BESLENME DESTEĞİ İHTİYACI OLAN ÖZEL HASTA GRUPLARINDA

NÜTRİSYON ve HEMŞİRELİK BAKIMI

Cansel BAŞARAAcıbadem Bodrum Hastanesi

Genel Yoğun Bakım Klinik Eğitim Hemşiresi

Hazırlanma Tarihi: 10.04.2018

https://kafekadinca.com/wp-content/uploads/2017/02/tup-mide-ameliyati-oncesi-ve-sonrasi-icin-beslenme-tavsiyeleri.jpg

SUNU PLANI

NÜTRİSYON

KULLANILAN ENERJİ KAYNAKLARI

ENERJİ GEREKSİNİMİNİN BELİRLENMESİ

KİMLERE BESLENME DESTEĞİ SAĞLANMALIDIR?

BESLENME DESTEĞİ PROGRAMI

MALNÜTRİSYON RİSKİ

BESLENME DESTEĞİ İHTİYACI OLAN ÖZEL HASTA GRUPLARI

RENAL YETERSİZLİĞİ OLAN HASTALARDA BESLENME

KARACİĞER YETERSİZLİĞİ OLAN HASTALARDA BESLENME

PULMONER YETERSİZLİĞİ OLAN HASTALARDA BESLENME

YOĞUN BAKIM HASTALARINDA BESLENME

ÇÖLYAK HASTALIĞINDA BESLENME

YAŞLILARDA BESLENME

DUMPİNG HASTALARINDA BESLENME

YANIK HASTALARINDA BESLENME

HEMŞİRELİK BAKIMI

EVDE BAKIM

HASTA YAKINI EĞİTİMİ

https://www.flaticon.es/icono-gratis/lista-de-verificacion_178147

NÜTRİSYON Yaşamın sürdürülebilmesi, büyüme ve gelişmenin

sağlanabilmesi için besinlerin insan organizmasında kullanılmasıdır.

https://www.nestlehealthscience.us/criticalcareguidelines

Kullanılan Enerji Kaynakları

Lipidler

Karbonhidratlar

Proteinler

Normal bir erişkinin günlük enerji ihtiyacı

25-30 kcal/kg’dır.

Enerji Gereksinimin Belirlenmesi

Bazal kalori gereksinimi çoğunlukla Herris - Benedict denklemi ile hesaplanır.

Erkek BMH=66,5 + (13.75 x kg) + (5 x boy) – (6.77 x yaş)

Kadın BMH=655,1 + (9.56 x kg) + (1.85 x boy) – (4.67 x yaş)

KimlereBeslenme Desteği Sağlanmalıdır?

Yoğun bakımda 3 gün içinde oral yoldan tam doz beslenmeye başlaması beklenmeyen tüm hastalara

Etiyolojiden bağımsız orta veya ağır malnütrisyonlu hastalara

Oral alımla enerji ve nitrojen gereksiniminin % 60’ından azının karşılandığı hastalara

Oral alımın 7 günden daha uzun süre yapılamayacağı düşünülen hastalara

https://zeynepharikalardiyarinda.blogspot.com/2016/?view=classic

BESLENME DESTEĞİ PROGRAMI

Yiyebilir Yiyemez

Normal hastane yemeği

Özel diyet veya ek besin

EnteralNütrisyon

Parenteral Nütrisyon

Beslenme desteğine gerek

yok

Beslenme desteğine gerek

var

Malnütrisyon prevalansı (SGD B+C)

Pirlich M et al. German Hospital Malnütrition Study. Clin Nutr 2006; 25: 563-572

Malnütrisyon Riski

Beslenme İhtiyacı Olan Özel Hasta Grupları

1. Organ yetersizlikleri

• Böbrek yetersizliği olan hastalar

• Karaciğer yetersizliği olan hastalar

2. Yoğun bakım

hastaları

3. GİS hastalıkları

• Çölyak hastaları

• Dumping hastaları

4. Yaşlı hastalar

5. Yanık hastaları

Renal Yetersizliği Olan Hastalarda Beslenme

Hastanın bulantı, kusma ve iştahsızlık gibi semptomlarla birlikte yakın zamanda vücut ağırlığındaki değişiklikleri dikkatli bir şekilde değerlendirilmelidir.

