คมอ

แนวทางการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคล

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

1

ค าน า

สงแวดลอมศกษา (Environmental Education) คอเครองมอส าคญในการพฒนา “คน” ใหเปนสมาชกของสงคม เปนพลเมองทดและมบทบาทในการน าสงคมไทยสการพฒนาทยงยน ซงเปนเปาหมายรวมกนของโลก “โรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน” หรอเรยนสนๆ วา “โรงเรยนอโคสคล” เปนโครงการของกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทเรมด าเนนการมาตงแตป พ.ศ.๒๕๕๑ มเปาหมายเพอพฒนาโรงเรยนทงระบบ (Whole School Approach) เพอใหโรงเรยนเปนสถานทเรยนรและหลอหลอมนกเรยนใหเตบโตขนเปนพลเมองทมความรบผดชอบ ตระหนกตอปญหาสงแวดลอมและการพฒนาของทองถน มความรความเขาใจอนเปนผลจากกระบวนการเรยนรและการลงมอปฏบตจรง และพรอมทจะเขาไปมบทบาทในการปองกน ฟนฟ รกษา และใชประโยชน๑จากสงแวดลอมอยางยงยนตอไป

คมอแนวทางการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคล เลมน ปรบปรงเนอหาบางสวนมาจากหนงสอ “แนวทางสรางสรรค๑โรงเรยนสงแวดลอมศกาเพอการพฒนาทยงยน” และรวบรวมสรปบทเรยนและประสบการณ๑การท างานโรงเรยนอโคสคลตลอด 7 ปทผานมา มาเขยนใหมเพอใชเปนแนวทางส าหรบโรงเรยนทสนใจและสมครใจเขารวมเปนโรงเรยนอโคสคล น าไปศกษา ท าความเขาใจเบองตน และ เตรยมความพรอมกอนพฒนาโรงเรยนเปนโรงเรยนอโคสคล

เนอหาหลกของคมอประกอบดวย 3 สวน ไดแก สวนท 1 สงแวดลอมศกษาคออะไร เปนการสรางความเขาใจทตรงกนเกยวแนวคดและหลกการสงแวดลอมศกษา ซงใชเปนเครองมอหลกในการจดการเรยนรโรงเรยนอโคสคล สวนท 2 โรงเรยนอโคสคลคออะไร เปนการสรปภาพรวมความหมายและเปาหมายของโรงเรยนอโคสคล หลกการจดการโรงเรยนทงระบบ (4 พนธกจหลกของโรงเรยนอโคสคล) คณลกษณะส าคญของโรงเรยนอโคสคล และ คณลกษณะของพลเมองเพอสงแวดลอม (Environmental Citizen) ซงเปนเปาหมายสงสดทตองการใหเกดขนกบตวนกเรยน และ สวนท 3 ขนตอนสการเปน “โรงเรยนอโคสคล” ทอธบายถงขนตอนในการพฒนาโรงเรยนอโคสคลตงแตเรมตน รวมทงตวชวดในการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคลทพฒนาขนจากประสบการณ๑ท างานของโรงเรยนตางๆ ซงสามารถน าไปใชเปนแนวทางในการท างานและใชในการประเมนความส าเรจของโรงเรยนอโคสคลไดอยางมประสทธภาพ

2

ทายทสดน กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม หวงเปนอยางยงวา คมอแนวทางการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคล เลมน จะเปนประโยชน๑ตอการพฒนาโรงเรยน และพฒนาคณภาพการจดการเรยนรของโรงเรยนในทกสงกด ใหสามารถบรหารจดการโรงเรยนทงระบบ เพอพฒนานกเรยนใหเตบโตขนเปน “พลเมอง” ทใชชวตอยาง “พอเพยง” เพอสงคมและสงแวดลอมท “ยงยน”

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

3

สารบญ

หนา

ค าน า 1

สวนท 1 สงแวดลอมศกษาคออะไร? 4

1.1 ความหมายของสงแวดลอมศกษา 4

1.2 วตถประสงค๑ของสงแวดลอมศกษา 5

1.3 รปแบบการเรยนรสงแวดลอมศกษา 6

สวนท 2 โรงเรยนอโคสคลคออะไร 7

2.1 นยาม 7

2.2 เปาหมาย 7

2.3 ประโยชน๑ทไดจากการเปนโรงเรยนอโคสคล 8

2.4 พนธกจหลกของโรงเรยนอโคสคล 9

2.5 คณลกษณะส าคญของโรงเรยนอโคสคล 12

2.6 คณลกษณะส าคญของพลเมองเพอสงแวดลอม 13

สวนท 3 ขนตอนสการเปน “โรงเรยนอโคสคล” 14

3.1 ขนเตรยมความพรอม 15

3.2 ขนก าหนดเปาหมาย 22

3.3 ขนด าเนนการ 26

ภาคผนวก 31

ค าอธบายตวชวด 32

รายชอผรวมพฒนาแบบประเมนความพรอมส าหรบโรงเรยนอโคสคล 40

ผงทศทางการขยายผลการด าเนนงาน 41

โปสเตอร๑โครงการโรงเรยนอโคสคล 42

บรรณานกรม 43

4

สวนท สวนท 11 สงแวดลอมศกษาคออะไร?

“กระบวนการสงแวดลอมศกษา” คอกระบวนการส าคญทใชในการจดการเรยนรของโรงเรยนอโคสคล ดงนน เพอเปนการทบทวนและสรางความเขาใจทตรงกนเกยวกบสงแวดลอมศกษา จงขอสรปความหมาย วตถประสงค๑ และ รปแบบการจดกจกรรมสงแวดลอมศกษา ไวเปนแนวทางในการจดกระบวนการเรยนร ดงน

1.1 ความหมายของสงแวดลอมศกษา

สงแวดลอมศกษา (หรอ Environmental Education) เปน “กระบวนการ” ใหการศกษากบประชาชน เพอใหเกดความตระหนกในความส าคญและปญหาของสงแวดลอม ใหมเจตคตทดตอสงแวดลอม สามารถตดสนใจแกปญหาและปองกนมใหเกดปญหาสงแวดลอมขนทง ในปจจบนและอนาคต เพอพฒนาใหเกดสงคมและเศรษฐกจทยงยน ใหประชาชนมคณภาพชวตทดจนถงรนลกหลานในอนาคต

ซงหมายถง การพฒนาคนใหตระหนกวา สงแวดลอมนนมความส าคญอยางไร ก าลงมปญหาอะไร และท าไมจงตองใหความสนใจ การมเจตคตทดตอสงแวดลอมกคอ มความรสกหวงใย เอออาทรและมความรบผดชอบตอสงแวดลอม นอกจากน สงแวดลอมศกษาจะสอนคนใหรจกปญหา รวธแกปญหา สามาร ถตดสนใจในการพจารณาปญหาตางๆ รวม ทงหาแนวทางในการแกปญหาทถกตองเหมาะสม ทส าคญกระบวนการสงแวดลอมศกษาจะเปลยนพฤตกรรมของคนใหหนมาดแลสงแวดลอมรวมกน

สงแวดลอมศกษา ไมไดมงเนนแตการเรยนรเกยวกบระบบนเวศทางธรรมชาตเทานน แตตองเรยนร ระบบเศรษฐกจ ระบบสงคม และ ระบบการเมอง เพราะทง 4 ระบบน มความสมพนธ๑กน ดงนน จงตองท าใหทง 4 ระบบนมความยงยน จงจะน าไปสความยงยนของสงแวดลอม

ระบบนเวศ เปนระบบของสงแวดลอมทางธรรมชาต ซงจะเปนตวเกอหนนใหกบชวตทกชวตทงมนษย๑ สตว๑ และพช

ระบบเศรษฐกจ เปนระบบทเกยวของกบงานและรายได ซงมผลตอการด ารงชพของประชาชน

ระบบสงคม เปนระบบทท าใหประชาชนสามารถอยรวมกนไดอยางสนตสข มความเสมอภาค และจะตองเคารพในสทธมนษยชน

5

ระบบการเมอง ตองมความเปนประชาธปไตย มความยตธรรม มอสระในการตดสนใจเกยวกบการใชสงแวดลอมทงทางกายภาพและชวภาพ โดยค านงถงเศรษฐกจและสงคม

จงอาจกลาวไดวา สงแวดลอมศกษา คอ “เครองมอส าคญ” ในการบรรลสเปาหมายของการศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Education for Sustainable Development)

1.2 วตถประสงคของสงแวดลอมศกษา

การจดกจกรรมการเรยนรเพอใหผเรยนบรรลเปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goals: SDG) ครผสอนควรก าหนดวตถประสงค๑ส าหรบการจดกระบวนการเรยนร ใหครอบคลม 5 ดาน ดงน

1. ดานความตระหนก ใหรบรและรสกไวตอปญหาของสงแวดลอม

2. ดานความรความเขาใจ ใหมความรความเขาใจเกยวกบสงแวดลอมทางธรรมชาต สงคม เศรษฐกจ และ

การเมอง

3. ดานทกษะ ใหมทกษะ การชบงปญหา การแกปญหา (ตามกระบวนการทางวทยาศาสตร๑) การปองกนปญหา การสอความหมาย การตดสนใจ การประนประนอม การสรางความรวมมอ การแสวงหาหนสวน การเรยนรซงกนและกน

4. ดานเจตคต ใหมความเอออาทร หวงใยและรบผดชอบตอสงแวดลอม มคานยมทถกตองเหมาะสมใน

การปฏบตตอสงแวดลอม

5. การมสวนรวมและลงมอปฏบต ใหอทศตนในการรวมลงมออนรกษ๑สงแวดลอมเพออนาคตของคนรนตอไป

6

1.3 รปแบบการเรยนรสงแวดลอมศกษา

การจดกระบวนการเรยนรสงแวดลอมศกษาทมประสทธภาพ ครผสอนควรจดใหครอบคลมทงการเรยนร “เกยวกบ” สงแวดลอม การเรยนร “ใน” สงแวดลอม และ การเรยนร “เพอ” สงแวดลอม

เนนการจดการเรยนรโดยใชชมชนเปนฐานในการเรยนร (Community Based Learning) และ การจดการเรยนรจากปญหาทพบ (Problem Based Learning)

7

สวนท สวนท 2 โรงเรยนอโคสคลคออะไร?

