คู่มือ - ddc.moph.go.th ·...

(ฉบบปรบปรง พ.ศ. 2559)

คมอการเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากปญหาหมอกควนส�าหรบบคลากรสาธารณสข

คมอการเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากปญหาหมอกควนส�าหรบบคลากรสาธารณสข

(ฉบบปรบปรง พ.ศ. 2559)

จดท�าและเผยแพร

กลมเวชศาสตรสงแวดลอม ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม

กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

โทรศพท : 0 2590 4393

โทรสาร : 0 2591 8218

อเมล : [email protected]

ทอย : ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค

กระทรวงสาธารณสข อาคาร 5 ชน 6 ตกกรมอนามย

ต�าบลตลาดขวญ อ�าเภอเมองนนทบร จงหวดนนทบร11000

รวบรวมและเรยบเรยง นายจกร ศรแสง

นายราชนย ตนกนยา

ตพมพครงท 2

ปทจดท�า มถนายน 2559 จ�านวน 2,000 เลม

ISBN : 978-616-11-2728-2

ค�าน�า

ในปจจบนปญหามลพษสงแวดลอมนบเปนปญหาส�าคญทหลายฝายใหความสนใจเปนอยางมาก โดยมลพษ

สงแวดลอมมกเกดขนจากการด�าเนนชวตประจ�าวนหรอการผลตสงอ�านวยความสะดวกของมนษย เชน การคมนาคม

ขนสง การผลตสนคาทงในภาคเกษตรกรรมและอตสาหกรรม การใชเชอเพลงจากซากฟอสซล ฯลฯ ซงสามารถท�าใหเกด

ผลกระทบตอสขภาพของมนษยเปนอยางมาก ในปจจบนพบวาปญหามลพษสงแวดลอมนน มแนวโนมความรนแรงเพมขน

อยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงสถานการณปญหาหมอกควนทเกดขนทงในภาคเหนอและภาคใตของประเทศไทย

ทเกดเปนประจ�าทกปทท�าใหเกดผลกระทบตอการคมนาคม การทองเทยว วถชวต ฯลฯ โดยเฉพาะอยางยงปญหาหมอกควน

ท�าใหเกดผลกระทบตอสขภาพรางกายของประชาชนในพนทเปนอยางมาก

ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค ไดเลงเหนถงความส�าคญของปญหาดงกลาว

จงไดมการจดท�าคมอการเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากปญหาหมอกควนส�าหรบบคลากรสาธารณสข โดยม

วตถประสงคเพอเปนเอกสารเผยแพรความรดานวชาการทเปนประโยชนในการดแลสขภาพจากปญหาหมอกควน

ส�าหรบบคลากรสาธารณสขในพนททมปญหาหมอกควนและพนทอนๆ สามารถน�าองคความรทไดรบจากเอกสารดงกลาว

ไปถายทอดใหประชาชนภายในพนทไดรบผลกระทบจากปญหาดงกลาว เพอเปนประโยชนในการปฏบตตนส�าหรบการ

ดแลสขภาพของตนเองเมอประสบปญหาหมอกควนตอไป

ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม หวงเปนอยางยงวาคมอนจะมสวนในการสนบสนนการดแล

สขภาพของประชาชนทประสบปญหาหมอกควน รวมทงผสนใจทวไป

จดท�าโดย

ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม

สารบญ

หนา

ค�าน�า

สารบญ

สารบญตาราง

สารบญรปภาพ

บทท 1 สถานการณปญหาหมอกควน 1

บทท 2 สาเหตและผลกระทบตอสขภาพ 7

บทท 3 การเฝาระวงทางสขภาพและสงแวดลอม 14

บทท 4 การจดบรการเวชกรรมสงแวดลอม : กรณปญหาหมอกควน 29

ภาคผนวก 37

- ค�าแนะน�าในการปองกนสขภาพส�าหรบประชาชน กรณปญหาหมอกควน 38

- มาตรการในการลดการรบสมผสกบหมอกควน 43

- ค�าแนะน�าในการจดเตรยมหองสะอาด (Clean Room) กรณปญหาหมอกควน 46

- แหลงขอมล/เวบไซตทเกยวของ 50

- เอกสารอางอง 51

สารบญตาราง

หนา

ตารางท 1 จ�านวนวนทมคา PM10 เฉลย 24 ชวโมงเกนคามาตรฐานของ WHO (50 ไมโครกรมตอ ลบม.) 2

และคามาตรฐานของกรมควบคมมลพษ เปรยบเทยบระหวางป 2557,2558 และ 2559

ตารางท 2 แสดงจ�านวนจดความรอน 9 จงหวด ระหวางวนท 1 มกราคม ถงวนท 15 พฤษภาคม 2559 4

ตารางท 3 แสดงจ�านวนผปวย 4 กลมโรคทเฝาระวงในชวงเดอนมกราคม – พฤษภาคม 2559 (17 สปดาห) 5

ตารางท 4 แสดงแนวโนมจ�านวนผปวย 4 กลมโรค เมอเทยบกบชวงเวลาเดยวกนของป 2558 5

ตารางท 5 เกณฑของดชนคณภาพอากาศส�าหรบประเทศไทย 15

ตารางท 6 คาความเขมขนของสารมลพษทางอากาศทเทยบเทากบคาดชนคณภาพอากาศ 16

ตารางท 7 คาระดบฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน 16

ตารางท 8 กลมโรคทมการเฝาระวงทางสขภาพจากปญหาหมอกควน 21

ตารางท 9 ลกษณะอาการและอาการแสดงทใชในการเฝาระวงใน 4 ระบบ 27

ตารางท 10 บทบาทและแนวทางการด�าเนนงานเฝาระวง ปองกนและแกไขปญหาโรคและภยสขภาพ 31

จากมลพษสงแวดลอม : กรณหมอกควน

สารบญรปภาพ

หนา

รปท 1 ภาพถายจากดาวเทยม Modis ทระยะ 1,000 เมตร แสดงจ�านวนและทตงจดความรอน 3

เมอวนท 23 มนาคม 2559

รปท 2 การเปลยนแปลงของปรมาณฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน (PM10) ระหวางวนท 6

3 ตลาคม – 4 มถนายน 2558

รปท 3 แผนทดาวเทยมแสดงทศทางการกระจายตวของปญหาหมอกควนจากอนโดนเชย 6

ของวนท 23 ตลาคม 2558

รปท 4 ขนาดฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (PM10) และขนาดเลกกวา 2.5 ไมครอน (PM2.5) 17

เมอเปรยบเทยบกบเสนผมของมนษยและลกษณะการหายใจเขาสรางกาย

รปท 5 ตวอยางเวปไซต air4thai 17

รปท 6 ตวอยาง Application “Air4Thai” 18

รปท 7 ตวอยางเวปไซต fire.gistda.or.th 19

รปท 8 ตวอยางเวปไซต fire.gistda.or.th 19

รปท 9 กรอบแนวคดการด�าเนนงานเฝาระวงทางสขภาพจากปญหาหมอกควน 22

รปท 10 กรอบแนวคดในการจดบรการเวชกรรมสงแวดลอม 30

รปท 11 ลกษณะการสวมใสหนากากกรองอนภาค 43

1คมอการเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากปญหาหมอกควนสำาหรบบคลากรสาธารณสข

ปญหาหมอกควนนบวาเปนปญหาสงแวดลอมทสงผลกระทบตอประชาชนในพนททประสบปญหาเปนอยางมาก

นอกจากจะท�าใหเกดผลกระทบตอสภาพเศรษฐกจและสงคมแลว ยงท�าใหเกดผลกระทบตอสขภาพรางกายอกดวย

ดงนนเจาหนาทสาธารณสขภายในพนทประสบปญหาจะตองเขาใจถงสถานการณปญหามลพษจากหมอกควนทเกดขน

รวมถงสถานการณปญหาสขภาพทเกดขนในชวงทเกดปญหา เพอใชในการวางแผนในการเฝาระวงและดแลปญหา

สขภาพของประชาชนในพนททไดรบผลกระทบจากปญหาหมอกควนตอไป

1. ปญหาหมอกควน

หมายถง ปญหามลพษทางอากาศทเกดจากการสะสมของควนและฝนในอากาศ โดยเกดขนจากการ

ลกตดไฟหรอเผาไหมของวสดตางๆ เชน การเกดไฟปา การเผาเศษวสดทางการเกษตร ฯลฯ รวมถงการใชเชอเพลง

จากภาคคมนาคมและอตสาหกรรม ซงมการปลดปลอยสารมลพษทางอากาศ เชน ฝนละอองขนาดเลก กาซคารบอน

มอนอกไซด ไนโตรเจนไดออกไซด ซลเฟอรไดออกไซด โอโซน ฯลฯ ออกมาสะสมอยในบรรยากาศภายนอก โดยสดสวน

องคประกอบของสารแตละชนดจะมความแตกตางกนขนอยกบประเภทของเชอเพลง ระดบความชนในอากาศ

อณหภมของไฟ ความกดอากาศ ความเรวและทศทางลม ซงสามารถท�าใหเกดผลกระทบตอประชาชนทงทางดาน

สขภาพ เศรษฐกจ คมนาคม วถชวต

2. ปจจยทมผลตอปญหาหมอกควน

ปจจยทมผลตอปญหาหมอกควน ประกอบดวยสภาพภมอากาศ เชน อณหภม ความชน ความกดอากาศ

ทศทางลม ฯลฯ สภาพภมประเทศ เชน พนทแองกระทะ เขตเมองทมอาคารสง ฯลฯ โดยจะสงเกตไดวาในพนท

จะประสบกบปญหาหมอกควนรนแรงกวาพนทอนๆ เชน ในพนททเปนลกษณะแองกระทะทมภเขาลอมรอบ จะมโอกาส

ทจะเกดปญหาหมอกควนเพมมากขน และในวนทมความกดอากาศสงหรอไมมการพดผานของลม จะท�าใหหมอกควน

ลอยปกคลมในพนทอยางยาวนานกวาวนทมอากาศแจมใสหรอมลมพดผานหรอมความชนในอากาศสง เชน ฝนตก

ลกษณะของการเกดไฟและการกระจายตวของควน โดยทวไปแลวลมจะเปนตวสนบสนนท�าใหความเขมขน

ของหมอกควนลดลง เพราะควนจะเจอจางหากมปรมาตรอากาศเพมขน โดยในชวงทเกดความรอนโดยเฉพาะอยางยง

ในชวงทเกดการไหมระยะแรก ควนไฟจะลอยตวขนดานบนและจะคงตวจนกระทงเรมเยน จากนนจะคอยลดตวต�าลง

และเรมเจอจางและแพรกระจายมากขน ในชวงเวลาทมแดดอากาศจะรอนและลอยตวขนดานบน ซงจะน�าเอาฝน

และควนไฟลอยตามขนไปดวย หลงจากนนในชวงเวลาตอนเยนทพระอาทตยเรมตก อณหภมบรเวณพนดนจะเรมเยน

ตวลง และอากาศจะลดตวต�าลงในบรเวณหบเขาในชวงเวลาเยนๆ อากาศใกลพนดนจะเยนกวาอากาศดานบน สงผล

ใหอากาศไมสามารถเคลอนตวสดานบนได จงสงผลท�าใหหมอกควนสะสมในบรเวณหบเขาในชวงเวลากลางคน ดงนน

ความรนแรงของปญหาหมอกควนจะขนอยกบหลายปจจย ท�าใหระดบของหมอกควนในแตละพนทไมสามารถ

คาดการณได ความเขมขนของมลพษหมอกควนจะเปลยนแปลงไปตามสภาพลมทเกดขน

สถานการณปญหาหมอกควนบทท 1

2 คมอการเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากปญหาหมอกควนสำาหรบบคลากรสาธารณสข

3. สถานการณปญหาในประเทศไทย

สถานการณปญหาหมอกควนในประเทศไทย สวนใหญมกจะอยในพนทภาคเหนอของประเทศ โดยเฉพาะ

อยางยงปญหาหมอกควนมกเกดในชวงฤดแลง(มกราคม-เมษายน)ของทกป เนองจากในพนททางภาคเหนอจะประสบ

ปญหาไฟปาและการลกลอบเผาในทโลง เชน การเผาเศษวชพชและการเผาเศษวสดทางการเกษตรซงประกอบกบ

ภมประเทศทมลกษณะเปนแองกระทะและมภเขาลอมรอบ จงท�าใหเพมความรนแรงของปญหายงขน แตยงพบวา ใน

บางพนทของประเทศ เชน ยะลา นราธวาส ปตตาน สงขลา ฯลฯ ไดมการประสบปญหาหมอกควนเชนเดยวกน โดยม

สาเหตจากปญหาไฟปาในเกาะสมาตรา ประเทศอนโดนเชย นอกจากจะท�าสงผลกระทบตอประชาชนใน ประเทศอน

โดนเชยแลว ปญหาหมอกควนขามแดนยงสงผลกระทบตอประเทศเพอนบานในภมภาคอาเซยน ไดแก ไทย สงคโปร

มาเลเซย บรไน ฯลฯ

สถานการณหมอกควนภาคเหนอ(1)

1) คาฝนละอองขนาด 10 ไมครอน (PM10)

ขอมลการเฝาระวงคาฝนละอองขนาด 10 ไมครอน (PM10) เฉลย 24 ชวโมงในพนท 8 จงหวดภาคเหนอ

ซงฝนละอองขนาด 10 ไมครอน เปนมลพษทางอากาศทมผลตอสขภาพประชาชน ใน 4 กลมโรค ไดแก โรคหวใจ

และหลอดเลอด โรคทางเดนหายใจ โรคผวหนงอกเสบ และโรคตาอกเสบ คามาตรฐานของฝนละออง PM10 เฉลย 24

ชวโมง ไมควรเกน 120 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร (อางองจากคามาตรฐานกรมควบคมมลพษ) พบวา ในชวงวนท

1 มกราคม - 15 พฤษภาคม 2559 คา PM10 เฉลย 24 ชวโมง มคาสงสด เกนมาตรฐานมากทสดคอ 311 ไมโครกรม

ตอลกบาศกเมตรทจงหวดเชยงราย และพบวาจ�านวนวนทเกนคามาตรฐานเมอเทยบกบสถานการณป 2558 โดยใช

ขอมลการตรวจวดปรมาณฝนละอองขนาดเลกไมเกน 10 ไมครอนตอลกบาศกเมตรของกรมควบคมมลพษคาเฉลย

24 ชวโมงของแตละวน หากจงหวดไหนมจดตรวจวดมากกวา 1 จดใหน�าคาตรวจวดแตละจดรวมกนแลวหาคาเฉลย

ผลสรปไดดงน

ตารางท 1 จ�านวนวนทมคา PM10 เฉลย 24 ชวโมงเกนคามาตรฐานของ WHO (50 ไมโครกรมตอ ลบ.ม.) และคามาตรฐาน

ของกรมควบคมมลพษ เปรยบเทยบระหวางป 2557 , 2558 และ 2559

จงหวด

จ�านวนวนเกนคามาตรฐาน

ของ WHO > 50

ไมโครกรม/ลบก.ม.


ของกรมควบคมมลพษ >

120 ไมโครกรม/ลบก.ม.

คา PM10 เฉลย 24 ชวโมง

สงสดของป

ป2557 ป2558 ป2559 ป2557 ป2558 ป2559 ป2557 ป2558 ป2559

เชยงใหม 95 129 122 18 17 12 259 277 165

ล�าปาง 143 123 108 21 16 15 190 218 162

เชยงราย 121 92 100 21 19 36 246 322 311

แมฮองสอน 65 83 90 23 27 25 318 304 264

นาน 99 102 82 23 10 20 186 197 218


จงหวด


ของ WHO > 50

ไมโครกรม/ลบก.ม.


ของกรมควบคมมลพษ >

120 ไมโครกรม/ลบก.ม.

คา PM10 เฉลย 24 ชวโมง

สงสดของป

ป2557 ป2558 ป2559 ป2557 ป2558 ป2559 ป2557 ป2558 ป2559

ล�าพน 126 132 121 12 12 11 175 223 175

แพร 157 134 119 25 9 18 184 209 165

พะเยา 108 103 100 22 19 22 298 274 210

ตาก 88 135 122 5 14 12 144 171 153

ทมา: ส�านกจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ

2) สถานการณหมอกควนขามแดน

ในป 2559 หลายพนทไดรบผลกระทบจากหมอกควนขามแดนเมอพจารณาขอมลปรมาณฝนละออง

จากสถานตรวจวดคณภาพอากาศกรมควบคมมลพษในพนทชายแดนตดตอกบประเทศเพอนบาน ระหวาง

วนท 1 มกราคมถง 15 พฤษภาคม 2559 พบจ�านวนวนทคาฝนละอองเกนมาตรฐาน (มากกวา 120 ไมโครกรมตอ

ลกบาศกเมตร) นานทสด จ�านวน 36, 25 และ 22 วน ในจงหวดเชยงราย แมฮองสอนและนาน โดยสอดคลองกบ

จ�านวนจดความรอนทเพมขนในพนทประเทศเพอนบานแถบลมแมน�าโขง ไดแก พมา ลาว กมพชา

รปท 1 ภาพถายจากดาวเทยม Modis ทระยะ 1,000 เมตร แสดงจ�านวนและทตงจดความรอนเมอวนท 23 มนาคม 2559

ทมา: ส�านกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (GISTDA)


3) สถานการณการเผาไหม (Hotspot)

ขอมลจ�านวนจดเผาไหม (Hotspot) ระหวางวนท 1 มกราคม ถงวนท 15 พฤษภาคม 2559 ในพนท

9 จงหวด พบวาในชวงวนท 1 มกราคมถง 15 เมษายน มจ�านวน 7,691 จด จากการเปรยบเทยบจ�านวนจดความ

รอนในชวงเวลาเดยวกนของป 2558 ลดลงจากจ�านวน 9,349 จด หรอรอยละ 18 และระหวางวนท 16 เมษายน ถง

วนท 15 พฤษภาคม 2559 มจ�านวน 2,481 จด จากการเปรยบเทยบจ�านวนจดความรอนในชวงเวลาเดยวกนของป

2558 เพมขนจากจ�านวน 588 จด หรอเพมขนเปน 4 เทา รายละเอยดดงตารางท 2

ตารางท 2 แสดงจ�านวนจดความรอน 9 จงหวด ระหวางวนท 1 มกราคม ถงวนท 15 พฤษภาคม 2559

จงหวด1 มกราคม ถง 15 เมษายน 2559 16 เมษายนถง 15 พฤษภาคม 2559

2558 2559 แนวโนม 2558 2559 แนวโนม

เชยงราย 742 967 เพมขน 67 525 เพมขน

เชยงใหม 1,963 1,278 ลดลง 79 808 เพมขน

ล�าพน 372 206 ลดลง 3 53 เพมขน

ล�าปาง 789 735 ลดลง 25 126 เพมขน

พะเยา 197 343 เพมขน 18 77 เพมขน

นาน 1,194 939 ลดลง 147 252 เพมขน

แพร 391 633 เพมขน 71 173 เพมขน

แมฮองสอน 2,288 1,253 ลดลง 51 148 เพมขน

ตาก 1,413 1,337 ลดลง 116 319 เพมขน

รวม 9,349 7,691 ลดลง 577 2,481 เพมขน

ทมา : ส�านกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (GISTDA)

สถานการณผลกระทบตอสขภาพ(1)

ผลการเฝาระวงสขภาพประชาชน จากการรวบรวมและบนทกขอมลของส�านกงานปองกนควบคมโรคท 1

จงหวดเชยงใหม โดยรวบรวมจากจ�านวนผปวยนอกทมาใชบรการของโรงพยาบาลในพนท 8 จงหวด จ�านวน 111 แหง

จ�านวนผปวยใน 4 กลมโรคทเกยวเนองจากหมอกควน ไดแก โรคหวใจและหลอดเลอด โรคระบบทางเดนหายใจ

โรคตาอกเสบ และโรคผวหนงอกเสบ ในชวงเดอนมกราคมถงเดอนเมษายน 2559 (17 สปดาห) พบวา มจ�านวน

ผปวยทง 4 กลมโรค รายละเอยดดงน

- กลมโรคหวใจและหลอดเลอดทกชนด มจ�านวนผปวย 445,924 ราย โดยจ�านวนผปวยสงสดอยท จงหวด

เชยงใหม

- กลมโรคทางเดนหายใจทกชนด มจ�านวนผปวย 303,498 ราย โดยจ�านวนผปวยสงสดอยท จงหวดเชยงใหม

- กลมโรคผวหนงอกเสบ มจ�านวนผปวย 43,421 ราย โดยจ�านวนผปวยสงสดอยท จงหวดพะเยา

- กลมโรคตาอกเสบ มจ�านวนผปวย 26,765 ราย โดยจ�านวนผปวยสงสดอยท จงหวดเชยงใหม


ตารางท 3 แสดงจ�านวนผปวย 4 กลมโรคทเฝาระวงในชวงเดอนมกราคม – พฤษภาคม 2559 (17 สปดาห)

จงหวดกลมโรคหวใจและ

หลอดเลอดทกชนด

กลมโรคทางเดน

หายใจทกชนด

กลมโรค

ผวหนงอกเสบ

กลมโรคตา

อกเสบ

รวม

4 กลมโรค

เชยงราย 80,383 63,083 7,639 4,289 155,394

เชยงใหม 119,585 74,799 8,009 8,289 210,682

ล�าพน 39,269 27,410 3,235 1,724 71,632

ล�าปาง 82,878 48,410 4,693 3,035 139,016

แมฮองสอน 13,998 12,794 4,034 1,157 31,983

พะเยา 40,856 39,904 11,707 4,931 97,398

แพร 38,988 19,511 2,571 1,166 62,236

นาน 29,967 17,587 1,533 2,174 51,261

รวมทงหมด 819,608

ทมา: ส�านกงานปองกนควบคมโรคท 1 เชยงใหม

ตารางท 4 แสดงแนวโนมจ�านวนผปวย 4 กลมโรคเมอเทยบกบชวงเวลาเดยวกนของป 2558

กลมโรค ป 2558 (ราย) ป 2559 (ราย) แนวโนมคดเปน

รอยละ

กลมโรคหวใจและหลอดเลอดทกชนด 401,011 445,924 เพมขน 44,713 ราย 11.6

กลมโรคทางเดนหายใจทกชนด 265,568 303,498 เพมขน 37,930 ราย 14.3

กลมโรคผวหนงอกเสบ 27,331 43,421 เพมขน 16,090 ราย 58.9

กลมโรคตาอกเสบ 25,028 26,765 เพมขน 1,737ราย 6.9

รวม 4 กลมโรค 718,938 819,608 เพมขน 100,670 ราย 14.0

ทมา: ส�านกงานปองกนควบคมโรคท 1 เชยงใหม

สถานการณปญหาหมอกควนภาคใต(2)

ชวงเดอนตลาคม 2558 พนทภาคใตตอนลาง 7 จงหวดของประเทศไทย คอ สราษฎรธาน ภเกต สงขลา

นราธวาส ยะลา สตล และปตตาน มการประสบกบปญหาหมอกควนขามแดนจากการเผาพนทเกษตรบรเวณเกาะสมาตรา

และเกาะบอรเนยวของอนโดนเซย เพอเพาะปลกสวนปาลมน�ามนและไมท�าเยอกระดาษ เพราะไดราคาผลผลตสง

ประกอบกบพนทเผาเปนดนพรยากตอการดบไฟและอยนานจงแตกตางจากไฟปาทวไป โดยจงหวดภเกตของไทยไดรบ

ปรมาณฝนละอองสงสดถง 210 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตรเกนคามาตรฐานมผลกระทบตอสขภาพประชาชนและ

ทศนะวสยการขน-ลงของเครองบน ซงการเผาทเพมขนของอนโดนเซยยงสงผลกระทบตอคณภาพอากาศเกดหมอกควน

ขามแดนในอาเซยนอยในขนอนตรายและเสยงตอสขภาพ คอ สงคโปรและมาเลเซย โดยปจจยส�าคญทท�าให


สถานการณหมอกควนทพดจากอนโดนเซยเขามามากในปนรนแรงทสดในรอบ 10 ป ประกอบดวย 1.ลมกระแสท

ผานมาภาคใตคอนขางจะเบาบาง ความเรวอยท 5 กโลเมตรตอชวโมง สงสดอยทประมาณ 50 กวากโลเมตรตอชวโมง

