09.07.2018

1

İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kavram ve Kuramlarının Gelişimi

Dünyada İş Kazası ve Meslek Hastalıklarında Durum

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) rakamlarına göre;

Dünyada her yıl 270 milyon iş kazası gerçekleşmekte ve 160milyon insanda çalışmadan kaynaklı hastalık meydanagelmektedir.

Her yıl yaklaşık 2 milyon 200 bin insan iş kazaları ve meslekhastalıkları nedeniyle yaşamını yitirmektedir.

İŞ KAZALARININ EN SIKYAŞANDIĞI KÖMÜR MADENCİLİĞİSEKTÖRÜ 2012 YILINDA YERİNİİNŞAAT SEKTÖRÜ’NE BIRAKMAKLABİRLİKTE EN ÇOK ÖLÜMLÜ İŞKAZASI NEREDEYSE HER YIL İNŞAATSEKTÖRÜNDE OLUŞMAKTADIR…

SAĞLIKÖnceleri, sağlıklı insan tanımı, iş kazası ve meslek

hastalığı geçirmemek ve hasta olmamak şeklinde ifade

edilirdi.

Bugün ise, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığı;

yalnız hastalık ve maluliyetin olmaması değil; fiziksel,

ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hali olarak

tanımlamaktadır.

09.07.2018

2

155 ve 161 sayılı ILO Sözleşmelerine göre iş sağlığı

tanımı:

“Çalışanın çalışma ortamını, koşullarını, ilişkilerini ve

çevresini, kendisini güdüleyen bir çalışma yürütecek bir

biçimde etkileyebildiği; sağlıklı ve güvenli bir üretim

ortamının ürünü olan bedensel, ruhsal, toplumsal optimal (en

uygun) iyilik halinde olmaktır”.

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİİş sağlığı ve Güvenliği, “İşyerlerinde işin yürütülmesi

sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar

verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli

ve bilimsel çalışmalardır.”

Ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğerkayıplara sebebiyet veren istenmeyen olaya ise kaza denir.

«İş kazaları ve meslek hastalıkları tanı ve tedavisinden

öte, işçinin sağlığını korumak ve onun sağlığını bozacak

tehlikeleri ortadan kaldırmak» olarak da ifade edilmektedir.

HUKUKİ AÇIDAN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

“İşin yapılması sırasında işçilerin karşılaştığı

tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltılması konusunda,

esas olarak işverene, getirilen yükümlülüklere ilişkin hukuk

kurallarının bütünüdür» olarak ifade edilmektedir.

09.07.2018

3

DÜNYA SAĞLIKÖRGÜTÜ (WHO) İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ’Nİ;

İşçilerin çalışma koşulları yüzünden sağlıklarının bozulmasını önlemek,

İşçileri çalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşantehlikelerden korumak,

İşçileri fizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun meslekselortamlara yerleştirmek ve bu durumları sürdürmek,

İşin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamak,

Bedensel, ruhsal, sosyal yönden iyilik durumlarını en üst düzeyeulaştırmak ve bu düzeyde sürdürmek, olarak tanımlamaktadır.

İş Sağlığı Güvenliğinin Dünya’da Tarihsel Gelişimi

İş sağlığı ve güvenliği konusunda ilk olarak, milattanönce 2000’li yıllarda Hammurabi Kanunları’nda sözedilmekte ve doğrudan inşaat işlerine atıf yapılmaktadır.

İşçi sağlığı ve iş güvenliği olaraktanımlanabilecek çalışmalar ilk olarakeski Roma’da gözlenmiştir. Bu dönemdebirçok bilim insanı bugün bile geçerlisayılabilecek çalışanların sağlık vegüvenliğine yönelik öneri ve savlar ilerisürmüşlerdir.

Bunlardan ünlü tarihçi Heredotçalışanların verimli olabilmesi içinyüksek enerjili besinlerle beslenmelerigerektiğine değinmiştir.

09.07.2018

4

Eski Mısır’da İmhotep (M.Ö. 2780), piramit işçilerinde belincinmelerine

Platon (M.Ö. 428-377); zanaatkarlardaki meslek hastalıklarına

Aristo (M.Ö. 384-322); koşucularda ve gladyatörlerdeki hastalıklara

Pliny (M.S. 23-79); tozlu çalışma mekanlarının öksürük ve nefesdarlığıyla ilişkili olduğunaJuvenal (M.S. 60-140); ayakta durarak çalışanlarda varisoluşumlarına ve demircilerdeki göz hastalıklarınaGalen (M.S.130-201); madenci, kimyacı, terzi ve balıkçılardakimeslek hastalıklarına değinmişlerdir.