โรงเรยนอโคสคล ( Eco-School) หรอ โรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน มจดเรมตนมาจากการรวบรวมประสบการณ๑การท างานของบคลากรหลกของศนย๑สงแวดลอมศกษาระดบจงหวดทตองการจะเหนการพฒนากระบวนการสงแวดลอมศกษา (Environmental Education) ในโรงเรยน ทตอบสนองเปาหมายของการพฒนาทยงยน (Sustainable Development) โดยทโรงเรยนสามารถด าเนนการไดอยางกลมกลนไปกบมตการเรยนรตางๆ ของนกเรยน ทงในโรงเรยน ทบาน ในชมชนและสงคมภายนอก และทส าคญตองไมเปนการเพมภาระงานใหกบโรงเรยน

2.1 นยาม

“โรงเรยนทมการพฒนาโรงเรยนทงระบบ เพอสนบสนนกระบวนการเรยนรทสงเสรมและพฒนานกเรยนใหเตบโตขนเปนพลเมองทมความรบผดชอบ ตระหนกตอปญหาสงแวดลอมและการพฒนาของทองถน มความรความเขาใจอนเปนผลจากกระบวนการเรยนรและการลงมอปฏบตจรง และพรอมทจะเขาไปมบทบาทในการปองกน ฟนฟ รกษา และใชประโยชนจากสงแวดลอมอยางยงยนตอไป”

2.2 เปาหมาย

เปาหมายสงสดของโรงเรยนอโคสคล คอ การพฒนานกเรยนใหเตบโตขนเปน “พลเมอง” ทใชชวตอยาง “พอเพยง” เพอสงคมและสงแวดลอมท “ยงยน”

8

2.3 ประโยชนทไดจากการเปนโรงเรยนอโคสคล

(1) สงแวดลอมในโรงเรยน (และชมชน) ดขน

(2) ชมชนเหนความส าคญ และเขามามสวนรวมในการจดกจกรรมการเรยนรของนกเรยน

(3) โรงเรยนไดรบการพฒนาใหเปน “สงคมจ าลอง” และเปน “พนทเรยนร” ดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

(4) โรงเรยนมชอเสยง ไดรบการยอมรบจากชมชน และสามารถเปนแบบอยางทดใหกบโรงเรยนอนๆ

(5) โรงเรยนไดรบโอกาสและการสนบสนนจากหนวยงานตางๆ ทงหนวยงานของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และหนวยงานหรอองค๑กรทท างานดานสงแวดลอมและการจดกระบวนการเรยนร

(6) ครไดรบการพฒนาการจดกระบวนการเรยนร เพอสรางนกเรยน ใหเตบโตขนเปน “พลเมอง” ทมวถชวต “พอเพยง” เพอมงสสงคมและสงแวดลอมท “ยงยน”

(7) ครและผบรหารโรงเรยนสามารถน าผลงานไปใชประกอบการประเมนวทยฐานะ

(8) นกเรยนไดเรยนรจากการปฏบตจรงกลาพด กลาแสดงความคดเหน และน าเสนอความคด

(9) นกเรยนสามารถคดวเคราะห๑ไดดขน

(10) นกเรยนรจกชมชนของตนและเขาใจประเดนสงแวดลอมของชมชนมากยงขน

(11) นกเรยนมจตส านกรกบานเกด

(12) นกเรยนมความตระหนก รบผดชอบ และดแลสภาพแวดลอมในโรงเรยนและชมชน

(13) นกเรยนเตบโตขนเปน “พลเมองเพอสงแวดลอม”

9

2.4 พนธกจหลกของโรงเรยนอโคสคล

การด าเนนงานโรงเรยนอโคสคลใหประสบความส าเรจ โรงเรยนจ าเปนจะตองน าหลก การจดการโรงเรยนทงระบบ (หรอ WWhhoollee SScchhooooll AApppprrooaacchh) มาใชเปนแนวทางในการบรหารจดการ โดยก าหนดเปนพนธกจหลก 4 ดาน ทเปรยบเสมอน “ฟนเฟอง” ขบเคลอนการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคล ซงพนธกจหลกประกอบดวย:-

พนธกจหลก สพนธกจหลก ส....การเปนโรงเรยนอโคสคลการเปนโรงเรยนอโคสคล

10

พนธกจท 1 : นโยบายดานสงแวดลอมศกษาและโครงสรางการบรหารจดการ

พนธกจน คอ “กญแจ” ดอกแรกสความส าเรจของโรงเรยนอโคสคล เพราะเปนพนธกจทเกยวของกบผบรหารโรงเรยนโดยตรง

โรงเรยนอโคสคล ตองก าหนดนโยบาย วสยทศน และ โครงสรางการบรหารงานดานสงแวดลอมศกษาท “ชดเจน” และ “เออ” ตอการน านโยบายไปสการปฏบตภายในโรงเรยนและชมชน นโยบายทชดเจนเปรยบเสมอน เขมทศ ทจะชวยใหทกฝายในโรงเรยนสามารถด าเนนการไปในทศทางเดยวกน

พนธกจท 2 : การจดกระบวนการเรยนร

การจดกระบวนการเรยนร เปนหนาทหลกของครทกคนในโรงเรยน ซงพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 หมวด 4 แนวการจดการศกษา ก าหนดไววา “การจดการศกษาตองยดหลกผเรยนทกคนมความสามารถเรยนรและพฒนาตนเองได และถอวาผเรยนมความส าคญทสด โดยเนนทงความร คณธรรม กระบวนการเรยนร และ บรณาการ มงใหผเรยนมความรเกยวกบตนเอง และ ความสมพนธ๑ของ

ตนเองกบสงคม มความรและทกษะทางดานวทยาศาสตร๑และเทคโนโลย รวมทงความร ความเขาใจและประสบการณ๑เรองการจดการ การบ ารงรกษา และการใชประโยชน๑จากทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสมดล เนนการจดกระบวนการเรยนรจากประสบการณ๑จรง ฝกปฏบตใหท าได ฝกทกษะกระบวนการคด การจดการ การเผชญสถานการณ๑ และการประยกต๑ความรมาใชเพอปองกนและแกไขปญหา รวมทงปลกฝงคณธรรม คานยมทดงามและคณลกษณะอนพงประสงค๑”

โรงเรยนอโคสคล ตองใหความส าคญกบ การพฒนาคร และ สงเสรมก ารจดกระบวนการเรยนรสงแวดลอมศกษา ทหลากหลาย เนนการจดการเรยนรทเชอมโยงกบประเดนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของทองถน รวมถงการใชประโยชนจากแหลงเรยนรในโรงเรยนและทองถนในการจดการเรยนร โดยควรจดกระบวนการเรยนรใหครอบคลมทงการเรยนร “เกยวกบ” สงแวดลอม การเรยนร “ใน” สงแวดลอม และ การเรยนร “เพอ” สงแวดลอม (Learning AABBOOUUT - IINN - FFOORR Environment)

11

พนธกจท 3 : การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน

พนธกจน จะใหความส าคญกบการจดการสงแวดลอมภายในโรงเรยน ไดแก การอนรกษ๑ดน-น า-พลงงาน-ความหลากหลายทางชวภาพ การจดการขยะ การจดการน าเสย การลดการใชสารเคม การบรโภคทเปนมตรกบสงแวดลอม การจดการพนทสเขยว รวมถงการจดซอจดจางและการใชวสดอปกรณ๑ทเปนมตรกบสงแวดลอม ฯลฯ ทงน เปาหมายหลกเพอใหโรงเรยนเปน “แบบอยาง” หรอ “สงคมจ าลอง” ส าหรบนกเรยน คร และบคลากรในโรงเรยนไดมสวนรวมและฝกปฏบตใหเปนวถชวตประจ าวน

โรงเรยนอโคสคล ตองมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมภายในโรงเรยนทเออใหนกเรยน คร และบคลากรในโรงเรยนเกดการเรยนรและฝกฝนการปรบเปลยนพฤตกรรมไมใหสงผลหรอสงผลกระทบตอสงแวดลอมนอยทสด ซงโรงเรยนสามารถน า หลกของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง มาประยกตใชกบพนธกจน ไดเปนอยางด เพอน าไปสการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและพฒนาคณภาพสงแวดลอมในโรงเรยนไดอยางเหมาะสมกบบรบทของโรงเรยน

พนธกจท 4 : การมสวนรวมและเครอขายดานสงแวดลอมศกษา

พนธกจน ถอเปนกลไกส าคญทชวยผลกดนและขบเคลอนโรงเรยนอโคสคลใหบรรลผลส าเรจ สามารถด าเนนการไดอยางตอเนองและยงยน โดยโรงเรยนควรสงเสรมใหเกดการมสวนรวมในทกๆ ระดบทงภายในโรงเรยน ระหวางโรงเรยนกบชมชน รวมถงระหวางโรงเรยนกบหนวยงานหรอองค๑กรตางๆ ทมสวนส าคญในการสนบสนนการด าเนนงานและการจดกระบวนการเรยนรของโรงเรยน

โรงเรยนอโคสคล ควรเปดโอกาสใหผปกครอง ชมชน ตลอดจนหนวยงานหรอองคกรตางๆ เขามามสวนรวมในการด าเนนงานของโรงเรยน รวมถงการแสวงหาความรวมมอจากหนวยงานตางๆ ในทองถนใหเขามาสนบสนนการด าเนนงานตามพนธกจของโรงเรยนอโคสคล

12

2.5 คณลกษณะส าคญของโรงเรยนอโคสคล

(1) มการบรหารจดการโรงเรยนทงระบบอยางตอเนอง ตงแตระดบนโยบาย หลกสตรสถานศกษา และการจดการดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน

(2) มการจดการเรยนรมงสการพฒนาทยงยน โดยใช “กระบวนการสงแวดลอมศกษา” เปนเครองมอหลกในการจดการเรยนรทหลากหลาย สอดคลองกบบรบทของชมชนและประเทศ เนนผเรยนเปนส าคญ และเนนการพฒนาทกษะการเรยนรทพรอมรบมอกบการเปลยนแปลงในศตวรรษท 21

(3) มการบรณาการประเดนสงแวดลอมทองถนเขาในหลกสตรการเรยนการสอน และกจกรรมพฒนาผเรยน โดยมการเชอมโยงใหเหนถงความสมพนธ๑ของประเดนส งแวดลอมใน ระดบทองถน ประเทศ ภมภาค และ ระดบโลก

(4) เนนกระบวนการมสวนรวมจากทกคนทงโรงเรยนและชมชนทองถน โดยกระบวนการท างานจะตองใหความส าคญกบการมสวนรวมทงจากผบรหารโรงเรยน คร บคลากรในโรงเรยน นกเรยน และ ผแทนชมชน โดยรวมกนคดคนแนวทาง/ วธการจดการ ปองกน และ แกไขปญหาสงแวดลอมของโรงเรยนชมชน

(5) ชวยเสรมพลงการท างานตามภารกจของโรงเรยนทมอยเดม ใหมประสทธผลมากยงขน โดยไมเปนการเพมภาระใหแกโรงเรยน คอเมอผบรหารและทกฝายในโรงเรยนสมครใจและมความมงมนจะพฒนาโรงเรยนใหเปนโรงเรยนอโคสคลแลว จะตองไมรสกวาเปนภาระงานทเพมมากขนแตอยางใด

13

2.6 คณลกษณะของพลเมองเพอสงแวดลอม (Environmental Citizen)

พลเมอง หมายถง ราษฎรหรอประชาชนทนอกจากจะตองเสยภาษและปฏบตตามกฎหมายบานเมองแลว ยงตองมบทบาทและสทธในการแสดงความคดเหน รวมถงการเขารวมท ากจกรรมตางๆ เพอสวนรวม นอกจากน ควรมความเขาใจปญหาของชมชน และ มความเชอมนวาสามารถทจะด าเนนการเองได ซงชมชนหรอสงคมทมพลเมองทด ยอมสงผลใหชมชนหรอสงคมนนมความเขมแขง

