar,kkleri, zellikle Kthane Kasrlar, Patrona Halil syanyla yaklp yklmtr. Bu

bakmdan sivil mimariden rnek olarak bugne pek bir ey kalmamtr.

Bu dnemin en karakteristik yaplar;kk kubbeli ve geni saakl atlarla rtl,zengin cephe sslemeli, bazen drt keli, bazen de alt keli ayn zamanda sebil olanemelerdir. Bunlarn en nlleri Sultan III. Ahmet emesi (1729), Azapkap emesi(1733), skdar emesi'dir (1732).

Fotoraf2.19: stanbulSultan III. Ahmet emesi

Barok slbu (1730-1808)On sekizinci yzyln ilk yirmi be ylnda, Avrupa ile ilikiler Fransa'dan getirilen

eya ve Anadolu'yu grmeye gelen sanatlar, Trklerin zevklerinde byk deiiklie sebepoldu. O zamana kadar, Avrupa'daki Rnesans hareketinden uzak kalm olan Trk sanat

bundan etkilenmeyebalad. Binalarda ve sanat eyalarnda, birtakm Rnesans ekilleri ve

motifleri grlmeye baland. Klasik ekillerden uzaklald; hem mukarnaslar ve MimarSinan okulunun allm ekilleri hem de lle motifleri terk edilerek sanata Barok bir slphkim oldu. Fakat, bu slp Bat barokundan farklyd. Trk sanatlar bu slbukendilerine gre yorumlamlard.

Bu slp, XIX. yzyln sonuna kadar devam etti. Osmanl mimarisi karakterinideitirdi. Avrupa'daki sanat hareketlerini izleyen Simon, Komianos Kr Yani gibi talyan,Yunan ve Ermeni mimarlar; klasik okulun eski ustalarnn yerini almlard.


39/59

35

Ampir slp (1808-1874)Fransa ve Almanya'daki Ampir slbundan olduka farkl olan bu slubun, Trklere

has bir karakteri vardr ve Avrupa Ampir slbunda kullanlan stilize edilmi hayvanfigrleri Trk Ampir slbunda hibir zaman kullanlmamtr.

Sultan II. Mahmut Trbesi, Cevr Kalfa Okulu, Topkap Saray'ndaki bir ka pavyonhep bu slpla yaplmtr. Fakat Ortaky Camii ile 1853 ylnda Ermeni mimar KarabetBalyan tarafndan yaplan Dolmabahe Saray, Barok ve Ampir karm bir slpla inaedilmitir.

Fotoraf2.20: stanbulII. Mahmut Trbesi

Yeni Klasik slp (1874-1930)1861 ylnda padiah olan Sultan Abdlaziz zamannda, mimarlk sanat tam bir

knt grnmnde idi. O zamanlar itibarda olan Rum ve Ermeni mimarlar, acayip veTrk sanatna tamamen yabanc bir takm binalar yapmaktaydlar. Her yerde hibir slbuolmayan, zevksiz ve kaba yaplar ykselmekteydi. Gotik ve Barok karm bir slpla,korent tarz stunlarla camiler, acayip ss motifleri olan emeler, Avrupa mimarieserlerinden kopya edilmi ss motifleri grlmekteydi. Ksacas, Yunan sanatndan Hintsanatna kadar gelmi gemi btn slplar, bu eserlerde birbirine karmt.1871 ylnda

stanbul'da Aksaray'da yaplan Valide Camii bu tarzda bir eserdir.


40/59

36

Fotoraf2.21: stanbulAksarayda Valide Camii

Bu kark slpta eserlerden ve fanteziden gzleri rahatsz olan birka mimar, o gnekadar modas gemi saylan o hayran olunacak eserlere dndler. O devrin kltrndekendini gstermeye balayan milliyeti hareket, mimari ile de birleti. Mimarlarndncesine gre, Trk Sanatnda bir rnesans yaratmak iin, eski ustalar tarafndanyaplm olan eserleri rnek almak yeterdi. Yeni klasik slp, ite byle domu oldu.

Almanya'da mimari renimini yapm olan Mimar Kemalettin ile, Paris'te okumuolan Mimar Vedat klasik devrin eserlerinden ilham alan binalar yaptlar.

