ORDU UNivERSiTESi iLAHiYAT FAKULTESi

· Din, Gelenek ve Ahlak Baglammda . .

MAHREMIYET ALGILARI

SEMPOZYUMU 27-29 MART 2015

II

Editorler

Yavuz Dnal Yusuf Bahri Giindogdu

~evket Pekdemir Hasan Ats1z

Samsun 2016

ozet

BiR CUMHU_RiYET DERGiSi: ASAR-I NiSVAN'IN KADIN,

Ai LE ve MAHREMiYETE BAKl~I

Tugba Yal~~n AYDENiZ*

Bu ~~marun konusu, Cumhuriyet'in ilarundan sonraki ilk kadm-aile dergisi olma ozelligine sahip bulunan Asar-1 Nisvan dergisinin kadm, aile ve mahremiyete b~1n1 degerlendirrnektir. Yazar kadrosu sauece kadmlardan olu§an bu dergi, 9 ~ubat 1341 tarihinden itibaren 28 sayi olarak yayiml3.IUIIL'jtlr. Buna gore Cumhuriyet'in ardmdan tesis edilmeye ~tlan kadmm rolii ve kadmdaki de~im, resmi ideolojinin ~ekillen­dirmeye ~al.l§Ogt kadm ve sosyal bayat gibi konular dikkate almacakOr. Bu i;erc;evede, donemin zihniyet de~imi ve mahremiyet dii~iincesi bahsi gei;en kadm dergisi iize-

~ rinden okunmaya gayret edilecektir.

~ahtar Kelimeler: Asar-1 Nisvan, I<adm, Cumhuriyet, Mahremiyet, Aile Dergisi

A Magazine of the Republic: The View of Asar-I Nisvan on Women, - --- Fam.tly and Pnvacy

. Abstract

The aim of this paper is to evaluate the view of Asar-1 Nisvan Magazine, which is the first women-family .magazine, was published after announcement of Republic in Tur­key, on women, family and privacy. The first issue of the magazine was appeared on 9th of February in 1341 and had been published up to 28th issues. Writers of the magazine were only women. In this context, the role of women which was attempted to reconstruct after the period of the Republic, changing role of women shaped by of­ficial ideology of the State, and the women and social life will be taking into account. On this framework, transformation of mentality and perception of privacy of that pe-riod will be analysed on the bases of Asar-1 Nisvan Magazine. ·

Keywords: Asar-1 Nisviin, Women; Rebuplic, Privacy, Family Magazine

Tanzimatla birlikte b~layan Osmanh yonetiminde yeni diizenle­melerin yap11maya ba§larunas1, hak kavramuun e§itlik ile birlikte vurgu­lanmas1 ve kadmm toplumdaki pozisyonunun c;okc;a tartI§tlmasrnm, 19. -yiizytlin sonuna dogru giderek d'aha belirgin hale geldigi soylenebilir. II. Me~rutiyet'e kadar yaym hayatma b·a§layan pek c;ok dergi v~ gazete, basllllil kamuoyu olu§tunnas1 a9smdan onemli bir vazifeyi iistlendigini

Dr., Vaiz, istanbul Miiftiiliigii, tubayaln@gmail.com.

158

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYCT ALGILARI SEMPOZYUMU --

gostermektedir. Bu ylizden, bu donemde yaym hayanna merhaba diyen kadm dergi ve gazeteleri de kadm ve erkeklerin hangi konularla ilgi. lendigini, yaptlan reformlara halkm nastl baknguu, Avrupaltla§manm modernle§menin veya ba§ka.bir ifadeyle Battltla§man.m toplum tarafm'. dan nastl algtlandiguu gostermesi a95mdan 6nemlidir. Bu bilgiler, a}'IU iamanda ortaya konulan i§in ahctlanrun kimler oldugu ve bu i§e nasu baktlklarmm tespiti ac;1smdan da milhim neticeler verebilecek nitelikte-d. l rr.

II. Me§rutiyet donemine gelincliginde mevcut hi.irriyet ortanu bir­c;ok gazete ve derginin basm hayatlilllza dfilril olmaslill saglarken, bu durumun en c;ok kadm gazete ve dergilerinin artmas1 lehinde oldugu gorillmektedir.2 Bu donemde daha once revac;ta olan ve kadm denilince ilk etapta dile getirilen egitim, moda gibi konulann daha sosyal mesele­lerde kadmm roliine eklendigi clikkati c;ekmektedir.

Tanzimat, Islahat ile ba§layan modernle§me c;abalan ve 6zellikle II. Abdillharnid donemi okulla§ma sonrasmda egitimli, eli kalem tutan ve kenclini daha rahat kamusal diizeyde ifade etme imkam bulan bir kadm neslinin, II. Me§rutiyet doneminde goriiniir oldugu soylenebilir. Cum­huriyetle birlikte ~a edilmeye ba§lanan kadm profilinin izlerini II. Me§rutiyet sonras1 Tiirk<;ii hareket i<;inden de gormek milmkiindiir.

Cumhuriyet'in kurulmas1 ile birlikte giri§ilen sosyal kalkmmada, ai: le hayati, <;ali§ma hayati ic;erisindeki kadmm tam elde edemedigi hakla­n, kadinlarm <;ah§rna hayanna kazandmlmas1, toplumda kadm erkek arasmda var olan e§itsizligin hukukl ve sosyal sonu<;Ian yargtlarup ele§­tirilirken, ev kadlill ve hanim arasmdaki farkW1ga dikkat <;ekilmi§tir.3

Osmanh kadm dergileri tetkik edildiginde, bu dergilerin pek <;ok a<;idan farkhliklara sahip kadinlara seslendigi goriilmektedir.

Asar-1 Nisvan Dergisi ve Kadm Yazdar1 (1925-1926)

Asar-1 Nisvan, daha sonraki ad1yla Kadm Yaztlan dergisi, 26 Ocak 1925-Kasim 1926 senesinde yaynnlarum§ bir kadm-aile dergisidir. Der­ginin ilk 20 sayis1 Asar-1 Nisvan adiyla, sekiz sayis1 da Kadm Yaztlan adryla ne~re~tir. Bu <;~mada derginin 19 saylSl ilzerinden yakla-

1 Elif Uludag I<arabacak, Cumhuriyec Sonrast ilk Kadm Dergisi Asdr-1 Nisvdn'da Kadmm Sunumu (26 Ocak 1925-24 Temmuz 1926), MSGSO, SBE, Bastlmam.i~ Yilksek Lisans Tezi, istanbul 2012, s. 3.

2 Konu ile ilgili olarak bkz.: Omiit Akagiindiiz, "Kadm ve Kad.m.llga Dair II. M~rutiyet Dii· nemi Dergilerinden Yansunalar (1908-1918)", Folklor/Edebiyac, Ankara 2013/1, c. XIX. sayi: 73, ss. 63-78.

3 Tillay Baran, "ResimHAy'da Kadm", Toplumsal Tarih, istanbuJ 1999, sayi: 63, ~s. 6-10.

------ ORDU ONIVERSITESI ilAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 - - - ---

'

-- olN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZYUMU

tk 4o yaz1 incelen~rek _degerlen~e yap~§tlr.4:_Der~ me~ul mii­~iirii Fevziye Abdurre§td ve karde§1 Kadriye Abdurre§td, Ibrahim Ab­d·fuTe§id'in Iazlandrr. Yaztlan kaleme alanlar harum yazarlardrr. <;eviri azilarda veya okur mektuplarmda erkek isrnine rastlarunaktadrr. D~r­~ ilk ismiyle on be§ giinde bir yayunlarurken, yeni ismiyle ayda bir Jaru§nr· Dergide, moda, el i§leri, sagllk, spor" bebek ve <;ocuk baknru, genel konularl?- ilgili yazllar, tefrika edil.mi§ hikayeler, reklamlar, §iirler vb .. yer almakta olup, dergi 16 sayfachr.