เปาหมายสงสดของโรงเรยนอโคสคล คอ พฒนานกเรยนใหเตบโตขนเปนพลเมองทมความรบผดชอบตอสงคมและสงแวดลอม โดยใชหลกการจดการโรงเรยนทงระบบ (Whole School Approach) และนอมน าหลกของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาเปนแนวทางในการด าเนนงานเพอใหเกดความยงยนขนในทองถนและสงคม หรอ สรปสนๆ กคอ การสราง “พลเมองเพอสงแวดลอม"โดยสามารถสรปคณลกษณะของพลเมองเพอสงแวดลอมได 11 ประการ ดงน

1. รจกและเขาใจชมชนอยางถองแท

2. ตดตามขาวสาร สภาพและปญหาดานสงแวดลอม เศรษฐกจ และ สงคม อยางตอเนองสม าเสมอ

3. สามารถคาดการณ๑ถงแนวโนมสถานการณ๑ปญหาสงแวดลอมของชมชนได

4. รถงแนวทางปองกนและแกไขปญหาทเหมาะสมกบสภาพ สงคมและบรบททองถน

5. มจตส านกรกประเทศชาตบานเกด

6. กลาแสดงความคดเหนในเรองตางๆ ทเปนประโยชน๑ตอ สวนรวมบนพนฐานหลกการประชาธปไตย

7. ไมเพกเฉยตอความอยตธรรมในสงคม

8. มวนยและเคารพกฎกตกาของสงคม

9. มสวนรวมในกจกรรมของชมชนและสงคมเมอมโอกาส

10. มพฤตกรรมและใชชวตประจ าวนอยางเปนมตรกบสงแวดลอม

11. มความเปนผน าในงานหรอกจกรรมการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

14

สวนท สวนท 33 ขนตอนสการเปน “โรงเรยนอโคสคล”

การพฒนาโรงเรยนใหเปนโรงเรยนอโคสคลนน จะมความแตกตางกนไปตามบรบทของแตละ

โรงเรยน แตหวใจส าคญ คอ ตองมความมงมนและตงใจจรงในการพฒนาโรงเรยนอยางตอเนอง มกระบวนการท างานทเปนระบบ และมสวนรวมจากทกฝายทเกยวของในทกขนตอนตงแตเรมตน ซงขนตอนสการเปน “โรงเรยนอโคสคล” แบงเปน 3 ขนตอนหลก ไดแก

ขนท 1 เตรยมความพรอม เปนการส ารวจและเตรยมพรอมทงในแงบคลากร ศกยภาพ และ ความพรอมดานตางๆ ของ

โรงเรยนในการจะพฒนาเปนโรงเรยนอโคสคล

ขนท 2 ก าหนดเปาหมายและแผนงาน เปนการก าหนดเปาหมายและ วางแผนเพอใหการด าเนนงานโรงเรยน อโคสคลประสบความส าเรจ

ขนท 3 ด าเนนงาน เปนการด าเนนงานตามแผนงานท

ก าหนดไวโดยใชกระบวนการ PDCA ในการ พฒนาคณภาพการท างาน และ ประเมนผล

15

3.1 ขนเตรยมความพรอม

การพฒนาโรงเรยนอโคสคล ตองเรมตนดวยการสรางความรความเขาใจเกยวกบ “โรงเรยนอโคสคล” ใหทกฝายทเกยวของตระเตรยม “ทมงาน” ทจะท าหนาทขบเคลอนการด าเนนงาน และทขาดไมไดคอ “การส ารวจทนเดม” ทโรงเรยนมหรอด าเนนการอยแลว โดยใชพนธกจทง 4 ดานเปนกรอบในการประเมนความพรอมของโรงเรยน เพอใชเปนขอมลในการก าหนดยทธศาสตร๑การพฒนาและด าเนนการโรงเรยนอโคสคล

(1) สรางความเขาใจ

การตดสนใจวาโรงเรยนตองการพฒนาเปนโรงเรยนอโคสคลหรอไมนน ควรเกดจากทกฝายทเกยวของ โดยเฉพาะอยางยงผบรหารโรงเรยน คร นกเรยน กรรมการสถานศกษา และ ผแทนชมชน ดงนน การสรางความรความเขาใจเกยวกบประโยชน๑ ขอด และ แนวทางในการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคล ใหแกทกฝายทเกยวของไดรบรและเขาใจ เพอน าไปสการตดสนใจ จงเปนกลไกส าคญในการเรมตนการท างานทจะน าไปสการยอมรบและความรวมมอทดตอไป

ขนตอนน ส าหรบโรงเรยนขนาดกลางและขนาดใหญ จะยงยากกวาโรงเรยนขนาดเลกทสามารถสอสารและเขาถงทกฝายไดงายและทวถง จงจ าเปนทโรงเรยนขนาดกลางและขนาดใหญตองด าเนนการในขนตอนนหลายครง โดยในครงแรกๆ อาจเปนการสรางความรความเขาใจเบองตน เพอประเมนความเปนไปไดของทกฝายวาเหนดวยกบการพฒนาโรงเรยนใหเปนโรงเรยนอโคสคลหรอไม จากนนจงเปนการเสรมและเตมเตมความรความเขาใจในระหวางด าเนนการ ควบคกบการเรยนรจากการปฏบตจรง

(2) ตงทมงาน

การตงทมงานหรอคณะท างานโรงเรยนอโคสคล มวตถประสงค๑เพอก าหนดผรบผดชอบการด าเนนงานในภาพรวมและท าหนาทขบเคลอนแผนงาน ซงทมงานโรงเรยนอโคสคลในอดมคตควรประกอบดวยผแทนจากทกฝายในโรงเรยนและชมชน ไดแก ฝายบรหารและฝายตางๆ ในโรงเรยน คร

ถงแมวาผบรหารโรงเรยนจะเปนผรเรมและใหความส าคญกบการพฒนาโรงเรยนอโคสคลกตาม แตอยางไรกด การสรางความรความเขาใจใหกบทกฝายกยงคงเปนกระบวนการทส าคญอยางยงตอการสรางความรวมมอในการพฒนาโรงเรยนทงระบบอยางมทศทาง

16

ทสนใจ นกเรยน ผปกครอง กรรมการสถานศกษา องค๑กรปกครองสวนทองถน และ กลมตางๆ ทท างานสงแวดลอมในทองถน โดยมจ านวนสมาชกตามความเหมาะสมกบขนาดของโรงเรยนและเงอนไขอนๆ

(3) ส ารวจทนเดม

การพฒนาโรงเรยนอโคสคล จะใหความส าคญกบการ “ตอยอด” หรอ “พฒนา” งานเดมทโรงเรยนด าเนนการอยกอนแลว เพอใหบรรลเปาหมายสงสด คอ การพฒนานกเรยนใหเตบโตขนเปน “พลเมอง” ทใชชวตอยาง “พอเพยง” เพอสงคมและสงแวดลอมท “ยงยน”

ดงนน การส ารวจทนเดม หรอ การประเมนความพรอมของโรงเรยนกอนเรมด าเนนการ จงเปนกระบวนการทเปดโอกาสใหโรงเรยนได “ทบทวน” ตนเองวา โรงเรยนมการด าเนนการอะไรมาแลวบาง โรงเรยนมความพรอมในระดบใด โรงเรยนมตนทนเดมอะไรบางทสามารถพฒนาใหดขน ทงในมตของวธการท างาน การจดกระบวนการเรยนร โครงการและนวตกรรมตางๆ ตลอดจนเครอขายสงแวดลอม เปนตน

การส ารวจทนเดม จะใชพนธกจทง 4 ดานเปนกรอบในการส ารวจสภาพปจจบน โดยทมงานสามารถออกแบบวธการส ารวจ โดยใช “แบบประเมนความพรอมส าหรบโรงเรยนอโคสคล” (ในหนา 17-21) เปนเครองมอ และควรมการน าเสนอผลการส ารวจใหผรวมส ารวจทกคนและผทตองเขามามสวนเกยวของ ไดมโอกาสแลกเปลยนขอคดเหน และจดท าเปนสรปผลการส ารวจฉบบสมบรณ๑

การสรรหาทมงานหรอคณะท างาน อาจมความแตกตางกนไปตามบรบทของแตละโรงเรยน เชน บางโรงเรยนอาจไดรบมอบหมายจากผบรหารใหตงทมงาน บางโรงเรยนอาจใชทมงานหรอคณะท างานดานสงแวดลอมทมอยแลว บางโรงเรยนอาจเรมตนจากครและนกเรยนทมความสนใจรวมกน เปนตน อยางไรกตาม ทมงานหรอคณะท างานโรงเรยนอโคสคลควรมผแทนนกเรยนรวมเปนคณะท างานดวยเสมอ

ผส ารวจตองระลกเสมอวา การส ารวจทนเดม หรอ การประเมนความพรอมของโรงเรยนน ไมใชการใหคะแนน แตเปนขนตอนทท าเพอใหไดขอมลสภาพความเปนจรงในปจจบนของโรงเรยน เพอใชเปนแนวทางในการก าหนดเปาหมายและวางแผนพฒนาโรงเรยนอโคสคลไดอยางเหมาะสมตามบรบทของโรงเรยนตอไป

17

แบบประเมนความพรอมส าหรบโรงเรยนอโคสคล

ค าแนะน าในการตอบแบบประเมน

การประเมน ความพรอมส าหรบ โรงเรยนอโคสคล มงหวงใหโรงเรยนทมความสนใจและสมครใจเขารวมเปนโรงเรยนอโคสคล ได “ทบทวน” โรงเรยนของตนเองวา มการด าเนนงานครบถวนตาม 4 พนธกจหลกของโรงเรยนอโคสคลหรอไม? ซงแนวคดในการประเมน ความพรอมส าหรบโรงเรยนอโคสคลน จะมงเนน การประเมนเพอ “พฒนา” โรงเรยน ใหสามารถเปนโรงเรยนอโคสคลไดอยางสมบรณ๑แบบ ตามหลกการจดการโรงเรยนทงระบบ (Whole School Approach) โดยมเปาหมายสงสดกเพอผลตนกเรยนทมคณภาพ ทพรอมจะเตบโตขนเปน “พลเมองเพอสงแวดลอม” หรอ Environmental Citizen

ในการประเมน ความพรอมส าหรบ โรงเรยนอโคสคล ขอแนะน าใหผประเมน ศกษาแบบประเมน และ ท าความเขาใจตวชวดโดย ละเอยด (ค าอธบายตวชวดอยในภาคผนวก) พรอมทง ใหคะแนนตวชวด ตางๆ (ทง 4 3 ตวชวด) ตามสภาพจรงทพบ จงจะไดผลลพธ๑ทแมนย า เพอ น าไปวเคราะห๑และก าหนดทศทางและวางแผนในการ “พฒนา” โรงเรยนไดอยางเหมาะสม ตรงตามสภาพ ความพรอม และบรบททเปนจรง ตลอดจนสามารถด าเนนงานโรงเรยนอโคสคลไดอยางมมาตรฐาน ผลตนกเรยนทมคณภาพออกสชมชนและสงคมไทยไดอยางมประสทธภาพ

แบบประเมน ความพรอมส าหรบ โรงเรยนอโคสคล (หนา 18-21 ) ประกอบดวย 13 มต 43 ตวชวด ภายใตพนธกจหลกทง 4 ดาน ดงน

พนธกจท 1 : นโยบายสงแวดลอมศกษาและโครงสรางการบรหารจดการ

พนธกจท 2 : การพฒนากระบวนการเรยนรดานสงแวดลอมศกษา

พนธกจท 3 : การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน

พนธกจท 4 : การมสวนรวมและเครอขายสงแวดลอมศกษา

ความหมายของระดบคะแนน

ระดบคะแนน 0 หมายถง ไมปรากฏ หรอ ไมม หรอ รอยละ 0

ระดบคะแนน 1 หมายถง ไมชดเจน หรอ นอย หรอ นอยกวารอยละ 25

ระดบคะแนน 2 หมายถง พอเหนบาง หรอ ปานกลาง หรอ รอยละ 26-50

ระดบคะแนน 3 หมายถง ชดเจน หรอ มาก หรอ รอยละ 51-75

ระดบคะแนน 4 หมายถง ชดเจนมาก หรอ มากทสด หรอ มากกวารอยละ 75

18

โรงเรยน................................................................................. สงกด .....................................................