Agricola; madencilerde ortaya çıkan hastalıklarıtanımlamış, bunlara karşı korunma önlemlerini anlatmış, tozakarşı maden ocağının havalandırılmasından, iş kazalarındankorunma yöntemleri ile radon ve akciğer kanseri ilişkisi’ndenbahsetmiştir. (1494-1555)

Paracelsus; ilk iş hekimliği kitabında Madenlerineritilmesinde açığa çıkan civa ve sağlık sorunlarını vebaca temizleyicilerinde meslek hastalıklarını saptamış,bunlara “De Morbis Metallicis” adlı kitabında yervermiştir. (1493-1541)

İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kurucusu

Dr. Bernardino Ramazzini(1633-1714)

“Dr. Bernardino Ramazzini; “DeMorbis Artificium Datriba” adlı kitabında; “birhastanın evine gittiğinizde ona neresininağrıdığını, ne zamandan beri hasta olduğunu,bağırsaklarının düzenli çalışıp çalışmadığını,son günlerde ne tür yiyecekler yediğinisorarsınız. Bu sorulara ben bir soru dahaeklemek isterim; “hastaya ne iş yaptığını dasorunuz.” diyerek yapılan iş ile hastalıkarasındaki ilişkinin önemini kalıcı olaraktıbba kazandırmıştır.

09.07.2018

5

Ramazzini’nin önerileri;

Çalışanlardaki sağlık sorunlarını sistematik biryaklaşımla ele almış,

Hekimlere hastalarının mesleklerini ve eski işlerinisorarak «ayrıntılı meslek öyküsü» alınmasınıöğütlemiş,

Hekimlere «tarçın kokulu muayenelerinden çıkıpişyerlerini dolaşmalarını ve işçilerin çalışmakoşullarını görmelerini» istemiştir.

aynı zamanda,

Lağım çukuru açan bir işçiyi anlatmış, Yeterli havalandırmayı, uzun çalışma saatlerinin

kısaltılmasını, dinlenmeyi, çalışma koşullarının iyileştirilmesini de önermiştir.

Dr. Percival Pott, 1775yılında, baca temizleyicilerdescrotum (testis) kanseri’ninyaygın olduğunu tespit etmiştir.

Sanayi devrimi döneminde;

İnsan, rüzgar, su, hayvan enerjisi gibi doğa ve organikgücün yerine; buhar gücünün harekete geçirdiği makinelerinalması ile küçük zanaat, tezgah ve atölye üretiminin yerineyeni teknik buluş ve makinelerle donatılmış fabrika üretimigeçmiştir. Bu durum çalışma ortam ve koşullarında, üretimaraç ve yöntemlerinde büyük değişikliklere neden olmuştur.

09.07.2018

6

Sanayi devrimi ile birlikte;

Bilimsel teknolojik gelişmeler,

Makine ve tezgah yapımı,

Kömür madenciliği,

Metalürji ve kimya sanayi alanında da büyük gelişmeler,

Birçok kimyasal maddenin üretimde kullanılmasısonucunda,

Meslek hastalıkları yaygınlaşmıştır.

Sanayi devrimi ile birlikte;

16-18 saat gibi uzun çalışma sürelerine karşılık düşükücretler,

Sağlıksız ve güvensiz çalışma koşulları,

Çok sayıda çocuk ve kadının ağır işlerde çalıştırılmaları,

Hızlı makineleşmenin yarattığı olumsuz yaşam veçalışma koşulları,

İşçilerin makinelere gösterdiği tepkiler ortaya çıkmıştır.

İngiliz parlamento üyesiAntony Ashly Cooper çalışmakoşullarını düzeltmek amacıyla,çalışma saatlerinin azaltılması,maden ocaklarında ve fabrikalardaçalıştırılan kadın ve çocuklarınkorunmasını öngören yasalarçıkarılması konusunda çabaharcamış ve 1802 yılında“Çırakların Sağlığı ve Morali” adlıyasa çıkarılmıştır.

İngiltere’de işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili olarakçıkartılan bu ilk yasa çalışma saatini günde 12 saat olaraksınırlamış, işyerlerinin havalandırılmasını öngörmüştür. 1847yılında çıkarılan “On Saat Yasası” ile çalışma saatleriyeniden sınırlandırılmıştır.

09.07.2018

7

Bu çalışmalardan etkilenen Michel Sadler 1832 yılındaparlamentoya yeni bir yasa önerisi getirmiş ve 1833 yılında“Fabrikalar Yasası” adı altında yürürlüğe girmesinisağlamıştır.

