ORDU UNivERSiTESi iLAHiYAT FAKULTESi

· Din, Gelenek ve Ahlak Baglammda . .

MAHREMIYET ALGILARI

SEMPOZYUMU 27-29 MART 2015

II

Editorler

Yavuz Dnal Yusuf Bahri Giindogdu

~evket Pekdemir Hasan Ats1z

Samsun 2016

oz et

SESiN ve SO~ON MAHREM iYETi

BO~ra Nur DURAN~

islami perspektihe beden, gerek fizil<sel gerekse sosyal yoniiy!e bir biitilndUr. Yani ki­§inin bedeninin goriintilsii mahrem oldugu kadar, onu go~en-i§iten kimseye mesaj ile­ten her tavn mahrem nitelik ~1yabilir. Bu nedenle nasslarda bedenin mahrem yerle­rinin oniilmesine yapl.lan vurgunun yamnda sesin ve soziin edebi iizerinde de durul­mu§tur. Bir ile~irn araq olarak "ses" ve gerek yiiz yiize gerek yaziyla ile~im imkftru sag)ayan "soz" bu baglamda mahrem ogelerdir.

Sesin olu§masuun pek ~ok yolu vardU'. Kullarum §ekliyle de olu~turdugu etki farkll olacakor. Soziin i~erigi ve baglarru da yap1Sma gore anlam kazanacaknr.

~ahtar Kelimeler: Mahremiyet, Ses, Avret, Soz, Beden Dill.

Priv~cy of the Voice and the Word

Abstract

The 'Body, in the Islamic perspective is whole piece as physical and social aspects . So, all behaviors of the person give message to others may be private as well as his/her apperance. For this reason divine sources refer to voice and word privacy besides covering body's private parts. In this respect, voice as means of communication and word which enable to communicate via writing or face to face are private factors.

There arl! so many ways to create voice. Usage of voice designates the influence on listener. Llkewise word's content and context become meaningful in regard to config­µrati9n.

Keywords: Privacy, Voice, Private P!irtS, Word, Body Language.

Aq. Gor., Oqdokuz !14ayis U1J.iv~r.;i\esi, Pahiyat Falrijltesi, isll!JI! Huk\P<u Anabilirn Dali, bµsranurunal@hotm\lil.com.tr

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMiYET AL~ILARI SEMPOZYUMU ----

1. Mahremiyet

Bir yoniiyle "gizlilik"1, "herkesc;e bilinrnemesf icap eden~'2 anlanu

ile soyut; bir yoniiyle "§eriatc;a evlenilmesi yasaklanan, nikah di.i§meyen kimse"3 anlarm ile somut olan mahrem kavrarm ic;in zamana, mekana gore farkh anlamlar edinebilmesi; ki§iye ozgii niteli!der banndmnas1 nedeniyle efradiru cami agyanni rnani bir tarum yapmak zordur. ·

Arapc;a, haram kelimesi kokiinden gelen mahrerniyet kavra.rmru "Birbirinizin eksikligini gormeye (ve duyrnaya) c;ah§maym, birbirinizin mahrem hayatlnl ara§tmnaym"4 hadisi baglarrunda ele alacak olursak, mcihrerniyetin bizzat ki§iyi ilgilendiren ozel hususlar oldugu ~arurun­da bulunabiliriz. Soi konusu ozel hususlar ki§inin bedeni olabilecegi gibi duygu, dii§iince, ya§antis1 da olabilir. Bu ac;1dan mahrerniyet, §ahst hayao. kapsayan geni§ bir c;erc;evedir. Biz bu c;cih§mada, rnahrem ve mahrerniyet kavramlanni islam dininin perspektifinden ele alarak ta-rumlayacagiz. ·

2. Mahremiyet Alam Olarak Beden

146 islam'da rnahrerniyet olgusu _'beden' ozelinde c;okc;a tarumlarur. Ni-tekim Nur Suresi 31. ayette (yi.iz ve el istisna5) kadm bedeni (bir kmm ulema tarafmdan) ziynet olarak tarurnlanrm§6 ve kadmm rnahrerni olan yakmlan, bir bir zikredilmek sureti.yle, yanlannda bedenini ortmesi gereken kimselerden boylece ayn§o.nlmi§tir. Ortak alaru payla§anlar arasmda bedenin ortillrnesi daha dar olarak tasarlarurken, digerlerinde mahrerniyet smm daha geni§ rutulmU§tur. Bir ba§kasma. ait olan eve . izin almadan girilmemesi; evde kimse yoksa yahut ev sahibinin girilme­sine miisaade etmemesi halinde geri doniilmesinin nezih bir davranl§ oldugu7 vurgusu yaptlarak ayette gec;en beden mahrerniyeti.nin korun­masma yonelik emrin viicut bulrnas1 kolayla§tm.hru§, aynca olu§makta olan islam toplurnuna, ba§kasmm mahremiyetine saygi duyulmas1 an­lammda eti.k kurallar kazandrnhru§tir.