พนธกจท 1 : นโยบายสงแวดลอมศกษาและโครงสรางการบรหารจดการ (4 มต 16 ตวชวด)

มตการด าเนนงาน ตวชวด คะแนน (0-4)

แหลงทมาขอมล

1. การก าหนดนโยบายดาน "สงแวดลอมศกษา"

(1) โรงเรยนก าหนดนโยบายดาน "สงแวดลอมศกษา" ไวอยางชดเจน

นโยบาย/ วสยทศน๑ สอบถาม/ สมภาษณ๑

(2) คร บคลากร นกเรยน และ ชมชน มสวนรวมในการก าหนดนโยบายฯ

(3) คร บคลากร นกเรยน และ ชมชน รบรและเขาใจนโยบายฯ

2. การก าหนดโครงสรางการบรหารจดการดาน

"สงแวดลอมศกษา"

(1) มกรอบโครงสรางการบรหารจดการดานสงแวดลอมศกษา

ผงโครงสรางการบรหารสอบถาม/ สมภาษณ๑ ค าสง

(2) มการก าหนดบคลากร/ ผรบผดชอบ

(3) มการก าหนดบทบาท/ ภาระหนาทรบผดชอบ

(4) ใชรปแบบการบรหารจดการ "แบบมสวนรวม"

3. การน านโยบายดาน "สงแวดลอมศกษา" สการปฏบต

(1) มกจกรรม/ โครงการ/ โครงงาน ปรากฏในแผนปฏบตการของโรงเรยน

แผนปฏบตการประจ าป กจกรรม สอบถาม/ สมภาษณ๑ ผลงาน/ รายงาน

(2) มกจกรรม/ โครงการ/ โครงงาน ทสนบสนน "การพฒนากระบวนการเรยนรดานสงแวดลอมศกษา" (พนธกจท 2)

(3) มกจกรรม/ โครงการ/ โครงงาน ทสนบสนน "การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน" (พนธกจท 3)

(4) มกจกรรม/ โครงการ/ โครงงาน ทสนบสนน "การเสรมสรางการมสวนรวมและเครอขายดานสงแวดลอม" (พนธกจท 4)

(5) กจกรรม/ โครงการ/ โครงงาน ไดรบการสนบสนนทรพยากร (เชน งบประมาณ บคลากร วสด-อปกรณ๑) อยางเหมาะสม

(6) เปดโอกาสใหบคลากรเขามามสวนรวมในการด าเนนกจกรรม/โครงการ/ โครงงาน

(7) มผลงานเปนทปรากฏ

4. การก ากบ ดแล ตดตามและ ประเมนผล

(1) ม "ระบบ" ก ากบ ดแล ตดตาม และประเมนผลการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคล

ค าสง/ แผนตดตาม บนทกการประชม

(2) มการน าผลการด าเนนงานมาพฒนาอยางเปนระบบและตอเนอง

คะแนนรวม

คะแนนเฉลย (= คะแนนรวม/16)

เกณฑผานโรงเรยนอโคสคล : คะแนนตวชวดทกขอตองไมนอยกวา 2 หรอ คะแนนเฉลยตองไมนอยกวา 2.5

19

พนธกจท 2 : การพฒนากระบวนการเรยนรดานสงแวดลอมศกษา (4 มต 12 ตวชวด)

มตการด าเนนงาน ตวชวด คะแนน (0-4)

แหลงทมาขอมล (หรอ หลกฐาน)

1. ครพฒนาตนเองและน าความรไปใชพฒนากระบวนการสงแวดลอมศกษา

(1) จ านวนครในโรงเรยนทพฒนาการจดกระบวนการเรยนรของตนเอง

ค าสง/ บนทกขอความ ส าเนาวฒบตร ภาพถาย (2) ครมการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน

(ดานการจดกระบวนการเรยนร)

2. การพฒนาหลกสตรสงแวดลอมศกษาในรปแบบตางๆ ไดแก รายวชาเพมเตม หรอ รายวชาพนฐาน หรอ กจกรรมพฒนาผเรยน หรอ บรณาการสงแวดลอมศกษา ทเชอมโยงสงแวดลอมระดบโลกและระดบทองถน

(1) มหลกสตรสงแวดลอมศกษา (ในรปแบบใดรปแบบหนง) ทมองค๑ประกอบครบถวน ไดแก แนวคด โครงสรางเวลาเรยน ค าอธบายรายวชา หนวยการเรยนร แผนการจดการเรยนร และ เกณฑ๑การประเมน

ค าสง เอกสารหลกสตร ภาพกจกรรม

(2) มหลกสตรฯ ทพฒนาผเรยนใหบรรลตามวตถประสงค๑ของสงแวดลอมศกษาครบ ทง 5 ขอ (ไดแก ความตระหนก ความร ทกษะ เจตคต และ การมสวนรวม)

(3) หลกสตรฯ ไดรบการประเมนผลการใช ปรบปรง และพฒนา

3. การจดกจกรรมการ เรยนรตามหลกการ

"สงแวดลอมศกษา" ทหลากหลายและ สอดคลองกบสภาพ เงอนไขของโรงเรยนและชมชน

(1) จดการเรยนรตามความตองการ ความถนด และความสนใจของผเรยน

เอกสารหลกสตร ภาพกจกรรม สอบถาม/ สมภาษณ๑ ผลงานนกเรยน (2) สงเสรมความรความเขาใจเรองทรพยากร

ธรรมชาตและสงแวดลอม ในชมชน

(3) สงเสรมการสบคน/ รวบรวมขอมลจากชมชน

(4) สงเสรมใหมการน าขอมลจากการสบคนมาวเคราะห๑ เชอมโยงประเดนปญหา/สถานการณ๑ทองถน ก าหนดทางเลอกในการปองกนและแกไขปญหาทเหมาะสม ตลอดจนลงมอปฏบตเพอปองกนและแกไขปญหาสงแวดลอมทพบ

4. แหลงเรยนรดาน สงแวดลอมภายใน โรงเรยน และ/หรอ ในชมชน

(1) มแหลงเรยนร ภายในโรงเรยน และ/หรอ ในชมชน

ผลงานนกเรยน ภาพถาย บนทกการใชแหลงเรยนร ภมปญญา/ปราชญ๑ชาวบาน (2) มการใชแหลงเรยนร ในการจด

กระบวนการเรยนร

(3) แหลงเรยนรเกดจากการวางแผนรวมกนระหวางโรงเรยนและชมชน

คะแนนรวม

คะแนนเฉลย (= คะแนนรวม/12)

เกณฑผานโรงเรยนอโคสคล : คะแนนตวชวดทกขอตองไมนอยกวา 2 หรอ คะแนนเฉลยตองไมนอยกวา 2.5

20

พนธกจท 3 : การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน (3 มต 11 ตวชวด)

มตการด าเนนงาน ตวชวด คะแนน (0-4)

แหลงทมาขอมล (หรอ หลกฐาน)

1. การจดการทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม (ไดแก ดานขยะ ดานน า ดานพลงงาน ดานความหลากหลาย-ทางชวภาพ ดานสารเคม พนทสเขยว การบรโภค การใชวสดอปกรณ๑ และ ดานอนๆ)

(1) โรงเรยนมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางนอย 3 ดาน

สภาพจรงในโรงเรยน ผลงาน/ รายงาน สอบถาม/ สมภาษณ๑ สงเกตพฤตกรรม ภาพกจกรรม ขอมลเชงสถต มาตรการตางๆ

(2) มขอมลทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (เชงปรมาณ) ทงกอน-หลงการจดการทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม

(3) จ านวนคร บคลากร และ นกเรยนทมสวนรวมในกจกรรมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน

(4) คร บคลากร และ นกเรยน มสวนรวมในกจกรรมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใน โรงเรยน ในทกๆ ขนตอน

(5) กจกรรมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน ด าเนนการอยางตอเนอง

(อยางนอยดานละ 1 ครง/ปการศกษา)

(6) มการสอสารกจกรรมการจดการทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน ใหทกคนในโรงเรยนไดรบรและมสวนรวม

2. "รปธรรม" ทเกดขนจากการจดการทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน

(1) สภาพแวดลอมในโรงเรยน "สอ" หรอ "สะทอน" ใหเหนถงความเปนโรงเรยน

อโคสคล

สภาพจรงในโรงเรยน. ภาพกจกรรม ผลงาน/ รายงาน ขอมลเชงสถต มาตรการตางๆ

3. ผลลพธ๑ทเกดขนกบคร-นกเรยน-บคลากรในโรงเรยน

(1) ครและบคลากรมความภาคภมใจในการด าเนนกจกรรมหรอเขารวมกจกรรมดานสงแวดลอมของ โรงเรยน

สอบถาม/ สมภาษณ๑ สงเกตพฤตกรรม ภาพกจกรรม ใบประกาศนยบตร โลเชดชเกยรตตางๆ (2) นกเรยนมความภาคภมใจในการด าเนน

กจกรรมหรอเขารวมกจกรรมดานสงแวดลอมของโรงเรยน

(3) ครและบคลากรมพฤตกรรมหรอแสดงออกถงความรบผดชอบตอสงแวดลอม

(4) นกเรยนมพฤตกรรมหรอแสดงออกถงความรบผดชอบตอสงแวดลอม

คะแนนรวม

คะแนนเฉลย (= คะแนนรวม/11)

เกณฑผานโรงเรยนอโคสคล : คะแนนตวชวดทกขอตองไมนอยกวา 2 หรอ คะแนนเฉลยตองไมนอยกวา 2.5

21

พนธกจท 4 : การมสวนรวมและเครอขายสงแวดลอมศกษา (2 มต 4 ตวชวด)

มตการด าเนนงาน ตวชวด คะแนน (0-4)

แหลงทมาขอมล (หรอ หลกฐาน)

1. เครอขายทเขามารวมกจกรรมดานสงแวดลอมศกษากบโรงเรยน

(1) ผปกครองเขารวมกจกรรมดาน สงแวดลอมของโรงเรยนอยางสม าเสมอ

สอบถาม/ สมภาษณ๑ ภาพกจกรรม

(2) ชมชนเขารวมกจกรรมดานสงแวดลอมของโรงเรยนอยางสม าเสมอ

2. ลกษณะการมสวนรวมของเครอขาย

(1) ผปกครองสนบสนนการด าเนนงานตามพนธกจของโรงเรยนอโคสคลเปนอยางด(ทง 4 พนธกจ)