ซงถอวาชามาก 2.ลมทงสองฝงคอฝงอนดามนและอาวไทยขนาบเขามาในภาคใต ท�าใหกลมควนวนอยในพนทภาคใต

ไมออกไปไหน รวมถงมาเลเซยทหมอกปกคลมนานเปนอาทตยกมาจากสาเหตนเชนกน 3. ฝน มรสมตะวนตกเฉยงใต

น�าฝนเขามาตกในพนทภาคใตเบาบางมาก

รปท 2 การเปลยนแปลงของปรมาณฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน (PM10)

ระหวางวนท 3 ต.ค. – 4 พ.ย.2558

รปท 3 แผนทดาวเทยมแสดงทศทางการกระจายตวของปญหาหมอกควนจากอนโดนเซยของวนท 23 ต.ค. 2558


ปญหาหมอกควนในภาคเหนอตอนบนและบางจงหวดในภาคใตของประเทศไทยเปนปญหาส�าคญ

ทมกเกดขนในชวงเดอนมกราคมถงเดอนเมษายนของทกป โดยสาเหตนนสามารถเกดไดหลายประการ เชน การเกด

ไฟปา การเผาเศษเหลอจากการเกษตรในพนทเกษตร และการเผาขยะมลฝอยและเศษใบไมกงไมในพนทชมชน

รวมทงผลกระทบจากการเผาในพนทประเทศเพอนบาน ฯลฯ(3) สงผลกระทบตอสขภาพของประชาชน โดยเฉพาะ

กลมเสยงไดแก ผสงอาย เดกเลก หญงตงครรภ และผปวยโรคระบบทางเดนหายใจ หอบหด เปนตน ซงจ�าเปนอยางยง

ทเจาหนาทสาธารณสขในพนท ควรมความรและความเขาใจในสาเหตของการเกดปญหาหมอกควน รวมทงผลกระทบ

ทเกดขนตอสขภาพของประชาชนทไดรบผลกระทบ

สาเหตการเกดปญหาหมอกควน

1. การเกดไฟปา

การเกดไฟปาถอวาเปนสาเหตทส�าคญทท�าใหเกดหมอกควนขนมา เนองจากจะมการเผาไหมเชอเพลง

จ�าพวกเศษไม เศษใบไม เศษวชพช ฯลฯ ท�าใหเกดเปนหมอกควนปกคลมอยในบรเวณทเกดไฟปาและพนทใกลเคยง

ซงเมอมการพดพาของกระแสลมจะท�าใหหมอกควนกระจายตวไปยงพนทอน โดยสาเหตของการเกดไฟปาเกดจาก

2 สาเหต คอ

1.1) เกดจากธรรมชาต

ไฟปาทเกดขนเองตามธรรมชาตเกดขนจากหลายสาเหต เชน ฟาผา กงไมเสยดสกน ภเขาไฟระเบด

กอนหนกระทบกน แสงแดดตกกระทบผลกหน แสงแดดสองผานหยดน�า ปฏกรยาเคมในดนปาพร การลกไหมในตวเอง

ของสงมชวต (Spontaneous Combustion)

1.2) สาเหตจากมนษย

ไฟปาทเกดในประเทศก�าลงพฒนาในเขตรอนสวนใหญจะมสาเหตมาจากกจกรรมของมนษย

ส�าหรบประเทศไทยจากการเกบสถตไฟปาตงแตป พ.ศ. 2528-2542 ซงมสถตไฟปาทงสน 73,630 ครง พบวา

เกดจากสาเหตตามธรรมชาตคอฟาผาเพยง 4 ครง เทานน คอเกดทภกระดง จงหวดเลย ทหวยน�าดง จงหวดเชยงใหม

ททาแซะ จงหวดชมพร และทเขาใหญ จงหวดนครราชสมา ดงนนจงถอวาไฟปาในประเทศไทยทงหมดเกดจาก

การกระท�าของคน โดยมสาเหตตางกน ไดแก การเผาไรหรอเศษวสดทางการเกษตร การเกบหาของปา การก�าจดวชพช

ความประมาท การลาสตว ฯลฯ(4)

2. การเผาเศษวชพชและวสดทางการเกษตร

จากการศกษาทผานมาพบวา สาเหตหนงทท�าใหเกดปญหาหมอกควน คอ เกดจากการเผาเศษวชพช

และวสดทางการเกษตร เชน ซงขาว ซงขาวโพด การเผาเศษหญารมทาง ฯลฯ โดยเกษตรกรมความเชอวาการเผา

สาเหตและผลกระทบตอสขภาพบทท 2


จะเปนการก�าจดเศษวชพชและเชอโรคในดนได(5) ซงการเตรยมพนทท�าการเกษตรในปถดไปนนเปนสงทมความส�าคญ

ทสด คอการเตรยมดนเพาะปลก ซงจ�าเปนทตองมการถากถางพนทเพอก�าจดเศษวชพช โดยการเผาเปนวธการ

ทเกษตรกรนยมใชกนมาก เนองจาก เปนวธการทงาย สะดวก และประหยด จากการตดตามคณภาพอากาศของ

กรมควบคมมลพษ พบวา ในจงหวดทมการท�าการเกษตรมาก เชน ปทมธาน อยธยา อางทอง ราชบร สระบร กาญจนบร

นครสวรรค เชยงใหม ขอนแกน เปนตน จะมปรมาณของฝนละอองในอากาศสงในชวงฤดแลง เนองจาก สภาวะอากาศ

ทแหงและนง ท�าใหฝนสามารถแขวนลอยอยในบรรยากาศไดนาน และในชวงดงกลาวเกษตรกรจะมการเผาเศษวสด

ทางการเกษตร เพอเตรยมพนทส�าหรบท�าการเกษตรในชวงฤดฝนจากการส�ารวจชนดและปรมาณวสดตอชงในพนท

การเกษตรของประเทศไทย เมอป พศ.2541 พบวา มปรมาณวสดตอซงรวมทงสน 29.1 ลานตน และเมอค�านวณ

ปรมาณการเกดฝนละอองจากการเผาวสดตอซงทงหมด จะเกดฝนละอองปรมาณทงสน 58,200 – 407,400 ตน

(การเผาเศษพช 1 ตน จะท�าใหเกดฝนละอองปรมาณ 2-14 กโลกรม) (ส�านกจดการคณภาพอากาศและสงแวดลอม

กรมควบคมมลพษ. 2548) และจากศกษาปรมาณฝนละอองในชวงทมการเผาเศษวชพช พบวาปรมาณฝนละอองรวม

ในบรรยากาศทวไป 24 ชวโมง มคาเฉลยเทากบ 377.31 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร และปรมาณฝนละออง

ขนาดเลกกวา 10 ไมครอน 24 ชวโมง มคาเฉลยเทากบ 148.09 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร ซงเปนคาเฉลยทเกนกวา

มาตรฐานทก�าหนด(6)

3. การเผาขยะจากชมชน

การเผาขยะจากชมชนถอวาเปนแหลงปลดปลอยมลพษทางอากาศเขาไปในบรรยากาศ โดยพบวา

ปรมาณมลฝอยทเกดขนจากชมชน มเพยงรอยละ 70-80 ทไดรบการเกบขนและมเพยงรอยละ 30 ทไดรบการก�าจด

ถกตองตามหลกสขาภบาล สวนปรมาณขยะทไมไดรบการก�าจด ถกกองทงกลางแจง รวมทงการเผาเปนครงคราว ซงการ

ด�าเนนการดงกลาวกอใหเกดปญหามลพษทางอากาศ เชน ฝนละออง เขมา ควน กาซ และไอระเหย ซงมผลกระทบ

ตอสขภาพทงในระยะสนและระยะยาว โดยจากการศกษาทผานมาพบวา การเผาขยะ 1 กโลกรม ท�าใหเกดฝนละออง

ขนาดเลกทมอนตรายตอสขภาพ 19 กรม หรอเทากบ 45.7 กรมตอครวเรอนตอวน (อตราการผลตของครวเรอน 2-5

กโลกรมตอวน)(3) นอกจากนในขยะทมพลาสตกปนอย หากมการเผาในทโลงจะกอใหเกดสารอนทรยระเหยประมาณ

14 กรมตอขยะมลฝอย 1 กโลกรม หรอประมาณ 35 กรมตอครวเรอนตอวน โดยพบสารพษ ไดแก เบนซนและไดออกซน

ซงสารทงสองชนดนเปนสารกอมะเรง

4. การคมนาคมขนสง

การคมนาคมขนสงถอเปนสาเหตหนงทท�าใหเกดปญหามลพษทางอากาศ โดยเฉพาะอยางยงในเมอง

ทใชยานพาหนะในการคมนาคมและขนสงเปนอยางมาก โดยสารมลพษทระบายออกจากทอไอเสยของรถยนต เปนสารทม

อนตรายและมปรมาณมากทสด ซงมาจากการเผาไหมทเกดขนภายในเครองยนต ไดแก สารประกอบไฮโดรคารบอน

เชน ออกซแดนท สารอะโรมาตก- ไฮโดรคารบอน เขมา กาซไนตรกออกไซด และกาซไนโตรเจนไดออกไซด รวมทง

กาซคารบอนมอนอกไซด ซงปรมาณของสารมลพษทออกมาจากระบบทอไอเสยนนจะมความสมพนธกบความสมบรณ

ในการเผาไหมเชอเพลงของเครองยนต โดยพบวาเครองยนตดเซลจะปลอยกาซคารบอนมอนอกไซดออกมานอยกวา

เครองยนตเบนซน แตในขณะเดยวกนกลบปลอยกาซไนโตรเจนออกไซดและอนภาคตาง ๆ ออกมาสงกวา เปนตน


5. มลพษจากโรงงานอตสาหกรรม โรงงานอตสาหกรรม เชน โรงถลงและหลอมโลหะ อตสาหกรรมกลนน�ามน อตสาหกรรมเคม อตสาหกรรมผลตอาหาร ฯลฯ กอใหเกดสงเจอปนในอากาศไดแตกตางกนทงปรมาณและคณภาพโดยทวไป โรงงานอตสาหกรรม นบวาเปนแหลงก�าเนดของมลพษทางอากาศทส�าคญและเปนแหลงทถกกลาวโทษจากประชาชนเปนอยางมาก เนองจากสามารถมองเหนควนทปลอยออกมาจากปลองควนไดอยางชดเจน สารมลพษทางอากาศทเกดจากโรงงานอตสาหกรรมสวนมาก ไดแก ฝนละออง เขมา ควนกาซซลเฟอรไดออกไซด กาซคารบอนมอนอกไซด กาซคารบอนไดออกไซด กาซไนโตรเจนออกไซด และกาซพษอนๆ อกหลายชนด

สารมลพษทางอากาศและผลกระทบตอสขภาพจากปญหาหมอกควน

สารมลพษทางอากาศทเกดขนจากปญหาหมอกควน มกเปนสารมลพษทเกดขนจากการเผาไหมทไมสมบรณของเชอเพลงตางๆ เชน เศษใบไม กงไม พชผลทางการเกษตร น�ามนเชอเพลง ฯลฯ ซงตามคามาตรฐานดชนคณภาพอากาศ (AQI) มการก�าหนดคาดชนมลพษทางอากาศทใชในการค�านวณจ�านวน 5 ประเภท ไดแก กาซโอโซน (O3) เฉลย 1 ชวโมง กาซไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) เฉลย 1 ชวโมง กาซคารบอนมอนอกไซด (CO) เฉลย 8 ชวโมง กาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2) เฉลย 24 ชวโมง และฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (PM10) เฉลย 24 ชวโมง แตจากการทบทวนงานวชาการอนๆ ทเกยวของ พบวายงมสารมลพษทางอากาศทเกดขนและสามารถสงผลกระทบตอสขภาพรางกายของเราไดอก 2 ประเภท ไดแก กาซคารบอนไดออกไซด (CO2) และสารโพลไซคลกอะโรมาตกไฮโดรคารบอน (PAH) ดงนนในคมอนจงไดมการรวบรวมขอมลวชาการทเกยวของกบสารมลพษทเกดขนจากปญหาหมอกควน ดงน

1. ฝนละออง ( Particle Matter : PM ) ฝนละออง หมายถง อนภาคของแขงหรอของเหลวทมขนาดเสนผานศนยกลางโดยประมาณอยระหวาง 0.001 ไมครอน ( 1 ไมครอน = 0.000001 เมตร ) ซงเปนขนาดของอนภาคฝนขนาดเลกจนถง 500 ไมครอน(7) ซงเปนขนาดของทรายหยาบ เวลาทอนภาคมลสารเหลานจะสามารถแขวนลอยอยในบรรยากาศมคาตงแตไมกวนาทจนถงหลายๆ เดอน ขนอยกบขนาด นอกจากนอนภาคมลสารจะเกดปฏกรยาเคมกบสารอนๆ ไดขนอยกบชนดของอนภาคมลสารและสารเคมทจบอยบนอนภาคมลสาร ท�าใหเกดเปนสารประกอบทสามารถกดกรอนโลหะหรอเปนอนตรายตอพชตางๆ และยงมผลกระทบตอสขภาพความเปนอยของมนษยอกดวย ผลของฝนกอใหเกดผลได 3 ทาง ไดแก 1. ฝนเปนพษเนองจากองคประกอบทางเคมหรอลกษณะทางกายภาพ 2. ฝนเขาไปรบกวนระบบหายใจ 3. ฝนเปนตวพาหรอดดซบสารพษและพาเขาสรางกาย

หากสดฝนละอองเลกเขาสรางกาย จะเกดผลกระทบตอระบบทางเดนหายใจ ตงแตอาการไอ จาม มน�ามก จนถงการอกเสบของไซนส เจบคอ หายใจล�าบาก ท�าใหหลอดลมอกเสบ ปอดเปนพงผดจากการระคายเคองเรอรง และอาจเกดโรคมะเรงของระบบทางเดนหายใจ โดยฝนละอองขนาดเลกทมสวนผสมของสารบางอยาง เชน

สารกมมนตรงส สารอาเซนก สารโครเมท เมอสมผสกบเนอปอดจะท�าใหเปนมะเรงปอดได


โดย รศ.ดร.นพ.พงศเทพ ววรรธนะเดช ภาควชาเวชศาสตรชมชน คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลย

เชยงใหม ไดเปดเผยวา จากผลการศกษาทวโลกพบวา หากฝนละอองขนาดเลกสงกวาคามาตรฐาน จะสงผลให

การตายดวยระบบทางเดนหายใจเพมขน 7% – 20% การปวยดวยโรคระบบทางเดนหายใจเพมขน 5.5% การตายและ

ปวยดวยโรคหวใจเพมขน 2% – 5% การตายและปวยดวยโรคหวใจหลอดเลอดเพมขน 5.3% ผสงอายปวยดวยระบบ

ทางเดนหายใจเพม 17% ผสงอายปวยดวยโรคหวใจและหลอดเลอดเพม 7.6% และยงท�าใหสภาพปอดในเดกแยลง

สถตนสอดคลองกบขอมลของโรงพยาบาลมหาราชนครเชยงใหมในปน ทหนวยระบบหายใจเวชบ�าบดวกฤตและภมแพ

ภาคอายรเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ระบวามผปวยโรคหดเพมขนกวา 2 เทา ผปวยโรค

ถงลมโปงพองเพมขน 3 เทา โดยเพมมากกวาปทแลวถง 4 เทา นอกจากนน ยงพบวาผปวยทวไปทมารบการตรวจ

จากอาการแสบตา แสบจมก หายใจไมสะดวก ไอ จาม มนศรษะ เปนจ�านวนมากในแตละวน(8)

2. กาซคารบอนมอนนอกไซด (CO)

กาซคารบอนมอนอกไซด (CO) เปนกาซไมมส และกลน สามารถคงตวอยในบรรยากาศไดนาน 2 ถง

4 เดอน โดยเกดจากการเผาไหมของสารจ�าพวกถานหน น�ามน กาซหงตม และการเผาไหมในสถานททมออกซเจน

ปรมาณนอย(9) เมอกาซคารบอนมอนอกไซดเขาสรางกายทางระบบหายใจจะเปนพษตอรางกายเพราะเขาแทนท

ออกซเจนในกระแสโลหต ท�าใหรางกายไมสามารถใชกาซออกซเจนได การหายใจเอากาซคารบอนมอนอกไซดเขาไป

ในรางกายทละนอยเปนประจ�า จะท�าใหเกดอาการปวดศรษะ คลนเหยน ตาพรา ความคดสบสน ประสาทหลอน

รางกายออนแอ หวใจเตนถ การหายใจถขน และเปนลมหมดสต ถามอาการมาก ๆ จะมอาการชกกระตก หวใจเตน

ออนลง การหายใจชาลงและเสยชวตได กรณทไดรบกาซพษนปรมาณสงในทนททนใด จะท�าใหมอาการเรมแรก

เพยงเลกนอยเทานน กอนทจะหมดสตและเสยชวตโดยไมสามารถชวยตวเองได สภาพศพผเสยชวตเนองจากกาซ

คารบอนมอนอกไซดจะมสซด ตอมาจะเรมมสแดงโดยเฉพาะทรมฝปากและใบห กาซคารบอนมอนอกไซดมไดเปน

กาซทสะสมในรางกายเหมอนพวกโลหะหนก เชน ตะกว แมงกานส ดงนนหลงจากทไดรบกาซนในปรมาณไมมาก

รางกายสามารถก�าจดออกจากกระแสโลหตไดภายใน 8-10 ชวโมง(10)

3. กาซคารบอนไดออกไซด (CO2)

คารบอนไดออกไซดเปนกาซทไมมส ซงหากหายใจเอากาซนเขาไปในปรมาณมากๆ จะรสกเปรยวทปาก

เกดการระคายเคองทจมกและคอ โดยเกดขนไดหลายลกษณะ เชน ภเขาไฟระเบด การหายใจของสงมชวต หรอการ

เผาไหมของสารประกอบอนทรย กาซนเปนวตถดบส�าคญในกระบวนการสงเคราะหดวยแสงของพช เพอใชคารบอน

และออกซเจนในการสงเคราะหคารโบไฮเดรต จากกระบวนการสงเคราะหดวยแสงน พชจะปลอยกาซออกซเจนออก

มาสบรรยากาศ ท�าใหสตวไดใชออกซเจนนในการหายใจ การใชคารบอนไดออกไซดของพชนเปนการลดกาซเรอน

กระจกลงได เนองจากคารบอนไดออกไซดเปนกาซหนงทเปนสาเหตของปรากฏการณเรอนกระจก

4. ไนโตรเจนไดออกไซด (NO2)

กาซไนโตรเจนไดออกไซด เปนกาซมสน�าตาลแดง มกลนฉนเฉพาะตว น�าหนกโมเลกล 46.01

ความหนาแนน 1.58 และจดเดอด 21.2 องศาเซลเซยส ละลายน�าไดเลกนอย เมอท�าปฏกรยากบน�าไดกรดไนตรส

และกรดไนตรกซงมฤทธกดกรอนสงโดยสามารถเกดขนตามธรรมชาต ไดแก ฟาผา ฟาแลบ ภเขาไฟระเบด


ซงปฏกรยาของจลนทรยในดน หรออาจเกดจากการกระท�าของมนษย เชน การเผาผลาญเชอเพลง การอตสาหกรรม

การท�ากรดไนตรก กรดก�ามะถน การชบโลหะ และการท�าวตถระเบด เปนตน โดยกาซนสามารถเขาสรางกายโดยการ

หายใจโดยตรง หรอในรปไอระเหยของละอองของกรดไนตรกหรอไนตรส หลงจากทกาซรวมตวกบละอองน�าหรอ

ความชนแลวท�าใหเกดการระคายเคองอยางรนแรงตอระบบทางเดนหายใจ ตา จมก เยอเมอก และผวหนงทสมผส

การสมผสทความเขมขนต�า เปนระยะเวลานานอาจท�าใหเกดสเหลองทผวหนงและฟน ถาไดรบความ

เขมขนสงจะท�าใหระคายเคองทปอดอยางรนแรงและเกดเมทฮโมโกลบนในเลอด ซงคาดวาเกดจากกาซทงสองชนด

การเกดพษเฉยบพลน ท�าใหรสกไมสบายตว ผวหนงเปนสเขยวคล�าจากการขาดออกซเจน ไอ หายใจขด หายใจล�าบาก

เปนไข ปวดศรษะ คลนไส อาเจยน และอาจถงตายได ในกรณทความเขมขนต�าอาจระคายเคองหลอดลม มอาการ

ปอดบวมน�า และเกดรอยโรคเรอรงได การสมผสกบของเหลวจะท�าใหเกดการกดกรอนรนแรงตอตา ผวหนง

5. สารโพลไซคลกอะโรมาตกไฮโดรคารบอน (PAH)

สารโพลไซคลกอะโรมาตกไฮโดรคารบอน หรอเรยกยอๆวา PAH พบในเขมาควนไฟ ไอเสยของเครองยนต

น�ามนดบ นอกจากนยงเกดจากการเผาไหมไมสมบรณของสารอนทรย เชน ไขมนทอยในเนอสตว น�ามน และ

ไฮโดรคารบอนชนดอนๆ ดงนนจงพบสารชนดนในสวนทไหมเกรยมของอาหาร ปง ยาง อาหารทอดกรอบ อาหารรมควน

นอกจากนยงพบสาร PAH คลายคลงกบการเผาไหมในเครองยนต บหร และเตาเผาเชอเพลงในโรงงานอตสาหกรรม

โดยเปนสารพษทคอนขางรายแรงมาก สวนใหญเปนสารเรมตนของสารกลายพนธ (Premutagen) และสารเรมตน

ของสารกอมะเรง (Precarcinogen) ซงไดรบการยอมรบวาท�าใหเกดมะเรงในคนได ถาไดรบการสมผสทางผวหนง

กจะเปนมะเรงทผวหนง ถาไดรบการสดดมเขาไปกจะเปนมะเรงทปอด(11)

จากการศกษาของ ดร.ทพวรรณ ประภามณฑล นกวจยอาวโส ศนยวจยดานมลภาวะและอนามยสงแวดลอม

สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม พบวาปรมาณฝนละอองขนาดเลกในพนทเขตนอกเมอง

สงกวาพนทในเมอง 2-3 เทา ทส�าคญจากการตรวจปสสาวะของผทอาศยอยนอกเมอง ยงพบวาไดรบสารพเอเอช (PAH)

หรอสารพษทเกดจากการเผามากกวาผทอยในเมองและหากเปนผทอยอาศยในจดทมไฟปา จะพบวาปสสาวะมสาร

พเอเอชสงกวาคนทวไปถง 13 เทา(12)

6. ซลเฟอรไดออกไซด (SO2)

กาซซลเฟอรไดออกไซด เปนกาซไมมส ไมไวไฟ ทระดบความเขมขนสงจะมกลนฉนแสบจมก เมอท�า

ปฎกรยากบกาซออกซเจน ในอากาศจะเปนซลเฟอรไดออกไซดและจะรวมตวเปนกรดก�ามะถน เมอมความชนเพยงพอ

หากอยรวมกบอนภาคมวลสารท มตวเรงปฏกรยา เชน แมงกานส เหลก และวาเนเดยม จะเกดมปฏกรยาเตม

ออกซเจนเกดเปนซลเฟอรไตรออกไซด และเปนกรดก�ามะถนเชนกน การสนดาปเชอเพลงเพอใชพลงงานในการด�ารงชพ

ของมวลมนษย ซงรวมถงอตสาหกรรมท�าใหเกดกาซซลเฟอรไดออกไซด และอนภาคมลสาร กระบวนการผลต

ในอตสาหกรรมตางๆ กเปนแหลงก�าเนดของมลพษทงสองเชนกน กาซซลเฟอรไตรออกไซด และละอองกรดก�ามะถน

กอใหเกดอนตรายตอระบบทางเดนหายใจ เชน โรคหลอดลมอกเสบเรอรง รวมทงมอาการคดจมก มน�ามก เสยงแหบ