Mahrerniyet, ic;selle§ti.rilen ya§am bic;imine ve hfildm killtiire gore yeniden tarumlarur. Teorige yans1masa da pratikte bu degi§irni gozlern-

1 http://www.tdk.gov. tr/index. php?option =com _gts&arama=gts&guid = TDK.GTS.5003 fbc1044326.62145095

2 Ferit Develioglu, Osmanl1ca-Tiirkfe Liigat, Aydin Kitabevi "(aymlan, Ankara, 2011. 3 Salim Ogut, "Mahrem", DiA, Tiirkiye Diyanet Vakfi Yaymlan, Ankara, 2003, c. 27,

s. 388. 4 Buban, Edeb, 57; Muslim, Birr, 28. 5 Kur'an-1 Kerim Me~, Yay. Haz. Halli Altunta§, Muzaffer i?ahin, Diyanet i§leri Ba§kanh&l

yay., Ankara, 2005, s.352. 6 Elma.W.l M. Hamdi YaZJI, Hak Dini Kur'an Dili, Eser Ne§riyat, y.y, t.y., c.5, s.3504. 7 Nur 24/28.

---- --- ORDU 0NIVERSITESI ILAHIYAT FAKULTESi / 27·29 MART 2015 ------

'

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU ---

lemek miirnktindiir. Eskiden mahre~ kelimesi ile ifade edilen anlam post-modem diinyada erozyona ugrarru§trr. Klzlann evlenmek isteyip istemediklerine dair babalanrun sorusuna susarak cevap vermelerinin onay kabul edilmesi hiikmii malumdur. Bekar klzm evlilik konula11J1da konu§maktan ar eonesi, filimleri fetva verirken bu durumu goz oniinde bulundurmaya sevk eoni§tir. Oysa bugiin mahremiyet algismda ya~a­nan degi§iml~, evlenme gibi fitri bir eylemiri mahrem kabul edilmesi dolayis1yla iizerinde konu§ulmasmdan bile c;ekinilmesi, yerini, gene; kIZl.Il, gene;· erkegin, flOrt etmesine; flortii ile ya§acW<larrm aile ic;inde serbestc;e payla§masma brrakmi§trr.

Modem donemde, islami literatiirdeki mahremiyet kavrammm ak­sine geli§tirilen rnahremiyet tarurnlamasmda, ki§inin kendisinin · sergi­lemek istedigi kadan ile ba§kalanrun, kendi izni olmaks1zm bedenine, mahrem alamna miidahil olmalarmm farkh oldugu yarulgis1 soz konu­sudur. Gorsel medyamn destegiyle yiiriitiilen beden te§hirinin te~ politikas1 ile mahremiyetin smrrlan olabildigince daralttlrru§; dinin koydugu mahremiyet smrrlanrun ihlali halkm goziinde normalle§mi§ ve bunun sonucunda aile ic;i ili§kilerden, giyim-ku§ama, sozlii-sozsiiz ileti­§ime pek c;ok konuda dejenerasyon rneydana gelrni§tir . .

. . islam'm tesetti.ir vurgusunun anlamm1 iyi irdelemek gerekir. Bede­

nin sadece di§ klsrrurun ortillmesi, tesetttir emrinin &C!-Yesini yerine ge­tirmez. Bedeni bir biitiin olarak ele almak gerekir. Boylece c;Ikan ses de, dile getirilen soz de; sozlii olmasa da sozsiiz ileti§im arac;Ianndan olan beden dill ve bakl§lann ifade ettikleri de bedenin rnahremiyeti c;en;eve­sinde ele almmas1 gereken konulardandrr. .

3. Bedenin Kend.ini ifade Arac1 Olaralc Ses ve Soz

Toplumsal hayata kan§an insan sosyalle§me, egitim, ali§-veri§ gibi her tiir ahvalde kendini ifade etme $tiyaCI duyar. Bir bilginin c;e§itli yollarla ba§kalanna aktartlmas1, haberle§me, komiinikasyon8 anlamma gelen ileti§im, sozlii ve sozsiiz olmak iizere iki grupta smiflandmhr. "Sesin ve soziin mahremiyeti" tabiri sozlii ileti§imi ic;erdigi kadar, mu­hataba aktanlan anlarn itibariyle ileti§irn arac1 olan beden dill ile soz­siiz ileti§llni de kapsarnma alrr. Temel olarak sozsiiz ileti§irn iki kanala dayarur: Jestler, mimikler, yiiz ifadeleri, beden duru§u vb ic;eren gorii­lebilir kanal ve ses tonu, §iddeti, luz1 vb ic;eren yandilsel (paralinguis­tic) kanal.9

8 http://www.kubbealtilugati.org/sonuclar.aspx?km=ileti%CS%9Fim&mi=O 9 https://ahmethariskaytazoglu. wordpress.com/teorik-calismalar/ogretim-telmolojileri-ve­

iletisim-sureci/

------ ORDU 0NIVERSIT£SI iLAHIYAT FAK0LTESi / 27-29 MART 2015 ------

147

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINOA MAHREMIVET ALG!lARI SEMPOZYUMU - --"'-