Eşlik eden hastalıklar ve kullandıkları ilaçlar sorgulanmalıdır çünkü bunlar hastanın beslenme durumunu etkileyebilir.

https://www.sabah.com.tr/saglik/2015/04/09/bobrek-yetmezligi-belirtileri-nelerdir

Renal

Yetersizliği

Olan

Hastalarda

Beslenme

İyi bir beslenme durumunun gerçekleştirilmesi ve devam ettirilmesi

Böbrek yetmezliğinden kaynaklanan üremik toksisitenin ve buna bağlı metabolik bozuklukların önlenmesi ve düzenlenmesi

Kronik böbrek hastalığına eşlik edebilecek kardiyak, vasküler hastalıkların gelişiminin azaltılması

Kronik böbrek hastalığının ilerlemesinin yavaşlatılması yada durdurulmasıdır.

Amaç;

Renal

Yetersizliği

Olan

Hastalarda

Beslenme

Kullanılan Besin

Kaynakları

Karbonhidratlar: Çoğul diyet kısıtlamasıolan böbrek hastalarında başlıca kalorikaynağıdır ve bu sayede aşırı proteinalımından hastayı korur.

Yağlar: Kronik böbrek yetmezliği olanbireylerde kan kolesterol düzeyininyüksek olması böbrek hasarınıhızlandırdığı için kullanımı önerilmez.

Protein: Doğru miktarda protein alımı sağlığınsürdürülmesi için büyük önem taşır. Önerilen proteinin altında tüketilmesi oldukça yanlıştır. Böbrek hasarını hızlandırıp, bireyin malnütrisyona girmesine neden olabilir.

Hayvansal kaynaklı proteinler; yumurta, et, süt yoğurt, peynir

Bitkisel kaynaklı proteinler; sebzeler, tahıllar, kuru baklagiller

Sodyum: Böbrek yetmezliğinde vücutta sodyum birikir. Aşırı sodyum hipertansiyona, su birikimine ve kalpyetmezliğine yol açar. Bu sebeple diyetle sodyum alımınınsınırlandırılması gerekebilir.

https://www.bobrek.gen.tr/

http://clipa.cash/sodium-periodic-table-symbol.html

Sodyum yönünden zengin besinler; Zeytin Turşu Salamura besinler Konserveler Sucuk, salam, sosis Pastırma gibi işlenmiş et ürünleri Krakerler

Sodyumun en önemli kaynağı sofra tuzudur

https://www.hepsiburada.com/siyah-zeytin-1-kg-pm-zysilifss0034

Tüm böbrek hastaları tuz kısıtlamasıyapmak zorunda değildir.

Ne kadar tuz alması gerektiği uzmanhekim ve diyetisyen tarafından

değerlendirilmeli, hekim/diyetisyenedanışmadan diyet tuz kullanılmamalıdır.

https://www.canstockphoto.com/salt-icon-50815435.html

Fosfor: Böbrekler kandaki fosfor düzeyiniayarlayamaz. Bir süre sonra kan fosfor

düzeyinde artış görülür.

Yüksek fosfor düzeyi, kemiklerden kalsiyumkaybına, kemik kırıklarına, kas güçsüzlüğüne ve eklem ağrılarına neden olabilir.

Fosfordan zengin besinlerin azaltılması fosfordüzeyinin düşürülmesini sağlar.

Proteinden zengin besinler fosforun en iyikaynağıdır. Süt, yoğurt, peynir, dondurma gibisüt ürünleri, kuru baklagiller, yağlı tohumlar, et, balık, sakatatlardır.

Kalsiyum: Kemik sağlığı için en önemli mineraldir. Kalsiyumdan zengin besinler fosfordan da zengindir. Kalsiyum fosfor dengesini sağlamak ve kemiklerden

kalsiyum kayıplarını önlemek için fosfordan sınırlı birdiyete ve fosfor bağlayıcı ilaçlara gereksinim vardır.

Hekimin önerdiği şekilde kalsiyum ve D vitaminitakviyesi yapılmalıdır.

https://www.vectorstock.com/royalty-free-vector/sources-of-calcium-icon-in-flat-style-isolated-on-vector-14450628

Renal yetersizlikte; düşük proteinli, yüksek kalorili, düşük sodyum, potasyum, magnezyum, fosfor içeren ürünler tercih edilmelidir.

Karaciğer Yetersizliği Olan Hastalarda

Beslenme

Karaciğer yetmezliğinde yüksek oranda görülen malnütrisyon, hastalığın her aşamasını etkilemektedir.