แสบจมก หายใจล�าบาก เทาบวม เหนอยงาย ฯลฯ นอกจากนกาซชนดนยงท�าใหน�าฝนทตกลงมามสภาพความเปนกรด

มากขน ซงจะท�าลายระบบนเวศ ปาไม แหลงน�า สงมชวตตางๆ รวมถงการกดกรอนอาคารและโบราณสถานอกดวย


7. โอโซน (O3)

กาซโอโซน โอโซนเปนสารโฟโตเคมคอลออกซแดนทประเภทหนง ซงเกดจากปฏกรยาเคม

Photochemical Oxidation ระหวางสารประกอบไฮโดรคารบอน และกาซออกไซดของไนโตรเจน โดยมแสงแดด

เปนตวเรงปฏกรยา สารโฟโตเคมคอลตวอนๆ ไดแก สารประกอบพวกอลดไฮด คโตน และ Peroxyacetyl Nitrate

(PAN) กอใหเกดสภาพทเรยกวา Photochemical Smog ซงมลกษณะเหมอนหมอกสขาวปกคลมอยทวไปในอากาศ

โดยทวไปแลว กาซโอโซนจะกอใหเกดการระคายเคองตา และระคายเคองตอระบบทางเดนหายใจ ลดความสามารถ

ในการท�างานของปอดลง

ประชาชนกลมเสยง (Sensitive Populations)(13)

โดยทวไปแลวเมอรางกายไดรบสมผสหรอสดดมหมอกควนเขาสรางกายในระยะเวลาสนๆ จะสามารถท�าให

เกดผลกระทบตอสขภาพ ไดแก แสบจมก จาม ไอ ฯลฯ ซงประชาชนทวไปทมสขภาพแขงแรง จะความสามารถ

ในการปรบตวและฟนฟสภาพรางกายไดอยางรวดเรวและไมเกดผลกระทบตอสขภาพในระยะยาว แตในประชากร

กลมเสยงนน เมอไดรบสมผสหรอสดดมหมอกควนเขาสรางกาย อาจเกดปญหาตอสขภาพจากการสมผสกบหมอกควน

ทงระยะสนและระยะยาวได โดยสามารถแบงไดเปน 4 กลมเสยง ดงน

1. กลมเดกเลก

ในกลมเดกเลก ถงแมวาจะไมเคยมปญหาการเจบปวยหรอโรคเรอรงมากอน กยงถอวาเปนกลมเสยง

เนองจากปอดของเดกยงก�าลงพฒนา ท�าใหมความเสยงตอมลพษทางอากาศมากกวาในผใหญทมสขภาพรางกาย

สมบรณ ซงปจจยทสงผลใหเดกมความเสยงตอการรบสมผสมากกวาผใหญ เนองจาก

- เดกสวนใหญมกใชเวลาท�ากจกรรมอยนอกบาน/อาคาร มากกวาผใหญ เชน สนามเดกเลน สนามกฬา

ลานกจกรรม ฯลฯ

- เดกมกมกจกรรมทเคลอนไหวมากกวากวาผใหญ เชน การวงเลน การกระโดด ปนปายฯลฯ

- เดกจะมการหายใจเอาปรมาตรอากาศเขาสรางกาย (ปรมาตรอากาศตอน�าหนกตว) สงกวาผใหญ

นอกจากนยงพบวามลพษทเกดขนจากฝนหรออนภาคมความสมพนธกบอาการทางระบบทางเดนหายใจ

เพมขน และสงผลท�าใหประสทธภาพของปอดลดลง โดยมอาการ เชน ไอ หายใจล�าบาก เปนตน ซงจากการศกษาพบวา

ในทกๆ 1 ppb (หนงสวนในพนลานสวนของอากาศ) ของกาซซลเฟอรไดออกไซคทเพมขน ท�าใหสมรรถภาพปอด

ของเดกทเปนโรคหอบหดลดลง 2.12 ลตร/นาท นอกจากนยงพบวา ทกๆ 1 ppb ของโอโซนและกาซซลเฟอรไดออกไซด

ทเพมขน ท�าใหสมรรถภาพของปอดในเดกลดลง 0.16 และ 1.60 ลตร/นาท ตามล�าดบ ในลกษณะทเสรมฤทธกน(14)

และจากผลงานวจยจ�านวนมากทงในและตางประเทศ พบสารมลพษอากาศทเปนอนตรายตอสขภาพเดกมหลายชนด

ไดแก PM10, PM2.5, NO2, SO2 และ O3 ซงมผลตอการเจบปวยของเดกหลายดาน ไดแก การเจบปวยจากระบบ

ทางเดนหายใจ การตายกอนเวลาอนควรจากโรคระบบทางเดนหายใจ การเขารกษาในโรงพยาบาลจากโรค

ทางเดนหายใจ(15)


2. ผสงอาย ผลจากการศกษาในตางประเทศ ไดมการประมาณคาการตายของกลมผสงอายทเกดจากการรบสมผส กบมลพษทางอากาศหรอฝน มอตราประมาณ 10 : 1,000 ในแตละป โดยในกลมผสงอายมกจะมปญหาเรองประสทธภาพของปอดและปญหาโรคหวใจ ท�าใหมความเสยงตอสขภาพจากการสมผสกบฝนมากกวากลมอนๆ ทงนเนองจากประสทธภาพการท�างานของระบบปองกนของปอดจะลดลงเมออายเพมขน

3. หญงตงครรภ ขอมลการศกษาเกยวกบผลกระทบตอสขภาพกบการรบสมผสกบหมอกควนในกลมหญงตงครรภมนอยมากหรอไมมเลย แตมการศกษาจ�านวนมากทแสดงหลกฐานถงผลกระทบตอสขภาพจากการรบสมผสควนบหรซ�าๆ ทงการรบโดยตรงและโดยออมในกลมหญงตงครรภ ซงองคประกอบของควนไฟปามหลายชนดทคลายกบ องคประกอบของบหร นอกจากนยงมขอมลอกหลายๆแหลงทแสดงใหเหนวาการรบสมผสกบมลพษทางอากาศในเมองใหญๆ มผลตอน�าหนกตวของเดกทารกและมกมการคลอดกอนก�าหนด ดงนน จ�าเปนตองพจารณาใหหญงตงครรภเปนกลมเสยงทตองใหความส�าคญเชนกน

4. ผทมโรคประจ�าตว เชน โรคหวใจ โรคหลอดเลอดสมอง โรคปอด หอบหด ภมแพเปนตน กลมผทมโรคประจ�าตวทเกยวของกบระบบหวใจและหลอดเลอด เชน โรคหวใจและโรคหลอดเลอดสมองประเภทตางๆ และผทโรคประจ�าตวเกยวกบโรคระบบทางเดนหายใจและภมแพ จะเปนกลมเสยงตอการไดรบอนตรายจากสมผสหมอกควน ซงควรไดรบการดแลสขภาพอยางใกลชด โดยจากการศกษาขอมลวชาการทเกยวของมดงตอไปน ผปวยโรคหวใจและหลอดเลอด จะเปนกลมโรคเรอรงทสงผลกระทบท�าใหเกดการเจบหนาอกชวคราว หวใจวาย หวใจเตนไมเปนจงหวะ หรอหวใจลมเหลว โดยในประเทศสหรฐอเมรกา โรคหวใจและหลอดเลอดเปนสาเหตการเสยชวตอนดบตนๆ หรอประมาณ ปละ 30-40% ของผทเสยชวตทงหมด โดยทการเสยชวตสวนใหญเกดกบผทมอายมากกวา 65 ปขนไป จากการศกษาพบวาระดบฝนในชนบทเพมความเสยงตอการเกดโรคหวใจ อาการใจสน และผลกระทบอนๆ ทเกยวของกบโรคหวใจและหลอดเลอด ผทมปญหาเปนโรคปอดหรอหวใจเรอรง มกเคยมการเกดอาการดงตอไปนอยางนอยหนงอาการขนไป ไดแก การหายใจไดในชวงสนๆ อาการแนนอก เจบหนาอก คอ ไหล หรอแขน หวใจเตนไมคงท หรอเกดอาการปวดศรษะหรอเหนอยงายผดปกต ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง (Chronic obstructive pulmonary disease : COPD) เปนกลมโรคทท�าใหเกดความผดปกตโดยผปวยจะมอาการไอ หายใจล�าบาก และมเสมหะมากรวมดวย ซงโรคนจะมอาการแสดงคลายกบโรคระบบทางเดนหายใจหลายโรค เชน หลอดลมอกเสบเรอรง ถงลมโปงพองและโรคหอบหด เพอใหเหมาะสมกบลกษณะของโรคมากขน จงมผใหค�าจ�ากดความของโรคปอดอดกนเรอรงวาเปนโรคเรอรงทหลอดลม มการอดกนเพมมากขนอยางชาๆ จากผลการเกดถงลมปอดโปงพองและทางหายใจเลกๆ ในปอดมขนาดเลกลงอยางถาวร ผปวยโรคภมแพ (Asthma) เมอไดรบสงกระตนหลอดลมจะเกดอาการอกเสบเยอบหลอดลม มการบวมท�าใหหลอดลมตบแคบลง ขณะเดยวกนการอกเสบท�าใหหลอดลมมความไวตอการกระตนและตอบสนองโดยการหดเกรงของกลามเนอหลอดลมท�าใหหลอดลมตบแคบลงไปอก นอกจากนหลอดลมทอกเสบจะมการหลงเมอกออกมามาก ท�าใหทอทางเดนหายใจตบแคบ นอกจากนกลามเนอทอทางเดนหายใจยงเกดการหดตว ทงหมดนท�าใหเกดอาการหายใจล�าบาก ไอ หายใจมเสยงวช หายใจถและรสกแนนหนาอก ในรายทมอาการรนแรง อาจพบรมฝปากและเลบ

มสเขยวคล�า


ปญหามลพษทางอากาศทเกดขนจากปญหาหมอกควน ท�าใหเกดผลกระทบตอสขภาพของประชาชน

ในพนทประสบปญหา ซงอาจกอใหเกดอาการเจบปวยของโรคทเกดขนจากปญหาดงกลาว ดงนน เจาหนาท

สาธารณสขจ�าเปนตองพจารณาถงการเฝาระวงทางสขภาพและสงแวดลอม เพอเปนการตดตามสถานการณปญหา

ทเกดขน และใชเปนขอมลเบองตนในการวางแผนรบมอและแกไขปญหาสขภาพทเกดขนจากปญหาหมอกควนตอไป

การเฝาระวงทางสงแวดลอม

ประเทศไทยไดใชขอมลทางสงแวดลอมในการตดตามสถานการณปญหาหมอกควน 2 ประเภท ไดแก ดชน

คณภาพอากาศ (Air Quality Index : AQI) และคาระดบฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (Particulate Matter

: PM10) ซงมลกษณะขอมลทใกลเคยงกน ดงน

1. ดชนคณภาพอากาศ (Air Quality Index: AQI)(16)

เปนการรายงานขอมลคณภาพอากาศในรปแบบทงายตอความเขาใจของประชาชนทวไป เพอเผยแพร

ประชาสมพนธใหสาธารณชนไดรบทราบถงสถานการณมลพษทางอากาศในแตละพนทวาอยในระดบใด มผลกระทบ

ตอสขภาพอนามยหรอไม ซงดชนคณภาพอากาศเปนรปแบบสากลทใชกนอยางแพรหลายในหลายประเทศ เชน

สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย สงคโปร มาเลเซย และประเทศไทย เปนตน

ดชนคณภาพอากาศทใชอยในประเทศไทย ค�านวณโดยเทยบจากมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศ

โดยทวไปของสารมลพษทางอากาศ 5 ประเภท ไดแก กาซโอโซน (O3) เฉลย 1 ชวโมง กาซไนโตรเจนไดออกไซด (NO2)

เฉลย 1 ชวโมง กาซคารบอนมอนอกไซด (CO) เฉลย 8 ชวโมง กาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2) เฉลย 24 ชวโมง และ

ฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (PM10) เฉลย 24 ชวโมง ทงน ดชนคณภาพอากาศทค�านวณไดของสารมลพษ

ทางอากาศประเภทใดมคาสงสด จะใชเปนดชนคณภาพอากาศของวนนน

ดชนคณภาพอากาศของประเทศไทยแบงเปน 5 ระดบ คอ ตงแต 0 ถง มากกวา 300 ซงแตละระดบ

จะใชสเปนสญลกษณเปรยบเทยบระดบของผลกระทบตอสขภาพอนามย (ดงตารางท 2) โดยดชนคณภาพอากาศ 100

จะมคาเทยบเทามาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป หากดชนคณภาพอากาศมคาสงเกนกวา 100

แสดงวาคาความเขมขนของมลพษทางอากาศมคาเกนมาตรฐานและคณภาพอากาศในวนนนจะเรมมผลกระทบ

ตอสขภาพอนามยของประชาชน

การเฝาระวงทางสขภาพและสงแวดลอม 3บทท


ตารางท 5 เกณฑของดชนคณภาพอากาศส�าหรบประเทศไทย

AQI ความหมาย สทใช ความหมาย

≤ 50 ด ฟา ไมมผลกระทบตอสขภาพ

51-100 ปานกลาง เขยว ไมมผลกระทบตอสขภาพ

101-200 มผลกระทบตอ

สขภาพ

เหลอง ผปวยโรคระบบทางเดนหายใจ ควรหลกเลยงการออกก�าลงกาย

นอกอาคาร บคคลทวไปโดยเฉพาะเดกและผสงอาย ควรจ�ากด

การออกก�าลงกายภายนอกอาคารเปนเวลานาน

201-300 มผลกระทบตอ

สขภาพมาก

สม ผปวยโรคระบบทางเดนหายใจ ควรหลกเลยงการออกก�าลงกาย


การออกก�าลงกายภายนอกอาคาร

>300 อนตราย แดง ผปวยโรคระบบทางเดนหายใจ ควรหลกเลยงการออกก�าลงกาย


การออกก�าลงกายภายนอกอาคาร

การค�านวณดชนคณภาพอากาศรายวนของสารมลพษทางอากาศแตละประเภท (i)

โดยค�านวณจากคาความเขมขนของสารมลพษทางอากาศจากขอมลผลการตรวจวดคณภาพอากาศ

โดยแตละระดบของคาความเขมขนของสารมลพษทางอากาศเทยบเทากบคาดชนคณภาพอากาศทระดบตางๆ

(ดงตารางท 6) และมสตรการค�านวณดงน

Iij+1- Iij

(Xi-Xij) + IijXij+1 - Xij

ก�าหนดให

Xi = ความเขมขนของสารมลพษทางอากาศจากผลการตรวจวด

Xij = ความเขมขนของสารมลพษทางอากาศทเปนคาต�าสดของชวงพสยทมคา Xi นน

Xij+1 = ความเขมขนของสารมลพษทางอากาศทเปนคาสงสดของชวงพสยทมคา Xi นน

Ii = คาดชนยอยคณภาพอากาศ

Iij = คาดชนยอยคณภาพอากาศทเปนคาต�าสดของชวงพสยทมคา Ii นน

Iij+1 = คาดชนยอยคณภาพอากาศทเปนคาสงสดของชวงพสยทมคา Ii นน

AQI = คาดชนคณภาพอากาศ

Ii =


ตารางท 6 คาความเขมขนของสารมลพษทางอากาศทเทยบเทากบคาดชนคณภาพอากาศ

AQIPM10 (24hr.) O3(1 hr.) SO2(24 hr.) NO2(1hr.) CO (8 hr.)

µg/m3 µg/m3 ppb µg/m3 ppb µg/m3 ppb µg/m3 ppb

50 40 100 51 65 25 160 85 5.13 4.48

100 120 200 100 300 120 320 170 10.26 9.00

200 350 400 203 800 305 1,130 600 17.00 14.84

300 420 800 405 1,600 610 2,260 1,202 34.00 29.69

400 500 1,000 509 2,100 802 3,000 1,594 46.00 40.17

500 600 1,200 611 2,620 1,000 3,750 1,993 57.50 50.21

ทมา : United States Environmental Protection Agency, July 1999, Guideline for Reportng of Daily

Air Quality - Air Quality Index (AQI), 40 CFR Part 58, Appendix G.

2. คาระดบฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (Particulate Matter : PM10)

คอ ฝนละอองทมขนาดเลกกวา 10 ไมครอน เมอน�ามาเทยบกบเสนผานศนยกลางของเสนผมกจะพบวา

เลกกวาถง 16 เทา ไมสามารถมองเหนไดดวยตาเปลา สามารถลอยอยในอากาศไดนานหลายวนกระทงเปนเดอนได

หากมกระแสอากาศไหลเวยนเบาๆ จะชวยพยงฝนใหลอยอยไดนานมากขน ฝนขนาดเลกเหลานสามารถผานระบบ

ทางเดนหายใจสวนตน คอ จมกและหลอดลมใหญ ไปถงหลอดลมแขนงยอยๆ ได และหากมขนาดเลกกวานน ต�ากวา

2.5 ไมครอน หรอทเรยกวา PM2.5 กจะสามารถหลดไปถงถงลมของปอดได โดยประเทศไทยไดมการก�าหนดคา

มาตรฐานฝนละออง PM10 เฉลยใน 24 ชวโมง มคาไมเกน 24 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร และสามารถแบงระดบ

คามาตรฐานฝนละออง PM10 ออกเปน 5 ระดบ ดงตารางท 7

ตารางท 7 คาระดบฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน

PM10 (µg/m3) คณภาพอากาศ

≤50 ด

41-120 ปานกลาง

121-350 มผลกระทบตอสขภาพ

351-420 มผลกระทบตอสขภาพมาก

>420 อนตราย


รปท 4 ขนาดฝนละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (PM10) และ ขนาดเลกกวา 2.5 ไมครอน (PM2.5)

เมอเปรยบเทยบกบเสนผมของมนษยและลกษณะการหายใจเขาสรางกาย

แหลงขอมลการเฝาระวงทางสงแวดลอมจากปญหาหมอกควน

1. http://air4thai.pcd.go.th/web/

จดท�าขนโดย ส�านกจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ เนอหาภายในจะประกอบดวย

การน�าขอมลการเฝาระวงมลพษอากาศ ไดแก PM10, O3, CO, NO2 และ SO2 ซงจะประมวลผลออกมาเปนคาดชน

คณภาพอากาศ (Air Quality Index: AQI) ทไดจากสถานตรวจวดอากาศทตดตงอยทวไปในประเทศ อกทงไดมการ

น�าขอมลทางอตนยมวทยา เชน ทศทางลม ความกดอากาศ ปรมาณน�าฝนและจดความรอน มาประยกตเขากบระบบ

สารสนเทศภมศาสตร (Geographic Information System : GIS) ซงท�าใหผใชงานสามารถน�าขอมลดงกลาวมาใช

ประโยชนในการตดตามสถานการณหมอกควนทเกดขนในประเทศไทย โดยสามารถคนหาในเวบไซต http://air4thai.

pcd.go.th/web/ ดงรปท 5

รปท 5 ตวอยางเวบไซต air4thai


2. Application “Air4Thai”

จดท�าขนโดย ส�านกจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ เปนแอพพลเคชนส�าหรบ

สมารทโฟน (Smart Phone) สามารถรายงานดชนคณภาพอากาศของประเทศไทย โดยรายงานขอมลรายชวโมง

(ส�าหรบบางสถาน) และขอมลรายวน กราฟคณภาพอากาศยอนหลง 7 วน พรอมแผนทแสดงโดยเปนขอมลจากสถาน

ตรวจวดของกรมควบคมมลพษครอบคลมพนททวประเทศ เพอเปนขอมลเผยแพรแกประชาชนทวไป โดยเฉพาะ

ในชวงทเปนสถานการณวกฤตหมอกควนในพนทภาคเหนอและภาคใตของประเทศซงสามารถดาวนโหลดไดฟร

ทงใน App store (ส�าหรบระบบ iOS) และ Play store (ส�าหรบระบบ Andriod OS) ดงรปท 6

รปท 6 ตวอยาง Application “Air4Thai”

3. http://fire.gistda.or.th

จดท�าขนโดยส�านกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคการมหาชน) เนอหาภายใน

ประกอบดวยการน�าเทคโนโลยภมสารสนเทศมาใชในการชวยวางแผนและรบมอกบการเกดไฟปาและหมอกควน

ในพนท 10 จงหวด เพอใหการบรหารจดการพนทภาคเหนอไดอยางใกลชด โดย GISTDA ไดด�าเนนการวเคราะหและ

ประมวลผลขอมลจากดาวเทยม Terra และ Aqua ระบบ MODIS รายวน เพอใชตดตามสถานการณจดความรอน

(Hotspot) อกการพฒนาแบบจ�าลองวเคราะหขอมลแผนทเสยงตอการเกดไฟปาในระดบต�าบล เพอคาดการณ

ลวงหนา 7 วน ซงสามารถน�าขอมลไปใชในการเฝาระวงและปองกนในจดพนทเสยงตอการเกดไฟปาได โดยแบบจ�าลอง

ดงกลาว พฒนาจากฐานขอมลจดความรอนยอนหลง 10 ป ประมวลผลรวมกบขอมลดานชวภาพอนๆ เชน ชนดปา

การใชประโยชนทดน และขอมลดานภมอากาศ เชน อณหภม ปรมาณน�าฝน ความชนสมพทธ เปนตน โดยสามารถ

คนหาในเวบไซต http://fire.gistda.or.th ดงรปท 7


เปนกลมแรกรวมถงอาจมเกดอาการรนแรงมากกวาประชาชนทวไป จงจ�าเปนทจะตองมระบบการเฝาระวงทางสขภาพ

ภายในพนทประสบปญหาหมอกควนขน เพอเปนการตดตามและประเมนความรนแรง รวมถงการวางมาตรการปองกน

ผลกระทบทางสขภาพทอาจเกดขนตอไปโดยในคมอนจะมการน�าเสนอตวอยางแนวทางการเฝาระวงทางสขภาพ

จากปญหาหมอกควน 2 รปแบบ ดงตอไปน

1. ขอปฏบตเพอการประเมนผลกระทบทางสขภาพในพนทประสบภยจากหมอกควนไฟปา (ระยะสน)

พฒนาโดยส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค การประเมนผลกระทบสขภาพจากการไดรบสมผสหมอกควนไฟปาในระยะสน (Short-term) จะเปนประโยชนตอการวางแนวทางปองกน ควบคม และแกไขปญหาสขภาพไมใหขยายกวางขวางมากขน เพอการบรหารจดการใหการชวยเหลอและการใหบรการสขภาพชมชนอยางเหมาะสมในชวงระยะการเกดหมอกควนไฟปาโดยทวไปการประเมนผลความรนแรงตอสขภาพจากการสดดมหมอกควนไฟปาอาจประเมนไดหลายวธ ดงน (1) การประเมนจากคาการตรวจวดคณภาพอากาศ (กรมควบคมมลพษ) โดยการตรวจวดปรมาณเฉลยฝนละอองขนาดเลก (PM) 24 ชวโมงซงมขนาดตงแต <10, < 2.5 <0.1 ไมครอน (PM10 , PM2.5, PM0.1) ฝนละออง ทมขนาดเลกมากจะสามารถลอยอยในอากาศไดนานและเปนอนตรายตอสขภาพมาก เนองจากสามารถเขาสระบบหายใจสวนลกไดดกวา

(2) การประเมนจากขอมลดานสขภาพ เชน การปวยและเสยชวตดวยโรคระบบทางเดนหายใจและโรค ทเกยวของในกรณทมขอจ�ากดในการตรวจวดคณภาพอากาศ การประเมนและวเคราะหจากขอมลสขภาพอาจเปน อกหนงแนวทางทเปนประโยชน อยางไรกตามการตรวจวเคราะหคณภาพอากาศและการประเมนจากขอมลสขภาพ หากสามารถด�าเนนการและเชอมโยงกนไดทงดานเวลาและสถานทจะท�าใหสามารถวเคราะหปญหาไดอยางมประสทธภาพมากขนจากความส�าคญดงกลาวกระทรวงสาธารณสข โดยกรมควบคมโรคจงไดพจารณาแนวทางเพอประเมนผลกระทบตอสขภาพจากหมอกควนไฟปาโดยการบนทกและวเคราะหจากขอมลสขภาพของประชาชนทอาศยในจงหวดพนทเสยง