a. Sesin Mahremiyeti

Fizyolojik olarak ''kulagm duyabildigi frekans' ve ozellikteki titre­§im"10 olarak tarumlanan ses kavrarru; sesin sahibinin psikolo]isini yan­s1tan, dinleyenin psikolojisini etkileyen bir ara<;trr. Ses, her ne kadar sozliik anlarruyla ''kulagm duyabildigi" ifadesiyle kayitlarnru§sa da esa­smda be§ duyuya hitap eden; ki§inin muhataba bir ·mesaj ileten her tavn sosyolojik olarak sestir. Ki§inin oturu§U, ellerini baglama still, mim.iklerinin her birinin ifade ettigi anlam muhataba ki§inin duygu­dii§ilncesine <lair bir mesaj aktanr ve bu mesaj "beden dill" olarak ta­rumlarur. Kelimeler, ses tonu ve beden dili konu§mayi meydana getiren onemli ogelerdir. Bir konu§mada kelimeler %10; ses tonu ve niteligi %30 etkili iken beden dilinin %60 orarunda etkili olmas1 balo.nundan ileti§imdeki yeri hayli biiyilktii.r. Sesin, kelimelere indirgenmesi, ileti­.§imde onemli bir yeri haiz beden dilinin goz ardi edilmesi anlanu ta§rr. Bu nedenle mahrem olan sesi tarumlarken ki§inin bilin<;li ya da bilin<;siz sergiledigi her tiir davraru§ bi<;imini eklemek gerekir.

Ses, kelimelerle, takiyla, hareketle vs. pek <;ok §ekilde olu§abifu.11

148 .Barbarosoglu'nun deyimiyle, "kiyafetin, aksesuann bir dill vardrr. Bun­lan ta§iyan beden, iizerindeki la.yafetten ve aksesuardan protez bir dil olarak faydalanmak ister."12

Cahiliye donemi kadmlan ayak bileklerine <;e§itli takilar takip, goz­leri uzerlerine toplamak amac1yla ayaklanru yere vurarak bu ziynetlerin ses <;tkarmaslill saglamaya <;ah§irlardi. Nur Suresi 31. Ayette ifade edi- . len kad1nlann bu §ekilde dikkat <;ekmeye <;ali§mamalanna yonelik emir, sesin mahremiyetine vurgu yapa.r. Bunun menedilmesi, ortiinmenin amac1 bakimmdan <;ok onemli ve anlamhdrr; <;ilnkii meselenin ozil kar§I tarafin dikkatini cinsellige <;ekmemektir. Ortiinen kadm, yfuiirken edep ile yi.iriimeli, gizledigi ziynetlerin ortaya <;Uanas1 i<;in <;abalamamali, c;apkm yi.iriiyii§lerle erkekleri tahrik etmemelidir.13 Bir kadm ortiindiigu . halde sesi, kokusu, tavn vb. ile kas1th olarak kar§l cinsin dikkatini iize­rine <;ekmeye yonelirse o, hadiste ge<;en gi~ c;iplaklardan14 olur: Fark edilmeye yonelik bu tavir giini.imiizde de varhgmi siirdiirmektedir. Nitekim meclislerde, sokakta yabancr erkeklerin baki§lar1m iizerlerine

to http://www.kubbealtilugati.org/sonuclar.aspx?lan=ses&mi=O 11 Burada yasak suun, normal ~artlarda ~1 taraft tahrik edebilecek, ona kar~1 cinsel cazibe­

yi arroracak talalar, kokular, vilcut te~hiri gibi nesneler ve davr~lan da ic;i.ne almakta­dtr. Bkz. Kur'an Yolu Tiirkfe Meal ve Te/sir, haz. Hayreddin Karaman, Mustafa <;ag1.no, i. Kati Donmez, Sadrettin Giim~, DiB yay., Ankara, 2007, c.4, s.69.

12 Fanna Karab1yik Barbarosoglu, ~ov ve Mahrem, Tim~ yay., istanbul, 2006, s.27. 13 Elmalili, a.g.e., c.S, s.3508. 1• Miislim, Cennet ve Sifatu Na!miha ve Ehliha, 52.

------ OROU ONIVERSITESI ILAHIYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 ------

'

---- DIN, GElENEK VE AHIAK BAGIAMINDA MAHREMiYET ALGILAAl SEMPOZVUMU ---

c;eken, ilgi odagi haline getiren hal ve hareketler; kahkahalar, soylenen sozler, kelimelerin telaffuzu ya da di§iligi on plana ~ararak konu~­mas1 gibi davraru§lar da ayetin kapsamma girmektedir.

Ayru §ekilde koku siiriinme de kar§1 cinsin dikkatini ki§inin kendi­sine ~ekmesin~ yonelik bir davraru§ olarak nitelenmi§ ve Hz. Peygam­ber'in "Ey kadmlar, herhangi biriniz mescide. gelecekse kokulanmasrn" emri ile yasaklaruru§trr. 15 Hadisi donem killtfuii ac;1smdan ~le alacak olursak mescit, yalruzca mabet fonksiyonuyla degil; ilim meclisi, ka­rargah, tedavi merkezi, rnisafirlerin ?grrlandigi yer olarak dii§iinilldii­gunde "mescide gitme" fiilinin sosyal hayata kan§mak anlamma geldigi ortaya c;ikar. Bir ba§ka hadis-i §erifte de Hz. Peygamber koku siiriinerek erkeklerin yanrndan gec;en bir kachrun zina etlni§ gibi olacaguu soyleye­rek Mi.isliirnanlan uy~trr.16

i. Kadm Sesi ve Erkek Sesinin Etkileyiciligi

Kadm sesi, c;ekiciligi nedeniyle ses mahremiyeti denildiginde akla ilk gelendir. Kadrn; Kur'an-1 Kerim'de de nefsin §iddetle arzuladigi, in­sana siis.li.i gosterilen §eyler arasmda zikredilmi§tir.17 Nitekim eskilerin gi.izel sesleri "su sesi, para sesi, kadm sesi" olarak Sllllflandmnas1 buna bir ornektir. Kulaga ho§ geli§i nedeniyle, tramvay-metrobiis gibi ula§Iin ara<;lannda; navigasyon cihazlannda, teleselcreterlerde kadm sesi kul­Iaiulrnaktadrr. Oysa kullamm §ekli ve maksad1 ac;ismdan erkek sesinin de ses mahrerniyeti kapsammda ele almmas1 gerekir.

