ORDU UNivERSiTESi iLAHiYAT FAKULTESi

Din, Gelenek ve Ahlak Baglammda

MAHREMiYET ALGILARI

/

SEMPOZYUMU 27-29 MART 2015

I

Editorler

Yawz Unal Yusuf Bahri Gtindogdu

~evket Pekdemir Hasan Ats1z

Samsun 2016

Oz et

iSLAM HUKUKUNDA SOT KARDE~LiGi ve MAHREMiYET

Emine GOMO~ BOKE*

Kapsanu degi§mekle beraber diger hukuk sistem.lerince de birer evlerune engeli olarak kabul edilen kan lusunhgma ve slhri h1Smiliga, is!am hukuku slit lus11nl1gm1 da ilave e~tir. Slit h1sunl1&t, c;ocukla annesi ~mda onu emziren kadm ve a.krabalan ara­smda meydana gelen lusJJnhkttr. Arap<;ada "rada" kelimesiyle ifade edilen c;ocugun siit emmesi, bir takun likhl hiikiimler meydana getirir ki, c;ocukla onu emziren siitan· ne ve akrabalan arasmda islam hukukuna has bir ozellik olarak evlenme engeli te§kil eden bir htsunlik ba&t dogurmas1 da bu hiikiim.ler arasmda yer ahr.

Kur'an ve siinnette yer alan bu konu onceki din ve hukuk sistemlerinde rnevcut degi!­dir. Ancak cahiliye doneminde Araplarda, siit akrabalt&t gelenegi mevcuttu. islam dini bu konuda bir ta.lorn prensipler getirrni§tir. Emen ile emziren ve onun belirli derece­deki yakmlan arasmda mahremiyetin meydana gelebihnesi i<;in hem emen c;ocuk hem de emilen siit miktan ile ilgili baz1 §artlar aranmaktadlI. Akraba11gm tespiti ise ya ta· raflann ikrar ve itirafiyla ya da emzirme olaylll.! goriip bilenlerin §ahitlikleriyle ger · c;ekle§ir. Siit akrababg1 isJam hukukunda evlilige eng~l goriiliirken modern hukukta evlenmelerine engel yoktur diyerek uygun bulurunas1 iizerinde duruhnas1 gereken bir konudur. Aynca giiniimiizde siit bankalan ve buralardan alman siitlerin a.krabalik te· sisindeki rolii de dikkate almd1gmda konu onemini hala korumaktadrr.

Anahtar Kelimeler: Rada, Siitanne, Evlenme Yasa&J, Mahremiyet, Silt Bankasi.

,Milk Kinship and Unmarriageable Person (Mahram) in :Islamic Law

Abstract

Though there are some differences between their scopes, Most Legal Systems have declared consanguinity (blood ties) and affinity (ties through marriage) to be diri· ment impediment. In addition to them, Milk Kinship is regarded as an impediment to marriage in Islamic Law. Milk Kinship, if a baby is breastfed by a woman who is non· biological mother, infancies siblings and her children become brothers and sisters. Ra'dah is an Arabic term which is from Sunnili Islamic Jurisprudence (fiqh) meaning is a ruling on breastfeeding. A wet nurse who is the owner of the milk, suckling baby and their various specific relatives may not marry; they are deemed 'Mahram'.

While Other Heavenly religions and previous legal rules do not have this subject, there are numerous Ayats in the Holy Qur'an and Sunnah in Islam. Moreover, Sibling

Dr., Kur'an Kursu Ogreticisi (Diyanet illleri Ba~kanh&t), dr.eminegumus@hotmail.com

DIN, GELENEK VE AHLAK BAt'llAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU ----

Kinship through breastfeeding had a long tradition in Pre - Islamic Paganism. Islam also some more principles about it. There are some conditions for being 'mahram' be­tween a wet nurse, suckling infancy and their specific relatives which is about ' the quantity of milk'. Besides, for determining of Milk Kinship, A confession or affirma­tion must be made by the parties or who saw the breastfeeding. It is also worth em­phasizing that While Milk Kinship is impediment to marriage in Islamic Law, there is no legal impediment to marriage in Contemporary Legal. Furthermore, there are milk banks at the presence time whicl1 people receive milks from these banks. We have to remember the risk of Milk Kinship that ties through breastfeeding). Therefore, Milk banking is also worth to consider.

Keywords: Ra'dah, Wet Nurse, impediment to Marriage, Mahram (Unmarriageable Person), Milk Banking.

isiam dini, insanm, yaratamyla diger insanlarla ve biitiln varhklarla ili§kilerini di.izenleyen ilahi kanunlar biitilniidiir. Diinya ve ahiret arasmda dengeyi kurrnu§ ve korumu§tur. islam'da aile, anne baba hakkt onemli bir yere sahiptir. Bin;ok ayette anne-babaya itaat, onlara iyilikle muamele etme emre­dilmi§tir. Yine Kur'an-1 Kerim'de ~ocuklan emziren kadmlann da

482 onlann anneleri oldugu bildirilmi§ ve hadislerde de kadmm akrabalarmm slit emen ~ocuk i~in mahrem olacag1 zikredilmi~­tir.

Konuyla ilgili hiikiimler, ayetlerde rada' kokiinden gelen ke­limelerle ifade edilmi§tir. Sozlilkte "siit emmek; emzirmek" an­lamlanndaki rada' (nda) kelimesi terim olarak "bir kadmm sii­tiiniin emzirme yoluyla ya da bC!§ka bir §ekilde if ilip yutulmasi" demektir1

• Oz c;ocugu olmasa bile siit ernme c;agmdaki bir c;ocu­gu emziren kadm ile emzirdigi c;ocuk arasmda siitten kaynakla­nan bir akraballk bagi olu§maktadrr. Boylece ernziren kadm siitanne, c;ocuk ise slit evlat olmaktad1r. Aynca anne babalan farkl1 oldugu halde ayru anneden silt emen c;ocuklar birbirleriyle siitkarde§ olmaktadrrlar. Hatta silt ile kurulan bu bag sadece emen ile emziren arasmda kalmamakta, siit emen ~ocuk ile em­zirenin diger bazi akrabalan arasmda da evlenme engeli do­gurmaktad1r. Emzirmeyle ilgili temel hiikiimler Kur'an ve Siin­net'te belirlenmi§, bunlann ictihadlarla geni§letilerek ele abnd1-gi ftklh eserlerinde emzirmenin evlilik engeli olu§turmas1 rada'

1 Omer Nasuhi Bilmen, Hukukt isldmiyye ve ls1.1/ahat1 Ftkhiyye Kamusu, Bilmen yaymevi, istanbul-1985, c:IJ, s. 78; Cezm, Abdurrahman, Dort Mezhebe Gore isldm Frkh1, (r;ev: Mehmet Keskin), <;a,gn Yaymlar1, istanbul-1993, c:V, s.2363; K~1k9, Osman, "Radam md. DiA, c:34; istanbul-2007, s.384; Erdogan, Mehmet, Fikih ve Hukuk Terimleri Sozlugu, Ragbet Yaymlan, istanbul-1998, s.379.

ORDU ONiVERSITESI h.AHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 -------

DIN, GELENEK VE AHlAK BAGLAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ---

boli.imiinde inceleruni§tir. Cahiliye toplurnunda da mevcut olan siit emzirme gelenegine islfun dini yeni bir boyut kazandlIJill§t:U.

Toplumumuzda da vaki olan silt akrabahgi miiessesenin ta­rihi ve isiam'daki dayanagi, siit akrabahgmm olu§mas1 ic;in ge­rekli §artlar, silt akrabahglll1Il tespiti ve silt bankalan gibi konu­lar bu <;al1~mada ele almacaknr. Konuyla ilgili hiikiimleri ele alrrken siit akrabahg1 ili~kisi sebebiyle olu§an mahremiyet konu­suna da temas edilecektir. Bu c;ah§mada oncelikle anne siitiiniin onemi, c;ocuga etkisi, siit akrabahgmm tarihc;esi ve konuyla ilgili belli ba~b kavramlara yer verilecektir.

Anne Siitiiniin Onemi

Yeni dogan <;ocugun bir siire anne siitiiyle beslenmesi hem c;ocugun, hem de annenin sagbg1 i<;in son derece yararlidlf. Bu­giin nbbm da onayladigi bu yarar nedeniyle is!am dini de <;ocu­gun anne siitiiyle beslenmesine onem vermi!?, anneleri <;ocukla­nm emzirmeye te§vik etmi§tir. Anne siitiiniin biyolojik niteligi ve koruyucu rolii ilzerine yaptlan ara§t1rmalar, onun c;ocuk i<;in en uygun besin oldugunu ortaya koymu§tur. Silt de kandan hasil olan ve ondan aynlan, besleyici ozelligi bulunan pek onemli bir SlVldrr. Ayru zamanda <;ocugun anneden siit ernmesi anne ile c;ocuk arasmda yalan ili§kinin kurulabilmesinde onemli bir etkendir. Tip teknolojisi bugiine kadar yeni dogmu~ c;ocuk i<;in anne siitiiniin yerini tutacak suni bir mama icat edememi§­tir2. Anne siitii bebekler ic;in yeterli bir besin olmanm yanmda, emzirildikleri silrece bebekleri, bakteri, viriis ve mantar enfeksi­yonlanna, ishale ve alerjik hastal1klara kar§l korumaktadir3

.

Anne siitiiniin yiiksek beslenme degeri yamnda i<;erdigi hiicreler, hormorilar, enzimler ve immiinglobulinler ba&l§lk.W.< saglayan koruyucu maddeler yoniinden etkileri yeni anla§!lmaya billJlanu§ttr4

• Emzinne ayru zamanda anne ile c;ocuk arasmda bir ileti~im kurarak c;ocukta gii­ven duygusunun olu~masnn ve c;ocugun psiko-sosyal geli~mesini sag­lamaktadrr. Anne siitii ile beslenen c;ocuk.lar, ruh ve beden bakimmdan daha sagbkh, daha dengeli ve ba§artl1 olmaktadir. Anne si.itii ile anne

2 Asaf Ataseven, "<;ocugun Siit Donemi ve Sile ile Beslenme", islam'da Aile ve <;:ocuk l'crbiyesi Sempozyumu, i:lmi Ne~riyat, ~anll Urfa-1994, s.261; Dondiiren, Hamdi, Delilleriyle Aile il­mihali, Erkam Yaymlan, istanbul-1995, c:I, s. 453; Hayreddin Karaman, islc1m'da Kadm ve Aile, Ensar Ne~riyat, istanbul-1995, s.278.

