16

บทท 1

บทน า

ปญหาและความเปนมาของปญหา ศาสนาเปนพนฐานในการด าเนนชวตของชมชนมสลมสามจงหวดชายแดนใต ( นราธวาส

ยะลา ปตตาน) ทมกระบวนการทจะตองประพฤตปฏบตในการด าเนนชวต เพอใหมความสอดคลองกบศาสนาอสลาม เพอใหเกดผลทางกาย ใจ และความมนคงในชวต ซงเปนกระบวนการทจะสรางสงคมมสลมในสามจงหวดชายแดนใต ในอดต ปจจบนและอนาคต ตอไป ในการทจะสรางสงคมดงกลาวนน จ าเปนตองมผน าหรอผทมบทบาทในการด าเนนงาน และการจดการของชมชนมสลม เพอใหเกดการพฒนาชมชนของตนเอง ซงตองมาจากพนฐานของศาสนาอสลาม อสลาม แปลวา ความสนตทเกดขนจากการนอบนอมยอมตนตอพระประสงคของพระเจาเพอใหบรรลถงความสนตสข (บรรจง บนการซน, 2548 : 20) และศาสนาอสลามมใชเปนเพยง ศาสนา เทานน แตเปนวถชวต (Way of Life) ของมสลมอกดวย เพราะมหลกธรรมแหงชวตตงแตเกดจนถงวนสดทายของชวต และมค าสอนใหมสลมประพฤตปฏบตตงแตตนนอนจนถงเขานอนของแตละวน โดยมศาสนบญญตก ากบการบรหารชวตอยางชดเจน (วศรต เลาะวถ, 2547: 44)โดยมหลกการ คอ หลกศรทธา (รกน1

อมาน) เปนหลกการศรทธาของมสลมทกคนตองเชอมน ในหลกการศรทธา ม 6 ประการดงตอไปน 1.ศรทธาในอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา2 2.ศรทธาในบรรดามลาอกะฮ 3.ศรทธาในบรรดาคมภรของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา 4. ศรทธาในบรรดานบของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา 5.ศรทธาในวนกยามะฮ 3 6. ศรทธาใน เกาะฎอ-เกาะดร4 และ มหลกปฏบต (รกนอสลาม) เปนหลกการปฏบตของมสลมทกคนตองถอปฏบตเพอยนยนความศรทธา ม 5 ประการดงตอไปน 1. การกลาว กะลมะฮชะฮาดะฮ คอการปฏญาณตนวา อชฮดอนลา อลาฮะอลลลลอฮ วะอชฮะดอนนะ มฮมมะดร รอซลลลอฮ มความหมายวา ขาพเจาขอปฏญาณวาไมมพระเจาอนใดนอกจากอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา และขาพเจาขอปฏญาณวามฮมมดเปนศาสนทตของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา 2.ละหมาดวนละ 5 เวลา 3.ถอศลอดในเดอนรอมฎอน 4.จายซะกาต 5.ไปท าฮจญเมอมความสามารถ 1 รกน หมายถง กฎทตองปฏบต 2 สบหานะฮวะตะอาลาหมายถง มหาบรสทธ ผทรงไวซงความสงสดเปนค าสรรเสรญพระเจาหลงจากกลาวนามพระองค 3 วนกยามะฮ หมายถง วนแหงการฟนคนชพ 4 เกาะฎอ-เกาะดร หมายถง การก าหนดสภาวการณของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลาในทกสรรพสงในจกรวาลและผนแผนดน (อาเซม อชซะรฟ, 2552 : 28)

17

จากหลกการศรทธาและหลกการปฏบต ทเปนพนฐานในการด าเนนชวตประจ าวนของมสลม เพอใหเกดผลส าเรจในการพฒนาชมชนมสลม และเพอความส าเรจในโลกหนา โดยเฉพาะสงคมในสามจงหวดชายแดนใต มลกษณะพเศษเฉพาะทแตกตางจากพนทอนในประเทศ เชนในดาน เอกลกษณ ศาสนา ภาษา การแตงกาย วฒนธรรมและขนบธรรมเนยบประเพณ (ตายดน อสมานและมหมมดรอฟล แวหะมะ, 2545 : 1) ทเปนพนททมประชาชนสวนใหญนบถอศาสนาอสลามและมความเครงครดในการปฏบตศาสนกจในชวตประจ าวน ยดมนในหลกค าสอนของศาสนาอสลาม (ดลมนรรจน บากา และเกษตรชย และหม, 2548 : 1) ในแตละชมชนนนจะมมสยดเปนสถานทละหมาด (ตายดน อสมาน และมหมมดรอฟล แวหะมะ, 2545 : 1) โดยมอหมามเปนผน าอยางเปนทางการของชมชนและส าหรบในประเทศไทยนน ฐานะของมสยดและอหมามไดรบการรบรองจากพระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนาอสลาม พทธศกราช 2540 (แวอเซง มะแดเฮาะและคณะ, 2539 : 2) และ อหมามมใชต าแหนงทเปนอาชพ และกมใชบคคลทถกแตงตงขนมาแลวไมไดท าประโยชนอะไรใหกบชมชนหรอสงคมสวนรวม แตอหมามอาจเปนบคคลหนงทอยในชมชน ทมความพรอมทจะท าหนาทใหเกดการพฒนาชมชนใหดขน (วโรจน ขวญเกอ, 2530 : 6) อหมามนนตองเปนบคคลทมความรเปนอยางดในเรองศาสนาบญญตและปฏบตตนเปนแบบอยางทถกตองดงามตลอดจนเปนบคคลทมความรในสถานการณของโลกโดยทวไปดวย และเปนบคคลทชาวบานยกยองนบถอวาเปนบคคลทมศลธรรม เปนบคคลมความรในการประกอบพธกรรมของศาสนา ดวยมหนาท เชน การแนะน าในเรองศาสนาและในเรองทวไป การสงสอนมสลมใหเครงครดอยในศาสนา สอนเยาวชนใหรจกการอานคมภรอลกรอาน เปนผน าในการละหมาด และประกอบพธในโอกาสในงานพธการตาง ๆ เชน การเกด การเขาสนต การแตงงาน การเสยชวต โดยมผชวย 2 คน คอ คอเตบและบหลน (แวอเซง มะแดเฮาะและคณะ, 2539 : 2-3) นอกจากนนอหมามยงเปนทปรกษาของฝายปกครองตงแตผใหญบาน จงถงระดบผวาราชการจงหวดและอยางเปนบคคลคอยประสานงานระหวางชมชนกบภาครฐ (เจะมะมหามดสน เจะอมา, 2545 : 3)

ดงนนอหมาม จงเปนผทมบทบาทอยางมากตอ ความเปนไปของจงหวดชายแดนภาคใต ไมวาจะเปนดานการเมอง การศกษา สงคมหรอศาสนา (วโรจน ขวญเกอ, 2530 : 6) นอกจากบทบาททางศาสนาแลวอหมามยงมบทบาทส าคญในการจดการศกษาของชมชนเนองจากการศกษาในเรองศาสนาเปนหนาทของมสลมทกคนทตองศกษาหาความรเพอเปนแนวทางในการปฏบตศาสนกจ และการยดมนในหลกค าสอนของศาสนาอสลามดงกลาว และถอเปนหนาทของพอ แม ผปกครองทกคนทจะตองสงเสรมและสนบสนนใหบตรหลานมโอกาสไดศกษาหาความรทางดานศาสนาตามความสามารถของแตละคน สถาบนหนงทมความส าคญและมหนาท

18

รบผดชอบตอการจดการศกษาทางดานศาสนาใหรบมสลมทกเพศทกวย นนกคอ “มสยด และโรงเรยนตาดกา” โดยมผน าศาสนา (อหมามหรอผน ามสลม) เปนผด าเนนการจดการศกษา

(ดลมนรรจน บากา และเกษตรชย และหม, 2548 : 1) ดลมนรรจน บากา และเกษตรชย และหม ( 2548 : 2 อางถงใน เมาลานา เกาซาร เทยร, 2517) กลาววา “ในยคทวฒนธรรมตะวนตกเฟองฟนนมมสยดเพยงไมกแหงทยงเปนศนยกลางของกจกรรมการศกษา นอกจากนผน าศาสนาของมสยด เชน อหมาม คอเตบ และบหลน เปนตน กไมมบทบาทในการสอนขอบญญตทางศาสนาแกคนหนมสาวทมการศกษา ผซงมความสงสยและเขาใจผดเกยวกบศาสนาอสลาม เพราะการศกษาแบบตะวนตกไดเขามาท าลายจตใจของพวกเขา” โดยความจรงแลวทงอหมามกไมคอยเอาใจใสกบปญหาของโลกปจจบนสกเทาไร ตลอดจนถงความยงยากซบซอนทงหลาย แทจรงแลวอหมามควรแสดงบทบาทเปนผน าของชมชน” (แวอเซง มะแดเฮาะและคณะ, 2539 : 4) ดลมนรรจน บากา และเกษตรชย และหม (2548 : 2 อางถงใน ยสฟ กอรฎอว, 2530) กลาววา ผน าศาสนาทเกยวของกบการจดการศกษาในมสยดตองมหนาทในดานการศกษาและวฒนธรรมดงน 1.ใหการศกษาแกเยาวชนทกคน 2. ขจดความไมรหนงสอของประชาชน 3.ศกษาทางโลกและทางธรรม 4. สงเสรมใหมการเรยนวชาศาสนาอสลามเปนรายวชาบงคบทกระดบการศกษา 5.แกไข ปรบปรงหลกสตรและขจดการบดเบอนอสลาม 6. เรยบเรยงต ารา 7.ปรบปรงครใหมความสามารถในการสอน และ มรวาน สะมะอน กลาววา มสยดนาจะมโรงเรยนสายสามญในระดบสง มโรงพยาบาล มหองสมด มงานสงคมสงเคราะห ทเอออ านวยประโยชนแกประชาชนทงในทองถนและทวไป รวมทงจดกจกรรมสงเสรมการเรยนรในดานอาชพและทวไป มการพฒนาและการปองกนกนแกไขปญหาสงคมทวไป อยางเชน ปญหายาเสพตด อบายมข และอาชญากรรม เปนตน (แวอเซง มะแดเฮาะ, 2539 : 4 อางถงใน มรวาน สะมะอน, 2529 : 42) ในอดตถงปจจบนในสงคมมสลมมอหมามทมบทบาทเปนอยางมากในการจดการศกษาในชมชน เชน การจดอบรมในดานวชาการสามญ และวชาการศาสนา การสอนในมสยด การใหค าปรกษาในดานทางโลกและในทางดานศาสนา การท าหองสมดในชมชม การเปนครในโรงเรยนตาดกา อาจกลาวไดวาอหมามนนถอเปนบคคลทมบทบาทอยางยงในการจดการศกษา หรอด าเนน การ เรยนการสอนในชมชนมสลม (ดลมนรรจน บากา และเกษตรชยและหม, 2548 : 23)

และในการทจะเปนผมบทบาทในดานศาสนา และการศกษา จ าเปนตองมการบรหารจดการอยางมประสทธภาพ แตจะเหนไดวาในการบรหารมสยดและโรงเรยนตาดกาของอหมามในปจจบนยงประสบปญหามากมาย โดยมสาเหตอนเนองมาจากวาอหมามยงขาดความรความเขาใจ และไมเหนความส าคญของการบรหาร จงพบวาในปจจบนยงมมสยดจ านวนมากทยงไมไดมการพฒนา

19

และมสยดบางแหงเงยบเหงาไมมกจกรรมใดๆในการเรยนการสอน นอกจากนนแลวในมสยดยงไมเปนระเบยบไมวาจะเปนเรองของการจดเอกสารตางๆ (ตายดน อสมาน และมหมมดรอฟล แวหะมะ, 2545 : 2) ซงหากมสยดใดมอหมามทเปนผน าและผบรหารทด กสามารถท าใหมสยดเปนระบบ เรยบรอยมกจกรรมตางๆ มากมายและท าใหอหมามปฏบตหนาทในดานตางๆ เชน ดานศาสนา การศกษา เศรษฐกจ สงคม และการเมอง ไดมประสทธภาพเชนในสมยของทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม5 ซงถอเปนการพฒนาชมชนอยางดทสด กลาวคอ ถาหากอหมาม จงหวดชายแดนภาคใต สามารถบรหารมสยดใหมบทบาทในการพฒนาทรพยากรมนษยในชมชนมสลมทงในดานชวตความเปนอย สขภาพจต สตปญญา มความศรทธาในศาสนาอสลามอยางแทจรง มพฤตกรรมสวนตวและการอยรวมกนในสงคมอยางเหมาะสม ตลอดจนการพฒนาสงคมสงแวดลอมในชมชนใหนาอยมากขนแลว สงคมมสลมนาจะมการเปลยนแปลงไปสความสงบ ความเจรญกาวหนา เปนสงคมทมความปลอดภย เปนสงคมทมความเขมแขงปองกนและสกดกนความไมดในรปแบบ

ญาฮลยะฮ6 ใหหางไกลแลวสรางสรรคสงคมสนตสข ดารสสลาม7 (แวอเซง มะแดเฮาะและคณะ, 2539 : 3)

อหมามจงเปนทรพยากรบคคลทมพลงมากทสดในการทจะรวมความคด รวมจตใจของมสลมใหมารวมกนพฒนาชมชน อหมามจงเปนผมบทบาทส าคญยงตอความรสกนกคดของประชาชนในการขบเคลอนกระบวนการตางๆ เพอใหชมชนไดมการพฒนาหรอการเปลยนแปลงทดขน ถอเปนหวใจหลกของการพฒนา เพราะอหมามเปนบคคลทชมชนจะใหความส าคญเปนอยางมาก เนองจากตองเกยวของกบชวตของมสลมตงแตเกดจนถงเสยชวต (เจะมะมหามดสน เจะอมา, 2545 : 3-4) ดวยสาเหตนผวจยจงสนใจทจะศกษา เกยวกบบทบาทหลกสามบทบาทของอหมามในการพฒนาชมชนทกลาวไปแลว คอ บทบาทในดานศาสนา บทบาทในดานการจดการศกษาในชมชน และบทบาทในดานการบรหารงานของอหมาม วาอหมามมบทบาทในเรองดงกลาวมากนอยเพยงใดและมปญหาอปสรรคในเรองดงกลาวหรอไมอยางไร เนองจากบทบาทหลกทงสามนถอเปนหวใจในการพฒนาชมชนของอหมามและผลของการวจยในครงนจะเปนประโยชนตออหมาม ทจะพฒนาตนเองในเรองการบรหารงานและใหรถงบทบาทหนาทของตนเองในชมชน และจะเปนประโยชนตอผสนใจและหนวยงานของภาครฐในการสรางความเขาใจและสนบสนนในดานดงกลาวทมตออหมามเพอทจะใชในการก าหนดนโยบายตางๆทเกยวของกบการพฒนาชมชนในสงคมมสลมตอไป

5

ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ความหมายวา ขอความจ าเรญและความสนตจงมแดทาน 6 ญาฮลยะฮ หมายถง สภาพของสงคมมแตความงมงายและมความปาเถอน (บรรจง บนกาซน, 2547 : 56)

7 ดารสสลาม หมายถง สภาพของสงคมมความสนตสขโดยใชบทบญญตแหงอสลาม (บรรจง บนกาซน, 2547 : 68)

20

เอกสารและงานวจยทเกยวของ ในการศกษาวจยในครงนผวจยไดศกษาเรอง บทบาทดานศาสนา การศกษาและการบรหารของอหมามในจงหวดนราธวาส ผวจยขอเสนอเอกสารและงานวจยทเกยวของ ดงตอไปน

1. ความเปนมาของผน ามสลม 2. จฬาราชมนตร 3. คณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทย 4. อหมาม 5. หลกการบรหารในอสลาม 6. ภาวะผน า 7. บทบาท 8. การพฒนาชมชน 9. งานวจยทเกยวของ

1.ความเปนมาของผน ามสลม

การบรหารจดการในประวตศาสตรอสลามไดมผปกครอง (ผน า) ท เปนแบบอยาง

ดงตอไปน 1.1 นบ โดยภาษาแลวแปลวา ผบอกขาว แตตามหลกการอสลาม นบ คอผไดรบการ نبي

เลอกสรรจากอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลาใหเปนผท าหนาทบอกขาวดและตกเตอนมนษยในยคสมยตางๆ เพอใหมนษยมหนทางทดในการด าเนนชวตในโลกนและไดรบความรอดพนในโลกหนา

ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา

21

บรรดาศาสนทตเหลานคอผถกสงมาเปนผแจงขาวดและผตกเตอน ทงนเพอทวาหลงจากการมาของศาสนทตเหลานแลวมนษยจะไดไมมขออางตออลลอฮ แทจรง อลลอฮเปนผทรงอ านาจยง ผทรงปรชาญาญเสมอ (อน-นซาอ : 165)

สาเหตทตองมนบส าหรบมนษยกคอเมออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงสรางมนษยมาแลว พระองคมไดทรงทอดทงมนษยใหอาศยอยในโลกโดยปราศจากแนวทางในการด าเนนชวตทจะท าใหมนษยไดพบกบความสขในโลกนและไดรบความรอดพนในโลกอาคเราะฮ (โลกหนา) ดงนน พระองคจงไดทรงคดเลอกมนษยบางคนใหน าแนวทางดงกลาวมาบอกและแสดงแบบอยางการด าเนนชวตทดงามใหแกมนษยทงในดานความเชอและการปฏบตตนในทกยคทกสมยทผานมา ภารกจส าคญของบรรดานบ คอ การเชญชวนผคนใหรจกพระเจาทแทจรงเพอทมนษยจะไดเคารพสกการะพระเจาทถกตองและจะไดด าเนนชวตไปตามค าสงสอนของพระองค ดงนน นบทกคนจงตองไดรบการเลอกสรรจากอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา นบทกคนจงมคณสมบตอนดงาม เชน ไมโกหก ไมลกขโมย ไมผดศลธรรม มความอดทน เออเฟอเผอแผ ยตธรรม และอนๆ ทเหมาะสมกบภารกจดงกลาว นบเรมมมาตงแตมมนษยบนโลก ดงนน ในประวตศาสตรมนษยชาตจงมนบจ านวนมากมายซงนกประวตศาสตรศาสนากลาววามถง 124 ,000 คน แตมนบ8ทเปนเราะสล9เพยง 25 คน เทานนทไดถกกลาวไวในคมภรอล-กรอาน ไดแก 1. อาดม 2. อดรส 3. นฮ 4. ฮด 5. ซอลฮ 6. อบรอฮม 7. ลฏ 8. อสฮาก 9. อสมาอล 10. ยะกบ 11.ยซฟ 12. ซลกฟล 13. อยยบ 14. มซา 15. ฮารน 16. อลยาส 17. ยนส 18. ชอยบ 19. ดาวด 20. สลยมาน 21. อลยะซะอ 22. ซะกะรยา 23. ยะฮยา 24. อซา และ25. มฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม นอกจากนแลวยงมอกมากมายทคมภรอล-กรอานมไดเอยนาม

หลกศรทธาของอสลามก าหนดใหมสลมตองเชอในบรรดานบทกลาวมาทงหมดโดยไมจ าแนกแยกแยะ ดงทอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

8 นบ คอ ผทไดรบโองการจากอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา เพอน าไปปฏบตเปนการเฉพาะตวเองไมมหนาทตองเผยแพรตอบคคลทวไป (การม อบดลเลาะฮ, ม.ป.ป. : 46) 9 เราะสล คอ ผทไดรบโองการจากอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ใหน าบทบญญตมาเผยแพรแกปวงมนษยทวไป ดงนน เราะสลทกทานจงเปนนบ แตนบบางทานอาจไมไดเปนเราะสล (การม อบดลเลาะฮ, ม.ป.ป. : 45-46)

22

ความวา (โอมสลม) จงกลาวแกพวกเขาเถดวา เราศรทธาในอลลอฮและทางน าทไดถกประทานลงมา

แกเราและทไดถกประทานลงมาแก อบรอฮม อสมาอล อสฮาก ยะกบและลกหลานของเขาและทไดถกประทานมาแก มซา อซา และทไดถกประทานมาแกนบทงหลายจากพระผอภบายของเขาทงหลาย เรามไดจ าแนกคนหนงคนใดในหมพวกเขา และเราเปนผนอบนอมตอพระองค (อล-บะเกาะเราะฮ : 136)

และเชอวานบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เปนนบคนสดทายทมายนยนการเปนนบของบรรดานบคนกอนๆ ดงทอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา มฮมมดมไดเปนบดาผใดในหมบรษของพวกเจา แตเปนรอซลของอลลอฮและคนสดทาย

แหงบรรดานบ (อล-อะหซาบ : 40) และหลงจากนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม แลวจะไมมนบคนใดเกดขนมาอก ทงน

เนองจากอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลาไดประทานอสลามแกทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม อยางครบถวนสมบรณแลว (บรรจง บนกาซน, 2547: 80-81)

นบเสมอนเปนแบบฉบบของผน าในสงคมอสลามทเปนแบบอยางในรปแบบตางๆ ทมคณลกษณะของความเปนผน าและเปนจตวญญาณของสงคมมสลมทกคนและการน าแนวทางทถกมาเสนอตอมนษยชาตทงทางทฤษฎและการปฏบต (บรรจง บนกาซน, 2539: 418) ซงเปนสงส าคญตอผน ามสลม (อหมาม) ตองเอาเปนแบบอยางตอไป

1.2 เคาะลฟะฮโดยภาษาแลวหมายถง ตวแทน ผมอ านาจปกครอง

23

ค านมปรากฏถงการสรางนบอาดมผเปนบดาคนแรกของมนษยชาต ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา

และจงนกถงเมอตอนทพระผอภบาลของเจาไดกลาวแกบรรดามาลาอกะฮ วา แทจรง ฉนจะใหมเคาะลฟะฮขนมาบนหนาผนแผนดน (อล-บะเกาะเราะฮ : 30) ค าวา เคาะลฟะฮ และเรองราวของการสรางนบอาดมหลงจากนนเปนสงทท าใหไดทราบวาคมภรอล-กรอานเปนคมภรทางศาสนาเพยงเลมเดยวทบอกใหรถงฐานะและวตถประสงคของมนษยบนโลกนไดอยางชดเจนทสดอยางทไมมคมภรหรอต าราเลมใดสามารถทจะใหขอมลไดเทยบเทา จากเรอราวการสรางนบอาดมท าใหเราไดทราบวามนษยมไดเกดมาอยางไรสาระหรอปราศจากวตถประสงคในการด ารงชวต แตนบอาดนไดถกอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา มอบหมายความเปน ตวแทน เคาะลฟะฮ ทมหนาทดแลอยบนหนาผนนแผนดน แตการเปนตวแทนนมไดหมายถงการเปนพระเจาแทนพระองค หากแตหมายถง

1. การเปนตวแทนของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา เพอท าหนาทดแลเพอนมนษยดวยกนตามความสามารถในดานตางๆ ทพระองคประทานใหแตละคนแตกตางกน ทงนเพอทมนษยจะไดพงพาอาศยและดแลซงกนและกน

2. ในฐานะเปน ตวแทน ของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา มนษยจะตองใชอ านาจและความสามารถตลอดจนทรพยากรตางๆ ทพระองคประทานมาใหภายในขอบเขตของกฎหมายทพระองคไดทรงก าหนดไว เมอน าแนวความคดของค าวา เคาะลฟะฮ ไปใชในทางการเมอง มนกหมายถงการปกครองทมประมขหรอหวหนารฐบาลเปนตวแทนในการใหกฎหมายของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ในแผนดนเพอตอบสนองเจตนารมณของพระองค และ เปน ผทใชอ านาจทไดรบมอบหมายมาแทน ผทมอ านาจสงสด (บรรจง บนกาซน, 2539 : 55) คอ เปนต าแหนงผแทนหรอสบทอดหนาทแทนนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เพอด าเนนการในเรองตางๆ ใหอยภายใตขอบเขตของกฎเกณฑตามท

24

ศาสนาอสลามก าหนดไว และเปนประมขของรฐ เปนผน าทจะตองน าประชาชนทอยใตอ านาจใหด าเนนชวตตามชะรอะฮ (ดลมรรจน บากา, 2537 : 1-2) หลงจากสมยของทานนบมฮมมด ค าวา เคาะลฟะฮ ยงไดถกน าไปใชเปนต าแหนงของผน าประชาชาตอสลามเชน เคาะลฟะฮอบบกร เคาะลฟะฮอมร เคาะลฟะฮอษมาน เคาะลฟะฮอาล เปนตน ถงแมจะพนยค เคาะลฟะฮทงสไปแลวกตาม แผนดนอสลามกยงคงใหค าวา เคาะลฟะฮ ส าหรบผปกครองตอมาอกเปนเวลานาน (บรรจง บนกาซน, 2547 : 28-29)

อบดร รออฟ (2544 : 30) ซงเคาะลฟะฮสทานแรกของอสลามเปนทรจกในนานของค าวา เคาะลฟะฮผทรงคณธรรมหรอคละฟาฮอรรอชดน เคาะลฟะฮทง 4 ทานนไดแก

1. เคาะลฟะฮ อบบกร อซซดดก (ค.ศ. 632-634) 2. เคาะลฟะฮ อมร อลฟารก (ค.ศ. 634-644) 3. เคาะลฟะฮ อษมาน อลฆอน (ค.ศ. 644-656) 4. เคาะลฟะฮ อะล มรตะฎอ (ค.ศ. 656-661)

ลกษณะของเคาะลฟะฮผทรงธรรมไดมคณลกษณะดงตอไปน 1. คณลกษณะสวนบคคล มความประพฤตและทศนะคตของเคาะลฟะฮทงสนนไมมขอต าหนใดๆ และยงปฏบตตามอล-กรอานและแบบอยางค าสอนและเจตนารมณของทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม 2. เคาะลฟะฮทงสทานสงเสรมรปแบบของประชาธปไตยทเปนทรกนโดยทวไปวาเปนระบบทมการปรกษาหารอกนของอสลาม ยดมนในอดมการณอสลามและขอใหประชาคมมสลมเชอฟงเคาะลฟะฮ ตราบเทาทเคาะลฟะฮเชอฟงและปฏบตตามอสลาม 3. มสทธมษยชนขนพฐานของพลเมองไดรบการประกนอยางเตมทในสมยเคาะลฟะฮทงส แมแตผทมใชมสลม