Betonarme inaat, dz yzeyler kullanlmasn emrettii halde, mimarlar hibir mimarizorunlulua dayanmayan kemerlerle, kubbelerle,bina yapmaktaydlar.

ini SanatSeluklu ini sanatnda nemli bir gelime gsteren mozaik ini teknii, Osmanl

devrinde etkisini kaybeder. Osmanl sanatnda; zellikle renkli srlarn, motifi oluturmakiin kullanld ok renkli sr teknii, erken Osmanl devrinde mkemmel rneklerini verir.Renkli sr teknii, XVI. yy'a kadar nemini korumutur. Bu teknikte zellikle tatl bir sar veyeil ayrdedici renklerdir.

XVI. yy'n ortalarndan itibaren Osmanl ini sanatna, sr alt teknii hkim olur.effaf srn altna uygulanan natralist iekler ve hatay grubu sslemelerin hkimolduugrlr. Bu dnemin en nemli zelliklerinden biri de Anadolu'da mina tekniinde ilkdenemeleri yaplan krmz rengin "kabark mercan krmzs" olarak sr altnauygulanmasdr. Firze, koyu yeil, mavi, lacivert, beyaz ve siyah gibi renklerin kullanld

bu muhteem slp, XVI. yy'n sonlarndan itibaren bozulmaya balar. Krmz renk,

zamanla kahverengiye dnr ve ortadan kalkar.


41/59

37

Fotoraf2.22: Topkap Sarayznik inisi

znik'te yaplan inilerin, ok iyi bir hamuru ve ok salam bir cilas vard. Hemenbtn stanbul camileri, renklerinin ve motiflerinin gzelliiyle bu inilerle sslenmiti.znik atlyeleri XVII. yy'a kadar alt. Bu devirden sonra eski usullertamamyla unutuldu.Yaplan demeler frnda eriliyor ve piirme srasnda renkler effafln kaybediyordu.

Osmanl Trklerince kullanlan renkler ve srlar incelenince bunlarn sevdiklerikrmz renklerin, Asurlularda olduu gibi bir demir oksit karm olmayp iyice dvlmsilisin krmz bir toprakla kartrlppekmez ile slatlmasndan elde edildii anlalmtr.

lk Bursa inileri ince bir kaolen tabakayla kaplyd; nkkullanlan toprak iyi iniyapmak iin gerekli vasflara sahipti. Sonradan blmeli diyebileceimiz iniler yapld. Bumetoda gre, ini plaklar stne bir cila ile izgi ya da iaretler izilipnceden piiriliyordu.Piirmeden sonra da renkle doldurulup tekrar piirme ilemine tabi tutuluyordu.

Osmanl devrinin en nemli ini atlyeleri znik ve Ktahya'da bulunuyordu.

Balangtan XVI. yy'n ortalarna kadar znik nemli bir merkez iken sonralar yeriniKtahya'ya brakmtr. Ktahya inileri;ak ve koyu mavi, yeil ve beyaz renkli, mukarnaseklindeki inilerdir.

MinyatrNak ad verilen bu resimler bazen duvarlar ve tavanlar sslemekte de kullanlrd. El

yazmalarna ait resimler, genellikle ayr bir kt yaplpkitabn bo sayfasna yaptrlrd.Dorudan doruya kitabn kd stne yaplm olanlar da vardr.

Son derece hassas ve melankolik olan Trk ressamlar, gzeli Batl ressamlardan sonderece farkl bir ekilde anlarlard. Tabiat en kk ayrntlarna kadar taklit etmekle


42/59

38

beraber, ekilleri idealletirirlerdi. Minyatrlerde glen figrlere hemen hemen hi

rastlanmaz. Bir tablodaki kiiler, daha okbir hayal lemindegibi grnr.Osmanl ressamlar, Seluklu ve ranl ressamlarn kullandklar teknii devam

ettirmilerdi. Resim yapacaklar kd, stne zamk Arabiinde eritilip kartrlm beyazstbe tabakas srerek hazrlarlard. Bazen, bu tabakann stnden ince altn bir yaldztabakas geirilir, boya da bu tabakann stne srlrd. Yaldz, renklere parlaklk vesaydamlk verirdi.