Bu yasa ile fabrikaların denetimi için müfettişatanması zorunlu kılınmış ve 9 yaşın altındaki çocukların işealınması yasaklanmıştır.

İngiltere’de 1842 yılında kadınların ve 10 yaşındanküçük çocukların maden ocaklarında çalıştırılmalarıyasaklanmıştır.

Edwin Chadwick (1800-1884) 4 yıllık bir uğraşısonunda, 1842 yılında İngiltere’de “Çalışanların ÇevreSağlığı Koşulları” adlı bir rapor hazırlamıştır.

Chadwick bu raporda insanlarınhastalanmalarında çevre ve barınmakoşullarının önemine işaret etmiş,çevre koşullarını olumlu halegetirerek bu sorunlarınönlenebileceğini ifade etmiştir. Bukatkılarından dolayı Edwin Chadwickde çevre sağlığının kurucusu olarakkabul edilmiştir.

1844 yılında, iş yerlerindeki hekimlerin sorumluluklarıgenişletilerek sağlık açısından tehlikeli yerlerde çalışanlarınsağlık kontrolleri de bu hekimlerin görevleri arasınaalınmıştır.

09.07.2018

8

Robert Owen, İskoçya’daki fabrikasında on yaşınınaltında kimseyi çalıştırmadan, çalışma saatini azaltarak,gençler ve yetişkinler için eğitim programları hazırlayarak veişyerindeki çevre koşullarını düzelterek ticari başarısınındevam ettiğini göstermiştir. 1802 yılında İngiltereParlamentosu’nda “Çırakların Sağlığı ve Morali” yasasınınçıkarılmasında rol oynamış, günlük çalışma süresini 10 saatedüşüren yasanın çıkması için, parlamento üyelerini teşviketmiştir.

1895 yılında ise bazı tehlikeli meslek hastalıklarınınbildirimi zorunlu hale getirilmiştir. Bu gelişmeler sonucundaünlü İngiliz iş hekimi Thomas Morison Legge ilk hekim işgüvenliği müfettişi olarak atanmıştır.

18. yüzyılda Avrupa’da gelişmeye başlayan sosyalgüvenlik ilkeleri, 19. yüzyılda yaygınlaşmış, çeşitli sigortakurumları kurulmuş ve iş kazaları ile meslek hastalıklarısigortasının uygulanmasına başlanmıştır.

Avrupa’da bu gelişmeler yaşanırken, Amerika’da isehızlı sanayileşmenin yarattığı olumsuz çalışma koşullarınınönlenmesi için eyalet hükümetleri kendi bünyelerinde gerekligördükleri önlemleri alma konusunda yetkilendirilmiştir.

09.07.2018

9

İş sağlığı ve güvenliği çalışmalarına Massachusettseyaleti öncülük etmiş ve 1836 yılında çocuk işçiler ile ilgili biryasa çıkarılmıştır. Siyasi liberalizmin ürünü olan dayanışmayasağının kaldırılması ve ilk sendikaların kurulması 1846yılında sağlanmıştır. 1867 yılında ise özel denetim yasasınınuygulanmasını sağlayacak örgüt kurulmuş, istatistik veritoplama çalışmaları yoğunlaşmıştır. Daha sonra federalhükümet işyerlerinin sağlık ve güvenlik yönünden denetimisorumluluğunu kendi üzerine almıştır.

ABD’deki işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgiligelişmelere 1869 ile 1970 yılları arasında yaşayan AliceHamilton’un çalışmaları büyük katkı sağlamıştır. 1910 yılındakurşun sanayinde görülen zehirlenmeleri incelemeyebaşlamış, işverenlerin tepkilerine rağmen çalışmalarınısürdürmüş ve çalışma koşullarının düzeltilmesi içinuygulanacak kontrol yöntemlerinin geliştirilmesinisağlamıştır.

On dokuzuncu yüzyıldan itibaren sanayi devrimininyarattığı olumsuz çalışma koşullarının düzeltilmesininsağlanması amacıyla sendikalar, işçi sağlığı ve iş güvenliğiile ilgili yasaların hazırlanması ve yaptırımlar uygulanmasıkonusunda çeşitli etkinliklerde bulunmuşlardır. Daha onsekizinci yüzyılda Avrupa’da gelişmeye başlayan sosyalgüvenlik ilkeleri on dokuzuncu yüzyılda yaygınlaşmış, çeşitlisigorta kurumları kurulmuş ve iş kazaları ile meslekhastalıkları sigortası uygulanmaya başlanmıştır.

