İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN VERİMLİLİK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: BİR LİTERATÜR ARAŞTIRMASI

HAZIRLAYANLAR : ARŞ.GÖR.AYLİN ADEM,

DOÇ.DR.METİN DAĞDEVİREN

Sunum planı Giriş

Çalışmanın Amacı

Kapsamlı literatür araştırması

Sonuçlar ve değerlendirme

GirişSon yıllarda artışa geçen iş kazaları ve meslek hastalıklarının ülke ekonomisi ve çalışana yarattığıolumsuzluklar ciddi boyutlardadır.

Örneğin; Uluslararası Çalışma Örgütü’ne göre, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının toplammaliyeti ülkelerin gayri safi milli hâsılalarının %1’i ile %3’ü arasında değişmektedir.

Bir diğer örnek ise; 2013 yılında 1360 kişi iş kazalarından dolayı hayatını kaybetmiş olup, burakamın 780’i 40 yaş ve altında olan genç çalışanlardır.

Rakamlardan da anlaşıldığı üzere İş kazaları ve Meslek Hastalıkları önemsenmesi gereken birkonudur.

Çalışmanın Amacı İş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemede alınan tedbirler genellikle, tesiste kazaya nedenolabilecek risk unsurlarının azaltılması, iş istasyonlarının ergonomik olarak tasarımı, çalışanların işsağlığı ve güvenliği (İSG) konusunda eğitilmesi ve kişisel koruyucu ekipmanların kullanımışeklindedir.

Çalışma ortamında sağlık ve güvenlik risklerini azaltmak için yapılan bu önlemlerin bu konularlabirebir ilişki içerisinde olan çalışanın performansı ve verimliliği üzerinde nasıl bir etki bırakacağıüzerinde durulması gereken önemli bir konudur.

Bu konudan hareketle, bu çalışmanın amacı İSG ile verimlilik arasındaki ilişkinin araştırılması veİSG ile ilgili olarak iş yerlerinde alınan tedbirlerin verimlilik üzerindeki olumlu ve olumsuzetkilerinin araştırılmasıdır.

Literatür araştırmasıÇalışma kapsamında son 15 yıl içerisinde yayınlanmış, yerli ve yabancı kaynaklar incelenmiş veİSG için alınan tedbirlerin verimlilik üzerindeki etkisini nasıl değerlendirdikleri araştırılmıştır.

Genel olarak gerçek zamanlı örnek uygulamalar yapan çalışmalar incelenmiştir.

Çalışmanın kapsamı dahilinde birbiri ile çok yakın ilişkili olan kalite ve verimlilik kavramları ileergonomi ve İSG kavramlarının gerçek hayattaki etkileşimleri ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Literatürdeki çalışmalarda genel olarak bakıldığında ilgilendiğimiz ilişkiyi;

Anket yaparak sonuçları yorumlayan çalışmalar

Arcury vd.(2014) /İSPANYA

• ANKET

• Yüksek derecede kaza olan çatı işleri firmaları

• Çalışanlar koruyucu ekipmanların iş kazasına neden olduğunu ifade ediyor.

• Çalışanların önem verdikleri konu; hızlı çalışma

Nordlöf vd.(2015) /İSVEÇ

• ANKET

• Çelik üretim firması

• Çalışanlar güvenlik ve verimlilik arasında bir ödünleşme olduğunu ifade ediyor.

• Çalışanlar arasında yüksek üretim miktarı güvenlik konusundan daha çok önem görüyor.

İş ve Meslek Hastalıklarının maliyet boyut ile ilgilenen çalışmalar

•2005-2007 yılları arasındaki meslek hastalıklarının maliyeti ve verimliliğe etkisi

•Meslek hastalıklarının toplam maliyeti 4.62 milyon $ , 2.84 milyon $ insana harcanan maliyet

Lebeau vd. (2014) /Quebec

•Hava aracı yapım sırasındaki maliyetlerin %22’si İSG maliyetleri olduğu belirlenmiş.