Konulanna ve yaztlann i.ish1buna balald1gmda derginin her kesim­den kadma hitap ettigini soylemek mi.imki.indiir. Dergiye gelen· okur mektuplannm tamarruna yalaru kadmlara aittir. Dergi, "lftimai inktlab­lanmizm aciz bir hd.dimi olmaya fall§an mecmuamiz, §ehrimizde _mevcud iftimai milesseseleri tetkik ederek peyderpey me§hudatmiA yazacaktzr. "5

·§eklinde bir idealizm ile ne§redilmi§tir: Bu dii§iince ile Asar-1 Nisvan, bir Cumhuriyet dergisi olarak resmi ideolojisirlin milliyetperver vefakar ve fedakar Tiirk kadmt imajtru destekleyen, kadrnlarm pro~lemlerine c;oziim arayan, seslerini duyurmalartru te§Vi.k eden, bu hususta ele§tiri­den ka<;rnayan, sesini giir c;tkarabilen bir yaym politikas1 izlemi§tir. Kendini milli aile mecmuas1 olarak takdirn eden derginin, <;tkanlchgi yakla§lk 2 sene si.iresince, asrile§menin(<;agda§la§marun) gerekliligi _Qzerine yazdtgi yazllarla d~ bu durum goriilmektedir.

- Dergide bizatihi kadrnlan ilgilendiren konulann yarunda gene! mevzulara da yer verilmi§tir. Gene! olarak ideal e§, ideal kadm ve ol­mas1 gereken anne imajlillll iizerinde israrla ve tekraren duruldugunu soylemek miimkiindi.ir. Buna gore i.izerinde c;all§tlan konu ile irtibatli olarak kadma, aileye ve mahremiyete <lair ele alman konulann deger­lendirilmesi ~onumuz ac;ismdan tercih edil.mi§tir. Burada ele alacagimtz kadm imaj1, Asar-1 Nisvan'm ne§rinden yakla§tk 7-8 sene sonra Cumhu­riyet Kadtm dergisinde daha belirgin bir §ekilde §U ifadelerle kar§lilllZa ~aktadrr: "Cumhuriyet devrinde yCl§ayan kadm bir cepheli kadm de­gi.ldir. Biitiln manast ile ~ hayatznda oldugu kadar eglenceli cemiyet ha­yatznda da kendisini gosteren kadmdzr. Fikir kadim oldugu kadar siis kadimdir: Cumhuriyet kadmi fikir miicadelelerine, edebiyat hareketlerine, spora ve aym zamanda ev kadznltgma, anneligine ve zevceligine merbut miikemmel .bir kadmdir. "6

~ Bu ~~ma ic;in, derginin 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 11, 12, 13, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 6-26, 7-8-27-28 saytlan tetki.k e~tir.

5 Kadm Yaztlan, sayi: 7-8-27-28, s. 5, (Te~riniewel 1926) 6 Aynur ilyasoglu- Deniz insel, "Kadm dergilerinin Evrim.i", Ti.irkiye'de Dergiler Ansiklopedi/er

(1849-1984), Ge~im Yaymlan, iscanbul 1984, s. 173.

------ ORDU ONIVERSirul ILAHIYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 - - --- -

159

---- . DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINOA MAHREMiYET ~LGILARI SEMPOZVUMU ----

1-Asar-1 Nisvan'da Kadm ve Anne Olarak ideal Tip ve Ailede Mahremiyete Bakt~

Derginin tiim saytlannda ideal kadm ve ideal annenin tasviri dikka­ti c;ekmektedir. Her sayida yabanci bir iilkenin kadmlanrun ba§anlanna -Ozellikle Japan kadmlanna- yer verilerek Tiirkiye kadmlan ile rnuka­yese edilrnektedir. Ecnebi kadmlann aile hayatlan, ·mkelerinde goster­dikleri ba§anlar dile getirilrnektedir. ideal olarak kabul edilen Japon kadmlan, c;e§itli siyasl ve iktisadi hadiseler neticesinde mai§etini bizzat c;ali§arak kazanmak dururnunda olap., kendi ve ailelerinin geleceklerini saglama alrnaya gayret eden kadmlardrr.7

Derginin bu minval yaz.ilanrun tesadiifi olrnad1gi dii§iinillmelidir. Zira bu donemler Tiirkiye ac;tsmdan kadmlarm goriiniir hale gelmeye ba§ladtl<lan, seslerini duyurrna gayreti ic;inde olduklan ve c;ah§ma haya­nnda da kendilerine yer ac;maya c;a11§tlklan ytllardJr. Curnhuriyet'in idealize ettigi kadm tipinin c;agda§la§ma hedefi ic;inde mil.him vazifeler yill<lendigi a§ikardrr. Asar-1 Nisvful'm yayimlandigi donem, Osmanh kadm hareketinin Curnhuriyet'in ilaru ile siyasl ve sosyal hak milcadele-

160 sine devam ettigi bir zarnana kar§tllk gelrnektedir. Zira Medeni Kanun ilzerine yaptlan c;ali§malar, c;ok e§liligin kaldinlmas1, inktlaplann hirer hirer hayata gec;irilrnesi, mirasta yeni diizertleineler gibi kadmlan biza­tihi ilgilendiren konularda yaptlan ciddi degi§iklikler, kadmlarm hem i§ hayat:mda yer almalarmi kolayla§tlrrnl§, hem de onlardan beklentiyi arttrrml§tl.r. Bu sebeple, dergide ozendirilen ve omek almmas1 tavsiye edilen kadm modelleri Ban men§eli, c;ali§kan, haklaruu bilen kadmlai­drr ancak sadece i§ hayaunda degil, evde de var olan hirer anne ve hi­rer e§tir.

Kadlilill her §eyden once bir kadm, yuva kurdugu zaman da bir an­ne olarak vazife yiiklendigi, ailenin kurucu ve yoneticisi pozisyonunda oldugu yaztlarda goriilmektedir. Her sayida, i§ hayaunda var olsa da. bir kadmm yerinin oncelikli olarak evi oldugu, dolayis1yla pratik ev bilgilerinden, diki§ten, pasta ve yemek yaplffilildan anlamas1 gerektigi, derginin bu yaztlara yer vermesinden artla§tlmaktadrr. 8

Yazi.larda onernli olan bir diger konu, halen gi.incelligini muhafaza etmekte olan, adab ve terbiye rneselesidir. Yaztlarda slk slk bu mevzu ilzerine yaptlan hanrlatmalar ve gec;rni§le olan mulcayeseli artlatunlar dikkati c;ekmektedir. ·

Asar-1 Nisvan, sa}'I: 1, s. s "Japonya'da Kadml!k Meselesi", (26 Kanunisani 1341/26 Ocak 1925).

8 Derginin her sayismda bu sayfalar yer almaktadtr. Mesela bkz. sa}'I: 2, ss. 14-16.

------ DROU ONIVERSITESI ILAHIYAT FAKDLTESI / 27-29 MART 2015 ------

'

- olN,.G.ELENEK VEAHLAKBAGLAMINDA.MAHREMIXEJ l.IL.GILARl.SEMP.02.Y.UMU --- -

. "Son giinlerimizin· yevmi gazetelerini:. bir gozden: gefirirsek her. giin fzKart . niishalannm her birisinde denecek derecede. adab.- ve: terbiyemizin· nevakt:-­smdan bahis siitunlar cfolusu makale.lere· tesadiif ecferiz. (Bu makaleler.in ekserisi genflerimizi v.e kad'mranm!Zl: sikmtr ~nde b.zrakacak minvalc!e­dir.) .. mali.Lmdur ki,. bugjiniin. unsurunu,, ye.ti§tir.en valideleril.1< ekserisi za- · man-t sabzkadG! akzl; vi.cdil:n.· ve imamn kabut edemeyeeegi; §erait tahtmda, memleketin: en iicra ve: uzak ko~elerinde: saray terbiyesi gormii§: bifUreler­dir. Ana ve baba: §efkatinden mahrum, saray. ve harem entrikatan- i:finde omiirlerini gefirmi§- bu v.ali<ielerin vatana. ihda etn'ffe e.fra<i-t milletih: bu· kad'arc1kla· katdigma; hayret etmelidir: •.• Malumdw; ki bir. milletin: i.stikba~ lfvalidelenn elindedir. Valiaeler,, iyi evlatyeti:§tfr.meye muvaffak olur[ar;sa mil.let mesud· olur, terbiyecfe ihmal-' ederlerse yeti§tireceKleri: fOcuklaracm kendileri de millet Ve· aev.fet de· mutazamr. olur. $U- hafde. heP §.eyden:. mu.• kaddem kzz mekteplerimizin: tekmiline istikbalde. bi'r Alman: veya Japon: kad1m kadar vatanperver, miidebbir,. muktedir valideler yeti§tir.ecek bir hale gertnelerine sarf-r himmet etmeliyiz~'19'