4. ในสมยทอยในอ านาจ เคาะลฟะฮทงสพยายามอยางเตมททแสดงใหเหนถงรปแบบในทางปฏบตของการปฏบตอยางแทจรง (สามารถ ทองเฝอ, 2551 : 9)

ดงนน จะเหนไดวาศาสนาอสลามใหความส าคญกบผน าเปนอยางมาก ดงท อลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ไดสงบรรดานบเพอการเชญชวน (ดะวะห) ผคนใหรจกพระเจาทแทจรงเพอทจะด าเนนชวตอยางถกตองตามค าสอนของพระองคอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ดวยผานทางบรรดานบตางๆ และนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เปนนบทานสดทาย ทมาบอกแนวทางทถกตอง ดวยม เคาะลฟะฮ เปนผสบทอดหนาทแทนนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เพออยภายใตกฎหมายอสลามทก าหนดไว ซงบรรดานบตางๆ นบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม และเคาะลฟะอผทรง

25

ธรรมเสมอนเปนแบบฉบบของผน ามสลม (อหมาม) ทสามารถเอาเปนแบบอยางในดานบทบาททางศาสนา การจดการศกษา และการบรหารงานและอยางมคณลกษณะของความน าผน าในสงคมมสลม 2. จฬาราชมนตร

ต าแหนงจฬาราชมนตร ซงเปนต าแหนงผน าฝายศาสนาอสลามในประเทศไทยนนม

ประวตศาสตรอนยาวนาน โดยเรมขนเปนครงแรกตงแตสมยกรงศรอยธยา และเรมบนทกต าแหนงนนบแตในสมยแผนดนพระเจาทรงธรรม (พ .ศ .2163-2171) อนเนองจากอยธยาในขณะนนเรมเปดประเทศ คบหาสมาคมกบชาวอาหรบทเปนมสลม จฬาราชมนตรในอดตหลายคนเปนทงนกรบ เปนพอคาและผปกครองชาวมสลมทอาศยในราชอาณาจกรไทย ขณะทหลายคนเปนนกการศาสนาทมทบบาททางดานการเมองดวย (เอกราช มเกม, 2549 : 12)

ตามความหมายในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ .2546 ระบค าวา จฬาราชมนตร เปนต าแหนงสงสดทางดานการบรหารกจการมสลมในประเทศไทย เปนทปรกษาทางราชการเกยวกบกจการมสลมทงปวง

ดงนน จฬาราชมนตร เปนต าแหนงสงสดทางดานการบรหารกจการของมสลมในประเทศไทย เปนทปรกษาทางราชการเกยวกบกจการมสลมทงปวง ซงเปรยบเสมอนเปนประมขทางศาสนาอสลาม เปนผน าสงสดของชาวมสลมในประเทศไทย เปนผมความร ความเขาใจในศาสนาอสลามและเปนผมความประพฤตปฏบตตามบทบญญตแหงศาสนาอสลามโดยเครงครด (เอกราช มเกม, 2549 : 12,62) คณสมบต

คณสมบตของจฬาราชมนตรตามพระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนาอสลาม

พ.ศ.2540 ดงตอไปน 1. เปนมสลมผมสญชาตไทยโดยการเกด 2. มอายไมต ากวา 40 ปบรบรณ 3. เปนผมความรความเขาใจในศาสนาอสลามเปนอยางด 4. เปนผประพฤตปฏบตตามบญญตแหงศาสนาอสลามโดยเครงครด 5. เปนผมความสมพนธอนดกบทกศาสนา

26

6. เปนผมความเลอมใสในการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข

7. ไมเปนหรอเคยเปนบคคลลมละลาย 8. ไมเปนผเคยถกจ าคกโดยค าพพากษาถงทสดใหจ าคก เวนแตเปนโทษส าหรบความผดท

ไดกระท าโดยประมาทหรอความผดลหโทษ 9. ไมเปนผทพพลภาพจนไมสามารถปฏบตหนาทได ไรความสามารถหรอมจตฟนเฟอนไม

สมประกอบ หรอเปนโรคตามทก าหนดในกฎกระทรวง 10. ไมเปนผด ารงต าแหนงทางการเมอง

อ านาจหนาท

จฬาราชมนตรมอ านาจหนาทตามพระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนาอสลาม พ .ศ.

2540 ดงตอไปน 1. ใหค าปรกษาและเสนอความเหนตอทางราชการเกยวกบกจการศาสนาอสลาม 2. แตงตงคณะผทรงคณวฒเพอใหค าปรกษาเกยวกบบญญตแหงศาสนาอสลาม 3. ออกประกาศแจงผลการดดวงจนทร เพอก าหนดวนส าคญทางศาสนา 4. ออกประกาศเกยวกบขอวนจฉยตามบญญตแหงศาสนาอสลาม

3. คณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทย

คณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทย ประกอบดวยจฬาราชมนตรเปนประธาน

คณะกรรมการและกรรมการซงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ แตงตงจากกรรมการอสลามประจ าจงหวด ซงเปนผแทนคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวด จงหวดละหนงคนและจากกรรมการอนซงคดเลอกโดยจฬาราชมนตรมจ านวนหนงในสามของจ านวนผแทนคณะกรรมการประจ าจงหวด และใหคณะกรรมการเลอกกรรมการดวยกนเองซงม รองประธาน กรรมการ เลขาธการ และต าแหนงอนๆตามความจ าเปน

ทงนคณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทย จะมวาระการด ารงต าแหนงคราวละ 6 ป(เอกราช มเกม, 2549 : 63)

คณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทยมอ านาจหนาท ดงตอไปน 1.ใหค าปรกษาแกรฐมนตรวาการกระทรวงหมาดไทยและรฐมนตรวาการกระทรวง

27

วฒนธรรม 2.ใหค าปรกษาหรอขอแนะน าเกยวกบศาสนาอสลามแกคณะกรรมการอสลามประจ า

จงหวด และคณะกรรมการอสลามประจ ามสยด 3.แตงตงคณะอนกรรมการเพอปฏบตงานตามทคณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศ

ไทย มอบหมาย 4.ออกระเบยบเกยวกบการจดการทรพยสนและการจดหาผลประโยชนของส านกงาน

คณะกรรมการอสลามประจ าจงหวด และ คณะกรรมการอสลามประจ ามสยด 5.ออกระเบยบวธการด าเนนงานและควบคมดแลการบรหารงานของคณะกรรมการอสลาม

ประจ าจงหวด และคณะกรรมการอสลามประจ ามสยด 6.ปฏบตหนาทเปนคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวด ในจงหวดทไมมคณะกรรมการ

อสลามประจ าจงหวด ในการนคณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทยจะมอบหมายใหคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดทใกลเคยงปฏบตหนาทแทนกได

7. พจารณาวนจฉยค ารองประชาชนมสลม 8.จดท าทะเบยนทรพยสนเอกสารและบญชรายจายของส านกงานคณะกรรมการกลาง

อสลามแหงประเทศไทยใหถกตองตามความเปนจรง 9. ออกประกาศและใหค ารบรองเกยวกบกจการศาสนาอสลาม 10. สงเสรมสนบสนนการจดกจกรรมทางศาสนาและการศกษาศาสนาอสลาม 11. ประสานงานกบหนวยราชการทเกยวของในกจการทเกยวกบศาสนาอสลาม

28

แผนภม 1 ฝายตางๆในคณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทย

สบคนจาก (ออนไลน) : http://www.cicot.or.th [ 19 ธนวาคม 2551]

จฬาราชมนตร

คณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทย

เลขาธการคณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทย

รองเลขาธการ

ฝายการศกษา

ฝายขาวสารและเทคโนโลย

ฝายวชาการ ฝายนตการ ฝายกจการฮจย

ฝายพฒนาทรพยากรบคคล

ฝายเผยแพรศาสนา ฝายตางประเทศ

ฝายประสานงานมวลชน

ฝายการเงน

ฝายทะเบยนและสถต

ฝายกจการฮาลาล

ฝายพฒนาเศรษฐกจ

ฝายสงคมสงเคราะห

ฝายแผนงานและโครงการ

ฝายประเมนผล

ฝายกจการเยาวชนและสตร

ฝายสาธารณสข

กรรมการกลางฯ

ฝายประชาสมพนธ

รองประธานฯ ฯ

29

แผนภม 2 โครงสรางการบรหารองคกรดานศาสนาอสลามตามพระราชบญญต การบรหารองคกรศาสนาอสลาม พ.ศ. 2540 ทมา : (อบดลเลาะ อบร อางถงใน รอมล โตะตนหยง, 2550 : 21)

จฬาราชมนตร

คณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทย

คณะกรรมการอสลามประจ าจงหวด

อหมาม

คณะกรรมการอสลามประจ ามสยด

กระทรวงวฒนธรรม

กรมการศาสนา กรมการปกครอง

กระทรวงมหาดไทย

ประชาชนมสลม

30

อสลามประจ าจงหวด คณะกรรมการอสลามประจ าจงหวด การทจะมคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวด ใน

จงหวดตองมประชาชนทนบถอศาสนาอสลามและมมสยดไมนอยกวา 3 มสยด คณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดประกอบดวยกรรมการ มจ านวน 9 คน แตไมเกน 30 คน ในการคดเลอกกรรมการอสลามประจ าจงหวดใหกระทรวงมหาดไทยด าเนนการใหอหมามประจ ามสยดในจงหวดนนเปนผคดเลอก ซงจะคดเลอกอหมามทมภมล าเนาอยในจงหวดนนมาแลวไมนอยกวา 1 ป กอนวนทจะคดเลอกคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวด ทงนคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดจะมวาระการด ารงต าแหนงคราวละ 6 ป

คณะกรรมการอสลามประจ าจงหวด ใหคณะกรรมการมอ านาจหนาท ดงตอไปน 1. ใหค าปรกษาและเสนอความเหนเกยวกบศาสนาอสลามตอผวาราชการจงหวด 2.ก ากบดแลและตรวจตราการปฏบตงานคณะกรรมการอสลามประจ ามสยดในจงหวดและ

จงหวดอนตามทคณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทย มอบหมาย 3. ประนประนอมหรอชขาดค ารองทกขของประชาชน ซงเหนวาไมไดรบความเปนธรรม

จากคณะกรรมการอสลามประจ ามสยด 4. ก ากบดแลการคดเลอกกรรมการอสลามประจ ามสยดใหเปนไปโดยเรยบรอย 5. พจารณาแตงตงและถอดถอนกรรมการอสลามประจ ามสยด 6. สอบสวนพจารณาใหกรรมการอสลามประจ ามสยดพนจากต าแหนง 7. สงใหกรรมการอสลามประจ ามสยดพกหนาทระหวางถกสอบสวน 8. พจารณาเกยวกบการจดตง การยาย การรวม และการเลกมสยด 9. แตงตงผรกษาแทนในต าแหนง อหมาม คอเตบ และบหลน เมอต าแหนงดงกลาววางลง 10. ออกหนงสอรบรองการสมรสและการหยาตามบญญตแหงศาสนาอสลาม 11.ประนประนอมขอพพาทเกยวกบเรองครอบครวและมรดกตามบญญตแหงศาสนา

อสลามเมอไดรบการรองขอ 12. จดท าทะเบยนทรพยสน เอกสารและบญชรายจายของส านกงานคณะกรรมการอสลาม

ประจ าจงหวดใหถกตองครบถวนเปนปจจบน และรายงานผลการด าเนนงานฐานะการเงนและทรพยสนใหคณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทยทราบปละหนงครงภายในเดอนมนาคมของทกป

13. ออกประกาศและใหค ารบรองเกยวกบกจการศาสนาอสลามในจงหวด

31

คณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดนราธวาส จงหวดนราธวาสมประชากรสวนใหญนบถอศาสนาอสลามและมมสยดจ านวน 626 มสยด

ทขนทะเบยนตอคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดนราธวาสซงอยใน 13 อ าเภอ ดงน 1. เมองม 68 2.ระแงะม 85 มสยด 3. ยงอม 49 มสยด 4. ศรสาครม 44 มสยด 5. รอเสาะม 78 มสยด 6. บาเจาะม 49 มสยด 7. สไหงปาดม 44 มสยด 8. สไหงโก-ลกม 30 มสยด 9. สครนม 24 มสยด 10. แวงม 50 มสยด 11. ตากใบม 35 มสยด 12. จะแนะม 37 มสยด 13. เจาะไอรองม 33 มสยด ในการทจะบรหารองคกรทางศาสนาอสลามจะตองมคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดในการท าหนาทปกครองดแลในกจการในดานเกยวกบศาสนา คณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดนราธวาสมคณะกรรมการจ านวน 30 คน ในการคดเลอกคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดนราธวาสจะใหกระทรวงมหาดไทยด าเนนการ ซงใหอหมามประจ ามสยดในจงหวดนราธวาสเปนผคดเลอกอหมามในจงหวดนราธวาสใหเปนคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดตอไป ซงมวาระการด ารงต าแหนง 6 ป ซงในจงหวดนราธวาสมการคดเลอกคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดนราธวาสเมอ พ.ศ .2549 จะวาระในการด ารงต าแหนงในป พ.ศ. 2554 (อบดลพาตน บอราเฮง, ผใหสมภาษณ วนท 15 พฤษภาคม 2553)

ส านกงานคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดนราธวาส (22-1-52) ไดมนโยบายในการบรหารงาน ดงตอไปน

1. ตองยดมนกบ อล-กรอาน อล-หะดษ 2. ใหค าวนจฉย (ฟตวา) ตามแนวทางของอหมามซาฟอย 3. ปกปองและรกษาความบรสทธของศาสนาอสลาม 4. ยกระดบคณภาพชวตของผน าศาสนา โดยเฉพาะ อหมาม คอเตบและบหลน 5. สงเสรมและสนบสนนการศกษาระดบฟรฎอนประจ ามสยด และเยาวชน 6. ใหส านกงานคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดนราธวาส เปนศนยกลางของการ

บรหารสงคมโดยสวนรวมอยางแทจรง 7. สรางระบบการบรหาร และการจดการใหทนกบยคปจจบน ระหวางส านกงาน

คณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดนราธวาสกบชมรมอหมาม คอเตบและบหลน ระดบอ าเภอ

32

แผนภม 3 แผนผงสายงานการบรหารส านกงานคณะกรรมอสลามประจ าจงหวดนราธวาส ทมา : (ส านกงานคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดนราธวาส, 22-1-55) คณะกรรมการอสลามประจ ามสยด

คณะกรรมการอสลามประจ ามสยด ประกอบดวย 1. อหมามเปนประธานกรรมการ และผน าศาสนาอสลามประจ ามสยด 2. คอเตบเปนรองประธานกรรมการ และผแสดงธรรมประจ ามสยด 3. บหลนเปนรองประธานกรรมการ และผประกาศเชญชวนใหมสลมปฏบตศาสนากจตาม

เวลา

ประธาน

เลขานการ

ฝายสมรส ฝายทะเบยนมสยด

ฝายการศกษา/ตาดกา

ฝายซะกาต/เศรษฐกจ

เหรญญก

ฝายสวสดการ/ฮจญ/อมเราะห

ทปรกษา

ฝายประชาสมพนธ ฝายประนประนอม

รองประธาน

ฝายการศกษา /วชาการ

33

ซงมจ านวนคณะกรรมการอสลามประจ ามสยดตองมไมนอยกวา 6 คน แตไมเกน 12 คนโดยใหประชาชนทนบถอศาสนาอสลามทมภมล าเนาในเขตมสยดนนเปนผคดเลอก อหมาม คอเตบ บหลนและ คณะกรรมการอสลามประจ ามสยด ซงมอายตงแต 15 ปบรบรณไปประชมกนคดเลอกคณะกรรมดงกลาว ทงนคณะกรรมการอสลามประจ ามสยดจะมวาระการด ารงต าแหนงคราวละ 4 ป

คณะกรรมการอสลามประจ ามสยดมอ านาจหนาท ดงตอไปน 1. บ ารงรกษามสยดและทรพยสนของมสยดใหเรยบรอย 2. วางระเบยบปฏบตภายในของมสยดเพอใหการด าเนนงานของมสยดเปนไปดวยความ

เรยบรอย 3. ปฏบตตามค าแนะน าชแจงของคณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทยและ

คณะกรรมการอสลามประจ าจงหวดในเมอไมขดตอบญญตแหงศาสนาอสลามและกฎหมายอสลาม 4. สนบสนนประชาชนในการปฏบตศาสนากจ สงเสรมใหเกดความสามคคและชวยเหลอ

ซงกนและกนในทางทชอบตามบญญตแหงศาสนาอสลาม 5. อ านวยความสะดวกและอบรมสงสอนใหประชาชนปฏบตศาสนกจโดยถกตองเครงครด 6. ประนประนอมขอพพาทระหวางประชาชนเมอไดรบการรองขอ 7. ดดวงจนทรและแจงผลการดดวงจนทรตอคณะกรรมการอสลามประจ าจงหวด 8. สงเสรมการศกษาและจดกจกรรมทไมขดตอบญญตแหงศาสนาอสลาม

4.อหมาม

อหมามหรอโตะอหมาม เปนชอเรยกผน าในสงคมมสลมในประเทศไทย ค าวาอหมามม

ความหมาย ดงตอไปน ค าวา โตะ มความหมายตามพจนานกรม (ฉบบราชบณฑตยสถาน, 2546 : 482) ม

ความหมายวา บณฑต,นกปราชญ,ผรคมภรอล-กรอาน ซงเปนคมภรของศาสนาอสลาม ค าวา امام (อมาม) (ปทานกรม อาหรบ-ไทย : 10) มความหมายวา ผน า , หวหนา ค าวา อมาม หรอ อหมาม เปนภาษาอาหรบ มความหมายวาผน า (บรรจง บนการซน امام

, 2547 : 187) อมาม โดยภาษาแลวแปลวาผน า โดยธรรมชาตแลวต าแหนงแหงความเปนผน าเปนสงท

จ าเปนและมความส าคญตอสงคม แตส าหรบอสลาม ต าแหนงอมามนอกจากจะตองรบผดชอบตอผตามในโลกนแลว ยงตองมความรบผดชอบในโลกหนาอกดวย (บรรจง บนกาซน, 2547 : 187-188)

34

ดงนนค าวา อหมาม มความหมายวา ผน าทมความรในเรองศาสนา มความรทวไปและเปนผทมคณธรรมจรยธรรมทด มความรบผดชอบตอผทอยภายใตการน าของตน และมความรโดยเฉพาะในเรองของหลกการอสลามทงนเพอทจะไดน าผตามไปในหนทางทถกตอง มใชมหนาทแคเพยงน าละหมาดแตอยางเดยว ค าวา อมาม ยงไดถกใชเปนค าเรยกของบคคลทมความรลกซงและสงสง เปนทยอมรบของประชาชาตอสลามทงหลาย เชน อมามฮานาฟ อมามฮมบาล อมามซาฟอย อมามมาลก10 อมามบคอร และอมามมสลม11 เปนตน (บรรจง บนการซน, 2547 : 188)

เจะมะมหามดสน เจะอมา (2545 : 20) กลาววา อหมามทงหลายควรจะไดภมใจในเกยรตคณทมอยและเตมใจยนดทจะปฏบตหนาทแตละอยาง แตละดานใหสมบรณ ตามพระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนาอสลาม พ.ศ. 2540 มาตรา 4 ไดก าหนดไววา อหมาม หมายความถงผน าศาสนาประจ ามสยด อหมามนนเปนผน าทางศาสนาและเปนผน าตามธรรมชาตในการพฒนาชมชนมสลมในระดบทองถน รวมทงการมสวนรวมกบทางราชการในการบรหารและแกไขปญหาตางๆ ทเกดขนในชมชนมสลม อหมาม คอ บคคลทมบทบาทส าคญอยางยงในการน าหลกการของศาสนาทถอวาเปนคณธรรมอนประเสรฐมากลอมเกลามสลมใหอยในหลกการของศาสนาอสลาม ซงเปนสงส าคญในการหลอเลยงและบ ารงจตใหสะอาดบรสทธอยเสมอ

และในการคดเลอกอหมาม (องคการรอบเฏาะ อางถงใน เสาวนย จตตหมวด, 2527 : 58-59) 1. อหมามตองยดมนในค าสอนของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา อยางแนนแฟน เปนตวอยางทด

แกบคคลอน เปนผชกชวนใหท าความด หามปรามความชว และเปนผทกลาพดในสงทเปนความจรง 2. ตองมปณธานวาจะท างานเพอหวงความโปรดปรานจากอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา และ

หวงผลตอบแทนในโลกหนา 3. ตองยดถอ อล-กรอาน และหะดษ เปนหลกในการปฏบตงาน เพราะเปนรากฐานทส าคญ

ในการปฏบต และบรหารงาน 4. จะตองมความเขาใจสงตางๆ อยางละเอยด มความรเกยวกบสภาพการณและเหตการณ

ตางๆ และศกษาหาความรอยางตอเนองอยตลอดเวลา 5. ตองศกษาประวตศาสตรอสลาม และเรองราวเกยวกบมนษยชาต มความรพอควรเกยวกบ

ความรทวไป 10ผทมสลมสวนใหญในโลกจะเปนผตามใน 4 มซฮบหรอ 4 อมามน คออมามฮานาฟ อมามฮมบาล อมามซาฟอย อมามมาลก 11

อมามบคอร และอมามมสลม เปนบคคลทรวบรวมหะดษของทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม

35

6. จะตองจ าตวบท (อล-กรอาน และหะดษ) และมความรในดานภาษาอาหรบและภาษาอนๆ

7. ตองเปนผมความรบผดชอบสง และมความสามารถทจะแกไขปญหาทเกดขนดวย หลกฐาน เหตผลในทางของศาสนาอสลาม

8. ตองเปนผทมมารยาททดงาม มความประพฤต ปฏบตทดเปนทรกใครของชมชน 9. ตองมความออนโยน มความอดทน และท าประโยชนตอชมชนตลอดเวลา 10. ตองเปนคนมกนอย พอใจสงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงประทานมาให 11. ตองอานอล-กรอาน และรกฎเกณฑ การอาน (ตจญวด12) ไดถกตอง 12. แตงกายสภาพเรยบรอย เหมาะกบบคลกภาพ

ซงไดมพระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนาอสลาม พ.ศ. 2540 ไดกลาวถง คณสมบตและอ านาจหนาทของอหมาม ดงตอไปน คณสมบตของอหมามตามพระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนาอสลาม พ.ศ. 2540ดงตอไปน

1. เปนมสลมผมสญชาตไทยโดยการเกด 2. มอายไมต ากวา 30 ปบรบรณ 3. เปนผมความรความเขาใจในศาสนาอสลามเปนอยางด 4. เปนผประพฤตปฏบตตามบญญตแหงศาสนาอสลามโดยเครงครด 5. เปนผมความสมพนธอนดกบทกศาสนา

6. เปนผมความเลอมใสในการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรย ทรงเปนประมข 7. ไมเปนหรอเคยเปนบคคลลมละลาย 8. ไมเปนผเคยถกจ าคกโดยค าพพากษาถงทสดใหจ าคก เวนแตเปนโทษส าหรบ ความผดทไดกระท าโดยประมาทหรอความผดลหโทษ 9. ไมเปนผทพพลภาพจนไมสามารถปฏบตหนาทได ไรความสามารถหรอ มจตฟนเฟอนไมสมประกอบ หรอเปนโรคตามทก าหนดในกฎกระทรวง 10. เปนประชาชนทอยในพนทมสยดทจดทะเบยนมาแลวไมนอยกวา 90 วน กอนวนคดเลอก 11. มภมล าเนาอยในจงหวดทมสยดนนตงอยไมนอยกวา 90 วน กอนวนคดเลอก

12 ตจญวด หมายความวา เปนหลกการอาน อล-กรอาน

36

อหมามมอ านาจหนาทตามพระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนาอสลาม พ.ศ. 2540

ดงตอไปน 1.ปกครองดแลและแนะน าเจาหนาทของมสยดใหปฏบตงานในหนาทใหเรยบรอย 2. แนะน าใหประชาชนปฏบตใหถกตองตามบญญตแหงศาสนาอสลามและ

กฎหมายอสลาม 3. อ านวยความสะดวกแกมสลมในการปฏบตศาสนกจ 4. สงสอนและอบรมหลกธรรมทางศาสนาอสลามแกบรรดาประชาชน

5.ปฏบตหนาทใหเปนไปตามบญญตแหงศาสนาอสลาม วโรจน ขวญเกอ (2530 : 53-54) กลาววา อหมามโดยบทบาทและหนาทแลว จงม

ความส าคญมากในสงคมมสลม ซงพอจะแยกเปน 2 ประเดน คอ 1. ดานศาสนาจกร อหมามมบทบาทและหนาทมากมายทงตามธรรมชาตและในบทบญญต

ของกฎหมายดงน 1.1 เปนผน าในการประกอบศาสนพธของมสลมในชมชน 1.2 เปนประธานกรรมการประจ ามสยด และรบผดชอบรวมกบกรรมการอนๆ ใน

ชมชน 1.3 ท าหนาทของอหมามทก าหนดไวในคมภรอล-กรอานและจากสนนะของทาน

นบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม 1.4 ปกครองสอดสองประชาชนในชมชน ใหปฏบตตามหลกการของศาสนา

อสลามและระเบยบของคณะกรรมการอสลาม 1.5 อบรมสงสอนวทยาการทางศาสนาใหกบประชาชนในชมชน 1.6. อ านวยความสะดวกใหแกประชาชนในชมชนในการบ าเพญการกศลตางๆ

2. ดานอาณาจกรหมายถงบทบาทในดานอาณาจกรของอหมามพอสรปไดดงน 2.1 เปนทปรกษาของฝายบานเมอง ตงแตระดบผใหญบาน ก านน นายอ าเภอ จนถง