3 Atatseven, a.g.m., s.261 4 ~inasi Ozsoylu, Pediat:ride Yenilikler, Tiirkiye Sa~bk ve Tedavi Vakfi, Ankara-1983, s.a:4,

s.5; Ataseven, a.g.m., s. 263; Dondiiren, ag.e.,c:I, s.453

ORDU ONiVERSITESI ilAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 -------

483

---- OiN, GELENEK VE AHIAK BA<.'llAMINDA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

ve bebek arasmda olu~an bag, annenin bebegine daha yilksek sorumlu­lukla baglanmasma yol a<;n&i gibi ayru zamanda bebegin di§ di.inya ile olan ili§kilerini de uyumlu hale getirir5. ~uras1 da bugi.in arnk kesin olarak bilinmektedir ki, anne si.iti.i, beyin ge~imine katklda bulunmak­tadir. Zira beyin hi.icreleri i<;in gerekli yag oranlan, en iyi anne si.itii ile saglanmaktadir. Uzmanlar anne si.iti.indeki yag asitlerinin beyin geli§i­mini art1rd1g1ru savunmaktadir. Niteldm anne si.iti.i alan bebekler daha saglik11d1r. Anne si.iti.i bebegin bag1§1kltk sisteminin en btiyi.ik destek<;i­sidir6.

Ara§tJ.rmactlara gore si.iti.in bilti.in ozellikleri heniiz ortaya c;ikanl­IIll§ degildir. Stitiin <;ocuk iizerinde olu§turdugu fizyolojik tesirleri, bu­gi.in tamamen inki§af etmi~ degildir. Anne siiti.i muamma olu~unu hala devam ettirmekte ve i.izerinde c;ali§malar stirmektedir. Mesela bir ara§­tirmaya gore eger anne rahats1z edilerek heyecanlandmlnn§sa ondan siit emen c;ocukta ayru §ekilde isttrap duymaktadir. Bilindigi gibi korku arunda kana baz1 hormonlar kar1§makta ve bu suretle vticuda yayilarak fizyolojik baz1 reaksiyonlann meydana gelmesi mi.imki.indtir. Bununla

484 beraber emziren anne de ise meme kanseri, yumurtalik kanseri ve ke­mik erimesi daha az gorillmektedir. Amerikan Pediatri Akademisi, si.i­ti.iniin az veya c;ok olu§una bakmadan annelere c;ocuklanru bir sene emzirmelerini tavsiye etmektedir. Yeni dogan bir bebegin anne suti.in­den b~ka hazmedebilecegi, daha besleyici ve daha kola hic;bir besin yoktur .. Zira anne si.iti.i daima bulunabilir, daima s1cak ve daima steril­dir7.

i§te bu onemli i§levinden dolayi olsa gerek, Kur'an-1 Kerim'de bir­den c;ok ayette emzirme konusuna deginilmi§8

, baz1 farkl1 degerlendir­meler bulunmakla birlikte emzirmeyi veya emzirtmeyi oncelil<le c;ocu­gun anne babasma, eger onlar yoksa babanm varislerine bir gorev ola­rak yi.iklemi§tir9•

Bakara si.iresi 233. Ayette "Emzirmeyi tamamlamak isteyen ifin analar fOCukZanm tam iki yil emzirirler." buyrulmaktadrr. islam filimlerinin c;oguna gore, en gi.izeli annenin c;ocugunu em­zirmesidir. Eger emzirmiyorsa §U i.ic; durumda emzirmeye zorla­nabilir:

5 Ataseven, a.g .. m, s.267; Ozsoylu, a.g.e., 6-25 6 H. Murat Kumbasar,, "Silt Akrabaligi", Atatiirk D.i.F.D., Erzurum-2001, sa: 16, s. 319. 7 Kumbasar, a.g.m., s.319; Dondiiren, a.g.e, c:l, s. 453-456. 8 Lokman, 31/14; el-Ahki'if, 46/15; el-Bakara, 2/233; el-Kasas, 28/7; en-Nist, 4/23; et­

Talak, 65/6 9 El·Bakara, 2/233; el-Kasas, 28/7.

------- ORDU ONIVERSiTESI ILAHIYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 -------

---- DIN, GELENEK VE AHlAK 8A~lAMINDA MAHREMIYET ALGllARI SEMPOZVUMU - --

-<;ocugun annesinden ba§kasmm silttinil emmemesi

-Ba§ka bir siltanne bulunamamas1

-Babamn emzirme ilcretini odeyemeyecek durumda olmas1

Bu durumlar d1§mda eger emzirmiyor veya c;~itli nedenlerle emzi­remiyorsa babarun bir siltanne tutrnas1 gerekir. Buna gore islam, yeni dogan c;ocugun belli bir sure anne siitii ile beslenmesine onem vermi§, oz annenin herhangi bir nedenle c;ocugu emzirememesi durumunda, siltanne yoluyla bu beslenmenin yine bir anne siltiiyle yap11masllli on­gormil§tiir10.

~unu belirtmek gerekir ki, emzirme konusu islfun hukukunda an­ne- babaya teretttip eden bir vazife olarak aynca diizenlenmi§tir. Ha­nefi hukukc;ular annenin c;ocugunu emzirmeye <linen mecbur oldugunu, ancak hukuken olmarug1m belirtrni§lerdir. Bu gorii§ c;ocugun nafakas1-nm her halilkarda babaya ait olmas1 ve o donemlerde toplumda iicretli siltannenin kolayca bulunulmas1 sebebiyledir. Hanefiler bu yilkfunlillii­gu her durumda babaya vermi§lerdir. Diger rnezhep alirnleri ise anne-nin <linen oldugu gibi hukuken de c;ocugunu emzirmek zorunda oldu- 485 gunu ifade etrni§lerdir. Ancak c;ocuk yalmz annenin siitiinil kabul edi-yor veya siltanne bulunanuyor veyahut ta babanm siltanne tutacak mali gilcil bulunamiyorsa bu durumda Hanefilere gore de anne hukuken c;ocugunu emzirmeye mecburdur11•

Netice itibariyle c;ocugun geli§rnesinde bu derece onemli olan anne siitiinil, oz armeden saglarna imkaru olmaz veya bebegin saghgi ic;in gerekli goriiliirse, oz anneden ba§ka bir siltanneden emme konusunda yararlanma islamm onem verdigi bir kolayhktrr. Boylece c;ocuk hem anne siltii gibi bir gidadan mahrurn olmayacak, hem de c;ocugun siltil dogrudan bir anneden ernrnesi ki§ilik geli§imine katkl saglayacaktrr. Aynca si.itii biberon yerine dogrudan anneden emmek c;ocugun psiko­sosyal geli§mesi bakrnundan da c;ok onernlidir12•

10 Elmalili Hamdi Yazrr, Hak Dini Kur'an Dil~ (sadel~tirenler: ismail Karai;am, Emin I~, Nusrertin Bolelli, Abdullah Yiicel), Azim Dagmm, iscanbul- 1992 , c:Il, s.115, 116; Heyet (Hayrettin Karaman, Mustafa <;agnc1, ibrahim Kafi Dorunez, Sadrettin Giimii~) , Kur'an Yolu, D.i.B.Y., Ankara- 2003, s.255; Hayrertin Karaman, Mukaye.~eli isldm Hukuku, Nesil Yaymlan, istanbul-1999, c:I, s399; Dondiiren, a.g.e, c:I, s: 451

11 Heyer ( Yunus Apaydm, M. Akif Aydin, Ali Bardakoglu, Mustafa <;agnci), ilmihal ll (isliim ve Toplum), Tiirkiye Diyanec Vakft, Ankara-2010, c: IT, s. 244.

12 Ataseven, a.g.e., s.262; Dondiiren, a.g.e., c:I, s.456.

- - --- -- ORDU ONIVERSiTESI llAHIYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 ---- ---

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

Silt Annenin Ozellikleri ve Siitiin <;ocuga Etkisi

<;ocuklarda ozellikle bebeklerde anne siitiiniin fizyolojik olarak bii­yiime ve geli§melerinde biiyiik bir onemi haizdir. Anne siitiiniin <;ocu­gun maddi yonden geli§rnesine katkl saglad1g1 kadar manevi yonden de katk1 saglad1gi muhakkaknr. G1dalann ruhi yapllillz iizerindeki olumlu veya olumsuz tesirleri az <;ok bilinrnektedir. Ba§ka bir kadmm siitiinii emen <;ocuk, bir bakima onunla manevi bir irtibat kurmu§ olmaktadrr. Annenin ruhundan bir bag, <;ocugun ruhuna uzanmakta kopmas1 zor bir ilgi kurmaktadrr. Bu nedenle baz1 alimler <;ocugu emzirecek siitan­nenin s1hhatinin ve ahlakinm incelenmesi gerektigi, slitanne se<;iminde dikkatli olunmas1 gerektigi, <;iinkii siitiin, <;ocugun blinyesine, ahlakma ve terbiyesine etki edecegini belirtmi§lerdir13.

Bu, su §ekilde izah edilmi§tir: Slit o kadmm karnndan aynlmakta ve <;ocuk da onu emmektedir ki, bu slit, <;ocuk biinyesinde tekrar kana ge<;mekte ve kemikleri irile§ip geli§mektedir. Boylece o siit <;ocugun maddesine ve ahlakma etkili olmaktadrr. Suttin; emen <;ocugun nefsine, aklma, psikolojik davran~lanna tesiri maddi yap1sma tesirinden <;ok

486 daha fazlad1r. Zira Hz. Peygamberin de ifade ettigi gibi kemigin sert­le§mesine ve etin olu§masma sebep_ olan emmeden ba§ka ernme yok­turl4.