วตถประสงค (1) เพอการตดตามและวเคราะหขอมลการเจบปวยและเสยชวตดวยโรคและอาการทเกยวเนองจากผลกระทบจากหมอกควนไฟปาในพนทเกดผลกระทบ (2) เพอประเมนความผดปกตของโรคและอาการทเกยวเนองจากผลกระทบจากหมอกควนไฟปา (3) เพอก�าหนดแนวทางการปองกนควบคมและการชวยเหลอพนททไดรบผลกระทบจากหมอกควนไฟปา

ขนตอนและองคประกอบของแนวทางการประเมนผลกระทบจากขอมลดานสขภาพ การก�าหนดขนตอนแนวทางด�าเนนการประเมนผลกระทบสขภาพจากหมอกควนไฟปาในระยะสน ไดก�าหนดแนวทางและองคประกอบ ดงน (1) การพฒนาเครองมอทใชในการประเมนผลกระทบดานสขภาพเบองตน คอ แบบรายงานประเมนผลกระทบสขภาพจากหมอกควนไฟปา (ระยะสน) ทพฒนาขนโดยส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค เพอใชในการบนทกรายงาน

และวเคราะหขอมลรายวนเปรยบเทยบในแตละสปดาหและเดอน ประกอบดวยขอมลส�าคญ ไดแก


1.1 ชอหนวยงานทรายงานระบเปน รพ.สต. รพช. รพท. รพศ. และทตงต�าบล อ�าเภอ และจงหวด

1.2 การรายงานการเจบปวยและเสยชวตดวยกลมโรคทเกยวของของผปวยทมารบบรการทงผปวยนอก

(OPD) และผปวยใน (Admission) ในแตละวน ประกอบดวยกลมโรคตามรหส ICD10 ดงน

ตารางท 8 กลมโรคทมการเฝาระวงทางสขภาพจากปญหาหมอกควน

กลมโรคทเฝาระวง รหส ICD10

กลมโรคหวใจและหลอดเลอดทกชนดกลมโรคหวใจและหลอดเลอดทกชนด กลมโรคหลอดเลอดหวใจ กลมโรคหวใจกลามเนอเตนผดปกต กลมโรคหวใจวายหวใจอกเสบและอนๆ

(I รวม)(I00-I99)(I20-I28.9)(I40-I49.9)(I50-I52.8)

กลมโรคทางเดนหายใจทกชนด กลมโรคทางเดนหายใจทกชนด กลมโรคตดเชอทางเดนหายใจสวนบน กลมโรคปวดบวม กลมโรคหลอดลมอกเสบ กลมภมแพ กลมหอบหดและ COPD

(J รวม)(J00-J99.8)(J00-J06.9)(J10-J18.9)(J20-J22)(J30-J39.9)(J40-J47)

กลมโรคตาอกเสบ กลมโรคตาอกเสบ

(H1 รวม)(H10-H19.8)

กลมโรคผวหนงอกเสบ กลมโรคผวหนงอกเสบ

(L2,L3รวม)(L20-L29.9, L30-L30.9)

1.3 ใหบนทกรายงานและประเมนการเสยชวตกลมโรคและอาการทเกยวของ (กลมโรคตามขอ 1.2)

วเคราะหเปรยบเทยบในแตละวนและสปดาห

1.4 การรายงานการตรวจวดคณภาพอากาศเฉลย 24 ชวโมง (โดยกรมควบคมมลพษ)

- คาเฉลย PM10 (ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) ใหบนทกรายวนเปรยบเทยบคาเฉลยทยอมรบได<120

(ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) หากมากกวาถอวาเปนระดบทเปนอนตรายตอสขภาพและควรมแนวทางการจดการ

- คาเฉลยดชนคณภาพอากาศ (AQI) (ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) ใหบนทกรายวนและเปรยบ

กบคาทก�าหนดควรประเมนระดบคณภาพอากาศ (AQI) ในแตละสปดาหวาอยระดบใดตามคาดชนคณภาพอากาศ

(Air Quality Index) ประกาศของกรมควบคมมลพษ คอ คณภาพอากาศด (คาระหวาง 0 – 50) ปานกลาง (คาระหวาง

51-100) มผลกระทบตอสขภาพ (คาระหวาง 101 - 200) มผลกระทบตอสขภาพมาก (คาระหวาง 201- 300) และระดบ

อนตราย (คา > 300) หากพบวาอยในระดบทมผลตอสขภาพทเปนอนตรายควรมการแจงเตอนและใหค�าแนะน�า

โดยเฉพาะในกลมเสยง


(2) การก�าหนดโรค เพอใชประเมนผลกระทบสขภาพจากหมอกควนไดจากการศกษาทบทวนรายงานการศกษาวจยทผานมา พบวาการสดดมฝนละอองขนาดเลกในหมอกควนทเกดจากการเผาไหมมผลท�าใหเกดโรคระบบทางเดนหายใจ โรคหลอดเลอดหวใจ โรคปอดหอบหดฯลฯ โดยในชวงทเกดหมอกควนจะมการเจบปวยและเสยชวตดวยโรคดงกลาวสงขนจงไดก�าหนดใหมการบนทกกลมโรคดงกลาว โดยใชรหส ICD10 ในการจ�าแนกโรคไดแก กลมโรคและอาการทางตา (H10 – H13) กลมโรคระบบทางเดนหายใจ ( J00 -J06, J09 -J18, J20 -J22, J30 -J39, J40 -J47) กลมโรคหลอดเลอดหวใจ (I20-I25, I26-I28, I30 -I52) และใชเปนขอมลเพอประเมนผลกระทบดานสขภาพในระยะสน (3) วธการบนทกและรายงาน เพอใหมการตดตามและประเมนผลไดอยางตอเนองในชวงภาวะวกฤตจงไดก�าหนดให รพ.สต. รพช. รพท. และ รพศ. ในพนททไดรบผลกระทบจากหมอกควนใหมการบนทกและวเคราะหจ�านวนผปวยและเสยชวตดวยโรคทก�าหนดทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลทกวนและสรปผลในแตละสปดาหโดยก�าหนดใหเจาหนาทของโรงพยาบาลในพนทเสยงหรอไดรบผลกระทบในระดบ รพ.สต. รพช. รพท. และ รพศ. เปนผบนทกขอมลผปวยและเสยชวตทเขามารบการรกษาในโรงพยาบาล ดวยการวนจฉยตามกลมโรคทก�าหนดและเพอใหผลการวเคราะหและประเมนสามารถมองในภาพรวมของพนทแตละระดบ เชน ระดบต�าบล ระดบอ�าเภอ จงหวด เขต และประเทศ จงควรมการไหลเวยนขอมล การบนทก และประเมนผลดงน

บนทกขอมล/ประเมนพนท วเคราะหระดบอ�าเภอ วเคราะหระดบประเทศ

การบนทกและการวเคราะหขอมลในระดบพนทหรอโรงพยาบาลทมผปวยเขามารบการรกษา ควรมการด�าเนนการอยางตอเนองทกวน โดยเฉพาะในชวงทมสถานการณหมอกควนวกฤตในพนทหรอบรเวณใกลเคยง เพอจะไดทราบแนวโนมสถานการณความรนแรงของปญหาและสงรายงานทกสปดาหไปท สสอ. สสจ. และ คร./สป. เพอวเคราะหในภาพรวมในแตละระดบ และหาแนวทางแกไขและชวยเหลอตอไป (4) การวเคราะหและประเมนผล เพอใหไดรบทราบปญหาและการใชประโยชนจากขอมลเจาหนาทของโรงพยาบาลหรอผรบผดชอบในพนท ควรวเคราะหและประเมนผลขอมลทกสปดาหโดยการวเคราะหเปรยบเทยบผปวยและผเสยชวตในแตละวนหรอระหวางสปดาหลาสดกบสปดาหทผานมาหรอในเดอนทผานมาวามากนอยตางกนหรอไม รวมทงการเทยบกบคาเฉลยคณภาพอากาศในแตละวน/สปดาห หากพบความผดปกตควรไดมการแจงเตอน

หรอประสานหนวยงานทรบผดชอบเพอด�าเนนการตอไป

รปท 9 กรอบแนวคดการด�าเนนงานเฝาระวงทางสขภาพจากปญหาหมอกควน

รพ.สต.

รพช.

สสอ.

รพท./รพศ. สป./คร.สสจ.

ทกวน ทกสปดาห ทกสปดาห


4.1 การวเคราะหและประเมนผลขอมลผปวยทเขารบการรกษารวบรวมและวเคราะหขอมลจ�านวนผปวย

ทงผปวยนอกและผปวยในของกลมโรคตามรหส ICD10 ทก�าหนดในแตละวนเปรยบเทยบผปวยทเขารบการรกษาระหวาง

สปดาหลาสด (n2) กบสปดาหทผานมา (n1) หากพบวามจ�านวนมากกวาหรอสงขนแสดงวาอาจมความรนแรงของ

ผลกระทบจากการสมผสหมอกควนไฟปา ตวอยางเชน จากการรวบรวมขอมล พบวาจ�านวนผปวยโรคหวใจหลอดเลอด

ของสปดาหน จ�านวน 200 คน และจ�านวนผปวยโรคหวใจหลอดเลอดของสปดาหทผานมา 120 คน ดงนน การเพม-ลด

ของผปวยคอ 200 - 120 = 80 คน นนคอสปดาหนมผปวยมากขน 80 คน หรออาจค�านวณจากการประมาณคาดงน

จ�านวนผปวยโรคหวใจหลอดเลอดของสปดาหน (n2) = 200/120 = 1.7

จ�านวนผปวยโรคหวใจหลอดเลอดของสปดาหทผานมา (n1)

กลาวคอ การเพมขนของผปวยโรคหวใจหลอดเลอดในสปดาหนเทากบ 1.7 เทาหรอ > 1 เมอเทยบกบสปดาห

ทผานมา ซงถาหากประเมนวาสถานการณดขนหรอเขาสภาวะปกตจ�านวนผปวยทเขามารบการรกษาในชวงหมอกควน

ไฟปาควรนอยลงหรอมคา< 1 เมอเทยบกบสปดาหทผานมา ประเมนจากอตราการเขารบการรกษาของผปวยในกลมโรค

ทก�าหนดเพอเปรยบเทยบระหวางสปดาหและเดอนทผานมา การค�านวณอตราการเขารบการรกษาไดดงน

จ�านวนผปวยดวยโรคหวใจหลอดเลอดในสปดาหหรอเดอน X 100

จ�านวนผปวยทเขามารบการรกษาทงหมดในสปดาหหรอเดอนเดยวกน

4.2 การประเมนจากจ�านวนหรออตราการเสยชวตของผปวยทเขามารบการรกษาในโรงพยาบาล

ซงก�าหนดใหประเมนจากขอมลการเสยชวตดวยโรคหลอดเลอดหวใจ (I20 -I25, I26-I28, I30 -I52) และจ�านวนผเสยชวต

จากโรคระบบทางเดนหายใจ (J00 -J06, J09 -J18, J20 -J22, J30 -J39, J40 -J47) ในแตละวน หากพบวามอตรา

การเสยชวตมากขนอาจแสดงถงความรนแรงหรออนตรายทเกดจากพษหมอกควนไฟปา

การประเมนจากอตราการเสยชวตของผปวยการรกษาของผปวยในกลมโรคทก�าหนดเพอเปรยบเทยบ

การเสยชวตระหวางสปดาหและเดอนทผานมา

จ�านวนผเสยชวตดวยโรคหวใจหลอดเลอดในสปดาหหรอเดอน X 100

จ�านวนผปวยทเขามารบการรกษาทงหมดในสปดาหหรอเดอนเดยวกน

การประเมนจากอตราการปวยตายของผปวยการรกษาของผปวยในกลมโรคทก�าหนดเพอเปรยบเทยบ

การปวยตายระหวางสปดาหและเดอนทผานมา

จ�านวนผเสยชวตดวยโรคหวใจหลอดเลอดในสปดาหหรอเดอน X 100

จ�านวนผปวยทเขามารบการรกษาดวยโรคหวใจหลอดเลอดทงหมดในสปดาหหรอเดอนเดยวกน

การประเมนผลกระทบสขภาพโดยใชจ�านวนหรออตราการเขารบการรกษา อตราการตายในโรคทก�าหนด

ของผปวยทเขามารบการรกษาในโรงพยาบาลแตละแหงใชส�าหรบประเมนผลกระทบสขภาพอยางงายเพอดแนวโนม

การเปลยนแปลงของโรคทอาจเกยวของกบการเกดมลพษทางอากาศจากหมอกควนไฟปาเทานน


แบบรายงานการประเมนผลกระทบตอสขภาพจากหมอกควนไฟปา (ระยะสน)

ส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

ชอหนวยงาน

ต�าบล อ�าเภอ จงหวด

การบนทกจ�านวนการปวยและเสยชวตดวยโรคและอาการส�าคญเพอการประเมนผลกระทบสขภาพ

โรคและอาการทส�าคญ/ICD10 ยอดผปวย

เดอนทแลว

(ราย)

ยอดผปวย

สปดาหทแลว

(ราย)

จ�านวนผปวยรายวน (ราย) รายผปวย

สปดาหน

(ราย)

จ�านวน

เพม

(+)/(-)อาทตย จนทร องคาร พธ พฤหสบด ศกร เสาร

1.กลมอาการทางตา

H10-H13 : ความผดปกตเยอตา (disorder of

conjunctiva)

2.กลมโรคหลอดเลอดและหวใจ

I20-I25 : โรคหวใจขาดเลอด (Ischemic heart

diseases)

I26-I28 : โรคหวใจเกยวกบปอด (IPulmonary

heart diseases)

I30-I52 : โรคหวใจรปแบบอนๆ (Other form

of heart diseases)

3. กลมโรคระบบทางเดนหายใจ

J00-J06 : การตดเชอทางเดนหายใจสวนบน

เฉยบพลน (Acute upper respiratory and

pneumonia)

J09-J18 : ไขหวดและปอดบวม (influenza and

pneumonia)

J20-J22 : การตดเชอทางเดนหายใจสวนลาง

เฉยบพลน (Acute lower respiratory infection)

J30-J39 : โรคแบบอนของระบบทางเดนหายใจ

สวนบน (Other diseases of upper respiratory)

J40-J47 : โรคเรอรงและทางเดนหายใจสวนลาง

(Chronic lower respiratory diseases)

จ�านวนผปวยทงหมด

จ�านวนผเสยชวตดวยโรคหลอดเลอดและหวใจ

(I20-I25,I-26-I28,I30-I52)

จ�านวนผเสยชวตดวยโรคระบบทางเดนหายใจ

(J00-J06,J09-J18,J20-J22,J30-J39,J40-J47)

จ�านวนผเสยชวตทงหมด

การตรวจวดคณภาพอากาศเฉลย 24 ชวโมง (กรมควบคมมลพษ) คณภาพอากาศ

คาเฉลย PM10 (มคก./ลบ.ม.)

คาเฉลย ดชนคณภาพอากาศ (AQI)

ชอผบนทกและประเมนผล........................................................โทร..................................วน/เดอน/ป...........................

สปดาหท............

เดอนท............


2. ระบบการเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากปญหาหมอกควน

พฒนาระบบโดยส�านกงานปองกนควบคมโรคท 1 จงหวดเชยงใหม ตวอยางแนวทางการด�าเนนงานเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากปญหาหมอกควน ประกอบดวย ขนตอนการปฏบตงานทส�าคญ 2 ระยะ ไดแก 1) ระยะการทบทวนและจดตงระบบเฝาระวง (พฤษภาคม - ธนวาคม) ระยะนอยในระยะการเตรยมการ เพอท�าใหไดระบบการเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากปญหาหมอกควนทเหมาะสมกบพนท และสามารถน�าไปใชประโยชนส�าหรบการปองกนควบคมปญหาไดอยางมประสทธภาพและไดรบการยอมรบมากขนกวาเดม 2) ระยะด�าเนนการ (มกราคม – เมษายน) ระยะนเปนระยะทมภาวะหมอกควนจากไฟปาและการกระท�าของมนษยจ�านวนมาก โดยตดตามและรวบรวมขอมลจากระบบการเฝาระวงผลกระทบดานสขภาพจากปญหาหมอกควนในพนท 8 จงหวดภาคเหนอตอนบน 4 กลมโรค ไดแก กลมโรคทางเดนหายใจ กลมโรคหวใจและหลอดเลอดทกชนด กลมโรคตาอกเสบ และกลมโรคผวหนงอกเสบ ตงแตสปดาหท 1-17 ซงไดรบรายงานจาก รพศ./รพท./ รพช. จ�านวนทงหมด 100 แหง ในพนทภาคเหนอตอนบนมาตรวจสอบความถกตองและเรยบเรยงขอมลในรปของตาราง จากนนวเคราะหการเกดโรคดวยระบาดวทยาเชงพรรณนาโดยใชสถตรอยละ และอตราปวย

วตถประสงค : 1. เพอใหทราบขนาดและความรนแรงของผไดรบผลกระทบตอสขภาพจากปญหาหมอกควน 2. เพอรวบรวมกจกรรมการตอบสนองตอปญหาผลกระทบตอสขภาพจากปญหาหมอกควน ประเภทการรายงาน : 1. รายงานการเจบปวยและเสยชวต 2. รายงานกจกรรมการด�าเนนงาน

1. รายงานการเจบปวยและเสยชวต l รปแบบการเฝาระวง เปนการเฝาระวงเชงรบจากสถานบรการ (Hospital Base surveillance) ซงมขอดคอเกบไดงายเพราะผปวยมารบบรการทโรงพยาบาล แมวาความครอบคลมอาจต�ากวาสถานการณจรง เนองจากผ ทมารบการรกษาทโรงพยาบาลมกจะเปนผ ทมอาการมากพอควร โดยกลมเสยงทต องมการดแลสขภาพมากเปนพเศษ ไดแก กลมเดก สตรมครรภ ผสงอาย ผทเปนโรคหอบหด โรคเกยวกบระบบทางเดนหายใจและโรคปอด โรคภมแพ โรคหวใจ เปนตน รวมทงผทท�างานทเสยงตอการไดรบฝนละอองและหมอกควน เชน คนท�างานในโรงโมหน คนงานกอสรางทอยในบรเวณทมควนและหมอกควนจากไฟปา เปนตน l โรค, รหสโรคภายใตการเฝาระวงฯ รายงานผปวยทมการวนจฉยหลก (principle diagnosis) โดยไมนบการมารบการตรวจตามนด (follow up) ใน 4 กลมโรคทเฝาระวง ไดแก กลมโรคทางเดนหายใจ กลมโรคหวใจและหลอดเลอดทกชนด กลมโรคตาอกเสบ และกลมโรคผวหนงอกเสบ จากโรงพยาบาล (รพศ./รพท./รพช.) ในเขต 8 จงหวดภาคเหนอตอนบน ซงเปนพนททไดรบผลกระทบจากปญหาหมอกควน โดยมรหส ICD 10 ดงน H1* กลมโรคตาอกเสบ I* กลมโรคหวใจและหลอดเลอดทกชนด

I2* กลมโรคหลอดเลอดหวใจ

I4* กลมโรคกลามเนอหวใจเตนผดปกต


I5* กลมโรคหวใจวาย หวใจอกเสบและอน ๆ

J* กลมโรคทางเดนหายใจทกชนด

J0* กลมโรคตดเชอทางเดนหายใจสวนบน

J1* กลมโรคปอดบวม และ Influenza

J2* กลมหลอดลมอกเสบ

J3* กลมภมแพ

J4* กลมหอบหด และ COPD

L2* L3* กลมโรคผวหนงอกเสบ

หมายเหต : ส�าหรบการรายงานการเสยชวตและการรายงานผปวยในเบองตนยงไมสามารถรายงานไดทนเวลา

เนองจากตองการตรวจสอบสาเหตการเสยชวตและการสรปผลการวนจฉยในผปวยใน จงของดการรายงานผปวย

ทง 2 กลมนไปกอน

l วธการรายงาน และเงอนไขการรายงาน : การรายงานม 2 ระยะ ไดแก ระยะทมปญหาหมอกควน

(มกราคม – เมษายน) และระยะปกต (พฤษภาคม – ธนวาคม)

u ระยะทมปญหาหมอกควน (มกราคม – เมษายน) รายงานทกสปดาหผาน website: http://dpc10.

ddc.moph.go.th/epinorth/โดยผรายงานรวบรวมขอมลของวนอาทตยถงวนเสาร (ตามสปดาห

ระบาด) ใหครบถวนและรายงานภายในวนองคารของสปดาหถดไปไมเกนเวลา 14.00 น. ในบางจงหวด

ส�านกงานสาธารณสขจงหวดอาจก�าหนดใหมการรายงานเปนรายวน เพอใชขอมลประกอบการพจารณา

ด�าเนนมาตรการปองกนผลกระทบฯ ผานทางระบบ on line ของ สคร.1 เชยงใหม ซงโปรแกรมรองรบ

การรายงานรายวนได

u ระยะปกต (พฤษภาคม – ธนวาคม) หนวยจดการระบบสงขอมลตามฐานขอมลดานการแพทย

และสขภาพ ในรปแบบ 43 แฟมมาตรฐาน ใหกลมระบาดวทยาฯ สคร. 1 เชยงใหม ภายในวนท 15

ของเดอนถดไป

l บทบาทของหนวยงานทเกยวของ

u โรงพยาบาลทกแหงในพนทภาคเหนอตอนบน ท�าหนาทเปนหนวยรายงาน

u ส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอและส�านกงานสาธารณสขจงหวดท�าหนาทเปนหนวยจดการระบบ

ผรวบรวมขอมล ตดตามการรายงานและน�าขอมลมาใชประโยชนประกอบการปองกนควบคมโรค

ในพนท

u สคร. 1 เชยงใหม ท�าหนาทรวบรวมและวเคราะหขอมลในภาพรวมเขต เสนอผบรหารทเกยวของ

2. รายงานกจกรรมการด�าเนนงาน เปนการรายงานกจกรรมการปองกนควบคมโรคทด�าเนนการในระหวางสปดาหนน

ในพนทรบผดชอบ ผรายงานเปนไดทงสถานบรการระดบโรงพยาบาลขนไป จนถง สสอ. หรอ สสจ. การรายงาน

ใหรวบรวมขอมลและรปภาพกจกรรม แลวรายงานทกสปดาหทด�าเนนการทาง website: http://112.142.130.13/

epidpc10/list_report.php?item_id=6


ตารางท 9 ลกษณะอาการและอาการแสดงทใชในการเฝาระวงใน 4 ระบบ

1.ระบบทางเดนหายใจ 2.ระบบโรคหวใจและหลอดเลอด 3.ระบบผวหนง 4.ระบบตา

- คดจมก

- มน�ามก

- แสบจมก

- เลอดก�าเดาไหล

- แสบคอ

- เสยงแหบ

- ไอแหง ๆ

- ไอมเสมหะ

- หายใจล�าบาก

- หายใจมเสยงหวด

- เหนอยงาย

- เทาบวม

- ชพจร (หวใจเตนเรว)

- คนตามรางกาย

- มผนแดงตาม

รางกาย

- แสบหรอคนตา

- ตาแดง

- น�าตาไหล

- มองภาพไมคอยชด


แบบฟอรมรายงานผลกระทบจากภาวะหมอกควน (รายวน/รายเดอน)

รายงานเฝาระวงโรคจากภาวะหมอกควนในพนทภาคเหนอตอนบน ส�าหรบโรงพยาบาล

วนท ........... เดอน ...................... พ.ศ...............

หนวยงาน .......................................... อ�าเภอ ................ จงหวด .......................