Resim 2.1: Osmanl Minyatrleri

TezhipKitaplar ssleme, Osmanllarda pek gelimi bir sanatt. Hattatlar tarafndan yazlan

el yazmalar, tezhipilere (mzehhipler) verilir; bunlar her sayfay yaldzl izgilerleereveler, sayfa kenarlarn altn ss motifleriyle sslerlerdi. Bu almann, iiliin adaltnlamak anlamna gelen tezhip idi. Tezhipiler, ayn zamanda birer minyatrressamydlar.

Tezhipler ou zaman, devrin slbuna gre yaplrd. Bu tezhiplerde kullanlan ssmotiflerine bakarak Klasik Devrin, Lle Devri veya Barok Devri'nin eserleri kolayca ayrt edilir. Sanatn en yksek noktasna vard Klasik Devirdeki tezhipler, devrin zevkine


43/59

39

tamamyla uygun bir ekilde yaplmtr. Stilize edilmi hayvan ekilleri, kvrk dallar ve

geometrik motifler, sslemenin zn tekil ediyordu.Lle Devri'nde tezhibin grn de deiti. Soyut ekillerin yerini, iek motifleri

ald ve bu motifler daha az arbal hale geldi. Bu deiiklik Sultan III. Ahmet devrinde(XVIII. yyba) daha belirli olarak grlr.

Bu dnemin ardndan Barok Devri geldi ve sslemeye Bat motifleri hkim olmayabalad. Bylelikle, tezhiplerde Rnesans motiflerinin ortaya ktn gryoruz. Yapraklardolama haline gelip, kabalayor; kenar sular, seri olarak tekrarlanan birbirine benzermotiflerden meydana geliyor.

Fotoraf2.23: Osmanl, Tezhip


44/59

40

UYGULAMA FAALYET

Resim 2.2: Kanun-i Sultan Sleyman Turas

RNEK ESER NCELEMES

slamiyet sonras Trk sanat dnemine ait sanat eserinin ikonografik adanzmlemesini yapmak.

Bizim semi olduumuz sanat eseri Osmanl dnemi sanatna ait bir minyatrresmidir.

Kullanlacak Ara ve Gereler

ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kat

1. Aratrma

Osmanl dneminde yaplm bir tura resmi

1. Eserin Genel Tanm

Eserin Dnemi: OsmanlDnemi Eserin ad : Muhteem Sleymann Turas Yapm yl : 16 yy

3. Madde ve Teknik

(33,9 x 40,6 cm) ebatlarnda Tura (Sulu boya teknii ve altn yaldzl kat)

UYGULAMA FAALYET


45/59

41

4. Konu

Sulu boya ve altn yaldz ile yaplm bir tura almasdr.

5. Figrlerin durumu

Ssleme ve hat sanatnn ana figrleri kullanlmtr. Motifler ve Turann anakarakteri olan hat ok kvraktr.

6. Form ve ina

7. Turann Blmleri

Sere (Krs): Turann en altnda bulunan ve asl metnin yazl bulunduuksmdr.

Beyzeler (Arapa: yumurta): Turann sol tarafnda bulunan i ie iki kavisliksmdr.

Tular: Turann stne doru uzanan elif harfi eklindeki uzantlardr. Herzaman elif deillerdir. Bazen harf de deillerdir. Yanlarnda yer alan flamaeklindeki kavislere zlfe denir.

Kollar (hanere): Beyzelerin devam olarak saa doru paralel uzanan kollardr. Yukardaki blmlerin birbiriyle uyumu Osmanl padiahlarnn armas olan

turay oluturur.

Resim 2.3: Tura almas

8. z (erik)

Kanuni Sultan Sleymann bu turas ok baarl ve tannmtr. Estetik ve ssleme,motifler ile hat sanatnn uyumu en u noktadadr. Osmanl armas olan bu turalar asaletisimgeleyen trdendir.


46/59

42

Fotoraf2.24: znik inisi

RNEK ESERNCELEMES

slamiyet sonras Trk Sanat dnemine ait sanat eserinin ikonografik ve plastikadan zmlemesini yapmak.

Bizim semi olduumuz sanat eseri Osmanl dnemi sanatna ait bir rnektir.