สอบถาม/ สมภาษณ๑ ภาพกจกรรม ผลงาน/ รายงาน

(2) ชมชนสนบสนนการด าเนนงานตาม พนธกจของโรงเรยนอโคสคลเปนอยางด(ทง 4 พนธกจ)

คะแนนรวม

คะแนนเฉลย (= คะแนนรวม/4)

เกณฑผานโรงเรยนอโคสคล : คะแนนตวชวดทกขอตองไมนอยกวา 2 หรอ คะแนนเฉลยตองไมนอยกวา 2.5

22

3.2 ขนก าหนดเปาหมายและแผนงาน

หลงจากขนตอนการส ารวจทนเดม ทมงานจะรถงสภาพพนฐานและขอมลปจจบนของโรงเรยน โดยในขนตอนน ทมงานตองน าขอมลตางๆ มาวเคราะห๑เพอก าหนดเปาหมายการด าเนนงานรวมกน จดล าดบความส าคญของเปาหมาย และ วางแผนการด าเนนงานพฒนาโรงเรยนอโคสคล ใหเหมาะกบสภาพความพรอมและบรบทของโรงเรยน ซงในการวางแผนการด าเนนงานนน ตองค านงถงศกยภาพและความพรอมในดานตางๆ ของโรงเรยนเปนส าคญ

(1) จดล าดบเปาหมาย

ผลจากการประเมนความพรอมส าหรบโรงเรยนอโคสคล จะชวยใหโรงเรยนจดล าดบความส าคญของเปาหมายในการพฒนาไดอยางเหมาะสม โดยเปาหมายสงสดคอ “การสรางพลเมองเพอสงแวดลอม" แตดวยบรบทและสภาพความพรอมของแตละโรงเรยนมความแตกตางกน จงท าใหการก าหนดเปาหมายและการจดล าดบความส าคญในการพฒนาโรงเรยนอโคสคลมความแตกตางกนไปในในแตละโรงเรยน

ส าหรบการก าหนดเปาหมายการด าเนนงาน ทมงานตองประชมหารอกน และน าผลการส ารวจทนเดมมาใชประกอบการตดสนใจ โดยเปดโอกาสใหผปฏบตงานและผมสวนเกยวของมารวมแลกเปลยนประสบการณ๑ความคดเหน เพอก าหนดเปาหมาย ล าดบความส าคญของเปาหมาย รวมถงก าหนดกรอบระยะเวลาการด าเนนงานในแตละเปาหมาย ทงน ในการก าหนดเปาหมายการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคล ทมงานจ าเปนจะตองค านงถง 3 หลกคดทสมพนธ๑กน คอ พนธกจของโรงเรยนอโคสคล คณลกษณะส าคญของโรงเรยนอโคสคล และ เปาหมายสงสดของโรงเรยนอโคสคล (ดงภาพ)

พลเมองเพอสงแวดลอม (Environmental Citizen)

4 พนธกจ

23

ตวอยาง ค าถามหลก (Key Questions) ทโรงเรยนควรหาค าตอบ เพอใชเปนแนวทางในการก าหนดเปาหมายรวมกน

1. ชดค าถามหลกในการประเมนคณลกษณะส าคญของโรงเรยนอโคสคล

Q1 โรงเรยนของเราสามารถพฒนาใหเปนโรงเรยนอโคสคลไดหรอไม? อยางไร?

Q2 คณลกษณะส าคญของโรงเรยนอโคสคลในขอใด ทโรงเรยนของเราม? มในระดบใด?

Q3 คณลกษณะส าคญทโรงเรยนมอยแลวนน เพยงพอทจะน ามาใชพฒนาใหเปนโรงเรยนอโคสคลไดหรอไม? อยางไร?

Q4 คณลกษณะส าคญของโรงเรยนอโคสคลในขอใด ทโรงเรยนของเรายง ไมมหรอยงไมพรอม? มอะไรบาง? อยในระดบใด?

2. ชดค าถามหลกเพอประเมนความพรอมตาม 4 พนธกจหลก

Q1 มนโยบาย โครงการ และ กจกรรมอะไรบางทโรงเรยนท าอยแลว และสามารถน ามาด าเนนการตอยอดในพนธกจแตละดานได?

Q2 มอะไรบางทควรปรบปรง แกไข และ หลกเลยง?

3. ชดค าถามหลกเพอใชเปนแนวทางในการก าหนดภาพความส าเรจทตองการใหเกดขนในตวผเรยน เพอสรางความเปน “พลเมองเพอสงแวดลอม” ใหเกดขนในชวตประจ าวน

Q1 มคณสมบตใดบางทโรงเรยนสามารถท าใหเกดขนไดแลวในตวนกเรยน? Q2 มคณสมบตใดอกบางทโรงเรยนจ าเปนตองเสรมหรอเพมเตมใหเกดขนใน

ตวนกเรยน?

4. ชดค าถามหลกเพอใชเปนแนวทางในการพฒนาทมงานและบคลากรหลกของโรงเรยน

Q1 ทผานมา ผบรหาร คร และ บคลากร ไดรบการฝกอบรม/พฒนาในดานใดมาแลวบาง?

Q2 ผบรหาร คร และ บคลากร มความตองการพฒนาตนเองดานใดเพมเตม เพอเปนประโยชนตอการพฒนาโรงเรยนอโคสคล?

24

(2) วางแผนงาน

หลงจากทโรงเรยนก าหนดเปาหมาย และ ล าดบความส าคญของเปาหมายไดชดเจนแลว ในขนตอนการวางแผน โรงเรยนไมจ าเปนตองวางแผนเพอด าเนนการทกเปาหมายในคราวเดยวกน แตควรพจารณาจากศกยภาพและความพรอมของโรงเรยนวาสามารถด าเนนการใหสมฤทธผลไดจรงในระดบใด

กรณท 1 โรงเรยนมความพรอมคอนขางมาก

กรณทโรงเรยนมนโยบายสนบสนนการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคล และ มความพรอมในหลายๆ ดาน ในชวงแรกโรงเรยนสามารถน ากรอบพนธกจทง 4 ดาน มาก าหนดเปาหมายและแผนพฒนาโรงเรยนอโคสคลไดเลย

เมอโรงเรยนด าเนนการไดผลในระยะหนงแลว และเหนวาสามารถขยายงานของโรงเรยนอโคสคล (ทง 4 พนธกจ) เขาสงานดานอนๆ ตามแผนปฏบตการของโรงเรยนได โรงเรยนกสามารถใชแผนปฏบตการของโรงเรยนในการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคลไดโดยไมจ าเปนตองใชแผนพฒนาโรงเรยนอโคสคลอกตอไป ซงหากโรงเรยนสามารถพฒนามาจนถงจดนได กแสดงวาโรงเรยนเปนโรงเรยนอโคสคลทงระบบอยางแทจรงแลวนนเอง

กรณท 2 โรงเรยนยงขาดความพรอมหลายดาน

กรณทโรงเรยนยงขาดความพรอมในหลายๆ ดาน โรงเรยนสามารถเรมตนการท างานจากพนธกจดานใดดานหนงกอนกได ตวอยางเชน :-

o เรมตนจากพนธกจท 2 (การจดกระบวนการเรยนร) เปนเปาหมายแรก เนองจากการจดการเรยนรคอภารกจหลกของครทกคน ซงครสามารถด าเนนการไดทนทในกลมสาระทตนรบผดชอบ โดยน ากระบวนการสงแวดลอมศกษาไปใชในการจดการเรยนรใหกบผเรยน จากนนจงคอยขยายการด าเนนงานไปสพนธกจอนๆ ในปตอไป

o เรมตนจากพนธกจท 3 (การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน) เปนเปาหมายแรก โดยอาจเรมจากการท าอโคสคลในรปแบบโครงการพเศษ ทมเปาหมาย แผนงาน และกจกรรมเฉพาะ ซงโรงเรยนควรก าหนดกจกรรมดงกลาวไวทงในแผนปฏบตการโรงเรยนและแผนงาน

เปาหมายการด าเนนงานทด ตองมความเปนไปไดจรง มสาระครบถวนและชดเจน สะทอนใหเหนถงจดหมายปลายทางและทศทางทจะกาวไปในอนาคตอยางมพลง สามารถท าใหส าเรจไดในชวงเวลาทก าหนด (1 ป, 3 ป หรอ 5 ป) และทส าคญทสด ทกฝายทเกยวของตองมสวนรวมในการก าหนดเปาหมาย

25

โรงเรยนอโคสคล เชน กจกรรมพลงงานหารสอง หรอ ธนาคารขยะรไซเคล ควรถกก าหนดไวในแผนงานโรงเรยนอโคสคล (ดานการจดการทรพยากรฯ) และ ก าหนดไวในแผนปฏบตการโรงเรยน (ดานการจดการสถานทและสงแวดลอม) เปนตน

วธท างานทเรมตนจากพนธกจทมความพรอมกอนน จะชวยใหโรงเรยนสามารถตดตามและมองเหนภาพรวมของการด าเนนงานไดงายขน ซงในปตอๆ ไป โรงเรยนตองคอยๆ ลดบทบาทการท างานในรปแบบโครงการพเศษลง โดยพยายามเชอมโยงกจกรรมของโครงการพเศษเหลานเขาไปสพนธกจทง 4 ดาน เพมเปาหมายและวธด าเนนการในพนธกจอนๆ ตามความจ าเปนและเหมาะสม จนกระทงโรงเรยนสามารถพฒนาเปนโรงเรยนอโคสคลในทสด

ส าหรบในขนตอนการวางแผน โรงเรยนควรจดท าตารางแผนการด าเนนงานทมความชดเจน ทงเปาหมาย วธด าเนนการหรอกจกรรม ระยะเวลา ตวชวดความส าเรจ และ ผรบผดชอบ เพอใหการด าเนนงานและตดตามผลเปนไปอยางมประสทธภาพ ทงนโรงเรยนสามารถวางแผนงานโดยประยกต๑ใชตารางแผนพฒนาโรงเรยนอโคสคล ตามตวอยางตอไปน

ตวอยาง : แผนพฒนาโรงเรยนอโคสคล

ชอโรงเรยน ..................................................................................................................... พนธกจท .........................................................................................................................

เปาหมายและวธด าเนนการ

ปการศกษา...... ปการศกษา...... ตวชวด

ความส าเรจ ผรบผดชอบ ภาค

เรยน1

ภาคเรยน

2

ปดภาคเรยน

ภาคเรยน

1

ภาคเรยน

2

ปดภาคเรยน

เปาหมายท 1

วธด าเนนการ : 1.1 1.2 1.3 1.4 เปาหมายท 2

วธด าเนนการ : 1.1 1.2 1.3 ฯลฯ

26

3.3 ขนด าเนนงาน

เมอโรงเรยนไดก าหนดเปาหมายและแผนพฒนาโรงเรยนอโคสคลเรยบรอยแลว ทมงานควรสอสารเปาหมายและแผนฯ ใหทกฝายทเกยวของรบทราบและเขาใจตรงกนกอนเรมตนการด าเนนงาน

(1) PDCA

การด าเนนงานตามแผนพฒนาโรงเรยนอโคสคลใหประสบความส าเรจ โรงเรยนควรน า “วงจรการพฒนาคณภาพงาน” หรอ กระบวนการ PDCA มาปรบใช เพอใหการด าเนนงานเปนไปอยางมระบบ ซงผบรหาร คร และบคลากรสวนใหญตางคนเคยและมความรเกยวกบการน ากระบวนการ PDCA มาใชในการพฒนางานอยแลว

ส าหรบแนวทางการน ากระบวนการ PDCA มาใชในการพฒนาโรงเรยนอโค สคล อาจแบงไดเปน 2 ลกษณะตามการใชงาน คอ การใช PDCA เพอการบรหารจดการ และ การใช PDCA เพอการจดการเรยนร

ตารางแนวทางการน ากระบวนการ PDCA มาใชพฒนาโรงเรยนอโคสคล

ขนตอน PDCA เพอการบรหารจดการ PDCA เพอการจดการเรยนร

PPllaann วางแผนงานวางแผนงาน ส ารวจทนเดม ก าหนดและจดล าดบความส าคญของเปาหมาย ก าหนดวธด าเนนการ (รายละเอยดตามหวขอในตารางแผนพฒนาโรงเรยนอโคสคล)

วางแผนการจดการเรยนรวางแผนการจดการเรยนร วเคราะห๑ผลการเรยนรทผานมาของนกเรยน

วเคราะห๑ความเหมาะสมของรปแบบและวธการจดกระบวนการเรยนรทผานมา ก าหนดเปาหมายหรอจดประสงค๑การเรยนร (ตามวตถประสงค๑ของสงแวดลอมศกษา)

ก าหนดและล าดบเนอหา แหลงเรยนร กระบวนการ / เทคนค/ วธการจดการเรยนรตลอดภาคการศกษา

27

ตารางแนวทางการน ากระบวนการ PDCA มาใชพฒนาโรงเรยนอโคสคล (ตอ)

ขนตอน PDCA เพอการบรหารจดการ PDCA เพอการจดการเรยนร

DDoo ด าเนนการด าเนนการ ปฏบตตามแผนงานทก าหนด

จดกระบวนการเรยนรจดกระบวนการเรยนร จดกระบวนการเรยนรตามแผนการจดการเรยนร (เนนการจดการเรยนรทง เกยวกบ-ใน-เพอ สงแวดลอม หรอ About-In-For)

CChheecckk ตรวจสอบตรวจสอบ ตรวจสอบและตดตามผลการด าเนนงานหรอกจกรรมวาเปนไปตามแผนงานทก าหนดไวหรอไม มปญหา-อปสรรคในการด าเนนงานขนตอนใดบาง จ าเปนตองปรบปรงแกไขการด าเนนงานในขนตอนใด

ประเมนประเมน ประเมนผลการเรยนรของผเรยนใน แตละคาบวชา (ทงในเชง K-A-P)

ตรวจสอบและประเมนการจดกระบวนการเรยนรวาควรปรบปรงแกไขในขนตอนใดบางหรอไม

AAcctt ด าเนนการใหเหมาะสมด าเนนการใหเหมาะสม น าผลจากขนตอนการตรวจสอบมาพจารณา-ปรบปรง-แกไขวธการด าเนนงานใหบรรลเปาหมายไดดยงขน หากไมพบปญหา-อปสรรคในการด าเนนงาน กก าหนดใหเปนมาตรฐานส าหรบการด าเนนงานในครงตอๆ ไป

ด าเนนการใหเหมาะสมด าเนนการใหเหมาะสม น าขอมลจากขนตอนการประเมนมาพจารณา-ปรบปรง-แกไขแผนการจดการเรยนร และหาวธการจดการเรยนรอนๆ ทหลากหลายมาใช พฒนาการจดกระบวนการเรยนรทด อยแลวใหดยงขน และทนตอสถานการณ๑การเปลยนแปลงของโลก

28

(2) ประเมนผล

การประเมนผลมความส าคญอยางยงตอการพฒนางานโรงเรยนอโคสคล ซงแนวคดการประเมนผล โรงเรยนอโคสคลไมใชการจบผด และ ไมใชการแขงขนหรอเปรยบเทยบกบโรงเรยนอน แต เปนการประเมนเพอใหทราบถงผลส าเรจของการท างาน ชวยใหเขาใจสถานการณ๑ ปญหา และความตองการทแทจรง โดยเนนการน าผลการประเมนมาพฒนาโรงเรยนในแบบทโรงเรยนควรจะเปน และเสรมสรางก าลงใจและพลงบวกแกทมงานและผมสวนเกยวของทกฝาย

วธการประเมน

วธการประเมนผลโรงเรยนอโคสคล ตองไมท าใหรสกเครยดหรอรสกวาเปนภาระ แตในขณะเดยวกนกควรมการบนทกผลการประเมนอยางเปนระบบเพอใชเปนขอมลพนฐานในการพฒนาโรงเรยนอโคสคลตอไป โดยขอมลทไดจากการประเมนมทง ขอมลเชงคณภาพ (เชน สงใดทโรงเรยนตองปรบปรง สงใดควรใหความส าคญเปนพเศษ เปนตน) และ ขอมลเชงปรมาณ (เชน ปรมาณการใชทรพยากรเพมขนหรอลดลง จ านวนกลมเปาหมายทรวมกจกรรม ระดบความพงพอใจของผรวมกจกรรม เปนตน) ซงลวนขอมลเหลานลวนมความส าคญตอการพฒนางานทงสน โดยวธการประเมนผลโรงเรยนอโคสคล สามารถท าได 3 แนวทาง คอ

1. ประเมนผลตนเอง เพอพฒนางานใหดขน

2. ประเมนผลแบบมสวนรวม โดยใหทกภาคสวน ในโรงเรยน ทงผบรหาร คร บคลากร นกเรยน ผปกครอง และ ตวแทนชมชน รวมกนประเมนโรงเรยนของตน ซงเปนโอกาสทดทผมสวนเกยวของทกฝายจะไดแลกเปลยน เรยนรขอบกพรอง และชนชมความส าเรจรวมกน

3. ประเมนผลจากคนนอก โดยเปดโอกาสใหบคคลภายนอก (เชน ผทมประสบการณ๑เฉพาะดาน ครจากโรงเรยนเครอขาย NGOs ดานสงแวดลอม ศกษานเทศก๑ หรอ เจาหนาทกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม เปนตน) มาชวยกนใหขอคดเหน แลกเปลยน และ สะทอนภาพการท างานโรงเรยนอโคสคลในภาพรวม ซงจะเปนประโยชน๑อยางยงตอการพฒนางานโรงเรยนอโคสคล

ชวงเวลาในการประเมน

ในการประเมนผลโครงการหรอกจกรรม โดยทวไปมกท าใน 3 ชวงเวลา คอ กอนด าเนนงาน ระหวางด าเนนงาน และ เมอสนสดการด าเนนงาน ซงสามารถน ามาประยกต๑ใชกบการประเมนโรงเรยนอโคสคลไดเชนกน

29

1. การประเมนความพรอมกอนการด าเนนงาน (Preliminary Evaluation)

ส าหรบการประเมนผลโรงเรยนอโคสคล การประเมนความพรอมกอนการด าเนนงาน กคอ การส ารวจทนเดม ซงเปนการเปดโอกาสใหได “ทบทวน” ตนเองวา โรงเรยนมการด าเนนการอะไรมาแลวบาง โรงเรยนมความพรอมในระดบใด และ โรงเรยนมตนทนเดมอะไรบางทสามารถพฒนาใหดขน (รายละเอยดในหนา 16-21)

2. การประเมนผลระหวางการด าเนนงาน (Formative Evaluation)

เปนการประเมนโดยผปฏบตงาน ทมงาน และ ผเกยวของ วาไดด าเนนงานตามบทบาทหนาททรบผดชอบหรอไดรบมอบหมายหรอไม ควรปรบปรงพฒนาดานใดบาง อยางไร เพอใหสามารถบรรลตามเปาหมายทก าหนด

โรงเรยนสวนใหญมกประเมนผลระหวางการด าเนนงานในลกษณะของการนเทศตดตามโดยผบรหาร หวหนางาน หรอ ครผสอน แต การประเมนผลระหวางการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคลนน จะเนนใหทมงาน และ ผเกยวของทกฝาย (ทงผบรหาร คร นกเรยน บคลากร ผปกครอง และผแทนชมชน) มสวนรวมในการประเมน เพอน าผลการประเมนมาพฒนางานใหบรรลเปาหมาย ทงน อาจแบงการประเมนออกเปนระยะๆ อยางตอเนอง เชน ประเมนเมอสนสดภาคเรยน หรอทก 6 เดอน เพอใหสามารถมองเหนพฒนาการและการเปลยนแปลงทเกดขน รวมทงเพอเปนการหยดทบทวนตนเองวา โรงเรยนด าเนนการตามพนธกจทง 4 ดานไปถงระดบใด มความพงพอใจในผลการด าเนนงานเพยงใด และควรพฒนาตออยางไร

3. การประเมนผลเมอสนสดการด าเนนงานตามแผน (Summative Evaluation)

การประเมนผลหลงสนสดการด าเนนงาน โรงเรยนสามารถท าไดเมอสนสดปการศกษาเชนเดยวกบระบบการประเมนผลงานตามปกตของโรงเรยน ซงในการประเมนผลเมอสนสดการด าเนนงานน โรงเรยนควรใชตวชวดความส าเรจตามแผนพฒนาโรงเรยนอโคสคล (ททมงานรวมกนก าหนดในขนวางแผน) ควบคกบการประเมนผลตาม กรอบคณลกษณะส าคญ 5 ประการ พนธกจทง

การประเมนความพรอม

กอนการด าเนนงาน

(การส ารวจทนเดม)

การประเมนผล

ระหวางด าเนนการ

การประเมนผล

เมอสนสด การด าเนนงาน

30

4 ดาน และ คณลกษณะของพลเมองเพอสงแวดลอมทเกดขนในตวนกเรยน จะชวยใหผลการประเมนทไดครอบคลมเปาหมายและวตถประสงค๑ของโรงเรยนอโคสคลอยางแทจรง

ส าหรบโรงเรยนอโคสคล “การประเมนผล” หมายถง การตรวจสอบความกาวหนาและความส าเรจของงาน โครงการ และ กจกรรม โดยเปรยบเทยบกบเปาหมายทโรงเรยนเปนผก าหนด หรอเปรยบเทยบกบเกณฑตวชวดทกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมก าหนด โดยผลการประเมนทได สามารถน าไปใชปรบปรงการท างานในระหวางด าเนนงาน และ น าไปใชประโยชนในการวางแผนการด าเนนงานในระยะตอไป เพอใหเกดการพฒนาท

ยงยนทงในโรงเรยน ชมชน ทองถน และ ประเทศ

31

ภาคผนวก

32

ค าอธบายตวชวด

ตวอยาง : ตวชวดท 1.2(3) หมายถง ตวชวดท 3 ในมตท 2 ของพนธกจท 1

พนธกจท 1 : นโยบายสงแวดลอมศกษาและโครงสรางการบรหารจดการ (4 มต 16 ตวชวด) ตวชวดท 1.1(1) โรงเรยนมการก าหนดวสยทศน๑ หรอ อตลกษณ๑โรงเรยน หรอ นโยบาย หรอ