Omer Nasuhi Bilmen de, Ftluh kitaplannda, bir <;ocugun, rnii§rik, z1rnm!, fa.cir, hamka, kotii ahlak sahibi, zenci, ctizarnh, beresli kadm­lardan, behimeden slit ernmesinin, tabiatlan tagyir ettigi ve siitannede­ki a'razm <;ocuga tesirinden korkuldugu i<;in mekruh oldugunun zikre­dildigini soylemi§tir15• islam alirnleri baz1 ozelliklere sahip slit annelerin ernzirmesiyle mahremiyetin meydana gelip gelmeyecegi konusunda <;e§itli yorurnlar yapIIll§lardir:

ibn Hazm, "Olli, deli veya sarho§ bir kadlillll siitiiyle de, btiyiik ve­ya kii<;iik olsun, bir ki§i, be§ kere emzirilirse mahremiyet meydana ge­lir", demi§tir16• Hanefilere gore, <;ocuk tarafmdan emilen veya <;ocugun bogazma doki.ilen yahut enjekte edilen sadece bir damla slit, evlenme yasag1 dogurmaya yeterlidir. Slit veren kadmm bakire veya ya§li olrnas1 arasmda lusmtltk a<;1smdan bir fark gozetilmedigi gibi olti kadmrn slitii

13 Asaf Ataseven, "<;owk ve Anne Siitii", islfun Mecmuas1, 1960, c:4, sa:3, s.90; Bekir Topa­loglu, islam'da Kadm, Yagmur Yaymevi, istanbul, ty, s.58; AJj ~afak, "isldm'da Evlenilmesi yasaklananlar Yaktn Akraba Evlilikleri ve Sakat Dogan <;ocuklar", Diyanet Dergisi, 1986, C: 22, sa:4, s.22

14 Ebu Dav\Jd, Nikah, 8 15 Bilmen, a.g.e.C: II, s. 92 16 ibn Hazm, Ali b. Ahmed b. Said, el-Muhalld bi'l-Asdr, Daru'l-Fikr, Beyrut, 1984, c:X, s.188;

Bilmen, a.g.e, c:II, s. 80

---- - - ORDU ONiVERSiTESi ILAHIYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 - - --- - -

---- DIN, GELENEK VE AHLAK 8A~LAMINOA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZYUMU - - -

ile de lusunhk dogacaguu kabul ederler17. Mfilikiler de bu konuda Ha­nefilerle aym goril§i.i payla§maktad1rlar18•

~filiiler ise necis oldugu is:in ohi kadmm si.iti.ini.i emmeyle mahre­miyetin meydana gelmeyecegini belirtmi§lerdir. Ancak olii kadmm si.i­ti.i, olmeden once bir kap ic;ine almnu§ olur da bundan daha soma s:o­cuga be§ defa verilirse bununla htinnet meydana gelir19• ibn Hazm ise mi.i'minin siiti.ine necis denilmesinin §a§Ilacak bir ~ey oldugunu soyle­mi§ ve Rastllullah (sav)'in, "Mil'min necis degildir"20 dedigini bildirerek, mii'minin hayattayken de, oliince de temiz oldugunu, kadmm siiti.ini.in de ondan bir pars:a oldugunu ve temiz oldugunu ifade etmi§tir. ibn Hazm, "Mil§rikler necistir"21 ayetine dayanarak, kafir kadmm bir pars:as1 olan suti.ini.in de necis oldugunu soylemi~, ancak, Allah, ehli kitaptan olan kadmlarla evlenmeye izin verdigi ic;in onlann da c;ocuklanm em­zirmeleri gerekeceginden onlann emzinnelerinin caiz oldugunu, bunlar d1§mdaki kafirlere emzirtmenin helal olmad1guu soylemi~tir22•

Aynca §Unu da belirtelim ki, ~afillere gore bakire kadmm si.itii ile de h1srmhk meydana gelmektedir23• Hanbelilere gore ise hamile olma-yan kadmm ve bakirenin si.iti.iyle hlSlmhk dogmaz; c;i.inki.i bu halde ger- 487

c;ek si.itten bahsedilemez. Oysa hie; hamile kalmam1~ bir klzm si.iti.iyle, bebegi olan annenin si.iti.i arasmda k:imyasal yap1 yoni.inden bir fark bulunmad1gi ortaya c;tkrm§trr24•

Emzinne ac;ismdan, emzirme fiilinin hukuki sonuc; dogurabilmesi ic;in Hanefilere gore si.itannenin dokuz ya§mda ve si.it emzirme duru­munda olmas1 ~artl aranmaktadrr. Ancak kadmm bakire veya ya~h ol­mas1 arasmda fark gozetilmemi§tir. Evlenme engelinin dogmas1 ic;in siitannenin mi.isli.iman olrnas1 §art degildir. Yani si.itann.enin mi.isliiman veya gayr-i milslim olmas1mn sonuca bir etkisi bulunmamaktadrr25.

17 El-Halebi, ibrabi m b. Muharruned b. ibrahim, Milltek{t'l·Ebhur, Mtiessesetii'r-Rlsille, Beyrut, 1989, c:J, s.258

18 B§ci, Ebu'l-Velid Siileyman b. Halef b. Sa'd b. Eyyilb b. Vans, Kicdbii'lMiinceka $erhu Mu­vatta, Beyrut-1332, c:IV, s.150; Bilrnen, a.g.e, c:n, s . 79

19 Serahst, ~emstiddin, el·Mebsut, <;agn yaymlan, istanbul-1982, C!V, s.139; Zuhayli, a.g.e., c:lO, s.36; Bilrnen, a.g.e, c:II, s. 79

20 Buhan, Gus/, 23; Mtislim, Hayz, 29 21 Tevbe, 9/28 22 ibn Hazin, a.g.e., c:X, s.188-189 23 ~afii, Muhammed b. idris, el-Umm, Daru'l-Ktitiibi'l-ilrniyye, Beyrut-1993, c:V, s.51; Bilmen,

a .g.e, c:Il, s. 80 24 Bilmen, a.g.e., c:II, s. 80 25 Ccziri, a.g.e., c:V, s. 2368; Zihni Efendi, a.g.e., s.930; Bilmen, a.g.e, c:Il, s.78

------ OROU ONIVERSiTESI iLAHiYAT FAKOLTESI I 27·29 MART 2015 -------

488

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIVET ALGILARI SEMPOZVUMU ----

Siit Akrabahguun Tarih~esi

<;ocugun geli§imi ic;in insan si.itiiniln hayati bir oneme sahip oldugu insanhk tarihi boyunca kabul edilmekle beraber, ba§ta bir evlilik engeli olmak iizere hukuki sonuc;lan, diger dinlerde ve hukuk sistemlerinde tamnmarm§tlr. Nitekim Tilrklerde stitiin biyolojik etkisi sebebiyle "silt hakki" ve "silt sevinci" gibi tabirler kullamlrm§26 ise de bu, bir akrabahk sebebi sayilmam1§trr.

islam'dan once Arap ve iran ki.ilttirlerinde bebeklerin tutulan bir siltanne tarafmdan emzirilmesi gelenegi yaygmdi. 6zellil<le §ehir halk:i daha saghk.11 ve giic;lti yeti§meleri ic;in c;ocuklanru bedevi ailele1ine ve­rirlerdi. Hz. Peygamberin de ayru §ekilde bir siitanne tarafmdan emzi­rildigi bilinmektedir27

. Bu ti.ir uygulamalar taraflar arasmda bir yakmhk kurulmastru saglarru§trr. Ancak silt his1mbgmm bir evlilik engeli olu§­tunnasi islfun dinine has bir htikiimdiir. Yahudilik ve Hristiyanlik'ta silt hmmligi bulunmamaktadu-28.

Kilise hukukunda da manevi his1mhk diyebilecegimiz buna benzer bir hisunltk soz konusudur. Hristiyaillann "vaftiz" adeti, vaftiz baba ve vaftiz anne vaftiz edilen c;ocuk arasmda manevi bir hisunhk dogurur ve bunlar birbiriyle evlenemezler. Bu konudaki ilk yasak Jiistinyen tara­fmdan getirilmi§, daha sonra vaftiz anne ve baba ile c;ocugun as1l anne babas1 arasmda da hlSlmhk ve dolayis1yla evlenme yasagi dogacagi kabul edilmi§tir29• Ancak Kilise hukukunda mevcut bu h1stmltk, islamm tanzim ettigi silt h1smtl.Igi kadar §umfilli.i neticeler dogurrnaz. islfun, siltti kana benzeterek, ona hemen hemen kan hls1Illh8"trun btitiin sonuc;­lar1m izafe etrni§tir.

Mevcut bilgilere gore onceki ilahl dinlerde silt akrabahg1 rniiessese­sinin bulunrnarnaslill Alunet Ya.man, ya tahrif sonucu kutsal kitaplar­dan bu hiikmiln c;tkanld18t veya nihal evrensel dtizenlernenin son ilahl mesaja brraktld18t §eklinde yorumlarru~trr30. M. ~aldr Ansay ise, "Silt milnasebetinin nikah manif sayilmasi ancak eski Araplarda bir de eski

26 Yaman, a.g. m., s.59 27 Halli Cin, isldm ve Osmanl1 Hukukunda Evlenme, Selc;uk Oniversiresi Bas1mevi, I<onya,

1988, s.105; Ishak Emin Aktepe,, "Salim Hadisi11i11 Silt Akrabaligt Baglammda Ta~ilil ve Tenkidi", islfun Hukuku Ar~tumalan Dergisi, sa:14, Konya- 2009, s.252; Dondilren, a.g.e., c:I, s.456

ia Osman Ka§tkc;1, "Rada" mad., DiA, c:34, istanbul-2007, s. 384; Dondiiren, a .g.e, c:I, s.253; ~afak, a.g.m., s.16

29 Cin, a.g.e., s.105 30 Ah.met Yaman, js/dm Hukukuna Ozgil Bir Kurum Silt Akrabaligt, Selc;uk Universitesi ilahi­

yat fakilltesi Dergisi, Konya-2002, sa:Xlll, s. 59

- ----- ORDU ONIVERSITESI ILAHiYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 ------

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ---

Ermeni hukukunda gosterilmektedir." demiljt:ir31. Kimi zaman toplum

orfunde bebegin saglik, egitim veya iyi bir dil ogrenmesi gibi nedenlerle siltanneye verildigi goriili.ir. islam'dan onceki Arap toplumunda da sii­tannelik gelenegi mevcuttu. Emzirme i~i bir iicret kar~iligmda yapili.rd1. Bu islam'dan sonra da devam etmi~tir. Kur'an ve siinnet bu konuda birtakun dilzenlemeler yapm1~ur32• Sakir Ansay, islam'm teessi.isi.i srra­smda kokleri derin olan adetlefi sarsmadigm1, yl.iksek ideallerine ayk.m, zararh olmayan telakkilere, milesseselere ili~medigini soylemi§tir33•

Kur'an'da sadece siitanne ve siltkarde§lerle evlenilemeyecegi belir­tiliyorsa da, islfuniyet'in ilk ytllarmdan itibaren hukuk<;ular bu yasagm kapsarmm geni§letmi§lerdir34• H.z. Peygamber de "kan h1.S1mligi (ne­sep) sebebiyle haram olanlar siit emme (rada) sebebiyle de haram olur"35

buyurarak silt lnsllllhgmm evlenme engeli te§kil etmedeki ol<;iisiinil ve smrrlanru belirlemi§tir. Hz. Peygamber'e Hamza'run klZl ile evlenmesi teklif edildiginde "O bana helal olmaz. <;ilnkii o kzz benim siltkarde§imin lclZldir. Dogum akrabalrgr sebebiyle haram olan herlces silt emme ile de haram olur" buyurmu§tur36•

Silt lusunhgmm kan hlsrmhgma benzetilmesinin sebebi ise §6yle 489 izah edilmektedir: yeni dogan <;ocugun beslenmesinde anne ve insan siitiiniln furl ve tabii bir imkan olmasmm yarn srra saglik ve <;ocuk geli-§irni a<;1smdan da <;ok gerekli bir gida oldugu a<;iktrr. Bu yilzden islam hukuk<;ulan, ilgili ayet ve hadislerdeki dogrudan ve dolayh ifadelerden hareketle (Bakara, 2/233; Hae, 22/2; Talak, 65/6) annenin <;ocugunu emzitme hak ve gorevi, bu konuda babaya dii§en sorumluluk, evlilik i<;inde ve sonrasmda annenin <;ocugunu emzirmeye ne ol<;iide zorlana­bilecegi, <;ocugun siitanneye verilmesi halinde uyulmas1 onerilen yol ve hi.ikiimler gibi konular1 da, silt hlSlmbgmm dint ve hukuki sonu~lanyla birlikte ele alm1§lar ve genellikle si.it emme ve emzirmeyle ilgili bilti.in din1 ve hukukl hiikiimler, kiilti.irel ve orfi degerlendirmeler klasik fiklh literatiiri.inde "radd" ba~hgi altmda ayn bir boli.im halinde incelenmi~­tir31.

31 Sabri $akir Ansay, Hukuk Tarihinde isltm1 Hukuku, A.U.i.F. Yayutlan, Ankara-1958, s.204 32 Dondilren, a.g.e., c:l, s. 457 33 Ansay, a.g.e., s. 205 3<! Nisa, 4/ 23 35 Buhart, Nikdh,20; Mlislim, Rada, 1; Ebu Davud, Nikah, 6; ibn Mace, Nikah, 34 36 Buhari, Nikdh, 21; Muslim, Radd, 3, Ebu Davud, Nikah, 7 37 Amir, a.g.e., s.233 vd.

- ------ OROU ONIVERSiTESI ILAHIYAT FAK0LTESI / 27·29 MART 2015 ------

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

Silt Htsunhguun Evlenme Engeli Dogurmasmda Aranan ~artlar

Emme eyleminin hukukl sonu<; dogurabilmesi i<;in birtak.Jm §artlar aranrnaktad1r. Bunlan, si.it emrne si.iresi ve silt miktan ile ilgili olmak i.izere iki ana ba§llk altmda toplamak rnilmkilndi.ir.

Silt emme silresi

Dogumdan itibaren <;ocuk, beslenmek i<;in bir sure anne si.itilne ba­gunhd1r. K.Isaca onu anne si.itiinil emmeye sevk eden sebep, a<;hk ihti­yac1ru giderme gi.idilsiidi.ir. Hz. Peygamber bir hadisinde "silt emme, afltk. sebebiyledir''38 buyurmu§tm. Bu nedenle silt emme/emzirme fiili­nin yasak dogurabilmesi i<;in, emrne eyleminin, <;ocugun emzirilmesi i<;in <linen tespit edil~n si.ire i<;inde ger<;ekle§rni§ ohnas1 gerekir. Silt emme mi.iddeti <;ocugun bilyilk ol<;ilde anne siltilne bagunh oldugu si.ireyi ifade etmektedir. Bu nedenle emme miiddetinin dl§lndaki emrne eyleminin, evlenme engeli dogurmayacag1 kabul edilmektedir.

Emen <;ocuk a<;1smdan, dogumdan itibaren ne kadarllk bir siire 490 i<;inde emilen siltiln, silt akrabahgi ve buna bagll olarak da evlenme

engeli doguracagi hususu, islam hukuk<;ular1 arasmda ihtilaf konusu­dur39. Bu konuda imam Ebu Hanife ile ogrencileri Ebu Yusuf ve Mu­hammed arasmda goril§ aynbg1 vardrr. Ebu Hanifeye gore, <;ocugun dogumundan itibaren 30 ay i<;inde vuku bulan emzirmeler hlsmilik dogurur. imameyn ise bu si.ireyi iki sene olarak kabul etmi§tir. Bu ko­nuda Ebu Hanife'nin delili "<;ocugun ana kammda tQ§mmasi ile siltten kesilmesinin silresi otuz aydir"40 ayetidir. Ona gore, otuz ay, hem gebe­ligin hem de stitten aynlmanm ayn ayn si.iresidir. Hanefilerden Ziifer ise bu silreyi ii<; yd olarak kabul etmi§tir. <;ogunluk ise, "Anneler fOCUk­lanm tam ikiyil emzirirler'"'1 ayeti ile, Buharl'de rivayet edilen §U hadi­se gore hiikme vamlar: "Silt hzsimltffe ancak ikiyQ§ ifinde emzirilen siltle te§ekkill eder"42

• Neticede imameynin fikri biitiin mezheplerce benim­senmi§tir. Emzirme bu miiddet ge<;tikten sonra olmu§sa, silt h1sunh&i

38 Buhart, Nikah, 21; Ebu Dav<ld, Nildlh, 9; MAlik, Muvatta', Rad!', 30,1 39 Serahsi, a.g.e, cV, s.136; Ebu Zehra, Muhammed, el-Ahvdlii'§·~ahsiyye, Daru'l-Fikr'l-Arabi,

Kahirc, ty., s. 85; .$amil Dagc1, "isldm Aile Hukuk.unda Evlenme Engel/eri I'', Ankara O.i.F.Dergisi, 1999, c:39., s. 227; Hasan Ali Gi:irgillii,, isldm Hukukunda E§ler Ara.st Sorun­lar ve <;oziim Yollan, Fakiilte Kitabevi, isparta-2005, s. 60

"'° El-AhkM, 46/15 '41 El-Bakara, 2/233 " 2 Buhari, Nikdh, 21; Mehmet Zihni Efendi, Nimet·i isldm, TUrkiyat Matbaaohk, istanbul-

1986, s.926; Bilmen, a.g.e, c:H, s.81; Amir, a.g.e., s. 232

------- ORDU 0NiVERSiTESi iLAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART2015 - ------

---- DIN, GELEN EK VE AHLAK BAGLAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU

dogmaz43• Malikilere gore ise, iki ytl veya iki ytl iki aydrr. ~afii ve Han­belilere gore iki yil (kameri ytl) dtr. Zahirilerde ise belli bir miiddet yoktur44•

Hz. Ai~e ve Zahiriler, Ya'l smm olmaks1zm biiyiik bir kimsenin em­zirilmesiyle de slit lusunhgmm olu~abilecegini ileri siirerek §U hadisi delil gostermi§lerdir. Sehle bint Si.iheyl, ResUl-i Ekrem'e gelerek daha once evlath&"i olan Salim'i oglu gibi gordilgunii, ancak evlat edinmenin yasal<lanmas1 hiikmilnden soma bulug 9ig1m gec;mi~ olan Salim'le tek odalik bir evde beraber kalmalanrun s1kmti olu§turdugunu soylemi§, Hz. Peygamber de ona siitiinden vermesini boylece aralannda silt h1-s1mhg1 dogacagim ifade etmi§tir45. Hz. Ai§e bu hadisi genel bir hiikiim olarak yorumlamt§Sa da Resul-i Ekrem'in diger zevceleri dfilill btiyiik c;ogunluk bunun ozel bir izin oldugu kanaatindedir46

• ibn Teyrniyye ve ibn Kayyim el-Cevziyye ise bunun ihtiyac; durumunda olanlar ic;in bir ruhsat oldugunu, Sfilim'in durumunda olan herkesin bu ruhsatla amel edebilecegini ifade etmi§tir47•

Netice itibariyle silt emme si.iresini daha uzun kabul edenler bu­lundugu gibi; yasak doguran emmenin herhangi bir siiresi olmadig1m, 491 bu nedenle hangi ya§ta olursa olsun emilen siltiin yasak doguracaguu kabul eden gorii§ler de (Zahiriler gibi) mevcuttur.

Emilen siitiin miktar1

Akrabahk olu§turan siltiin miktan hususunda da Kur'an ve siinnet kaynagmda, ac;lk ve sahih bir nass bulunrnamas1 nedeniyle, islam hu­kukc;ulan bu konuda farkli gorii§lere sahiptirler. Silt emme sayisi konu­sunda degi§ik pek c;ok gorii§ ileri siirillmi.i§ ise de, bu gori.i§lerin en kuwetli ve en makul olaru; doyurucu be§ defa olu§udur. Hanefi ve Malikilere gore ernilen siitiin az veya c;ok olmas1 onemli olmayip siitiin

43 Aynl, Bedruddin Mahmud b. Ahmed, Umdetil'l-Kdri Ji $erhi Sahihi'l-Buhdrf, Dam'l­Matbaatii'l-Amira, istanbul-1313, c:VI, s. 339; CezM, a.g.e., c:V, s. 2363; Ebu Zehra, a.g.e., s.81; Bilmen, a.g.e, c:Il, s. 81; Zuhayli, a.g.e., c:IX, s.112; Karaman, Mukayeseli islam llukuku, c:I, s.317; Mehmet Soysaldl, Kur'an ve Siinnete GOre Evlenme ve Bo§anma, $Ole Yayutlan, istanbul-1999, s.48; Nihat Dalgm, Giindemdeki Tartl§malt Dfnl Konular, Eti.it Yaymlan, istanbul-2004, s.240

44 ibn Rii~d, Ebu'I-Velid Muhammed b. Ahmed, Bidayetu'l-Miicrehid ve Nihayetu'l- Muktesid, el-Mektebetu 't-Ticariyyeti '1-Kiibra, Mts1r (t.y.), c:II, s.32; ibn KayY1m, el-Cevziyye, Zadii.'l­Mead, Daro ihyfil't-Turis'l-Arabi, Beyrut, ty., c:N, s. 215; ibn Hazrn, a.g.e., c:X, s. 208, 210-212; Cezirt, a.g.e., c:V, s. 2365; Bilmen, a.g.e, c:Il, s. 81

45 Muslim, Rada, 26-31; Bil.men, a.g.e, c:II, s. 81 46 Muslim, Radii, 7; Akcepe, a.g.m, s.253; Ka~iko, a.g.m. oiA, c: 34, s.386, Soysald1, a.g.e .,

s.48 47 ibn Kayyim, a.g.e., c:N, s.205, 206, 208; Dago, a.g.m. s.220

------- OROU ONiVERSITESI ILAHIYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015

---- OiN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINOA MAHREMiVET ALGILARI SEMPOZVUMU ----

bir defa olsun r;ocugun midesine gi~ olmas1 yeterlidir48• <;'iinki.i Ha­nefi ve Malikllere gore ilgili ayet49 ve hadislerde50 si.it emme mi.icerret olarak kullamlm1§trr. Herhangi bir siire ve miktar soz konusu degildir. Aynca si.it emmek, haram kilmanm kendisine taalluk ettigi bir fiildir. Dolayis1yla bunun az1 ve <;ogu arasmda fark yoktur. Diger taraftan az1 ile de r;ogu ile de silt emen kendisirle silt emzirenirl bir parr;aslill. almas1 fiili tahakkuk etmektedir51• Kur'an ayetini esas alan Hanefiler, ~afilerin dayandildar1 haber-i vahidi kabul etmemi§lerdir. Onlarda temel pren­sip, haber-i vahid ile nassa ilave olunmamas1d1r. Esasen Hanefilere gore bu konu ile ilgili hadiste de bir takyid yoktur. Bu nedenle, mutlak hi.i­ki.imleri takyid eden bir hi.ikiim bulunmad1k<;a bunlan itlak.Ina hamlet­mek gerekir.52

•

imam ~afil ve Hanbelller ise arahkh olarak be§ defa, iistelik doyu­racak nitelikte ve tekrarlanmayan emzirmelerin haram ktlrnayacagm1 soylemi§lerdir53• Zahiriler, "Bir veya iki deja silt emmek mahremiyet dogwmaz"54 hadisini esas alarak silt h1s11nhg1mn olu§abilmesi i~irl en az ii<; defa emmenin gerektigini belirtmi§lerdir55• Bu mezheplere gore de

492 eti geli§tiren 've kemigi kuwetlendiren dolayis1yla emziren kadmm par­<;as1 ve cuz'i.i olabilen silt emme, en az bir giin silt ernmekle gen;ekle§ir ki bu da be§ kere emmedir. Aynca bu fakihlere gore emmenin sayism1 Hz. Peygamber ar;iklaffil§hr. "Bir - iki deja emmek haram olmaz"56 ve Hz. Ai§e'den naklen "Kur'an-i Kerim'den indirilen ayetler arasmda" bili­nen on deja silt emmek haram kilar" §eklinde bir ci.imle de vardi. Sonra "bilinen be§ deja emmek"le neshedildi. Resulullah vefat ettigirlde bunlar okunuyordu"57 hadisleri bunu ortaya koymaktadir58.

~afilere, Hanbelilere ve Hanefilerde genel kabul bulan yalda§lffi ile diger birr;ok milctehide gore, silt akrabahguun kurulabilmesi ir;in silt emme olaymm, ~ocugun ilk iki ya§1 i<;irlde gerr;ekle§mesi gerekmekte­dir. Bu nedenle iki ya§mdan sonra emmi§ oldugu silt mi.ictehidlerin

48 Aylli, a.g.e., c:IX, 192; ibn Hazm, a.g.e, c:X, s.192; el-Mavsili, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud, el·ihtiyar Ii Ta'lili'L- Muhtar, Daru'l·Ma'rife, Liibnan, t.y., c:III, s.117; ibn Rii~d, a.g.e., c:U, s.31; Ct';z!ri, a.g.e., c:V, s. 2368·2369; Zihni Efendi, a.g.e., s.927; Bilmen, a.g.e., c:Il, s. 78 ·

49 El- Bakara, 2/233; Lokman, 31/14 so Miislim, Radii, 32; Darimi, Nikah, 52 51 Aynl, a.g.e., c:IX, 192; ibn Hazm, a.g.e, c:X, s. 192; Bilmen, a.g.e., c:Il, s. 78. 52 Fahrettin Atar, Fikih UsC!lii, Marmara U.i.F. Yaymlan, iscanbul-1988, s. 42, 177. 53 Ceztrl, a.g.e., c:V, s. 2371,. 2378 54 Ebu Davud, Nikah, 10 · ss ibn Hazm, a.g.e., c:X, s.191 56 Muslim, Radii', 17·23; Ebu Davud, Nikah, 10 57 Miislim, Radii', 24; Tirmizi, Rada, 3; Ebfi Davud, Nik.ah, 10 58 Soysald1, a.g. e. s.45

ORDU 0NiVERSiTESI ILAHIVAT FAKULTESI / 27·29 MART 2015 -------

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINOA MAHREMIYET ALGlLARI SEMPOZVUMU ---

c;oguna gore bu ti.ir bir lusunhk ve evlenme yasagi dogurrnaz59• Hadis kaynaklannda yer alan Hz. Ai§e kaynakh baz1 haberler60 bu son ictihad1 desteklemektedir. Bu ihtilaflar nasslann <;e§itli anlayi§lar i<;inde deger­lendirilmesinden ve dolayis1yla i<;tihaddan dogrnu§tur.

Diger taraftan yasagm dogrnas1 i<;in silriin anneden <;ocuga intikali konusunda da baz1 farkh gorii§ler mevcuttur. Hanefiler, emmenin a&iz­dan olmasmm §art olrnad1&im siiti.in herhangi bir yolla <;ocugun mide­sine ula§rnasllli da kabul etrni§lerdir. Dolayh yollarla da olsa rnideye ula§an silt evlenme engeli dogurmaktadlr. Bunun dogrudan annenin rnernesini ernmesi §eklinde olmas1 §art degildir. Si.it, <;ocuga ag1z veya burun yoluyla verilrni§ olrnahd1r. Gozi.ine veya kulagma darnlatmakla, ya da enjektor gibi bir aletle viicuduna verildigi takdirde silt mahrerni­yeti meydana gelmez61 •

Si.it ba§ka bir §eyle kan§Onlm1§ olmamal1dir. $ayet silt ile diger s1-VIlann kar1§tmlmas1 veya pi§irilmesi dururnunda ise galip olana (<;oklu-ga) gore hiikiirn verilmektedir. Ebu Hanife'ye ve Hanbelilere gore anne siiriiniin diger s1vtlarla ornegin su, ila<;, yemek vs karI§tmlmas1 veya pi§irilmesi durumunda -kar1§1IIlda siit oram daha fazla olsa bile- siit 493 h1su:nltgi olu§maz. Ancak Ebu Yusuf ve Muhammed ile Mfilikilere gore silt oran1 fazla ise h1s1mhk olu§ur62. $afiller'de siiti.in su ile kan§tmlmas1 durumunda si.iriin oram degil rniktar1 dikkate almir. SlVlya, yemege katilan anne siiti.ini.in, tahrimde esas alman c;ocugu be§ defa doyurabi­lecek miktarda olmas1 yasakl1hk kabul edilmektedir. Aynca $a.fill.ere gore siiti.in peynir veya elanek yap1larak <;ocuga yedirilmesi durumunda da silt hlSlmh&i olu§maktadrr63.

Anne siitiiniin hayvan si.iti.ine kan§tmlmas1 halinde anne siiti.i <;o­gunlukta ise dort mezhebe gore siltanne ile c;ocuk arasmda si.it lus1mh&i olu§ur. Hanefi ve Malikiler e§itlik halinde de lusrrnh&tn olu§tugu kanaa­tindedir. iki kadmm siiti.i kan§tmlarak bir <;ocuga verilirse Mfilikt, $Afii ve Hanbell mezhepleriyle baz1 Hanefilere gore her iki kad1nla da hlSlm­hk meydana gelir. Baz1 Hanefilere gore ise siltlerin' miktarJ.Illil e§it ol­mas1 halinde her iki kadinla da siit luslIIlh&l olu§Uf; rniktarlann farkl1

59 Serahsi, a.g.e., c:V, s. 136; $afil, a.g.e.,c:V, s.47-49; ibn Kudfune, Ebu Muhammed Abdullah b. Ahmed, el- Mugnt, Daru'l-Kicab-i'l-Arabi, Beyrut-1972, c:VII, s. 479; Cezil, a.g.e., c:V, s.2366, 2371; Dondiiren, a.g.e., c:I, s.254

60 Muslim, Radd', 25; Tirmizi, Radd, 3; EbCt Davud, Nikah, 9-10 61 Serahsi, a.g.e., c:V, c.134; Ceztri, a.g.e., c:V, s. 2368; Zihni Efendi, a.g.e., s. 927; Mehmet

Keskin, Kadm ilmihali ve c;ocuk Egitimi, <;agn Yaymlan, istanbul-2007, s.553 62 Bad, a.g.e., c:N, s. 153; $afii, el-Umm, c:V, s. 49; Serahsi, a.g.e., c:V, s. 140; Ceziri, ag.e.,

c:V, s. 2369; Zihni efendi, a.g.e., s.931 63 $afil, el-Umm, c:V s.49; Cezui, a.g.e., c:V, s. 2377; Efendi, a.g.e., s. 931

--- ---- OROU 0NiVERSITESl ILAH1YAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 ------

---- DiN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOlYUMU ----

olmas1 durumunda si.itiin <;ogu hangi kadma ait ise onunla <;ocuk ara­smda silt hlslIIlhgi meydana gelir64.

Giini.imi.ize kadar islam hukuk<;ular1 ve isiam dilnyasmda yapllm1~ olan ti.im aile kodlan, silt akrabahgmdan dogan evlenme yasagim ay­nen muhafaza etmi~lerdir. 1926 yilmda kabul edilen Ti.irk medeni Ka­nupu da 92 ve 112. Maddelerinde, silt akrabalan arasmdaki' evliligm mutlak butlanla batil olacagi hi.ikmilnil kanunla~nrm1~ken, henilz yil­rilrli.ige girmcden yap1lan bir degi~il<likle bu yasak hilkmil metinden <;ikarilmi~nr.65 Ger<;ekten bu durum isl~m hukuku ile Modem hukuk arasmdaki en milhim farl<lardan birisidir. istarn hukukunun "evlene­mezler" dedigi ve evlenseler dahi aralar1Ill ayird18i bir <;ifti modem , hukukunun evlenmelerine engel yoktur" diyerek uygun bulmas1 ilze­rinde durulmas1 ve incelenmesi gereken bir konudur.