Dünyadaki meslek hastalıkları ve iş kazalarınınönlenmesine yönelik çalışmalarda sendikaların katkılarıyanında, 1919 yılında faaliyetine başlayan UluslararasıÇalışma Örgütü (ILO) “Milletler Cemiyeti”ne bağlı olarak bukonuda önemli çalışmalar yapmış ve 1946 yılında iseBirleşmiş Milletler ile imzaladığı anlaşma sonucu biruzmanlık kuruluşu durumuna gelmiştir. Türkiye ILO’ya 1932yılında üye olmuş, fiili işbirliğine 1946 yılında başlamıştır.

09.07.2018

10

ILO’nun en önemli çalışma alanlarından biri çalışmayaşamı ve sosyal koşullarla ilgili uluslararası standartlarıoluşturmaktır.

ILO’nun oluşturduğu çok sayıda uluslararası sözleşmeve tavsiye kararının özellikle 70 tanesi is sağlığı ve güvenliğiile ilgilidir.

Bunların önemli bir bölümü de, Türkiye Cumhuriyetitarafından onaylanarak yürürlüğe konulmuştur.

İş Sağlığı Güvenliğinin Dünya’da Tarihsel Gelişimi

İş sağlığı ve güvenliği olgusu, Avrupa Birliği içerisindede, 1980'li yıllardan itibaren ağırlıkla ele alınmayabaşlanmıştır.

1989 yılında çıkarılan 89/391/EEC sayılı İş Sağlığı veGüvenliği Direktifi, iş sağlığı ve güvenliği alanında çerçevedirektif olarak kabul edilmiş ve daha sonra bu çerçevedirektife dayanarak, çok sayıda bireysel direktif çıkarılmıştır.

1996 yılında Avrupa Birliği resmi kurumu olarak,Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (EU-OSHA)kurulmuştur.

Bu kurumun amacı, Avrupa’daki tüm işyerlerinin dahagüvenli, sağlıklı ve üretken hale getirilebilmesi için iş sağlığıve güvenliği alanındaki ulaşılabilen tüm bilgilerin toplanmasıve paylaşılmasıdır.

Avrupa Birliği, birçok konuda olduğu gibi İş Sağlığı veGüvenliği alanında da birçok direktif yayınlamıştır. DirektifAvrupa Birliği yasasıdır ve üye ülkelerin kendi yasalarınınüzerinde bir hukuki konumu vardır.

Tüm direktifler Avrupa Parlamentosu ve BakanlarKonseyi'nde oylanır.

09.07.2018

11

Kabul edildikten sonra, üye ülkelerin yasaları içerisinegirmesi için 2-3 yıl beklenir.

Direktifler sonuçları açısından üye ülkeleri bağlayıcıstatüdedir ancak ulusal otoriteler bu kuralların kendi ulusalyasalarına nasıl yansıtılacağı konusunda kendileri kararverirler.

Avrupa’da sanayileşme 16. ve 17. yüzyılda başlamıştır.Osmanlı İmparatorluğu’nda da kömür üretimi dışındatersane, baruthane, top arabası, fişekhane, dökümhane gibiaskeri amaçlı işyerleri ile dokuma fabrikalarının ağırlıktaşıdığı görülmüştür.

Osmanlı İmparatorluğu’nda küçükzanaat ve atölye üretimine dayananişyerleri sanayi devrimi öncesi oldukçayaygındır. Bu işyerlerinde usta, kalfa veçırak olarak ücretle çalışanlarla işverenlerarasındaki ilişkileri ve çalışma koşullarını“lonca”ların kuralları ve geleneklerbelirlemiştir. Bunun dışında ülkede işyaşamı Mecelle tarafından düzenlenmiştir.

Tanzimat’tan sonra bazı girişimler sonucu işçi yararınadüzenlemeler yapılmıştır. Bunlar özellikle Ereğli Kömürİşletmeleri’nin Deniz Bakanlığı’na geçmesi ile kömürocaklarında çalışan işçilerin çalışma koşullarını düzenleyenyasalar olmuştur. Kömür ocaklarındaki çalışma koşullarınınağırlığı ve çok sayıda işçinin akciğer hastalıklarınayakalanması üretimde düşmelere neden olmuştur.

09.07.2018

12

Üretimi artırmak amacıyla1865 yılında Madeni Hümayun NazırıDilaver Paşa tarafından bir tüzükhazırlanmıştır. Ancak padişahtarafından onaylanmadığı için birtüzük niteliği kazanamamış olanDilaver Paşa Nizamnamesi, çalışmakoşullarına ilişkin olarak getirdiğidüzenlemeler yanında, madende birhekim bulundurulmasını da hükmebağlamıştır.