•KKE kullanımı , alet seçimi gibi İSG önlemleri ile maliyetler %5-7 arasında azaltılmış.

Grant vd. (2003) / Teksas

Rekabetçi piyasanın bir sonucu olarak servis veya ürün üretimi yapan her firmanın maliyetlerini minimumseviyede tutacak şekilde çalışmalarını yürütmeleri, faaliyet gösterdikleri piyasada kalıcı olabilmeleri içinbir gerekliliktir. Bu nedenle literatürde iş ve meslek hastalıklarının firmanın maliyetlerine olan etkisiniinceleyen çalışmaları bulmak mümkündür.

OHSAS 18001 belgesi alımı ve verimlilik ilişkisi

Abad vd.(2013)/ İSPANYA

• 2006-2009 yılları arasındaki, OHSAS 18001 belgesi olan ve olmayan 149 firma değerlendirilmiş,

• Belge alımından sonra iş kazaları oranını azaldığı, çalışan verimliliği üzerinde güçlü bir pozitif etki olduğunu regresyon ile ortaya koymuşlar.

Çalışan verimliliği= satış miktarı/çalışan sayısı

ÇALIŞAN VERİMLİLİĞİ

ÖLÜMCÜL İŞ KAZALARI ORANI

OHSAS 18001 belgesine sahip

firmalar 595,75 0,1436

OHSAS 18001 belgesine sahip

olmayan firmalar 287,14 0,1568

OHSAS 18001 belgesi alımı ve verimlilik ilişkisi

Lo vd.(2014) / ABD

• Ohsas 18001 belgesi olan ve olmayan 211 firma değerlendirilmiş

• Çalışma kapsamında geliştirilen Hipotez testlerinden « OHSAS 18001 belgesi ile çalışan verimliliği arasında güçlü bir ilişki vardır» hipotezinin sonucunda güçlü bir ilişki bulunmuş.

Vinodkumar ve Bhasi (2011) veKristensen ( 2011) de aynı şekildeOHSAS 18001 belgesi alımındansonra firmanın verimlilikperformansını değerlendirençalışmalar yapmışlardır.

Anket çalışmalarından elde edilen verileri istatistiksel olarak analiz eden çalışmalar

• Fiziksel iş yükü ve verimlilik arasındaki ilişki

• 9 çalışan 4 saat boyunca biosensörlerle çalışmaları sırasında fiziksel bilgiler kayıt ediliyor,

• Katılımcılar KKE kullanıyorlar, verimlilik ve fiziksel zorlanma arasında parabolik bir ilişki bulmuşlardır.(Regresyon)

Gatti vd.(2013)/ABD

• Seçilmiş bazı sektörlerdeki firma yöneticilerine anket yapılmış, anket içeriği İSG önlemleri ve verimlilik konusu

• Verimlilik göstergeleri ve İSG arasına güçlü bir korelasyon bulmuşlar.

Shikdar ve Sawaqed(2003)/Umman

• Termal güç firmaları yöneticilerine anket yapılmış, içeriği verimlilik ve İSG önlemleri

• Verimlilik göstergeleri ve İSG arasına güçlü bir korelasyon bulmuşlar.

Hole ve Pande(2009) /Hindistan

Irizarry vd.(2005) /Hindistan

• Üretim sürecinde güvenlik ve verimlilik ilişkisi

• Kazanın meydana geldiği andan sonraki 48 saat içinde verimin %33 oranında azaldığı

• Çelik üretiminde 186 gözlem ve 7 proje incelenmesinden elde edilen veriler ANOVA ile analiz edilmiş,

• KKE kullanıldığı zaman ortalama işlem süresi 1.3 kez daha uzun olduğunu belirlenmiş.