Silt Akrabahgmm Hukuki Neticeleri

<;ocul<la oz annesi di~mda kendisine silt veren kadm ve onun belirli derecedeki yakmlan arasmda meydana gelen hlSlm-

494 liktrr. Silt lnslIIlhgi miras hakki dogurrnazsa da bir evlenme en­geli te~kil eder. Aym zamanda taraflar arasmda nafaka mi.ikel­lefiyeti, ~ahitligin reddi, ~ah1s ve rnal iizerinde velayet gibi hak ve bor<;lar dogurmaz66• Silt veren kadma siitanne denir; sUtan­nenin kocas1 da emen <;ocugun siitbabas1drr. Kadmm siltiiniin sebebi olan hamilelik, kocamn fiiliyle ister muteber veya bat1l bir evlenme neticesi olsun ve hatta hataen vuku bulan bir cinsi miinasebetle olsun, silt siitbabahgm dogumuna yeter. Siltbaba veya siitannenin tabii <;ocul<lar1 ve onlara si.it h1s1mhgi ile bagh olanlar kadmdan silt emmi~ olan <;ocugun karde~leri say1hr. Durum boyle olunca silt hlsrinhg1, kan ve stlui hlSlmhk gibi ev­lenme yasag1 dogurur.

Kur'an-1 Kerirn'de " .. . sizi emziren siltanneleriniz ve siltkiz karde§lerinizle evlenmek size haram kzltndi"67 ayeti ile "nesep sebebiyle haram olanlar emzirme sebebiyle de haram olur'168 hadi­si evlenme yasagrnrn <;er<;evesini belirlemi~tir. Dolay1s1yla bir kimse, soy akrabahgi sebebiyle kimlerle evlenemiyorsa ayru seviyedeki silt akrabalar1yla da evlenernez. Fakihlerin biiyi.ik

64 tbn Kudfune, a.g.e., c:VII, 537; ibn Rii~d, a.g.e., c:Il, s.34; Cei'ui, a.g.e., c:V, s. 2369-2370; Dondiiren, a.g.e., c:I, s. 458-459

65 Ka~lki;i, a.g.m, DiA, c:34, s. 384; Yaman, isldm Aile J lulwku, s.43 66 Ka§lk~1, a.g.m., oiA, c:34, s. 385; Bilmen, a.g.e, c:II, s. 82 67 Nisa, 4/23 66 Buhfui, Nikdh, 20; Miisli, Rada, 1, ibn Mace, Nikdh, 34

------ ORDU ONIVERSITESI ILAH IYAT FAK0LTESI / 27·29 MART 2015 -------

- - -- DiN, GElENEK VE AHLAK BA~LAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU --- -

<;oguniuguna gore siit lus1mh&-i dolaylSlyla ~u kimselerle evleni­lemez69:

a. Si.it yonilnden usul ( siltanne, siitbaba, siitninenler, silt dedeler)

b. Silt yoniinden furu (siit <;ocuklar, siit torunlar) c. Siitanne ve siitbabanm gerek nesep gerekse silt lus1mhgi

yoluyla furCm.

Baba bir siltkarde§ler de buna dahildir. Mesela bir ldmsenin iki kansmdan biri bir erkek ~ocugu, digeri bir kiz <;ocugu emzir­se bunlar baba bir siitkarde§ olduklanndan birbirleriyle evlene­mezler.

d. Silt dede ve siitninenin <;ocuklan (silt hala, silt amca, silt dayi, siit teyze)

e. E§in silt usulii (e§in siltannesi, siltbabas1, siltnineleri, siit dedeleri)

f. E§in siit furllu (e§in silt <;ocuklan, silt torunlan ) g. Silt usfiliin e§leri (siitannenin, siltbabarun, siit dedelerin,

495 siltninelerin e§leri)

h. Silt furun e§leri (silt ~ocuklann, silt torunlann e§leri)

Hanefiler siitiin haram kild1gi blSlmlar i~den §Unlan istisna etmi§ ve bunlar ile evlenmenin caiz oldugunu tespit etmi§lerdir70

:

a. Siitkarde§in astl annesi ve astl karde§i b. Siitogul veya klZln astl karde§i

Netice itibariyle konu §Oyle ozetlenebilir: Siit emen <;ocuk i~in an­nesi, silt emdigi kadm, babas1 da o siitiin te§ekkilliinde etkili olan koca­s1 olmak iizere ikinci bir kimlik dil§iiniili.ir. <;ocuk bu ikinci kimligi ile o ailenin de ~ocugu kabul edilir ve buna gerek kan hlSlmhgmdan gerek slhri hlSlmhktan kaynaklanan hangi evlilik engelleri soz konusu ise onlann hepsi siitten dogan evlilik engelleri olarak degerlendirilir. Silt emen ~ocugun nesep yonilnden karde§leri bundan etkilenmezler. ~unu belirtmek gerekir ki, evlenmeleri yasak olan ki§iler, her nastlsa evlen-

69 Zuhayll, a.g.e.; c:IX, s. 110; Abdulaziz Amir, isldm'da Aile Hukuku, Mektup yaymlan, istanbul-1997, s. 47; Karaman, isldm'da Kadm ve Aile, s.221; Dalg:n, age., s.242; Ahmet Yaman, isUlm Aile Hukuku, M.U.i.F.V. Yaymlan, istanbul-2008, s. 43; M. Cevat ~it, Mut­lu Evlilik, Kerem Matbaacillk, istanbul-1996, s. 48

70 Zuhayll, a.g.e., c:IX, s. 111; Amir, a.g.e., s.48; Karaman, Mukayeseli isUJ.m Huku.ku, c:I, s. 317

- ------ OROU ONIVERSITESI ILAHIYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 - ---- --

496

---- DiN, GELENEK VE AHIAK 8A~lAMINOA MAHREMIYET ALGllARI SEMPOZVUMU ----

mi§lerse, silt akrabahgmm tespiti anmdan itibaren derhal aynlmalan gerekir. ~ayet evli kalmaya direnirlerse karnu otoritesi onlan aymr71 •

Bunun i9fl her kadm, kendi c;ocuklarmdan ba§ka kimi em­zirdigini bilrnek ve yeri geldigmde ilgililere ( emzirdigi c;ocugun yakinlarma) haber vermek durumundad1r. Aksi halde c;ocugun kimden silt emdigi bilinrnezse; belki daha sonra evlenmesi ha­ram olan biri ile evlenrni§ ve dolayis1yla haram i§lemi§ olur. Bu sebeple hangi kadmm siitiinii kimin emdigini bilrne imkaruru ortadan kaldrran silt nakli veya silt bankas1 uygulamas1 caiz gori.ilrnemi§tir.

Toplurnurnuzun baz1 kesimlerinde ifade edilen "silt ~agz

akar, yukan akmaz" §eklindeki baki§ Kur'an anlayi§ma terstir. Zira silt ernen c;ocuk, kendi aki·aru olan siltkarde§iyle evleneme­yecegi gibi, kendisinden bilyiik olan silt abisVablas1 ile de evle­nemez. Si.it emme zamarurun degi§mesiyle degi§medigi gibi, mekarun degi§rnesiyle de degi§mez.

Silt Babamn Durumu (Lebe.nu'l-Fahl )

Silt emziren kadmm, si.itiinun gelmesine sebep olan kocas1-run, siit emen c;ocuk ic;in baba olrnas1 anlamma gelen lebenu'l­fahl klasik fikih kitaplarmda kullarulan bir terimdir72. Silt baba ile silt c;ocugu arasmda evlenme engelinin bulundugu ile ilgili ac;lk nass bulunrnamas1 nedeniyle konu tarti§tl~ olup, c;ogun­lugu olu§turan alirnler, evli kadm da silti.in olu§masma kocanm da sebep oldugu gerekc;esiyle siit emziren kadm silt anne oldugu gibi, kocarun da silt baba olrnas1 gerektigini savunrnu§lardrr. Buna gore, silt c;ocuk ile siitbaba arasmda evlenme engeli olu§­maktachr73.

Lebenu'l-fahl'i, annenin siitil ile kocas1 arasmdaki ili§kiye dayandiran bir kisnn hukukc;ular, bundan dogan yasagm kap­samm1 geni§leterek bir siltanneden emen c;ocuk ile bu kadmm kocasmm diger e§lerinden olan c;ocuklan arasmda da bir evlen­me engeli meydana geldigini belirtmi§lerdir. <;unkil diger kar­de§ler de bu babarun sulbiinden gelmi§lerdir, baba bir karde§­lerdir. Kendi annelerinin siitii ile baba arasmda dogrudan bir

11 Dondiiren, age., c:I s. 254; Keskin, age., s. 554; Gorgiilii, age., s.61; ~ule Uysal, Kadm ve Aile ilmihali, Uysal Yaymevi, Konya-2002, s.399

n Zuhayli, a.g.e., c:IX, s.112-113; Bilmen, a.g.e, c:Il, s. 83; Karaman, Mukayeseli isldm Hukulw, s. 317

13 Bilmen, a.g.e, c:II, s. 83; Dalgm, age, s. 242; Soysald1, a.g.e, s. 46

------- OROU ONIVERSiTESI iLAHIYAT FAKULTESI / 27·29 MART 2015 -------

---- DIN, GElENEK VE AKLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

ili§ki vardrr. Bu slit dolayis1yla meydana gelen evlenrne yasagi, kocanm olmesi ya da bo§anmas1yla ortadan kalkmaz74•

Fakihlerin bir klsrru ise slit akrabahgmdan dogan evlenme engelinin c;erc;evesini daha dar tutarak lebenu'l-fahl'i kabul et­memi§lerdir. Bu gruptaki fakihler slit ili§kisini slitanne ile emen arasmdaki ili§ki olarak smirlandmm§lardir. Nitekim M1sir Ahvali $ahsiyye Komisyonu da bu goril§le ictihad etmi§tir75•

Silt Bankalar1

1970'1i yillarda anne sutunun onemine dikkat c;eken baz1 toplumlarda gtindeme getirilen slit bankalan olgusu islami c;ev­relerce dogru kar§Ilanmam1§trr. <;i.inkli slit bankalanndan slit ahp beslenmesini saglayan c;ocuklar ve bu bankalara siltlerini veren anneler arasmda slit akrabahg1 olu§acagmdan, bu duru­mun evlilik c;agmda, ic;inden c;1kllmaz bir karga§a doguracak olmas1 ihtimali, bu kuruma kar§1 soguk baktlmas1ru zorunlu klhru~t.J.r. Bunun ic;in siltiln memeden emilmesi ile sag1lip ka§tl<la verilmesi hiikiim ac;1srndan fark etmedigi ic;in her iki durumda da slit akrabahgi olu§maktadir. Buna gore silt bankasmdan ah­nan siitlerle beslenen c;ocukla siltiinil ic;tigi anneler ve bunlann aileleri arasmda slit akrabahgi meydana gelir.