Kadin sesiyle alakali taro.§malann temelinde, kadm sesinin uavret" olup olmad18'J. dii§iincesi yatar.18 Bu nedenledir ki, selamm verildigi kadmm gene; ya da ya§ll olu§una gore selanun alinma §ekli tasarlanrrn§­tlr. ileti§imin temeli olan "selamla§ma"nm bu §ekilde §artlara baglan­mas1, "fitneden emin clma" kaygis1yla ilintilidir. 19 Kar§I cinse ilgi duy­mak ve bu duygunun gorme, dokunma, ba§ ba§a kalma gibi durumlar­da daha etkili hale gelmesi insan tabiatuun geregidir; bunun 9egi§mesi ise fitratm bozulmas1 demektir. 20

15 Nesai, Zinet, 37. 16 Nesai, Zinet, 35. 17 Al-i imran 3/14. 18 Bkz. Hadi Sag!am, Kadm.lann Sosyal iferikli ibadederi ve $aliitligi. Ensar yayutlan, iscanbul,

2013, s.181. 19 Bkz. Vehbe Zuhayli, islmn Fzkh1Ansikiopedis~ Risale yay., istanbul, 1992, c.4, s.380. 20 Kur'an Yolu Tiirkfe Meal ve Tefsir, c.4, s. 72. .

- - - --- ORDU ONIVERSITESI llAHIYAT FAKOLTES[ / 27-29 MART 2015 --'------

149

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGl0RI SEMPOZYUMU

Hz. Peygamber'in kadmlardan biat almas121, kadmlann Hz. Pey­gamber'e ilmi konularda sorular yoneltmesi22, erkeklerin de Hz. Pey­gamber'in e§lerine bir takun meseleleri d~malari23, kadmlann erkek­lerle goril§ilp konu§mas124, kadmlann dini-siyasi alanda soz sahibi ol­mas125 gibi omekler ~1gmda kadm-erkek arasmdaki ileti§imin Hz. Pey­gamber donemindeki mevcudiyetini ve keyfiyetini gorebiliriz.

Kadmlann ibadetleri ve ibadet mahiyeti ta§1yan eylemleri de za­man zaman erkeklerle birlikte yapuklanni Dmmi.i Atiye'nin bayram gi.ini.i gene; lazlann hatta hayizh kadmlann bile bayram kutlamalanna gittigini, bunun emrolundugunu, bu kutlamalarda erkeklerin arkala­nnda yer alarak onlarla birlikte tekbir getirdiklerini ve dualara i§tirak ettiklerini bildirdigi26 rivayetten gorilyoruz.

Buraya kadar gosterilen omeklerin ortak ozelliklerine bakacak olursak, konu§ulan sozler me§ru, konu§ma belli bir adaba gore; bilgi almak, hak savunmak gibi ihtiya<;Iara binaen gerc;ekle§rrti§ niteliktedir. Ne var ki kadlillil §arkl soylemesi, soyledigi sozil lantarak soylemesi cinsel tahrik uyandmnas1 nedeniyle yasaklanrm§trr. Kadmm k.1.nhp do-

150 killerek saga sola egilip gerdan lararak konu§masmm erkeklerde ve hatta baz1 kadmlarda bir §ehvet etkisi meydana getirme yoni.i vardrr.27

Zira cinsel hayat yalruzca cinsel ili§ki degildir; cinsel ili§ki di§mda kalan "§ehvetle bakma, koklama, dokunrna, konu§ma, di.i§ilnme ve hayal etrne" gibi davraru§ ve ili§ki c;e§itlerinin, cinselligi kl§klrtan etkileri var­dir. Aileyi korumak ic;in iffet ve sadakati ong6ren Kur'an, bunlari sag­lamak ve korurnak ic;in yalruzca zinayi degil, insaru, zinaya goti.iren adunlari da yasaklami§trr.28 Ebu Dmame'den nakledilen, Resulullah'm ~arkici cariyelerin sanlmas1Ill, saon ahnmasm1; §arlacillk kazanc;larim

21 "Ey Peygamber! Mii'min kadmlar, Allah'a hi<;bir §eyi onak ko§mamak, turs1z)Jk yapmamak, zina etmemek, <;ocuklaruu oldiirmemek, elleriyle ayaklan arasmda bir iftira uydurup ge­tirmemek, hi~bir iyi ~te sana kar§I gelmemek konusunda sana biat eanek iizere geldikleri . zaman, biatlanru kabul et ve onlar i<;in Allah'tan ba&t§larna dile." (Miimcehine 60/12)

22 "Ensar kadmlan ne iyi kadmlardLr. Haya duygulan, onlann dinlerini ogrenmelerine mani. olmuyor" (Miislim, Hayz, 61.)