Lugay ve Matias (2015) / Filipinler

• Dikiş makinesi operatörlerinin karşılaştığı hastalıklar ve verimlilik ilişkisi

• 123 operatörden anket ve gözlem yoluyla bilgi toplanmış

• “Dikiş makinesi operatörlerinin meslek hastalıklarını etkileyen değişkenler nelerdir?”, “Ağrı seviyesi ve mola zamanı arasında ilişki var mıdır?” sorularının yanıtları aranmış

• Çalışanlar yaşadıkları rahatsızlıklardan dolayı, resmi olmayan molalar verdiğinden üretilen parça sayısı/verim azalmış,

• Resmi olmayan molaların verildiği günler 25740 parça ürün üretilirken, molalar düzenlendiğinde 27000 parça ürün üretimi sağlanmış

• Kısa süreli fakat sık sık mola verildiğinde üretkenliğin arttığı sonucuna ulaşılmış.

Anket çalışmalarından elde edilen verileri istatistiksel olarak analiz eden çalışmalar

Meslek hastalıkları ve verimlilik arasındaki ilişkiyi istatistiksel olarak anlamlandıran ve aralarında güçlü bir ilişki olduğunu gösteren çalışmalara ek olarak; Sahu vd. (2013) , Finneran ve O'Sullivan (2010) ve Korkmaz (2011) yaptıkları çalışmalar sayılabilir.

Araştırmacılar çalışmalarında istatistiksel olarak incelemelerinde, İSG göstergeleri ile verimlilik arasında güçlü bir korelasyon bulmuşlardır.

Anket çalışmalarından elde edilen verileri istatistiksel olarak analiz eden çalışmalar

Ergonomi/iş güvenliği ve verimlilikYeow ve Sen(2003)/

Malezya

Baskı devresi montajı yapan bir firmada ; iş istasyonu dizaynı, iş süreçleri, iş çevresi, kalite, verimlilik, İSG, eğitim, geri besleme ve zaman kısıtları konuları incelenmiş

Yapılan incelemelerde ve anketlerden elde edilen sonuçlara göre en büyük ergonomik problemler; kol ve boyun kaslarında statik iş yorgunluğu, yükseğe erişmek için uzanmaktan kaynaklanan kol kası ağrıları, zayıf iş istasyonu dizaynı, test edilmiş ve test edilmemiş levhaların karışık bulunması, hatalı veya yanlış iş test adımları, belirsiz gösterge renkleri olduğu belirlenmiştir.

Bunları düzeltmeye yönelik ergonomik müdahaleler yapılmış,

Müşteriden geri dönen hatalı ürün oranı kalite göstergesi olarak alınmış,

Geri dönüşlerdeki oranların %3’ den %2.2’e düştüğü ve yıllık 574,560 $ kazanç sağlandığı belirtilmiş,

Bu çalışma basit ve düşük maliyetli ergonomik müdahalelerin çalışanın performansını iyileştirdiğini, müşteri dönüşlerini azalttığını ve kaliteyi arttırdığını göstermiştir

Sen ve Yeow (2003)/

Malezya

Çalışmalarını ergonomik müdahaleler ile İSG problemlerinin yok edilerek aynı zamanda ürün kalitesi ve çalışan verimliliği üzerinde iyileştirmeler sağlayan çalışmalarını elektronik ana kartın ergonomik olarak yeniden düzenlenmesi ile elde edilen maliyet etkinliğini göstermek için yapmışlar,

Firmada; meslek hastalıkları, İSG problemleri ve yüksek derecede ret maliyetleri, çok fazla sayıda manuel işlemler, çalışan ve makinelerin tamir bakım maliyetleri bulunmaktaydı

Düzenlemelerden sonra firmanın müşterilerden aldığı geri dönüşler düşmüş, çalışanların iş kazası ve meslek hastalığı geçirmesinden kaynaklanan maliyetler düşmüş, verim artmış, manuel temizleme azalmış, fazla mesailer azalmış, çalışanların işlerini yaparken sıkılma oranları düşmüş, ret maliyetlerinden kazanım sağlanmış,

Düzenlemelerden sonra hatalı ürün azalmasında 581,495 $ kazanım sağlanmış,

Ergonomi/iş güvenliği ve verimlilik

Müdahale Öncesi

Problem Firmaya maliyeti(dolar)