Kullanlacak Ara ve Gereler ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet,galeri, mze kaynaklar Kalem, kat

UYGULAMA FAALYET


47/59

43

1. Aratrma

Osmanl dneminde yaplm bir ini tabak. znik inisi.

2. Eserin Genel Tanm Eserin Dnemi: Osmanldnemi Eserin ad : Tabak Yapm yl : 1525

3. Madde ve Teknik

Ykseklik: (7,62 cm) evresi: (39,4 cm) Mavi seramik boya st srlanmtr.

4. Konu

ini tabak, srlanm, znik yresi.

5. Figrlerin DurumuTek renk ve tonlar kullanlarak yaplan kompozisyonda sslemeler ok ince bir

ustalkla kullanlm.

6. Form ve naemberler ve dairesel formlar taban evresiyle uyumu salarken desen olarak gl

kalmay beraberinde getiriyor. Motifler simetrik olarak kompozisyonda kullanlm.Taban

ortasndaki biimsel gelerin kenardaki motif ve sslemelerle benzemesi uyumu ve oran-orant yaklamna doru katkda bulunuyor.

7. z (erik)Estetik ve grsel olarak gzel bir rn planlanm. Konu yok. Ama kvrak ve esnek

motif ve ssleme biimlerinden simetrik bir grnt oluturmak. Kompozisyon eletirisinintesinde, ini taban o gnden gnmze salkl gelebilmi olmas boyann ve stndekisrrn kalitesine baldr.


48/59

44

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet ile ilgili hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular cevaplayarakbelirleyiniz.

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Karahanllarda tula mimarisinin gelitii ve parlak dnemini yaad dnemaadakilerden hangisidir?A)IX. yyB)X. yyC)XI-XII. yyD)XIII. yy

2. Trk mimarlndaki eyvanl medreselerin ilk rneklerine hangi Trk Devletizamannda rastlanmtr?A)KarahanllarB)GaznelilerC)OsmanlD)Seluklu

3. Gazneliler dneminde en nemli mimari eser nedir?A)Selimiye CamiiB)Ulu CamiiC)Leker-i Bazar Saray CamiiD)Kutup Minar Camii

4. Aadakilerden hangisi Osmanl dnemi Trk sanat dnemlerinden deildir?A)Klasik slp veya Yksek Devir (1501-1703)B)Rnesans Dnemi (14. 16. yzyl)C)Yeni Klasik slp (1874-1930)D)Lle slbu veya Lle Devri (1703-1730)

5. Aadakilerden hangisi Osmanl eserlerinden deildir?A)Edirne, Selimiye CamiiB)

Bursa, Yeil CamiiC)stanbul, Topkap Saray

D)sfahan, Mescid-i CumaDEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise Uygulamal Teste geiniz.

LME VE DEERLENDRME


49/59

45

UYGULAMALI TEST

slamiyet sonras Trk sanat dnemlerine ait bir eser seerek nerilen ilembasamaklarna gre eseri inceleyiniz.




2. EserinGenel Tanm Eserin Dnemi Eserin ad Yapm yl

3. Maddeve TeknikEserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii

4. KonuKitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi

5. Figrlerin DurumuEserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi

6. Form ve naEserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu; denge, hareket,

ritim, k-glge

7. z (erik)Dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik


50/59

46

KONTROL LSTES



1. Aratrma ve veri topladnz m?




5. Madde ve teknik ynnden incelendiniz mi?


7. Figrlerindurumu ynnden incelediniz mi?


9. z ynnden incelediniz mi?(ierik-yorum-yarg)

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.


51/59

47

MODL DEERLENDRMEBu modl ile ilgili hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular cevaplayarak

belirleyiniz.

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi slam ncesi Trk Sanat dnemlerindendir?A)HunlarB)GktrklerC)UygurlarD)Hepsi

2. Aadakilerden hangisi slam sonras Trk Sanat dnemlerinden deildir?A)KarahanllarB)UygurlarC)OsmanllarD)Gazneliler

3. Kitaplar ssleme, Osmanllarda hangi sanatn addr?A)HatB)iniC)TezhipD)

Minyatr

4. Aadakilerden hangisi Osmanl dnemi eseri deildir?A)Sultan Ahmet CamiiB)Selimiye CamiiC)Talhatan CamiiD)II. Mahmut Trbesi

5. lk Kurgan denen mezarlklara hangi dnemde rastlanmtr?A)GktrkB)UygurC)HunD)Gazneliler

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilenbilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

6. ( ) Hun mezarlarnda bulunan koum takmlar dvme demir ve tun dkm tekniiile yaplmtr.