23 "Ebu Musa §Oyle dedi: 'Ey miiminlerin armesi! Ben sana bir §ey sonnak istiyorurn, ama senden de utaruyorum.' dedi.m. Ai§e: 'Seni doguran annene sorabilecegin bir §eyi bana sorrnaktan ucanma; <;iinkii ben de senin armenirn' dedi. .. " (Muslim, Hayiz, 88.)

2~ Ommii Atiyye'den nakledildigine gore:: Resfilullah Medine'ye gelince, ensarm kadmlanru bir evde toplayip Omer b. el-Hattab'1 gonderdi. Omer, kapllllil yarimda durup bize selfun verdi. Biz de selamma mukabele ettik ... (Ebu Davud, Salat, 238, 241; Buhari, Hayiz, 12.)

25 Hz. Omer'in mehirlerin miktarmda suurlamaya gidilmesi yoniinde konu~masuun ard.tndan bir kadm sahabi <;Uap, Allah'm verdigi haklo Omer'in ne hakla ellerinden alacagma dair iti­razda bulunmu§tur. {$evkani, Neylii'l-Evcar, VI,168.)

26 Buhari, Hayiz, 23. 27 Murat Sanok, inan' ve Zihniyet olarak Cahiliyye, Nesil yay., istanbul, 2004, s. 67. 28 Kur'an Yolu Tiir~e Meal ve Tefsir, c.4, s.69.

------- OROU ONiVERSITESi ILAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 -------

'

---- OiN, GELEN EK VE AHlAK BA~LAMINOA MAHREMIYET ALGllARI SEMPOZYUMU ---

-ve onlann satl§ bedellerini yemeyi yasakladigma <lair rivayet:29 bu se­.beple varid o~U§tur.

ii. ses Tonunun- Vurgularm Anlamhhgi ve ile~imdeki one mi

sesin kenclisi kadar, kullarum ~ekli de mtihimdir. Soziin konu§mao taraftndan seslendirili§ ya da sunulu§ §ekli dinleyicide. olu§acak duygu­sal degi§imi belirleyecektir. Bu nedenle ders anlatan bir ogretmenin, hastasllll muayene eden bir doktorun, mahkemede miivekkili savunan

. bir avukann sesi ile §arla. soyleyen, fistln ile konu§an, soyledigi sozii i§Veli olarak soyleyen kachnm sesi bittabi ayru kategoride degerlendi-ri}meyecektir. ·

Hz: Peygamber'in e§lerine hitapla nazil olan " .. . Eger Allah'a saygi duyuyor/emrine uygun ya§amak istiyorsaruz (yabancr erkeklere ~ar§I) edall ve cilveli konu§maym ... "30 ayet-i kaimesinde peygamber hammla­n, takvarun bir uzanns1 olarak yabana erkeklerle konu§urken takma­caklan tavra ve seslerinin tonuna, sec;ecekleri kelimelerin etkisine, ge­rektiren bir durum olmadikc;a evlerinden dt§an c;Ikmamaya vanncaya kadar emre riayet etmeye c;agrtlrr. Bu vesileyle kimsenin kendilerine dil uzatmaya, haklannda kotii fikirler kurmaya cesaret edememeleri ongo­riiliir. 31 Ayet, muhataplanna "yabanc1/namahrem erkelderle konu§mak gerekirse ciddi ve vakarh konu§un, Sizin konu§malanruz onlann goniil-

J.erfude kotii bir duygu uyandrracak §ekilde olmasm, onlan fitneleme­sin" der.32 ilgili ayetin tiim kadmlara §amil edilip edilmeyecegi. farkh

-yorumlara neden olmu§tur. Bir gorii§e gore bu emir yalruz Hz. Pey­gamber'in e§lerine hitap eder~en33; bir diger gorii§e gore bu emir onla­ra ve onlar §ahsmda biitiin miirnin harumlara verilmi§tir.34

ill. Ses Mahremiyetiyle Alakah Diger Hususlar

Buraya kadar ele aldiguruz hususlar, mahrem olan sesin niteligi ile alakahyd1. §unu da ilave etmek gerekir ki, nasll ki evlere izinsiz girmek mahremiyeti ihlal niteligi ta§imas1 dolaymyla yasaklandiysa, ba§kalan­run, ozel olsun genel olsun, konu§malanm izinleri olmaksizm duymaya <;ah§mak/dinlemek de ayru §ekilde degerlendirilmelidir. Gok ki§inin bir c;an altmda toplandigi apartmanlar, toplu ta§llDa arac;lan ya da sair

29 ibn Mftce, Ticaret, 11. 30 ~zab 3~/32; Hasan Tahsin Feyizli, Fe.yzi.i'l-Furkan Apklamau Kur'wH Kerfm Meali, Server

ne14im, Istanbul, 2010, s.421. 31 Kur'an Yolu Tiirkfe Meal ve Tefsir, c.4, s.381. 32 Sanc:ik, a.g.e., s. 67; Feyizli, a.g.e., s.421. 33 Mehmet <;alar, Kur'an-t Kerim ve Tiirkfesi, Ozkan Matbaas1, Ankara, 2003, s.423. 34 Sancik, a.g.e., s. 67.