Yüksek ret oranı 52,400/y

Zayıf ürün kalitesi 485,673/y

Zayıf verimlilik 59,380/y

Müdahale sonrasıMaliyet kazancı(dolar)

Tamir-bakım masrafları 3600/y

Çalışan İSG maliyetleri 53,05/y

Müşterilerden olumsuz

dönüşler 469,715/y

Verim kazancı 1290/y

Firmaya olan maliyet kazanımlarının müdahale öncesi ve sonrasında gösterimi

Shikdar ve Sawaqed (2004)/ Umman

• Ergonomik, İSG ve çalışan verimliliği konularını araştırırken; firmanın demografik bilgileri,verimlilik ve güvenlik konuları, ergonomik konuları, çevresel faktörler, organizasyonel veyönetimsel konuları kontrol listesi olarak alarak 4 endüstriyel bölgeden 120 işletmeninüretim yöneticilerine kontrol listesi dağıtmışlardır.

• Ergonomik problemler; çalışanlar tarafından, sırt ağrısı, üst vücut ağrısı, ve boyun ağrısı, el-bilek ağrısı ve rahatsızlık, yorgunluk, stres ve memnuniyetsizlik, iş ve işyeri dizaynıaçısından; elle malzeme taşıma, el aletleri, makineler ve iş istasyonları; çevresel açıdan;sıcaklık, nem, gürültü ve toz; yönetim açısından; eğitim, motivasyon ve İSG programlarınıiçermektedir.

Ergonomi/iş güvenliği ve verimlilik

Çalışmanın sonuçları şu şekilde özetlenmiştir:

Çalışanlara ergonomi eğitimi verilmemektedir. (%94 oranında firmaların ergonomik bilgisi bulunmaktadır.)

Yöneticiler çalışanların yorgunluk (%16) , sırt ağrısı (%18), ve üst vücut ağrısı (%14) çektiklerini belirtmiştir. Bu sağlık problemlerinin oluşu ergonomik eksikliklerin olduğunu göstermektedir.

Gürültü ve sıcaklık çok yaygın, firmaların %54’ünde sıcak çevresel koşullar, %28 inde 85 desibelin üzerinde gürültü bulunmaktadır.

Problem alanları ve sağlık ve organizasyonel problemler arasında pozitif bir korelasyon bulunmaktadır. Yani daha fazla İSG problemi olan firmaların daha fazla performans problemi yaşadıkları belirlenmiştir.

Yeow ve Sen (2006) /Malezya • Baskı devresi montajı yapan bir firmada ergonomik problemlerin düzeltilmesi için çalışmalar

yapılmış

• İş hattında olması gerekenden fazla çalışan bulunması, çalışanlarda duruş bozukluğuna yol açtığı

• Ürün hattının U şeklinde dizaynından kaynaklanan hatalı parça oranı fazlalığı

• Konveyörlerin birleşim yerlerinde yükseklik farkı olması çalışanın kaldırmalarda zorlanarak, parçaları düşürmesi

• Bileşen malzemelerinin karmaşık halde olması nedeniyle, çalışanın yanlış bileşen alması

• Bu olumsuz durumlar ortadan kaldırıldığında hatalı ürün üretimi azalmış ve aylık yaklaşık 100 dolar civarında kazanım sağlanmış .

Firmaya maliyet yansımaları Çalışma ortamı kişi sayısına uygun düzenlenince; müşteri şikayetleri %4’den %3.8’e düşmüş, 23,787$ aylık kazanım sağlanmış ,

Hattın düz dizaynı ile; hatalı ürün oranı %2,3’ten %2,1’e düşmüş, aylık 19,280 $ kazanım sağlanmış,

Yükseklik farkları değiştirilince müşteri şikayetleri %3,2 oranında azalmış, 20,8$ kazanım sağlanmış,

Renklendirme ile montaj bileşenleri ayrılmış, bu alanda yapılan hata oranı %5,1 azalmış, 10,483$ kazanım sağlanmış,