Baz1 is!am filirnleri slit bankalannda siitil veren annelerin kimlikleri ve verdikleri silt miktan belli olmad1gi ic;in bu yolla slit akraba11ginm meydana gelmeyecegini savunmu§lard1r.

islam Konferans Orgtitil 1985 yilmda dlizenlenen konfe­ransta ald1g1 kararla siit bankalannm kan§tl<l1ga sebebiyet ver­digi gerekc;esiyle uygulamayi sakmcah bulmu§tur. Bu sebeple slit bankasrna silt veren annelerin belirlerunesindeki gtic;liik se­bebiyle slit h1slIDlarmm bilinmesinin miimkiin olmayacagi bu­nun da aralarmda evlenme yasag1 bulunan ki§ilerin bu durumu bilmeden evlenmelerine yol ac;abilecegi, slit bankasmdan silt alma.run haram oldugu ve islam lilkelerinde slit bankas1 kurul­masrnm engellenmesi gerektigi sonucuna varilrru§t.J.r.

Bununla birlikte baz1 islam filimlerince zaruret durumunda siit bankasmdan silt almabilecegi ve silt verenlerin bilinrnesi halinde taraflar arasmda slit hisunh&tmn meydana gelecegi be­lirtilrni§tir. Bu nedenle bankaya si.it veren annelerin ve oradan

74 Zuhayli, age., c:IX, s.113; Soysald!, age., s.46; Karaman, isUim'da Kadtn veAile, s. 221; Dondliren, a.g.e., c:I, s. 465

75 Bilmen, a.g.e, c:II, s. 83; Dagc1, a.g.m., s.219

- - ----- OROU ONIVERSiT<SI ILAHIYAT FAK0LT£SI / 27-29 MART 2015 ----- --

497

498

---- DiN, GELEN EK VE AHLAK BAGLAMINOA MAflREMiYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

beslenen <;ocuklarm isimlerinin belirlenrnesi, olu§an akrabahkla­rm takip edilrnesi ve hiikiimlerinin uygulanrnas1 gerekir. Bu konu gozetilmedigi takdirde silt bankas1 uygulamasma izin ve­rilrnez. Giinkii bu durumda nesebin korunmas1 saglanmam1§ ve nesiller kan§ml§ olur76.

Siit Akrabahguun ispatl

Siit hlsunhgi ikrar, itiraf ve §ahitlik gibi gec;erli bir ispat va­s1tas1yla sabit oldugunda arada devarnll bir evlenme yasag1 dogmu§ olur77• Evlenmi§ olan kimselerin siit hlSlmt oldugu sabit olursa evlenmeleri helal olmaz. Buna ragrnen evlenirlerse, du­rum anla§1ld1gmda birbirlerini terk etmeleri gerekir. Bunlann nikah1 Ebu Yusuf ve imam Muhammed'e gore baul, Ebu Hani­fe'ye gore fasit olur78. Aynca bu dururnda kadm mehir hakkma sahip olamaz. ikrar evlilikten sonra o1rnu§sa, derhal aynlmalan gerekir, Kendiliginden aynlmazlarsa hakim zorla aymr. Bu du­rumda kadm belirlenen mehirle, emsal mehirden az olana hak kazarur79.

Koca, "benimle e§im arasmda siit mahremiyeti vardir" diye ikrarda bulunursa, e§inden aynlmas1 gerekir. Heniiz zifafa gir­merni§lerse hammma mehr-i miisernmamn yans1m, zifafa gir­rni§lerse tamamm1; iddet siiresi boyunca da ona nafaka ve ban­nacak bir yer ternin etmesi gerekir. $ayet kadm, kocas1 ile arala­nnda slit mahremiyeti bulundugunu ilcrar eder ve kocas1 da bunu onaylarsa derhal aynlmalan gerekir; ama koca reddeder­se, kadmm bu ikran nikarun ge<;erliligini olumsuz yonde etkile­mez. Aralannda slit mahremiyeti bulundugunu ikrar eden taraf, bu ikrann dogruluguna tamkhk edecek ild §ahit getirmedik<;e, "ben yam1rn1§tlm" veya "unutmu§tum" diyerek bu ikranndan vazgec;ebilir80

•

$ahitle ispat konusunda Hanefilere gore silt hls1mligi, iki erkek veya bir erkek iki kadmm §ahadeti ile sabit olur. $afiilere gore dort kadmm §ahitligiyle de slit hlSlmhgmm 1spatl mlim­ki.indiir. Mfiliki ve Hanbelilere gore ise bir kadmm §ahitligi slit hlSlmhgmm ispat1 ic;in yeterlidir. Caferiler ve Zahiriler ise cinsi-

76 Dalgm, age. s. 241; Dondiiren, a.g.e., c:I, s.461 77 Cezi:ri, a.g.e., c:V, s. 2390; Bilrnen, a.g.e, c:II, s. 88; Yaman, jsldm Aile Hukuku, s. 42 78 Zihni Efendi, a.g.e., s.931; Dondi.iren, a.g.e, c:I, s.464 19 Dondiiren, a.g.e, c:I, s.465 80 Serahsl, a.g.e., c:V, s.138; Ayni, a.g.e, c:IX, s.391; Ceztrl, a.g.e., c:V, s.2398; Bilmen, a.g.e,

c:II, s.88; Keskin, a.g.e, s.554; Zuhayli, a.g.e., c:X, s.42

------- ORDU ONIVERSiTESi iLAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 ------

---- OiN, GELENEK VE AHLAK BA~lAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU ----

yet fark1 olmaks1zm gi.ivenilir tek bir tamkla bile bu akrabahk turunun silbut bulacagm1 soylemi~lerdir81 . Fakihler evlilikten sonra e~ler arasmda silt hlSlmhguun ispatl durumunda e~lerin evlilige devam etrnesinin caiz olmayip aynlrnalar1 gerektigi ka­naatindedir.

Gerek ikrarla gerekse ~ahitlikle silt emzirmenin sabit olma­smda bu rneselenin istismar edilrnemesine ozenle dikkat edilme­si gerekmektedir. Aksi halde uygun evliligin olrnamasma, bun­dan daha da onernlisi yok yere ailelerin bozulmasma ve dagtl­masma meydan verebilir. Burada ~ahitlere dil~en en onemli vazife, emzirmenin nastl oldugu ve ernzirme zamarum iyice ac;tklamaktir. Diger taraftan silt veren hanunlar hangi c;ocuga silt verdiklerini bir tarafa kaydetrneli, silt emzirdigi c;ocuklan gizle­rnek yerine, onlann kendi silt c;ocuklan oldugunun duyulmas1ru saglayarak ileride vahim bir sonuc;la kar§tla§1lrnas1m onlemeli­dirler82.

Silt Akrabahp ve Mah.remiyet

Mahrem kelimesi Arapc;a haram kelimesinden gelmektedir. "Mahrum", "hiirmet': "muharrem" ve "tahrim" gibi kelimeler de ayru kokten gelir. Yasaklamak, men etrnek, mahrum etmek, miimki.in olmamak, el siirmemek, ki~inin namusunu korudugu yakmlan, saygi gosterilecek §ey, kadm ve kendileriyle evlenrne­njn haram oldugu yakm akraba gibi anlamlar ic;erir. Mahremiyet ise ayru kokten gelip, gizlilik, bir ~eyin gizli (mahrem) hali de­mektir. Bir anlarnda buna insanm dokunulmazltgi da denir. Mahrem ve mahremiyet kavramlannm, kadm ve erkek ili~kile­rinde ozel bir kullarum kazand1g1, ozellikle cinsel dokunulmazhk alaru anlarnma geldigi anla§tlmaktadrr83•

Mahrerniyet, insanlar ic;in onemli bir degerdir. Bu deger toplumlara, toplumlann killtiirlerine ve inanc;lara gore c;e§itlilik gosterebilmektedir. Ozellikle mahremiyet kavrammm ic;erdigi alarun belirlenmesinde kiiltiir faktorii onemlidir. Ancak bu kav­ramm ic;eriginin belirlenmesinde dinin en onemli belirleyici un­sur oldugu gozden uzak degildir. Bir ba§ka ifadeyle mahrem kelimesinden kastedilen ozel durumlar, sadece bireyin kendisi

81 tbn Kudi\me, a.g.e., c:VII, s. 558; Zi.ihayli, a.g.e., c: X, s. 44-45; Cin, a.g.e, s.110., Dondi.i­ren, a.g.e., c:I, s.466

82 Zihni efendi, a.g.e., s.931; Bil.men, a.g.e, c:II, s. 92; Dalgm, age., s. 241 83 Rarnazan Oiler, "Mahremiyetin Egitimi ve Onemi", Gaziosmanpa~a Universitesi ilahiyat

Fakilltes i Dergisi, c:II, sa:l, s.72

------- OROU 0NIVERSIT£Si ILAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 -------

499

500

---- DIN, GELEN EK VE AHLAK BA~LAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOlYUMU - - --

i~in belirleyip orada muhtariyete sahip oldugu alanlar degildir. Bu aym zamanda ilahi belirleyiciligin onemli ol?ide egemen oldugu bir aland1r84

•

i§te bu ozel alamn bir yans1mas1 olarak Kur'an, bireysel ve toplumsal hayatm degi§ik yonlerine ili§kin ahlfil<i ve hukUki kurallar getirmi§tir. insamn hem diinya hem de ahiret mutlulu­gunu hedefleyen islam dini Mtishimanlar arasmda soontl ve huzursuzluga sebebiyet verecek davraru§lara izin vermemi§tir. Bu sebeple iiziidi durumlara yol a~mamak i~in Kur'an Kerim'in s1rurlanm belirledigi aile i~i ve yakm akrabalarla ilgili mtinase­betlere riayet edilmesi gerekir.

islam dini, akrabalar arasmda devamh bir sevgi ve dostlu­gun devam etmesini ve daha samimi, temiz duygulann bulun­mas1m ongoriir. Bu sebeple yakm akrabalar arasmda evlenme manileri denilen "muharremat" meydana gelmektedir. Ki§inin evlenmesi caiz olmayan kimseleri Kur'an Kerim a~lk~a ifade etmi§tir Nisa strresi 23. Ayette nesep, silt ve evlilik cihetinden mahrem olan sayilmaktadrr. Hz. Peygamber de "Neseple haram olan her §ey, silt emme ile de haram olur" buyurarak siltten do­gan yasagm kapsam1m belirtmi§tir.