------ OROU ONIVERSITESI llAHIYATFAKOLTESI / 27-29 MART 2015 ------

151

---- DIN, GELENEK VE AHlAK BA<'llAMINOA MAHREMIYET ALGllARI SEMPOZVUMU ----

ortak mekclnlar yabano insanlann konu§malanna kulak misafiri olun­masma ya da konu§ulanlarm yabanctlar tarafmdap duyulmasma olanak saglar. Burada ahlaki olan ki§ilerin mahrem alanma miidahil olmaktan ka9fllilaktlr. ·

b. Soziin Mabremiyeti

Bir fikri, bir istegi yazth veya sozlil olarak anlatmaya, a~lklamaya yatayan kelimeler yahut ciimleler dizisi35 olarak tarumlanan soziln ta§i­chgi mesajlar itibariyle pek ~ok mahrem yoni.i. varchr.

islam toplumunu anti~liberal olarak tammlayan Nililfer Gole, islam killtilri.i.niln mahrem alaru kadmm goriinmezligiyle sllllI'landrrd18t kadar mahrem alana ait konulann 'dile getiriltnemesi', 'giz' ilzerine kurulu oldugoodan bahseder. Bu nedenle islam topltununun 'soylenmeyenler' toplumu oldugunu iddia eder. 36

Mahrem alana ait konulann dile getirilmemesi yonilyle dogru olan bu yakla§un, ileti§imin cinsiyet vurgusu olmaks1zm yapJ.1.-nasmm, zina­ya te§Vik edici nitelik ta§lIDamasl.Illl1, mahrem hayatm yabanctlarca

152 ihlal edilmemesinin ya <la mahremiyetin yabanctlara sunulmamasuun istenmesi yonilyle daha kapsamh olan mahrem alaru kachrun goiun­mezligiyle SllllI'landrrmas1 bakumndan eksiktir. Aynca kachrun perde arkasmda kalmasmm nedenlerini, killtiirel etkileri goz arch ederek biz~ zat dine atfetmek adilane bir tutum olmayacakttr. Daha once degindi-­gimiz gibi kadmm sosyal hayata kattlmasl.I11ll onilnde dinin koydugu bir engel yoktur. Dinin burada §art ko§tugu "iffetini koruma" prensibi;_ kachnlara oldugu kadar erkeklere de hitap etmektedir. Kur'an-1 Ke- . rim'de "namuslanru koruyan erkekler ve namuslanru koruyan kad1nlar" ayn ayn zikredilerek onlar i9n Allah'm biiyilk bir miikafat ve ba8t§­lanma hazrrlachgi ·mujdelenmi§tir.37 iffetsizlik hali ise, Kur'an'da haddi a§ma38 olarak tanlIDl~; ahirette ziyana ugrama39 nedeni saytlrm§­ar. 4-0

Soziin i~eriginin nastl olmas1 gerektigi konusunda Bakara suresi 235. ayet yol gostericidir. Ayet vefat iddeti bekleyen kachnlara kar§l bir Miisliiman erkegin giizel, iyi kadm oldugunu dii§ilrunesine; onunla evlen.meye niyetlenmesine, bu istegini tariz yapabilmesine ragmen an­cak maruf ve ~e§ru sozler soylemesine, ahval-i ffie§rua hakkil?-da ko-

35 http://www.kubbealtilugati.org/sonuclar.aspx?km=so/oC3%B6z&mi=O 36 Nililfer Gole, Modem.Mahrem: Medeniyet ve Oniinme, Metis yay., istanbul, 1991, s. 42. 37 Ahzab 33/35. . 38 Mearic 70/31. 39 Maide 5/5. 40 Maide 5/5, Ahzab 33/30-31, 35, Mearic 70/29-31.

- ----- OROU ONIVERSITESl llAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 - - ----

'

• -- DIN, GELENEK VE AHIAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU

nu§masma"1 miisaade e~tir. Seyyid Kutub'un bildirdigine gore "me§­ru" sozlerde kotiili.ik ve fuhu§; dolayis1yla Allah'm hududuna muhalefet yoictur·"2 ilahi suurlan a§mayan, edepli sozler bu baglamda degerlendi-

. _ri)ir.

~arla sozlerinin de giizelligi anlaonamas1, ahlaks12hga ve §arap i<;­meye te§vik gibi bir takun kotiiliiklere kar§1 arzu uyandmnamas1 gere­kir.43

1. Ba~kas1 Haldunda Soz

Ba§kas1 hakkmda soz, o ki§inin srrnrun if§as1; ki§i aleyhine durum­lan iic;iincii §ahISlarla konu§ma ki§inin b.eden mahremiyetinin a§i.kar edilmesi ya da onurunu zedeleyici iftira, ktifur olarak srralanabilir.