Bu yaztlara gore; vatana faydah i§ler yapmak iizere: annesi tarafin­dfil°l' hediye edilen her gencih terbiyesi annesi. tarafmdan ye~§tir. · DolaylSlyla milletin gelecegi validelerin ehndedir. Eger anneter iyi evlat yeti§tirirse millet de devlet de mesud olur ki, terbiye ihmale ugrarsa o

161 ~ocuklar da millet de devlet de bundan olumsuz etkilenir. Bu yeti§tir-. mede ornek verilen anneler yine Alman ve Japon kadmlandrr. Bu ka!.. ~ dinlar, vatamru seven, gi.ic;lii, becerikli, tedbirli ve i§lerin ontinii ardnn nesap edebilen hammlarchr.

- - Yaztlarda, anne, evlat, aile kelllnelerine vatan kavrarru ile birlikte vurgu. yaptlmaktadrr. Derginin ikinci sayismda vatan kavramma sadece :kendi refah ve saadetini yiikleyen insanlar kmanmaktadrr. Bu ~iler i<;in vatan, sadece istanbul ve ~evresidir. DolaylSlyla ~ocuklanna Avru­pai tarz terbiye verrnek, siirekli modaya gore giyinmek; siislerunek ve boyanrnak vatani bir ba§an saytlmi§nr.10

~-- Yazida da goriildiigu iizere, ele§tirilen hususlann ba§mda, vatan kavrannru herkesin kendine gore doldurrnasi gelrnektedir. Derginin moda sayfalannda her ne kadar modern ve Avrupai kadmlar yer bulsa da, yaztlarda siirekli modayi takip eden, siislenen ve boyanan kadm tipi ele§tiriye rnaruz kalmaktachr.11 Ayru zamanda 6rnek ahnacal< kadm tipinin fedakar, gayretli, milli duygulanru muhafaza etmi§ olduguna i§aret edilmektedir. Bu vesile ile nisvan birliklerinin kadm day~aSl temin etmek arzusuyla kurulrnasuun onemine dikkat ~ekilmektedir.

9 Fevziye Abdiirre~id, Asar-1 Nisvan, sayi: 2, s. 1. "Hayaturuz", (9 $ubat 1341/9 $ubat 1925).

JO Asfu:-r:Nisvan, sayi; 2, SS. 1-3. 11 Asar-1 Nisvan, sayi: 2, s. 2.

------ OROU ONiVERSITESl.ILAHIYAT FAK0LTESI / 27-'l!J MART2015 - -----

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU ----

Burada ozellikle iizerinde durulan husus, annelik vasfuun on plana c;Ikanlarak, ornek annelerin iizerinden toplumun olu§umuna katlo. sag­lanmas1 hakikatidir. 12

Dergide, <;e§itli iilkelerde kadmlann olu§turduklan sivil toplum ku­rulu§lan desteklenmekte, bir benzerinin Tiirkiye'de qlrnas1 zaruretine i§aret edilmektedir. Bunlardan birisi de Misir'da kurulan ittihad-1 nis-­van kuliibiidiir. M1sir'm miinevver ve ileri gelen ailelerinin gayretleriyle srrf kadmlara mahsus olmak.iizere kurulan bu kuliip, islam kadmlanrun giizel sanatlar, ·musiki ve spor alanlannda kendilerini geli§tirmelerini amac;Iamaktadrr. Buna gore, kurulu§un benzerlerinin, Tiirkiye'deki genc;Iere adab-1 mua§ereti ve asri (c;agda§) terbiyeyi saglamas1 ic;in tesis edilmesinin c;ok liizuri:tlu oldugu dlle getirilmekiedir.13 ·

Yaztlarda idealize edilen kadm, asra uygun ve temiz, giizel giyinen, aile biitc;esini bunlan elde etmek i9fl zorlamayan ve· c;ocuklanna bakan annelerdir. Kadmlann parayi israf eden, ev ekonornisinden anlamayan, iktisat etmekten uzak, kocaslill borca sokan §ekilde tasvir edildigi go­riilmektedir.14 "Bir kadm gilzel ve temiz telebbils etmel~ asnna ve vaktine

162 muvaftk elbiselere malik olmalr; fakat bunlara nail olabilmek iffn aile biitfesini bozmak, fOcuklanm af bzrakmak, zevcinin namus ve haysiyetini ihlal etmek gibi ifrat derecelere varmamalzdzr. Bunun ifin de elinde mev­cut elbiseleri hilsn istimal edebilme~~ dikmel~ kendi say ve gayreti ile eskisini yeniletmel~ geni§i daraltmak bifimsizi gilzelle§tirmek gibi sztf ­kadzn i§i olan bu i§leri iftiharla yapmaya fGll§malzdzr. Eger bu iktidarlan .. haiz degi.lse, terzilere miiracaattan kurtulmanzn farelerini dii.§iinmeli-· dir."15

ideal kadm, e§iyle olan mahremiyete sahip c;lkan ve bunu ihlal et­meyen, e§inin iffetine halel getirmeyen kadmdrr.16 Burada, derginin mahremiyetle ilgili anlayi§ma i§aret etmesi a9smdan "Kadznlann koca­lanna kar§l bir szm olmalz mz?" sorusuna derginin iki sayismda geni§ . yer ayrtldi&im belirtmek gerekir. "Her §eyi Ona Soyleme" ba§h&l ile ·ka-. leme alman iki sayillk yaz1da, bir kadmm mahremiyet smrrlan i<;inde kalarak kocasma neyi soylemesi neyi soylememesi gerektigi iizerinde duruhnaktadrr. Buna bagli olarak bahtiyar kadm adaylan, kocalanna hangi konulann iletilmesi, hangisinin ondan gizli kalmas1 gerektigini bilen ve bunun SlillTlill iyi tayin eden kadmlardrr. Buna gore, aile haya-

12 Asar-1 Nisvan, sa}'l: 2,s. 6. 13 Asar-1 Nisvan, sa}'l: 8, s. 8, (1 Haziran 1341/l Haziran 1925). 14 Asar-1 Nisvan, sa}'l: 4, s. 7, (12 Mart 1341112 Mart 1925). 15 Fevziye Abdiirre~id, "Heyet-i idare", Asar-1 Nisvan, sa}'l: 4, s. 7. 16 Asar-1 Nisvan, sa}'l: 3, s .. 7, (26 ~ubat 1341/26 ~ubat 1925).

------- OROU ONiVERSiTESi iLAHIYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 - -----

'

--- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~lAMINDA MAHREMIYET ALGILARJ SEMPOZYUMU

oi:J.da en b~anh olan ve evliligi en ba§anh §ekilde idame ettiren kadm­lar, her bildigini ve her gordiigunii kocasma soylemekten salanan, onu gereksiz i§lerle me§gul etmemeye dikkat eden kadmlardrr.17 Dergiye gore aile hayaonda miihim baz1 meseleler vardrr ki, bunlann erkekler raraftndan bilinmesi hic;bir §ekilde caiz/uygun degildir. Bir erkek, ihti­rama, muhabbete miistahak, aktlh ve idareci, ]ler meseleye sogukkanh yakla§abilir, d\i§iinmeyi bilir, muhakeme sahibidir ancak en nihayetin­de erkektir. Bu sebebe dayanarak, bir mesele kocaya a<;tlmadan once, konunun saklanmasmda veya ac;J.klanmasmda nastl bir sakmca ya da fayda olabilecegi gozden gec;irilmelidir.18 · ·

Yazlllill devammda giiniimiizde artt§ gosteren aile ic;i ileti§im stlun­nsma dikkat c;ekilmektedir. Yazida, bu stlo.norun orfadan kalcJmlmasma ili§kin onemli uyanlar ve problem tespitlefi: yer almaktadrr:

"Bir kadmin e§inden merhamet ve nev~ (goniil alma, tatlt dilli dav­·ranma) beklemesi bir hatadir: Fakat siz "Bir kadmm elem ve kederleri.ni zevcinden bO§ka kim teskin edebilir. Biitiin giin ev ifinde yalmz btl§rna bin tiirlii kara di.i§iincelerden sonra, kocasi avdet edince, tabiidir k~ her bir kadzn kederleri.ni ona doker ve talifif etmesini arzu eder, bi:iyle bir kedere dufar olan bir kadmt teskin etmemek giinahtlr, bu bir merha­metsizliktir. Boyle miikedder oldugumuz dakikalarda kocamtzdan mua­venet beklemezsek ne zaman bekleyebiliri.z, aile saadetinin manast i§te §U dakikalarda tecelli etmelidir." diyeceksiniz. Boyle halleri.n vukuunda

-- onlardan kurtulmamn en iyisi faTesi, samimi tamdtffemtz hemcinsimiz­den bir arkadO§Lmtzm veya dostumuzun muavenet ve §efkatine miira­caat etmektir. "19 iki kadlillil aralannda payla§abilecekleri konular, kan · koca arasmda olan tahammiil edilebilir meselelerin di§mdad1r. Bunla­nn bir iil;iincil §ahsa intikali mahremiyet a95mdan sakmcali oldugun­dan, bu konuya ctikkat goscerilmesi zaruri gorillmil§tiir. Zaten bir ka­dJIU11 aile saadetini ihlal eden hatalann biiyiigu ve en ba§ta geleni de, kocas1 ile aralannda gen;ekle§en meseleleri bir ba§ka §ahsa if§a etme­sidir. 20

Bu konunun bir sonraki sayida gelen devammda bir kadmm koca­Slillil hiizniinii, elem ve izdrrabllll hafifletmeyi arzu etmesi halinde c;a­resini hemen bulacagi, boylece kocarun cennette olmu§ kadar mutlu ve her §eyi unUtur halde olacagina dikkat c;ekilmektedir. ErkekJerin benzer bir durumu kadmlar ic;in hissetmeleri ise daha zordur zira kadmlann hissiyaoru idrak ve takdir etmeleri nadiren goriilmektedir.21 Giin boyu

17 Asar-1 Nisvan, sayi: 6, s. 5, (16 Nisan 1341/16 Nisan 1925). 18 Asar-1 Nisvan, sayi: 6, s. 6. 19 Asar-1 Nisvan, sayi: 6, s. 7. 211 Asar-1 Nisvan, sayi: 6, s. 7. 21 Asar-1 Nisvan, sayi: 7, s. 3-6, (15 Mayis 1341/15 Mayis 1925).

------- OROU ONIVERSITEsi iLAHIYAT FAKOLTESi I 27-29 MART 2015 -------

163

---- DIN, GELENEK VEAHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET A~GILARI SEMPOZYUMU ----

~e yorulan bir erkekten ~am yorgun geldigi evinde kansrm anlama­Slill ve dinlemesini beklemek ise imkan dfilrilinde goriinmemektedir.22

Y azidaki ifadelerden yola 9ktldigmda, kachnlann kocalanna Icacy davraD.l§lannda temel belirleyicinin bu mahremiyet ilkesi oldugu di.1<ka­ti ~ekmektedir. Zira bir kachrun aile dt§ma ta§llll~I gereken kon~~ ma veya konular sadece cinsel meseleler degil, ayru zarnanda kocaru.n ba§kalan tarafmdan duyuldugunda ho§lanmayacagi mevzularchr. Dola­yisryla evde huzurun teminan kadirun siikfuleti tercih etmesi23 ve sag-duyulu hareket etmesidir. ·

Derginin kadma bakl§mda kesin tarurnlar yer al.maktachr. Mesela kachnlJ.k meselesi ba§h ba§llla bir yazi mevzuudur:

"Eger biz kadmligumzi. matlub derecede ilim ile teslih edebilirsek, vicda­nuu daima uyamk, iffet ve ismetini miidrik bir hcde getirirsek, miUi te­rakkimizin en miihim adimmi atml§ oluruz. Zira aji.f, vicdanlt ve malu­matlt bir ana, yeti.§tirmekte oldugu yavrusuna telkin ve talim olunacak mesailden daima haberdar oldugu gibi onun naszl terbiyeje muhtas; ol­dugunu ve naszl terbtye gormii§ evladm vatan i~n miifid olacagzm da

164 takdir etmekte suubet s;ekmez. 11 denilmektedir. Buna gore, kadmlann §ahstyetlerinin ve toplumdaki pozisyonlanmn miispet anlamda degi§e­bilmesi ifin ilk olarak ilim ile on plana cdabilmek, vicdamnz uyamk tut­mak, iffet ve ismetinin idrakinde olmak lGZ1.md1r. Ancak bilgili, iffetli ve vicdanl1 bir anne, gelecegimiz olan evladim tyi yeti§tirir. iyi evladm olfii­sii ise vatana faydcdt s;ocuklar yeti.§tirmektir. "24

Yukandaki paragrafa gore memleketin geli§mesi, kadmlanmizm ilimle donanlmas1, vicdanlanrun uyanik, iffet ve ismetlerini idrak et::mij"_ olmalan ile ancak saglanabilir. <;iinki.i iffetli, vicdanh ve bilgi sah.ibi bir anne, yeti§tirdigi <;ocuguna nasihat edip, hayan ogretecegi konulai:i bilecegmden, bu <;ocugun vatana nastl faydah olacaguu da bilir: ·Bayle­ce toplumun temel dinamikleri i<;inde yine annenin roliiniin onemine bir defa daha dikkat <;ekilmektedir.

Ayru konu ile alakah bir ba§ka yazida, "Son birka~ sene zarftndn. mekteplerimizde ahlak ve edebe riayet ve ikti.sat gibi pek muhta~ oldugu­muz terbiyenin anasir-i esasiyesi tezelziile ugraml§tz. Kzz mekteplerimizin miidavim ve Tm.!allimelerini ipekli elbiseler, kavafur sa~lar, dudaklar ile moda salonlannda dolcz§rr gi.bi gorii.n, b~ zevat bu irti.caumzdan kork-

22 A.sar-1 Nisvan, sayi: 7, s. 3-6. 23 Yaz.iya gore, kadutlann bugiin evleri.nde ~adtldan stlannl.ar, Hz. Havva'nm yasak meyve­

nin yenilmesine sebebiyet vermesi ve bu suada sessiz kalmamas1 ile irtibatl.idtr. Sayi: 6, s. 6.

24 Fevziye Abdlirr~d. "HayatllIUZ", A.sar-1 Nisvlln, sayi: 5, s. 2, (2 Nisan 1341/2 Nisan 1925).

------ ORDU 0NiVERSiTESI ILAHIYAT FAJ<ULTESI / 27-2.9 MART 2015 ------

'

.:..-- .DiN,.GELENEK VE AHi.AK BAGl.AMINDAMAHREMiYET ALGll.ARI SEMPOZYUMU ---

~ makta memlelcetimizin. emperyaiizm terbiyesinde yeti§mi§ analar yerine ·afik .dii§iiniir ve mantiki hareket eder kIZ, terbiyeli ve terbiye edebil.ir,

· muktesis analar gormek istedigi bir devir.de, biitiin :alem fakir ve ihtiyac1-~mzzdan bahsederken, bizim boyie §ammIZ gayrimuvaftk .hevai. §eyler pe­--§inde. do1a§mamzzdan adeta t<?aam _ etmekt~ idiler._ <:;iinkii onlar bu pudra . kutulannm, bu boya, buluz, zskarpzn vesazr tevalilt masrcifl.annzn kadm-lik .halimtii nereye dogru sevk ettigini ve :hangi ilfuruma ·is al .edece@.ni pek izfllc goriiyorlcirdi ve aile hayatlmizm nasil .bir feiaket ve siikiLta dogru 'SiiFii]d.endigini anlryorlardL" denilmektedir .. Burada dikkat -<;ekilen hu­,sus_, 1az·mekteplerinde1d egitimin kalitesinde ciddi eksil<likler .oldugu­dur. Ayru zamanda mekteplere .giivensizlik ve ogrencilere yeterli dona-11lllll verememesi de problemlerin ba§mda gelmektedir. Yazar, kiz mek­teplerinin .bir,er moda evi haline geldigini belirterek, bu okullann ilim ve edep mekaru olmaktan <;ok uzak oldugunu ifade ettnektedir. 25