Mahremiyetin meydana gelmesinin hikmeti; kadm ve koca­s1mn bir par~as1 olan siitle beslenen ~ocugun ikisinin bir par~as1 haline gelmesidir. Kadmm kanmdan rneydana gelen silt, ~ocu­gun etinin, kerniklerinin geli§rnesine sebep olmaktadrr. Dolayi­s1yla neseben akraba olanlar arasmda evlenrnenin yasalc olmas1-na dair ahlakl sebep silt akrabahgmda da mevcuttur. Suttin ~o­cugun geli§irnine sebep olmas1 yarunda, silt ernmeyle, emen ile emziren arasmda duygusal bir ili§ki olu§rnaktadrr.

islfun, dim ahlakt terbiye ve saygmm yanmda bir ihtiyat tedbiri olarak yabanc1 bir kad1ru emmeyi, aralannda evlenme yasakbgmm yeterli sebebi olarak gormli§tiir. Emziren ile emen ki§i arasmda maddi ve manevi, din! ve ahlakl bir kmm haklar te§ekklil ve teessiis etmi§ olmahdrr ki, islam boyle bir yasakbk getirmi§tir. Aym zamanda Arap toplurnunda slit akrabahgx mev­cut oldugu i~in, o donemdeki toplumsal kabullerin de boyle bir hilkmi.in vaz' edilmesinde etkili oldugu belirtilmi§tir. Bir ba§ka ifadeyle yakm akrabalar arasmdaki nikahm haram olmasmm bir hikmeti, devamli birbiriyle dayaru§ma ve yard1mla§ma i9nde

84 Oiler, a.g.m., s. 72-73

------ ORDU UNIVERSITESI ILAHIVAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 ------

---- DIN, GELENEK VE AHlAK BAGlAMINOA MAHREMIYET ALGllARI SEMPOZVUMU ----

bulunan kirnselerin aralanndaki birligin ve sevginin zedelen­memesidir.

Birbirinin mahrerni olan kadm ve erkeklerle ilgili dini hi.i­ki.imlere gelince nikahm haram olmas1 sebebiyle, bakmamn, yalmz kalmanm (halvet) ve yolculugun caiz olmas1 konusunda islam hukuki;ulan icma e~tir. Fakat rada', miras, nafaka, §ahitlik, kisas ve diyet gibi kalan bu hi.iki.irnlerde iki taraf yaban­c1 gibidir85• Bir cihetten nesep hi.iki.imlerinin silbut bulmas1 her yonden nesep gibi olmaslill gerektirmez. 6rnegin; peygamberin hammlan da sadece hiirmette ve evle~enin haram olu§u itiba­riyle mi.i'minlerin anneleridir, mahremiyet itibariyle degil. Kimse onlarla halvette bulunamaz, onlara bakamaz. Allah, nikaru ken­dilerine haram olmasma ragrnen mahremi olmayan erkeklerden ortilnmelerini istem~tir86•

Netice itibariyle islam dini, kadm-erkek ili§kilerinde insanm yarattli§l ve tabii temayilllerini goz oniinde bulundurarak taraf-lar1 koruyucu baz1 smrrlamalar getirmi§, yakm hisunlar aras1 ili§kilerde ise hem araya si.irekli evlenme engeli koyarak hem de 501 kar§1hkh davram§ serbestisi getirerek bu akrabal1k bagmm say­gmhg1ru ve dokunulmazhgm1 koruyucu, sosyal ihtiyai;lar1 cevap­landmc1 i;ozi.imler getirrni§tir.

Kaynalu;a

Abdullah b. Mahmud b. Mevdud el-Mavsili,, e/.jhtiyar li Ta'lili'l· Muhtar, Daru'l·Ma'rife, Llib· nan, ty.

Abdurrahman Cezlrl, Dort Mezhebe Gore islam Fik/11, <;:agn Yaymlan, istanbul-1993, c:V. Abdlilaziz Amir, islam'da Aile Hukuku, Mekrup yaymlan, istanbul-1997. Ahmet Yaman, utsldm Hukukuna Ozgii Bir Kurum Siit Akrabaligt", Sel~uk Oniversitesi ilahiyac

Fakiiltesi Dergisi, Konya-2002, sa:XlII. Ahmet Yaman, islam Aile Hukuku, M.0.i.F.V. Yayinlan, istanbuJ-2008. Ali b. Ahmed b. Sa1d, el-MuhaUa bi'l-Asar ibn Hazm, Daru'l-Fikr, Beyrut, 1984, c:X. Ali $afak,, uisldm'da Evlenilmesi Yasaklananlar Yakm Akraba Evlilikleri ve Sakat Dogan <;ocuk­

lar'~ Diyanet dergisi, 1986, C: 22, sa:4. Asaf Ataseven, "<;ocugun Siit Donemi ve Siit ile Beslenme", islam'da Aile ve <;:ocuk Terbiyesi

Sempozyumu, ilm'i Ne~riyat, $anh Urfa-1994. Asaf Ataseven, "Q>cuk veAJtne Siitii", islam Mecmuas1, 1960, c:4, sa:3. Bedruddin Mahmud b. Ahmed Ayru, , Umdetii~·Kdrifi $erhi Sahihi'l-Buharf, Daru'l-Matbaatii.'l·

Amira, istanbul-1313. Bckir Topaloglu, isldm'da Kadm, Yagmur Yaymcvi, istanbul, ry. Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed ibn Rii~d. , Bidayetu'I-Miictehid ve Nihayetu'l· Muktesid, el·

Mektebetu 't-Ticariyyeti 'I-Kiibra, Mtsu· (t.y.).

as Bilmen, a.g.e, c:II, s.82. 86 ibn Kayyim, a.g.e, c:IV, s. 206-207.

------- OROU ONiVERSITESI iLAHIYAT FAKULTESi / 27-29 MART 2015 --- --- -

502

DIN, GELEN EK VE AHLAK SAGLAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU

El-Halebi, ibrahim b. Muhammed b. Ibrahim, Miilcekd'l-Ebhur, Muessesetii'r-Risale, Beyrut, 1989

Elmalth Hamdi Yazir, Hak Dini Kur'an Dili, (sadelc~t,renler: isrnail Karai;am, Emin l~tl<, Nus­rettin Bolelli, Abdullah Yucel), Azim Dag1om, istanbul- 1992. I-X.

Fahrettin Atar, F1k1h Usfdii, Marmara O.i.F. Yaymlan, istanbul-1988, H. Mehmet SoysaldJ, Kur'an ve Siinnete Gore Evlenme ve Bo§anma, $ule Yaymlan, istanbul-

1999. H. Murat Kumbasar, "Siit Akrabalit1'', Aratiirk Universitesi ilahlyat Fakiiltesi Dergisi, Erzurum-

2001, sa:16. Halil Cin, isldm ve Osmanlt Hukukunda Evlenme, Sel<;uk Universitesi Basllllevi, Konya, 1988. Hamdi Dondiiren, Delilleriyle Aile ilmihali, Erkarn Yaymlan, istanbul-1995. Hamza Aktan, "Siit HtStmllit", islarn'da inam; ibadet ve Giinliik Y~ay~ Ansiklopedisi, c: N,

M.0. i. V. Yaymlan, istanbttl-1997. Hasan Ali GorgiilU, isldm Hukukunda E§ler Aras1 Sorunlar ve <;ozii.m Yollan, Fakillte Kitabevi,

isparta-2005. Hayreddin Karam an, isldm'da Kadm ve Aile, Ensar Ne~riyat; istanbul-1995. Hayrettin Karaman, Mukayeseli isldm Hukuku, Nesll Yaymlan, istanbul-1999. Heyer (Hayrettin Karaman, Mustafa <;agno, ibrahirn Kafi Donmez, Sadrettin Giimu~), Kur'an

Yolu, O.i.B.Y., Ankara- 2003. Heyer (Yunus Apaydm, M. Akif Aydm, Ali Bardakoglu, Mustafa <;agnc1), ilmihal II (isldm ve

Toplum), Tiirkiye Diyanet Vakh, Ankara-2010. ibn Kayyim el-Cevziyye Zddii'l-Mead, Daro ihyai't-Turas'l-Arabi, Beyrut, ty., c:N. ishak Emin Aktepe, "Salim Hadisinin Siit Akrabal1g1 Baglammda Tahlil ve Tenkidi", islam

Hukuku Ara~ormalan Dergisi, sa:l4, Konya- 2009. M. Cevat ~it, Mutlu Evlilik, Kerem Matbaaohk, istanbul-1996. Mehmet Erdogan, Ftkth ve Hukuk Terimleri Sozliigu, Ragbet Yaymlan, isranbul-1998. Mehmet Keskin, Kadm ilmiltali ve {:ocuk Egitimi, <;:agn Yaymlan, istanbul-2007. Mehmet Zihni E.fendi, Nimec-i isldm, Tiirkiyat Matbaaolik, istanbul-1986. Muhammed Abdullah b. Ahmed ibn Kudame Ebu, , el- Mugnf, Daru'l-Kitab-i'l-Arabl, Bcyrut-

1972. Muhammed b. idris $afii, el-Umm, Daru'l-Kiltiibi'l-ilmiyye, Beyrut-1993, c:V. Muhammed EbQ Zehra, el-Ahvfilil'~-$ahsiyye, Daru'l-Fikr'l-Arabi, Kahire, ry. Nihat Dalgm, Giindemdeki Tart~malr Dtnf Konular, Etiit Yaymlan, istanbul-2004. Osman Ka~Jk~1, "Radd"' rnd. DiA c:34; istanbul-2007. Omer Nasuhi Bilmen, , Hukuk1 isldmiyye ve Ist1lahat1 Ftkhiyye Kam usu, Bilmen y-ayinevi, istan­

bul-ty, C: II. Ramazan Oiler, "Mahremiyetin Egicimi ve Onemi", Gaziosmanp~a Universitesi ilahiyat Fakill-

tesi Dergisi, c:II, sa:l. Sabri $akir Ansay, Hukuk Tariltinde isldm Hukuku, A.0.i.F. Yaymlan, Ankara-1958. $amil Dago, "isl§m Aile Hukukunda Evlenme Engelleri I", Ankara 0.i.F.Dergisi, 1999, c:39. $emsuddin Serahsi, el-Mebsut, <;:agn yaymlan, istanbul-1982, c:V. $inasi 6zsoylu, , Pediatride Yenilikler, Tiirkiye Sagllk ve Tedavi Vakft, Ankara-1983, s.a:4 $ule Uysal, , Kadm ve Aile ilmihali, Uysal Yayinevi, Konya-2002. Vehbe Zuhayli, isldm F1kluAnsiklopedisi, Feza Yayinoltk, istanbul-1994, c:IX.

-------- ORDU ONIVERSITESi iLAHIVAT FAK0LTESI I 27-29 MART 2015