Konuyu beden mahremiyeti a<;lSlndan irdelemek gerekirse, Miislii­-man bir kad.m.m mahrem olmayan erke.klerirl yanmda, (el-yiiz ve gorii-

- nen yerler ·miistesna), bedenini oronesi gerektigine daha once degin-. mi§tik. Ancak beden mahremiyetinin sozle ihlali de Abdullah ibn

Mes'ftd'un, Hz. Peygamber'den naklettigi 'Kadm, kadma. c;1plak bedenini gostermesin. Sonra kadm kendi kocasma, obiir kadmrn vasiflanm, ko- 153

_cas1 ona baklp goriircesine soyler(de bir kotiiliige sebep olur)'44 rivaye-tiyle yasaklarunl§tlr. Ki§inin bir ba§ka kadllllil mahrem yerlerini, ona yabana erkeklere anlannas1 yasaklanmI.§ken, kendi bedeninin mevzu

- bahis olmas1 evleviyetle yasaknr.

islam'da ba§kas1 aleyhine kotii zanda bulunmak, ba§kasm.m mah­- remiyetini ara§tlrmak Ve ba§kaSl aleyhine kOilU§IDak karde§inin Olli -etlni yemek gibi insan fi.trallrun tiksinti duyaca&t bir eylemle e§deger gorillrnii§tiir. 45

Ba§kaslD! c;eki§tirmek, kmamak iizere yaptlan konu§ma anlamma .gelen dedikodu/giybet, islam ahlaklna zit bir davraru§tlr. G1ybet, ki§iyi,

- ho§lanmadigi bir §eyle anmaknr. Eger soylenilen §ey o ki§ide varsa dedikodu; yoksa iftira olmas1 hasebiyle konu§an ki§iyi iki yonlii bir

41 Elmalih, a.g.e., c.2, s.803. 42 ~eyyid, Kurub, Fiztldl-il Kur'an (Kur'an'm Golgesinde), c;ev: M. Emin Sarac;, i. 'Hakla ~engii­. lee, BekirKarhga, HikmetYay., istanbul, 1972, c.l, s.525.

0 Bkz. Zuhayli, a.g.e., c.4, s.378. ~ Buhari, Nikah, 119; Tinnizi, Edeb, 38. Tirmizi bu badisin hasen sahih oldugu gorii~iinde­

dir. ~ Hucurat 49/12.

------ OROU ONIVERSiTESi ILAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 - -----

- - --· DiN; GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU - - --

zarara si.irillder.46 Hz. Peygamber, insanlar arasmda fesat ~J.karan, laf ta§1yan(kogucu) kimseninse cennete giremeyecegini bild.irmi§tir."47

2. Ki§inin Kendisi Haklundaki Soz

Ki§inin kendisi ha.kkmdaki sozler bedenin mahremiyetinin soz ile ihlali ve ailevi- ki§isel mahrem konulann mahrem olmayan kimselerle konu§ulmas1 olarak ozetlenebilir.

Ki§inin e§iyle olan mahrem hayatlil! ba§~a insanlarla snms1zca pay­la§mas1, aile i9 baglann, e§ine saygmm yoksunlugu ya da anlattlanlar tizerinden prestij dev§irme anlamlan ta§1yabilir. Sebebi her ne olursa olsun, Hz. Peygamber'in uyans1, kans1yla ha§rr ne§ir olup da onun srr­ruu yayan kimsenin, klyamet giinti Allah indinde mevkii en k6tii kimse­lerden48 olacagi y6niindedir.

"Allah'm kendilerini korumas1 sayesinde onlar da 'gayb'1 korur­lar. "49 ayet-i kerimesinde ge~en "gayb" ifadesi tefsirlerde "Kimsenin gormedigi durumlar''50, "gaybm muhafazas1"51, ''kimse g6rmese de na­musun korunmas1"52 olarak farkll farkll yorumlanmi§trr. Buna gore

154 namusun korunmas1, ihlal hall kamunun malumu olup olmamasma baktlmaks1zm, gerekli g6ri.ilmti§tiir. Yani ister gizli kaptlar ardmda ol­sun, ister sanal filemde olsun, isterse de kamuya a~J.k alanda olsun, mahrerniyetin korunmas1 esastrr. Gayb1 koruma, utanma duygusunun 6tesinde islami bir terbiyedir.

So nu~

Mahrerniyet, ki§inin bedeni, duygu-dti§iincesi, ya§antis1Ill kapsayan bir kavramdrr. islam dininin bedene, kadm-erkek arasmdaki ili§kilere ~izdigi mahrem snmlar vardrr. Kadinlar kadar erkekler de mahrem slD.l!lann a§tlmamas1 konusundaki emir ve tavsiyelerin muhatab1drr.

Mahrerniyet algm ve ya§am still kar§tli.kh etkile§im halindedir. Post-modern donemde degi§en killtiir, mahremiyet algismda da farkli- · la§malar meydana getirmi§tir. Hakim killtiiriin etkisi altmda §ekillenen · mahremiyet algmrun, dinin 9z<ligi suurlan ihlale gotiimiesi yozla§ma ile ac;tl<lanabilir.

46 Miislim, Birr ve Stla, 70. 47 Buhari, Edep, 50; Miislim, iman, 170. 48 Muslim, Nikah, 123-U4. 49 Nisa 4/34. so Kur'an Yolu Tiirkfe Meal ve Tefsir, c.2, s.54. 51 DiB, a.g.e., s.83 52 Kur'an-1 Keriin ve A~tklarnah Meali, haz. Ali Ozek v.d, Kral Fahd Kur'an-1 Kerim baslo

kurumu, Medine, 1987, s.83.

------- ORDU 0NiVERSiTBI ILAHiYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 ------

'

---- DIN, GELENEK VE AHlAK BAGlAMINDA MAHREMIYET AlGllARI SEMPOZVUMU - ---

Tesettiirii, bedenin ortillmesinden ibaret algtlarnak eksik olur. Bi­r~yden sadrr olarak, kelimelerle ya da beden diliyle kar§1ya mesaj ileten. bir kavram olarak ses ve mahrem nitelikli soziin korunmas1, fiziki teset­tiirii tamamlayan unsurlardandrr.

ses konusunda hi.iki.im, ontolojik olarak kadm ya da erkek sesi olu­§una gore degil; tahrik edici maksath kullaruhp kullarulmamasma gore verilmi§tir. Tonlarna ve konu§ma tarz1 da sesin mahrem olu§unu belir­Ieme bakumndan milhimdir. Hudu ile yani kmlip dokillerek konu§mak, kar§l cinste uyandrracagi tahrik nedeniyle yasaklaruru§trr.

Ba§kas1yla alakali sozler tecessiis-dedikodu-iftira ili;lilsii ile .ozetle­nebilir. Tecessiis, birisinin mahrem hayatrru ya da ayibrm ara§trrmak­ken dedikodu mevcudun konu§u1.masrm; iftira ise o ki§iyi karalamak amac1yla uydurulan sozleri ifade eder. Her biri <linen lananan davraru§­lardrr.

Mahremiyet hak dogurur. Bireyler, ba§kasmm mahremiyetini sozle dahi ihlalden ka9flIIlalidrr. Ki§inin kendi bedeni ya da bcl§kaslilJil be­deninl, ona yabanc1 olan kimselere gosterircesine anlatmas1; ailevi­mahrem konulan ilc;i.incil §aluslara ac;rnas1 mahremiyet slillflanru a§­mak anlami ta§rr. Miisliiman bireylerin mahremiyetin korunmas1; ba§• kalarmm mahrerniyetine saygi duymas1 §Uuruyla hareket etmesi, dinin tesis euneye ~ali§tJgi ideal toplumun olu§mas1 yoni.inde onemli bir ha­rekettir.

Kaynak~a

Elmahli M. Hamdi Yaz1r, Hak Dini Kur'an Dili, Eser Ne~riyat, y.y, t.y. Paona Karab1yik Barbarosoglu, $av ve Mahrem, Tim~ yay., istanbul, 2006. FeritDevelioglu, Osmanhca-Tilrkfe Liigat, Aydm Kitabevi Yayutlan, Ankara, 2011. Hadi Saglam, Kadinlann Sosyal iferikli lbadetleri ve $ahitligi. Ensar yayutlan, istanbul, 2013. Hasan Tahsin Feyizli, Feyzii'l-Furkan Aflklamalt Kur'an-1 Kerim Meali, Seiver iie~im, Istanbul,

2010. Kur'an Yalu Tiirkfe Meal ve Tefsir, haz. Hayreddin Karaman, Mustafa <;:agmci, i. Kfili Dorunez,

Sadretti.n Gfunii~, DiB yay., Ankara, 2007. Kur'an-1 Kerim ve Aftklamall Meali, haz. Ali Ozek v.d, Kral Fahd Kur'an-1 Kerim baslo. kurumu,

Medine, 1987. Kur'an-1 Kerim Meal~ Yay. Haz. Hali! Alrunta~, Muzaffer 1i)ahin, Diyanet i~leri B~kanbgi. yay.,

Ankara, 2005. Melunet <;:alo.r, Kur'an-1 Kerim ve Tiirkfesi, Ozkan Matbaast, Ankara, 2003. Murat Sanok, inanf ve Zihniyec olarak Cahiliyye, Nesil yay., istanbul, 2004. Niliifer Gole, Modem Mahrem: Medeniyec ve Ortilnme, Metis yay., istanbul, 1991. Salim Ogiit, "Mahrem", DiA, Tiirkiye Diyanet Vakfi Yayutlan, Ankara 2003. Seyyid, Kutub, F'IZlldl-il Kur'an (Kur'an'm Giilgesinde), ~ev: M. Emin Sara~. i. Hakla 1i)engiiler,

Bekir Karl.iga, Hikmet Yay., istanbul, 1972. ~evkanl, Neylii1-Evtdr $erh-i Miinteka1-Ahbar, Mustafa el-Babi el-Halebi yay., Kahire, 1961. Vehbe Zuhayli, islam Ftkh1Ansiklopedis~ Risale yay., Istanbul, 1992.

------ ORDU 0NiVERSiTESi iLAHiYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 -------

155

156

DIN, GEU:NEK VE AHlAK BA~lAMINDA MAHR~MIYET ALGllARI SEMPOZVUMU

Online Kaynaklar:

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gtS&arama=gtS&guid=TDK.GTS.5003f . 4326.62145095

http://www.kubbealtilugati.org/sonuclar.aspx?lan=ileti%CS%9Fim&mi=O hctps://ahmethariskaycazoglu.wordpress.com/teorik-calismalar/ogretim-teknolojileri-v1

iletisim-sureci/ http://www.kubbealtilugati.org/sonuclar.aspx?km=ses&mi =O

------- ORDU 0NiVERSITESI llAHIYAT FAKOLTESI / 27·29 MART 2015

'