MODL DEERLENDRME


52/59

48

7. ( ) Altay dalar ve evresi Trklerin kltr ve sanatnn balad merkezdir.

8. ( ) Hun sanat in ve Yunan sanatndan etkilenmitir.

9. ( ) Hun sanatnda yer alan en nemli sahneler, daha ok hayvan resimleri ve hayvankavgalar ile nldr.

10. ( ) Mezarlarda bulunan atlarn balar kble ynne gelecek ekilde yatrlarak sralarhalinde dizilirdi.

11. ( ) Uygurlarn duvar resimleri arasnda av sahneleri birinci planda gelmekteydi.

12.

( ) Kurgan llerin at ve eyalar ile gmld mezarlklara denir.

13. ( ) Pazrkkurganlarnda bulunan eyalar bize Uygur giyim kuam ve ss eyalarhakknda bilgi vermektedir.

14. ( ) Uygurlarn minyatr resimleri ran ve Hint minyatrclnn kaynasaylmaktadr.

15. ( ) Uygur freskleri kltr tarihi bakmndan olduu kadar gerekilikleri dolaysylark antropolojisi bakmndan da nemlidir.

16. ( ) Uygur Trkleri in sanatn yakndan tanm, slup ve teknik adan inlilerinetkisi altnda kalmtr.

17. ( ) Uygur resimlerinde parlak renkler, zellikle koyu mavi ve krmz renklerkullanlmtr.

18. ( ) Gktrklerin mimari yapsnda Hint mimarisinin etkisi grlr.

19. ( ) Uygur heykel slubunda balangta heykeller 10 metreyi aan boyda ikenzamanla insan boyuna kadar inmitir.

20.

( ) Karahanllardan kalan en eski yaplar, kerpiten, tula mimariye geiigstermektedir.

21. ( ) Talhatan Baba Camiitula mimarisinin en gzel rneklerindendir.

22. ( ) Zerefan vadisi yaknndaki Tim'de bulunan Arapata Trbesi Gaznelilerden kalanen eski eserdir.

23. ( ) Trk mimarisinde en eski kervansaraylar, Gaznelilerden kalm olup, bunlara ribatad verilmitir.

24. ( ) Karahanl keramiklerinde sslemeler, bir merkezden kaynaklanarak yaylr.


53/59

49

25. ( ) Gazneliler, konumlar gerei, Hint kltr ile ran arasnda bir kpr vazifesini de

grmlerdir.26. ( ) Isfahan Mescid-i Cumas Gazneliler dneminin en nemli camisidir.

27. ( ) Erken devir Osmanl Camilerinde Seluklu ve Trkistan etkisi grlr.

28. ( ) Erken devir OsmanlTrbe mimarisinde, kare veya ok keli, kubbeli planlaryaygndr.

29. ( ) III. Ahmet emesi klasik dnem eserlerindendir.

30. ( ) 1871 ylnda stanbul'da Aksaray'da yaplanValide Camii, Yeni Klasik slupta

yaplm bir eserdir.

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

31. Ynden yaplan keeler larn dokuma tekniinin nde gelen

rnleridir.

32. Trklerin kutsal saydklar . , Hun sanatnn nde gelen hayvan figrleri

arasnda yer alr.

33. . Kitabeleri Trklerin en eski yazl edebi metinleridir.

34. Bilinen en eski Trk alfabesi alfabesidir.35. Gktrklerde dikilen ilk kitabe vezir un hizmetlerini belirtmek zere

onun adna dikilen kitabedir.

36. Gktrklerde dikilen ikinci kitabe Bilge Kaan tarafndan kardei . in

adn ebediletirmek iin diktirdii kitabelerdir.

37. Trklerde heykel sanatnn balangc, Gktrklerde heykellerine

dayanmaktadr.