Sultan Abdülaziz

Kömür madenlerinde çok sık görülen iş kazalarınailişkin olarak ise bir hüküm getirilmemiştir. 100 maddedenoluşan Dilaver Paşa Nizamnamesi daha çok üretiminartırılmasına yönelik olmasına karşın, iş sağlığı ve güvenliğiile ilgili ilk yasal belge olması açısından önemlidir.

1865 - Dilaver Paşa Nizamnamesi (Ereğli Maden-i Hümayunu Teamülnamesi) – ÖZET

Ülkemizde iş sağlığına ilişkin ilk yasal düzenlemedir. Ereğli kömür madenindeki üretimi artırmaya yöneliktir. Çalışma süresinin günde 10 saat olması, İşverenin işçiye barınak sağlama zorunluluğu, İşçileri muayene ve tedavi için hekim bulundurma

zorunluluğu, İşçinin işine son vermeden önce işverenin haber verme

zorunluluğu gibi haklar sağlamıştır.Padişah (Abdülaziz) onaylamadığı için yürürlüğe girmemiştir.

Tanzimat’tan sonraki ikinci önemli belge olan MaadinNizamnamesi, genellikle iş güvenliğini ilgilendiren önemlihükümler getirmiştir. Bu tüzüğün getirdiği yenilikler veönemli hükümler şunlardır:

İşveren iş kazasının oluşmasını önlemek için gerekliönlemleri alarak iş güvenliğini sağlamak zorundadır.

09.07.2018

13

Kazaya maruz kalanlara veya ailesine; mahkemetarafından hükmedilecek tazminat, işveren tarafındanödenecektir. Kaza, işverenin kötü yönetim ve denetimiveya gereken önlemlerin yasalara uygun olarak yerinegetirilmemiş olması nedeniyle meydana gelmiş ise,işveren ayrıca 15-20 altın tutarında daha fazla tazminatödeyecektir.

Havzada her işveren, diplomalı bir hekim çalıştırmak veeczane bulundurmak zorundadır.

Birinci Büyük Millet Meclisi Döneminde İktisat VekiliMahmut Celal Bey meclis kürsüsünde işçilerin çalışmakoşullarını bütün yönleri ile ortaya koyarak işçilerin sağlık,sosyal ve ekonomik durumlarının düzeltilmesine yönelik bazıyasaların çıkarılmasına öncülük etmiştir.

Birinci Büyük Millet Meclisi Dönemi

Bu gelişmeler sonucu bu dönemde arka arkaya ikiyasa çıkarılmıştır. Bunlardan ilki, Zonguldak ve EreğliHavzası Fahmiyesinde Mevcut Kömür Tozlarının AmaleMenafii Umumiyesine Füruhtuna dair 28 Nisan 1921 tarih ve114 sayılı yasadır. Bu yasayla, kömürden arta kalan kömürtozlarının satılması ile elde edilecek gelirin işçileringereksinimleri için ayrılması sağlanmıştır.

Bu dönemde çıkarılan ikinci yasa, Ereğli HavzaiFahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik 10 Eylül1921 tarih ve 151 sayılı yasadır. Bu yasa ile kömür işçilerininçalışma koşullarının düzeltilmesine yönelik hükümlergetirilmiştir. Ayrıca bu yasa ile İhtiyat ve Teavün Sandığıadıyla yardımlaşma sandıkları kurulmasını ve bunların AmeleBirliği içinde birleştirilmesi öngörülmüştür.

09.07.2018

14

Yine bu yasa ile hastalık ve iş kazaları durumlarındagerekli yardımların yapılması sağlanmıştır. 151 sayılı yasa ilesigortalılığın iki ana ilkesi kabul edilmiş, sermayesi işverenve işçiden alınan aylık paralar ile yardım sandığıoluşturulmuştur. Bu hükümler yıllar sonra çıkarılan 506 sayılıSSK yasası içinde varlığını sürdürmüştür.

151 sayılı yasa ile getirilen yeni düzenlemeler şöyleözetlenebilir.

İşveren havzada çalışan işçinin yatıp kalkması, yiyipiçmesi ve temizliğini yapabileceği biçimde konutsağlayacaktır.

İşveren hastalanan ve kazaya uğrayan işçileri tedaviettirecektir. Bu amaçla işyerinde hekim çalıştıracak,hastane ve eczane açacaktır.

Kazada yaralanan ile ölenlerin yetimlerine mahkemekararı ile tazminat ödenecektir. Eğer kaza işvereninyönetim veya denetim hatası ile oluşmuş ise ayrıca500-5000 TL fazla tazminat ödenecektir.

Çalışma süresi günde sekiz saattir. Fazla çalışma ikitarafın oluruna bağlı olup, iki kat ücret ödenecektir.

İşveren yeni işçilerin eğitiminden sorumlu olacaktır.

Sanayileşmede sağlanan gelişmelerin yarattığısorunların giderilmesi amacıyla Cumhuriyet döneminde işsağlığı ve güvenliği ile ilgili pek çok yasa, tüzük, yönetmelikçıkarılmıştır.

Cumhuriyetin ilanından sonra ilk yasal düzenleme 2Ocak 1924 tarih ve 394 sayılı Hafta Tatili Yasası olmuştur. Buyasa Cumhuriyet dönemindeki ilk olumlu düzenlemelerdenbiridir.

Cumhuriyet Dönemi

09.07.2018

15

1926 yılında yürürlüğe giren Borçlar Yasası’nın 332’ncimaddesi işverenin iş kazaları ve meslek hastalıklarındandoğan hukuki sorumluluğunu getirmiştir.

Ülkemizde iş yasasının bulunmaması nedeniyle işsağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümler taşıyan UmumiHıfzıssıhha Yasası ve Belediyeler Yasası 1930 yılındayürürlüğe konulmuştur. 1580 sayılı Belediyeler Yasası’nagöre işyerlerinin iş sağlığı ve güvenliği yönünden bazıaçılardan denetlenmesi görevi belediyelere verilmiştir.

Bu yasanın 15. maddesinin 38 ve 76. fıkraları ilebelediyeler genel olarak endüstriyel kuruluş ve fabrikalarınelektrik tesisatının, makine ve motor düzenlerinin, kazan,ocak ve bacalarının gerek ilk önce gerekse sonradan sürekliolarak teknik muayenelerini yapmak; çevre toplumununsağlık, huzur ve malları üzerine zararlı etkisi olup olmadığınınincelenmesi ve zararlarının önlenmesinden, işyerlerinin veişçi kamplarının sağlık denetimlerinden sorumlututulmuşlardır.

1930 yılında yürürlüğe giren 1593 sayılı UmumiHıfzıssıhha Yasası’nın 7. kısmı iş sağlığı ve güvenliğiyönünden bugün bile çok önemli olan hükümler getirmiştir.

Yasanın 173-178. maddeleri ile endüstriyelkuruluşlarda, çocuk ve kadınların çalıştırılma koşulları,isçiler için gece hizmetleri, gebe kadınların doğumdan önceve sonra çalıştırılma koşulları hükme bağlanmıştır.

09.07.2018

16

Umumi Hıfzıssıhha Yasası’nın 179. maddesi işçilerin işyerinde çalıştırıldıkları sürece sağlık ve güvenliklerininkorunması amacıyla tüzükler çıkarılmasını öngörmüştür.

180. maddesi ise iş yerlerine sağlık hizmeti götürecekişyeri hekiminin çalıştırılmasına ve diğer revir, hastane gibikuruluşlara ilişkin düzenlemeleri içermektedir.

Daha sonra 1936 yılında yürürlüğe giren ve çalışmayaşamının birçok sorunlarını kapsayan 3008 sayılı İş Yasasıile ülkemizde ilk kez iş sağlığı ve güvenliği konusundaayrıntılı ve sistemli bir düzenlemeye gidilmiştir. 3008 sayılı İşYasası 8 Haziran 1936 tarihinde kabul edilmiş, 16 Haziran1937 tarihinde yürürlüğe girmiş ve 1967 yılına kadaruygulamada kalmıştır.

8 Ocak 1946 tarih 4841 sayılı Çalışma Bakanlığıkuruluş yasasının birinci maddesi ile Bakanlığın görevleriarasında sosyal güvenlikte yer almıştır.

İş sağlığı ve güvenliğine yönelik çalışmaların tek eldenyürütülmesi amacıyla Çalışma Bakanlığı’nın kurulmasısonrasında bu görev İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğü’neverilmiştir. Bunun sonucunda 81 sayılı Uluslararası ÇalışmaSözleşmesinin 9. maddesinin onanmasına dair 5690 sayılıYasa 13 Aralık 1950 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

09.07.2018

17

Bu yasa gereği olarak işyerlerinin iş sağlığı vegüvenliği yönünden denetimini yapmak, çalışma yaşamınıdüzene koymak, yol gösterici uyarılarda bulunmak üzerehekim, kimyager ve mühendis gibi teknik elemanlarıngörevlendirilmesi ile ilgili 174 sayılı Yasa çıkarılmıştır.

Adı geçen yasanın onayından sonra ilk kez 12 Ocak1963 tarihinde İstanbul ve sonrasında Ankara, Zonguldak,İzmir illerinde İş Güvenliği Müfettişleri Grup Başkanlıklarıkurulmuştur. Daha sonra Bursa, Adana, Erzurum gibi illerdede kurulan ve sayıları arttırılan Grup Başkanlıkları ileişyerlerinin işçi sağlığı ve iş güvenliği yönünden denetimiçalışmaları yoğunlaştırılmıştır.

İş sağlığı ve güvenliği yönünden çağdaş yaklaşımgetiren 1475 sayılı İş Yasası ile işveren işçinin sağlık vegüvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak ve buhusustaki şartları sağlamak ve araçları noksansızbulundurmakla yükümlü kılınmıştır. İşçilerin de bu yoldakiusullere ve şartlara uymak zorunda oldukları belirtilmiş vesağlık ve güvenlik ile ilgili tüzüklerin hazırlanmasınıöngörülmüştür.

Yasanın bu maddesine göre çıkarılan tüzüklerin enönemlileri şunlardır:

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği TüzüğüParlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşlerde veİşyerlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Hakkında TüzükYapı İşlerinde Alınacak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tedbirleri TüzüğüMaden ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İşçiSağlığı ve İş Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük

09.07.2018

18

1475 sayılı İş Yasası ile sağlık ve güvenlikle ilgili olarakhangi koşullarda işin durdurulacağı veya işyerininkapatılacağı belirlenmiştir. 76. maddesi ile çok önemli birsoruna çözüm getirilmek istenmiş, iş kazaları ve meslekhastalıklarının önlenmesi amacıyla işyerlerinde iş sağlığı vegüvenliği kurullarının kurulması ve bu kurulların kuruluş,yetki ve sorumluluklarının bir tüzükle saptanmasıöngörülmüştür.

1475 sayılı İş Yasası ile 16 yaşını doldurmamışçocukların ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamayacağını,ayrıca, hangi işlerin ağır ve tehlikeli işlerden sayılacağının birtüzükte gösterileceğini hükme bağlamış ve Ağır ve Tehlikeliİşler Tüzüğü çıkarılmıştır.

Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılacak işçilerin işegirişlerinde veya işin devamı süresince bedence bu işlereelverişli ve dayanıklı oldukları; işyerimi hekimi, işçi sağlığıdispanseri, bunların bulunmadığı yerlerde sırası ile en yakınSosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, hükümet veyabelediye doktoru tarafından verilmiş muayene raporlarıolmadıkça bu gibilerin işe alınmalarının ve işteçalıştırılmalarının yasak olduğu belirtilmektedir.

Avrupa Birliği, birçok konuda olduğu gibi İş Sağlığı veGüvenliği alanında da birçok direktif yayınlamıştır. DirektifAvrupa Birliği yasasıdır ve üye ülkelerin kendi yasalarınınüzerinde bir hukuki konumu vardır.

Tüm direktifler Avrupa Parlamentosu ve BakanlarKonseyi'nde oylanır.

09.07.2018

19

1946, İşçi Sigortaları İdaresi 27.06.1954 tarihinde 4772 sayılı İş Kazaları

ve Meslek Hastalıkları Sigortası Yasası, 09.07.1946 tarihinde 4792 sayılı İşçi

Sigortaları Kurumu Yasası, 1950 yılında 5502 sayılı Hastalık ve Analık

Sigortası Yasası, 1957 yılında ise 6700 sayılı İhtiyarlık

Sigortası Yasası çıkarılmıştır. 1964 yılında 506 sayılı Sosyal Sigortalar

Yasası

Cumhuriyet Dönemi(Sosyal Güvenlik ile İlgili Düzenlemeler)

1952 yılında çıkarılan 5953 sayılı Basın Mesleğinde ÇalışanlarlaÇalıştıranların Arasındaki İlişkilerin Düzenlenmesi HakkındakiYasa,

1954 yılında çıkarılan 6309 sayılı Maden Yasası, 1967 yılındaçıkarılan Deniz İş Yasası gibi değişik yasalarda da iş sağlığı vegüvenliği ile ilgili çeşitli hükümler yer almıştır.

Türkiye’de meslek hastalıkları üzerine resmi çalışmalar, kağıtüzerinde 1946 yılında çıkarılan SSK Yasası ile başlamışsa da,1964 yılına kadar ciddi ve kapsamlı hiçbir çalışma yapılamamışve olumlu gelişmeler olmamıştır. Zonguldak kömür ocaklarındaçalışan işçilerde yaygın olarak pnömokonyoz meslekhastalıklarının ortaya çıkması ile meslek hastalıklarıistatistiklerde yer almaya başlamıştır.

506 sayılı SSK Yasasının yürürlüğe girmesinden sonra TürkHükümeti ile Birleşmiş Milletler Özel Fon İdaresi İşbirliğindenyararlanılarak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Araştırma Enstitüsü(İSGÜM) kurulmuştur. İSGÜM, kuruluşundan bugüne kadarÇalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlı olarakçalışmalarını sürdürmektedir. Yine bu dönemde TÜMSAB adıaltında kurulan enstitü, iş sağlığı ve güvenliği konusundaaraştırma çalışmaları yapmıştır.

09.07.2018

20

1975 yılında ise İtalyan Üniversitesi örneği esas alınarakİstanbul ve Ankara’da birer meslek hastalıkları kliniğikurulmuştur. 1980 yılında da Ankara’da 50 yataklı AnkaraMeslek Hastalıkları Hastanesi, İstanbul Kartal’da ise 300 yataklıİstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesi kurulmuştur.

2003 yılında 4857 sayılı İş Kanunu çıkartılmıştır.

4857 sayılı İş Yasasıyla birlikte ülkemizde iş sağlığı vegüvenliği mevzuatımız da değişmiş, bu yasayla birlikte 48Yönetmelik ve 4 tebliğ yayımlanmıştır. 4857 sayılı İş Yasasının 77,78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88 ve 89. maddelerinde de İşGüvenliği ile ilgili hususlar düzenlenmektedir.

4857 sayılı İş Kanunu kapsamında İşverenler;İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekliher türlü önlemi almak,Araç ve gereçleri noksansız bulundurmak,İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulupuyulmadığını denetlemek,İşçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınmasıgerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusundabilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermekzorundadırlar.

İşçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlüönleme uymakla yükümlüdürler (6331 SAYILI İSG KANUNU).

09.07.2018

21

4857 sayılı İş Kanunu Gereğince Yapılmış DüzenlemelerinÖzellikleri;

Proaktif olması,

Çalışanların Katılımı sağlanması,

Uzman desteği sağlanması,

Eğitim ve Bilgilendirme verilmesi,

Sağlık Gözetimi, konularına önem verilmiştir.

6331 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU

Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere veişyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırakve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyetkonularına bakılmaksızın uygulanır.

Uygulama ve Geçiş Süreci;

1. Kademe : 01 OCAK 2013 (en az 6 ay süre ile 50den fazlaçalışan bulunduran bütün işyerleri yasa kapsamınagirmiştir.)

2. Kademe : 30 HAZİRAN 2013 (50den az çalışanı bulunantehlikeli ve çok tehlikeli gruptaki işyerleri yasa kapsamınagirecektir.)ERTELENDİ

3. Kademe : 30 HAZİRAN 2014 (Kamu kurum ve kuruluşlarıdahil olmak üzere 50den az çalışanı bulunan az tehlikeligruptaki işyerleri yasa kapsamına girecektir) ERTELENDİ

1. Temmuz 2020 ERTELENDİ

KANUNUN GETİRDİĞİ EN ÖNEMLİ YENİLİKLER

Kamu kurumları ve 50’den az işçi çalıştırılan yerler kapsama alındı.

Maddede “kamu ve özel sektöre ait bütün işler ve işyerleri”denmiş olsa da yürürlülük; kamu uygulamaları için iki yıl sonraya, küçükişyerleri için bir ve iki yıl sonraya ertelenerek baştan sınırlamayapılmıştır.

1-9 işçi çalıştıran işyerlerinde, iş sağlığı ve güvenliği ödemelerinidevlet üstleniyor.

09.07.2018

22

Tehlike sınıflarının belirlenmesi tebliğler ile yapılacaktır.

Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi Kurulacaktır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Kurulacaktır.

Çalışan Temsilcisi Seçme veya Görevlendirme Yapılacaktır.

Risk Değerlendirmesi Yapma veya Yaptırma Zorunluluğu

Getirilecektir

Acil Durum Planlarının Hazırlanması Gerekecektir.

Çalışanlara Eğitim verilmesi zorunluluğu getirilecektir.

İş Güvenliği Uzmanı Görevlendirme zorunluluğu getirilecektir.

İşyeri Hekimi Görevlendirme zorunluluğu getirilecektir.

Yıllık İSG Planını Hazırlama zorunluluğu getirilecektir.

İSG Onaylı Defterin Tutulması ve Gerektiğinde İlgili Kurumlara

Sunulması Gerekecektir.