Akut karaciğer yetemezliğinde enteral veya parenteral yol ileyapılan beslenme desteğinde;

Asit gelişmiş olan hastaların sodyum ve su alımı kısıtlanmalı,

Günlük gereksinimi olan vitamin ve mineralleri almasısağlanmalı,

Beslenme desteğinin monitörizasyonu yapılarak plazmaamonyak düzeyleri, trigliserit ve kan şekeri regülasyonu sıkdeğerlendirilmelidir.

https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberleri/akraba-evliligi-yeni-dogan-bebeklerde-karaciger-yetmezligi-nedeni/

Karaciğer

Yetersizliği

Olan

Hastalarda

Beslenme

Kullanılan Besin

Kaynakları

Protein: Karaciğer hastalıklarında , normal veya yüksek protein nitrojenbalansını sağladığı için iyi tolereedilir.Hastaların aldıkları enerji ve protein oral olarak karşılanamıyorsa tüplü beslenme yöntemleri ile desteklemek gereklidir.PEG kullanımı ise komplikasyon riskini arttırdığı için önerilmemektedir.

Yağlar: Hastalarda steatore (dışkıda yağın fazla olması) görülüyorsa yağ kısıtlaması gerekebilir. Genel olarak enerjinin%25-30'u yağdan oluşur. Orta zincirli yağ asitleri tercih edilmemelidir.

Karaciğer yetersizliğinde; dallı zincirli aminoasitlerle zenginleştirilmiş+lifli+ sıvı kısıtlamalı,sodyum oranı düşük ürünler tercih edilmelidir.

Pulmoner Yetersizliği Olan Hastalarda Beslenme

Solunum yetmezliği olan hastalardagenellikle standart ürünler kullanılmalıdır.

Fazla protein verilmesi oksijen tüketimihtiyacını %15-20 arttırabilir.

Ventilatöre bağlı hastalarda kalorikısıtlaması, yağ/karbonhidrat oranı yüksekürünler ve protein alımının 1-1.2 gr/kg'ıgeçmemesi tercih edilir.

Lipid oranı %30-40 olmalıdır ve 24 saatboyunca infüzyon şeklinde verilmelidir.

Solunum yetmezliği olan, KOAH hastalarında nütrisyonel desteğe ihtiyaçduyulduğunda ilk tercih enteral nütrisyon olmalıdır.

Glukoz bazlı nütrisyon respiratuarkarbondioksit yükünde artışa nedenolacağından, enerji kaynağı olarak lipitağırlıklı nütrisyon içeriği tercih edilmelidir.

http://www.pulmonerhipertansiyon.com/content.php?cat_id=1

Yoğun Bakım Hastalarında Beslenme

Yoğun bakım hastaları protein-enerji malnütrisyonuna girmeye oldukçayatkın bir hasta grubudur.

Bu durum nozokomiyal infeksiyon ve multipl organ yetmezliği gibikomplikasyonlara yol açarak hem yoğun bakımda kalış süresininuzamasına, hem de morbidite ve mortalitede artışa neden olmaktadır.

Bu nedenle nütrisyon desteği yoğun bakım tedavisinde rutin bir gerekliliktir. Yoğun bakım hastalarında beslenme yetersizliklerinin önlenmesi ve tedaviedilmesi hayati role sahiptir.

Nütrisyon desteğinin yeterince sağlanamadığı yoğun bakımhastalarında ortaya çıkan sonuçlar:

1. Yağ ve kas dokusu kitlesinin azalması ile ağırlık kaybı2. İmmun cevapta bozulma, infeksiyon riskinin artması3. Hipoalbüminemi, kan onkotik basıncının düşmesi sonucu ödemler4. Yara iyileşmesinde gecikme5. Cerrahi insizyon, sütür ve anostomozlarda komplikasyonlar6. Gastrointestinal bozukluklar7. Kas güçsüzlüğü8. Kardiyak debi, myokardiyal kontraktilite ve kompliyans azalması9. Metabolik asidoz10. Respiratuar fonksiyon bozuklukları11. Ventilatör desteğindeki hastalarda spontan solunuma geçişte güçlükler12. İyileşme ve hastanede kalış süresinin uzaması

Yoğun bakım ünitesine kabul edilen hastalara ilk 24-72 saat içerisinde enteralnütrisyon başlanması gastrointestinalpermeabilitede ve çeşitli enflamatuarsitokinlerin salınımında azalmaya neden olur. Bu durum da dolaylı olarak mortalite artışına neden olan SIRS gelişimini azaltmaktadır.

https://www.flickr.com/photos/robgorski/173575423

Kullanılan

Besin

Kaynakları

Yoğun Bakım

Hastalarında

Beslenme

Protein: İnsan kas kitlesinin temel yapı taşı olan protein eksikliğinde solunum kaslarında zayıflama meydana gelmektedir. Buna bağlı olarak yoğun bakım hastalarında ventilatör desteğinin sonlandırılmasında zorluk yaşanabilmektedir.