ระดบผวาราชการจงหวด 2.2 ท าหนาทคอยประสานงานระหวางประชาชนกบทางราชการ และเปนตวแทน

ของประชาชน 2.3 เปนตวแทนหรอศนยกลางของการปกครองในระดบหมบานหรอต าบล 2.4 เปนตวแทนหรอศนยกลางในการใหการบรการดานอนามยและการศกษาของ

ชมชน

37

2.5 เปนตวแทนหรอศนยกลางในการพฒนา เพอใหชมชนพนจากความลาหลง 2.6 เปนตวแทนหรอศนยกลางในการอนรกษ สงเสรม ศลปวฒนธรรมทรวม

ศลปกรรมตางๆ ตลอดจนเปนเสมอนพพธภณฑ ดงนนอหมามเปนชอเรยกผน าของมสลมในระดบชมชน ดงทอหมามตองมความรในเรอง

ศาสนา มความรทวไปและเปนผทมคณธรรมจรยธรรมในการปฏบตตนในทางทถกตองกบกฎหมายอสลามและตองมความรบผดชอบในหนาทของตนเองเพอทจะบรหารจดการในหนทางทถกตองของศาสนา บทบาทของอหมาม

อหมามเปนต าแหนงแหงความเปนผน า เปนบคคลทจ าเปนและมความส าคญตอสงคม

มสลม เพอเปนการด าเนนงานส าหรบชมชนในเรองตางๆ แตส าหรบอสลามต าแหนงอหมาม ตองเปนผทมความรบผดชอบตอชมชน เปนผทมความร ความเขาใจในเรองอสลาม เชน กฎหมายอสลาม จรยธรรมอสลาม ประวตศาสตรอสลาม และรถงสถานการณตางๆ ของสงคมในปจจบน มพฤตกรรม และปฏบตทเปนแบบอยางทดตอชมชน และเปนผทมคณธรรม จรยธรรมในการด าเนนชวตและในการบรหารงานซงอหมามอยางมบทบาทในดานตางๆ ดงตอไปน

1. บทบาทในดานศาสนา ศาสนาอสลามเปนศาสนาทมแนวทางในการด าเนนชวตทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ไดประทานแกมนษยชาตดวยผานทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เปนค าสอนทครอบคลมพฤตกรรมของมนษยในทกๆดาน ตงแตเกดจนถงเสยชวต ตงแตเรองสวนตว จงถงเรองของสงคมหรอเรองของสวนรวมซงอหมามมบทบาทในสงดงกลาวในชมชน ซงเปนเรองเกยวกบการปฏบตใหสมบรณในเรอง ความศรทธาและการปฏบต เชน การละหมาด การถอศลอด การจายซะกาต การท าฮจญ การกลาวกะลมะฮชะฮาดะฮ (การปฎญาณตน) และมความศรทธาในอสลาม การมครอบครว เปนเรองทมความส าคญทจะท าใหชมชนมคณภาพ ตองมการเลอกคครองทด การแตงงานอยางถกตองตามกฎหมายอสลาม สามและภรรยาตองมหนาทในครอบครว และในการใชชวตของครอบครว ถาไมสามารถอยรวมกนไดระหวาง สาม ภรรยา กสามารถหยากนได ในเมอมนษยอยรวมกนในสงคมกตองมกฎและระเบยบตางๆ เพอทจะรกษา ไวซงความเปนธรรม ในศาสนาอสลามกมชารอะฮ13 ทตองปฏบตในการด าเนนชวต เพอใหเกดความเปนธรรมในกรณทบคคลไดมขอพพาทตางๆในชมชนโดยอหมามจะเปนผไกลเกลยในขอพพาทตางๆ ในชมชน และม 13

ชารอะฮ คอ กฎหมายอสลาม

38

ระบบการชวยเหลอบคคลในสงคมนนก คอ ระบบ ซะกาต เพราะเปนหลกการใหมสลมตองปฏบตและเปนหนาทส าหรบบคคลทมทรพยสนทครบจ านวนตามทศาสนาอสลามไดก าหนดไว เชน เงน ทอง ปศสตว และผลผลตทางการเกษตร เปนตน ซงอหมามมบทบาทเปนอยางมากในการจกเกบซะกาตในชมชน เหมอนกบการจายภาษทชวยเหลอ เกอกลบคคลในชมชน

2. บทบาทในดานการจดการศกษา อสลามเปนศาสนาทใหความส าคญกบการศกษาและการแสวงหาความร ดงททานนบมฮม

มด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมไดกลาวเกยวกบการศกษาไววา จงศกษาตงแตในเปลจนถงหลมฝงศพ จะเหนไดวาอสลามไมเพยงแตจะสอนใหมนษยมความรกในความร แตอสลามยงเรยกรองใหทกคนแสวงหาความร เพราะความรนนเปนพนฐานของการพฒนามนษย เปนกญแจของความเจรญทางวฒนธรรมและอารยธรรม ความรมความส าคญในทกขนตอนของการด าเนนชวตของมนษยและความรเทานนทจะท าใหมนษยรจกตวเอง รจกชมชน และรจกผอภบาลผทรงสราง การแสวงหาความรเปนสงทประเสรฐส าหรบมสลม ถอวาเปนหนาท ทตองศกษาหาความรเกยวกบศาสนาและความรทวไปหรอความรในทางโลก เพราะศาสนาอสลามเปนวถแหงการด าเนนชวตของผเปนมสลม สงเหลานเปนแรงผลกดนทกอใหเกดสถาบนการศกษาในรปแบบตางๆ ในชมชนมสลมโดยเฉพาะอยางยงในชมชนสามจงหวดชายแดนใต (นราธวาส ยะลา ปตตาน) (อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2546 : 192) เชนโรงเรยนตาดกา การเรยนการสอน อล-กรอานแบบ กรออาต14 การสอนกตาบ15ทมสยด เปนตน ซงในเรองดงกลาวตองมการบรหารงานทมคณภาพ เพราะเปนกญแจส าคญทน าไปสความส าเรจของชมชน จะเหนไดวาบคคลทมความส าคญเปนอยางมากในการจดการศกษาของสงคมมสลมตงแตอดตจนถงปจจบน คอ ผน าศาสนา (อหมาม) อาจกลาวไดวาผน าศาสนานนถอวาเปนบคคลทมบทบาทอยางยงในการจดการศกษาหรอการด าเนนการเรยนการสอนแกมสลม (ดลมนรรจน บากา และเกษตรชย และหม, 2548 : 3)

3. บทบาทในดานการบรหารงาน การบรหารงาน เปนการด าเนนการเอาใจใสตอการท างานและมขอผกมดตอหนาททตอง

ปฏบตและการเปนผทไดรบความไววางใจในการท างาน มการวางแผน การจดองคกร และการตดสนใจในสงทถกตอง อนเปนสวนประกอบของการบรหารงาน ในการบรหารงานใดๆ จ าเปนตองอาศยความสามารถในการใชประโยชนจากศกยภาพของบคคลและทรพยากรและตองมระบบทสามารถชวยใหการบรหารงานใหมคณภาพ (นเลาะ แวอเซง, 2551 : 42-44) น ามาซงประสทธภาพและประสทธผลของชมชน และการบรหารในอสลามนนไดครอบคลมทกมตของ

14 กรออาต หมายถง การเรยนการสอนอล-กรอาน 15 กตาบ ความหมายวา การเรยนการสอนในมสยด

39

ความเปนอยในการด าเนนชวตของสงคมมสลม ในดานทมความศรทธาตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลาคมภรอล-กรอานเปนรฐธรรมนญของมสลมตองปฏบตและปฏบตตามสนนะ16 ของทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทกประการ โดยเฉพาะเรองจรยธรรมซงเปนองคประกอบทส าคญของมโนทศนทางการบรหารในเชงอสลาม นอกจากนค าสอนของอสลามถอเปนแหลงความรทมความตอเนองและสอดคลองกบสภาพปจจบน แตการบรหารจดการแบบสมยใหมมกจะมองขามในสงเหลาน จะเหนไดวาความแตกตางทางดานศาสนา ความเชอและวฒนธรรมกอใหเกดรปแบบการบรหาร ดงนนศาสนาอสลามกมรปแบบการบรหารเฉพาะคอการบรหารงานตองมความสอดคลองกบศาสนาเปนหลก ในเมออหมามมความเขาใจอยางลกซงเกยวกบมตการบรหารในอสลาม กจะสงผลตอการพฒนาชมชนทมคณภาพและประสทธภาพตอไป (นเลาะ แวอเซง, 2548 : 1-4 ) จะเหนไดวาการบรหารในเชงอสลามนนสามารถทจะประยกตใชกบการบรหารงานทกดานไมไดเฉพาะเจาะจงกบดานใดดานหนงโดยเฉพาะ ทงนดวยเพราะอสลามเปนวถชวตทองคอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลาไดทรงก าหนดเพอมนษย (ศสน กสสลานภาพ, 2542 : 118)

ดงนน อหมามจงเปนผน าตามศาสนาอสลามของชมชนในประเทศไทย ทถกคดเลอกดวยประชาชนทอยอาศยในบรเวณมสยดทจดทะเบยน เพอท าหนาทเปนผน า การทจะเปนอหมามไดนนตองไดรบการแตงตงจากคณะกรรมอสลามประจ าจงหวด ตาม มาตรา 26 )5 ( เพอพจารณาแตงตงและถอดถอนกรรมการอสลามประจ ามสยดตามพระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนาอสลาม พ.ศ. 2540 คณลกษณะของ อหมาม

ในศาสนาอสลามไดมการกลาวถงคณลกษณะตางๆทปรากฏอยใน อล-กรอานทเปน

พนฐานของผน าอสลาม (อหมาม) ไว 9 ประการ (คสน กสสลานภาพ, 2542 : 84-118) คอ 1. ความซอสตย 2. มความออนโยนและการใหอภย 3. การเพมพนความร 4. มความร 5. มความอดทน 6. ไมฟมเฟอย

16 สนนะ หมายความวา การปฏบตตามทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทกกรณ อยางเชน การใชชวตในประจ าวน

40

7. ความกลาหาญ 8. การปรกษา 9. ความมสจจะ

ซงในแตละดานมลายละเอยดดงตอไปน 1. ความซอสตย เปนสงทจ าเปนส าหรบผน าของมสลม ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรง

กลาวใน อล-กรอานวา

ความวา แทจรงคนททานควรจะจางเขาไวคอ ผทแขงแรง ผทซอสตย (อล-เกาะศอศ : 26) ซงเปนคณลกษณะมความส าคญยง หากปราศจากคณลกษณะดงกลาวนกจะสงผลท าให

องคกรหรอหนวยงานทตนอยนนออนแอลง และเราสามารถไดเรยนรจากประวตของทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เปนผท

ไววางใจใดและมความซอสตยกอนทจะไดรบการแตงตงใหเปนนบ และ ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม กไดรบการขนานนามวา อล-อะมน ซงหมายความวาผไววางใจไดหรอผซอสตย (ยะกบ ทวมประถม : 295)

2. มความออนโยนและการใหอภย ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เปนผทออนโยนและใหอภย ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา

41

เนองดวยความเมตตาจากอลลอฮนนเอง เจา (มฮมมด) จงไดสภาพออนโยนแกพวกเขา(ผศรทธา) และถาหากเจาเปนผประพฤตหยาบชาและมใจแขงกระดางแลวไซร แนนอนพวกเขากยอมแยกตวออกไปจากกรอบๆ เจากนแลว ดงนน จงอภยใหแกพวกเขาเถด และจงขออภยใหแกพวกเขาดวย และจงปรกษาหารอกบพวกเขาในกจการทงหลาย ครนเมอเจาไดตดสนใจแลว กจงมอบหมายแดอลลอฮเถด แทจรงอลลอฮทรงรกใครผมอบหมายทงหลาย (อาล-อมรอน : 159)

จากอายะฮดงกลาว ชใหเหนวา ผน าทดควรเปนผทมความออนโยนตอผตาม ไมท าใหผตามรบภาระมากเกนไปควรใหอภยผตามและควรขอพรจากอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ใหทรงอภยความผดของผตาม ควรปรกษาหารอกบพวกเขา ควรก าหนดทางออกทดกอนจะตดสนใจเพอการปฏบตและตดสนใจแลวกควรมอบหมายความไววางใจตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา (นเลาะ แวอเซง, 2548 : 118 )

3. การเพมพนความร ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา ขาแตพระเจาของขาพระองค ขอพระองคทรงโปรดเพมพนความรแกขาพระองคดวย

(ฏอฮา : 114) ดวยอายะฮดงกลาว มสลมทกคนตองควรหาโอกาสเพมพนความร และพฒนาทกษะเพอ

การปรบตวใหเขากบสภาพการเปลยนแปลงของโลกปจจบน (นเลาะ แวอเซง, 2548 : 121) เพอใหมความสามารถทางสตปญญาของเขากคงจะอยางตอเนองไมหยดนงและมนจะมโอกาสพฒนาหรอขยาย และกลายเปนหนทางของการเผยแพรความรจากชนรนหนงไปยงชนอกรนหนง และ การสรางความกาวหนาใหอนาคตไดตลอดไป (บรรจง บนกาซน, 2546 : 3434)

4. มความร ลกษณะของผน าตองมความร ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา

42

ยซฟไดกลาวไดทรงโปรดใหทรพยากรทงหมดของแผนดนนอยในการควบคมดแลของฉน เพราะฉนรวธการดแลรกษามนและมความร (ยซฟ : 55)

จากอายะฮดงกลาวผน าตองพสจนตวเองใหเหนวาเปนคนฉลาดและมความสามารถ มความสงสง ทางศลธรรม และรวธการดแลรกษาและใชทรพยากรตางๆในแผนดนหรอองคกรไดอยางมประสทธภาพและมความปลอดภย

ในอายะฮดงกลาวไดสอนบทเรยนวาแมแตมสลมคนหนงกสามารถกอการปฏวตขนมาในประเทศไดโดยการใชลกษณะแหงอสลามทบรสทธของเขา ความศรทธาของสตปญญาและความรความสามารถของเขาและสอนวาผศรทธาทแทจรงสามารถพชตประเทศทงหมดไดโดยไมตองใชกองทพ กระสนหรอยทโธปกรณใดๆ ถาหากเขาใชลกษณะทางศลธรรมของเขาอยางเหมาะสม (บรรจง บนกาซน, 2542 : 1012-1014)

5. มความอดทน การอดทนหรอความมขนตธรรม ตอการทดสอบจากองคอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ในทก

สภาวการณนนถอไดวาเปนกญแจดอกส าคญ ทจะไขเขาสประตชยแหงกจการทงหลายทงในดานปจเจกชน และสงคมโดยภายภาพรวมและไดมค ากลาวถงความขนตธรรม ไวในเชงอปมาอปไมยวา

ไมมรางใดด ารงอยได โดยไรศรษะฉนใด ไมมอมานทสมบรณ โดยไรขนตฉนนน

ขนตนนนอกจากจะเปนสวนส าคญทท าใหอมานถกตองและสมบรณแลว ยงเปนตวแปรทท าใหสงคมเกดความสงบมนคง แตสงคมไมขาดซงขนต เมอโดนมรสมโหมกระหน าความอดทนจงเปนลกษณะเดนทศาสนาอสลามไดก าชบใหมมน17 ทกคนมความอดทนแมจะมความทกข กตองอดทนจงจะถอไดวาเปนผทมอมานทสมบรณตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา และกฎสภาวการณและจะตองมความอกทนตอการสนองตอบพระบญชาแหงพระองค (กตมา อมรทตและคณะ, 2548 : 83-88) ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

17 มมน หมายถง ผศรทธาในศาสนาอสลาม

43

ความวา โอบรรดาผศรทธาทงหลาย จงมความอดทนและจนมความอดทนตอกนและจงสามคคกน

ไว (อาล-อมรอน : 200) 6. ไมฟมเฟอย การฟมเฟอยและเกนความจ าเปน จงเปนหนทางหนงในการทจะเกดของปญหาทางสงคม

หลายอยาง เชน ทางเศรษฐกจ สงคม องคกรหรอหนวยงานของรฐและสงแวดลอม เปนตน อสลามจงก าหมดใหคนหรอนตบคคลทมทรพยสนเกนความจ าเปน ตองแบงปนแกคนยากจนและประมาณผฟมเฟอยวามสายเลอดกบซาตาน (กตมา อมรทตและคณะ, 2548 : 30-31) ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา

จงปฏบตหนาทของสเจาทมตอญาตของสเจาและตอผขดสนและญาตของ สเจาและตอผขดสน และผเดนทางใหครบถวนและจงอยาฟมเฟอย ผทฟมเฟอยนนคอพนองของเหลามาร และมารนนเนรคณตอพระผอภบาลของมน (บนอสรออล : 26-27)

7. ความกลาหาญ

ในความเปนจรงนนการทจะรวาผใดเปนผกลาหาญหรอไมนนไมอาจจะรไดงายๆ จนกวาจะมเหตการณรายตางๆ ทเขามาในชวต คนกลาหาญยอมแสดงออกซงความกลาหาญออกมาแตคนขขลาดกจะแสดงความขลาดออกมาในท านองเดยวกน

คนกลาตองมลกษณะดงน รกความจรง มความรบผดชอบสง มสตอยเสมอ มจตทจะสกบเหตการณตางๆ มนสยเปนผน ามากกวาเปนผตามไมทอถอยอะไรงายๆ หากผน ามสลมมคณลกษณะดงขางตน พนองมสลมกจะมชวตทมเกยรตและไมตองเผชญกบความอยตธรรม (วทยา วเศษรตณ, 2548 : 193-194) ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวในอล-กรอานวา

ความวา

สวนผทอดทนและใหอภยนน ความจรงแลว นนคองานแหงความกลาหาญและเดดเดยว (อช-ชรอ : 43)

44

8. การปรกษา สงนไดถกนบวาเปนคณสมบตทดทสดของบรรดาผศรทธา และไดถกบญชาไวในซเราะฮ

อาลอรอน บนพนฐานของค าบญชานเองทการปรกษาหารอกน เปนเสาหลกทส าคญของวถชวตแหงอสลามและการท ากจของการสวนรวม ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล- กรอานวา

ความวา

และผเชอฟงพระผอภบาลของพวกเขา และด ารงนมาซและด าเนนกจการของพวกเขาโดยการปรกษาหารอกน ผใชจายจากสงทเราไดประทานแกพวกเขาเปนปจจยยงชพ (อช-ชรอ : 38)

เมอเราพจารณาวาท าไมอสลามจงใหความส าคญแกการปรกษาหารอกน เรากเหนถงเหตผลไดชดเจน 3 ประการดวยกนนนคอ

ประการแรก ถอเปนการไมยตธรรมทใครคนหนงจะตดสนเรองหนงเรองได โดยความเหนของตวเองและไมฟงเสยงคนอนในเมอเรองนนเกยวของกบผลประโยชนของคนสองคนหรอมากกวานน ไมมใครมสทธทจะท าตามทตวเองตองการในเรองของผลประโยชนรวมกน ความยตธรรมตองการใหบรรดาผมผลประโยชนรวมกนในเรองหนงเรองใดตองปรกษาหารอกน และถาหากมนเปนเรองทเกยวของกบคนจ านวนมาก กจะตองเลอกคนทไววางใจไดใหเปนคณะทปรกษา

ประการทสอง การทใครคนหนงคนใดพยายามทจะท าสงทตวเองตองการในเรองของผลประโยชนสวนรวมนน ถาไมเพราะเขาตองการทจะยดสทธของคนอนเปนของตนเอง กอาจเพราะเขาดถกคนอนและถอวาตวเองเหนอกวาคนอน ผศรทธาไมใชคนเหนแกตวทคดจะเอาผลประโยชนทไมสมควรจะไดมาโดยการยดสทธของคนอน และไมใชคนหลงตวเองจนถอวาตวเองเปนผฉลาดและรทกสงทกอยาง

ประการทสาม มนเปนความรบผดชอบอนยงใหญทจะตดสนใจในเรองตางๆ ทเกยวของกนสทธและผลประโยชนของคนอน ไมมใครทเกรงกลวพระเจาและรวาจะตองไดรบโทษอยางไร ตอหนาพระเจาจะกลาแบกรบภาระอนหนกองนไวแตเพยงล าพงคนเดยว คนทจะกลาเชนนนกมแตคนทไมกลวพระเจาและไมแยแสในเรองโลกหนาเทานน คนทกลวพระเจาและมความรสกเรองทเกยวของกนผลประโยชนสวนรวม ทงนเพอบรรลถงเปาหมายและการตดสนใจถกตอง และถาหากมความผดพลาดเกดขน ความรบผดชอบกจะไดไมตกอยกบคนคนเดยว

45

เมอพจารณาถงสงทงสามประการดงกลาวมาจะท าใหเราสามารถเขาใจไดอยางดวา การปรกษาหารอกนเปนสงจ าเปนทางดานศลธรรมทอสลามไดสอนมนษย และการไมปฏบตเชนนถอเปนการผดศลธรรมทอสลามไมอนญาต วถชวตอสลามตองการใหน าหลกการปรกษาหารอกนมาใชในกจการสวนรวมทกอยางไมวาจะเปนเรองเลกหรอใหญ ถาหากมนเปนเรองในครอบครว สามและภรรยากจะตองปรกษาหารอกน และเมอลกๆ โตขน พวกเขากควรจะไดรบการปรกษาหารอดวยถาหากวามนเปนเรองทเกยวของกนทงครอบครว ความเหนของลกทกคนทเปนผใหญแลวกควรจะไดรบการยอมรบ ถาหากวามนเปนเรองของเผาหรอเรองพนองหรอคนในเมอง และมนเปนไปไมไดทปรกษาหารอคนทกคน การตดสนใจกควรจะกระท าโดยสภา หรอคณะกรรมการทองถนทประกอบดวยตวแทนทไววางใจไดของประชาชน ถามนเปนเรองเกยวของกบชาต ประชาชนกควรแตงตงหวหนารฐบาลขนมาเพอปฏบตภารกจแหงชาต และหวหนารฐบาลกจะตองปรกษาหารอกบบรรดาผน าความคดทประชาชนนบถอและใหความไววางใจ และเขาจะคงปฏบตหนาทนนตอไป ตราบนานทประชาชนตองการใหเขาอยในต าแหนงนน ไมมคนซอสตยคนไหนสามารถจะด ารงต าแหนงผน าของชาตไดโดยใชก าลง หรอยากทจะอยในต าแหนงนนตลอดไปโดยไมสนสด ไมมใครสามารถคดทจะเขามาสอ านาจโดยการหลอกลวง และหลงจากนนกแสวงหาการยอมรบจากประชาชนโดยการบงคบ และไมมใครสามารถคดแผนการหลอกใหประชาชนเลอกตวแทนมาท าหนาทปรกษาของเขาและเขาจะไดท าตามความตองการของเขา มใชตามความตองการของประชาชน คนทตองการเชนนกมแตคนมเจตนาชวราย และคนทจะท าสงทขดตอหลกการปรกษาหารอกนในอสลาม กคอคนทสามารถหลอกลวงพระเจาและประชาชนไดโดยไมลงเลทงๆทความจรงแลว พระเจานนไมมใครสามารถหลอกลวงพระองคได และประชาชนกไมมดบอดจนถงกบยอมรบโจรทก าลงปลนกลางวนแสกๆ วาเปนผปรารถนาดและเปนคนรบใชของพวกเขา

9. ความมสจจะ ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เครงครดมากในการพดความจรงและทานไมพดสงท

ไมเปนความจรง (ซอลฮญ, ม.ป.ป. : 295) ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวในอล-กรอานวา

ความวา

บรรดาผศรทธาเอย จงเกรงกลวอลลอฮและจงอยกบบรรดาผสตยจรง (อต-เตาบะฮ : 119)

46

และมค าสอนของทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดกลาววา (อรณ วนแอเลาะ, ม.ป.ป. : 60) จงประกนใหฉนหกประการจากตวของพวกทานฉนจะประกนใหพวกทานไดเขาสวรรค

1. มสจจะเมอพด 2. ปฏบตตามสญญา เมอใหสญญา 3. จงใหความวางใจ เมอไดรบความวางใจ 4. จงรกษาอวยวะเพศ 5. จงลดสายตาลงต า 6. จงระวงอยาเกยวของกบของหะรอม18 รายงานโดย อล-บยหะกย จาก อบบาดะฮ บตร อศศอมต ดงนนการทจะมบทบาทในดานศาสนา การจดการศกษาและการบรหารงานจ าเปนตองม

คณลกษณะ (ความซอสตย มความออนโยนและการใหอภย การเพมพนความร มความร มความอดทน ไมฟมเฟอย ความกลาหาญ การปรกษา ความมสจจะ) ของอหมามเพอใหมการพฒนาชมชนตอไป ความส าคญของ อหมาม

เมอสงคมมสลมทมความพรอมในการจดตงรฐ กไดมการจดตงรฐขนมาอยางถกตอง จง

จ าเปนทจะตองเลอกผน าสงสดเปนผปกครองของรฐ บรรดาอลามะฮ19 มสลมมความเหนวาการเลอกผน าสงสดของรฐเปนความจ าเปนทงทางเหตผลและทางดางหลกการของศาสนาดวย ผน าสงสดนอาจเรยกกวา เคาะลฟะฮ หรอ อมาม หรอ อะมร กได บรรดาอลามะฮ อสลามมความเหนตรงกนกนวาประชาชาตมสลมจ าเปน (วาญบ) ตองมผน าและประชาชาตมสลมตองยอมรบและเชอฟงผน าทปกครองตามบทบญญตของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา และแบบอยางททานศาสนาไดก าหนดไว ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

18 หะรอม หมายถง สงทเปนขอหามตางๆ 19 อลามะฮ หมายถง เปนผทมความรในสาขาวชาตางๆ ในดานศาสนาและมความรในดานทวไป หรอเปนปราชญของอสลาม เชน อมามฮานาฟ อมามฮมบาล อมามซาฟอย อมามมาลก อบนซนา และอบนคอนดน เปนตน

47

ความวา โอบรรดาผศรทธา พวกเจาจงเชออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา และเชอฟงศาสดาและบรรดา

ผน าในหมพวกเจา (อน-นซาอ : 59) อลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ไดบญชาใหเราเชอฟงผน าในหมของพวกเราเอง ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดกลาวความวา หลงจากฉนแลวจะมบรรดาผน าทปกครองของพวกเจา ผน าทคณธรรมจะปกครองพวกเจาดวยคณธรรมของเขาและผน าทชวจะปกครองพวกเจาดวยความชวของเขา ฉะนนพวกเจาจงเชอฟงและเคารพการปกครองทสอดคลองกบหลกการอสลาม หากพวกเขาปฏบตดผลดกเปนของพวกเขาและพวกเจา แตถาพวกเขาปฏบตชว ผลชวกเปนของพวกเขาและพวกเจาไดแตความด (อสมาแอ อาล, 2545 : 176-178) นอกจากนนยงมหะดษ20ทพดถงเรองการเชอฟงผน า เชน ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม กลาววา “เปนหนาทของมสลมทจะตองเชอฟงในสงทเขาชอบหรอ ตราบใดทเขามไดรบค าสงทฝาฝนบทบญญตของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา แตหากเขาไดรบค าสงทฝาฝนกไมมการเชอฟงและไมปฏบตตาม” (รายงานโดย บคอรยและมสลม) ดงนนหากผน ามค าสงใหท าสงทเปนการฝาฝนบทบญญตของอลออฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทไมมขอสงสยผน ากไมมสทธทจะไดรบการเชอฟงจากประชาชน นนคอการไดออกจากกรอบแหงความชอบธรรมในเรองสวนตวหรอเรองอนๆ (อสมาแอ อาล, 2545 : 190-191 ) จะเหนไดวาอสลามใหความส าคญในเรองของผน าและผตาม ในทนคอในสงคมอสลามตองมผน า ดงททานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดกลาวไววา

“เมอมจ านวนสมาชก 3 คนในการเดนทางควรแตงตงบคคลหนงในหมพวกเขาเปนผน า” (รายงานโดย อบดาวด)

20 หะดษ หมายความวา ค าพด การประพฤต ปฏบต จรยวตร ตลอดจนวถการด าเนนชวตของทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮ

วะสลลม

48

ดงนน ในชมชนมสลมจ าเปนตองมผน าทปฏบตอยในกรอบของบทบญญตอสลามถาผน าฝาฝนบทบญญตดงกลาวผตามกสามารถไมปฏบตตามหรอไมเชอฟงผน าได 5.หลกการบรหารในอสลาม

นเลาะ แวอเซง (2551 : 57-68) หลกการส าคญของการบรหารในอสลามทมฐานทมาจาก

อสลามคออลกรอานและสนนะฮ ซงสามารถจ าแนกหลกการบรหารในอสลามไดดงน 1. การเชอฟงตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา และความรสกแหงความเปนบาวของอลลอฮ สบ

หานะฮวะตะอาลา การเชอฟงอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา เปนความรสกในหวงลกแหงจตของบคคลตอความ

ยงใหญของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา การนอมรบค าสงใชของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา การปฏบตตามกฎชะรอะฮของอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา รวมถงการอทศตนเพออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา

มสลมจะมเปาหมายหลกในการด าเนนชวตอยในโลกน คอเพอไดรบความโปรดปรานจากอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา โดยการเชอฟงตอพระองค ดงนนผน ามสลมควรใหความส าคญตอหนาททางการบรหารของเขาในฐานทเปนเครองมอทจะไดมาซงความโปรดปรานจากพระองค กลาวอกนยหนง ผน ามหนาททจะตองใหความส าคญและท าใหเกดความกระจางในจดมงหมาย ความจ าเปน และความส าคญของการเชอฟงตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา แกผรวมงานของเขา ดงนน เพอทจะบรรลวตถประสงคดงกลาวน ผน าจงมหนาทจะตองก าหนดแบบอยางทด รวมทงตองเปนตนแบบทดในการเชอฟงและปฏบตตามชะรอะฮของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ในทนเปนทประจกษวา หลกการบรหารทมรากฐานอนเปนหลกการทส าคญทสดคอ การเชอฟงและการเปนบาวทดของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา

มสลมทด ารงชวตอยในโลกนจะตองแสวงหาความโปรดปรานของอลลออฮ สบหานะฮวะตะอาลา และจะตองอทศตนเพอการภกดตอพระองค ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา และขามไดสรางญณและมนษยเพอเคารพภกดตอขา (อซ-ซารยาต : 56)

49

ดงนน หากมสลมมวตถประสงคในการท างานอยางทมเทเพอแสวงหาความโปรดปรานของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา เขากถอเสมอนวาก าลงปฏบตศาสนกจ และจะไดรบผลตอบแทนจากอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา อสลามไดสนบสนนใหท างานอยางทมเทและใชความพยายามอยางสดความสามารถเพอใหไดมาซงผลบญจากการงานเหลานน นอกจากน อสลามไดเปรยบผท างานหนกเสมอนผทตอสในหนทางของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา พระองคทรงรดวา อาจมบางคนในหมพวกเจาเปนคนปวย และบางคนอนๆ ตองเดนทางไป

ดนแดนอน เพอแสวงหาความโปรดปรานของอลลอฮ และบางคนอนตอสในหนทางของอลลอฮ (อล-มซซมมล : 20)

อยางไรกตาม การงานทงหลายนจะไดรบผลบญอนเปนผลตอบแทนจากอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา หากกระท าดวยจตใจทบรสทธเพออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา เทานน หากผใดท างานดวยความอดทน มอบหมายตนตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา เพยงผเดยว และตระหนกวา พระองคก าลงเพงเลงหรอมองดเขา ดงกลาวนถอเปนการงานทอยในประเภทของการท าอบาดะฮ ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา และจงกลาวเถด (มฮมมด) วาพวกทานจงท างานเถด แลวอลลอฮจะทรงเหนการงานของ

พวกทานและเราะสลของพระองค และบรรดามอมนกจะเหนดวย (อต-เตาบะฮ : 105) 2. การมอบความไววางใจตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา

การมอบหมายตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา หรอ ตะวกกล คอการมอบหมายตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ดวยหวใจทมความเชอมนอยางแทจรง ตะวกกลคอการศรทธาดวยหวใจในพลงอ านาจ ความปรชาญาณ และความยตธรรมของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา และเชอวา ผลทงหลายขนอยกบ

50

พระประสงคของพระองค ผน าบางคนไดพยายามทจะแยกแยะระหวางกระบวนการวางแผนออกจากตะวกกล กลาวอกนยหนง พวกเขาไดใชเครองมอทางวตถในกระบวนการวางแผนโดยไมใสใจตอความประสงคของผทรงสรางคออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา อยางไรกตาม ผน ามสลมจะตองใหความส าคญแกทงสวนทเปนเครองมอทจะน าไปสความส าเรจของงานและสวนทเกยวของกบผทท าใหงานส าเรจ นน คอ อลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ผน ามสลมจะตองท าการตดสนใจอยางรอบคอบทสด เพอใหเกดผลดตอชมชนโดยค านงถงกรอบหลกค าสอนอสลาม และจะตองมอบหมายการงานเหลานนตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ผน ามสลมจะตองตระหนกถงภาระอนหนกองของหนาทและความรบผดชอบทางการบรหารทเขาแบกรบไว ตะกกกลจงมความส าคญยงในการบรหาร

ตะวกกลจะเกดหลงจากการวางแผนและการก าหนดกจกรรมทจะน าไปสการบรรลวตถประสงคทก าหนดไว ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา ครนเมอเจาไดตดสนใจแลว กจงมอบหมายแดอลลอฮเถด แทจรงอลลอฮทรงรกใครผ

มอบหมายทงหลาย (อาล-อมรอน : 159) ตะวกกลคอแหลงทมาของการชวยเหลอจากอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทงนเพราะบคคลม

ความรสกวา อลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา นนอยเคยงขางเขาเสมอ การมอบหมายตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา จะท าใหเขามความมนใจและมจตใจทสงบ ตะวกกลคอวธทดทสดทจะท าใหการงานทกอยางในโลกนประสบความส าเรจ ไมวาจะเปนเรองการบรหารในชมชนหรองานอนๆ ตะวกกลเปนวธการเฉพาะทใชส าหรบการหลอมรวมระหวางจตวญญาณกบการปฏบตโดยการเชอมโยงกบอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา เปนผลท าใหการงานทมการมอบหมายตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา มฐานภาพทสงกวาการงานทมจดมงหมายแตเพยงเชงวตถ

3. ความรบผดชอบตรวจสอบได ความรบผดชอบตรวจสอบไดหรอ มฮาสาบะห เปนการควบคมตนเองทท าใหบคคล

พจารณาใครครวญตอการงานทท า เนองจากวาเขาจะถกสอบสวนในโลกหนา ความตระหนกในเรองมฮาสาบะหชวยกระตนใหผน ามสลมมความมงมนทจะปฏบตแตในสงทดและปฏบตอยางดเลศ ผน ามสลมควรทจะพจารณาตนเองและตรวจสอบงานทรบผดชอบอยเสมอ

51

อลกรอานไดกลาวไวอยางชดแจงวา ทกคนมความรบผดชอบทงนเพราะอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ไดยกฐานภาพของมนษยดวยการประทานสตปญญา มนษยจงมความรบผดชอบทจะตองถกตรวจสอบส าหรบทกการงานทเขาท า ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา และพวกเจาจงหวนเกรงวนหนา ซงมชวตใดจะชดเชยสงใดแทนอกชวตหนงได

(อล-บะเกาะเราะฮ : 123) อายะฮดงกลาวนไดตอกย าวา ความเปนอภสทธชนของผน าไมอาจท าใหเขารอดพนจาก

ความรบผดชอบสวนบคคลทเขาไดรบมอบหมาย อลกรอานไดอธบายขยายความหลกการดงกลาวน ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาว

ใน อล-กรอานวา

ความวา แตละชวตนนจะไมแสวงหาสงใด นอกจากจะเปนภาระแกชวตนนเองเทานนและไมมผ

แบกภาวะคนใดจะแบกภาระของผอนได แลวยงพระเจาของพวกเจานน คอการกลบไปของพวกเจา แลวพระองคจะทรงแจงแกพวกเจาในสงทพวกเจาขดแยงกน (อล-อนอาม : 164)

ดงนนผน ามสลมจะตองรบผดชอบตอการกระท าของเขาทงหมด โดยไมสามารถทจะถายโอนความรบผดชอบตอผอนได

ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดน าหลกการมฮาสาบะหมาใชอยเสมอในการตรวจสอบรายไดและรายจายของแตละเมอง ครงหนง ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลมไดขอใหบคคลหนงไปเกบภาษทแควนแหงหนง เมอชายผนไดกลบมายงทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เขาไดกลาววา ประชาชนของแควนนนไดมอบบางสวนจากรายไดเปนสนน าใจใหกบเขา ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม กลาวแกชายผนนวา เปนการถกตองกระนนหรอทผซงเราไดแตงตงใหผจดเกบภาษ แลวเขากกลาววา นเปนสวนของทานและนเปนสวนของผทใหฉน และ หากเขาไดอาศยอยในบานของพอแมของเขา เขาควรทจะไดรบบางสงกระนนหรอ ทานนบมฮมมด

52

ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดกลาวอกวา ผใดกตามทไดรบการแตงตงจากฉนใหปฏบตงานใดงานหนง เขากควรทจะไดรบผลตอบแทนตามสทธทเขาจะได แตหากเขารบสวนทเกนกวานนกถอเปนการท าลายความนาเชอถอ การท ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม กลาวเชนนนน ทานมความประสงคทสอนบรรดาศอฮาบะฮเกยวกบหลกมฮาสาบะหโดยผานวธการควบคมตน

ทานอมร อบน คอฏฏอบ เปนผน าอกทานหนงทไดเนนถงความส าคญของการใชหลกมฮาสาบะห ดงททานไดกลาวไววา จงพพากษาตนเองกอนทจะถกคนอนพพากษา และจงเตรยมพรอมส าหรบวนแหงการพพากษา จงจ าไววา การตรวจสอบในโลกหนานนจะมความราบรน หากเขาไดตรวจสอบการกระท าของเขาในโลกน

ทานอมร อบน คอฏฏอบ ไดถอปฏบตในเรองการควบคมตนและไดขอใหประชาชนของเขาปฏบตตามดวย ทานอมรกลาววา จงพพากษาตวของทาน กอนทจะถกผอนพพากษาและจงชงน าหนกในสงททานท า กอนททานถกผอนชง

ผน ามสลม ควรถอปฏบตตามหลกมฮาสาบะห และย าเตอนบคลากรทางการบรหารใหเหนถงความส าคญของหลกการดงกลาวน ทงนเพอใหเกดความตระหนกในสงทเขาก าลงจะท า

4. คณธรรมจรยธรรม การบรหารไมอาจทแยกออกจากระบบคณธรรมและจรยธรรม ชมชนควรปลกฝงคณธรรมจรยธรรมทดแกสมาชกในชมชน เนองจากสงดงกลาวนจะชวยท าใหชมชนบรรลจดมงหมายได เปนทรบรกนโดยทวไปวา วตถประสงคของการศกษาทส าคญอยางหนงคอการสนบสนนจรยธรรมทเปนเลศ วธการทดทสดทจะชวยใหวตถประสงคดงกลาวนบรรลผลคอการทผน าไดปฏบตและแสดงพฤตกรรมอนเปนแบบอยางทางจรยธรรมทด ผน าทดจะตองเปนแบบอยางทดใหแกประชาชนในชมชน หลกการดงกลาวนจงเปนสงส าคญตอความส าเรจในการบรหารของผน าในชมชน

ตวอยางของจรยธรรมทผน าควรปฏบตคอ การเปนคนมเมตตาและเออเฟอตอผอน ทาน นบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เปนแบบอยางทดเลศในดานความมเมตตาและรกใครตอผอน ความหวงใยของทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทมตอสวสดภาพของบรรดาเศาะหาบะฮของทานเปนสงทไมอาจสาธยายได ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา

53

แทจรงมเราะสลคนหนงจากพวกทานเองไดมาหาพวกทานแลว เปนทล าบากใจแกเขาในสงทพวกทานไดรบความทกขยาก เปนผหวงใยในพวกทาน เปนผเมตตา ผกรณาสงสารตอบรรดาผศรทธา (อต-เตาบะฮ : 129)

ความหวงใย ความรก ความเมตตาของทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ทมตอบรรดาเศาะหาบะฮไมเพยงท าใหความสมพนธระหวางทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เศาะหาบะฮแนนแฟนยงขน แตยงชวยกระตนใหบรรดาศอฮาบะฮไดปฏบตหนาทดวยความอทศตนและเสยสละ อลกรอานไดส าทบเกยวกบเรองนวา ความส าเรจอนยงใหญในการสรางรฐอสลามครงแรกในประวตศาสตรของโลกเกดขนเนองจากความรกความเมตตาททานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดแสดงตอประชาชาตของเขา ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา เนองดวยความเมตตาจากอลลอฮนนเอง เจา (มฮมมด จงไดสภาพออนโยนแกพวกเขา และ

ถาหากเจาเปนผประพฤตหยาบชา และมใจแขงกระดางแลวไซร แนนนอนพวกเขากยอมแยกตวออกไปจากกรอบ ๆ เจากนแลว (อาล-อมรอน : 159)

ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดเนนในเรองคณธรรมแหงความดดงกลาวน โดยกลาว วา แทจรง อลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา ทรงรกความมเมตตาในทกๆ สง และอลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา ทรงมเมตตาเหนอผทมความเมตตา ทานอมร อบน อล-คอฏฏอบ มความตระหนกในเรองดงนเปนอยางยง เมอครงไดรบต าแหนงเคาะลฟะฮแหงประชาชาตมสลม ทานอมรไดสงสาสนไปยงผวาการของเขาคนหนงโดยสาสนนน ทานอมรไดเนนย าถงความส าคญของความรกและเมตตา โดยกลาววา ส าหรบอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา แลวจะไมมความเมตตาใด ความปรานใดทเปนเลศหรอใหผลดกวาความเมตตาและความปรานของอมามหรอผน า

อกตวอยางหนงของจรยธรรมทดงาม คอ การใหอภยและอดทน อลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ผทรงเกรยงไกรไมเพยงทรงสงสอนในทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ใชวธการใหอภยและอดทนเมอจะตองปฏสมพนธกบผอน แตยงไดสงใชขอพรและขออภยโทษรวมทงความส าเรจใหกบพวกเขาส าหรบโลกหนา ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

54

ความวา แนนอนขาจะลบลางใหพนจากพวกเขา ซงบรรดาความผดของพวกเขา (อาล-อมรอน :

159) 5. ความสามารถในงาน

ความขยนในการงาน หมายถง การใชความพยายามอยางคงทและท างานอยางทมเทในหนาททรบผดชอบเพอทจะท าใหงานทไดรบมอบหมายประสบความส าเรจ ผน ามสลมมภาระหนาทความรบผดชอบทหนก ดงนน การอทศทมเทท างานอยางเอาใจใสและจรงจงจงเปนสงจ าเปน อยางไรกตาม การท างานอยางหนกและการใชความพยายามอยางถถวนจะไมบรรลผลหากปราศจากความรและทกษะ ยงผน ามความรมากเทาไร กยงท าใหเขามคณสมบตทเหมาะสมทจะปฏบตงานอยางเตมความสามารถทมอย กระนนกตาม การทจะปฏบตงานใหมผลทเปนเลศไดนนจ าเปนตองมระดบทกษะและความรบางอยางในการท างานทเหนอกวาปกต ในทน หมายถงตองมความเชยวชาญระดบสงในการท างาน ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ไดกลาววา อลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา จะทรงรกผทเมอเขาไดท างานแลวเขาจะท าอยางเปนเลศ

6. ความรบผดชอบ ความรบผดชอบ หรอ อะมานะห คอ ภาระทเกยวของกบการใชอ านาจหนาทอยาง

เหมาะสมในการปฏบตตามวตถประสงคทก าหนดโดยผมอ านาจเหนอกวาในสายของการบงคบบญชา การใชอ านาจหนาทเปนความรบผดชอบทใหญหลวงทผน ามสลมจ าเปนตองแบกรบไว และถอเปนสาระส าคญททกคนตองเอาใจใสในเรองดงกลาวน อะมานะห เปนหลกการส าคญอนเปนรากฐานอยางหนงของการบรหารในชมชน ลกษณะทโดดเดนของอะมานะหในอสลาม คอการทผน าจะตองตระหนกอยเสมอวา เขาจะตองรบผดชอบตอหนาผคนในโลกนและตอหนาอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ในโลกหนา มสลมตระหนกวา อลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงเฝามองสงเกตเขา และความจรงทงหลายจะตองหวนกลบสอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ผซงไดมอบหมายใหกบพวกเขา ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา

55

บรรดาผศรทธาทงหลาย จงอยาทจรตตออลลอฮ และเราะสล และจงอยาทจรตตอบรรดาของฝากของพวกเจา โดยทพวกเจารกนอย (อล-อมฟาล : 27)

อามานะหแรกทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ไดทรงมอบใหกบมนษยคอ การเปนผสบแทนพระองคในแผนดน เพอสรรคสรางชะรอะหของอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ใหมขนบนผนแผนดน และเพอการภกดตอพระองคผทรงเอกะ ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา และพระองคนนคอผทรงใหพวกเจาเปนผสบแทนในแผนดน (อล-อนอาม : 165)

การเปนผสบแทนอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ถอเปนความรบผดชอบทใหญหลวง อาล อบดลกาดร กลาววา อามานะหคอความรบผดชอบทมนษยไดตดสนใจเลอกทจะแบกรบเนองจากมนษยมอสระในการเลอก และมนษยมสตปญญาทจะคดใครครวญ การบรหารในลกษณะดงกลาวน เปนการแบกรบภาระความรบผดชอบอนใหญหลวงของมนษยชาต ทานเคาะลฟะฮอมร อบน อล-คอฏฏอบ ซงเปนหนงในสเคาะลฟะฮผทรงธรรมไดแสดงใหเหนถงความส าคญของความรบผดชอบและความซอสตย โดยในวนหนงของฤดรอนทานอมรไดวงตามหาอฐตวหนงทไดหนไปเพอทจะน ามนกลบไปยงไบตลมาลหรอกองคลง เมอทานอาล อบน อาบ ตอลบ ไดกลาวแกเขาวา ทานไดท าในสงทจะท าใหเคาะลฟะฮจากทานเสอมเสยเกยรต ทานอมรตอบวา จงอยาต าหนฉน ขาแตอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ผทรงแตงตงนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ในฐานะเปนทานเราะสล หากแพะตวหนงไดหนหายไปยงชายฝงของแมน ายเฟรตส อมรกจะตองถกสอบสวนเกยวกบมนในวนแหงการพพากษา

7. ความยตธรรม ความยตธรรม หรอ อดล หมายถงสงทอยในท ๆ เหมาะสมกบมน ทมาของเชอชาต

ศาสนา ต าแหนง และความมงคงไมไดเปนฐานแหงการแบงแยก การปฏบตหนาททางการบรหาร จ าเปนตองมการสรางสมพนธทดกบคนรวมงานทมความหลากหลายและตองยดความเปนธรรมเปนหลก ความส าเรจของการสรางความสมพนธขนอยกบหลกการใชหลกยตธรรม ผน าจะตองไมคดโกงหรอเลอกปฏบตโดยใหความส าคญตอผหนงเหนอกวาอกผหนง เพราะสงดงกลาวนไมเปนทอนมตใหกระท าได หลกยตธรรมมความส าคญตอผน า เพราะความยตธรรมจะท าใหเขามสมพนธทดกบบคลากรหรอเพอนรวมงานในชมชน ความส าคญของหลกยตธรรมไดรบการระบไวในอลก

56

รอาน อลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ไดเรยกรองใหผศรทธาเปนผทยตธรรม ดงทอลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ทรงกลาวใน อล-กรอานวา

ความวา จงยตธรรมเถด มนเปนสงทใกลกบความย าเกรงยงกวา และพงย าเกรงอลลอฮเถด

(อล-มาอดะฮ : 8) ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม เปนผทมความยตธรรมในการปฏบตหนาทความ

รบผดชอบและการดะวะห (การเผยแผศาสนา) ขณะททานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ก าลงจดระเบยบแถวมสลมเพอเตรยมพรองส าหรบการท าศกบะดร ทนใดนน ทานไดใชดาบกระทงทองของเศาะหาบะฮทานหนงทมชอวา สะวะดะห สะวะดะหรสกเจบปวดและอทธรณตอหนาทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม ในการกระท าของทานครงน อนเปนการบงชถงการเรยกรองทจะใหมการตอบโตในลกษณะเดยวกน ทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม จงไดยนทองและไดขอใหสะวะดะหกระทงทองของทานเพอเปนการแสดงใหเหนถงหลกยตธรรม ทานเคาะลฟะฮอมร อบน อล-คอฏฏอบ กไดปฏบตในลกษณะเดยวกนน กลาวคอ เมอทานทราบวา ผวาการของเขาในอยปตใชอ านาจในทางทผด โดยใชหวายเฆยนตชายชาวอยปตอยางไมเปนธรรม เขาจงไดท าโทษผวาการผนนโดยการยายไปยงมะดนะฮ แลวไดบญชาใหชายชาวอยปตทถกเฆยนตผนนท าการตอบโต ชายผนนจงไดเฆยนตผวาการจนกระทงเขารสกเจบปวด

ในอกเหตการณหนง มชายผหนงไดท าการอธรณตอทานเคาะลฟะฮอมร อบน อบดลอาซซ โดยกลาววา ฉนไดปลกพชจ านวนมากแตกองทหารของทานซงเดนทพผานไปยงเมองชาม(ซเรย) ไดเหยยบท าลายมนสน ทานอมรจงไดชดเชยเงนใหแกชายผนนจ านวนหนงหมอดรฮม นอกจากน ทานอมรเคยเขยนสาสนไปยงผวาการของเขาโดยก าชบวา จงปกครองรฐของทานดวยความเปนธรรม และจงขจดแนวทางทงหลายทจะน าไปสการกดข

การทอสลามถอวาเรองความเสมอภาคและความยตธรรมเปนหลกการส าคญในการบรหารทดนน ผลกคอประชาชาตอสลามและประชาชาตอนๆกสามารถน าหลกการดงกลาวนมาประยกตใช

ไดตลอดไป (อสมาแอ อาล, 2545 : 196) ดงนนผบรหารทด คอ ผทมความปรารถนาทจะมอบหมายอ านาจและรวธการมอบหมายพวกเขาควรรวางานและกจกรรมอะไรบางทควรมอบหมาย และใครควรรบผดชอบ เพอทจะท าใหงานบรรลผลส าเรจ ผทไดรบมอบหมายควรมทกษะทจ าเปนทงทางเทคนคและทางดานพฤตกรรม

57

ส าหรบการปฏบตงาน ดงนน ผบรหารควรมอบอ านาจใหแกผรบผดชอบงานเพอใหเขาท า งานไดส าเรจ (นเลาะ แวอเซง, 2548 : 96-97)

ดงนน การบรหารในอสลามมพนฐานมาจากอล-กรอานและสนนะ ทสามารถจ าแนกหลกการบรหาร ดงน การเชอฟงตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา การมอบความไววางใจตออลลอฮ สบหานะฮวะตะอาลา ความรบผดชอบตรวจสอบได มคณธรรมจรยธรรม ความยตธรรมและมความสามารถในการท างาน 6.ภาวะผน า

ค าวาผน าหรอหวหนานน หมายถงตวบคคล แตถาภาวะผน าหมายถงการใชความเปนผน า หรอการมความเปนผน า (ประทาน คงฤถธษากร, 2529 : 23) และ ในองคการหนวยงานตางๆ ผน าเปนบคคลทมความส าคญทสดตอความส าเรจหรอความลมเหลวขององคการ ผน าเปนบคคลทมอ านาจอทธพลในการบงคบบญชา มอบหมายงานในก ากบดแลใหเปนไปตามเปาหมายขององคการ ผน าเปนผประสานความตองการของบคคล ความตองการของงาน และความตองการขององคการเขาดวยกน (เนตรพณณา ยาวราช, 2549 : 7) ดงนนไดมนกวชาการไดใหความหมายของภาวะผน าและผน าไวแตกตางกน ดงตอไปน