เปาหมาย ทใหความส าคญกบงานดาน“สงแวดลอมศกษา” ไวอยางชดเจน เปนลายลกษณ๑อกษร

ตวชวดท 1.1(2) คร บคลากร นกเรยน และ ชมชน มสวนรวมในการก าหนดนโยบาย โดยเปนการมสวนรวมตงแตขนตอน การคด การวางแผน การก าหนดนโยบายฯ และ การก าหนดกจกรรม/ โครงการ/ โครงงานดานสงแวดลอมศกษา

ตวชวดท 1.1(3) มการสอสาร (แสดง) นโยบายใหทกคนในโรงเรยน (ทงคร บคลากร นกเรยน และ ชมชน) ไดรบร-รบทราบและเขาใจอยางทวถง และ ทกคนรบรวาโรงเรยนของตนเปนโรงเรยนอโคสคล

ตวชวดท 1.2(1) มการสอสาร (แสดง) ผงโครงสรางการบรหารจดการดานสงแวดลอมศกษาของโรงเรยนไวอยางชดเจน เปนลายลกษณ๑อกษร

ตวชวดท 1.2(2) โครงสรางการบรหารจดการดานสงแวดลอมศกษาของโรงเรยน มการก าหนดคณะท างานหรอ บคลากรทรบผดชอบไวอยางเหมาะสม ชดเจน เปนลายลกษณ๑อกษร

ตวชวดท 1.2(3) โครงสรางการบรหารจดการดานสงแวดลอมศกษาของโรงเรยน มการก าหนดบทบาทและหนาทของคณะท างานหรอบคลากรไวอยางเหมาะสม ชดเจน เปนลายลกษณ๑อกษร

ตวชวดท 1.2(4) ในการก าหนดโครงสรางการบรหารจดการดานสงแวดลอมศกษา ไดเปดโอกาสใหทงคร บคลากร นกเรยน และ ชมชน เขามามสวนรวมอยางเตมท

33

ตวชวดท 1.3(1) โรงเรยนมแผนปฏบตการประจ าป และ ในแผนปฏบตการฯ ก าหนดกจกรรม/ โครงการ/ โครงงานดานสงแวดลอมศกษาไวอยางชดเจน เปนลายลกษณ๑อกษร

ตวชวดท 1.3(2) พนธกจท 2 : พฒนากระบวนการเรยนรดานสงแวดลอมศกษา หมายถง การด าเนนการหรอใชวธการตางๆ ทชวยใหผเรยนเกดการเรยนร เกยวกบสงแวดลอม ในสงแวดลอม และ เพอสงแวดลอม การจดกระบวนการเรยนรทเกยวของโดยตรงกบหลกสตรการเรยนการสอนและกจกรรมพฒนาผเรยน โดยใชกระบวนการสงแวดลอมศกษาในการพฒนาผเรยนเกดความตระหนก, ความร, ทกษะ, เจตคต และ การมสวนรวมลงมอปฏบตเพอสงแวดลอมทดขน ซงสามารถท าไดหลายรปแบบ เชน การบรณาการแบบสหวทยาการ การบรณาการแบบคขนาน การจดท าเปนรายวชาเพมเตม การจดกจกรรมพฒนาผเรยน เปนตน ทงน ไมวาจะเปนการจดกระบวนการเรยนรในรปแบบใด จะตองเปดโอกาสใหผเรยนไดเรยนรผานประสบการณ๑จรงในทองถน/ ชมชน ใชกจกรรมการเรยนรทหลากหลาย ตองมการลงมอปฏบตและเรยนรถงผลทเกดขนจากการปฏบตดวย

นอกจากน ในพนธกจท 2 ยงครอบคลมถงการสงเสรมการพฒนาครในรปแบบทหลากหลาย การพฒนาทกษะตางๆ ทจ าเปนตอการพฒนาหลกสตรและการจดกระบวนการเรยนร ตลอดจนทกษะในการพฒนาแหลงเรยนรทงในและนอกโรงเรยน

ตวชวดท 1.3(3) พนธกจท 3 : การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน หมายถง การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน ใหเออตอการเรยนรและฝกฝนการปรบเปลยนพฤตกรรมในชวตประจ าวนอยางตอเนอง เชน การจดการขยะ การจดการน า การใชพลงงาน การบรโภคและการใชวสดอปกรณ๑ทเปนมตรกบสงแวดลอม การจดการสภาพแวดลอม และ การอนรกษ๑ความหลากหลายทางชวภาพในโรงเรยน เปนตน

ซงพนธกจท 3 น เปนเสมอนการเรยนร “ทางตรง” ของทกฝายในโรงเรยน และเปนตวอยางทดแกชมชน โดยเฉพาะอยางยงเมอนกเรยนไดมสวนรวมในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยนดวย

ตวชวดท 1.3(4) พนธกจท 4 : การเสรมสรางการมสวนรวมและเครอขายสงแวดลอม ศกษา หมายถง การมสวนรวมทงภายในโรงเรยน และ ระหวางโรงเรยนกบชมชน (รวมถงหนวยงาน องค๑กร และ กลมตางๆ) ซงมสวนส าคญในการสนบสนนการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคลใหบรรลผลตามเปาหมาย

34

ทงน ความสมพนธ๑ทเกอกลกน และ การแลกเปลยนเรยนรกนอยางตอเนองจะพฒนาสการเปนเครอขายสงแวดลอมศกษาทเขมแขงตอไป

ตวชวดท 1.3(5) ผบรหารมการจดสรรทรพยากร (งบประมาณ บคลากร วสด-อปกรณ๑) อยางเหมาะสม รวมถงการระดมทรพยากรเพอสนบสนนการด าเนนงานโรงเรยน อโคสคล

ตวชวดท 1.3(6) คร บคลากร นกเรยน และ ชมชน มสวนรวมในการด าเนนกจกรรม/ โครงการ/ โครงงานดานสงแวดลอมศกษา ตลอดจนมสวนรวมในการตดตาม-ประเมนผล-พฒนางาน รวมทงรวมรบผลทเกดขนจากการด าเนนกจกรรม/ โครงการ/ โครงงาน

ตวชวดท 1.3(7) มสรปผลงาน หรอ รายงานผลการด าเนนงานทเปนรปธรรมชดเจน และ สอดคลองกบแผนปฏบตการประจ าป

ตวชวดท 1.4(1) โรงเรยนมการวางระบบการก ากบ ดแล และนเทศตดตามการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคล ประกอบดวย แผนและปฏทนการนเทศตดตาม การก าหนดผท าหนาทก ากบดแลและนเทศตดตาม การเกบขอมลและรายงานผลการด าเนนงานโรงเรยนอโคสคล (ตาม 4 พนธกจ)

ตวชวดท 1.4(2) โรงเรยนมการวเคราะห๑และน าผลการนเทศตดตาม ไปใชในการพฒนางานโรงเรยนอโคสคล

35

พนธกจท 2 : การพฒนากระบวนการเรยนรดานสงแวดลอมศกษา (4 มต 12 ตวชวด)

ตวชวดท 2.1(1) จ านวนครทมการพฒนาตนเอง ในดานการจดกระบวนการเรยนรทหลากหลาย

เพอใหผเรยนบรรลวตถประสงค๑ของสงแวดลอมศกษา ทง 5 ขอ ซงไดแก (1) ความตระหนก รบรและไวตอปญหาของสงแวดลอม ตระหนกถงปญหา-

ผลกระทบ (2) ความร ความเขาใจ มความรความเขาใจเกยวกบสงแวดลอมทาง

ธรรมชาต สงคม วฒนธรรม เศรษฐกจ และ การเมอง (3) ทกษะ มทกษะตางๆ ทจ าเปนตอการคาดการณ๑-ปองกน-แกไขปญหา การ

สอความหมาย การตดสนใจ ฯลฯ (4) เจตคต มความหวงใย รถงบทบาทของตน และมแรงบนดาลใจทจะลงมอ

กระท า (5) การมสวนรวม มความรบผดชอบและลงมอปฏบตเพอสงแวดลอมทดขน

ตวชวดท 2.1(2) ครมการแลกเปลยนเรยนร และแบงปนประสบการณ๑ในการจดกระบวนการเรยนรสงแวดลอมศกษาระหวางเพอนครดวยกน

ตวชวดท 2.2(1) โรงเรยนใหความส าคญกบการจดท าหลกสตรการเรยนการสอนทใชกระบวนการสงแวดลอมศกษา โดยอาจด าเนนการในรปแบบใดรปแบบหนง ไมวาจะเปน รายวชาเพมเตม หรอ บรณาการแบบสหวทยาการ/ คขนานในรายวชาพนฐาน หรอ กจกรรมพฒนาผเรยน

ทงน หลกสตรดงกลาว จะตองมองค๑ประกอบครบถวน ไดแก แนวคด โครงสราง เวลาเรยน ค าอธบายรายวชา หนวยการเรยนร แผนการจดการเรยนร และ เกณฑ๑การประเมน

ตวชวดท 2.2(2) หลกสตรการเรยนการสอนทใชกระบวนการสงแวดลอมศกษา จะตอง มงเนนเพอใหผเรยนบรรลวตถประสงค๑ของสงแวดลอมศกษา ทง 5 ขอ ไดแก (1) ความตระหนก รบรและไวตอปญหาของสงแวดลอม ตระหนกถงปญหา-

ผลกระทบ (2) ความร ความเขาใจ มความรความเขาใจเกยวกบสงแวดลอมทาง

ธรรมชาต สงคม วฒนธรรม เศรษฐกจ และ การเมอง (3) ทกษะ มทกษะตางๆ ทจ าเปนตอการคาดการณ๑-ปองกน-แกไขปญหา การ

สอความหมาย การตดสนใจ ฯลฯ

36

(4) เจตคต มความหวงใย รถงบทบาทของตน และมแรงบนดาลใจทจะลงมอกระท า

(5) การมสวนรวม มความรบผดชอบและลงมอปฏบตเพอสงแวดลอมทดขน

ตวชวดท 2.2(3) หลกสตรการเรยนการสอนทใชกระบวนการสงแวดลอมศกษา มการประเมนผลการใชหลกสตร ปรบปรงและพฒนาหลกสตรฯ ใหมความสอดคลองกบผเรยนและเหมาะสมกบบรบท/ สถานการณ๑สงแวดลอมของทองถนอยางสม าเสมอ

ตวชวดท 2.3(1) ครจดกระบวนการเรยนรโดยยดหลกการผเรยนเปนส าคญ (Child Centre) เปดโอกาสใหผเรยนไดเรยนรในสงทเขาสนใจหรอตองการจะเรยนร โดยครท าหนาทกระตนใหผเรยนหาวธการเรยนรดวยตนเอง สงเสรมใหเกดการคดและสรางกจกรรมใหผเรยนไดเรยนรไปตามความตองการของเขา สนบสนนขอมล อปกรณ๑ และพนทการเรยนรทเหมาะสม

ตวชวดท 2.3(2) ครจดกระบวนการเรยนร “เกยวกบ” สงแวดลอม (Learning ABOUT Environment) เพอสงเสรมใหผเรยนเกดความร ความเขาใจ ในเรองทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชน

ตวชวดท 2.3(3) ครจดกระบวนการเรยนร “ใน” สงแวดลอม (Learning IN Environment) เพอสงเสรมใหผเรยนไดลงไปส ารวจและเรยนรจากประสบการณ๑ตรง หรอ เรยนรจาก “ของจรง” ในบรเวณโรงเรยน/ ชมชน/ ทองถน

ตวชวดท 2.3(4) ครจดกระบวนการเรยนร “เพอ” สงแวดลอม (Learning FOR Environment) เพอสงเสรมใหผเรยนน าสงทเขาไดส ารวจหรอคนพบ มาคดวเคราะห๑ หาแนวทางในการปองกนแกไขปญหาไดอยางเหมาะสม ตลอดจนลงมอปฏบตเพอปองกนแกไขปญหาทเกดขน

สงส าคญคอ ครจะตองเชอมโยงใหผเรยนเหนความส าคญของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในทองถน ทงในมมมองดานระบบนเวศ ดานเศรษฐกจ และ ดานสงคม วถชวต ความเปนอยของคนในชมชน

ตวชวดท 2.4(1) มแหลงเรยนรในโรงเรยน (หรอในชมชน) ทเออตอการจดกระบวนการเรยนรสงแวดลอมศกษา

ตวชวดท 2.4(2) มการใชแหลงเรยนรในโรงเรยน (หรอในชมชน) ในการจดกระบวนการเรยนรสงแวดลอมศกษา เพอเปดโอกาสใหผเรยนไดเรยนรจากประสบการณ๑ตรง

ตวชวดท 2.4(3) แหลงเรยนรในโรงเรยน (หรอในชมชน) เกดขนจากความรวมมอ รวมคด และ รวมแรงรวมใจ ระหวางชมชนกบโรงเรยน

37

พนธกจท 3 : การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน (3 มต 11 ตวชวด) ตวชวดท 3.1(1) โรงเรยนมการด าเนนงานดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ภายในโรงเรยน อยางนอย 3 ดาน อาท ดานการจดการขยะ การจดการทรพยากรน า การอนรกษ๑พลงงาน การอนรกษ๑ความหลากหลายทางชวภาพ การจดการสารเคม การจดการพนทสเขยว การสงเสรมการบรโภคทเปนมตรกบสงแวดลอม การจดซอ/ใชวสด อปกรณ๑ทเปนมตรกบสงแวดลอม และ ดานอนๆ เปนตน

ซงการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในแตละดาน อาจประกอบดวยกจกรรมตางๆ ทหลากหลาย (ตวอยางเชน ดานการจดการขยะ กจกรรมทโรงเรยนด าเนนงานอาจประกอบดวย การประชาสมพนธ๑/รณรงค๑ลดขยะในรปแบบตางๆ โครงการปยหมกจากเศษใบไม ธนาคารขยะรไซเคล ขยะแลกเครองเขยน หองเรยนปลอดถงขยะ ชมรมตาวเศษ เปนตน)

ตวชวดท 3.1(2) โรงเรยนมการเกบและรวบรวมขอมลสถตทงกอนและหลงการด าเนนกจกรรมตางๆ เพอใชประโยชน๑ในการประเมนความส าเรจของการด าเนนกจกรรม (เชน ปรมาณขยะ/ ปรมาณน า/ คาไฟฟา/ ปรมาณกลองโฟมและถงพลาสตกทลดลง จ านวนสงมชวตทพบในสวนปาของโรงเรยน บญชการสงซอวสดทเปนมตรกบสงแวดลอม จ านวนนกเรยนทรวมท ากจกรรม เปนตน)

ตวชวดท 3.1(3) จ านวนคร บคลากร และ นกเรยนทมสวนรวมในกจกรรมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของโรงเรยน (พจารณาจากเปอร๑เซนต๑ของคนทเขารวมกจกรรม)

ตวชวดท 3.1(4) คร บคลากร และ นกเรยนมสวนรวมในกจกรรมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของโรงเรยน ในทกๆ ขนตอน ตงแตรวมคด-รวมวางแผน-รวมปฏบต-รวมประเมนผล-รวมรบผล (พจารณาระดบการมสวนรวมในกจกรรม)

ตวชวดท 3.1(5) การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในแตละดาน มการด าเนนกจกรรมอยางตอเนองและสม าเสมอ อยางนอย ดานละ 1 กจกรรม (หรอ 1 ครง) ตอ ปการศกษา

ตวชวดท 3.1(6) มการสอสาร (รณรงค๑/ ประชาสมพนธ๑) ใหทกคนในโรงเรยนรบทราบ รบร และ เขามามสวนรวมในกจกรรมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของโรงเรยน (พจารณาจากเปอร๑เซนต๑ของคนทเขารวมกจกรรม)

38

ตวชวดท 3.2(1) สภาพแวดลอมของโรงเรยน สามารถสอหรอสะทอนใหเหนไดวา โรงเรยนมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเปนอยางด (มองเหนเปน “รปธรรม”)

ตวอยางเชน ตวอาคารออกแบบใหโลงโปรงประหยดพลงงาน รานคาขายขนม/สนคาทดตอสขภาพและไมใชถงพลาสตก รวโรงเรยนและบรเวณโรงเรยนปลกพชทองถน/ พชสมนไพร/ ผกปลอดสารพษ มปายเชญชวน/รณรงค๑ดานสงแวดลอม มถงขยะแยกประเภท มการท าปยหมกจากเศษอาหารและเศษใบไม มทจอดจกรยาน เปนตน (สามารถดตวอยางเพมเตมไดจากโปสเตอร๑โครงการโรงเรยนอโคสคล ในหนา 42)

ตวชวดท 3.3(1) บคลกลกษณะของครและบคลากร แสดงใหเหนถงความภาคภมใจในการด าเนนกจกรรมหรอเขารวมกจกรรมดานสงแวดลอมของโรงเรยน

ตวชวดท 3.3(2) บคลกลกษณะของนกเรยน แสดงใหเหนถงความภาคภมใจในการด าเนนกจกรรมหรอเขารวมกจกรรมดานสงแวดลอมของโรงเรยน

ตวชวดท 3.3(3) สภาพแวดลอมและพฤตกรรมของครและบคลากร บงบอกหรอแสดงออกใหเหนถงความรบผดชอบทมตอสงแวดลอม

ตวชวดท 3.3(4) สภาพแวดลอมและพฤตกรรมของนกเรยน บงบอกหรอแสดงออกใหเหนถงความรบผดชอบทมตอสงแวดลอม

39

พนธกจท 4 : การมสวนรวมและเครอขายดานสงแวดลอม (2 มต 4 ตวชวด)

ตวชวดท 4.1(1) ความรวมมอของผปกครอง ในการเขารวมกจกรรมตางๆ ดานสงแวดลอมของโรงเรยนอยางสม าเสมอ

ตวชวดท 4.1(2) ความรวมมอของชมชน ในการเขารวมกจกรรมตางๆ ดานสงแวดลอมของโรงเรยนอยางสม าเสมอ

ตวชวดท 4.2(1) ผปกครองใหการสนบสนนการด าเนนงานของโรงเรยน เพอใหบรรลพนธกจทง 4 ดานของโรงเรยนอโคสคล

ทงน รปแบบการสนบสนนอาจเปนในดานงบประมาณ หรอ แรงงาน หรอ บคลากร หรอ วสด-อปกรณ๑ ตลอดจนความรวมมอตางๆ

ตวชวดท 4.2(2) ชมชนใหการสนบสนนการด าเนนงานของโรงเรยน เพอใหบรรลพนธกจทง 4 ดานของโรงเรยนอโคสคล

ทงน รปแบบการสนบสนนอาจเปนในดานงบประมาณ หรอ แรงงาน หรอ บคลากร หรอ วสด-อปกรณ๑ ตลอดจนความรวมมอตางๆ

40

รายชอผรวมพฒนาแบบประเมนความพรอมส าหรบโรงเรยนอโคสคล

ล าดบ ชอผประสานงาน ชอโรงเรยน/หนวยงาน 1 นายประสทธ๑ เสยงแจ๐ว สพป. ปทมธาน เขต 1 2 นายสมแพน จ าปาหวาย รร.บานหวา 3 นางสายใจ จ าปาหวาย รร.บานหวา 4 นายปรญญา แชมชมดาว รร.วดถวทอง 5 นางเกศรา ศรจนทร๑ รร.วดถวทอง 6 นายวศณ สดาทพย๑ รร.บงคลานคร 7 นางแกวตา ประภาส รร.อนบาลกระบ 8 นางนงคราญ คลายชชวย รร.ประทววทยา 9 นายจกรพนธ๑ สงห๑ลอ รร.บานวงแทน 10 นางสาวนศาชล สงวนสน รร.บานคลองก า 11 นายจลดษฐ๑ วระศลป รร.จฬาภรณ๑ราชวทยาลย 12 นางอมรทต เอยดศรชาย รร.เมองกระบ 13 นางสาวอรนช แกววเศษ รร.เมองกระบ 14 นางเจยมใจ รงเรองวงศ๑ รร.บานโนนส าราญ-ยางเรยน 15 นางสาวพมพ๑พชา แกนด รร.บานศรกองงาม 16 นางสาวลกน า แมลงภ รร.คลองบานพราว 17 นายเจษฎา เรองวเศษ รร.ตลงชนวทยา 18 นางอไรวรรณ หมอกสปาน รร.บางปะกงบวรวทยายน 19 นางสนย๑ เชอเจดตน สพป. เชยงราย เขต 3 20 นางอราวรรณ รจระพงษ๑ สพป. เชยงราย เขต 3 21 วาทรอยตร อนวฒน๑ ไทรทอง สพป. กระบ 22 นางเยาวนารถ วงค๑เรอง รร.บานทาขาม 23 นางประเพญ ตนจ ารณ รร. อบจ. บานนาบอน 24 นางสวรรณ สตเลาะ รร. อบจ. บานนาบอน 25 นายบรรจง วรรณสรยะ รร.เสดจวนชยางค๑กลวทยา 26 นางจรรตน๑ ปานพรหมมนทร๑ สพป. กระบ 27 นายสมมาศ พรหมเจตน๑ รร.เพญพทยาคม 28 นางสาวสาวตร ศรสข กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม 29 นายอลงกต ศรวจตรกมล กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม 30 นางเรไร เทยงธรรม กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม 31 นางจรนนท๑ ชะอมใบ สมาคมสรางสรรค๑ไทย

41

42

43

บรรณานกรม

นฤมล อภนเวศ และคณะ, แนวทางสรางสรรค โรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco-School), กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, กรงเทพฯ, โรงพมพ๑ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, 2555

มลนธการศกษาไทย, รายงานการศกษาวจยผลกระทบและพฒนาการของสงแวดลอมศกษาในโรงเรยนอโคสคล, 2556

ลดดาวลย๑ กณหสวรรณ, เอกสารประกอบการเรยนการสอนวชา สงแวดลอมศกษา, หลกสตรวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาสงแวดลอมศกษา, มหาวทยาลยราชภฏพระนคร, 2549

อรทย ก๏กผล, คคด คมอ การมสวนรวมของประชาชนส าหรบผบรหารทองถน , กรงเทพฯ, จรญสนทวงศ๑การพมพ๑, 2552