ท โรค รหสโรคจ�านวนผปวย

นอก/ใน (คน)

จ�านวนผปวย

เสยชวต

นอก/ใน (คน)

1 กลมโรคตาอกเสบ (H1 รวม) H10-H19.8

2 กลมโรคหวใจและหลอดเลอดทกชนด (I รวม) I00-I99

3 กลมโรคหลอดเลอดหวใจ (I2 รวม) I20-I28.9

4 กลมโรคกลามเนอหวใจเตนผดปกต (I4 รวม) I40-I49.9

5 กลมโรคหวใจวาย หวใจอกเสบ และอนๆ (I5 รวม) I50-I52.8

6 กลมโรคทางเดนหายใจทกชนด (J รวม) J00-J99.8

7 กลมโรคตดเชอทางเดนหายใจสวนบน (J0 รวม) J00-J06.9

8 กลมโรคปอดบวม (J1 รวม) J10-J18.9

9 กลมหลอดลมอกเสบ (J2 รวม) J20-J22

10 กลมภมแพ (J3 รวม) J30-J39.9

11 กลมหอบหด และ COPD (J4 รวม) J40-J47

12 กลมโรคผวหนงอกเสบ (L2, L3 รวม) L20-L29.9,

L30-L30.9

หมายเหต - สงรายงานทกวนองคารกอนเวลา 14.00 น.

บนทกกจกรรมและการด�าเนนงานผลกระทบจากหมอกควน

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ผรายงาน ..................................................

โทรศพท ...................................................


การจดบรการเวชกรรมสงแวดลอม หมายถง กจกรรมทด�าเนนงานโดยบคลากรทมความรทางดาน

อาชวอนามยและอนามยสงแวดลอม เพอใหประชาชนผทไดรบผลกระทบจากสงแวดลอมหรออบตภยฉกเฉนไดรบ

การดแลสขภาพ มการจดบรการทงเชงรกและเชงรบทมงเนนดานการปองกน โรคจากสงแวดลอม เพอใหประชาชน

มสขภาพอนามยทด อยในสงแวดลอมทปลอดภยโดยหนวยงานสาธารณสขในพนททไดรบผลกระทบจากปญหาหมอกควน

สามารถน�าหลกการจดบรการเวชกรรมสงแวดลอมไปประยกตใชในการด�าเนนงานในการเฝาระวงและดแลสขภาพ

ประชาชนทประสบปญหาหมอกควน (19) โดยกจกรรมหลกในการจดบรการเวชกรรมสงแวดลอม ประกอบดวย

5 กจกรรมหลก ดงตอไปน

กจกรรมท 1 การประเมนความเสยง

1.1 การประเมนความเสยงทางสงแวดลอมทมผลตอสขภาพ

1.2 การบรหารจดการความเสยงดานสขภาพ

1.3 การสอสารความเสยงใหหนวยงานทเกยวของและประชาชน

กจกรรมท 2 การเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากสงแวดลอม

2.1 การเฝาระวงทางเวชกรรมสงแวดลอม

2.2 การสอบสวนโรคจากสงแวดลอม

2.3 การควบคมปองกนโรคจากสงแวดลอม

กจกรรมท 3 การวนจฉยรกษาโรคจากสงแวดลอม

3.1 การวนจฉย รกษา ฟนฟสขภาพ

3.2 การรายงานโรค

กจกรรมท 4 การบรหารจดการ

4.1 การบรหารจดการทางการแพทย

- การรองรบหรอสงตอผปวย

- การรองรบและตอบโตภาวะฉกเฉน

4.2 การบรหารจดการทางการสาธารณสข

- มสวนรวมในกระบวนการจดท�า HIA

- รวมบรหารจดการและสรางภาคเครอขายกบหนวยงานทเกยวของ

การจดบรการเวชกรรมสงแวดลอม 4บทท


กจกรรมท 5 การสนบสนน

5.1 จดท�าแผนงานและโครงการหรอนโยบายเพอสนบสนนการแกปญหาจากหนวยงานภายนอก

กระทรวงสาธารณสข

5.2 การสนบสนนการด�าเนนงานในการชดเชยการเจบปวย หรอด�าเนนการตามกฎหมายอนๆ

5.3 ฝกอบรมและพฒนาศกยภาพบคลากร

5.4 จดท�าวจยทเกยวของกบเวชกรรมสงแวดลอม

รปท 10 กรอบแนวคดในการจดบรการเวชกรรมสงแวดลอม


ตารา

งท 1

0 บท

บาทแ

ละแน

วทาง

การด

�าเนน

งานเ

ฝาระ

วง ป

องกน

และ

แกไข

ปญหา

โรคแ

ละภย

สขภา

พจาก

มลพษ

สงแว

ดลอม

: กร

ณหม

อกคว

น

หนวย

งาน

แนวท

างกา

รด�าเ

นนงา

น

เขตส

ขภาพ

- ก�าห

นดนโ

ยบาย

และแ

นวทา

งการ

ด�าเน

นงาน

ตามบ

รบทข

องปญ

หาสง

แวดล

อมใน

พนท

- แตง

ตงคณ

ะท�าง

านแผ

นยทธ

ศาสต

รคมค

รองส

ขภาพ

ประช

าชนใ

นพนท

เสยง

จากม

ลพษส

งแวด

ลอม

- ตดต

ามกา

รด�าเ

นนงา

นการ

จดบร

การเ

วชกร

รมสง

แวดล

อมทก

ระดบ

- ด�าเ

นนกา

รเฝา

ระวง

ปอง

กนแล

ะแกไ

ขปญ

หาโร

คและ

ภยสข

ภาพจ

ากมล

พษสง

แวดล

อมใน

พนทเ

สยง ต

ามกร

อบยท

ธศาส

ตรคม

ครอง

สขภา

พประ

ชาชน

- ราย

งานผ

ลควา

มกาว

หนาใ

นการ

ด�าเน

นงาน

ใหผบ

รหาร

ไดรบ

ทราบ

ส�านก

งานป

องกน

ควบค

มโรค

- รวบ

รวมส

ถานก

ารณ

วเคร

าะหข

อมลก

ารรา

ยงาน

ความ

เสยง

ในพน

ทรบผ

ดชอบ

และ

ตดตา

มขอม

ลสถา

นการ

ณโร

คจาก

มลพษ

สงแว

ดลอม

- ด�าเ

นนกา

รตาม

แนวท

างนโ

ยบาย

การค

วบคม

โรคจ

ากมล

พษสง

แวดล

อม

- สนบ

สนนว

ชากา

รใหก

บส�าน

กงาน

สาธา

รณสข

จงหว

ดและ

หนวย

บรกา

รสขภ

าพทก

ระดบ

เกยว

กบโร

คจาก

สงแว

ดลอม

- ลงพ

นทสอ

บสวน

เพอค

นหาส

าเหต

โรคจ

ากมล

พษสง

แวดล

อมกร

ณเก

ดปญ

หารอ

งเรยน

รวมก

บ ศอ

., สสจ

., สสอ

., รพศ

., รพช

., รพ.

สต. แ

ละ อ

ปท.ใน

พนท

ศนยอ

นามย

- รวบ

รวมข

อมล

วเคร

าะหส

ถานก

ารณ

ดานอ

นามย

สงแว

ดลอม

- พฒ

นาระ

บบกา

รเฝา

ระวง

ดานอ

นามย

สงแว

ดลอม

และป

ระเม

นควา

มเสย

งตอส

ขภาพ

ในพน

ทรบผ

ดชอบ

- สนบ

สนนแ

ละให

ค�าปร

กษาว

ชากา

รดาน

อนาม

ยสงแ

วดลอ

มแก

สสจ.

สสอ

. รพ.

สต. แ

ละอง

คกรป

กครอ

งสวน

ทองถ

น

- สงเ

สรม

และ

สนบส

นนกา

รพฒ

นาบค

ลากร

ดานส

งแวด

ลอมก

บสขภ

าพใน

พนท

- ลงพ

นทตร

วจสอ

บสภา

พแวด

ลอมใ

นชมช

นกรณ

เกดป

ระเด

นปญ

หารอ

งเรย

นรวม

กบ ส

คร.,

สสจ.

, สสอ

., รพ

ศ., ร

พช. ร

พ.สต

. และ

อปท

.ในพน

ท

ส�านก

งานส

าธาร

ณสข

จงหว

ด- เ

ปนแก

นหลก

ในกา

รด�าเ

นนงา

น

- ผลก

ดนแล

ะด�าเ

นนแผ

นงาน

หรอน

โยบา

ยในก

ารปอ

งกน

ควบค

ม แล

ะแกไ

ขปญ

หาโร

คและ

ภยสข

ภาพจ

ากสง

แวดล

อม

- ประ

สานห

นวยง

านตา

งๆ ท

เกยว

ของใ

นพนท

เพอใ

หเกด

การด

�าเนน

งานป

องกน

ควบ

คม แ

ละแก

ไขปญ

หาโร

คและ

ภยสข

ภาพจ

ากสง

แวดล

อม

- รว

มกบห

นวยง

านทเ

กยวข

องพฒ

นาศก

ยภาพ

บคลา

กรใน

สถาน

อนาม

ย PC

U โ

รงพย

าบาล

สงเส

รมสข

ภาพต

�าบลแ

ละโร

งพยา

บาลช

มชน

ส�าหร

บการ

ด�าเน

นงาน

ปองก

น คว

บคม

และแ

กไขป

ญหา

โรคแ

ละภย

สขภา

พจาก

สงแว

ดลอม

- ปร

ะเมน

ศกยภ

าพใน

การด

�าเนน

งาน

และค

วามต

องกา

รการ

สนบส

นนกา

รด�าเ

นนงา

นปอง

กน ค

วบคม

โรค

และภ

ยสขภ

าพจา

กสงแ

วดลอ

ม

ในพน

ทรบผ

ดชอบ

- ผลก

ดนแล

ะสนบ

สนนใ

หทอง

ถนปฏ

บตแล

ะด�าเ

นนตา

มกฎห

มายแ

ละขอ

บงคบ

ทองถ

นทเก

ยวขอ

ง


หนวย

งาน

แนวท

างกา

รด�าเ

นนงา

น

ส�านก

งานส

าธาร

ณสข

อ�าเภ

อ-

สนบส

นนกา

รด�าเ

นนงา

น ก�า

กบกา

รด�าเ

นนงา

นการ

จดบร

การป

องกน

ควบ

คมโร

คและ

ภยสข

ภาพจ

ากสง

แวดล

อมขอ

ง โร

งพยา

บาลส

งเสร

ม สข

ภาพต

�าบล

และ

PCU

- รวม

พฒนา

ศกยภ

าพบค

ลากร

ทางก

ารแพ

ทยแล

ะสาธ

ารณ

สขใน

การจ

ดบรก

ารปอ

งกน

ควบค

มโรค

และภ

ยสขภ

าพจา

กสงแ

วดลอ

ม- ใ

หค�าป

รกษา

วชาก

ารดา

นการ

ปองก

น คว

บคมโ

รคแล

ะภยส

ขภาพ

จากส

งแวด

ลอมแ

กโรง

พยาบ

าลสง

เสรม

สขภา

พต�าบ

ล แล

ะ PC

U- บ

รณาก

ารกา

รประ

เมนผ

ลการ

ด�าเน

นงาน

ไปกบ

งานส

าธาร

ณสข

อนๆ

โรงพ

ยาบา

ลศนย

/โรง

พยา

บาล

ทวไป

- จดต

งศนย

เชยว

ชาญ

อาชว

เวชก

รรมแ

ละเว

ชกรร

มสงแ

วดลอ

ม (E

nv-O

cc U

nit)

เพอต

รวจว

นจฉย

รกษา

ฟนฟส

ขภาพ

และ

ระบบ

รบ-ส

งตอผ

ปวย

โรคแ

ละภย

สขภา

พจาก

สงแว

ดลอม

จากโ

รงพย

าบาล

ชมชน

ในพน

ทรบผ

ดชอบ

- คน

หาแล

ะประ

เมนค

วามเ

สยงใ

นพนท

พรอม

ทงจด

ท�าทะ

เบยน

ผมโอ

กาสเ

สยงแ

ละฐา

นขอม

ลดาน

อนาม

ยสงแ

วดลอ

มและ

ขอมล

ของพ

นท

เชน

สภาพ

ภมศา

สตร แ

หลงก

อมลพ

ษ หร

อแหล

งปนเ

ปอนส

ารเค

มฯลฯ

เพอจ

ดท�าแ

ผนทช

มชนท

แสดง

รายล

ะเอย

ดขอม

ลควา

มเสย

งตอส

ขภาพ

จากส

งแวด

ลอม

- ด�าเ

นนกจ

กรรม

สงเส

รม ป

องกน

ควบ

คมให

แกปร

ะชาช

นทมค

วามเ

สยง

- เป

นแกน

หลกใ

นการ

สอบส

วน ค

วบคม

โรคแ

ละภย

สขภา

พจาก

สงแว

ดลอม

พรอ

มทงใ

หค�าแ

นะน�า

สนบ

สนน

และร

วมใน

การต

รวจป

ระเม

นสข

ภาพผ

ไดรบ

ผลกร

ะทบ

- ใหข

อมลแ

กหนว

ยงาน

ทเกย

วของ

เพอก

ารแก

ไขปญ

หา แ

ละกา

รทดแ

ทนชด

เชย

เชน

ขอมล

กลมป

ระชา

กรทไ

ดรบผ

ลกระ

ทบ/

และส

อสาร

ความ

เสยง

ผลกร

ะทบท

เกดข

นไปย

งหนว

ยงาน

ทงใน

และน

อกกร

ะทรว

งสาธ

ารณ

สขทเ

กยวข

อง เช

น อบ

ต. ,

รพ.ส

ต. ,

รพช.

เปนต

น- จ

ดท�าร

ายงา

นโรค

และภ

ยสขภ

าพจา

กสงแ

วดลอ

ม

โรงพ

ยาบา

ลชมช

น- จ

ดตงศ

นยอา

ชวเว

ชกรร

มและ

เวชก

รรมส

งแวด

ลอม

(Env

-Occ

Cen

ter)

เพอใ

หการ

ตรวจ

วนจฉ

ยโรค

เบอง

ตนกา

รรกษ

าพยา

บาลฟ

นฟสข

ภาพ

และส

งตอ

กรณ

ตองก

ารแพ

ทยเฉ

พาะท

างใน

การต

รวจว

นจฉย

โรคห

รอเพ

อการ

รกษา

ตอทเ

หมาะ

สม- ค

นหาแ

ละปร

ะเมน

ความ

เสยง

เพอจ

ดท�าท

ะเบย

นผได

รบผล

กระท

บ (ป

ระกอ

บดวย

จ�าน

วนปร

ะชาก

ร แล

ะหลง

คาเร

อนทไ

ดรบผ

ลกระ

ทบ)

- จดท

�าแนว

ปฏบต

และใ

หบรก

ารส�า

หรบก

ารคด

กรอง

กลมผ

ไดรบ

ผลกร

ะทบโ

รคแล

ะภยส

ขภาพ

จากส

งแวด

ลอมจ

ากกล

มผปว

ยอนๆ

- ด�าเ

นนกจ

กรรม

สงเส

รม ป

องกน

ควบ

คมให

แกปร

ะชาช

นทได

รบผล

กระท

บใหข

อมลแ

กหนว

ยงาน

ทเกย

วของ

- สอส

ารคว

ามเส

ยงแล

ะใหค

วามร

การ

ลดผล

กระท

บแกผ

ไดรบ

ผลกร

ะทบร

วมเป

นทมเ

พอสน

บสนน

การส

อบสว

นและ

ควบค

มโรค

จากส

งแวด

ลอม

รวมก

บหนว

ยงาน

ทเกย

วของ

- จดท

�าราย

งานโ

รคแล

ะภยส

ขภาพ

จากส

งแวด

ลอม

ตารา

งท 1

0 บท

บาทแ

ละแน

วทาง

การด

�าเนน

งานเ

ฝาระ

วง ป

องกน

และแ

กไขป

ญหา

โรคแ

ละภย

สขภา

พจาก

มลพษ

สงแว

ดลอม

: กร

ณหม

อกคว

น (ต

อ)


หนวย

งาน

แนวท

างกา

รด�าเ

นนงา

น

โรงพ

ยาบา

ลสงเ

สรมส

ขภาพ

ต�าบล

- จดต

งคลน

กอาช

วเวช

กรรม

และเ

วชกร

รมสง

แวดล

อม (E

nv-O

cc C

linic)

เพอร

กษาพ

ยาบา

ลเบอ

งตนแ

ละสง

ตอผป

วยทไ

ดรบผ

ลกระ

ทบ

- จดต

งทมห

มอคร

อบคร

วดาน

เวชก

รรมส

งแวด

ลอม

(Fam

ily C

are

Team

s) เพ

อเปน

ทมงา

นหลก

ในกา

รด�าเ

นนงา

นดแล

สขภา

พประ

ชาชน

ในพน

ท

- คนห

าและ

ประเ

มนคว

ามเส

ยงเพ

อจดท

�าทะเ

บยนผ

มโอก

าสเส

ยงแล

ะฐาน

ขอมล

ดานอ

นามย

สงแว

ดลอม

และ

ขอมล

ของพ

นท (ส

ภาพภ

มศาส

ตร

แหลง

กอมล

พษ ห

รอแห

ลงปน

เปอน

สารเ

คม)

- จดท

�าแผน

ทหมบ

านทแ

สดงร

ายละ

เอยด

ขอมล

ความ

เสยง

ตอสข

ภาพจ

ากสง

แวดล

อม (ป

ระกอ

บดวย

จ�าน

วนปร

ะชาก

ร แล

ะหลง

คาเร

อนทไ

ดรบ

ผลกร

ะทบ)

- ด�าเ

นนกจ

กรรม

สงเส

รม ป

องกน

ควบ

คมให

แกปร

ะชาช

นทมค

วามเ

สยง

- ใหบ

รการ

คดกร

องสข

ภาพผ

ทไดร

บผลก

ระทบ

เชน

ชงน�า

หนก

วดสว

นสง

และซ

กประ

วต เป

นตน

และจ

ดท�าส

มดสข

ภาพแ

ละรว

มเปน

ทม

เพอส

นบสน

นการ

สอบส

วนแล

ะควบ

คมโร

คจาก

สงแว

ดลอม

รวมก

บ หน

วยงา

นทเก

ยวขอ

ง

- ตดต

ามเฝ

าระว

งหรอ

ส�ารว

จสภา

วะสภ

าพผไ

ดรบผ

ลกระ

ทบอย

างนอ

ยปละ

ครง

- ใหข

อมลแ

กหนว

ยงาน

ทเกย

วของ

เพอก

ารแก

ไขปญ

หา แ

ละกา

รทดแ

ทน/ช

ดเชย

เชน

ขอมล

กลมป

ระชา

กรทไ

ดรบผ

ลกระ

ทบ

- จดท

�าราย

งานโ

รคแล

ะภยส

ขภาพ

จากส

งแวด

ลอม

ตารา

งท 1

0 บท

บาทแ

ละแน

วทาง

การด

�าเนน

งานเ

ฝาระ

วง ป

องกน

และแ

กไขป

ญหา

โรคแ

ละภย

สขภา

พจาก

มลพษ

สงแว

ดลอม

: กร

ณหม

อกคว

น (ต

อ)


ตวอยางการจดบรการเวชกรรมสงแวดลอม : กรณปญหาหมอกควน

ส�าหรบกรณปญหาหมอกควนนนเปนปญหาสงแวดลอมทสงผลกระทบประชาชนในพนททประสบปญหาเปนอยางมาก รวมทงยงสงผลไปยงสขภาพรางกายของประชาชนดวย ดงนนจงจ�าเปนทเจาหนาทสาธารณสขจะตองเขาใจถงสถานการณปญหาและแนวทางการดแลรกษาสขภาพของประชาชนทไดรบผลกระทบ เพอน�าไปสการปองกนการเกดโรคทเกดขนจากปญหาหมอกควนตอไป โดยใชหลกการการจดบรการเวชกรรมสงแวดลอมเขามาชวยในการเปนแนวทางในการเฝาระวงและปองกนสขภาพประชาชนตอไป ดงน

กจกรรมท 1 การประเมนความเสยง

1. ท�าการพจารณาความเสยงทเกดจากสขภาพทเกดจากมลพษสงแวดลอมในพนท โดยในกรณนเปนมลพษทเกดขนจากปญหาหมอกควน ซงเปนปญหาหมอกควนทางอากาศทท�าใหเกดสารมลพษตางๆ เชน อนภาคฝนขนาดเลก (PM10) สารซลเฟอรไดออกไซด (SO2) คารบอนมอนอกไซด (CO) ฯลฯ เพอน�ามาใชในการคาดการณผลกระทบตอสขภาพทอาจเกดจากปญหาหมอกควน 2. ด�าเนนการสงเกตหรอประเมนถงระยะเวลาทประชาชนในพนทไดรบสารมลพษทางอากาศจากปญหาหมอกควน เชน เกดหมอกควนเฉพาะเวลาเยนและกลางคน เปนตน เพอใชเปนขอมลเบองตนในการพจารณาวาประชาชนในพนทมการไดรบหรอสดดมสารมลพษเขาสรางกายมากนอยเพยงใด 3. น�าขอมลมาคาดการณความสมพนธกบผลกระทบตอสขภาพของประชาชน เชน ในชวงทเกดปญหาหมอกควนในชวงค�า อาจเกดท�าใหการเขามารบบรการในสถานพยาบาลในชวงเชาของวนตอมาเพมมากขน ซงหนวยงานสาธารณสขในพนทสามารถน�ามาวางแผนในการรบมอกบสถานการณดงกลาวไดอยางเหมาะสม 4. ในกรณทคาดการณวาจะมผไดรบผลกระทบจากปญหาหมอกควนเปนจ�านวนมาก ควรมการบรหารจดการความเสยงดานสขภาพ เชน การจดสถานทรบรองคนปวย การจดอปกรณและเวชภณฑทมความจ�าเปน เพอรองรบสถานกาณทางสขภาพทเกดขน และน�าไปสการสอสารความเสยงกบประชาชนในพนทอยางเหมาะสม เชน - ระดบ สสจ. สสอ. 1. ท�าประกาศ/บอรดแจงผลสภาพอากาศในแตละวนใหกบประชาชนในพนททราบ 2. ประชาสมพนธวธการดแลตนเองใหกบประชาชนทราบ เชน เวลาขบรถใหสวมหมวกทมหนากาก และใสหนาอนามยเวลาอออกจากบาน การไมเผาขยะ ฯลฯ 3. จดสรรหาสนบสนนอปกรณสอสารตาง ๆ ทงทางดานวชาการและอปกรณปองกนใหกบหนวยบรการในระดบพนทเชนแผนพบ ใบปลว โปสเตอร หนากากอนามย ฯลฯ 4. จดอบรมใหความรแกเจาหนาททเกยวของ เชน อสม. เจาหนาทสาธารณสข เปนตน ในการสอสารใหกบประชาชนในพนท 5. แจง/ประกาศ ใหกบประชาชนทราบถงหนวยบรการสาธารณสขทสามารถรองรบไดในพนท - ระดบ รพช. / รพ.สต. 1. มการท�าบอรดแจงสภาพอากาศใหกบพนทและพนทใกลเคยงทราบ 2. ประชาสมพนธวธการดแลตนเองใหกบประชาชนทราบ โดยใชการรณรงคจากการมสวนรวมของเดกนกเรยน หรอประชาชนในพนท 3. จดการอบรมใหความรแกประชาชนในเรองการดแลตนเอง


4. มหองใหค�าปรกษาส�าหรบประชาชน เพอปองกน/ลดความตงเครยด ความกงวลของประชาชน 5. มการพดคย /การเยยมบานส�าหรบกลมเสยง และมการสอนวธการดแลตนเองใหกบกลมเสยงดวย

- ระดบหนวยงานทองถน เชน อบจ. อบต. ผน�าชมชน ฯลฯ 1. มการประชาสมพนธเสยงตามสายเกยวกบปญหาหมอกควน 2. มการจดท�าบอรดประชาสมพนธในหมบาน เชน จดหองสมดประจ�าหมบาน บอรดในโรงเรยน

กจกรรมท 2 การเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากสงแวดลอม

1. รวบรวมขอมล วเคราะหขอมลสงแวดลอมและขอมลสขภาพของแตละพนท เชน ขอมลทางสงแวดลอมโดยการวเคราะหหาสงคกคาม/มลพษทเกดขน โดยอาจใชการมสวนรวมของประชาชนในพนท เชน การท�า Body map แลวน�ามาวเคราะหขอมลตาง ๆ ตวอยางเชน