ความหมายของภาวะผน า

ภาวะผน า (Leadership) หมายถง ความสามารถของบคคลในการจงใจใหผอนปฏบตตาม

เพอใหบรรลเปาหมายขององคกร ดงนนภาวะผน าจงเปนศลปะและทกษะในการบรหารทส าคญอยางยงของผน าองคกรและผบรหารองคกรทกระดบในการทจะน าองคกรไปสความส าเรจ อยางไรกด การมต าแหนงเปนผบรหารหรอผน าองคกรมไดหมายความวา ผนนจะมภาวะผน าเสมอไป ภาวะผน าเปนศลปะทเกดจากปจจยหลายอยาง เชน จากการมความรความสามารถเหนอผอน หรอ จากบคลกภาพทมลกษณะพเศษทอยในตว หรอ การมวสยทศนทกวางไกลกวาคนอน เปนตน (สถาบนเพมผลผลตแหงชาต, ม.ป.ป. : 7)

ภาวะผน า (Leadership) หมายถง การกระท าระหวางบคคล โดยบคคลทเปนผน าจะใชอทธพล (Influence) หรอการดลบนดาลใจ (Inspiration) ใหบคคลอนหรอกลมกระท าหรอไมกระท าบางสงบางอยาง ตามเปาหมายทผน ากลมองคการก าหนดไว (ธวช บณยมชะน, 2550 : 2-3)

58

ภาวะผน า (Leadership) หมายถง บคคลทมความสามารถในการบงคบบญชาบคคลอนโดยไดรบการยอมรบและยกยองจากบคคลอน เปนผท าใหบคคลอนไววางใจและใหความรวมมอความเปนผน าเปนผมหนาทในการอ านวยการหรอสงการ บงคบบญชา ประสานงานโดยอาศยอ านาจหนาท (Authority) เพอใหกจการงานบรรลผลส าเรจตามวตถประสงค และเปาหมายทตองการความเปนผน าหมายถงผทมความสามารถในการใชศลปะในการจงใจผใตปฏบตงานทไดรบมอบหมายใหส าเรจดวยความเตมใจ (เนตรพณณา ยาวราช, 2549 : 7)

ภาวะผน า (Leadership) หมายถง เปนกระบวนการทคอนขางซบซอน เปนสงทคนใชอทธพลตอคนอน เพอท าใหภารกจ งาน และวตถประสงคตางๆ ขององคการใหบรรลผล เปนวธท าใหเกดการเชอมโยงและประสานความสามคค การทบคคลด าเนนการใหกระบวนการด าเนนการไดเปนเรองของคณลกษณะของผน า เชน ความเชอ คานยม จรยธรรม คณลกษณะความรและทกษะตางๆ ถงแมต าแหนงของ ผน า จะมอ านาจหนาท (Authority) ของผน าในการท างานใหส าเรจบรรลวตถประสงคขององคการ ในเมอผน าขององคกรมภาวะของความเปนผน าท าใหบคลากรมความปรารถนาอยากท างานใหเสรจตามเปาหมายและวตถประสงค (แกวตา ไทรงานและคณะ, 2548 : 3)

ภาวะผน า (Leadership) หมายถง บคคลทมคณภาพ สามารถรวมคนในรปของกลมและองคกรตางๆได ท าใหเกดศกยภาพในการพฒนามากขน และดวยบารมของผน าสามารถท าใหคน กลม และองคกรเหลานอทศตนใหกบกจกรรมการพฒนาอยางเตมท ดงนน ถาหากสงคมใดมผน าประเภทตางๆ มาก กจะสามารถยกระดบการพฒนาไดมาก (สนธยา พลศร, 2545 : 210)

สถาบนเพมผลผลตแหงชาต (ม.ป.ป. : 12) ใหนยามความหมายของค าวา Leadership โดยจ าแนกตามตวอกษรเพอแสดงใหเหนถงคณสมบตทผน าควรม ดงน

L = Listen หมายถง การเปนผฟงทด E = Explain หมายถง ความสามารถในการอธบายสงตางๆ ใหเขาใจได A = Assist หมายถง การใหความชวยเหลอเมอควรชวย D = Discuss หมายถง การแลกเปลยนความคดเหน E = Evaluate หมายถง การประเมนผลการปฏบตงาน R = Response หมายถง การแจงขอมลยอนกลบ S = Sallite หมายถง การทกทาย ปราศรย H = Health หมายถง ความมสขภาพทด สมบรณ I = Inspire หมายถง ความสามารถในการกระตน สงเสรมก าลงใจ P = Patient หมายถง ความอดทน

59

ดงนน ภาวะผน า (Leadership) หมายถง บคคลทมความสามารถในการบรหารจดการในองคกร ใหมศกยภาพในการพฒนาองคกรใหเสรจตามเปาหมายทไดตงไว

ความหมายของผน า

ไดมผทใหความหมายเกยวกบผน าดงตอไปน ผน า (Leader) หมายถง บคคลทท าใหองคการประสบความกาวหนา และบรรลผลส าเรจ

โดยเปนผทมบทบาทแสดงความสมพนธระหวางบคคลทเปนผใตบงคบบญชา หรอผน าคอบคคลซงกอใหเกดความมนคงและชวยเหลอบคคลตางๆ เพอใหบรรลเปาหมายของกลม (Dubrin, 1998 : 431 อางถงใน รงสรรค ประเสรฐศร, 2544 : 12)

ผน า (Leader) หมายถง ลกษณะทแสดงถงความสามารถในการน าพาการด าเนนกจการ การแกไขปรบปรง และการรกษาขวญก าลงใจของกลมเพอใหกลมบรรลถงเปาหมายทตองการใหมากทสด (ทรงพล ภมพฒน, 2541 : 189)

ผน า (Leader) หมายถง บคคลทไดรบแตงตงใหด ารงต าแหนงเปนหวหนางานโดยไดรบการเลอกและไดรบการยอมรบ ไดรบการยกยองใหเปนหวหนางาน ใหเปนผตดสนใจเปนผใชอ านาจ ทงพระเดชและพระคณในการปกครองบงคบบญชาและถอไดวามอทธพลเหนอจตใจผอนในการทจงใจใหบคคลปฏบตตามกระบวนการ (ประสทธ ทองอน, 2542 : 233)

ผน า (Leader) หมายถง บคคลทไดรบการยอมรบและยกยองจากบคคลอน หมายถงบคคลซงไดรบการแตงตงขนมา หรอไดรบการยกยองใหเปนหวหนาในการด าเนนงานตางๆ ในองคกรตางๆ ตองอาศยบคคลทเปนผน าและมความเปนผน าจงจะท าใหองคกรด าเนนไปอยางบรรลผลส าเรจตามวตถประสงค และน าพาหนวยงานไปสความเจรญกาวหนา (เนตรพณณา ยาวราช, 2549 : 7)

ดงนน ผน า (Leader) หมายถง เปนบคคลทไดรบการแตงตงใหด ารงต าแหนงเปนหวหนาหรอผน าขององคกร และเปนบคคลทมหนาทน าพาองคกรสความส าเรจในการด าเนนงาน

คณสมบตของผน า

คณสมบตของผน า ประกอบดวยคณสมบตหลายดานดวยกน มดงตอไปน 1. ดานอ านาจหนาทตามต าแหนงอยางเปนทางการ (Authority) ในดานของการด ารง

ต าแหนง ผน าอาจไดรบการยกยองใหเปนผน าโดยทมต าแหนงรองรบอยางเปนทางการ เปนความ

60

ตองการ และการสนบสนนของกลมคนทตองการบคคลทจะน าพาหรอเปนตวแทนในการปฏบตตามแนวความคดหรอตอบสนองความตองการของกลม องคกรหรอหนวยงาน ส าหรบผน า หมายถง บคคลผมต าแหนงหนาทอยางเปนทางการ ไดรบการแตงตงใหด ารงต าแหนงทก าหนดไวนนอาจจะโดยการเลอกตงหรอการแตงตง เชน ต าแหนงผน าในระดบตางๆ ขององคการทวไป ซงระบถงอ านาจหนาทตางๆ วาระการด ารงต าแหนง ขอบเขตของความรบผดชอบ

2. ดานการยอมรบ (Acceptance) ผน าเปนบคคลทไดยอมรบจากบคคลหรอกลมบคคลใหเปนในทศทางทสมาชกเหลานนเหนดวย ผน าสามารถตอบสนองความตองการของกลมไดโดยท าใหเปนทพอใจของกลมบคคล แตผน าเปนบคคลทด ารงฐานะในต าแหนงอยางเปนทางการโดยไดรบการแตงตงหรอเลอกตงขนมา ซงอาจไดรบการยอมรบหรอไมกได ผน าอาจไดรบการยอมรบจากกลมบคคลบางกลมในขณะเดยวกนอาจไดรบการตอตานจากกลมบคคลอน หากผน าทมความเปนผน าทแทจรง กจะท าใหเกดการยอมรบจากกลมบคคลตางๆ เปนสวนใหญไดรบความไววางใจจากสมาชกในสงคม

3. ดานศกยภาพความสามารถ (Competency) หมายถง ผน า เปนบคคลทมความร ความเชยวชาญ (Expert) และประสบการณสง เปนบคคลทไดรบการยอมรบจากกลมบคคล ดงนนผน าจงเปนผทมความสามารถ มความร มประสบการณ มความสามารถหรอบคลกภาพพเศษทท าใหสงคมยกยองและยอมรบใหเปนผน าพาไปในทศทางตางๆ ในดานความสามารถผน าจงมความสามารถทเกดจากผน าเองทมคณสมบตสวนตวหรอคณลกษณะ (Traits) ทสามารถน าพาไดเชน มความกระตอรอรน มความคดรเรม มความกลา มความเชอมนในตนเอง มความซอสตยสจรต มความเขมแขงเดดขาด สงเหลานอาจไมมในตวผน าบางคนกได

4. ดานความสมพนธกบผ อน (Relationship) นอกจากความร ความสามารถและประสบการณ ความเชยวชาญแลว ผน าอาจมความสมพนธกบบคคลรอบขางหรอบคคลอน ในลกษณะของความไววางใจความเชอถอ การยอมรบจากบคคลตางๆ แตผน าอาจจะมความสมพนธกบบคคลในลกษณะทแตกตางกน เชน ผน าอาจไมรจกหรอไมมความสมพนธกบบคคลรวมงานเลยเพยงแตเปนผควบคมดแลก ากบผลการปฏบตงานใหเปนไปตามความตองการของผน าทเปนผก าหนดความตองการ กฎระเบยบ นโยบายตางๆ ใหบคคล ถอปฏบต เปนผก าหนดกฎระเบยบนโยบายตางๆ ใหบคคลถอปฏบตซงอาจสรางความพอใจหรอไมพอใจใหแกบคคลได หากผน าเปนผทมความสมพนธอนด จะสรางความพอใจใหแกบคคลไดมากขน

จากทกลาวมานเพอแสดงใหเหนวา การเปนผน าทดและประสบความส าเรจไดนนตองไดรบการยอมรบ มใชเพยงอาศยอ านาจหนาทตามต าแหนงทไดรบการแตงตง แตผน าจะตองมทงความเปนผน าทสามารถบรหารงานและบรหารคนไดอยางเหมาะสมกบงานทไดท าไป จงจะท าให

61

ไดรบการยอมรบ และมอ านาจหนาทอยางถกตองเปนทางการดวยจงจะสามารถสรางความส าเรจใหแกองคกรและหนวยงานได (เนตรพณณา ยาวราช, 2549 : 8-9)

ดงนนคณสมบตทส าคญทตองพบในตวผน าทมภาวะผน าไดดงน 1. บคลกลกษณะ การเปนผน าทแทจรงมกจะเรมตนจากคณสมบตภายในตวบคคลนนเอง

ซงผคนสามารถรบรไดถงบคลกลกษณะพเศษทมอยในตวผน า 2. ความสมพนธ บคคลทจะเปนผน าไดกเมอมผตาม ซงการจะท าเชนนนไดจ าเปนตอง

อาศยการสรางความสมพนธกบผคนรอบขาง ยงมความสมพนธลกซงเพยงใด ศกยภาพของการเปนผน ากยงมมากขนเพยงนน การสรางความสมพนธกบบคคลรอบขางจะท าใหกลายเปนผน าตวจรงไดไมอยางนก

3. ความร ขอมลขาวสารเปนหวใจส าคญของผน า ผน าตองรขอเทจจรง ตองเขาใจปจจยตางๆ ทมสวนเกยวของเชอมโยงถงกน และตองมวสยทศนส าหรบอนาคต

4. สญชาตญาณ ผน าตองมความสามารถอยางเพยงพอทจะจดการกบสงทเปนปญหาทมองไมเหน หรอ ทเรยกวา สญชาตญาณซงมอยจ านวนมาก

5. ประสบการณ ยงผน าเคยพบกบปญหาใหญ ๆ ในอดตมากแคไหน ผทตามกจะยงใหโอกาสแกผน ามากเทานน การมประสบการณไมไดวาจะท าใหเปนบคคลทสมควรไดรบการยกยองสรรเสรญ แตจะเปนสงกระตนบคคลอนไดใหโอกาสแกผน านนและไดพสจนตนเองวา เปนบคคลทมความสามารถ

6. ความส าเรจในอดต ไมมอะไรทจะบอกกบบคคลทตามไดดไปกวาการบนทกแหงความส าเรจในอดต ทกครงทผน าตองตดสนใจในความเสยงทจะประสบความส าเรจ บคคลทตดตามกจะมความเชอมนในตวผน าเพมมากขน

7. ความสามารถ หวใจทส าคญของการเปนผน า คอ ความรและความสามารถในการท างาน บคคลจะเชอฟงและยอมรบในสงทผน าไดกลาวค าพดออกมา ตราบเทาทมความเชอวาผน ามความสามารถ (สถาบนเพมผลผลตแหงชาต, ม.ป.ป. : 42-43)

และวทยากร เชยงกล (2547 : 39-40) กลาววาการจะกาวขนเปนผน า ตองเกยวของกบสงตอไปน

1. มความอยากรอยากเหนในสงทไมเคยเรยนรและการเรยนรอยางไมมวนจบ 2. มจนตภาพ (วสยทศน) ทมพลง ในตอนแรกผน าก าหนดความเปนจรงของตน(สงทตน

เชอวาเปนไปได) และตอมากจดการท าความฝนของตนใหเปนความจรง 3. การพฒนาความสามารถทจะสอสารถงจนตภาพและสรางแรงบนดาลใจใหกบบคคลอน

เหนดวยกบจนตภาพดงกลาว

62

4. ยอมรบความไมแนนอน และกลาทจะเสยงในการท างานและการตดสนใจ 5. มคณธรรมในการท างาน (Integrity) รจกตนเอง มความซอตรง มวฒภาวะ เปดใจรบการ

วพากษวจารณ 6. เปนคนทมความคดรเรม มความโดดเดนไมเหมอนใคร ผน าเรยนรจากคนอนได แต

ไมไดใหผอนเปนผสรางผน า 7. เปนคนทคดคนอะไรใหม การคดคนอะไรใหมบางครงเกยวของกบการสรางตวของผน า

ใหม (Recreating Your Self) ผน าอาจจะไดรบอทธพลมาจากกรรมพนธและสภาพแวดลอมทผน าเตบโตขนมา แตผน าจะรจกจดการกบอทธพลทมผลกระทบตอเขาทงหมด และสรางบางสงบางอยางทมลกษณะเฉพาะขนมา

8. รจกปลกตวหาเวลาทจะไปคด และทบทวนพจารณา เพอใหไดมาซงค าตอบและแนวทางในการแกปญหา

9. มความกระตอรอรนตอโอกาสในการท างานของชวต เชอในสงทดทสด ในตวผน าและเพอผตาม

10. มองความส าเรจจากจดชยชนะเลกๆ และมความพอใจในการท างานในชวตประจ าวน ไมใชการคอยความส าเรจทยงใหญ

11. อยายอมจ านนตอบรบทของปญหาในการท างานในชวตประจ าวน ซงมกเปนเรองการบรหารจดการในเรองเลกๆหรอเพอผลระยะสน แตรจกใชบรบทของชวตในการท างานเพอพฒนาความสามารถทใหญกวาของผน า

12. สรางบรบทใหม สงใหม วธท างานและวธใชชวตแบบใหมทเปนของผน าเอง และเปนอสระจากการประเมนของผอน ของระบบวฒนธรรม หรอยคสมยทผน าด ารงอย

เนตรพณณา ยาวราช (2549 : 21-22) จากทไดกลาวมาขางตน คณสมบตของการเปนผน าไดมนกวชาการตางๆไดพบวาผน าควรมคณสมบตตอไปน

1. เฉลยวฉลาด (Intelligence) ผน าทดจะมความสามารถทางสตปญญาและคณภาพทางสมองซงเปนสงจ าเปนมากส าหรบผทจะเปนผน า คนทมความเฉลยวฉลาดยอมท าใหหนวยงานประสบความส าเรจไดไมยากนก

2. มการศกษาอบรมด (Good Education) การศกษากอใหเกดความเฉลยวฉลาด การศกษามสวนชวยในการทจะเปนผน าทมความรความเชยวช านาญในการท างาน

3. มความเชอมนในตนเอง (Self-confidence) มความมนใจตนเอง ตองมก าลงใจทเขมแขง สามารถตดสนใจในการท างานและกจการใดๆ กจะตองมความเชอมนวางานทไดท าลงไปนนมคณภาพและ พจารณาหาชองทางแกไขได

63

4. เปนคนมเหตผลทด (Reasonable) มความสามารถทางดานการตความ ความหมายอยางมเหตผล ทจะหาเหตผลตางๆ จากสาเหตตางๆ ได สามารถใหทกษะทางดานการคดวเคราะหได

5. มประสบการณสง (Good Experience) ผน าเปนผมประสบการณในการท างานเคยผานงานผานปญหาตางๆ มากอน ท าใหทราบถงปญหาทราบถงแนวทางทจากแกไขปญหาดงกลาว ท าใหไมเกดความผดพลาดหรอบกพรองทจะเกดขนซ ามาอก

6. มชอเสยงเกยรตคณทด (Prestiges) ทเกยวกบชอเสยงวงศตระกล ชาตก าเนดเพราะถามชอเสยงและเกยรตคณกด กยอมเปนทรจกของบคคลทวไป แตขอนไมส าคญส าหรบการเปนผน ามากนก หากไมมขอนกสามารถทจะเปนผน าไดเชนกน โดยการสงสมคณงามความดจนเปนทไดรกน

7. มความสามารถเขากบบคคลไดทกระดบชน (Good Human Relations) ไดเปนอยางด 8. มสขภาพอนามยและรางกายสมบรณ (Good health) 9. มความสามารถเหนอบคคลอนในระดบเดยวกน เชน มความร ความช านาญมากกวา ม

มนษยสมพนธทดกวา มประสบการณมากกวา เปนตน 10. มความรเกยวกบงานทว ๆ ไปทเกยวของกบองคกรหรอหนวยงานทไดปฏบตอยเปน

อยางด 11. มความสามารถเผชญปญหาเฉพาะหนาทเกดขนไดในขณะทปฏบตหนาทไดทวงทและ

ทนเหตการณ 12. มความสามารถคาดการณ หรอท านายเหตการณหรอปญหาทเกดขนลวงหนาและ

หาทางปองกนมใหเหตการณหรอปญหานนเกดขนได เปนการท างานในเชงปองกนกอนทจะเกดปญหาขนกบองคกรหรอหนวยงาน

13. มความรเชยวชาญ ในเรองเทคนคเกยวกบงานทผน ารบผดชอบ 14. มความสนใจ และเอาใจใสปกปองรกษาผลประโยชนขององคกรหรอหนวยงานและ

ผใตบงคบบญชา 15. มความยตธรรม และมมนษยสมพนธทดตอผรวมงานในองคกรหรอหนวยงาน ดงนน ผน า ตองน าตองมคณสมบตของความเปนผน าในการทจากบรหารจดการของ

หนวยงานของตน เพอใหหนวยงานของตนประสบความส าเรจ ตรงกบเปาหมายทไดตงไว ซงผน าตองมคณสมบตทส าคญ ดงน คอ ตองเปนบคคลทมความรความสามารถทตรงกบงานทตนก าลงท าหนาทเปนผน า และตองเปนบคคลทม คณธรรม จรยธรรมและมความยตธรรมในหนวยงาน เปนตน

64

ประเภทของผน าทองถน ในงานการพฒนาชมชน

ดลมนรรจน บากา และหะสน หมดหมาน (2540 : 8) กลาววา การพฒนาชมชน ผทใกลชดกบประชาชนมากทสด คอ ผน าในชมชนนนเอง ซงบคคลผนจะเปนผน าความคดในหลายๆ ดาน ความเปนผน าในตวเองทจะน าพาประชาชนใหน าพลง อนซอนเรนอยมาใชประโยชนและพลงเหลานสามารถเตบโตได ถาไดรบการพฒนาซงเปนวธการหนงทท าใหประชาชนรจกชวยตนเอง

ผน าทองถน หมายถง บคคลทชวยผ อนหรอชมชน ซงเปนผมอ านาจหรอผมอทธพลสามารถชกจงคนในชมชนได ซงองคประกอบส าคญของผน าทองถน คอ

1. ตองมความรหรอทกษะในเรองใดเรองหนงทกลมหรอชมชนตองการ 2. ตองมคน ซงเปนสมาชกในชมชนซงเปนผตาม 3. มโอกาสหรอสถานการณทจะใชความรใหเปนประโยชน 4. มความสามารถทจะใชความรทมอย

สภาพผน าทองถนมกจะพจารณาถงคณลกษณะทส าคญ ๆ ในเรอง อาย เพศ ฐานะทางเศรษฐกจ ฐานะทางสงคม การศกษาอบรม ประสบการณนอกหมบานและความช านาญพเศษอยางไรกตามอาจจะมองคประกอบอน ๆ ทประกอบคณลกษณะของผน าทองถนอกได อาท พนฐานทางศลธรรม ความสมพนธกบเครอญาต ภาวะของผน าทองถนทจะชวยสงเสรมงานการพฒนาชมชนหรอทองถน มลกษณะดงน

1. มจตใจมงมนในการพฒนา ไดแกลกษณะของผน าทมความกระตอรอรน มานะ มากมน กลาเสยง อดทนตอค าวพากษวจารณ ท างานอยางเตมททจะเหนความเปลยนแปลงในชมชนในทางทดขน

2. มความซอตรงตอหนาท ตงใจท างานตอหนาท ปฏบตตามระเบยบ ตรงไปตรงมา อทศเวลาใหแกงานและหนาท ไมทจรตเพอประโยชนสวนตนและผอน

3. มจตใจเปนกศล ท างานโดยไมหวงผลตอบแทน 4. การยอมรบวทยาการใหม หมายถง ผน าตองยอมรบความร ทกษะความคด วธการ

เครองมอและวทยาการใหมๆ มาปรบปรงวธการด าเนนชวตใหดกวาเดม ทงทางเศรษฐกจ สงคม การเมองและการปกครอง

5. มความเชอมนในตนเอง มความอสระ มความกลาหาญ แมมอปสรรคเกดขนกไมยอทอ 6. มทศนคตแบบประชาธปไตย โดยหมายถงลกษณะทมความเชอ ความรสก และท าทตอ

วถทางการด าเนนชวต อนทบคคลจะตองมความสมพนธทง 3 ประการ คอ 6.1 การเคารพและยอมรบในศกดศรของความเปนมนษยเทาเทยมกน

65

6.2 มความสามคค รวมมอ ชวยเหลอ แบงปนและแบงงานกนท าในลกษณะการประสานงาน

6.3 มความสขมรอบคอบ ยอมรบและเคารพเหตผล มความสามคค ความสนใจทจะรวมกนท ากจกรรมตางๆ 7.มความจงรกภกดตอสถาบน หมายถง ผน าทองถนตองมความพงพอใจตองาน ตอสถาบน

ตอหนาทและความรบผดชอบ และตอฐานะบทบาทของตน กลาวคอเชอมนและศรทธาในการเปนผน าของตน

8. มความเปนผน า หมายถง ลกษณะทผน าใชอทธพลและศลปะในการจงใจใหผอนรวมมอปฏบตงานเพอวตถประสงคอยางใดอยางหนง มความสามารถในการตดสนใจและตนตวอยเสมอ

ดลมนรรจน บากา และหะสน หมดหมาน (2540 : 10) กลาววา ประเภทของผน าทองถนในประเทศไทยแบงออกเปน 2 ประเภท คอ

1. ผน าทเปนทางการ ไดแก คณะกรรมการพฒนาหมบาน คณะกรรมการพฒนาต าบล ก านน ผใหญบาน อหมาม และครซงไดรบการแตตงจากทางราชการ

2. ผน าทไมเปนทางการ ไดแก ผน าทมอยตามธรรมชาตหรอในทองถนซงพจารณาไดจากผมอาย ผมความด ขาราชการบ านาญ ผมฐานะด เปนตน

จ ารอง เงนด (2552 : 165-166) กลาววาผน าชมชนมบทบาทและหนาทจะตองน าพาชมชนไปสจดมงหมายอยางมประสทธภาพ ผน าประเภทตางๆ ในชมชนกบการท างานยอมมความเกยวของกบงานและสมาชกในชมชนทมขนาดใหญและชมชนทมขนาดเลก ผน าในชมชนยอมมอทธพลเหนอสมาชกคนอนๆ ภายในชมชน ในนสามารถจ าแนกประเภทของผน าทเกยวกบการท างาน ไดดงตอไปน

1. ผน าทเปนผบรหาร ผน าทมบทบาทในการเปนผบรหารนนจะมบทบาทกวางขวาง เปนผด าเนนงานนโยบายของชมชน ใหส าเรจลลวง และเปนผอ านวยการการชมชนใหด าเนนไปไดอยางมนคง เชน บทบาทดานการวางแผนงาน ดานการประสานงาน ดานการจดการ และดานอ านวยการ ผน าชนดน อยางเชน สมาชกองคการบรหารสวนต าบล ผใหญบาน และอหมาม เปนตน

2. ผน าทเปนผเชยวชาญ ผน าชนดนจะเปนผมความสามารถในการใหค าปรกษาแกผบรหาร เพราะผบรหารจะเปนผทมความช านาญเปนพเศษเฉพาะดานซงเปนประโยชนอยางยงตอชมชน ผเชยวชาญอาจมสวนรวมในการวางนโยบายดวย แตบทบาทสวนใหญมกจะเปนผวเคราะห วจารณ และเปนแหลงขอมล

66

มากกวา ลกษณะของผน าชนดนไมจ าเปนตองรบผดชอบโดยตรงตอผลงานทเกดขน ผน าชนดน อยางเชน ปลกต าบล ผน าสตร และผชวยผใหญบาน เปนตน

3. ผน าทเปนนกบญ ผน าชนดนจะมความสามารถในการชกจงโนมนาวใหบคคลทว ๆ ไป คลอยตามไดอยางสนทใจและศรทธาเชอถอเปนอยางมาก ผน าชนดนมกจะเปนผน าในทางศาสนา อยางเชน พระ บาบอ (โตะคร) อหมาม เปนตน

4. ผน าทางการเมอง ผน าทางการเมองนนจะเปนผน าทเขามาด าเนนการทางเศรษฐกจ สงคม การศกษาและอนๆ แทนประชาชนในรปของการก าหนดนโยบายวางแผน ก าหนดความมนคงใหเกดขนในชาตบานเมอง ผน าชนดนอาจไดมาจากการแตงตง หรอไดมาจากการเลอกตงจากประชาชนกได อยางเชน สมาชกองคการบรหารสวนต าบล ผใหญบาน เปนตน จากการแบงชนดของผน าทเกยวของกบการท างานดงกลาวมาแลวนนจะเหนวาผน าไมจ าเปนตองเปนบคคลทเปนหวหนา โดยผน าอาจจะเปนสมาชกทมความช านาญการเปนพเศษในเรองใดเรองหนง ซงเปนเรองทสมาชกในกลมใหความส าคญและเกดประโยชนตอกลม จงถอไดวาบคคลนนเปนผน าภายในกลมเพราะผน ามอทธพลโนมนาวสมาชกในกลมได และกลมกมการเปลยนแปลงตามทผน าแนะน า เมอทราบวาผน านนเปนบคคลทตองท างานโดยอยบนสถานภาพและต าแหนงทส าคญ โดยเฉพาะอยางยงการท างานเพอจะใหกลมไปสเปาหมาย รวมทงเปนการพฒนาตวผน าเองใหมความแกรงกลาและสามารถปรบตวเองเพอพฒนาความสามารถจนประสบความส าเรจแหงการเปนผน าทสงสดเทาทสามารถจะเปนไปได แตการบรหารจดการของผน าในฐานะเปนผบรหารในชนชม นนมปจจยตางๆ ทเกยวของกบผบรหารและการท างานเพอไปสเปาหมายแหงความส าเรจและการพฒนาทดขน ดงนน การพฒนาชมชนจ าเปนตองมผน าทมบทบาทและหนาทตองน าพาชมชนไปสจดมงหมายของชมชนอยางมประสทธภาพดวยมผน าในชมชน ดงน สมาชกองคการบรหารสวนต าบล ผใหญบาน อหมาม ผน ากลมสตร และผน าเยาวชน เปนตน

67

7.บทบาท ความหมายของบทบาท

ไดมผทใหความหมายเกยวกบบทบาทดงตอไปน บทบาท (Role) หมายถง พฤตกรรมทคาดหวงส าหรบผอยในสภาพตางๆ วาตองปฏบต

อยางไร เปนบทบาททคาดหวงโดยกลมคนหรอสงคมเพอใหมการกระท าระหวางกนทางสงคมได รวมทงสามารถพยากรณพฤตกรรมทจะเกดขนได เชน ผทมต าแหนงเปนพอจะไดรบการคาดหวงจากสงคมใหแสดงบทบาทหนาทตางๆ ของพอ เชน เลยงดลก สงเสยให เลาเรยน อบรมสงสอน ใหความรกความเอนดและอนๆ อกเปนตน ต าแหนงอนๆ กเชนเดยวกน เชน ครอาจารย เสมยน ภารโรง ตางมบทบาททคาดหวงจะตองท าในฐานะทครองต าแหนงตางๆ เหลานนอย (งามพศ สตรสงวน, 2543 : 96-97)

บทบาท (Role) หมายถง ชดของความรบผดชอบหรอชดของพฤตกรรมของผทด ารงต าแหนงหรอสถานภาพผน า บทบาทของผน าเปนแนวคดเกยวกบการจดระเบยบทางสงคมอยางหนงในดานทเกยวของกบความสมพนธระหวางผน ากบบคคลตางๆ หรอกบกลมหรอกบสถาบนองคกรทางสงคม (ธวช บณยมณ, 2550 : 22)

บทบาท (Role) หมายถง องครวมของบรรทดฐานทเกยวเนองกบต าแหนงหนงๆ ในสงคม นนคอเปน บรรทดฐานทแสดงใหเหนวาสงคมคาดหวงใหบคคลในต าแหนงนนๆ กระท าหรอไมกระท าอะไรไดบาง โดยบรรทดฐาน คอ กฎของพฤตกรรม (Rules Governing Behavior) เปนสงทก าหนดวาพฤตกรรมอะไรทสงคมตองการยอมรบ หรอหามปรามมใหปฏบตเมออยในต าแหนงใดต าแหนงหนง อาท ครอาจารยกตองสอน และประเมนผลการเรยนรของผเรยนดวยความยตธรรมและตรวจสอบได ไมใชความรสกสวนตวในการประเมนผเรยน เปนตน (Stark, 1992: 42 อางถงในธวช บณยมณ, 2550 : 22)

บทบาท (Role) หมายถง การทบคคลกระท าภาระหนาทก าหนดไวในสถานภาพนน บทบาทเปนพฤตกรรมทเหนไดเปนการกระท าของบคคล (จ านง อดวฒนสทธและคณะ, 2540 : 37 อางถงใน ธวช บณยมณ, 2550 : 21)

บทบาท (Role) หมายถง การแสดงออกหรอการท าหนาทของบคคลซงสมาชกคนอนของสงคมมงหวงใหสมาชกคนหนงไดกระท า ภายใตสถานการณทางสงคมอยางหนงโดยถอเอาฐานและหนาททางสงคมของบคคลนนเปนมลฐาน เปนตนวา บทบาทของ พอ แม ของลก สาม หรอภรรยา บทบาทนท าใหคนในสงคมสามารถคาดคะเนพฤตกรรมของบคคลอน รวาบคคลอนตองการ

68

อะไรจากตน ท าใหเกดประโยชนในการทจะท างานรวมกนเปนทม บคคลทละเมดบทบาทของตนในสงคมถอเปนการละเมดกฎสงคม ผลคอกอใหเกดปญหาสงคมหรอบคคลนนไมอาจจะอยในสงคมนนๆได (ทรงพล ภมพฒน, 2541 : 210-211)

ดงนน บทบาท (Role) หมายถง การแสดงออกถงหนาทความรบผดชอบทไดรบมอบหมายตามทสงคมไดตงไวใหมการปฏบตตามกรอบของสงคม ลกษณะของบทบาท

ธวช บณยมณ (2550 : 28-29) จากแนวคดเกยวกบลกษณะของบทบาท หากน ามาใหอธบาย

ลกษณะบทบาทของผน าสามารถจ าแนกบทบาทของผน าออกเปน 3 ลกษณะคอ 1. บทบาทผน าในอดมคตของสงคม เปนชดของพฤตกรรมทสงคมก าหนดสทธและหนาท

ของผทเปนผน าไวใหบคคลยดถอปฏบต ทงทมการเขยนไวเปนลายลกษณอกษร อาท กฎหมาย ระเบยบ ขอก าหนด ภาระงานในต าแหนง เปนตน และทไมมการเขยนไวเปนลายลกษณอกษร อาท ธรรมเนยมปฏบต ขอหามหรอจารตของสงคม เปนตน รวมทงความคาดหวงของบคคลตางๆ ในสงคม อาท ผบงคบบญชา ผใตบงคบบญชา เพอนรวมงาน นกวชาการ เปนตน เพอแสดงใหทราบวาสงคมตองการหรอคาดหวงอะไรจากบทบาทเหลานน ใครคอผทมภาระหนาทผกพนกบบทบาทนนและใครคอผทมสทธเรยกรองความชอบธรรมจากบทบาทเหลานน บทบาทในอดมคตเปนในแบบฉบบของบทบาททสมบรณซงผทมสถานภาพเปนผน า ควรรบรและยดถอปฏบตตาม หากพจารณาจากแนวคดเกยวกบบทบาททกลาวถงขางตน จะเหนวาบทบาทในอดมคตจะเปนองครวมหรอมทมาจากบทบาทตามบทบญญต บทบาทตามต าแหนงหนาท บทบาททไดรบมอบหมาย และบทบาททคาดหวงนนเอง

2. บทบาททผน าเขาใจหรอรบรเปนชดของพฤตกรรมทผน าเขาใจ รบร คดวาหรอเชอวาเขาควรจะประพฤตปฏบตอะไร แคไหน และอยางไร ในฐานะเปนผน า บทบาททรบรขนอยกบการตความตามโลกทศน (Paradigm) ทศนคต คานยม บคลกภาพ และประสบการณของผน าแตละบคคล หากบทบาททผน ารบรไมชดเจน สบสน จะท าใหเกดลกษณะทเรยกวาบทบาทคลมเครอ สงผลใหผน าไมพงพอใจตอภาระงานในหนาท ขาดความผกพนตอองคกรและอาจท าใหลาออกจากงานไดในทสด

3. บทบาททผน าแสดงออกจรงหรอเปนจรง เปนชดของพฤตกรรมทผน าประพฤตปฏบตหรอกระท าจรง โดยรบอทธพลจากสภาพแวดลอมทงสภาพแวดลอมทางกายภาพและทางสงคม และคณลกษณะสวนบคคลของผน าแตละคน อาท อทธพลของฤดกาล แรงกดดนจากชมชน

69

บคลกภาพของบคคล ความสนใจ สภาพรางกาย เปนตน บทบาททเปนจรงนบางครงอาจจะมลกษณะเปนบทบาททปรากฏขนชวคราว หรอบทบาทเฉพาะสถานะ และบางครงอาจกอใหเกดบทบาทขดแยงดงแนวคดทไดเสนอไวขางตน

นอกจากนนบทบาททผน าแสดงออกจรงอาจจะไมสอดคลองกบบทบาทในอดมคตและบทบาททผน ารบรกได ขนอยกบเหตปจจยหลายประการทงการรบร การคาดหวงของผน า สภาพแวดลอมทางกายภาพและสงคม และคณลกษณะสวนบคคลของผน า บทบาทในอดมคตจะเปนบทบาทของผน าในระดบโครงสราง (Social Structure Level) เปนบรรทดฐานใหผน ายดถอปฏบต สวนบทบาททผน ารบรและบทบาททผน าแสดงออกจรงเปนบทบาทของผน าในระดบปจเจกบคคล (Individual Level)

บทบาทและหนาทของผน า

Knezevich (1984:16-18) Yukl (1989:62-65) (อางถงใน ธวช บณยมณ, 2550 : 38-39) กลาว

วา การน าแนวคดการเกยวกบบทบาทบางประการมาใชในการอธบายบทบาทของผน า สรปไดวา ผน าควรมบทบาททส าคญ ดงน

1. บทบาทการเปนผน าในการเปลยนแปลง ผน าจะตองน าการเปลยนแปลงมาสกลมองคการ หนวยงาน เพอเพมพนคณภาพและประสทธภาพของกลมองคการหนวยงาน ผน าควรจะรวาจะเปลยนแปลงอะไร เปลยนแปลงอยางไร และควรจะเปลยนแปลงในทศทางไดบาง เพอมความเหมาะสมตอการเปลยนแปลงในสถานการณและเหตการณนน

2. บทบาทในการสรางวสยทศน ผน าควรจะตองเปนผมบทบาทส าคญในการทจะสรางวสยทศนใหกบกลมองคการ หนวยงาน โดยใหบคคลในกลมองคการหนวยงาน มสวนรวมในวสยทศนและตองถายทอดวสยทศนนใหกบองคการหนวยงาน

3. บทบาทในการสรางแรงดลบนดาลใจ ผน าจะตองสรางแรงดลบนดาลใจใหเกดแกผตาม โดยการสรางความมนใจใหเกดแกผตาม ใหผตามเหนคณคาของการท างาน และมความเชอมนวาสามารถทจะท างานใหบรรลถงความส าเรจได ใหผตามมความเชอ ความเขาใจวาสงทท างานนนมคณคาตอองคการ หนวยงาน กจะท าใหผตามมความเพยรพยายามในการท างานใหบรรลจดมงหมายดงกลาว

4. บทบาทประมข สบจากผน าเปนบคคลทผตามยอมรบและมอบหมายใหเปนผน ากลม ดงนนผน าตองแสดงบทบาทเปนตวแทนหรอสญลกษณขององคการ หนวยงานในการปฏบตภารกจตางๆ

70

5. บทบาทผประสาน ผน าตองสรางและจรรโลงเครอขายของความสมพนธกบบคคลทอยในองคการ หนวยงาน และบคคลทอยนอกองคการ และหนวยงาน ความสมพนธเหลานเปนสงทจ าเปนในฐานะทเปนแหลงขอมลขาวสารและแหลงสนบสนน

6. บทบาทผรบขาว ผน าตองเปนบคคลทแสวงหาแหลงขอมลขาวสารจากแหลงตางๆอยางตอเนอง เพอใหทราบถงปญหา โอกาส และพฒนาความรความเขาใจตอสถานการณและเหตการณตางๆทงภายในและภายนอกองคการ หนวยงาน เพอใชในการประกอบการตดสนใจ

7. บทบาทผกระจายขาว ผน าตองเปนบคคลทกระจายขอมลขาวสารทจ าเปนใหผอยในองคกร หนวยงานไดรบรขาวสารดงกลาว เพอสรางความเขาใจรวมกน และบางครงสามารถสรางแรงดลบนดาลใจใหกบผตามได

8. บทบาทผน าในการแกไขปญหา ในการน าองคการ หนวยงานนนบางครงอาจเกดปญหาฉกเฉนทเกดขน ผน าตองรถงความผดปกตหรอความแปรเปลยนทเกดขนจากปญหาตางๆ ตองมความตงใจจรงในการแกไขปญหาใหประสบผลส าเรจ

9. บทบาทผน าในการเจรจาตอรอง ผน าสมควรมสวนรวมในการเจรจาตอรองในกรณตางๆ เพอปกปองและแสวงหาผลประโยชนทถกตองและชอบธรรมใหแกองคการ หนวยงาน จะเหนไดวาความเปนผน าอาจจะเกดขนไดในหลาย ๆ บทบาท เมอสถานการณเปลยนไป บทบาทของผน ากจะเปลยนแปลงไปดวย ทงนเพราะการทแตละบคคลเขารวมกนอยเปนกลมหรอเปนชมชนนน แตละคนตางกไดน าเอาสงทเปนลกษณะประจ าตวของตนเขามาในกลมดวย ท าใหกลมประกอบดวยบคคลตางๆ ซงมฐานะและความสามารถในอนทจะปฏบตหนาทในฐานะสมาชกของกลมแตกตางกน บทบาทเปนสงก าหนดพฤตกรรมของบคคลในสถานการณซงบคคลนนมต าแหนงหรอสถานะทางสงคม ซงอาจจะแบงบทบาททางสงคมออกได 2 ประการ คอ บทบาทตามความคาดหวงเปนแบบของพฤตกรรมซงบคคลนนจะตองปฏบตตามฐานะและต าแหนงทตนด ารงอยสวนบทบาททปฏบตจรงนนคอพฤตกรรมทบคคลผด ารงต าแหนงทางสงคมจะตองปฏบตจรง ดงนน บทบาทจงเปนบคลกภาพทางสงคมของแตละบคคลซงมความส าคญชวยใหเราเขาใจถงความสมพนธระหวางบคคลและองคการตางๆ นกสงเกตการณหลายทานกลาววา ความเปนผน าจะเปลยนจากบคคลหนงไปสอกบคคลหนง เมอสถานการณไดเปลยนไป บทบาทของผน ากหมายถงการปฏบตหนาทของผน าตามทกลมสมาชกไดก าหนดขน ผน าคนเดยวกนอาจมบทบาทหลายอยาง เชน บทบาทผน าของกรงเทพมหานคร บทบาทของสาม บทบาทบดาถาผน านนมภรรยาและบตร แตหนาทในแตละบทบาทนนตางกน ความเปนผน าเปนบทบาทซงบคคลใดบคคลหนงด ารงอยในเวลาหนงและในกลมหนงๆ สมาชกของกลมอาจจะเปนผน าภายใตสถานการณทท าใหเขาสามารถปฏบตหนาทของ

71

ความเปนผน าทก าหนดไว กลมจะเปนผก าหนดหนาททผน าจะตองปฏบตตามในสถานการณหนง ๆ เมอวตถประสงคของกลมเปลยนไป หนาทเหลานจะเปลยนไปดวย หนาท หมายถงงานทตองท าตามต าแหนง ฐานะ อาชพ หรอจากการเปนสมาชกของกลมใหถกตอง กฎ ระเบยบ ขนบธรรมเนยมประเพณ เปนตน หนาทของผน าอาจจะแตกตางกนไปตามลกษณะของกลมหรอสถานการณ แตผน าทงหลายกควรจะปฏบตหนาทใหเหมาะสมกบการทสมาชกในกลมไดมอบความไววางใจให หนาทของผน า เชน การเลอกวตถประสงคของกลม การนเทศงาน การตดสนใจ การวางแผนงาน เปนตน ผน าจะตองเปนนกบรหาร นกวางแผน ผวางนโยบาย ผเชยวชาญ ตวแทนของกลม ผควบคมความสมพนธภายในกลมสมาชก ลงโทษ และใหรางวลสมาชกเปนสญลกษณของกลม นกอดมการณ นกการศกษา ผรวมกลม เปนตน และอยางไรกดหนาทส าคญของผน ามดงตอไปน 1. นกหนนสงใหม ผน าจะตองมบทบาทในการรเรมท าสงใหม ซงจะชวยท าใหกลมบรรลวตถประสงคทวางไว ผน าจะตองเปนคนแรกผมองเหนความตองการของประชาชน จะตองท าใหประชาชนตระหนกถงความตองการและรเรมกจกรรมในกลม ภายหลงทไดกอตงกลมแลว ผน าจะตองคอยกระตนใหกจกรรมด าเนนไปสเปาหมาย ผน าจะตองกระท าดวยความรอบคอบ ดวยความรทมอย และมองเหนการณไกล หนาทของผน าในขอนอาจจะวดไดโดยการสงเกต การปฏบตงานของผน าในการรเรมความคดใหมวามมากนอยเทาไร

2. ผน าแนะแนวทาง ผน าจะตองเปนผใหค าแนะน าผตามในการปฏบตกจกรรมตางๆ ผน าจะคอยชวยเหลอในการวเคราะหปญหาและความตองการของบคคลบางคนในกลม อาจจะพอใจกบสภาพการณทเปนอยและอาจจะมความตองการสงแปลง ๆ ใหมๆ บางเลกนอย ผน าจะเปนผกระตนใหประชาชนเหนถงความตองการของเขา และน าทางใหเขารจกเลอกความตองการเหลาน ผน าจะเปนผคอยในขาวสารและแนะน าผตาม ผน าอาจจะแนะน าผตามในเรองของการวางแผน การบรหาร และการประเมนผล ค าแนะน าของผน าจะเปนทยอมรบของสมาชกในกลม ทงนเพราะผตามจะเชอในความสามารถของผน าในการทจะน าผตามใหไปสผลส าเรจตามเปาหมายทวางไว

3. ผจดกจกรรมของกลม ผน าจะมหนาทในการกอตงกลมและบ ารงรกษาใหกลมคงอยถาวรตลอดไป มากวาสมาชกคนอนในกลม เชน เปนผสรางความสมพนธระหวางสมาชกภายในกลม ใหการสนบสนนกจกรรมตางๆ ของสมาชก เปนตวกลางในการแกไขขอขดแยงระหวางสมาชก และเปนผใหรางวลหรอลงโทษสมาชก เปนผประสานงานกบสมาชก เพอท าใหงานด าเนนไปดวยความราบรน หนาทของผน าเหลานจะชวยท าใหกลมเกดความเปนอนหนงอนเดยวกน ซงเปนสงส าคญในการคงไวซงความมนคงของกลมและเพอใหบรรลเปาหมายของกลม

4. เปนสญลกษณ ผน าจะเปนผทมความเหนอกเหนใจผตาม และอทศตนเองในการท างานกบกลม เมอผน ากระท าดงนกจะเปนผชนชอบของบรรดาผตาม และถอวาเขาเปนสญลกษณของ

72

กลม และพยายามกระท าตนใหเหมอนผน า ผน ากจะเพมความกระตอรอรนและกระตนใหผตามปฏบตตามแผนงาน เพอทจะกระท าหนาทนผน าจะตองท าตวใหเปนทสนใจของกลมอยางสม าเสมอ เมอในตวของผน า และไมไดเปนสญลกษณของกลมตอไป (จรพรรณ กาญจนะจตรา, ม.ป.ป. : 48-49)

ดงนน ความส าเรจของหนวยงานขนอยกบบทบาทของผน าในการปฏบตงานเพอพน คณภาพ ประสทธภาพของหนวยงาน ดวยมปจจยตางๆ เชน การสรางวสยทศน การสรางแรงดลบนดาลใจ และการสรางความสมพนธทดกบบคคลทอยในหนวยงาน และผน าจะตองปฏบตหนาทตามทไดรบมอกหมายตามต าแหนงหนาทใหเกดผลทางทดขนในการพฒนาชมชน 8.การพฒนาชมชน ความหมายของการพฒนา

ไดมผทใหความหมายเกยวกบการพฒนาดงตอไปน การพฒนา หมายถง การเปลยนแปลงทมการกระท าใหเกดขนหรอมการวางแผนก าหนด

ทศทางไวลวงหนา โดยการเปลยนแปลง นตองเปนไปในทศทางทดขน ถาเปลยนแปลงไปในทางทไมด กไมเรยกวาการพฒนา ขณะเดยวกนการพฒนามไดหมายถงการเพมขนปรมาณสนคาหรอรายไดของประชาชนเทานน แตหมายความรวมไปถงการเพมความพอใจและเพมความสขของประชาชนดวย (วรช วรชนภาวรรณ, 2551 : 9)

การพฒนา หมายถง กระบวนการเพอเพมความรความสามารถของคนสวนใหญเพอปรบปรงคณภาพชวตอยางตอเนอง และมความกาวหนาในเศรษฐกจและสงคม (จนตนา สจจานนท, 2549 : 39)

การพฒนา หมายถงกระบวนการเปลยนแปลงของสงใดสงหนงใหดขนทงทางดานคณภาพ ปรมาณ และสงแวดลอม ดวยการวางแผนโครงการและด าเนนงานโดยมนษย เพอประโยชนแกตวของมนษยเอง (สนธยา พลศร, 2545 : 5)

การพฒนา หมายถง การทคนในชมชนและสงคมโดยสวนรวมไดรวมกนด าเนนกจกรรมเพอปรบปรงความรความสามารถของตนเอง และรวมกนเปลยนแปลงคณภาพชวตของตนเองชมชนและสงคมใหดขน (สมศกด ศรสนสนตสข, 2552 : 179 อางถงใน สนธยา พลศร, 2545 : 5)

73

ดงนน การพฒนา หมายถงการเปลยนแปลงทมการกระท าใหเกดขน และเปนกระบวนการเพอเพมความรความสามารถของบคคลในชมชนดวยการวางแผนและด าเนนงานโดยบคคล เพอใหมการเปลยนแปลง คณภาพชวตของบคคลในชมชนและสงคมใหดขน

ความหมายของชมชน ไดมผทใหความหมายเกยวกบชมชนดงตอไปน ชมชน หมายถง กลมคนมากกวาสองคนขนไป มาอยรวมกนเปนระยะเวลายาวนานใน

ขอบเขตหรอพนททก าหนด สมาชกประกอบดวยคนทกเพศ ทกวย ซงมการตดตอสมพนธซงกนและกน โดยมวฒนธรรมหรอระเบยบแบบแผนในการด าเนนชวตเปนของตนเอง และทส าคญนคอสามารถเลยงตวเองได (พวงเพชร สรตนกวกล, 2547 : 87)

ชมชน หมายถง สถานทซงคนใชเปนทตง บานเรอน ท ามาหากน เลยงดบตรหลาน และกระท ากจกรรมตางๆ มการปะทะสมพนธกนทางสงคมและมความผกพนรวนกน (ดารณ สรตนาวกล, 2549 : 25)

ชมชน หมายถง คนทอยในบรเวณใกลเคยงกน มความสมพนธกนและมวฒนธรรมเดยว(จนตนา สจจานนพ, 2549 : 44)

ชมชน หมายถง กลมทางสงคมทมความเปนปกแผนมนคงมจตส านกรวนกนมกจกรรมรวมกนในอาณาบรเวณเดยวกนมความเกยวของสมพนธกนมการตดตอสอสารและเรยนรรวมกน ผกพนเอออาทรกนรวมมอและพงพาอาศยกนในลกษณะของเครอขาย ภายใตบรรทดฐานและวฒนธรรมเดยวกนเพอบรรลวตถประสงคและมเปาหมายรวมกน (สนธยา พลศร, 2550 : 66)

ชมชน หมายถง กลมทางสงคมทอยอาศยรวมกนในอาณาบรเวณเดยวกนเชน ครอบครว ละแวกบาน หมบาน ต าบล หรอเรยกเปนอยางอนมความเกยวของสมพนธกนมการตดตอสอสารและเรยนรรวมกน มความผกพนเอออาทรกน ภายใตบรรทดฐานและวฒนธรรมเดยวกน รวมมอและพงพาอาศยกน เพอบรรลวตถประสงคและมเปาหมายรวมกน (สนธยา พลศร, 2545 : 22)

ชมชน หมายถง กลมคนมากกวาสอง คนขนไปมาอยรวมกนเปนระยะเวลายาวนาน ในพนทหรอขอบเขตทก าหนด ประกอบดวยสมาชกทกเพศทกวยทมการตดตอสมพนธกนและกนโดยมระเบยบแบบแผนหรอวฒนธรรมในการด าเนนชวตของเอง(ทศนย ทองสวาง, 2549 : 2)

ดงนน ชมชน หมายถง บคคลมากวาสองคนขนไปดวยมสถานทตง ในบรเวณใกลเคยงกน ดวยประกอบดวยสมาชกทกเพศทกวยและมการตดตอสมพนธกน โดยมบรรทดฐาน และวฒนธรรมเดยวกน

74

ความหมายของการพฒนาชมชน สนธยา พลศร (2550 : 94-95) กลาววา องคการ หนวยงานและนกวชาการดานการพฒนา

ชมชน ไดใหความหมายของการพฒนาชมชน ไวหลายความหมาย ซงมความหมายคลายคลงกน ดงน

ทประชมสมมนาของผเชยวชาญเรองการบรหารและการปกครองประเทศในทวปแอฟรกา ณ มหาวทยาลยเคมบรดจ ประเทศองกฤษ ไดใหความหมายของการพฒนาชมชนเปนครงแรกเมอป ค.ศ. 1948 ไววา การพฒนาชมชน เปนกระบวนการทมงสงเสรมความเปนอยของประชาชนใหดขน โดยอาศยความรวมมออยางจรงจงของประชาชน เกดจากความคดรเรมของประชาชน ถาหากประชาชนไมเกดความคดรเรมกใชเทคนควธการกระตนใหเกดความคดรเรมขน เพอใหไดรบความรวมมอจากประชาชนดวยความกระตอรอรนอยางแทจรง

องคการสหประชาชาต (The United Nation Organization) ไดใหความหมายวา การพฒนาชมชน เปนกระบวนการรวมก าลงระหวางประชาชนในชมชนกบเจาหนาทของรฐบาลเพอปรบปรงสภาพทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมของชมชนนนๆ ใหเจรญยงขนและผสมผสานเขาเปนชวตของชาต ท าใหประชาชนสามารถอทศตนเองเพอความกาวหนาของประเทศชาตไดอยางเตมท

กรมการพฒนาชมชนของประเทศไทย ไดใหความหมายไววา การพฒนาชมชนคอ การพฒนาความรความสามารถของประชาชน เพอใหเกดความเชอมนในการชวยตนเองเพอนบานและชมชน ใหมมาตรฐานความเปนอยดขน โดยการรวมมอกนระหวางประชาชนกบรฐบาล เปนวธการทน าเอาบรการของรฐบาลผนวกกบความตองการของประชาชนเพอยกระดบคณภาพชวตของประชาชนใหดขน

นกวชาการพฒนาชมชนตางประเทศ คอ (ออเธอร ดนแฮม Authur Dunham และปเตอร ด ซาวตอย Peter Du Soutoy อางถงใน สนธยา พลศร, 2550 : 95) ไดใหความหมายในท านองเดยวกนวา การพฒนาชมชน เปนกระบวนการทางสงคมทประชาชนในชมชนไดมสวนรวมในการวางแผนและปฏบตการในรป ของกลม และการสนบสนนชวยเหลอจากองคกรของรฐบาลหรอองคกรของเอกชน อนเปนการผนกก าลงกนเพอแกไขปญหาและปรบปรงชวตความเปนอยของชมชนใหมความเปนปกแผน ตามความตองการทแทจรงของชมชน สอดคลองกบสภาพของสงคม วฒนธรรม ประเพณของชมชน

จากความหมายทกลาวมาแลวสรปไดวา การพฒนาชมชนเปนกระบวนการพฒนาบคคลและกลมบคคลในชมชนดวยวธการพฒนาชมชนเพอใหมศกยภาพเพยงพอและผนกก าลงกนปรบปรงชวตความเปนอยของตนเองและชมชนตามแผนและโครงการทรวมกนก าหนด ดวยการใช

75

ศกยภาพของชมชนอยางเตมทและการสนบสนนจากภายนอกชมชนเมอศกยภาพของชมชนไมเพยงพอ

จนตนา สจจานนท (2549 : 44) กลาววาการพฒนาชมชน หมายถง การท าใหเกดการเปลยนแปลงเพอใหชมชนดขน ซงมขอบเขตเนอหาสาระดงน

1. เปนกระบวนการเปลยนแปลงทมการแผนไวกอน มจดหมายทชดเจน มระยะเวลาและขนตอนในการท างานทชดเจน 2. เปนกระบวนการพฒนาเพอใหประชาชนมสภาพความเปนอยทดขน ทงดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง

3. เปนกระบวนการทน าเอาทรพยากรธรรมชาตในชมชนมาใหประโยชนสงสด 4. เปนกระบวนการใหการศกษากบประชาชนและพฒนาขดความสามารถของประชาชน

โดยสงเสรมใหประชาชนมความคดรเรมและรจกชวยตนอง โดยใชพลงกลมเปนส าคญ 5. เปนกระบวนการทอาศยความรวมมอระหวางประชาชนกบประชาชน และประชาชนกบ

หนวยงานของรฐและเอกชน 6. เปนกระบวนการทตองพจารณาถงสงคมขนบธรรมเนยนประเพณและวฒนธรรมของ

ชมชนทก าลงพฒนา 7. ผลประโยชนของการพฒนาทเกดขนจะตองตกแกประชาชนสวนใหญ วรช วรชนภาวรรณ (2551 : 14) กลาววาการพฒนาชมชน สามารถสรปสาระส าคญ ไดดงน 1. เปนการเปลยนแปลงสภาพความเปนอยของประชาชนหรอชมชนทงดานวตถและจตใจ

หรออาจจดแบงเปนดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ใหดขน 2. ยดหลกการมสวนรวมของประชาชน พรอมกบสนบสนนใหประชาชนมความคดรเรม

และรวมมอกนชวยเหลอตวเอง 3. หนวยงานของรฐคอยใหการสนบสนนดานวชาการ รวมทงการเปดโอกาสใหหนวยงาน

ของเอกชนเขามามบทบาทรวมดวย 4. ในทนถอวา การพฒนาชมชนมฐานะเปนกระบวนการทผปฏบตงานพฒนาและ

ประชาชน น าไปใชเปนกลยทธ หรอมรรควธ หรอแนวทางในการด าเนนงานผานทางกจกรรมพฒนาตางๆ อยางมขนตอนทเปนระบบระเบยบทงในเมองและในชนบท ดงนน การพฒนาชมชน หมายถง เปนกระบวนการพฒนาบคคลใหมศกยภาพเพอเปนการเปลยนแปลงสภาพความเปนอยของประชาชนในชมชน ใหเกดผลทดขนทกดาน เชน สงคม เศรษฐกจ การเมอง เปนตน และเปดโอกาสใหบคคลทกคนในชมชน และภาครฐมสวนรวมในการพฒนาชมชน

76

ลกษณะของชมชน

สนธยา พลศร (2550 : 66-67) จากความหมายของชมชนทกลาวมาแลว อาจกลาวไดวา

ชมชนมลกษณะส าคญดงตอไปน 1. เปนการรวมกนของกลมคน ในรปของกลมสงคม กลาวคอสมาชกด ารงชวตรวมกนมการ

ปฏบตตอกนทางสงคม หรอมปฏกรยาโตตอบตอกนทางสงคม เอออาทรตอกนและพงพาอาศยซงกนและกน

2. ขนาดของชมชนไมเทากน โดยชมชนจะมขนาดแตกตางกนออกไปตามจ านวนสมาชกของชมชนและการด าเนนกจกรรมของสมาชก ซงมทงในชนบทและในเมอง

3. สมาชกของชมชนมลกษณะทางประชากรศาสตร เชน สมาชกมโครงสรางของประชากรประกอบดวย เพศ อาย อตราการเกด อตราการตาย การอพยพ โยกยายถน เปนตน

4. มอาณาบรเวณทางภมศาสตรส าหรบเปนทอยอาศย และเปนทประกอบกจกรรมตางๆของสมาชก ทงในสงคมชนบท สงคมชานเมอง สงคมเมอง

5. มการจดระเบยบทางสงคม เพอควบคมความสมพนธของสมาชกในชมชน เชน บรรทดฐานทางสงคม การจดชวงชนทางสงคม สถาบนทางสงคม และวฒนธรรมของชมชน

6. สมาชกมความสมพนธทางสงคม คอมการตดตอสมพนธกนมความสนใจทางสงคมรวมกน มกจกรรมตางๆ รวมกน มความสนทสนมกน มความสมพนธแบบพบปะกนโดยตรง ซงจะน าไปสการใชชวตในดานตางๆรวมกน ไมใชตางคนตางอยแบบตวใครตวมน

7. มวตถประสงคและเปาหมายรวมกน คอสมาชกของชมชนตางมวสยทศนวตถประสงคและเปาหมายเดยวกน จงมารวมกนเปนชมชนเพอตอบสนองวตถประสงคและเปาหมายทตองการรวมกน

8. สมาชกมอดมการณรวมกน ทงอดมการณสวนบคคลและอดมการณทมตอชมชน 9. สมาชกมจตส านกรวมกน เนองจากมองเหนหรอตระหนกถงความจ าเปนบางประการ

เชน ประสบปญหาหรอวกฤตการณบางอยางรวมกนเปนตน ท าใหเกดจตส านกสาธารณะหรอจตส านกเพอสวนรวมขน

10. มระบบการตดตอสอสารรวมกน คอสมาชกมการตดตอสอสารระหวางกนอยางทวถง ตอเนองและประสทธภาพ ท าใหเชอมโยงเปนชมชนทยงยนไมลมสลายโดยงาย

77

11. มการเรยนรรวมกน คอ สมาชกตางเรยนรในสงตางๆ เพอการด ารงชวตรวมกนทงจากการเรยนรรวมกนระหวางคนในชมชนและการเรยนรจากภายนอกชมชน ในลกษณะของชมชนแหงการเรยนร

12. สมาชกมสวนรวมในกจกรรมตางๆ เชน กจกรรมทางศาสนา ประเพณตางๆ การก าหนดวสยทศนของชมชน การจดท าแผนพฒนาชมชน การเลอกตงผน าชมชนและการมสวนรวมในการพฒนาชมชน เปนตน

13. มความสมพนธกนในลกษณะเครอขาย คอสมาชกมการเชอมโยงประสานสมพนธกนในลกษณะทเปนหนสวนของกนและกน และสรางเครอขายแหงการเรยนรรวม

14. มผลกระทบรวมกน คอสมาชดตางไดรบผลทเกดขนจากเหตการณหรอกจกรรมตางๆ ของชมชนรวมกน ทงผลกระทบทเปนประโยชนและเปนโทษ

15. มความเปนพลวต คอมการเปลยนแปลงหรอเคลอนไหวอยตลอดเวลาไมไดหยดนง ชมชนจงเปนแหลงของการเรยนรรวมกนตลอดชวตของสมาชก ดงนน ลกษณะของชมชน คอ มการรวมตวกนของบคคลดวยการใชชวตรวมกนในชมชน โดยมระเบยบทางสงคม มการตดตอสมพนธกน มการเรยนรรวมกน มการตดตอสอสารรวมกน และสมาชกมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ในชมชม องคประกอบของชมชน

สนธยา พลศร (2550 : 55-56) กลาววาในเมอพจารณาจากความหมายและลกษณะของ

ชมชน จะเหนไดวาชมชนมองคประกอบ ดงตอไปน 1. คน คอ บคคลหรอกลมคนทรวมกนเปนสมาชกของชมชนดวยดวยจตส านกรวมกน ม

ความสมพนธกน เอออาทรกน ชวยเหลอเกอกลกน 2. องคกร คอ กลมคนทมการจดระเบยบ มวตถประสงค วธการด าเนนงานเพอบรรล

วตถประสงครวมกน 3. อาณาบรเวณ คอ พนทส าหรบเปนทอยอาศยและด าเนนกจกรรมรวมกนของสมาชก 4. การบรหารจดการชมชน คอ การด าเนนการเพออ านวยความสะดวกใหแกชมชนใน

รปแบบตางๆ เชน กลมองคกรตางๆ ละแวกบาน หมบาน องคกรการบรหารสวนต าบล เทศบาลระดบตางๆ เปนตน

5. การจดระเบยบสงคม คอ มบรรทดฐานทางสงคม สถาบนสงคมตางๆ เพอเปนแนวทางใหสมาชดปฏบตรวมกน

78

6. ระบบความสมพนธทางสงคม คอ ระเบยบแบบแผนของความสมพนธกบระหวางสมาชกทมลกษณะเปนหนสวนกน เปนกลยาณมตรและเครอขายซงกนและกน เปนตน

7. ระบบการตดตอสอสาร คอ มการตดตอสอสารระหวางสมาชกในชมชนอยางทวถง และมประสทธภาพ ท าใหสมาชกมความรความเขาใจในขอขาวสาร และเชอมโยงประสานกนไดงาย

8. วฒนธรรมของชมชน คอ การมวถชวตรวมกน มขนบธรรมเนยนประเพณเปนของชมชน ซงอาจจะมความหลากหลาย แตสมาชกของชมชนยอมรบและด าเนนชวตรวมกนไดอยางมความสข

9. ทนของชมชน เปนทรพยากรทมอยในชมชนและใชประโยชนรวมกนในชมชนทงทรพยากรธรรมชาต เชน ปาไม แหลงน า แหลงทองเทยว เปนตน และทรพยากรทคนในชมชนสรางขน เชน ทนทางเศรษฐกจ ทนทางสงคม ทนทางวฒนธรรม ภมปญญาของชมชนเปนตน 10. ผลประโยชนรวมกน เปนผลของการด าเนนกจกรรมตางๆ ทเกดขนในชมชนซงตองแบงปนผลประโยชนใหแกสมาชกอยางเปนธรรม หรอเทาเทยมกน เปนทพงพอใจของสมาชก ท าใหเหนถงความส าคญของการใชชวตรวมกนเปนชมชน ดงนน องคประกอบของชมชน คอ มบคคลทอยในอาณาบรเวณและมกลมหนงทท าหนาทในการบรหารจดการชมชน ทออกกฎระเบยบในชมชน ซงมบรรทดฐานทางสงคมและคนทกคนในชมชนมการตดตอสมพนธกน โดยมวธชวตรวมกน เพอผลประโยชนรวมกนในชมชน หนาทของชมชน สนธยา พลศร (2550 : 87-88) กลาววาโดยทวไปชมชนมหนาทในดานตางๆ ดงน 1. หนาททางชวภาพ คอการจดหาสมาชกใหมใหชมชนดวยการแตงงาน และการยายถนจากชมชนอน เพอการด ารงอยของชมชนอยางถาวร 2. การคมนาคมสอสาร โดยจดใหมระบบการตดสอสาร เชน ภาษาพดและภาษาเขยน โทรศพท โทรสาร ไปรษณย โทรเลข อนเทอรเนต เปนตน เพอใหสมาชกในชมชนสามารถตดตอสอสารระหวางกนได รวมทงจดใหมการคมนาคมขนสงเพอตดตอกนภายในชมชนและกบชมชนอนๆ อกดวย 3. การอบรมกลอมเกลาถายทอดวฒนธรรมใหสมาชก เชน ปลกฝงและถายทอดใหสมาชกรจกบทบาทหนาทของตนเองและบคคลอน ใหรแนวทางในการประพฤตปฏบตตนในชมชนใหรจกขนบธรรมเนยมประเพณของชมชน เพอใหการด าเนนชวตในชมชนเปนไปโดยราบรน เปนตน

79

4. การใหบรการขนตนแกสมาชก เชน การจดใหมการผลตสนคาและการบรการตางๆ มบานเรอนทอยอาศยถกสขลกษณะ การดแลดานสขภาพอนามย สาธารณปโภค เปนตน เพอ ตอบสนองความตองการพนฐานของสมาชก ชวยใหสมาชกมความสะดวกสบายในการด ารงชวต 5. การจดระบบความสมพนธของสมาชก ใหสมาชกมความสมพนธกนในลกษณะของการชวยเหลอเกอกลกน การเอออาทรตอกน 6. สรางความรสกเปนกลมหรอพวกเดยวกนระหวางสมาชก เพอใหสมาชกมความรก ความผกพนกน ใหเกดความรสกเปนเจาของชมชน รกและหวงแหนชมชน ท าใหชมชนเปนปกแผนมนคง 7. จดระเบยบและรกษาความสงบเรยบรอยใหแกสมาชก เปนการจกการใหสมาชกประพฤตปฏบตตามบรรทดฐานทางสงคม คอ วถประชา คานยม กฎหมายและจารตประเพณระงบขอพพาทระหวางสมาชกดวยความยตธรรม คมครองรกษาความปลอดภยในชวตและทรพยสน สรางความสงบเรยบรอยและความปกตสขใหแกสมาชกและชมชน 8. บ ารงขวญและก าลงใจของสมาชก ดวยการจงใจใหสมาชกเกดความภาคภมใจทไดเปนสวนหนงของชมชนดวยการจดสวสดการทจ าเปนใหแกสมาชก ใหรางวลแกผท าประโยชนแกชมชน ลงโทษผทกระท าผดตอชมชน ซงจะท าใหสมาชกมขวญก าลงใจทดมความเปนอนหนงอนเดยวกนและเปนพลงส าคญของชมชนตอไป 9. การสรางชมชนแหงการเรยนร คอการจดใหสมาชกในชมชนมการเรยนรรวมกนอยางสม าเสมอจนเปนกจกรรมปกตของชมชน สามารถรวมกนหาแนวทางหรอวธการทจะใชชวตรวมกนในชมชนอยางมความสข เปนชมชนทเขมแขงและยงยน 10. การสรางเครอขายการเรยนรในชมชนและกบชมชนอนๆ เพอใหสมาชกของชมชนมการตดตอสมพนธกนทงระหวางสมาชกในชมชนและกบชมชนอนๆ ท าใหชมชนสามารถขยายกจกรรมตางๆ และไดรบประโยชนมากขน เชน การแลกเปลยนความรและประสบการณในการพฒนาการคาขาย การรวมมอกนพฒนาชมชน เปนตน 11. การสรางและรกษาวฒนธรรมของชมชน เพอใหเหมาะสมกบวถชวตของสมาชกในชมชนทงวฒนธรรมทเกดจากภมปญญาของคนในชมชนและคดกรองวฒนธรรมจากภายนอกชมชน การสรางวฒนธรรมขนใหม หรอปรบปรงพฒนาวฒนธรรมทมอยแลวใหเหมาะสมกบการด ารงชวตในปจจบน 12. การเตรยมชมชนใหมความพรอมทจะพฒนาและรวมกนพฒนาชมชน เชน จดระบบการเรยนร การใหการศกษา การพฒนาจตส านกของสมาชก การฝกอบรบ การสรรหาและพฒนา

80

ผน า สงเสรมใหสมาชกด าเนนกจกรรมตางๆ ในรปของกลมและองคกรการไปศกษาดงานชมชนอนๆ ทประสบความส าเรจ การมสวนรวมในกจกรรมการพฒนาตางๆ ของชมชน เปนตน

ดงนน หนาทของชมชน คอ การอบรมกลอมเกลาถายทอดวฒนธรรมของชมชน เพอสรางความภาคภมใจในชมชน โดยสรางชมชนแหงเรยนร มการตดตอสมพนธในชมชน มการชวยเหลอเกอกลระหวางกบและรวมกนพฒนาชมชนตอไป หลกการพฒนาชมชน

สนธยา พลศร (2550 : 100) กลาววา หลกการพฒนาชมชนทนยมใชกนโดยทวไป ไดแก

หลกการพฒนาชมชนทองคการสหประชาชาตก าหนดขน ซงมหลกการ 10 ประการ ดงน 1. การพฒนาทตอบสนองความตองการอนแทจรงของประชาชนในชมชนจากการรเรมของ

ประชาชน และเรมจากโครงการงายไปสโครงการทยากขนตามล าดบ 2. เปนโครงการอเนกประสงค ตองอาศยความรวมมอของนกวชาการหลายสาขาวชา และ

ผเกยวของหลายฝาย 3. การเปลยนแปลงเจตคตของประชาชนในชมชนไปพรอมๆ กบกจกรรมดานอนๆ 4. การใหประชาชนเขามสวนรวมในการพฒนาชมชนอยางเตมทเพอสรางพลงชมชนและ

องคกรของประชาชนขน 5. การคนหาและพฒนาผน าชมชนในดานตางๆ ตามลกษณะของกจกรรมและความจ าเปน

ของแตละชมชน 6. การยอมรบในสภาพ บทบาทของสตรและเยาวชน โดยเปดโอกาสใหเขามามสวนรวมใน

การพฒนาชมชนใหมากทสด เพราะสตรและเยาวชนมผลตอการขยายตวของงานและการรบชวงของการพฒนาชมชนไดเปนอยางด

7. การพฒนาชมชนจะประสบความส าเรจอยางเตมท ถาหากรฐบาลมความพรอมและใหการสนบสนนอยางจรงจง

8. มนโยบายและการวางแผนทกระดบตงแตระดบประเทศ ถงระดบทองถนโดยการบรหารงานในระดบจะตองมความคลองตวและมประสทธภาพอยางแทจรง

9. การสนบสนนใหองคกรของภาคเอกชน องคการอาสาสมครตางๆ ทงในระดบทองถน ระดบชาต และนานาชาตไดเขามามสวนรวมในการพฒนาดวย

10. การวางแผนใหเกดการพฒนาพรอมๆ กน ทงในระดบทองถน และ ระดบชาตหรอระดบประเทศ

81

ดงนน หลกการพฒนาชมชน คอ ตองการวางแผน มความเขาใจในชมชน โดยเปดโอกาสใหชมชนทกภาคสวนมสวนรวมในการพฒนา (กลมสตร เยาวชน ผน าศาสนา ผน าทางการเมอง) และตองไดรบการสนบสนนจากองคกรของรฐและเอกชน ขอบเขตของการพฒนาชมชน

วรช วรชนภาวรรณ (2551 : 16-17) กลาววา ขอบเขตของการพฒนาชมชน มดงตอไปน 1. เปนกระบวนการเปลยนแปลงทมการวางแผนหรอตงใจไวกอน เชน มเปาหมาย ทศทาง

ระยะเวลา และขนตอนการด าเนนงาน เปนตน ทงน ผปฏบตงานพฒนา และประชาชนเปนผวางแผน

2. เปนกระบวนการพฒนาใหประชาชนในชมชนมสภาพความเปนอยทดขนทงดานวตถและจตใจ หรอทงดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง

3. เปนกระบวนการใหการศกษาแกประชาชนโดยเนนการเปลยนแปลงทางทศนะและแนวคดใหถกทศทาง

4. เปนกระบวนการทน าทรพยากรธรรมชาตและประชาชนในชมชนมาใชประโยชนและสรางประโยชนแกชมชนใหมากทสด

5. เปนกระบวนการทสอดคลองกบขดความสามารถของประชาชน และแนวนโยบายของรฐ

6. เปนกระบวนการเปลยนแปลงทสงเสรมใหประชาชนในชมชนรจกวธชวยตนเองโดยใชพลงกลมเปนส าคญ

7. เปนกระบวนการทอาศยความรวมมอระหวางประชาชนกบประชาชน และ ประชาชนกบหนวยงานของรฐ และภาคเอกชน

8. เปนกระบวนการทอาศยความชวยเหลอทางวสดอปกรณและวชาการจากภาครฐและภาคเอกชนภายนอกชมชนเมอจ าเปนหรอเกดขดความสามารถของชมชน

9. เปนกระบวนการทสงเสรมใหประชาชนมความคดรเรมในการพฒนาชมชนของตนเอง 10. เปนกระบวนการพฒนาทตองพจารณาถงสงคมขนบธรรมประเพณและวฒนธรรมของ

ชมชน ภมปญญาทองถน และภมปญญาชาวบานทท าการพฒนา 11. เปนกระบวนการพฒนาทหลกการและแนวทางของการปกครองระบอบประชาธปไตย

ทมพระมหากษตรยเปนประมขเปนพนฐานในการด าเนนงาน

82

12. เปนกระบวนการทผสมผสานความรความสามารถของบคคลหลายสาขาเขาดวยกน อนมใชเปนงานของหนวยงานใดหนวยงานหนงโดยเฉพาะ

13. ผลประโยชนของการพฒนาทเกดขนตองตกแกประชาชนสวนใหญในชมชนนน ดงนน ขอบเขตของการพฒนาชมชน คอ การวางแผนในชมชน (ทรพยากรธรรมชาต

ความร ความสามารถของชมชน) ซงภาครฐตองสงเสรมวธการชวยตนเอง โดยอาศยความรวมมอในชมชน และพจารณาถงชวตความเปนอย ศาสนา ประเพณและวฒนธรรมในชมชนซงผลประโยชนของการพฒนาตองตกแกประชาชนสวนใหญในชมชน 9.งานวจยทเกยวของ

จากการศกษาคนควางานวจยทเกยวของกบบทบาทดานศาสนา การศกษาและการบรหารของอหมามในจงหวดนราธวาส ไดมงานวจยทเกยวของและทใกลเคยงในการวจยในครงน มดงตอไปน

วโรจน ขวญเกอ (2530 : บทคดยอ) ไดท าวจยเรอง บทบาทของโตะอหมามในจงหวดชายแดนภาคใตในการสนบสนนการพฒนาโครงการการศกษานอกระบบโรงเรยนตามการรบรของผบรหารการศกษานอกโรงเรยนผน าทองถนและโตะอหมาม ผลของการวจยปรากฏผลดงตอไปน 1. โตะอหมาม มระดบความคดเหนเกยวกบบทบาทการสนบสนนการพฒนาโครงการ การศกษานอกระบบโรงเรยน สวนใหญจะอยในระดบปานกลาง 2. โตะอหมามเปนผทมบทบาทในการสรางแรงจงใจและชวยแนะน าใหประชาชนชวยกนรกษาสถานทหรอสงของทเปนของสวนรวมของชมชน

3. โตะอหมามมบทบาทเปนผแทนของชาวมสลมในการสรางความสมพนธทดระหวางภาครฐกบประชาชน

4. โตะอหมามเปนผทมบทบาทในการสนบสนนใหประชาชนไดเรยนร เจะมะมหามดสน เจะอมา (2545 : บทคดยอ) ไดท าวจยเรอง บทบาทของอหมามในการพฒนาทองถน : กรณศกษาจงหวดปตตาน ผลของการวจยปรากฏผล ดงตอไปน