Karbonhidratlar: Günlük toplam kalori ihtiyacının %30-70’ i karbonhidratlar tarafından karşılanmaktadır. YBÜ’ deki hastalarda enfeksiyonda artışa kollajen sentezinde bozulma sonucu yara iyileşmesinde gecikmeye, sıvı-elektrolit anormalliklerine, gastroparezi semptomlarında ve serum osmolaritesinde artışa, hipertrigliseridemiye ve katabolikdurumda hızlanmaya neden olabilmektedir.

Lipitler: Lipitler günlük kalori ihtiyacının %15-30’unu karşılamaktadır. Aşırı lipit uygulaması retiküloendotelyal sistem üzerine negatif etkiye sahiptir ve bu da enfeksiyonların oluşumuna neden olur. Yüksek enerjiye sahip lipitler, glukoz infüzyon hızını azaltarak hiperglisemiye bağlı oluşabilecek komplikasyonların azalmasına katkı sağlarlar.

Antioksidan Vitaminler: En önemli antioksidan vitaminler, vitamin C ve vitamin E’dir. Mekanizması tam açıklanamamakla birlikte hücre hasarında, ciddi hastalıklarda ve MOY'de antioksidanların olumlu etkileri olduğu bilinmektedir. Oksidatif stresin azaltılması mortalite, mekanik ventilatördekalış zamanı ve YBÜ’de yatış süresinde azalmaya olumlu katkıda bulunur.

Çölyak Hastalığında Beslenme

Çölyak hastalığı (ÇH, glutenenteropatisi) ince bağırsak girişinde görülen başlıca buğdaydaki glutenolmak üzere arpa, çavdar, yulaf gibi diğer tahıllardaki glutene benzer proteinlere karşı kalıcı intolerans olarak gelişen ince bağırsak rahatsızlığıdır.

http://www.mavikadin.com/colyak-hastalari-ne-yer-neler-yiyebilir-colyak-hastaligi-neden-olur-testi

Günümüzde çölyak hastalığının tek tedavisi ömür boyu sıkı glutensiz diyet uygulanmasıdır.

Olması gerekenler

Mısır, patates, prinç, soya ve kara buğdaydan yapılan ürünler çölyaklıhastalarda kullanılabilir.

Kestane, nohut, bezelye, bakla, soya, patates, üzüm çekirdeği unları buğday unu yerine kıvam ve lezzet arttırıcı olarak kullanılabilmektedir.

Buğday nişastası düşük glutein içerdiği için tüketiminin güvenli olduğu belirtilmektedir.

Olmaması gerekenler

Dondurma, meyveli yoğurt, sıcak çikolata, sosis, et, salata sosları, hardal, ketçap, hazır kahve ve çay, et/tavuk bulyon, hazır çorbalar, fıstık ezmesi, bazı peynirlerin gluten içerebileceği ve bu yüzden etiket kontrolü yapılması gerektiği unutulmamalıdır.

Diyette sakıncalı peptitler çıkartılır.

Buğday, arpa,yulaf ve çavdar yasaklanır.

YAŞLILARDA BESLENME

Çiğneme güçlükleri yutma sorunları, mide ekşimesi, konstipasyon, diyare gibi gastrointestinal rahatsızlıklar nedeniyle yaşlı bireyler sıklıkla bazı besinleri kısıtlar ve bunun sonucunda enerji, protein, vitaminler ve mineraller gibi önemli besin öğelerinin alımı azalır.

https://www.sabah.com.tr/fotohaber/dunya/dunyanin-en-yasli-insani-artik-olmek-istiyor/5

Yaşlı hastalar yaygın olarak mineral, protein ve sıvı kısıtlaması gerektiren kardiyak, renal, pulmoner veya karaciğer hastalıkları sorunları ile karşı karşıyadır.

Yaşlı hastalarda oral sıvı suplemanların alınması önerilmektedir. Bu suplemanlar genel olarak besin alımını azaltabilir ancak bunlar yerini aldıkları besinlerden daha yoğun besin öğelerine sahiptir. Bu suplemanlar vücut ağırlığını iyileştirir ve yağsız vücut kütlesini arttırır.