แหลงก�าเนดมลพษ มลพษทเกดขนในพนท ชวงเวลา ผลกระทบทไดรบ

1. การเผาปาเพอหาของปา - ฝนละอองขนาดเลก

- กาซคารบอนมอนอกไซดฯลฯ

ชวงเชา และเยน - ใหแสบตา

- ท�าใหหายใจล�าบากฯลฯ

2. สภาพอากาศ - กาช ตางๆ ฤดกาล เชน ฤดหนาว

ฤดฝน ฤดรอน

- ใหแสบตา

- ท�าใหหายใจล�าบากฯลฯ

2. รวบรวมผลการตรวจคณภาพอากาศ ในแตละวน/ชวงเวลา ในพนท โดยขอขอมลจากกรมควบคมมลพษหรอ http://air4thai.com/ แลวน�ามาเปรยบเทยบในแตละเดอนเปนรายป จะสงเกตเหนวาชวงใดมการคณภาพอากาศหนาแนนหรอไม 3. มการจดท�าแผนทเดนดนเพอรวบรวมขอมลทางดานประชากร อาชพ สถานทส�าคญตางๆ เชน ศาสนสถาน ศนยราชการตาง ๆ สวนสาธารณะ แหลงอตสาหกรรมในพนท รวมทงต�าแหนงแหลงน�าทใชอปโภค-บรโภค ในพนท 4. จดท�าทะเบยนประวตบคคล (Family folder) เพอใหทราบประวต การรกษา การเจบปวยหรอการสงตอของประชาชนในพนท รวมทงทราบแผนผงเครอญาต สภาพความเปนอยเบองตน เชน น�าทใชดมอปโภค – บรโภค สตวเลยง ประวตการดมสรา- การสบบหร 5. มการจดท�าทะเบยนรวมรวมขอมลในแตละป เพอน�ามาวเคราะหและคาดการณสถานการณในปตอๆไป

กจกรรมท 3 การวนจฉยรกษาโรคจากสงแวดลอม

1. ซกประวตและตรวจรางกายผปวยวามอาการเจบปวยดวยโรคทเกยวของกบปญหาหมอกควนหรอไม เชน เกดโรคทางระบบทางเดนหายใจ เมอมการสมผสหรอสดดมสารมลพษในชวงการเกดปญหาหมอกควน 2. ประเมนลกษณะของการเกดการระบาดหรอการเกดโรค/ผลกระทบทางสขภาพจากสงแวดลอมในชมชน รวมถงแนวโนมการเกดปญหา/ความเสยงวามขอบเขตหรอขนาดของปญหาทครอบคลมพนทใดหรอมจ�านวนประชาชนทไดรบผลกระทบมากนอยเพยงใด


3. วนจฉยโรคและหาความเชอมโยงของโรคหรอผลกระทบทางสขภาพกบปจจยเสยงทเกดจากมลพษสงแวดลอม วาโรคทเกดขนมความสมพนธกบการเกดปญหาหมอกควนหรอไม อาจใชฐานขอมลเดมมาวเคราะหเพมเตม 4. จดท�าฐานขอมลสขภาพและขอมลการวนจฉย เชน หนวยงานทรบตรวจชนดของ Biomarkers ทเหมาะกบการ screening คามาตรฐานตางๆ รายชอผเชยวชาญ และแนวทางการรกษาโรคจากสงแวดลอม เปนตน ในกรณ ทมอาการเจบปวยรนแรงหรอตองการหาความสมพนธกบปญหาอนๆ

กจกรรมท 4 การบรหารจดการ

1. เตรยมความพรอมในการบรหารจดการทางการแพทย โดยควรมการวางระบบการสงตอผปวยไปยงโรงพยาบาลทมศกยภาพหรอมทมแพทยผเชยวชาญในการดแลรกษาผปวยทเกดขนจากการสมผสสารมลพษจากปญหาหมอกควน 2. มการเตรยมการและจดท�าแผนการรองรบและตอบโตภาวะฉกเฉนดานสาธารณสขทเกดขนจากปญหาหมอกควน เชน แผนการอพยพประชาชนกลมเสยงจากพนทมการประสบปญหาหมอกควนในระดบรนแรง เปนตน 3. จดเตรยมอปกรณและเวชภณฑทมความจ�าเปนในการรบมอกบสถานการณหมอกควน โดยเฉพาะการดแลประชากรกลมเสยง เชน เดก ผสงอาย ผปวยโรคเรอรง เปนตน ซงอปกรณทมความจ�าเปนในการรบมอกบปญหาหมอกควน ไดแก เครองชวยหายใจ ยาขยายหลอดลมหรอลดอาการหอบหบ เปนตน 4. พจารณาการใชเครองมอและเทคโนโลยตางๆทเกยวของ เชน website หรอ Mobile Application เพอสนบสนนการท�างานของเจาหนาทภายในพนทประสบปญหาหมอกควน ยกตวอยางเชน การใช Application ชอ Air4thai ในการตดตามคณภาพอากาศทเกดขนภายในพนทวามความเสยงทท�าใหเกดปญหาหมอกควนในพนทหรอไม 5. ควรมการสรางภาคเครอขายกบหนวยงานสาธารณสขทเกยวของ เชน ส�านกงานปองกนควบคมโรค ส�านกงานสาธารณสขจงหวด ส�านกงานสาธารณสขอ�าเภอ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล ฯลฯ รวมทงหนวยงานอนๆ เชน กรมควบคมมลพษ ส�านกงานสงแวดลอมจงหวด องคการบรหารสวนต�าบลฯลฯ เพอประสานความรวมมอในการท�างานเพอเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพของประชาชนในพนททไดรบผลกระทบจากปญหาหมอกควน

กจกรรมท 5 การสนบสนน

1. หนวยงานสาธารณสขในพนทควรมการจดท�าแผนงานและโครงการหรอนโยบาย เพอสนบสนนการแกปญหาในพนท เชน การจดท�าโครงการพฒนาพนทปองกนการเผา หรอการจดท�าโครงการผลตปยจากเศษวสดทางธรรมชาต โครงการลดกจกรรมกลางแจงของเดกนกเรยนในชวงทมปญหาหมอกควน เปนตน เพอเปนการปองกนและลดผลกระทบทางสขภาพของประชาชนในพนทจากการสมผสการปญหาหมอกควน 2. การสนบสนนการด�าเนนงานในการชดเชยการเจบปวย หรอด�าเนนการตามกฎหมายอนๆ ทเกดจากปญหาหมอกควน เชน การสนบสนนใหมการจดตงกองทนสขภาพในพนททมการประสบปญหาหมอกควน เพอชดเชยหรอใชเปนคารกษาพยาบาลจากการเจบปวยของประชาชนในพนท 3. การฝกอบรมและพฒนาศกยภาพบคลากรสาธารณสขในพนท ใหมความรและความเชยวชาญในการดแลสขภาพของประชาชน รวมทงการพฒนาศกยภาพในการด�าเนนงานดานอนๆ เชน การใชระบบเทคโนโลยภมศาสตรสารสนเทศรวมกบขอมลทางสขภาพ ในการก�าหนดพนทเฝาระวงทางสขภาพจากปญหาหมอกควน เปนตน 4. จดท�าการศกษาวจยหรอการคนควาทเกยวของกบกบการดแลสขภาพประชาชนจากการท�างาน (R2R)เชน การดแลผปวยกลมเดกในชวงเวลาการเกดปญหาหมอกควน การศกษาแนวโนมการเพมขนของผปวยกบชวงเวลา

การเกดปญหาหมอกควน เปนตน

ภาคผนวก


ค�าแน

ะน�าใ

นการ

ดแลป

องกน

สขภา

พส�า

หรบป

ระชา

ชน ก

รณหม

อกคว

น แล

ะแนว

ทางป

ฏบตส

�าหรบ

เจาห

นาทห

นวยง

านสา

ธารณ

สข (ส

สจ. ส

สอ. ร

พ.ส

ต.)

จดท�า

โดย

กรม

อนาม

ย กร

มควบ

คมโร

ค แล

ะกรม

ควบค

มมลพ

ษ

*หมา

ยเหต

: ค�า

แนะน

�าในก

ารปฏ

บตส�า

หรบป

ระชา

ชนแล

ะเจา

หนาท

หนวย

งานส

าธาร

ณสข

ในร

ะดบฝ

นละอ

องขน

าดเล

กกวา

10

ไมคร

อน (

PM10

) ทส

งขนน

น ให

รวมถ

งค�าแ

นะน�า

ในกา

รปฏบ

ตตน

ในระ

ดบทต

�ากวา

เขาไ

ปดวย

ระดบ

PM

10

เฉลย

24

ชวโม

ง(ม

คก./ล

บ.ม.

)

คาดช

นคณ

ภาพ

อากา

ศ (A

QI)

ระดบ

คณภา

พอา

กาศ

ผลกร

ะทบต

อสขภ

าพกา

รปฏบ

ตตนส

�าหรบ

ส�าหร

บประ

ชาชน

การป

ฏบตส

�าหรบ

เจาห

นาทห

นวยง

านสา

ธารณ

สขใน

พนท

0 - 5

00

– 50

ด

(Goo

d)

(สฟา

)

ไมมผ

ลกระ

ทบตอ

สขภา

พตด

ตามส

ถานก

ารณ

คณภา

พอาก

าศอย

เสมอ

เพอด

แลปอ

งกนส

ขภาพ

ตนเอ

ง1.

ตดต

ามสถ

านกา

รณคณ

ภาพอ

ากาศ

(P

M10 แ

ละ A

QI)

ทกวน

2. ร

วบรว

มขอม

ลแหล

งก�าเ

นดทก

อใหเ

กดฝน

ละออ

ง/หม

อกคว

นในพ

นท

3. ร

พ.สต

.ในพน

ทท�าก

ารทบ

ทวนป

ระเภ

ทแล

ะจ�าน

วนปร

ะชาช

นกลม

เสยง

ในพน

ทรบ

ผดชอ

บ (เด

กเลก

ผสง

อาย

หญงต

งคร

รภ ห

รอผท

มโรค

ประจ

�าตว

เชน

โรคห

วใจ

โรคห

ลอดเ

ลอดส

มอง

โรคป

อด

หอบห

ด ภม

แพ)

4. เต

รยมค

วามพ

รอมใ

นเรอ

งขอม

ลส�า

หรบก

ารสอ

สารค

วามเ

สยง

ผลกร

ะทบ

ตอสข

ภาพแ

กประ

ชาชน

Dep

artm

ent o

f Dis

ease

Con

trol

¡ÃÁ¤

Çº¤ØÁ

âÃ¤


ระดบ

PM

10

เฉลย

24

ชวโม

ง(ม

คก./ล

บ.ม.

)

คาดช

นคณ

ภาพ

อากา

ศ (A

QI)

ระดบ

คณภา

พอา

กาศ

ผลกร

ะทบต

อสขภ

าพกา

รปฏบ

ตตนส

�าหรบ

ส�าหร

บประ

ชาชน

การป

ฏบตส

�าหรบ

เจาห

นาทห

นวยง

านสา

ธารณ

สขใน

พนท

5. ส

นบสน

นองค

ความ

ร เร

อง ก

ารลด

และป

องกน

การเ

กดไฟ

ปา/ก

ารเผ

าทก

ชนด

ผลกร

ะทบต

อสขภ

าพ

แกหน

วยงา

นทอง

ถน

51 -

120

51 –

100

ปา

นกลา

ง(M

oder

ate)

(สเข

ยว)

มควา

มเสย

งตอส

ขภาพ

ประช

าชนก

ลมเส

ยงเช

น ผป

วยดว

ยโรค

หวใจ

และห

ลอดเ

ลอด

โรคร

ะบบท

างเด

นหาย

ใจ เป

นตน

- มผล

กระท

บตอส

ขภาพ

ในอา

การเ

บองต

นได

แก ร

ะบบท

างเด

นหาย

ใจสว

นบน

(ไอ

หายใ

จล�าบ

าก) ร

ะคาย

เคอง

ตา

กลมเ

สยง

(ผสง

อาย

เดกเ

ลก ห

ญงต

งครร

ภ ผป

วยโร

คระบ

บหวใ

จและ

หลอด

เลอด

หรอ

โรค

ระบบ

ทางเ

ดนหา

ยใจ)

1. ต

ดตาม

สถาน

การณ

อยเส

มอเพ

อดแล

ปองก

นสขภ

าพตน

เองห

รอหล

กเลย

งจาก

สถาน

ททมค

วนไฟ

หรอห

มอกค

วน2.

ประ

ชาชน

กลมเ

สยง

ควรจ

�ากดเ

วลา

ในกา

รออก

ก�าลง

กายห

รอท�า

กจกร

รมทอ

อกแร

งหนก

3. ผ

ปวยใ

นกลม

โรคร

ะบบห

วใจแ

ละหล

อดเล

อด ห

รอโร

คระบ

บทาง

เดนห

ายใจ

ควรส

งเกต

อากา

ร เช

น ไอ

บอยๆ

หาย

ใจล�า

บาก

แนนห

รอเจ

บหนา

อก ห

วใจเ

ตนไม

เปนป

กต ค

ลนไส

เหนอ

ยงาย

กวาป

กต

หรอเ

รมมอ

าการ

ปวดศ

รษะ

ควรเ

ตรยม

ยาแล

ะอปก

รณทจ

�าเปน

ใหพร

อม

1. ต

ดตาม

สถาน

การณ

คณภา

พอาก

าศ

(PM

10 แ

ละ A

QI)

ทกวน

2. ส

ถานพ

ยาบา

ลราย

งานข

อมล

การเ

จบปว

ย 4

กลมโ

รค ได

แก

กลมโ

รคระ

บบหว

ใจแล

ะหลอ

ดเลอ

ด กล

มโรค

ระบบ

ทางเ

ดนหา

ยใจ

กลมโ

รคตา

อกเส

บ แล

ะกลม

โรคผ

วหนง

อกเส

บ เข

าสระ

บบเฝ

าระว

งสขภ

าพจา

กปญ

หาหม

อกคว

นของ

สคร

.1 เช

ยงให

ม โด

ยหนว

ยงาน

อนสา

มารถ

เขาถ

งขอม

ลได

ท ht

tp://

dpc1

0.dd

c.m

oph.

go.th

3. ส

�านกง

านสา

ธารณ

สขจง

หวดแ

จงเต

อนสถ

านกา

รณหม

อกคว

นตาม

ระดบ

ความ

รนแร

ง แล

ะสอส

ารให

ค�าแน

ะน�า

เกยว

กบอา

การแ

ละผล

กระท

บ รว

มทง

วธกา

รในก

ารลด

การส

มผสแ

กประ

ชาชน

แล

ะใหค

วามส

�าคญ

เปนพ

เศษก

บกลม

เสยง


ระดบ

PM

10

เฉลย

24

ชวโม

ง(ม

คก./ล

บ.ม.

)

คาดช

นคณ

ภาพ

อากา

ศ (A

QI)

ระดบ

คณภา

พอา

กาศ

ผลกร

ะทบต

อสขภ

าพกา

รปฏบ

ตตนส

�าหรบ

ส�าหร

บประ

ชาชน

การป

ฏบตส

�าหรบ

เจาห

นาทห

นวยง

านสา

ธารณ

สขใน

พนท

ประช

าชนท

วไป

1. ต

ดตาม

สถาน

การณ

คณภา

พอาก

าศอย

เสมอ

เพอด

แลปอ

งกนส

ขภาพ

ตนเอ

ง2.

งดก

จกรร

มการ

เผา

4. ส

ถานพ

ยาบา

ลทกร

ะดบ

ตองด

�าเนน

การด

งน

4.1)

เตรย

มควา

มพรอ

มรอง

รบภา

วะฉก

เฉน

ส�าหร

บรอง

รบผป

วย ร

วมทง

อบตเ

หต

ทเปน

ผลมา

จากป

ญหา

หมอก

ควน

เชน

ถงออ

กซเจ

น เค

รองช

วยหา

ยใจ

ฯลฯ

4.2)

ส�าร

องยา

ใหพร

อมส�า

หรบป

ระชา

ชนทว

ไปแล

ะประ

ชาชน

กลมเ

สยง

เชน

ยาส�า

หรบห

อบหด

ยาห

ยอดต

า ยา

แกแพ

ยา

แกหว

ด เป

นตน

4.3)

จดเ

ตรยม

เตยง

รองร

บผปว

ยทอา

จเพ

มมาก

ขน4.

4) ส

�ารอง

หนาก

ากปอ

งกนฝ

นละอ

องส�า

หรบป

ระชา

ชน โด

ยเฉพ

าะกล

มเสย

ง

121

- 350

100

– 20

0 มผ

ลกระ

ทบตอ

สขภา

พ(U

nhea

lthy)

(สเห

ลอง)

มผลก

ระทบ

ตอสข

ภาพ

ประช

าชนก

ลมเส

ยง- ม

ผลกร

ะทบต

อสขภ

าพ ได

แก ร

ะบบท

างเด

นหาย

ใจสว

นบน

(ไอ ห

ายใจ

ล�าบา

ก)

ตาอก

เสบ

แนนห

นาอก

ปวด

ศรษะ

หว

ใจเต

นไมป

กต ค

ลนไส

ออน

เพลย

เห

นอยง

าย

กลมเ

สยง

1. ห

ลกเล

ยงกา

รออก

ก�าลง

กายห

รอท�า

กจกร

รมทอ

อกแร

งหนก

2. จ

�ากดเ

วลาใ

นท�าก

จกรร

มทอย

นอกบ

านหร

ออาค

ารให

นอยล

ง3.

สวม

ใสหน

ากาก

ปองก

นฝนล

ะออง

ในกร

ณทอ

ยนอก

อาคา

รหรอ

บรเว

ณทม

ปร

มาณ

ฝนละ

อองส

ง4.

หาก

มอาก

ารผด

ปกต

ใหปร

กษาแ

พทย

หรอไ

ปทสถ

านบร

การส

าธาร

ณสข

1. ส

�านกง

านสา

ธารณ

สขจง

หวด

แจงเ

ตอนส

ถานก

ารณ

หมอก

ควน

ตามร

ะดบค

วามร

นแรง

ออก

ประก

าศวช

าการ

และ

สอสา

รใหค

�าแนะ

น�าเก

ยวกบ

อากา

รและ

ผลกร

ะทบ

รวมท

งวธก

ารใน

การล

ดการ

สมผส

แกปร

ะชาช

น แล

ะให

ความ

ส�าคญ

เปนพ

เศษก

บกลม

เสยง

2. ห

นวยบ

รการ

สาธา

รณสข

ในพน

ท ออ

กเยย

มบาน

เพอต

ดตาม

อากา

รขอ

งประ

ชาชน

กลมเ

สยง

3. ส

ถานพ

ยาบา

ลจดเ

ตรยม

พนทห

รอหอ

งสะ

อาดเ

พอรอ

งรบผ

ปวย


ระดบ

PM

10

เฉลย

24

ชวโม

ง(ม

คก./ล

บ.ม.

)

คาดช

นคณ

ภาพ

อากา

ศ (A

QI)

ระดบ

คณภา

พอา

กาศ

ผลกร

ะทบต

อสขภ

าพกา

รปฏบ

ตตนส

�าหรบ

ส�าหร

บประ

ชาชน

การป

ฏบตส

�าหรบ

เจาห

นาทห

นวยง

านสา

ธารณ

สขใน

พนท

ประช

าชนท

วไป

1. ง

ดกจก

รรมท

ท�าให

เกดฝ

นละอ

อง เช

น งด

การเ

ผาทก

ประเ

ภท2.

ไมรอ

งรบน

�าฝนไ

วใชอ

ปโภค

และ

บรโภ

ค3.

ปดป

ระตห

นาตา

งไมใ

หควน

ไฟหร

อหม

อกคว

นเขา

มาใน

อาคา

ร4.

ควร

หลกเ

ลยงก

ารท�า

กจกร

รมนอ

กอาค

ารเป

นเวล

านาน

5. ค

วรสง

เกตอ

าการ

ผดปก

ต หา

กม

อากา

รใหป

รกษา

แพทย

หรอไ

ปทสถ

านบร

การส

าธาร

ณสข

4. เจ

าหนา

ทสาธ

ารณ

สขให

ค�าแน

ะน�า

ประช

าชนใ

นการ

ปองก

นอนต

รายจ

ากหม

อกคว

น เช

น กา

รใชห

นากา

กปอง

กนฝน

ละออ

ง จด

เตรย

มหอง

สะอา

ดในบ

านเร

อนขอ

งตนเ

อง เป

นตน

5. เจ

าหนา

ทสาธ

ารณ

สขปร

ะสาน

หนวย

งานท

เกยว

ของจ

ดใหม

หองส

ะอาด

ทเป

นหอ

งสาธ

ารณ

ะทปร

ะชาช

นสาม

ารถเ

ขาถง

ไดงา

ย เช

น โร

งเรย

น อบ

ต. ฯ

ลฯ6.

โรงเ

รยน

ศนยเ

ดกเล

ก คว

รงดก

จกรร

มภา

ยนอก

อาคา

ร

351

- 420

201

– 30

0 มผ

ลกระ

ทบตอ

สขภา

พมา

ก(V

ery

Unhe

alth

y)(ส

สม)

มผลก

ระทบ

ตอสข

ภาพ

ประช

าชนก

ลมเส

ยงแล

ะมคว

ามเส

ยงตอ

สขภา

พปร

ะชาช

นทวไ

ป- ม

ผลกร

ะทบต

อสขภ

าพ ได

แก เพ

มควา

มรน

แรงข

องอา

การท

างระ

บบหว

ใจ ห

รอระ

บบทา

งเดน

หายใ

จ (ไอ

หาย

ใจล�า

บาก)

ตาอ

กเสบ

แนนห

นาอก

หวใ

จเตน

ไมเป

นปกต

คลน

ไส

เหนอ

ยงาย

ออน

เพลย

ปวด

ศรษะ

เวยน

ศรษะ

มองไ

มชด

ปอดอ

กเสบ

หอบ

หด- ผ

ปวยท

มอาก

ารทา

งหวใ

จและ

ปอด

ผสงอ

าย

มควา

มเสย

งตอห

วใจว

ายเฉ

ยบพล

น- ห

ญงต

งครร

ภมคว

ามเส

ยงตอ

การเ

กดภา

วะน�า

หนกแ

รกคล

อดขอ

งทาร

กนอย

กลมเ

สยง

1. อ

พยพย

ายทพ

กไปย

งสถา

นททป

ลอดภ

ยหร

อบรเ

วณทม

คณภา

พอาก

าศปก

ตปร

ะชาช

นทวไ

ป1.

ควรห

ลกเล

ยงกา

รท�าก

จกรร

มนอก

อาคา

ร แล

ะงดท

�ากจ

กรรม

ทออก

แรงห

นก2.

หาก

ตองอ

อกนอ

กตวอ

าคาร

ควร

ใช

หนาก

ากปอ

งกนฝ

นละอ

องทเ

หมาะ

สม3.

ถาม

อากา

รหาย

ใจล�า

บาก

คลนไ

ส เห

นอยง

าย ค

วรรบ

ปรกษ

าแพท

ย

1. ห

นวยง

านสา

ธารณ

สขให

ขอเส

นอแน

ะใน

การพ

จารณ

าหยด

เรยน

โดยพ

จารณ

าจา

กสภา

พแวด

ลอมแ

ละคว

ามสะ

ดวก

ในกา

รเดน

ทางม

าโรง

เรยน

และ

ผลกร

ะทบ

ตอสข

ภาพเ

ปนหล

ก2.

เจาห

นาทส

าธาร

ณสข

ปฏบต

ตาม

แนวท

างใน

การด

แลรก

ษาผป

วยทเ

กยวข

องจา

กหมอ

กควน

3. เจ

าหนา

ททเก

ยวขอ

งจดห

าหอง

สะอา

ดทพ

รอมใ

ชงาน

4. ส

ถานบ

รการ

สาธา

รณสข

มระบ

บกา

รดแล

สงตอ

ผปวย

ทมอา

การร

นแรง

ไปยง

โรงพ

ยาบา

ลทมค

วามพ

รอม


ระดบ

PM

10

เฉลย

24

ชวโม

ง(ม

คก./ล

บ.ม.