38. Maniheizm dini ..lar sava ve gebe bir ulus olmaktan karan en

nemli etkendir.

39. Uygurlarn duvar resimleri genellikle ..ve .. dininin metinleriyle

ilgilidir.

40. ., Asya'da kurulmu ilk slm Trk devletidir.

41. lk Karahanl kubbelerinin hafife sivrilmesiyle, tipik . kubbesi ortaya

kmtr.


54/59

50

42. Trk mimarlndaki eyvanl medreselerin ilk rneklerine , ..da

rastlanlmaktadr.

43. Bozkr kltrnden gei aamas olan Karahanllardneminin en nemli edebiyat

eserleri, Kagarl Mahmut'un "" ile Yusuf Has Hacip'in

""idir.

44. Merv'deki nl Trbesi (1157), Seluklu trbe mimarlnn

aheseridir.

45. Osmanl mimarisi klasik dneminin en nemli mimar dr.

46.

Klasik dneminen nemli eseri Edirne Camiidir.47. inileri stanbuldaki camilerde ska kullanlrd.

48. Osmanlda kullanlan kitap ssleme sanatna .. denir.

49. Perspektif derinlii olmayan Osmanl resimleme sanatna denir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise Uygulamal Teste geiniz.


55/59

51

UYGULAMALI TEST

slam ncesi ve slam sonras sanat tarihi dnemlerine ait bir eser seerek nerilenilem basamaklarna gre eseri inceleyiniz.




2. Eserin Genel Tanm Eserin dnemi Eserin ad Yapm yl

3. Madde ve TeknikEserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii

4. Konu

Kitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi.

5. Figrlerin durumuEserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi

6. Form ve inaEserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu; denge, hareket,

ritim, k-glge

7. z (erik)

Dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik


56/59

52

KONTROL LSTES



1. Aratrma ve veri topladnz m?




5. Madde ve teknik ynnden incelediniz mi?


7. Figrlerindurumu ynnden incelediniz mi?


9. z ynnden incelediniz mi?(ierik-yorum-yarg)

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.

Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninizebavurunuz.


57/59

53

CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI

1 Yanl2 Doru3 Doru4 Doru5 Yanl6 Doru7 Doru8 Yanl

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI

1 C

2 A

3 C

4 B

5 D

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 B

3 C

4 C

5 C

6 Doru7 Doru8 Doru9 Doru10 Yanl11 Yanl12 Doru13 Yanl14 Doru15 Doru16 Yanl17 Doru

18 Yanl

CEVAP ANAHTARLARI


58/59

54

19 Yanl

20 Doru21 Doru22 Yanl23 Yanl24 Doru25 Doru26 Yanl27 Doru28 Doru29 Yanl30 Doru31 Hun

32 Geyik

33 Orhun (Gktrk)34 Gktrk35 Tonyukuk

36 Kltikin37 Balbal

38 Uygur

39 ManiBuda40 Karahanllar41 Seluklu42 Karahanllar

43

Divan- LgatitTrk, Kutadgu

Bilig

44 Sultan Sencer

45 Mimar Sinan

46 Selimiye

47 zmik48 Tezhip49 Minyatr


59/59

KAYNAKA

www.tugra.org www.archnet.org www.kultur.gov.tr Tarihte Trk Devletleri, Milliyet Yaynlar GOMBRICH, E. H., Sanatn yks, Remzi Kitabevi, stanbul, 1992. ASLANAPA Oktay, Trk Sanat, Remzi Kitabevi, stanbul, 1989. TURAN Adnan, Dnya Sanat Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul, 1992. DYARBEKRL, Nejat, Hun Sanat, Kltr Bakanl Yaynlar, stanbul,

1972.

YILMAZ, Tarcan, 17. Yzyl Osmanl Kltr ve Sanat, Sanat Tarihi DerneiYaynlar, stanbul, 1998.

NEY, Gnl, Anadolu Seluklu Mimarisinde Ssleme ve El Sanatlar,Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara, 1978.

ORUHLU, Yaar, Erken Devir Trk Sanatnn ABCsi, Kabalc Yaynevi,stanbul,1998.

KAYNAKA
http://www.tugra.org/http://www.tugra.org/

türk sanatı tarihi.pdf

Documents