Yaşlılarda beslenmenin iyi olması sonucunda hızlı rehabilitasyon, daha yüksek iyileşme oranı ve daha düşük mortalite oranı görülür.

YAŞLILARDA

BESLENME

KULLANILAN

BESİN

KAYNAKLARI

Karbonhidratlar: Günlük enerji alımının yarısından sorumludur. Vücut yaşlandıkça karbonhidratların metabolize olma yeteneği de azalır.

Posa: Diyet posası alımı genellikle önerilen düzeyin altındadır ve posa alımının arttırılması diyabet, hipertansiyon, şişmanlık, koroner kalp hastalığı ve gastrointestinal hastalıkların gelişme riskinin azaltılmasını sağlar. Yaşlılarda diyet posasının sağlandığı kaynaklar meyveler,sebzeler ve kurubaklagillerdir.

Protein: Sağlıklı yaşlılarda diyet protein gereksinimi sağlıklı genç yetişkinlerle aynı düzeydedir. Fazla protein alımı renalhastalıklara neden olabilir. Bu nedenle yaşlılarda kilogram başına 1-1,2gr protein alımı yeterlidir.

Yağlar: Yağlar enerji sağlanması, hormon sentezi, yalıtımın sağlanması, korunma ve yağda eriyen vitaminlerin taşınması için gereklidir. Yaşlılarda doymuş yağ alım oranının azaltılması ve balık, yağlı tohumları, sebze yağları gibi poliunsatüre veya monounsatüreyağların daha çok alınması önerilir.

DUMPİNG HASTALARINDA BESLENME

Hızlı gastrik boşalma veya ince bağırsağa besin öğelerinin hızlı geçişine bağlı vazomotor veya gastarointestinalsemptomlarla karekterizedir.

Dumping sendromu kısmi yada tam gastrektomi sonrası komplikasyon olarak yada vagus sinir hasarı sonrası ortaya çıkabilir.

http://www.emilysstomach.com/2014/05/dumping-syndrome.html

DUMPİNG

HASTALARINDA

BESLENME

Az ve eşit miktarda sık öğün yapılmalıdır.

Şekerli besinler ve içecekler kısıtlanmalıdır.

Düşük glisemik indeksli besinler seçilmelidir.

Besinlerin tamamı yavaş yenilmelidir.

Yemekle birlikte sıvı tüketimi kısıtlanmalı ve sıvı alımı için yemekten sonra en az 30dk beklenmelidir.

Her öğünde protein alınmalıdır.

Posa alımı arttırılmalıdır.

YANIK HASTALARINDA BESLENME

Yanık, ısı, elektrik, kimyasal maddeler veya radyoaktif ışınlar ile meydana gelen doku harabiyetidir.

Yanık hastasında cilt bariyeri bozulduğu için ciddi sıvı, elektrolit, protein, mineral kayıpları olmakta; yoğun katabolik durum, enfeksiyonlar ve yara iyileşmesi için artan gereksinimler nedeni ile protein, enerji ve mikro besin ögesi eksiklikleri gelişebilmektedir.

http://www.grafikerler.org/forum/konu/psd-alev-sablonu.33177/

YANIK

HASTALARINDA

BESLENME

Tıbbi tedaviye yardımcı olacak koşulları yaratmak

Yaşamsal faaliyetlerin sürdürülmesine destek olmak

Homeostaz, immün sistem aktivitesinin devam ettirmek

Aşırı beslenme riskinin düşürülmesi, protein katabolizması ve nitrojen kaybının en aza indirilebilmesi için yeterli enerji, sıvı ve besin ögesini sağlamaktır

AMAÇ;

YANIK

HASTALARINDA

BESLENME

KULLANILAN

BESİN

ÖĞELERİ

Proteinler: Yanık yarasından meydana gelen protein kayıpları, glukoneogenezdeprotein kullanımı, yara iyileşmesi için artan ihtiyaç, bu hasta grubunun artan protein gereksinimini açıklar.

Karbonhidratlar: Yanık yarasının iyileşmesinde ve çeşitli metabolik olaylarda direkt enerji kaynağıdır. Ayrıca endojen insülin salınımını artırarak ve glukoneogenezi artırarak protein koruyucu etki sağlar ve bu sayede yağsız vücut kitlesi kaybını azaltırlar.