)

คาดช

นคณ

ภาพ

อากา

ศ (A

QI)

ระดบ

คณภา

พอา

กาศ

ผลกร

ะทบต

อสขภ

าพกา

รปฏบ

ตตนส

�าหรบ

ส�าหร

บประ

ชาชน

การป

ฏบตส

�าหรบ

เจาห

นาทห

นวยง

านสา

ธารณ

สขใน

พนท

5. ห

ากสถ

านกา

รณรน

แรงต

อเนอ

งและ

ยาวน

าน ค

วรปร

ะชาส

มพนธ

ใหปร

ะชาช

นกล

มเสย

งอพย

พไปย

งสถา

นททจ

ดเตร

ยมไว

>420

>300

อนตร

าย(H

azar

dous

)(ส

แดง)

มผลก

ระทบ

ตอสข

ภาพ

ทงป

ระชา

ชนกล

มเสย

งและ

ประช

าชนท

วไป

- มผล

กระท

บตอส

ขภาพ

ไดแก

เพมค

วาม

รนแร

งของ

อากา

รทาง

ระบบ

หวใจ

หรอ

ระบบ

ทางเ

ดนหา

ยใจ

(ไอ ห

ายใจ

ล�าบา

ก) ต

าอกเ

สบแน

นหนา

อก ห

วใจเ

ตนไม

เปนป

กต ค

ลนไส

เห

นอยง

าย อ

อนเพ

ลย ป

วดศร

ษะ เว

ยนศร

ษะมอ

งไมช

ด ปอ

ดอกเ

สบ ห

อบหด

- ผปว

ยทมอ

าการ

ทางห

วใจแ

ละปอ

ด ผส

งอาย

มค

วามเ

สยงต

อหวใ

จวาย

เฉยบ

พลน

- หญ

งตงค

รรภม

ความ

เสยง

ตอกา

รเกด

ภาวะ

น�าหน

กแรก

คลอด

ของท

ารกน

อย- ป

ระชา

ชนกล

มเสย

งมโอ

กาสห

วใจว

ายเฉ

ยบพล

น หร

อหาก

ไดรบ

ในระ

ยะเว

ลานา

นเส

ยงตอ

โรคม

ะเรง

ปอด

- อาจ

ท�าให

เสยช

วตได

1. ค

วรงด

กจกร

รมภา

ยนอก

อาคา

รทก

ประเ

ภท2.

ถาม

อากา

รผดป

กต ค

วรรบ

ปรกษ

าแพ

ทย

3. ค

วรอย

ในอา

คารห

รอหอ

งทสะ

อาด

ปลอด

ฝนละ

ออง

4. ห

ากสถ

านกา

รณรน

แรงอ

ยางต

อเนอ

ง คว

รยาย

ทพกไ

ปยงส

ถานท

ทปลอ

ดภย

หรอบ

รเวณ

ทมคณ

ภาพอ

ากาศ

ปกต

1. ป

ดศนย

พฒนา

เดกเ

ลกแล

ะโรง

เรยน

ในพน

ททได

รบผล

กระท

บจาก

หมอก

ควน

2. เจ

าหนา

ทสาธ

ารณ

สขแจ

งเตอ

นให

ยกเล

กกจก

รรมก

ลางแ

จงทก

ชนด

3. เจ

าหนา

ทสาธ

ารณ

สขให

ค�าแน

ะน�าก

บปร

ะชาช

นในก

ารปฏ

บตตว

และป

องกน

ตนเอ

งจาก

หมอก

ควน

โดยใ

หควา

มส�าค

ญเป

นพเศ

ษกบก

ลมเส

ยง ห

ากสถ

านกา

รณ

หมอก

ควนย

งรนแ

รงอย

างตอ

เนอง

แนะน

�าให

ประช

าชนอ

พยพไ

ปยงส

ถานท

ทมหอ

งสะ

อาดท

จดเต

รยมไ

ว

*หาก

ตองก

ารขอ

มลเพ

มเตม

ตดต

อ

กองป

ระเม

นผลก

ระทบ

ตอสข

ภาพ

กรมอ

นามย

กระ

ทรวง

สาธา

รณสข

เบ

อรตด

ตอ 0

2-59

0-43

59

ส�านก

โรคจ

ากกา

รประ

กอบอ

าชพแ

ละสง

แวดล

อม ก

รมคว

บคมโ

รค ก

ระทร

วงสา

ธารณ

สข

เบอร

ตดตอ

02-

590-

4393

ส�านก

จดกา

รคณ

ภาพอ

ากาศ

และเ

สยง

กรมค

วบคม

มลพษ

กระ

ทรวง

ทรพย

ากรธ

รรมช

าตแล

ะสงแ

วดลอ

ม เบ

อรตด

ตอ 0

-229

8-23

46


มาตรการในการลดการรบสมผสกบหมอกควน

California Department of Public Health, US.EPA กลาววากรณไฟไหมปา จะสงผลตอการระคายเคอง

ของตา จมก ล�าคอ และปอด ทสงผลท�าใหเกดอาการไอ หายใจมเสยงวดและหายใจล�าบาก โดยมขอเสนอแนะส�าหรบ

ผทจ�าเปนตองอยในพนททประสบปญหาหมอกควน ดงตอไปน

1. การใชอปกรณปกปองระบบหายใจ

หากมความจ�าเปนทตองออกไปท�ากจกรรมภายนอกบานเปนเวลานานหรอท�างานมความเสยงตอการ

สมผสฝนละอองในปรมาณสง เชน พนกงานดบไฟปา ควรมการสวมใสหนากากทมความสามารถในการกรองฝนละออง

ขนาดเลกไดตามมาตรฐาน โดยมวธการเลอกและใสหนากาก ดงน

- เลอกใชหนากากประเภท “Particulate respirator” ทมเครองหมาย NIOSH ทงประเภท N95

หรอ P100

- เลอกหนากากทมสายรดสองสาย ไมควรเลอกแบบสายเดยวหรอประเภททเปนสายคลองทห

- เลอกขนาดทเหมาะครอบไดกระชบกบจมกและใตคาง ควรแนบกบใบหนา แตหนากากประเภทน

ไมมขนาดทเหมาะสมส�าหรบเดก

- ไมควรใชผาเชดหนา (ไมวาแหงหรอเปยก) หนากากกระดาษ ผาปดปากปดจมกทใชในหองผาตด

หรอกระดาษทชช ส�าหรบปดปากปดจมก เพราะไมสามารถปองกนฝนเขาสระบบหายใจได

การใสอปกรณปกปองระบบหายใจ

- สวมหนากากใหกระชบกบใบหนา โดยใหสายรดหนงสายอยเหนอใบห และอกหนงสายอยใตใบห

- กดสวนทเปนโลหะใหกระชบแนนกบสนจมก

- การสวมใสหนากากจะกระชบทสดหากไมมหนวดเครา

- ควรทงหนากาก เมอพบวาหายใจล�าบากขนหรอภายในหนากากสกปรก หากเปนไปได ควรเปลยนอนใหม

ทกวน

- ถาสวมใสแลวมอาการมนงง หรอคลนไส ควรหลบไปอยททมปญหาหมอกควนนอยลง ถอดหนากากออก

และปรกษาแพทย

- ถาเปนผทมปญหาเกยวกบโรคหวใจ หรอโรคปอด ควรปรกษาแพทยกอนทจะใชหนากาก

รปท 11 ลกษณะการสวมใสหนากากกรองอนภาคมาตรฐาน N95


2. อาศยอยในบาน

ค�าแนะน�าพนฐานทสดเมอเกดปญหาหมอกควน คอ การพกอาศยอยในบาน/ในอาคาร ค�าแนะน�าน

จะเกดประโยชนมากหรอนอยขนอยกบวาบานหรออาคารสามารถปองกนไมใหมลพษหมอกควนเขาสภายในบานหรอ

ในอาคารไดมากนอยเพยงใด และสามารถลดมลพษภายในบานหรออาคารไดเพยงใด

การอยภายในบานหรออาคารทไมมเครองปรบอากาศ ความเขมขนของอนภาคหรอฝนขนาดเลกจะมถง

70-100% ของระดบมลพษภายนอกบานหรออาคาร โดยทอนภาคหรอฝนขนาดเลกจะเขาตามชอง หรอรอยรวของ

บานหรออาคาร ดงนน การแนะน�าใหประชาชนทบานหรออาคารทไมไดใชเครองปรบอากาศ จะสามารถปองกนได

เพยงเลกนอยเทานน และหากบานหรออาคารใดมการเปดประต/หนาตาง ระดบอนภาคหรอฝนขนาดเลกภายนอก

และภายในบานหรออาคารไมมความแตกตาง ในสถานการณหมอกควน มกจะเกดเปนเวลานานหลายเดอน ดงนน

ในชวงทระดบฝนลดลง ควรแนะน�าใหประชาชนท�าความสะอาดบานหรออาคารโดยใชผาชบน�าเชด เพอลดปรมาณฝน

ทสะสมอยในบานหรออาคาร ควรหลกเลยงการใชไมกวาดท�าความสะอาด เนองจากจะท�าใหฝนฟงกระจาย

3. ลดกจกรรม

การลดกจกรรมทใชแรง เปนมาตรการในการลดการรบสมผสมลพษทางอากาศ รวมทงลดความเสยง

ทางสขภาพในชวงทมปญหาหมอกควน ในขณะทคนเราออกก�าลงกาย จะเพมการหายใจเอาอาการเขาสรางกายไดถง

10 – 20 เทาของระดบอตราการหายใจเมอรางกายอยในขณะพก การเพมอตราการหายใจมโอกาสใหรางกายรบมลพษ

เขาสปอดไดมากขน

4. ลดแหลงมลพษอนๆ ภายในบาน

มลพษทเกดขนภายในบาน อาจเกดขนไดจากหลายๆกจกรรม เชน การสบบหร การใชเตาถาน การใช

สเปรยฉดพนในบาน การจดเทยน การท�าอาหาร การใชเครองดดฝน กวาดพน เปนตน กจกรรมดงกลาวจะสามารถ

เพมระดบฝนหรอมลพษทมอยในชวงหมอกควนใหมเพมมากขน ตวอยางเชน ในหองทมขนาด 125 ตารางฟต สามารถ

ใชเวลาเพยง 10 นาท ในการเกดอนภาคหรอฝนจากบหร 4 มวน โดยจะมระดบอนภาคถง 644 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร

การทอดหรอปรงอาหารจะท�าใหเกดอนภาคสงขนในหองครวและหองทานอาหาร ดงนน การลดมลพษทจะเกดขน

ในบานหรออาคารในชวงทเกดปญหาหมอกควน จะสามารถชวยลดระดบอนภาคหรอมลพษในบานลง เนองจากใน

สถานการณหมอกควนคงเปนการยากทจะปองกนไมใหมลพษเขาสบานหรออาคาร

5. การใชเครองปรบอากาศและแผนกรองอากาศ

ในบานหรออาคารทมการใชระบบแอรรวม จะมปรมาณอนภาคจากภายนอกอาคารเขาสภายในอาคาร

นอยกวาบานหรออาคารทมการเปดหนาตางส�าหรบระบายอากาศ ระบบแอรรวมจะออกแบบไวส�าหรบทน�าอากาศ

สวนหนงจากภายนอกอาคารเขามาเตม และอกสวนหนงจะเปนการหมนเวยนอากาศทอยในอาคารกลบมาใชใหม

ดงนน ในชวงทมปญหาหมอกควน ควรท�าการปรบใหเปนระบบทใชเฉพาะอากาศหมนเวยนภายในบานหรออาคาร

นอกจากนระบบแอรรวมยงมการใชแผนกรองอากาศ โดยทแผนกรองแตละประเภทจะมความสามารถในการกรอง

อนภาคขนาดตางๆไดแตกตางกน ขนอยกบประสทธภาพของแผนกรองอากาศ ดงนน หากเปนไปไดควรเลอกใชแผนกรอง

ทมประสทธภาพระดบกลางถงสง เพอชวยในการลดปรมาณอนภาคจากภายนอกเขาสภายในอาคาร


6. การหลกเลยงการใชเครองผลตโอโซน (Ozone generators)

เครองผลตโอโซน หรอเครองทเพมปรมาณออกซเจนใดๆ ทมขายอยตามทองตลาด หนวยงานสาธารณสข

หนวยงาน California Air Resources Board และ EPA ของสหรฐอเมรกา มความเหนวาเครองดงกลาวนจะมโทษ

มากกวาประโยชน เนองจากเครองจะถกออกแบบมาเพอผลตโอโซนเพมมากขน และมกจะโฆษณาวาสามารถก�าจดรา

และแบคทเรยในอากาศได แตในความเปนจรงระดบโอโซนทสามารถท�าลายเชอไดกอยในระดบทสงผลกระทบ

ตอสขภาพของคน

ความเขมขนของโอโซนในระดบต�า กสามารถท�าใหเกดการระคายเคองระบบทางเดนหายใจ เกดอาการ

ไอ แนนหรอเจบหนาอก หายใจไดในชวงสนๆ และสงผลใหประสทธภาพการท�างานของปอดลดลง นอกจากน โอโซน

ไมสามารถก�าจดอนภาคออกจากอากาศได ดงนน ไมเกดประโยชนตอการลดฝนในชวงทเกดปญหาหมอกควน

7. การจดใหมหองสะอาดภายในบาน

ผทมบานเรอนอยในพนททเกดปญหาหมอกควน ควรไดรบค�าแนะน�าใหจดหาหองสะอาดภายในบาน

ของตนเอง ซงเปนหองทมฝนนอยทสดเทาทจะท�าได หองทเลอกเปนหองสะอาดควรเปนหองทมประต/หนาตาง

นอยทสด โดยมค�าแนะน�าส�าหรบการบ�ารงรกษาหองสะอาดในบาน ดงน

- ปดประตหนาตางใหมดชดอยเสมอ

- ถาหองนนมการใชเครองปรบอากาศและเปนระบบทตองน�าอากาศ (fresh air) จากภายนอกเขามา

ใหปดชองอากาศเขา เพอปองกนฝนจากภายนอกเขาสหองสะอาด และตรวจสอบท�าความสะอาดแผนกรอง

- ไมใชเครองดดฝน หรอไมกวาดในการท�าความสะอาด เนองจากจะเปนการกระตนใหอนภาค/ฝน

ฟงกระจาย

- ไมท�ากจกรรมใดๆ ทจะกอใหเกดฝนหรอควน เชน จดเทยน จดธป เปนตน

- ท�าความสะอาดหองอยเสมอ โดยการใชผาชบน�าหมาดๆท�าความสะอาด

ผทใชรถยนตสามารถลดปรมาณมลพษจากหมอกควนภายในรถยนตไดโดยการปดหนาตาง หรอ

ชองอากาศภายในรถยนต และควรปรบระบบปรบอากาศภายในรถยนตใหเปนระบบทใชอากาศหมนเวยนภายใน

ไมควรปรบใชระบบทน�าอากาศภายนอกเขาสภายในรถยนต เพราะจะท�าใหมลพษจากภายนอกเขาสในรถยนตได

อยางไรกตาม มการศกษาทแสดงถงระดบคารบอนไดออกไซดจะเกดการสะสมและมระดบสงขน (มากกวา 5,000 ppm)

ในรถยนตรนใหมทมการปดชองอากาศภายในรถยนต ปดหนาตาง และมการปรบอากาศภายในรถยนตใหเปนระบบ

ทใชอากาศหมนเวยนภายใน ดงนนควรแนะน�าใหผทใชรถยนตทมระยะทางไกล ควรมการเปดหนาตางบางเพอลด

ปรมาณคารบอนไดออกไซดทสะสมอยภายในรถยนต นอกจากน สภาพภมอากาศทรอน ความรอนภายในรถยนต

จะสะสมและสงขนอยางรวดเรวและจะสงกวาอณภมภายนอกรถยนต จงไมควรปลอยเดกหรอสตวเลยงไวภายในรถยนต

ทปดหนาตางไว

ทมา : California Department of Public Health, US.EPA


ค�าแ

นะน

�าในการ

จดเต

รยมหอ

งสะอ

าด (Cle

an

Room

) กรณ

ปญ

หาห

มอ

กควน

จดท�า

โดย.

..ส�าน

กโรค

จากก

ารปร

ะกอบ

อาชพ

และส

งแวด

ลอม

กรมค

วบคม

โรค

สถ

านกา

รณหม

อกคว

นในป

จจบน

มแนว

โนมค

วามร

นแรง

มากข

นและ

สงผล

กระท

บตอส

ขภาพ

ประช

าชน

โดยเ

ฉพาะ

อยาง

ยงใน

กลมเ

สยง ไ

ดแก

เดกเ

ลก ผ

สงอา

ย หญ

งตงค

รรภ

และผ

ปวยโ

รคเร

อรง

(หอบ

หด/ภ

มแพ/

โรคห

วใจ

ฯลฯ)

ดงน

นการ

ใหค�า

แนะน

�าประ

ชาชน

ในกา

รปฏบ

ตตนเ

มอได

รบผล

กระท

บจาก

ปญหา

หมอก

ควน

จงมค

วามจ

�าเปน

มาก

โดยเ

ฉพาะ

อยาง

ยงใน

กรณ

ทผลก

ารตร

วจวด

ฝนละ

ออง

มคาเ

กนมา

ตรฐา

นทก�า

หนด

(คาเ

ฉลย

24 ช

วโมง

ของ

ฝนละ

อองข

นาดเ

ลก (P

M10) ไ

มเกน

120

ไมโค

รกรม

ตอลก

บาศก

เมตร

(21) แ

ละคว

รม

การเ

ตรยม

ความ

พรอม

โดยจ

ดหาห

องสะ

อาดเ

พอปอ

งกนห

รอลด

การส

มผสห

มอกค

วนจา

กสภา

พแวด

ลอมภ

ายนอ

ก

อง

คการ

ระหว

างปร

ะเทศ

วาดว

ยการ

มาตร

ฐาน

(The

Inte

rnat

iona

l Org

aniza

tion

for S

tand

ardi

zatio

n: IS

O 1

4644

-1)(2

2) ไ

ดใหน

ยามข

องหอ

งสะอ

าด ห

มายถ

ง หอ

งท

ควบค

มควา

มเขม

ขนขอ

งอนภ

าคใน

อากา

ศ แล

ะตอง

ปองก

นหรอ

ควบค

มการ

กอให

เกดอ

นภาค

ภายใ

นหอง

ดวย

รวมถ

งตอง

ควบค

มปจจ

ยอนๆ

ไดแ

ก อณ

หภม

ความ

ชน แ

ละคว

ามดน

ตามล

กษณ

ะเฉพ

าะขอ

งชนด

หองส

ะอาด

นนๆ

เชน

หองส

ะอาด

ในโร

งพยา

บาลส

�าหรบ

การร

กษาโ

รคทต

องกา

รควา

มสะอ

าดเป

นพเศ

ษ ได

แก ห

องศล

ยกรร

ม ฯล

ฯ หอ

งสะอ

าดใน

อตสา

หกรร

ม

การผ

ลตยา

ท�าใ

หการ

บรรจ

ยาแบ

บปลอ

ดเชอ

เปนท

นาเช

อถอ

ไดแก

วคซ

น ยา

รกษา

โรคเ

อดส

ฯลฯ

แต

การจ

ดเตร

ยมหอ

งสะอ

าดส�า

หรบก

รณหม

อกคว

นในท

น หม

ายถง

หอง

หรออ

าคาร

ทจดเ

ตรยม

ไวส�า

หรบพ

ก/อา

ศย เพ

อปอง

กนแล

ะลดก

ารสม

ผสจา

กหมอ

กควน

ภายน

อก

โดยเ

ฉพาะ

อยาง

ยงปร

ะชาช

นกลม

เสยง

หรอก

ลมทแ

พทยแ

นะน�า

ใหหล

กเลย

ง ควร

พจาร

ณาใ

หควา

มส�าค

ญใน

การพ

กอาศ

ยหอง

สะอา

ดเปน

พเศษ

ค�าแ

นะน�า

ในกา

รจดเ

ตรยม

หองส

ะอาด

(23)

มดงน

หวขอ

ภายใ

นบาน

สถาน

ทสาธ

ารณ

ะโร

งพยา

บาลแ

ละสถ

านบร

การส

าธาร

ณสข

กลมเ

ปาหม

ายกล

มประ

ชาชน

ทวไป

ประช

าชนก

ลมเส

ยง ได

แก เด

กเลก

ผสง

อาย

หญงต

งครร

ภ หร

อผทม

โรคป

ระจ�า

ตว เช

น ผป

วย

โรคห

วใจ

โรคห

ลอดเ

ลอดส

มอง

ฯลฯ

ผปวย

ทมคว

ามเส

ยงตอ

การเ

กดอา

การร

นแรง

เฉยบ

พลนเ

มอได

รบสม

ผสหม

อกคว

น เช

น

โรคป

อดอก

เสบ

หอบห

ด ภม

แพ ฯ

ลฯ

ลกษณ

ะหอง

/อาค

าร

ควร

เลอก

หอง

สะอา

ดทม

ประต

/

หนาต

างนอ

ยทสด

และ

เปนห

องทม

ฝน

นอยท

สด เช

น หอ

งนอน

เปนต

น

ค

วรเล

อกหอ

งหรอ

อาคา

รทเป

นสถา

นทสา

ธารณ

ะ

ทสาม

ารถร

องรบ

ประช

าชนจ

�านวน

มากไ

ดและ

มระบ

บ

สาธา

รณปโ

ภคเพ

ยงพอ

(ขนา

ดพนท

พกอา

ศยไม

นอยก

วา

3.5

ตร.ม

. ตอค

น) (2

4) เ

ชน ว

ด โร

งเรย

น หอ

งประ

ชม

ของห

นวยง

านรา

ชการ

เปนต

น

ก

ารเล

อกหอ

งหรอ

อาคา

รทใช

เปนห

องสะ

อาด

1.1)

กรณ

รองร

บผปว

ยใน

สามา

รถปร

ะยกต

ใช

หอผป

วยทม

อยเป

นหอง

สะอา

ดได


หวขอ

ภายใ

นบาน

สถาน

ทสาธ

ารณ

ะโร

งพยา

บาลแ

ละสถ

านบร

การส

าธาร

ณสข

ป

ระต/

หนาต

างตอ

งปดใ

หมด

ชด

และห

ากมช

องหร

อรทจ

ะท�าใ

หอาก

าศ

ภายน

อกเข

ามาใ

นอาค

ารได

ใหป

ดชอง

หรอร

นน

ค

วรเป

นหอง

สะอา

ดทมป

ระต/

หนาต

างนอ

ยทสด

และเ

ปนหอ

งทมฝ

นนอย

ทสด

ป

ระต/

หนาต

างตอ

งปดใ

หมดช

ดและ

หากม

ชอง

หรอร

ทจะท

�าใหอ

ากาศ

ภายน

อกเข

ามาใ

นอาค

ารได

ใหปด

ชองห

รอรน

น

1.2

) กรณ

รองร

บกลม

เสยง

/ญาต

ผปวย

เลอก

หอง

หรออ

าคาร

ทมขน

าดให

ญ แ

ละสา

มารถ

รองร

บ

กลมเ

สยง/

ญาต

ผปวย

ไดจ�า

นวนม

าก เช

น หอ

งประ

ชม

หอง

อเนก

ประส

งค ห

องกจ

กรรม

(ขน

าดพ

นท

พกอา

ศยไม

นอยก

วา 3

.5 ต

ร.ม.