1. อหมามในจงหวดปตตานสวนใหญมอาย 41-60 ป มการศกษาภาคสามญระดบประถมศกษา มการศกษาภาคศาสนาระดบอสลามตอนปลาย (ซานาวย) ด ารงต าแหนงอหมามแลวไมเกน 10 ป และไมไดด ารงต าแหนงอนใดอกในชมชนนอกจากการด ารงต าแหนงอหมาม ลกษณะชมชนทอหมามด ารงต าแหนงสวนใหญเปนแบบชนบทและมสภาพแวดลอมทางสงคมวฒนธรรมเปนแบบนบถอศาสนาอสลามเพยงศาสนาเดยว

83

2. อหมามในจงหวดปตตานมบทบาทในการพฒนาทองถนดานการเมองการปกครอง ดานเศรษฐกจ และดานสงคมอยในระดบปานกลาง

3. ปจจยสวนบคคลของอหมามดานความรภาคสามญ และระยะเวลาในการด ารงต าแหนงมความสมพนธกบระดบบทบาทดานการเมองการปกครอง ปจจยสวนบคคลของอหมามดานความรภาคสามญมความสมพนธกบระดบบทบาทดานเศรษฐกจและปจจยสวนบคคลดานอายมความ สมพนธกบระดบบทบาทดานสงคม

4. ปจจยแวดลอมของอหมามดานลกษณะของสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม มความ สมพนธ กบระดบบทบาทดานการเมองการปกครอง ดานเศรษฐกจ และดานสงคม

5. ปญหาและอปสรรคในการพฒนาทองถนของอหมามเกดจากตวอหมาม ประชาชน และหนวยงานทเกยวของ อนไดแก การขาดทกษะความรในการพฒนาทองถนของอหมาม การขาดงบประมาณสนบสนนการด าเนนงาน การขาดความรวมมอจากประชาชน ทศนคตเชงลบของประชาชนตอการเปลยนแปลง ตลอดจนความจรงใจของหนวยงานทเกยวของ ขอเสนอแนะเพอแกไขปญหาดงกลาว ท าไดโดยใหมการจดอบรมเพอเพมความรและทกษะในการพฒนาทองถนแกอหมาม การสนบสนนงบประมาณอยางเตมท การสรางความเขาใจแกประชาชนในรปกจกรรมทสามารถท าใหตระหนกถงความส าคญในการพฒนาทองถน และหนวยงานทเกยวของตองเพมความจรงใจการพฒนาทองถนในชมชนมสลม จงหวดปตตาน ปญหาและอปสรรคตางๆ จงจะสามารถคลคลายไปในทางมดขน สวชา ยสนทรง (2533 : บทคดยอ) ไดท าวจยเรองคณลกษณะของผน าศาสนาอสลามทเออตอการพฒนาและแนวทางการจดฝกอบรมผน าศาสนาอสลามเพอพฒนาชมชนในจงหวดปตตาน ผลของการวจยปรากฏผล ดงตอไปน

1. ผน าศาสนาอสลามในชมชนทพฒนามคณลกษณะสงกวาผน าศาสนาอสลามทก าลงพฒนา ในดานความรเกยวกบแหลงใหความชวยเหลอชมชน แตผน าศาสนาอสลามในชมชนทก าลงพฒนากลบมคณลกษณะในดานความเปนผน าหมบาน สงกวาผน าศาสนาอสลามในชมชนทพฒนา สวนในดานอนๆ ไดแกดานความรความเขาใจในหลกศาสนาอสลาม ดานความรความเขาใจเกยวกบการพฒนาชมชน ดานความมมนษยสมพนธ ดานความมจตมงมนทจะพฒนา ดานการยอมรบนวตกรรม ดานความเชอมนในตนเอง ดานความอดทน และ ดานความสมพนธกบผน าในหมบานพบวา ไมมความแตกตางกน

2. คณลกษณะทเออตอการพฒนาชมชน ศกษาเปรยบเทยบตวแปรทท าการศกษาเกยวกบองคประกอบดานภมหลง ประสบการณและการศกษาอบรมของผน าศาสนาอสลาม พบวา อายมความแตกตางในดานความรความเขาใจในหลกศาสนาอสลาม และดานความมมนษยสมพนธ อาย

84

การเปนผน าศาสนาอสลาม มความแตกตางในดานความรความเขาใจในหลกศาสนาอสลาม ดานความเปนผน าหมบาน และดานความมจตมงมนทจะพฒนา ระดบการศกษาในระบบโรงเรยนทงสายสามญและสายศาสนามความแตกตางกนในดานความรความเขาใจในหลกศาสนาอสลาม และดานความเปนผน าหมบานตามล าดบ การฝกอบรมนอกโรงเรยนมความแตกตางดานเดยวคอ ดานความรความเขาใจในหลกศาสนาอสลามการรบขาวสารมความแตกตางในดานความรความเขาใจในหลกศาสนาอสลาม ดานความรความเขาใจเกยวกบการพฒนาชมชน ดานความมมนษยสมพนธดานความมจตมงมนทจะพฒนาดานความเชอมนในตนเอง และดานความอดทน การตดตอกบชมชนภายนอกมความแตกตางเพยงดานเดยวคอ ดานความมมนษยสมพนธ นอกจากนนไมแตกตางกน

ดลมนรรจน บากา และเกษตรชย และหม (2548 : บทคดยอ) ไดท าวจยเรอง บทบาทผน ามสลมในการพฒนาการศกษาของสงคมมสลมในจงหวดชายแดนภาคใต ผลของการวจยปรากฏผล ดงตอไปน 1. ผน ามสลมมบทบาททเปนจรงในการพฒนาการศกษาของสงคมมสลมอยในระดบปานกลาง และบทบาททเปนจรงในการพฒนาการศกษาทกประเภทอยในระดบปานกลาง 2. ผน ามสลมมบทบาททคาดหวงอยในระดบสง โดยมบทบาททคาดหวงในการพฒนาการศกษาทกประเภทอยในระดบสง 3. ผน ามสลมมความพงพอใจตอการพฒนาการศกษาของสงคมมสลมอยในระดบปานกลาง โดยมความพงพอใจตอการพฒนาการศกษาทกประเภทอยในระดบปานกลาง 4. ผน ามสลมมบทบาททเปนจรงและบทบาททคาดหวงในการพฒนาการศกษาทกประเภทของสงคมมสลมทแตกตางกน 5. อายมความสมพนธกบบทบาททเปนจรงในการพฒนาการเรยนการสอนประจ ามสยด และมความสมพนธกบบทบาททเปนจรงในการพฒนาโรงเรยนตาดกา สถาบนศกษาปอเนาะ ศนยอบรมเดกกอนเกณฑประจ ามสยด โรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามในระดบอนบาล ประถม และมธยม 6. อาชพมความสมพนธกบบทบาททเปนจรงในการพฒนาการเรยนการสอนประจ ามสยด และมความสมพนธกบบทบาททเปนจรงในการพฒนาโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามในระดบประถม แวอเซง มะแดเฮาะและคณะ (2539 : บทคดยอ) ไดท าวจยเรอง บทบาทมสยดในสามจงหวดชายแดนภาคใต ผลของการวจยปรากฏผล ดงตอไปน

1.ทงมสยดในเมองและในชนบทตางกมบทบาทศาสนาทเหมอนกนอยในระดบปานกลางมากทสด

85

2. มสยดในเมองมบทบาททางการศกษาในระดบนอย (ต า) มากทสด แตมสยดในชนบทมบทบาทในระดบมาก (สง) มากทสด

3. มสยดในเมองมบทบาทดานสงคมในระดบปานกลางมากททสด ขณะทมสยดในชนบทมบทบาทในระดบมาก (สง) มากทสด

4. ทงมสยดในเมองและในชนบทมบทบาททางดานเศรษฐกจและการเมองทเหมองกนตางกมบทบาทในระดย (ต า) มากทสด

5. ระดบความรทางศาสนาของอหมามในชนบทและเมองมความสมพนธกบบทบาททางดานศาสนาทแตกตางกน อหมามของมสยดในเมองทมความรปานกลางมบทบาททางดานศาสนาในระดบสงมากทสด ในขณะทอหมามของมสยดในชนบททมความรสงมบทบาททางดานศาสนาในระดบสงมากทสด

6. ระดบความรทางศาสนาของอหมามในชนบทและเมองมความสมพนธกบบทบาททางดานการศกษาทแตกตางกนอหมามของมสยดในเมองทมความรปานกลางมบทบาททางดาน การศกษาในระดบสงมากทสด ในขณะทอหมามของมสยดในชนบททมความรสงมบทบาททางดานการศกษาในระดบสงมากทสด 7. ระดบความรทางศาสนาของอหมามในชนบทและเมองมความสมพนธกบบทบาททางดานสงคมทเหมอนกน กลาวคอ อหมามทมความรปานกลางจะมบทบาททางดานสงคมในระดบสงมากทสด 8. ระดบความรทางศาสนาของอหมามในชนบทและเมองมความสมพนธกบบทบาททางดานเศรษฐกจทเหมอนกน กลาวคอ อหมามทมความรต าจะมบทบาททางดานเศรษฐกจในระดบสงมากทสด

9. ระดบความรทางศาสนาของอหมามในชนบทและเมองมความสมพนธกบบทบาททางดานการเมองทแตกตางกน อหมามของมสยดในเมองทมความรปานกลางมบทบาททางดานเมองในระดบสงมากทสด ในขณะทอหมามของมสยดในชนบททมความรต ามบทบาททางดานการเมองในระดบสงมากทสด

10. ฐานะทางเศรษฐกจของอหมามในชนบทและเมองมความสมพนธกบบทบาททางดานศาสนาทเหมอนกน กลาวคอ อหมามทมฐานะปานกลางจะมบทบาททางดานศาสนาในระดบสงมากทสด

11. ฐานะทางเศรษฐกจของอหมามในชนบทและเมองมความสมพนธกบบทบาททางดานการศกษาทแตกตางกน อหมามในเมองทมฐานะร ารวยจะมบทบาททางดานการศกษาในระดบสงมากทสด สวนอหมามในชนบททมฐานะปานกลางจะมบทบาททางดานศกษาในระดบสงมากทสด

86

12. ฐานะทางเศรษฐกจของอหมามในชนบทและในเมองมความสมพนธกบบทบาททางดานสงคมทแตกตางกน อหมามในเมองทมฐานะร ารวยจะมบทบาททางดานสงคมในระดบสงมากทสด สวนอหมามในชนบททมฐานะปานกลางจะมบทบาททางดานสงคมในระดบสงมากทสด

13. ฐานะทางเศรษฐกจของอหมามในชนบทและในเมองมความสมพนธกบบทบาททางดานเศรษฐกจทเหหมอนกน กลาวคอ อหมามทมฐานะร ารวยจะมบทบาททางดานเศรษฐกจในระดบสงมากทสด

14. ฐานะทางเศรษฐกจของอหมามในชนบทและในเมองมความสมพนธกบบทบาททางดานการเมองทเหหมอนกน กลาวคอ อหมามทมฐานะยากจน มบทบาททางดานการเมองในระดบสงมากทสด

15. ชาวไทยมสลมไมวาชายหรอหญงทงในเมองและชนบทตางกมความคาดหวงตอบทบาทมสยดในอนาคตอยในระดบสงมากทสด

ตายดน อสมานและคณะ (2545 : บทคดยอ) ไดท าวจยเรองการบรหารมสยดในสจงหวดชายแดนภาคใต ผลของการวจยปรากฏผล ดงตอไปน

1. การบรหารมสยดของคณะกรรมการอสลามประจ ามสยดในสจงหวดชายแดนภาคใตอยในระดบปานกลาง

2. คณะกรรมการอสลามประจ ามสยดทมอายตางกน มระดบการบรหารมสยดในดานการจดหองสมด ดานการประสานงานกบองคกรของรฐและดานการแสดงคตบะหในวนศกรไมแตกตางกน

3. คณะกรรมการอสลามประจ ามสยดทมระดบการศกษาทางศาสนาตางกน มระดบการบรหารมสยดในดานการประสานงานกบองคกรของรฐ ดานการแสดงคตบะหในวนศกร และดานการจดหองสมดไมแตกตางกน

4. คณะกรรมการอสลามประจ ามสยดทมระดบการศกษาสายสามญตางกน มระดบการบรหารมสยดในดานการจดหองสมดทมความแตกตางกน สวนในดานการประสานงานกบองคกรของรฐและดานการแสดงคตบะหในวนศกรไมแตกตางกน

5. คณะกรรมการอสลามประจ ามสยดทมระยะเวลา ในการด ารงต าแหนงตางกนมระดบการบรหารมสยดในดานการจดหองสมด ดานการประสานงานกบองคกรของรฐและดานการแสดงคตบะหในวนศกรไมแตกตางกน

6. คณะกรรมการอสลามประจ ามสยดทมอาชพตางกน มระดบการบรหารมสยดในดานการประสานงานกบองคกรของรฐทมความแตกตางกน สวนในการบรหารในดานการจดหองสมดและการแสดงคตบะหในวนศกรไมแตกตางกน

87

7. โตะอหมามทมรายไดตางกน มระดบการบรหารมสยดในดานการจดหองสมด ดานการจดหองสมดและการแสดงคตบะห มความแตกตางกน และในสวนการบรหารมสยดในดานการการประสานงานกบองคกรของรฐไมแตกตางกน

สนทร วงคหมดทอง (2547 : บทคดยอ) ไดท าวจยเรองระบบซะกาตและประยกตใชในสงคมมสลม อ าเภอสงหนคร จงหวดสงขลา ผลของการวจยปรากฏผล ดงตอไปน

1. สรางจตส านกตอโตะอหมาม เพอกระตนใหมการด าเนนการในการจดระบบซะกาต 2. โตะอหมามตองใหความรความเขาใจในเรองซะกาตแกประชาชนในชมชน เพอจะไดลด

ปญหาความไมเขาใจตอกน 3. ใหโตะอหมาม ตงอนกรรมการเพอเกบซะกาตและน ามาจายอยางเปนระบบ โดยยด

ตนแบบมาจากทานนบมฮมมด ศอลลลลอฮอะลยฮวะสลลม และใหมความชดเจนมากทสด 4. ควรใหโตะอหมามส ารวจวาคนทมสทธรบซะกาตมจ านวนเทาใดและจะจายไดจ านวน

เทาใดในแตละคน 5. ควรแจกจายซะกาตใหแกผมสทธรบ โดยการจบฉลาก เพอไมตองการใหเกดการเขาใจ

ผดวาแจกจายใหแกญาตพนองของฝายบรหารเทานน ดลมนรรจน บากา และหะสน หมดหมาน (2540 : บทคดยอ) ไดท าวจยเรองการรบ

ขาวสารจากสอมวลชนของผน ามสลมทมผลตอการชน าประชาชนเพอการพฒนาทองถนในจงหวดชายแดนภาคใตผลของการวจยปรากฏผล ดงตอไปน

1. การอานคฏบะฮ21ในวนศกร ปรากฏวา ผน ามสลมแตละจงหวดอานเนอหาของคฏบะฮแตกตางกน นอกองคประกอบทตองอานใหครบตามก าหนดของหลกการอสลาม

2. ผน ามสลมทกจงหวดสวนใหญจะใหค าชน าแกประชาชนหลงละหมาดและเวลาของการชน าหลงละหมาดนนเปนเวลาทแตกตางกน

3. ผน ามสลมในแตละจงหวดในการชน าแกประชาชนในเรองตางๆ ทแตกตางกน จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของพบวาตวแปรในดาน อาย การศกษา อาชพ

รายไดรวมทงระยะเวลาในการด ารงต าแหนงของอหมามทมผลตอบทบาทของโอหมาม ผวจยจงเลอกตวแปรดงกลาว เปนตวแปรตนซงคาดวาจะมผลตอการแสดง บทบาทในดานศาสนา บทบาทในดานการจดการศกษา และบทบาทในดานการบรหารงาน 21 คตบะห หมายถง การเทศนาธรรมโดยผทรงความร (บรรจง บนกาซน, 2547 : 24)

88

กรอบแนวคดในการวจย อหมามมหนาททส าคญในชมชนมสลม เสมอนวาเปนกญแจดอกส าคญในการพฒนาชมชนและสรางความสนตสขในชมชนมสลม เพราะอหมามเปนบคคลทตองเกยวของกบชวตความเปนอยของมสลมในสามจงหวดชาดแดนใต ตงแตเกดจนถงเสยชวต ดงนน จากไดศกษาคนควาเอกสารและงานวจยทเกยวของ สามารถทจะก าหนดกรอบแนวคดของการวจยไดดงภาพดงตอไปน กรอบแนวคดในการวจย

ภาพประกอบท 1 กรอบแนวคดในการวจยเรองบทบาทดานศาสนา การศกษาและการบรหารของอหมามในจงหวดนราธวาส

คณลกษณะของอหมาม

1. อาย 2. การศกษา 3. อาชพ 4. รายได 5. ระยะเวลาในการด ารงต าแหนง 6. การปฏบตงานและรปแบบการท างาน

บทบาทของอหมามในการพฒนาชมชน

1.บทบาทในดานศาสนา 2. บทบาทในดานการศกษา 3. บทบาทในดานการบรหาร 4. ปญหาและแนวทางแกไข

การพฒนาชมชน

ศาสนา ภาวะผน า บทบาท

การพฒนาชมชน งานวจย

89

ตวแปรตน ตวแปรตาม

ภาพประกอบท 2 กรอบแนวคดในการวจยในดานตวแปรเรองบทบาทดานศาสนา

การศกษาและการบรหารของอหมามในจงหวดนราธวาส วตถประสงค

การวจยนมวตถประสงคดงตอไปน

1. เพอศกษาบทบาทของอหมามในการพฒนาชมชนในดานตางๆ ดงตอไปน 1.1 บทบาทในดานศาสนา 1.2 บทบาทในดานการศกษา 1.3 บทบาทในดานการบรหาร 2. เพอเปรยบเทยบบทบาทของอหมามในการพฒนาชมชนตามตวแปร อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได ระยะเวลาในการด ารงต าแหนงและการปฏบตงานและรปแบบการท างานของอหมาม 3. เพอศกษาปญหาและแนวทางแกไขในการพฒนาชมชนของอหมาม

คณลกษณะของอหมาม

1. อาย 2. การศกษา 3. อาชพ 4. รายได 5. ระยะเวลาในการด ารงต าแหนง 6. การปฏบตงานและรปแบบการท างาน

บทบาทของอหมามในการพฒนาชมชน 1. บทบาทในดานศาสนา 2.บทบาทในดานการศกษา 3.บทบาทในดานการบรหาร 4. ปญหาและแนวทางแกไข

90

ความส าคญและประโยชนของการวจย 1. ไดรถงบทบาทของอหมามในดานศาสนา

2. ไดรถงบทบาทของอหมามในดานการจดการศกษาในชมชน 3. ไดรถงบทบาทของอหมามในดานการบรหารงาน 4. ไดรถงปญหาและแนวทางแกไขในการท างานของอหมาม 5.เพอเปนแนวทางใหกบภาครฐไดเขาใจบรบทของชมชนมสลมและบทบาทของอหมาม 6. สามารถน าขอมลวจยในครงนเปนพนฐานเพอเปนแนวทางแกไขปญหาของชมชนมสลม

สมมตฐานของการวจย

1. อหมามทมอายตางกนจะมบทบาทในดานศาสนา บทบาทในดานการศกษาและบทบาทในการบรหารตางกน 2. อหมามทมระดบการศกษาในภาคสามญและภาคศาสนาตางกนจะมบทบาทในดานศาสนา บทบาทในดานการศกษาและบทบาทในการบรหารตางกน 3. อหมามทมอาชพตางกนจะมบทบาทในดานศาสนา บทบาทในดานการศกษาและบทบาทในการบรหารตางกน

4. อหมามทมรายไดตางกนจะมบทบาทในดานศาสนา บทบาทในดานการศกษาและบทบาทในการบรหารตางกน 5. ระยะเวลาในการด ารงต าแหนงของอหมามตางกนจะมบทบาทในดานศาสนา บทบาทในดานการศกษาและบทบาทในการบรหารตางกน 6. อหมามทมการปฏบตงานและรปแบบการท างานตางกนจะมบทบาทในดานศาสนา บทบาทในดานการศกษาและบทบาทในการบรหารตางกน

91

ขอบเขตของการวจย 1. ขอบเขตของการวจยในดานเนอหาศกษาถงบทบาทของอหมามในจงหวดนราธวาส ใน

ดานตางๆ ดงตอไปน 1.1 บทบาทในดานศาสนา

1.1.1 ครอบครว 1.1.2 มรดก 1.1.3 การแตงงาน 1.1.4 ซะกาต 1.1.5 ขอพพาทตางๆในชมชน

1.2 บทบาทในดานการศกษา 1.2.1 กรออาต (การเรยนอล-กรอาน) 1.2.2 โรงเรยนตาดกา 1.2.3 การเรยนการสอนของอหมาม ในชมชน 1.2.4 สงเสรมการศกษาในชมชม

1.3 บทบาทในดานการบรหาร 1.3.1 มนโยบายในการบรหารชมชน 1.3.2 การท างานรวมมอกบองคกรอนๆในการพฒนาชมชน 1.3.3 รปแบบการบรหารของอหมามในชมชน

2. ขอบเขตของการวจยในดานประชากรและกลมตวอยาง ประชากรในการวจยครงนคออหมามในจงหวดนราธวาสจ านวนอหมาม 626 คน

2.1 กลมตวอยางในเชงปรมาณคออหมาม 245 คนไดจากการค านวณโดยใชสตร Yamane

2.2 ในกรณของกลมตวอยางในเชงคณภาพผวจยไดใชวธการเลอกแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ทเปนอหมามในจงหวดนราธวาสโดยเลอกอหมามทมคณสมบตในดานอาชพ อาย และประวตการศกษาทหลากหลายและเปนผทเตมใจใหขอมลซงมจ านวน 4 คน 3. ขอบเขตของการวจยในดานตวแปร จะศกษาดงน

3.1 ตวแปรอสระ 3.1.1 อาย

92

3.1.2 การศกษา 3.1.3 อาชพ 3.1.4 รายได 3.1.5 ระยะเวลาในการด ารงต าแหนง 3.1.6 การปฏบตงานและรปแบบการท างาน

3.2 ตวแปรตาม 3.2.1 บทบาทในดานศาสนา 3.2.2 บทบาทในดานการศกษา 3.2.3 บทบาทในดานการบรหาร 3.2.4 ปญหาและแนวทางแกไข

นยามศพทเฉพาะ อหมาม หมายถง ผน าศาสนาอสลามในชมชนตามพระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนา

อสลาม พ.ศ. 2540 บทบาท หมายถง อ านาจหนาทของอหมามตามพระราชบญญตการบรหารองคกรศาสนา

อสลามพ .ศ. 2540 อยางเชน หนาทในดานการศาสนา หนาทในดานการจดการศกษา และหนาทในการบรหารงาน ในชมชน บทบาทดานศาสนา ในงานวจยนหมายถง อ านวยความสะดวกใหประชาชนปฏบตศาสนกจและปฏบตขอบญญตของศาสนาอสลามใหถกตองตามกฎหมายอสลามซงมหนาทเกยวกบการเกบซะกาต22 การจดจายซะกาต การจดกจกรรมในดานศาสนา (การออตกาฟ 23 การละศลอด การจดหาบคคลอานคตบะห เปนอหมามในการน าละหมาด การจดการแตงงาน การจดงานศพ) การออกเยยมเยยนสอบถามปญหาในเรองศาสนาเพอจะเปนผไกลเกลยในขอพพาทและอยางเปนทปรกษาในเรองศาสนา บทบาทดานการศกษา ในงานวจยนหมายถง การสงเสรมการศกษาและการจดกจกรรมเรยนรในชมชนทไมขดตอบญญตแหงศาสนาอสลามซงมหนาทเกยวกบการจดการศกษาเรยนรในชมชน (โรงเรยนตาดกา สอนทมสยดประจ าสปดาห การเรยนกรออาต (อล-กรอาน)) โดยการจดหาครผสอน หางบประมาณ สงเสรมการเรยนร (การบรรยายในเรองศาสนา คายจรยธรรม การออก

22 ซะกาต หมายถง สงทมนษยตองจายออกไปใหกบผทมสทธรบซะกาต 23 การออตกาฟ หมายถง ใชเวลาในชวงสบวนสบคนสดทายของเดอนรอมฎอน (บรรจง บนกาซน, 2542 : 190) โดยอยในมสยดและมเจตนาเพออลลอฮสบหานะฮวะตะอาลา

93

ดะวะห24 การแนะแนวการศกษาตอ) ไดมการจดท าหองสมด ซงไดเปนกรรมการหรอทปรกษาของโรงเรยนตาดกาและมการพฒนาสภาพแวดลอมในบรเวณโรงเรยนตาดกา

บทบาทดานการบรหาร หมายถง การด าเนนการท างานและการบรหารจดการของอหมามในชมชนซงมหนาทในการตดสนใจ เสนอนโยบาย การประชม มการปฏบตตามนโยบาย มการตดตามผล โดยใชวธการ (ปรกษา เปดโอกาสแสดงความคดเหน) และมสวนรวมในการบรหารทกภาคสวนในชมชน

การปฏบตงานและรปแบบการท างาน หมายถง การปฏบตงานของอหมามในมตของการจดแผนการ การประชมรวมกบชมชน การมสวนรวมของชมชน ซงไดมการประชาสมพนธในเรองการปฏบตงาน และมการประเมนผลในการปฏบตงาน

การพฒนา หมายถง การเปลยนแปลงทเกดขนโดยอหมามเปนผด าเนนงาน ชมชน หมายถง บคคลทอยอาศยในสถานทหรอบรเวณใกลเคยง (จงหวดนราธวาส) ทม

วฒนธรรมเดยวกน มความสมพนธกน และมการตดตอสอสาร ซงมสยดเปนศนยกลางในการบรการชมชนโดยมอหมามเปนผบรหารจดการ

24 ดะวะห หมายถง เชญชวนใหกระท าความด