K:Iz mekteplerinin temel sorunlanrun ba§mda egitim ciddiyetinin olmamas1 ,gelmektedir. Okullann kalitesine ili§kln eie§tiriler olcuk<;a ciddidir • . Bu okullar, :gen9erin ilrnini ve killtiirlinii :artt::u:aca:k bi<;bir bil­-.ginin verilmedigi mahallerdir.. Bir 1az mektebinden mezun gen<; bir 165 :harum, ne yemek pi§irme;Yi bilmekte, ne ev idaresini mali :anlamda l<av-r amakta ne de anne -0larak <;ocuguna bir katla sunabilmekteclir. Bugiine kadar Bati'run zahirini taklit hastahgmdan ve mekteplerde tal<ip olunan

-programlann amele donti§memesinden kaynaklanan problemler vardrr. -Hayatmiiila bir arada yiiriiyebilmesi i9fl mekteplerden stis ve modarun ~aSl ·elzemdir . .ikinci husus, kizlann giizellikleri, ilim ve bilgi ile

-ta9Iandmnalan, _giizelliklerini ve gern;liklerini ·ahlak ve edebin temel vasrflan ile siislemeierl, aynca iktisach ogrenmeleri ve fedakar olmalan telkfu .edilmelidir. 26

Yaztlarda ·en clikkati ~eken ,husus, kendisinden toplumu ·donii§tiir­mesi, hatta yeniden in§a etmesi istenen anne tipiclir. Yaztlarda anne, bir ':~efkat menbai, fazilet listadi, vatarun en miihim par<;as1, Allah'm en sevdigi varhk olarak tavsif e~tir. 'f.oplumda intihar vakalanmn ·"<;oklu,gunun, ,annelerln -s:ocuklany1a ger~gi kadar me§gul olmamalan v.e .gen<;lerin .sadece annelerinden. ·6grenebilecekleri .§eyleri ·ogrenememele­rinderr kaynaldan<h:gma ~aret ·edilmektedir. Anne yeti§tirmek, ·.<;anak­kale v.e Dumlup:marlan doguracak yiiz binlerle valide yeti§tirmek .ihti­yaCUlln r~ok .a9k ·oldugu, .sadece klz]anmmn ahlakl terbiyesine ay:n bir ih:timam verilmesinln zarurf oldugu_, gen9erlmizin en ~ok ahlaki terbi-

,25 ~ar-1 Nisv.fui, ·Saj'l: a.3, s. l, .(15Eyliil1341/l·S Eyliil 1925). :26 Asar-1Nisvan, sayi: 14. s. l, (l T~ev:ve11341/lEkim 1925).

------ ORDl!I 0NiVERSiTESiiiL:AHIYA'LF.AKi:iWTESi.1 2'7·29iMAltT20:i:5 ------

---- DIN, GELEN EK VE AHLAK BA~LAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU - ---

yesinin miihim olduguna dikkat c;ekilmi§tir.27 Burada "Anadolu klzi"na onem verildigini ve bu model klzm ovgiiye mazhiµ- ktlmchguu goriiyo­ruz: Anadolu kizlillil en mi.ihim vasiflan, Tiirk klZl olmas1 ve Tiirk diya­nnda yeti§mesidir. Bundan ba§ka yabanctlann gosteri§ ve tantanasm­dan uzak bir muhitte saf ve temiz kalnu§trr. Gozti bile garp sefahati ile kirlenmemi§ iffetli Tiirk anneleridir.28 Yaztlann geneline baktld1gmda iffet, ahlak ve terbiye kavramlanna ozellikle kachnlar ve gene; klzlarla ilgili hususlara geni§ yer verildigini gormekteyiz. 29

Kadmlann kendilerini yeti§tirirken vaaz ve nasihate olan ihtiyac;la­. ~~;. nnm dile getirilmesi iyi anne ve yeti§mi§ kadm olmada dikkate deger ··"'" bir konudur. Fevziye Abdiirre§id, bu konuyu degerlendirdigi bir yaz1-

smda Ramazan aynun gelmesi ile camilerin Mtisltimanlar tarafindan doldugunu, kadmlann da vaaz ve nasihat dinlemek tizere camiye gel­diklerini ancak vaizlerin kadmlan ve onlann meselelerini dikkate ala­rak konu§madlklanm dile getirmektedir. Bu c;ok onemli ve hassas konu hakkmda §Oyle bir tavsiyede bulunmaktadrr: "Eger vaizlerimiz milletin refah ve saadeti ifin lcadmlann tekamiil-i aklf ve ilmf ile muttasif olmala-

l66 r.mm en miihim bir mesele oldugunu anlayzp ona gore mevizelerinin prog­raitrlanm tertip etselerdi §ilphesiz ali neticeler istihsal olunabilir ve pek fOk nevakzszmzz tashih ve zslah edilirdL "30

2- Evlilik Kriterleri

2- Dogu ve Bat:I'da Mahremiyet Dii§iincesi

Ban ile Mtisltiman dtinya arasmdaki en btiytik ve ternel farkhl1k;: ozel slil.l.rlar ve §artlar c;erc;evesinde belirlenen ve degerlendirilen mah­remiyet anlayi§mdaki farklw.knr. Bunun ternel sebebi, Ban toplumla­nnda Sanayi Devrimi'nden sonra geli§en ltiks ve refahm, dinl ve manevi degerlerin fert ve toplum tizerindeki etkilerinin azalmasma sebebiyet vermesidir. Boylece insanm davraru§lanrn sevk ve idare eden dini ahlfil< ilkelerinin yerini dtinyevi ve cisrnani tatminlere yonelen dil§ilnce ve­davraru§ bic;imleri almaya ba§larrn§nr. 31

·

Derginin iizerinde onemle durdugu konulardan birisi, bu ahlaki degerdir. Ahlaki degi§imin evvela ailede ba§lad.J.gi hakikatinden yola <;iktlchgmda, c;ocuklan'n ilk egitiminde .ahlaka dikkat edilmesi "ve bu donemin iyi degerlendirilrnesinin zaruretine i§aret edilmektedir.32 Bu

27 As!r-1 Nisvan, sayi: 18, s. 4, (15 Kanuniewel 1341/15 Arahk 1925). 28 As!r-1 Nisvan, sayi: 18, s. 4. "Valide". 29 As!r-1 Nisvan, sayi: 5, s. 1-2; 18, s. 4; 19, s. 6·7; 20, ss. 9-13. 30 Ash-1 Nisvan, sayi: 5, s. 2. 31 Hayati Hokelekli, "Cinsiyet'', DiA, istanbul 1993, c. VIII, s. 23. 32 As!r-1 Nisvan, sayi: 3, s. 5.

------ OROU ONiVERSiTESI ILAHIYAT FAK0 LTESI / 27-29 MART 2015 ------

'

' . ~ DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMIN~A MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU ---

~er<;~vede, dalalet ve sefahat i9fide olan kadmlan ve gen~eri bu kotil durwµdan kurtannak ve hayatlanru giizel y~amalan i~in onlan te~ ve cezbetmek lazundrr. Bu insanlara SJ.rt ~evirmek ve toplum hayatm­dan ru§lamak asla tasvip gormemelidir. 33

.Asar-1 Nisvan yaztlannda Dogu ve Batt mukayesesi yaptld1gmda Ba­o'run refah a~lSlndan geli§mi§ oldugunun kabul edildigi goriil.mektedir. Ancak ahlaki meseleler, mahremiyet ve toplurilsal prensipler soz konu­su oldugunda Batt dii§iincesi veya Batth gibi dii§iiilITlek tasvip edilme­mektedir. Mi.isliimanlann, ozellikle kadinlann fslamiyet sayesinde ka­zandiklan temel ahlak prensipleri ki, bunlar ii;erisinde her ti.ir gizli srr­lann ve hayatlann if§asmm yasaklanmas1 ba§ta gelmektedir, Ti.irk aile hayattrun saglam ve kuvvetli olma.Srmn sebebini te§kil ettnektedir. Bu noktada Batt'mn zayif ve temelsiz aile ve i;ozi.inmeye a~ik toplum baya­o, asrile§mek(i;agda§la§mak) kavranu i<?nde degerlendirilmemektedir:

"jslamiyet'in bize bah§etmi§ oldugu mizaya-i ahlakiye ve alelhusu.s hukuk-i aile sayesinde Tilrklerin pek· yiiksek olan aile hayatrm ''hristiyan medenileri" hifbir vakit anlayamayacaklan tabiidir. "34

Bati'run miispet anlamda ornek verildigi husus, ilk sayida, I)lusiki talimi konusunda t}ark ve Garp mukayesesinde ele almarak dile geti,­rilmi§tir. Bu yazida, "Mu.sikinin ailede yet:i§tirilmesine §ark ve garbrn me­deni milletleri fOk ehemmiyet gosteriyorlar. Ancak bizim gibi geri kalan milletler ifin istifadeye §ayan, ha.zir ve yalnzz tercilme ve taalliimiimiize amade yiizlerce cilt dsdr mevcuttur. Biz, her ilmin yalmz medhalini ogre-

·167

niriz. "35 denilmektedir. ·

3-Evlillk Kriterleri ve Saglam Aile Nas tl Kurulur?

Dergide dikkate deger bir yazi da evlilikler i.izerinedir. Bu yaz1da, dogru bir evlilik karan i9fl adaylarda aranacak vasiflara i§aret edilerek, o giin itibariyle belirleyici olan oli;iiler ele§tirilmektedir: "Yiiksek okul­larda okuyan ve Batt'da egitim gormii§ gen<;Ierimizin i;ogu, evlenmek istediginde zengin bir aileye dfilill olmayi dii§iiniirler. Bunlann bi.iyi.ik ~ogunlugu klzm ailesinin veya akrabalannm mevkiini dikkate alrr ve lo.zrn terbiyesine, ilmine ve slhhatine bakmaz. Sadece klzm giizelligi esas alrnrr. Klzlann sosyal statiisii ve mal1 ii;in evlenirler. Served ve sosyal mevkii yerinde olan lazlann her nevi ahlaksizhgi. hatta terbiye­den uzak olu~u gormezden gelinir."36

33 Asar-1 NisW.n, sa}'l: 3, s.2. 34 Asar-1 Nisvan, sa}'l: 7-8- 27-28, s. 4. 35 Kadriye Abdiirreljid, "Ailede Musiki Tali.mi", Asar-1 Nisvan, sa}'l: 1, s. 8. 36 Asar-1 Nisvan, sa}'l: 20, s. 11, Cl ~ubat 1926)

--- --- ORDU ONIVERSiTESI ILAHIYATFAKULTESI / 27·29 MART 2015 - - --- -

! 68

---- OJN; Gl:LENEK ..;<e AHLAK BA~lAMINOA MAHREMJVET ALGILARI SEMPOZVUMU ----

'1zdivtr.flar Nifi.n Azalryor?" ba§hgmda ise evlenecek .laz bulumna­masl.Illil temel sebebi, .gen<; lo.zlann ev kadrm ve anne olacak §ekHtle terbiye edilmemeleri olarak gosterilmektedir. Buna gore ~iir ve roman­lann gen<; klzlara sizdigi isti.kamet ile arzulanan ve ula§tlmak istenen tip ~u §ekildedir: 'Xzzlan.mizr.n en fakir tabakaya .mensup olanlan. bile hayatta saadeti bilyiik ve milkellef bir konakta, hizmetfil.er arasmda .tl.J--

. naklanm manikilr, saflaruu .firize ettirerek, dans yaparak, otomobllde; gezmek ve y<l§amak §eklinde ·tasavvur ederler. Bizde mevki-i iftimai .fikri yoktur. Fakir .bir aile klZI., fakirane de olsa temiz bir evde bir ocak kura­rak :kocasmm biitfeszne .gore rahat ve mesud bir hayat temin etmeyi dii­§ilnmez. Giinde bir lira yevmiye .alan bir odaanm km mutlaka ipek far§af ve ipek fOrap ve imkdn oldukfQ. i.sraf :ve .sefcihat hayatmda yiikselmek emelindedir. Mutavasszt aileler de boyledir. Kadmm da ha;yatta bir vazife­si olmak ve kendisi 'ifinyaptlanfedakarliklan hak etmek 'icap eder. Bugiin bir aile ocaffe kuruluyor, buna .te§rik-i .hayat denlliycr. Bizdeki §eldinde bir aile kurmakyalmz erkek ifin bir tahmil-i hayattan bCI§ka bir §ey degildir, Ekseriyet .ahvalde krztn degeri nispetinde mesarif yqparak er.leek evleniyor. izdivaflarm fOgalmasmr, mesud allelerin tekessilr ·etmesini .istersek kzzla­nmzzm ·ekseriyednin gittigiyolu men etmeliyiz. "37

$en, faziletkar, ·idareci, temizlikte kabiliyetli '<;~kan, eli igne tu­tan, terziye muhta<; nlmayan, patron kullanar.ak kendi ktyafetlerini <liken, erkegi idare edebilir, ev i§i bilir, milnevver bir anne ve kadm38

izdiva<;lann <;o-galmas1 ve bilhassa aile saadeti.nin mevcut ·olabilmesi hi~ ·§iiphesiz bir "kadm" meselesidir. 39

Ailenin idaresinin kadmlardan ge9tigine dair pek «;:ok yazmm yer ald1&i Asar-1 Nisv'an'a ·gore kadmlar, iktisadi ge9imln ·sigortas1 konu­mundadrr: "Memleketimizde Avrupa'mn hayat mektepleri ·olmadigi .gibi klZ li.se1erinde bu ·derslere lilzumu derecede ehemmiyet verilmiyor. Bu se­bepten ·bugilnkii genflerimiz iktisadi :bir §ekilde o ·aile idaresinin ehemmi­yetini takdirden ·aciz ve mahrumdur. Umit ederiz ki genf cumhuriyetim'i­zin milrebbileri, bundan sonra kLZ liselerinde hayatr, iktisadt derslere . daha jcrzla ehemmt.yet verer.ek milltezime hqyat ve ma'i§et sozlerini 'b'i­.hakkm :tamml§ hanunlar yeti§tirirler. "40

Afleslnin, evmin ve kendl saadetinin ne §ekilde ger<;ekle§ecegini di.i§iinemeyen !kadmlar~ yuvalanru kannca yu.vas1 baline gedrenlerdir.

37 Asar..i Nisvan, sayi: -r9, "izdiva~ar nir;in A2aliyor?", :S. 13-14, :(1 Kanunisani 1342/1 Ocak 1925).

38 A:sfu'-1 Nisv3.n, sayi: 4, s. 7.; sayi: 19, s. 14, 39 Asar-1 Nisv3.n,:sayi: '1:9, s. l4 . .;o Asar-1 Nisv3.n, ·sayi: il.,"-Avrupa'da ve Amerika'da A~an Hayat Mektepleri", s. 13.

------ :01ml'..I UNIVERSiTESl•ll.i6:HIYAi'FAKUCT£Si;r2'7~29:MART.2Cf!:S ------

'

--DIN, Gl:LENEK VE AHlAK.BA~LAMINDA f"1AHRENllYET ALGILARl:SENIPOZYUNIO ---

Erke·iti_evden uzakla§tmrlar ve saadetin menbai olmas1 gereken evi, her iki~an i<;in .. de tahammillii miimkiin ohnayan bir bapishane balini ahr. Bu yazilardan c;ikan neti.ce, evlilikte kadmlann !beklentilerinin yi.iksek olnralllasi, anlayi§ ve idare ac;i.smdan derin ve ·becerikli ohnalanrun bir bayat ger~egi olarakifade edilmesidir. Dolayisiyla ailede saadeti.n anah­tan, kadutlann dilinde sald.idrr denilse pek de abarttl.nn§ olmaz. 41

+ Moda v~ Kadm

Me§ruti.yet doneminde Batili giyim tarzlnIIl moda dii§ilncesi ile be­nimsetilrnesinin yerini, Cumhuriyet'in ilam ile devlet tarafmdan bizatihi ier~ekle§drilineye c;ah~an medenlle§t:irme dfr§iince ve <;abas1 alnp§tlr. Bu da 1<adm bedeni i.izerinden ispat edilmeye ~~n.r. 42 Asar-1 Nisvariida, bir J<admm .rnodaya uygun giymes'i adeta bir -zaruret .gibi degerlend.irilmi§ ancak bir y~dan da modamn bir varolu§ sebebi haline

-.getirilmesi, :zararh ka:bul edilmi§tlr. Bunurila bir1ikte derglnin moda sayfalannda Parts'ten gelen son modellere vurgu yaptlarak, mce uzWl boylu kadutlara, .giirbiiz ve mutlu kiz ve erkek ~ocuklanna yer veril­mektedir. Kadmlann 1a.yafetleri Batrh kadmlann ·giyim tarzrndadrr . .Ancak ~erde abarnya ·ka~n bir 9plakhk -gorillmemektedir. B~la- 1'69 nnda ·§apka olan ince bedenli kadutlar, giinliik veya ozel giinlere has modellerle elbise veya etek-ceket ·giymi§ halde resmedilmi.§ti.r. i1k sayi-• da yer alan bir moda seyfasmda yer alan ac;ik la.yafetlerdeki ol<;ii smrr-

Jamas1 dikkat <;ekicidir: "Sa.loniar ifin gii.ndilz kr.yafetlerinde kollar kzsa ise de dekolteler oldukfa daralml§ ve yalrnz boyun aftktl.r. "43 ·

Derginin kadm giizelligi iizerine yaztlan yaztlannda kadm kryafet-1.erlnin nastl olmas1 gerektigine dair ipm;lan yer almaktadrr. Meseia dar ·elbiseler Viicutta kan dol~muna mani olacagi i<;in onerihnezken, yiik­sek topuklu ayald<abtlar, ayagm anatomik yapISIIll bozmas1.ve bu ayak­b.b1yi moda haline ·geti.ren Amerlka ve.Avrupali kad.mlarm ayaklannda

~ §ekil bozuklugunun kalmas1 sebebiyle ac;ikga miicadeleyi mecbur et­mektedit:. Aynca, lufzissiliha kaidelerinin moda ugruna feda edilmesine

· miisaade ·edilmemesi istenmektedir. Modarun .korii koriine esiri -0lW1-mamas1 gerekti.gine onemle di.kkat c;ekilmektedir_ 44

'Cumhuriyet"in ilk ·yillan, moda ·ele§tirisinin, c;agda§hgm ve Cmn:hu­riyet moderrile§mesinin ele§diisi kabul edild:igmden -zihlnlerde modayi taki.bm ·bir zaruret .oldugu kanaati mevcuttur. Ilk yillarda ya,yunlanan kadm·derg1 ve gazetelerinde bu durumun belirgin olan bu durum, der-

~I .Asar-1 Nisvan, sayr: 7, SS. 3"6. "'

2 FatmaX. .Barbarosoglu, Modll ve Zihniye.t, istanbul 2002, s. 163. u kaHNisvan,.sayr: 1, ·~aris'te Son.Modeller'', s. 16. '14 iMevhibe "fclal, 'lK.admlann·Giizelligi", Asar-1 Nisvan, sayr: 12, s. 9.

------ .ORDU'ONIVERSi.rrsl·lt;.~fYAT.FAK0LTESft/.27-29MART:2015 ------

170

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU

gide de goriilmektedir. Modayi takip etmek aym zamanda bir biitc;e i§i oldugu ic;in modayi, israftan kac;arak takip etmek prensibi benimsetil-meye ~ah~~nr.45 ·

Modarun esaretine i§aret edilen bir yaz1da, yeni ortaya c;ikan her §eyin kadmlar tara.6.ndan kabul edilmesinin yanh§hgma vurgu yaptl­maktadrr. Bu sebeple c;ocuklann c;ok kiic;iik ya~larda fi.tratlanrun bo­zulmadan kalmasma, giizel ve bozulmanu~ tabiatlanrun ihyasma gayret edilmesi sahk verilmekte, genc;lere, giyimlerinde sadelik tavsiye edil­mektedir.46

5-Asri(<;agda~) Hayat ve Tiirk Kadtm

Dergide slk slk vurgu yaptlan hususlann ba~mda Ti.irk kaduu ifade­si gelmektedir. Dordiincii sayida yer alan bir yazi~a, bundan on be§ sene oncesine kadar ilmen, fikren, hukuken kadmlann ihtiyac;Ianrun hie; dii§iinillmedigi dile getirilmektedir. Kaduun bu durumdan c;oop kendi kimligine kavu§mas1 i<;in c;aba harcayanlann gayretleri ise harb-i umumi ve ardmdan gelen i§galler neticesinde agrr darbe alrru§tlr. An­cak kadmlik ic;in gerekenin ne oldugu ve ilerleme i<;in ne yaptlacagi meselesi farkll. anlayi§ ve uygulamalara yol ac;nn§tlI. Buna gore, yeni­lenine ve asrilik yanh§ degerlendirilmi§tir. Kadmlar yenilenmeyi moda­da, boyada ve dans salonlannda aranu§ fakat bulamarru§tlr. Bu siirec;te tamir gormesi gereken ii<; husus dikkati c;ekmektedir: Sava§ ve i§galde kaybettiklerimizin tekrar verilmesi, mall ac;idan toparlanmaya gidilme-­si, tarumar olan ailenin unsurlannm yenilenmesi, takviye edilmesi ve genel manada terbiyemizin 1slalu.47 Yaz1da arzu edilen ve ula§tlmas1 istenen nokta §U §ekilde belirtilmi§tir:

"Biz isterdik k~ §U asr-i cedid hayati.mizda Cumhuriyet'in bize bah§ -ettigi. miisavat-i hukuk sayesinde kadmlanmiz da ilme sanLsznlar, malu­mat-z hayatiyelerini terakki ettirsinle1~ asr-z hazzr hayati.na ve halimize muvaftk bir surette islah-i hal etsinler, kendi hukuklanm kendileri hima­ye etsinler, erkeklerin eksiklerini tamamlasmlar. Hayattan maksat, sefa­hat fakr ve tedenniye dogru yilrii.mek degi.ldir. Bilakis nezaket refah ve tealidir. "48

Buna gore medeni kadm tarurru, zarif ve modaya muvaflk giyinen kadmdrr. Bir kadm e§inin israfma mani olmah, c;ocuklanru iktisada ah§trrmahdrr. Kazanclnl giindelil< olaral< harcamaya ah§an bir millet

45 Barbarosoglu, ZUmiyet, s. 13. 46 Asar-1 Nisvan, sayi: 12, s. 9. 41 Asar-1 Nisvan, sayi: 4, s. 2. 48 Asar-1 Nisvan, sayi: 4, s. 2.

--- --- OROU ONiVERSiTESI ILAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 ------

'

~--- OiN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINOA fl:'IAHREMiYCT ALGILARI SEMPOZVUMU ---

olsak da "asri bir Tilrk kadllll" ninelerinin bu tahripkar halini takip et-roemelidir.49 ·

Bugtine kadar Tilrk kadlIU, esaret ve cehalet i<;inde olmasma bagh olarak madcli ve manevi ihtiyac;Ianru kar§tlayamam.I§, bu sebeple asri. hayata adapte olmaktan ve bu terakkiden uzak kalrru§nr.50

Derginin kimi yaztlannda toplumun ba§ ba§a oldugu biiyiik prob­lemler dile getirilmektedir. Yaztlardan anla§tld1gi kadariyla o donemde sik gorillen intihar vakalanna clikkat c;ekilen sanrlarda, intiharlarm sebebi ara§ortldiginda tek bir sebep ile kar§1la§tld1gina i§aret edilmek­teclir: terbiye noksanligi, ahlaki egitim eksikligi. Terbiye eksikligi gern;­lerimizin ruhen gelecekte saghl<h olmalanna. kar§I en biiyiik darbedir. Bunun neticesinde genc;Ierin kendilerini ebeveynin bir kulu gibi hisset­meleri, ki§iliklerinin oturmadigiID gostermektedir. Kadmlar, her konu-da baklarllll ve sec;imlerinin derecesini, krymetini bilmedil<lerinden, her c;e§it haks1zhga ve zulme maruz kahrlar. Eger arzu ettikleri olmazsa, bu durumda intihari kendileri i9Ji bir c;oziim kabul ederler.51 O halde yap1-lacak en onemli i§, c;ocuklann evde almas1 gereken terbiye i9Jl ewela terbiye hususundaki ne§riyao.n arttmlmas1, okullarda verilecek terbiye- 171 ye dair geni§ c;apll bir edebiyata sahip olma zaruretidir. 52

Tilrk kad.uurun temel vasillari, en milnevver, en faziletkar, en agrr kadm olmas1dir. Bu agrrllk, ahlak ve fazilette kendini gosterir. Kadm, sosyal hayat11mzm esas1dir. Eger fazilet sahibi olursa gorevini tam an­lamiyla yapIIll§ olur.53

Dergideki yaztlarda asrilik ve asrile§rnek kelimelerine sik tesadilf edilme~tedir. Tilrk kadllllil1Il asrile§rnesi gerektigi ifade edildikten son­ra asriligin dogru anla§1lmas1 gerektigine i§aret edilmektedir. Asrilik, ahlakm sona ermesi, modarun di§ma c;Ikmamak, tiyatro ve mesirelere ko§mak olarak kabul gfomektedir. Mustafa Kemal'in dile getirdigi asrilik siis ve boya hie; degildir. 0 halde Ti.irk kadlIU, asrile§meli, ancak hayatllll 1slah etmeli, omriiniin klymetini takdir etme hususunda asrile§melidir. Soz konusu ahlakm siikfit etmesi ise, o asrilikten ka9Ilak gerekir. Mesela bir yardirn kurulu§unda c;alI§arak ihtiyac; sahibi insanla­ra yardimcr olmak, Tilrk kadmlanrun asrile§mesinde onernli bir adirn­dir. Kendi istikbalini Ti.irk kad.uurun kendisi dil§iinecektir.54

49 Asar-1 Nisvan, sayi: 4, s. 6·7. 50 Asar-1 Nisvan, sayi: 6, s. 2. 51 Fevziye Abdiirre~id, "Quo Vadis, Nereye Gidiyoruz?",Asar-1 Nisvan, sayi: 11, s. 1-2. 52 Asfu'-1 Nisvan, sayi: 11, s. 2. 53 Asfu'-1 Nisvan, sayi: 16, s. 10. 54 Asar-1 Nisvan, sayi. 17 s.2

---- -- OROU ONiVERSITEsi iLAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 - -----

172

---- DIN, GELENEK VE-AHIAK BA~l.AMINDA MAHREMIYET AlGILARI SEMPOlYUMl:l ----

Asrile§mek, Tiirk kaduu i9n nihai hedefdr. Buna evveliyetle mek~ teplerdeki talebelerin dli§il.ncesinin asrile§t:i.rihr!esi §eldinde bakm~ gerekir. Bunu saglarken yaptlmas1 gereken, zamaruna .uygun i§lerdE _gen9ere imk!n ve onem vermektir. Bunu yaparken eskiye nefret bes. lenmemeli, adetlere ve geleneksel bususlara kotii nazarla baktlmamall.. drr. Yeniligin her biri, muhakeme sonras1 kabul gonne~ bunun sagla­nacagi muhakeme de kuvvetlendirilmelidir. Bunun i9n de talebeyc m ektepte hiirriyet hakkt tarunaral<, .evvela ·serbest ·d~iinmesi temm edilmelidir.55 •

So nu~

Cumhuriyet'in ilarundan kisa bir siire sonra yayimlanmaya ba§la­yan Asar-1 Nisvan dergisi, 'kadmlarm kendilerini .ifade edebil~cegi, ken­dilerinden bir<;ok meselerun yer aldigi, muhtevas1 zengin .bir dergi hu­viyetindedir. Bu ozelligi ile kadm dergileri arasmda donem idbatjyle de muhim bir pozizyondadrr. Dergide ozellikle, ideal toplilllldan bahsedil­digi goriilmektedir. Toplumun o1U§masmda ideal ka~ varllgi <;ol< gereldidir. Bu da <;agdelli Cumhuriyet kadmmda viicut bulmaktadrr. l3ir Cumhuriyet .kachm egitimle yetl§ebilmektedir ki, once ailesinde sonra toplumda bu don~u gen;ekle§tirebilsin. Bu da milli terbjye ~. ailenin temel .degerlerine sahip olan, e~ mahremiyetini koruyan, iyi bir ·ev hanmu, iji bir .anne o1makla mfunkiindiir.

Sik sik dile :gedrilen iffet, altlak ve kadm kelime -ve kavramlanrun Milsliimanb.k ve Tiirkliik ile irtibatli olarak Bao dilnyasi ile yaptlan m~~ kayeselerde Oil plana ·9kanldi&l, kadmlann Ve ·gen<; la.ilann iffetli Olm<F

Ian, e§ olarak kocalanm haklanm korumalan hususunda ketum, aile mahremiyedni koruma konusunda ozen:li ·olmalan jc;ill uyanldtldan goru.Imekteclir. «;agcfasllk ve Bao'dan gelen, kadmlan ilgilendiren teme1 toplumsal degi§il<liklerln kabul ·gordilguAsar-1 Nisvfui'da, her §eyiy1e ve Jier §eye ragmen .Batilila§maya, s1cak balalmadigi goriilme1ctedir. Nite­kim "hristiyan medenilerl", ''.garbin sefahat:i" &ibi liade1er de bunu gos= termektedir.

Derginin yaztlannda, .1'930'lu ytllarda ·.da devam edecek olan, kach­mn hayatm. hirden fazla ·alanmda ·giderek vatll,guu hlssettirmesinia, nihayetinde :annelil\, .kadm olmak ve ·e§ ol.mak vastfl:an ,daha on p1anda tutalarak kabul gordugiinu ·soyleyebilirlz.

55 A.sar-1 Nisvan, sayi: 17,-s.-4.

------ .OROU'UNiVERSITESI lt:J>.HIYAT·F.AKBl:TESl/t27-29'MART .20!5 ------

. '

--ofN, GE.LENEK VEAHW BA~LAMINDA MAHREMiYEJ: ALGILARI SEMPOZVUMU

l(aynakc;a. Af{AGfiNDOZ, iimiit, "Kachn ve Kac.hniJ.ga Dair II. Me~nuiyet Donemi Dergilerinden Yansuna-

Jar (1908-1918)", Folldor/Edebiyat, Ankara 2013/1, c. XIX, sayi: 73, ss.63-78. BARAN. TiilaJ:. "Resimli Ay'da Kadm", Toplums~l Tarih, istan?ul 1999, sayi: 63. BAfU!AROS_oGLU, ~a~~· Mo~ ve_Zihniyet, Iz Yaymcilik, Istanbul 2002. HO!(ELEKLI, Hayao.. ClllSlyet", DIA, Istanbul 1993, c. vm, SS. 23-24. iLYASOGLU Aynur, INSEL Deniz, "Kadm de~gilerinin Evrimi", _Tiirkiye'de Dergiler Ansiklopedi­

ler (1849-1984), Ge~ Yaymlan, Istanbul 1984. )(ARABACAK. ElifU:, Cumhuriyet Sonrast ilk Kadlf! DergisiAsdr-1 Nisvdn'da Kadaun Sunll11!-u

(26 Ocak 1925-24 Temmuz.1926), MSGSU, SBE, Bastlmanu~ YUksek Lisans Tezi, Js­canbul 2012.

---- -- ORDU ONiVERSiTesi iLAHiYAT FAK0LTESi / 27-29 MART 2015

173