ตอค

น)(2

4)

ค

วรเล

อกห

องส

ะอาด

ทมป

ระต/

หนาต

าง

นอยท

สด แ

ละเป

นหอง

ทมฝน

นอยท

สด

ป

ระต/

หนาต

างตอ

งปดใ

หมดช

ดและ

หากม

ชอง

หรอร

ทจะท

�าใหอ

ากาศ

ภายน

อกเข

ามาใ

นอาค

ารได

ใหปด

ชองห

รอรน

น

การค

วบคม

และป

องกน

ฝนละ

ออง

ท

�าควา

มสะอ

าดหอ

งอยเ

สมอ

โดย

การใ

ชผาช

บน�า

หมาด

ๆ ไ

มคว

รใช

ไมกว

าด ห

รอเค

รองด

ดฝน

เนอง

จากจ

ะ

เปนก

ารกร

ะตนใ

หฝนฟ

งกระ

จาย

ไ

มควร

ท�ากจ

กรรม

ทจะก

อใหเ

กดฝน

หรอค

วนเพ

มขน

เชน

จดเท

ยน จ

ดธป

สบบห

ร หร

อกจก

รรมอ

นๆทเ

ปนแห

ลง

ก�าเน

ดควน

เปนต

น

ก

รณใช

เครอ

งปรบ

อากา

ศเพอ

ชวย

หมน

เวยน

อากา

ศและ

ปรบอ

ณหภ

ม

ทเหม

าะสม

ท

�าควา

มสะอ

าดหอ

งอยเ

สมอ

โดยก

ารใช

ผาชบ

น�า

หมาด

ๆ ไม

ควรใ

ช ไม

กวาด

หรอ

เครอ

งดดฝ

น เน

องจา

ก

จะเป

นการ

กระต

นใหฝ

นฟงก

ระจา

ย

ไ

มควร

ท�ากจ

กรรม

ทจะก

อให

เกดฝ

นหร

อควน

เพมข

น เช

น จด

เทยน

จดธ

ป สบ

บหร ห

รอกจ

กรรม

อนๆ

ทเปน

แหลง

ก�าเน

ดควน

เปนต

น

ก

รณใช

เครอ

งปรบ

อากา

ศเพอ

ชวยห

มนเว

ยนอา

กาศ

และป

รบอณ

หภม

ทเหม

าะสม

- เค

รองป

รบอา

กาศท

เปน

ทงระ

บบดง

อากา

ศจาก

ภายน

อกแล

ะแบบ

หมนเ

วยนอ

ากาศ

ภายใ

นหอง

ใหต

ง

เปนร

ะบบห

มนเว

ยนอา

กาศภ

ายใน

หองแ

ทนกา

รน�า

อากา

ศจาก

ภายน

อกเข

ามา

ท

�าควา

มสะอ

าดหอ

งอยเ

สมอ

โดยก

ารใช

ผา

ชบน�า

หมาด

ๆ ไม

ควรใ

ช ไม

กวาด

หรอ

เครอ

งดดฝ

น

เนอง

จากจ

ะเปน

การก

ระตน

ใหฝน

ฟงกร

ะจาย

ไ

มควร

ท�ากจ

กรรม

ทจะก

อใหเ

กดฝน

หรอค

วน

เพมข

น เช

น จด

เทยน

จดธ

ป สบ

บหร

หรอก

จกรร

ม

อนๆ

ทเปน

แหลง

ก�าเน

ดควน

เปนต

น

ก

รณใช

เครอ

งปรบ

อากา

ศเพอ

ชวยห

มนเว

ยน

อากา

ศและ

ปรบอ

ณหภ

ม ทเ

หมาะ

สม

- เค

รองป

รบอา

กาศท

เปนท

งระบ

บดงอ

ากาศ

จาก

ภายน

อกแล

ะแบบ

หมนเ

วยนอ

ากาศ

ภายใ

นหอง

ใหตง

เปนร

ะบบห

มนเว

ยนอา

กาศภ

ายใน

หองแ

ทน

การน

�าอาก

าศจา

กภาย

นอกเ

ขามา


หวขอ

ภายใ

นบาน

สถาน

ทสาธ

ารณ

ะโร

งพยา

บาลแ

ละสถ

านบร

การส

าธาร

ณสข

- เค

รองป

รบอา

กาศท

เปน

ทงร

ะบบ

ดงอา

กาศจ

ากภา

ยนอก

และแ

บบหม

นเวย

น

อากา

ศภาย

ในห

อง ใ

หตง

เปน

ระบบ

หมนเ

วยนอ

ากาศ

ภายใ

นหอง

แทน

การน

�า

อากา

ศจาก

ภายน

อกเข

ามา

- กร

ณเค

รองป

รบอา

กาศเ

ปนร

ะบบ

ทตอง

น�าอา

กาศจ

ากภา

ยนอก

เขาม

า ควร

มระบ

บกรอ

งอาก

าศทล

ดปรม

าณฝน

ได

หรอป

ดชอง

อากา

ศเพอ

ปองก

นฝนจ

าก

ภายน

อก

- ควร

ท�าคว

ามสะ

อาดแ

ผนกร

องทก

เดอน

และล

างเค

รองป

รบอา

กาศอ

ยางน

อย

6 เด

อน/ค

รง

ใ

นกรณ

ทใช

พดล

มชวย

หมนเ

วยน

อากา

ศภาย

ในหอ

ง คว

รท�าค

วามส

ะอาด

พน

ผนงห

องให

สะอา

ด เพ

อขจด

การส

ะสม

ของฝ

น

- กรณ

เครอ

งปรบ

อากา

ศเปน

ระบบ

ทตอง

น�าอา

กาศจ

าก

ภายน

อกเข

ามา

ควรม

ระบบ

กรอง

อากา

ศทลด

ปรมา

ณ

ฝนได

หรอป

ดชอง

อากา

ศเพอ

ปองก

นฝนจ

ากภา

ยนอก

- คว

รมกา

รตรว

จสอบ

ท�าคว

ามสะ

อาดแ

ผนกร

องทก

เดอน

และ

ลางเ

ครอง

ปรบอ

ากาศ

อยาง

นอย

6 เด

อน

ตอคร

ง

ใ

นกรณ

ทใชพ

ดลมช

วยหม

นเวย

นอาก

าศภา

ยใน

อาคา

ร คว

รท�าค

วามส

ะอาด

พน ผ

นงอา

คารใ

หสะอ

าด

เพอข

จดกา

รสะส

มของ

ฝน

- กรณ

เครอ

งปรบ

อากา

ศเปน

ระบบ

ทตอง

น�าอา

กาศ

จากภ

ายนอ

กเขา

มา ค

วรมร

ะบบก

รองอ

ากาศ

ทลด

ปรมา

ณฝน

ไดหร

อปดช

องอา

กาศเ

พอปอ

งกนฝ

น

จากภ

ายนอ

ก

- คว

รมกา

รตรว

จสอบ

ท�าคว

ามสะ

อาดแ

ผนกร

อง

ทกเด

อน แ

ละลา

งเคร

องปร

บอา

กาศอ

ยางน

อย

6 เด

อนตอ

ครง

ใน

กรณ

ทใชพ

ดลมช

วยหม

นเวย

นอาก

าศภา

ยใน

อาคา

ร คว

รท�าค

วามส

ะอาด

พน ผ

นงอา

คารใ

ห

สะอา

ด เพ

อขจด

การส

ะสมข

องฝน

การเ

ตรยม

ความ

พรอ

ม

ควร

จดเต

รยม

ยาแล

ะเวช

ภณฑ

ทจ�าเ

ปน

เชน

ยาส

ามญ

ประจ

�าบาน

ยาปร

ะจ�าต

วส�าห

รบผป

วยโร

คเรอ

รง

หนาก

าก น

�าดมส

ะอาด

ใหพ

รอมแ

ละ

เพยง

พอ

ค

วรจด

เตรย

มควา

มพรอ

มประ

สานค

วามร

วมมอ

กบเจ

าหนา

ทสาธ

ารณ

สขใน

แตละ

พนท

รวมถ

งยาแ

ละ

เวชภ

ณฑท

จ�าเป

น เช

น ยา

สามญ

ประจ

�าบาน

ยาป

ระจ�า

ตว

ส�าหร

บผปว

ยโรค

เรอร

ง หนา

กากอ

นามย

น�าด

มสะอ

าด

อปกร

ณปฐ

มพยา

บาลใ

หเพย

งพอ

จ

ดเตร

ยมระ

บบกา

รรกษ

าดแล

ผป

วยทม

อากา

รรนแ

รง ร

วมทง

จดส�า

รองย

าและ

เวชภ

ณฑ

ทครอ

บคลม

กบอา

การท

เกยว

ของก

บปญ

หาหม

อกคว

น

ใหเพ

ยงพอ

เชน

ยาพ

นขยา

ยหลอ

ดลม

เครอ

งชวย

หายใ

จ ยา

ส�าหร

บผปว

ยทอา

จมอา

การร

นแรง

มากข

น

เมอไ

ดรบผ

ลกระ

ทบจา

กหมอ

กควน

ไดแก


หวขอ

ภายใ

นบาน

สถาน

ทสาธ

ารณ

ะโร

งพยา

บาลแ

ละสถ

านบร

การส

าธาร

ณสข

เฝา

ระวง

และส

งเก

ตสม

าชก

ในคร

อบคร

วอยา

งใกล

ชด ห

ากมอ

าการ

ผดปก

ตหรอ

นาสง

สย เ

ชน ห

ายใจ

ตดขด

แนนห

นาอก

วงเ

วยนศ

รษะ

หรอห

มดสต

ควรป

ฐมพย

าบาล

เบอง

ตนแล

ะรบน

�าสง

รพ.ท

นท ห

รอโท

ร 16

69

ต

ดตา

มสถา

นกา

รณห

มอกค

วน

อยาง

ใกล

ชดจา

กชอ

งทาง

สอสา

ร

ของห

นวย

งานห

รอสอ

ตาง

ๆ ได

แก

เสยง

ตามส

าย โท

รทศน

วทย

Web

site/

Socia

l Net

wor

k

ใ

นกรณ

ทมสถ

านกา

รณหม

อกคว

น

รนแร

งและ

ไมสา

มารถ

จดเต

รยมห

อง

สะอา

ดภาย

ในบา

นได

ควรพ

จารณ

ายาย

ไปพ

กอาศ

ยชว

คราว

ในห

องส

ะอาด

ทหนว

ยงาน

ราชก

ารได

จดเต

รยมไ

ว เพ

อ

ปองก

นและ

ลดกา

รสมผ

สจาก

ปญหา

หมอก

ควน

จ

ดเตร

ยมคว

ามพ

รอมร

ะบบส

งตอผ

ปวย

เชน

ยานพ

าหนะ

กรณ

ทมผป

วยฉก

เฉนห

รอมอ

าการ

รนแร

ง

โดยม

ชองท

างปร

ะสาน

งานก

บ รพ

.แมข

าย/

รพศ.

เ

ฝาระ

วงแล

ะสงเ

กตบค

คลใน

หอง/

อาคา

ร สะ

อาด

อยาง

ใกลช

ด หา

กมอา

การผ

ดปกต

หรอน

าสงส

ย เช

น

หายใ

จตดข

ด แน

นหนา

อก ว

งเวย

นศรษ

ะ หร

อหมด

สต

ควรป

ฐมพย

าบาล

เบอง

ตนแล

ะรบน

�าสง

รพ.ท

นท

ต

ดตาม

ขอมล

สถาน

การณ

หมอก

ควนอ

ยางใ

กล

ชดจา

กชอง

ทางส

อสาร

ของห

นวยง

านทเ

กยวข

อง แ

ละ

ประช

าสมพ

นธให

ประช

าชนใ

นพนท

ทราบ

โรคร

ะบบห

วใจแ

ละหล

อดเล

อด โ

รคระ

บบทา

งเดน

หายใ

จ โร

คทาง

ผวหน

งอกเ

สบ โร

คตาอ

กเสบ

ฯลฯ

จ

ดเตร

ยมคว

ามพร

อมระ

บบสง

ตอผป

วย ใน

กรณ

ทมผป

วยฉก

เฉนห

รอมอ

าการ

รนแร

ง โดย

มชอง

ทาง

ประส

านงา

นกบ

รพ.แ

มขาย

/ รพ

ศ.

จ

ดเตร

ยมคว

ามพร

อมขอ

งบคล

ากรส

าธาร

ณสข

ในกา

รดแล

สขภา

พขอ

งผได

รบผล

กระท

บจาก

หมอก

ควน

ไดแ

ก หา

ยใจต

ดขด

แนน

หนาอ

ก

วงเว

ยนศร

ษะ ห

รอหม

ดสต

จ

ดเตร

ยมระ

บบกา

รสอส

ารใน

รพ.

ใหมค

วาม

พรอม

อยเส

มอ เ

ชน เ

สยงต

ามสา

ย เว

บไซต

วทย

ฯลฯ

เพอส

อสาร

ใหแก

ญาต

ผปวย

ในกา

รอพย

พไป

ยงห

องสะ

อาด

ทจด

เตรย

มไวข

ณะเ

กดป

ญหา

หมอก

ควน

ต

ดตาม

และร

ายงา

นสถา

นการ

ณมล

พษ ท

าง

อากา

ศอยา

งตอเ

นอง

จนกว

าจะเ

ขาสภ

าวะป

กต

หมาย

เหต

– หา

กมปร

ะชาช

นกลม

เสยง

หรอก

ลมผป

กครอ

งยาย

เขาม

าพกอ

าศยภ

ายใน

หองส

ะอาด

ทไดม

การจ

ดเตร

ยมขน

ภายใ

นสถา

นทสา

ธารณ

ะหรอ

โรงพ

ยาบา

ล เจ

าหนา

ทสาธ

ารณ

สข

ควรม

การค

ดกรอ

งผท

มอาก

ารผด

ปกตเ

บองต

น เช

น อา

การไ

อเรอ

รง ไอ

เปนเ

ลอดห

รอมเ

สมหะ

เจบค

อ คอ

แดง

หรอน

�ามกใ

สไหล

ฯลฯ

เพอป

องกน

การแ

พรกร

ะจาย

เชอโ

รค

ใหแก

บคคล

อนๆ

ทอาศ

ยอยภ

ายใน

หองส

ะอาด


แหลงขอมล/เวบไซตทเกยวของ

1. ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค

รวบรวมและสนบสนนขอมลวชาการ ขาวสารและแนวทางการดแลสขภาพจากโรคและภยสขภาพตางๆ

โทร 0 2590 4391 หรอ envocc.ddc.moph.go.th

2. สวนควบคมไฟปา ส�านกปองกน ปราบปราม และควบคมไฟปา กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช

รวบรวมและสนบสนนขอมลความรวชาการเกยวกบไฟปา สถตการเกดไฟปา จดเกดไฟปา (Hotspot)

การพยากรณสถานการณไฟปา ฯลฯ โทร 0 2940 7059 หรอ http://www.dnp.go.th/forestfire/index.htm

3. ส�านกจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ

รวบรวมและสนบสนนขอมลความรวชาการเกยวกบสถานการณปญหาหมอกควน ขอมลคาระดบมลพษ

ในอากาศ คา AQI ฯลฯ โทร 0 2298 2367, 2373 หรอ http://aqmthai.com/ และ http://air4thai.pcd.go.th/

web/region.php?region=0

4. ส�านกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคการมหาชน)

รวบรวมและสนบสนนขอมลเกยวกบสถานการณไฟปาจากภาพถายดาวเทยมการประเมนพนทเสยงไฟปา

ขอมลยอนหลงเกยวกบหมอกควน สถานการณไฟปารายจงหวด และแผนทหมอกควน http://fire.gistda.or.th

5. ส�านกงานปองกนควบคมโรคท 1 จงหวดเชยงใหม

เอกสารวชาการ ระบบการตอบโตสถานการณ ขอมลสถานการณหมอกควนและการด�าเนนการเฝาระวง

ผลกระทบดานสขภาพ จากปญหาหมอกควนในพนท 8 จงหวดภาคเหนอตอนบน โทร 053 140 774 , หรอ http://

dpc10.ddc.moph.go.th/pher/smog57.html

6. ส�านกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

รายงานสถานการณไฟปาและหมอกควนจงหวดเชยงใหม โทร 053 112 725 หรอ http://chiangmai.

mnre.go.th/more_news.php?cid=44

7. ส�านกงานสงแวดลอมภาค 16 จงหวดสงขลา

เอกสารวชาการและรายงานสถานการณหมอกควนภาคใตตอนลาง โทร 074 313 419 , 074 311 882

หรอ http://reo16.mnre.go.th/reo16/doc_announce/list/21/1


เอกสารอางอง

1. ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม. รายงานผลการด�าเนนงานตอบโตภาวะฉกเฉนกรณ : หมอกควน

ปงบประมาณ 2559. นนทบร : กรมควบคมโรค ; 2559.

2. ส�านกงานสงแวดลอม ภาคท 16 จงหวดสงขลา. หมอกควนภาคใตตอนลางรายงานสถานการณหมอกควนในพนท

ภาคใต [อนเตอรเนต]. 2558 [เขาถงเมอ 11 ธนวาคม 2558]. เขาถงจากhttp://reo16.mnre.go.th/

reo16/doc_announce/detail/575

3. กรมควบคมมลพษ. รรอบทศมลพษทางอากาศ บทเรยน แนวคด และการจดการ. กรงเทพมหานคร: กชกร พบลชชง;

2554.

4. กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช. สาเหตของการเกดไฟปา [อนเตอรเนต]. 2557 [เขาถงเมอ 11 ธนวาคม

2557]. เขาถงจากhttp://www.dnp.go.th/forestfire/FIRESCIENCE/lesson%201/lesson1_6.htm

5. มงคล รายะนาคร. หมอกควนและมลพษทางอากาศในจงหวดเชยงใหม. เชยงใหม: ลอคอนดไซนเวรค; 2553.

6. กมลพรรณ โคตรมณ. สถานการณการเผาในทโลงและสภาวะฝนละอองในสงแวดลอมจากการเผาพนทเกษตรกรรม

กรณศกษาอ�าเภอกมภาป จงหวดอดรธาน. [วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขา

อนามยสงแวดลอม]. ขอนแกน: มหาวทยาลยขอนแกน; 2551.

7. กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม.คลงความร อากาศ : มลพษทางอากาศ [อนเตอรเนต]. 2558 [เขาถงเมอ

9 มกราคม 2558]. เขาถงจาก http://goo.gl/m873H7

8. ไทยพบลกา. แพทยหวนปญหาหมอกควนภาคเหนอเกนคามาตรฐานชฝนขนาดเลกเสยงเปนมะเรงยอดผปวย

ทางเดนหายใจ เพม 4 เทา[อนเตอรเนต]. 2012[เขาถงเมอ 30 มกราคม 2558]. เขาถงจาก

http://thaipublica.org/2012/03/haze-dust-risk-of-cancer/

9. SAFETY LIFE. พษคารบอนมอนอกไซดเรอรง. นตยสารเพอความปลอดภยในการท�างาน/การปองกนและระงบ

อคคภย 2550; 73

10. ณรงฤทธ กตตกวน. Carbon monoxide. ใน: ววฒน เอกบรณะวฒน, สทธพฒน วงศวทยวโชต, บรรณาธการ.

พษวทยาอาชพ. พมพครงท 2. ชลบร:สมมาอาชวะ; 2555.หนา 49-51.

11. วสฐศกด วฒอดเรก. หนงสอความรสงเปนพษ เรอง สารกอมะเรงจากอาหารปง ยาง ทอด. [อนเตอรเนต]. 2543

[เขาถงเมอ 6 กมภาพนธ 2558]. เขาถงจากhttp://webdb.dmsc.moph.go.th/ifc_toxic/a_tx_1_001c.

asp?info_id=77

12. ทพวรรณ ประภามณฑล. สถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มช น�าผลงานวจยเสนอจงหวดเชยงใหมเพอแกปญหา

หมอกควนไฟปาระยะยาว. [อนเตอรเนต]. 2555[เขาถงเมอ 6 กมภาพนธ 2558]. เขาถงจาก

http://www.rihes.cmu.ac.th/rihes2010/th/home/news/printpreview.php?id=298

13. Michael Lipsett, Barbara Materna, Susan Lyon Stone, Shannon Therriault, Robert Blaisdell, and

Jeff Cook. 2008. “Wildfire Smoke A Guide for Public Health Officials”. Revised July 2008

(With 2012 AQI Values). Retrieved on 4 April 2014, from: http://www.epa.gov/ttnamti1/files/

ambient/smoke/wildgd.pdf


14. พงศเทพ ววรรธนะเดช และคณะ. ปญหาวกฤตหมอกควน. [อนเตอรเนต]. 2554[เขาถงเมอ 14 มนาคม 2558].

เขาถงจาก http://www3.med.cmu.ac.th/etc/smog/modules/article/upload/attach_file/

10-12-09-fde92.pdf

15. นตยา วจนะภม. มลพษอากาศและสขภาพเดก [อนเตอรเนต]. 2551[เขาถงเมอ 14 มนาคม 2558]. เขาถงจาก

http://webdb.dmsc.moph.go.th/ifc_toxic/applications/files/S7_1.pdf

16. กรมควบคมมลพษ. ดชนคณภาพอากาศ (Air Quality Index : AQI)[อนเตอรเนต]. 2555. [เขาถงเมอ 14 มนาคม

2558]. เขาถงจาก http://www.pcd.go.th/info_serv/air_aqi.htm

17. ส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค. ขอปฏบตเพอการประเมนผลกระทบทางสขภาพในพนทประสบภยจาก

หมอกควนไฟปา (ระยะสน)[อนเตอรเนต]. 2555. [เขาถงเมอ 16 มนาคม 2558].

เขาถงจาก http://www.boe.moph.go.th/files/urgent/smog.pdf

18. ส�านกงานปองกนควบคมโรคท 1 จงหวดเชยงใหม. ระบบการเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากปญหาหมอกควน

ปงบประมาณ พ.ศ. 2557[อนเตอรเนต]. 2557. [เขาถงเมอ 1 เมษายน 2557].

เขาถงจาก http://dpc10.ddc.moph.go.th/epidpc10

19. ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม. การจดบรการเวชกรรมสงแวดลอม[อนเตอรเนต]. 2558.

[เขาถงเมอ 23 กรกฏาคม 2558]. เขาถงจากhttp://envocc.ddc.moph.go.th/uploads/media/

manual/1.30.04.58.pdf

20. ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม. ค�าแนะน�าส�าหรบประชาชน กรณปญหาหมอกควน

[อนเตอรเนต]. 2558. [เขาถงเมอ 23 กรกฏาคม 2558]. เขาถงจาก

http://envocc.ddc.moph.go.th/uploads/หมอกควน/const.pdf

21. กรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต

ฉบบท 10 เรอง ก�าหนดมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป [อนเตอรเนต]. 2538 [เขาถง

เมอวนท 1 พฤศจกายน 2558]. เขาถงไดจาก : http://www.pcd.go.th/info_serv/reg_std_airsnd01.html

22. The international Organization for Standardization. Classification of Air Cleanliness : ISO 14644-1

[Internet]. 1999 [cited 2015 November 3]. Available from: http://www.iso.org/iso/catalogue_

detail.htm?csnumber=25052

23. US Environmental Protection Agency. Wildfire Smoke A Guide for Public Health Officials Revised

July 2008 (With 2012 AQI Values) [Internet]. 2008 [cited 2015 November 3]. Available from:

http://www.epa.gov/ttnamti1/files/ambient/smoke/wildgd.pdf

24. กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย.คมอการบรหารจดการศนยพกพงชวคราว [อนเตอรเนต]. 2554 [เขาถง

เมอวนท 1 พฤศจกายน 2558]. เขาถงไดจาก : http://www.disaster.go.th/dpm/index.

php?option=com_docman&task=doc_download&gid=640&Itemid=221


คณะผจดท�า

ทปรกษา

ดร.นพ.ปรชา เปรมปร ผอ�านวยการส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม

คณะผจดท�า

1. นางสธดา อทะพนธ นกวชาการสาธารณสขช�านาญการพเศษ

2. นางสาวณราวด ชนราช นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ

3. นายจกร ศรแสง นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ

4. นายประหยด เคนโยธา นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ

5. นางสาวศภมตรา ค�าผาลา นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ

6. นายราชนย ตนกนยา นกวชาการสาธารณสข

7. นางสาววาธดา เรองสมบต นกวชาการสาธารณสข

ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม

กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

ทตง: 88/21 ถนนตวานนท ต�าบลตลาดขวญ อ�าเภอเมอง จงหวดนนทบร 11000

โทร 0 2590 4393 โทรสาร 0 2591 8218

E-Mail: [email protected]

คู่มือ - ddc.moph.go.th ·...

Documents