Yağlar: Yanıklı hastanın beslenmesinde karbonhidratların yanı sıra diyet yağının da sınırlı miktarda verilmesi karbonhidratlara ihtiyacı azaltıp, glikoz toleransını iyileştirebilir. Yanığın iyileşme döneminde, diyette fazla yağ alımı ise iyileşme sürecini geciktirebilir. Fazla miktarda lipit immünolojik cevabı bozabilir ve enfeksiyonlara eğilimi artırabilir, pıhtılaşma mekanizmalarında da bozulmalara neden olabilir.

HEMŞİRELİK

BAKIMI

MALNÜTRİSYONUNÖNLENMESİNDE, HASTANIN HASTANEDE KALIŞ SÜRESİNİN VE MALİYETİN AZALTILMASINDA HEMŞİRELİK BAKIMI ÖNEMLİDİR.

HASTANEYE YATAN HASTALAR YETERLİ BESİN ALIMI AÇISINDAN DİKKATLİ GÖZLENMELİDİR.

HASTA VE AİLESİ BU KONUDA BİLGİLENDİRİLMELİDİR.

Malnütrisyonlu hastaların enteral ya da parenteral beslenme desteği ile evde bakımlarının sürdürülmesi gerekebilir.

Tüple ya da Total Parenteral Beslenme ile evde beslenme uygulanan hasta sayısı her

yıl artmaktadır.

EVDE BAKIM

Evde beslenecek hastalara ve ailelerine verilecek eğitim;

Yiyecek önerileri ve beslenme ürünleriÖnerilen yiyecekler ve beslenme ürünlerinin nereden sağlanacağıEvde hazırlanacak solüsyonların nasıl hazırlanacağıTüple ya da santral yolla beslenmenin nasıl yapılacağıİnfüzyon pompalarıTüp ya da santral kataterin bakımıKomplikasyonların tanınması ve nasıl, ne zaman hastaneye başvurması gerektiği konularını içerir .

KAYNAKLAR

1. Özçiftçi S, Akar M, Yoğun Bakım Ünitelerinde Nütrisyon Desteğinin Önemi. Ortadoğu Tıp Dergisi. 2015; 7 (1): 27-33.

2. Balaban H, Aygencel G, Türkoğlu M, Ulger Z, Bir Dahili Yoğun Bakım Unitesinde Nütrisyon Destek Tedavi Uygulamaları. Yoğun Bakım Dergisi. 2014; 5: 30-5.

3. Bayır H, Yıldız , Erkuran MK, Koçoğlu H, Yoğun Bakım Hastalarında Malnütrisyon, Abant Med J. 2016, 4(4): 420-427.

4. Şenoğlu N. Nütrisyon Klavuzu. Tepecik Hastanesi Yayınları. 2016, İzmir.

5. Mete R, Emeksız GK. Nütrisyon. Namık Kemal Tıp Dergisi. 2017, 5(2); 92 – 9.

6. Demirel U, Aygün C. Yatan Hastanın Beslenme Durumunun Önemi ve Kalori İhtiyacının Belirlenmesi. Fırat Tıp Dergisi. 2012; 17(2).

7. Karadayı A, Türker PF. Dumping Sendromunda Nutrisyon. Başkent Üniversitesi Hastanesi. Sağlık Bilimleri Fakültesi, 2016 , Ankara.

8. Metin S. Çölyak Hastalığında Nütrisyon. Başkent Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetik Bölümü, 2016, Ankara.

9. Aydoğan MS. Postoperatif Dönemde Beslenme. Türkiye Turgut Özal Med Cent. 2015, 22(4): 274-5.

10. Yentür E. Beslenme Durumunun Değerlendirilmesi. Klinik Gelişim. 2011, 24; 1-4.

11. Durmuş M, Muhsiroğlu Ö, Yapıcı AK, Bayram Y, Eski M. Yanıkta Tıbbi Beslenme Tedavisi. Turk J Plast Surg. 2016, 24(4): 166-72.

12. Korfalı G. Klinik Nütrisyon Temel Kavramlar. Logos Yayıncılık. 2004, İstanbul.

13. Erdem NZ, Gümüşel S., Nütrisyonda Güncel Konular, 2013

14. Annalynn S. Enteral Ve Parenteral Nütrisyon, Çev; Besler T, İnanç N. Nobel Tıp Kitapevi. 2014, İstanbul.

15. Mercanlıgil S, Dağ A. Hastalıklarda Diyet Tedavisi. Yelken Basım. 2013, İstanbul.

16. Çekmen N, Dikmen E. Yoğun Bakım Hastalarında Enteral ve Parenteral Nütrisyon. http://www.toraks.org.tr/uploadFiles/book/file/21020149496-187.pdf. Erişim: 10.04.2018