Erdinç ve Vayvay (2008)/Türkiye• Ergonomik problemleri düzelterek verimlilik artışı sağlama

• Dikiş makinesinde İSG risklerini azaltarak verimlilik artırımı

• Belirlenen riskler; Duruş bozukluğu, kas iskelet hastalıklar, iğne-ilmek işlemlerini İzlenmesindeki zorluklar

• Düşük maliyetli pratik önlemler alınması

• Operatörlere ergonomi eğitimi verilmesi , doğru duruş resimlerinin dağıtılması

• Makinelere eğim kazandırarak, operatörlerin görüş açılarının düzeltilmesi,

• Düzenlemelerin 3 ay boyunca izlenmesi ve sonuç olarak operatör kaynaklı hatalı ürün yüzdesinde %4’lük bir azalış

Rahman vd. (2006)/Bangladeş Kötü duruş ve verimlilik arasındaki ilişki incelemesi

Seramik firması çalışanlarının duruşları RULA (Hızlı üst vücut değerlendirmesi ) ile değerlendirilmesi yapılmış,

Yüksek RULA değerine sahip çalışanların daha düşük verimliliğe sahip olduğu sonucu ortaya çıkmış.

Ismail vd. (2012) yaptıkları çalışmada güvenlik sistemlerine etki eden faktörleri araştırmışlardır.275 çalışan ve endüstri uzmanı üzerinde anket çalışması yapmışlardır. İş sağlığı ve güvenliğisistemlerine en çok kişisel faktörlerin etki ettiği sonucu ile birlikte, kişisel koruyucu ekipmanlarındaha iyi dizaynı ile daha yüksek kaliteli işlerin çıkacağını belirtmiştir.

Abrey ve Smallwood (2014) çalışmalarında iş ortamında istenmeyen durumların verimliliküzerinde yaptığı etkileri araştırmışlardır. 50 inşaat firması yöneticisi ile anket çalışması yapılarakçalışanların çalışma ortamında karşılaştıkları istenmeyen durumların (yüksek gürültü, sıcaklık,yetersiz alan, toz vb.) verimliliklerini olumsuz etkilediği sonucuna ulaşmışlardır.

Sonuçlar ve tartışma Bu çalışmada İSG ve verimlilik arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalar kapsamlı olarak araştırılmış;

konuyu nasıl ele aldıkları,

firmalarda yaptıkları uygulamalar

sonuçları

ayrıntılı şekilde incelenmiştir.

Araştırma kapsamında son 15 yılda bu konuda yapılan ulusal ve uluslararası çalışmalarincelenerek, İSG ile ilgili uygulamaların çalışan verimliliği üzerindeki doğrudan ve dolaylıetkilerinin neler olduğu belirlenmeye çalışılmıştır.

SonuçlarYapılan literatür çalışması sonucunda İSG alanında alınan tedbirlerin verimlilik üzerinde hemolumsuz hem de olumlu etkilerinin olduğunu göstermiştir.

Bu tedbirlerden ;

Özellikle yönetsel ve ortama yönelik uygulamalar başlığı altında toplayabileceğimiz tedbirlerinverimliliği olumlu yönde etkilediği,

Kişisel korunma politikaları özellikle de kişisel koruyucu donanım kullandırma uygulamalarınınise bazı durumlarda verimliliği olumsuz yönde etkilediği görülmüştür.

SonuçlarİSG alanında alınan her önlemin doğal olarak çalışanın sağlığını ve güvenliğini iyileştirici yönde olması beklenmektedir, ancak bu önlemlerin verimlilik üzerinde oluşturabileceği olumsuz etkilerin araştırılması ve bu etkilerin azaltılmasına yönelik olarak gereken tedbirlerin alınması gerekmektedir.

Bu durum alınan tedbirlerin uygulama sürekliliğinin sağlanmasında çalışan ve işveren için önemli bir motivasyon olacaktır.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER…