1

ГРАЃАНСКО ПРАВО 1. Судот нема да ги уважи располагањата на странките кои се: 1) во спротивност со присилните прописи; 2) во спротивност со одредбите на меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот на Република Македонија и 3)во спротивност со моралот. 2. Судот одлучува за тужбеното барање по правило врз основа на: -усно, непосредно и јавно расправање. 3. Ако тужениот по поднесување на тужба го смени живеалиштето,тогаш: - Кога странката или нејзиниот законски застапник до правосилно завршување на постапката ќе го промени своето живеалиште или престојувалиште, должен е за тоа веднаш да го извести судот. -судот што бил надлежен во времето на поднесувањето на тужбата останува и натаму надлежен иако поради овие промени би бил надлежен друг суд. (чл. 14 ЗПП) .

4. Приговорот за месна ненадлежност тужениот може да го поднесе најдоцна - во писмениот одговор на тужба (чл.19 ЗПП) 5. За судење во спорови за сопственост на недвижност - исклучиво е надлежен судот на чие подрачје се наоѓа недвижноста. Ако недвижноста лежи на подрачје на повеќе судови, надлежен е секој од тие судови. - за определување на вредноста на спорот меродавна е прометната вредност на имотот, предмет на спорот, што тужителот е должен да ја определи во тужбата. (чл. 33 ЗПП) 6. Доколку судот во текот на постапката утврди дека за решавање на спорот е надлежен друг домашен орган, тогаш судот - ќе се огласи за ненадлежен, ќе ги укине спроведените дејствија во постапката и ќе ја отфрли тужбата. 7. Странката е должна да поднесе барање за изземање на судија кога ќе узнае дека постои причина за изземање - а најдоцна до завршување на главната расправа пред првостепениот суд, а ако главна расправа не се одржала, до донесување на одлуката. (чл.66 ЗПП) 8. Доколку тужениот е физичко лице и во текот на постапката се покаже дека редовната постапка околку назначување на законски застапник на тужениот би траела долго, па поради тоа за една или за двете странки би можело да настанат штетни последици - судот ќе му назначи на тужениот привремен застапник. (чл.76 ЗПП) 9. Полномошник на странка може да биде - адвокат; лице дипломиран правник кое со странката е во работен однос и роднина по крв во права линија, брат, сестра или брачен другар, доколку е потполно деловно способен. (чл.81 ЗПП) 10. Странките и другите учесници во постапката кои зборуваат друг службен јазик, кој исто така е службен јазик во РМ, во постапката

2

- имаат право при учество на рочиштата и при усно преземање на други процесни дејствија пред судот да го употребуваат својот јазик. (чл. 93 ЗПП) 11. Поднесоците кои се поднесени од полномошник - имаат исто правно дејство како да ги поднела странката. (чл. 83 ЗПП) 12. Роковите што не се определни со Закон, надвор од рочиште за главна расправа ги определува - судот со оглед на околностите на случајот. (чл.103 ЗПП) 13. Кога судот ќе го одложи рочиштето, новото рочиште ќе се одржи - во рок од најмалку 8 дена, односно во рок од најмногу 45 дена од денот кога рочиштето било одложено. (чл.108 ЗПП) 14. Нема да се дозволи враќање во поранешна состојба, ако тужителот кој го поднел предлогот за враќање во поранешна состојба - го пропуштил рокот за поднесување предлог за враќање во поранешна состојба или ако е пропуштено рочиштето определено по повод предлог за враќање во поранешна состојба. (чл.111 ЗПП) 15. За преземените дејствија на рочиштето - се составува записник во писмена форма, електронска форма или во форма на тонски запис. (чл. 115 ЗПП) 16. Во која форма судот донесува одлука - во форма на пресуда или решение. (чл. 121 ЗПП) 17. Судските писмена во текот на постапката -се доставуваат по пошта, по електронски пат, преку службено лице на судот, непосредно во судот, преку нотар, извршител или друго лице определено со закон. (чл.125 ЗПП) 18. Странката која е уредно поканета да присуствува на рочиште а не се јави пред судот - судот нема натамошна обврска да ја повикува. (чл. 126 ЗПП) 19. Доставувањето на поканите до воени лица може да се врши -преку нивната команда, односно преку непосредниот старешина, а по потреба може на тој начин да се врши достава и на други писмена. (чл. 130 ЗПП) 20. Дозвола за разгледување, препишување или копирање на списи - кога постапката е во тек дозвола дава претседателот на советот, односно судијата поединец, а кога постапката е завршена, претседателот на судот, односно овластеното лице во судот што тој ќе го определи. (чл. 144 ЗПП) 21. Ако до повлекување на тужбата дошло веднаш по исполнувањето на барањето од тужениот - тужителот не е должен на тужениот да му ги надомести трошоците во постапката. (чл.152 ЗПП) 22. Ослободување од плаќање на трошоци по постапката - судот ќе ја ослободи од плаќање на трошоци во постапката странката која според својата општа имотна состојба не е во можност да ги поднесува овие трошоци без штета за својата нужна издршка и нужната издршка на своето семејство; - ослободувањето од трошоци на постапката опфаќа ослободување од плаќање на такси и ослободување од полагање на аванс за трошоците на сведоците, вештаците, за увид и за судските огласи;

3

- судот може да ја ослободи странката само од плаќање на такси ако со плаќањето на таксите значително би биле намалени средствата од кои се издржува странката и членовите на нејзиното семејство; при донесувањето на одлуката за ослободување од плаќање на трошоците на постапката, судот грижливо ќе ги оцени сите околности, а особено ќе ја земе предвид вредноста на предметот на спорот, бројот на лицата што ги издржува странкатаи приходите што ги имаат странката и членовите на нејзиното семејство. (чл. 163 ЗПП) 23. Тужбата со која се поведува парничната постапката треба да содржи - определено барање во поглед на главната работа и на споредните барања, факти врз кои тужителот го заснова барањето, докази со кои се утврдуваат овие факти, како и други податоци што мора да ги содржи секој поднесок. (чл.176 од ЗПП) 24. До која фаза од постапката тужениот може да поднесе противтужба без согласност од тужителот - тужениот може најдоцна до првото рочиште за главната расправа кај истиот суд да поднесе противтужба, а без согласност на тужителот само кога судот до заклучување на главната расправа дозволил преиначување на тужбата иако тужениот се противел на тоа. (чл.179 ЗПП) 25. Парницата почнува да тече - со доставувањето на тужбата до тужениот. (чл.184 ЗПП) 26. Тужителот може да ја повлече тужбата без согласност од тужениот -пред да се впушти тужениот во расправање за главната работа. (чл.183 ЗПП) 27. Повеќе лица можат со една тужба да тужат односно да бидат тужени ( сопарничари ) - ако во поглед на предметот на спорот се во правна заедница или ако нивните права, односно обврски произлегуваат од ист фактички и правен основ; -предмет на спорот се барања односно обврски од ист вид што се засноваат врз суштествено истовиден фактички и правен основ иако постои стварна и месна надлежност на истиот суд за секое барање и за секој тужен и - тоа е определено со друг закон. (чл.186 ЗПП) 28. Кои дејствија е овластен да ги превзема замешувачот - тој е овластен да истакнува предлози и да ги презема сите други парнични дејствија во рокови во кои тие дејствија би можела да ги презема странката на која и се придружил. (чл.196 ЗПП) 29. Доколку по заклучување на стечајната постапка и бришење на правното лице од соодветниот регистар, а кое нема правен следбеник - судот со решение ќе ја отфрли тужбата заради непостоење на странка во спорот. (чл.203 од ЗПП) 30. Должноста за товар на докажување се однесува - на секоја странка, која е должна да ги изнесе фактите и да предложи докази врз кои го заснова своето барање или со кои ги побива наводите и доказите на противникот. (чл.205 ЗПП) 31. Судот ќе определи изведување на доказ увид на лице место - на предлог на странката кога за утврдување на некој факт или за разјаснување на некоја околност е потребно непосредно забележување на судот. (чл.212 ЗПП)

4

32. Ако исправата се наоѓа кај трето лице и по својата содржина е заединичка за странката која се повикува на исправата - судот може на третото лице да му нареди да ја поднесе исправата. (чл.219 ЗПП) 33. Ако надлежниот орган не го ослободи сведокот од должноста за чување на службена или воена тајна - истото не може да се сослуша како сведок. (чл.221 ЗПП) 34. Ако вештакот уредно повикан нема да дојде на рочиштето, а изостанокот нема да го оправда - судот ќе го казни со парична казна од 2.500 до 5.000 евра во денарска противвредност, а може во случај на неоправдан изостанок да нареди вештакот присилно да се доведе и да ги поднесе трошоците за доведувањето, а по барање на странката судот може со решение да му наложи на вештакот да ги надомести трошоците што ги предизвикал со своето неоправдано недоаѓање или со неоправданото одбивање да врши вештачење. (чл.240 ЗПП) 35. Судот ќе изведе вештачење како доказ - ако странката со тужбата или одговорот на тужба го достави стручниот наод и мислење на вештакот. (чл.235 ЗПП) 36. Ако странката има полномошник, покана за рочиште на кое се изведува доказ со сослушување на странки, се доставува - до полномошникот, кој е должен за тоа да ја извести странката. (чл.253 ЗПП) 37. Доказот со сослушување на странки се изведува - без полагање заклетва. (чл.255 ЗПП) 38. Во постапката за обезбедување на докази - не може да се изведе доказ со сослушување на странките. (чл.257 ЗПП) 39. Обезбедување на докази може да се предложи - и откако одлуката со која постапката се завршува ќе стане правосилна, ако тоа е потребно пред или во текот на постапката по вонредни правни лекови. (чл.257 ЗПП) 40. Подготвување на главната расправа опфаќа - претходно испитување на тужбата, доставување на тужбата до тужениот на одговор, одржување на подготвително рочиште и закажување на главна расправа. (чл.262 ЗПП) 41. Тужениот со поканата со која се доставува тужбата, ќе се предупреди - дека е должен да даде писмен одговор на тужба во рок што ќе го определи судот, кој не може да биде пократок од 15 дена, ниту подолг од 30 дена од денот на приемот на тужбата. Судот е должен да го предупреди тужениот и на правните последици од недавањето на писмен одговор на тужба во определениот рок(донесување на пресуда поради недавање одговор на тужба) (чл.269 ЗПП) 42. Во која фаза од постапката странките се должни да ги изнесат сите факти и докази и да ги достават исправите и предметите кои имаат намера да ги употребат како доказ - најдоцна на подготвителното рочиште (чл.271 ЗПП) 43. Ако на подготвително рочиште не дојде тужителот кој е уредно поканет, што ќе стори судот со тужбата -тужбата се смета за повлечена ако со тоа се согласил тужениот, а ако тужениот е не е присутен, тужбата ќе се смета за повлечена ако во рок од 8 дена по приемот

5

на известувањето за повлекувањето не се изјаснил дека на тоа се противи. (чл.277 ЗПП) 44. На подготвителното рочиште судот ќе го определи денот и часот на одржување на рочиштето за главна расправа - во рок кој не може да биде пократок од 8 дена ниту подолг од 60 дена, а во сложените предмети најмногу до 90 дена сметано од денот на одржаното подготвително рочиште.(чл.278 ЗПП) 45. Ако која било од странките не дојде на подготвително рочиште а изостанокот го оправда - рочиштето ќе се одложи (чл.277 ЗПП) 46. Ако странките на подготвителното рочиште се согласат спорот да се решава во постапка за медијација - судот ќе донесе решение со кое постапката се прекинува (чл.273 ЗПП) 47. За злоуотреба на правата што им припаѓаат на странките во постапката -судот е должен да внимава по службена должност и со парична казна од 700 до 1.000 евра во денарска противвредност ќе се казни физичко лице (странка, замешувач, одговорно лице во правното лице), а со казна во висина од 2.500 до 5.000 евра во денарска противвредност ќе се казни правно лице кое ќе ги злоупотреби правата што му припаѓаат во постапката. (чл.10 ЗПП) 48. Кои факти ќе ги земе како докажани судот одлучува по свое слободно судско уверување врз основа на - совесна и грижлива оцена на секој доказ посебно и на сите докази заедно, како и врз основа на резултатите од целокупната постапка. (чл.8 ЗПП) 49. Судирот на надлежноста меѓу судовите го решава - заеднички непосредно повисокиот суд (чл.22 ЗПП) 50. При отварањето на главната расправа Претседателот на советот, односно судија поединец - го објавува предметот на расправањето. Потоа утврдува дали дали дошле сите повикани лица, па ако не дошле, проверува дали се уредно повикани и дали го оправдале својот изостанок. (чл.279 ЗПП) 51. До кога странката на главна расправа може да става приговори и предлози - до почетокот на доказната постапка.(чл.282 ЗПП) 52. Претседателот на советот односно судијата поединец - внимава во текот на главната расправа да се изведат сите прифатени докази. - со поставување на прашања и на друг целесообразен начин се грижи во текот на расправата да се изнесат сите решителни факти, да се дополнат нецелосните наводи на странките за важни факти, да се означат или дополнат доказните средства што се однесуваат на наводите на странките и воопшто да се дадат сите разјаснувања потребни за да се утврди фактичката состојба важна за одлуката. Судот, ако е тоа потребно, со странките може да ги разјасни правните прашања на спорот.(чл.283 ЗПП) 53. Странките можат да предлагаат нови докази на било кое рочиште од главната расправа - само ако сторат веројатно дека без своја вина не биле во можност да ги изнесат, односно да ги предложат во дотогфашниот тек на постапката. (чл.284 ЗПП)

6

54. Странката и нејзиниот законски застапник или полномошник можат непосредно да поставуваат прашања на спротивната страна, сведоците и вештаците - по одобрение од претседателот на советот. (чл.287 ЗПП) 55. Поставувањето на прашањата кои го содржат одговорот или не се однесуваат на предметот на спорот, ќе го забрани - претседателот на советот (чл.287 ЗПП) 56. Странките со завршни зборови се обраќаат на судот - по изведувањето на сите докази, со кои завршни зборови се резимираат правните и фактичките аспекти на предметот. (чл.289 ЗПП) 57. Советот може да ја заклучи главната расправа и кога останале да се прибават докази потребни за одлучување - ако странките се откажат од расправањето за тие докази. (чл.290 ЗПП) 58. Главната расправа која повторно е отворена заради дополнување на постапката, ќе се заврши - најдоцна во рок од 30 дена од денот на нејзиното повторно отворање. (чл.291 ЗПП) 59. На главната расправа можат да присуствуваат - само полнолетни лица. (чл.292 ЗПП) 60. Судот може да ја исклучи јавноста - за целата главна расправа или само за еден нејзин дел, ако тоа го бараат интересите за чувањето на службена, деловна или лична тајна, интересите на јавниот ред или причините на моралот; - советот може да ја исклучи јавноста и во случај кога со мерките за одржување на редот предвидени во овој закон не би можело да се обезбеди непречено одржување на расправата. (чл.293 ЗПП) 61. Исклучувањето на јавноста не се однесува - на странките, нивните законски застапници, полномошниците и замешувачите. (чл.294 ЗПП) 62. Со спојување на повеќе парници кои течат пред ист суд меѓу исти лица - ќе се забрза расправањето или ќе се намалат трошоците. За сите споени парници судот може да донесе заедничка пресуда. - советот може да определи заради заедничко расправање пред него да се спојат повеќе парници и тогаш кога за некои од нив е надлежен судија поединец на истиот суд. (чл.299 ЗПП) 63. Ако рочиштето за главна расправа се одржува пред изменет совет - главната расправа ќе продолжи, претседателот на советот накратко ќе го изложи текот на поранешните рочишта. Советот може да одлучи повторно да се изведат некои од веќе изведените докази. (чл.301 ЗПП) 64. Одржувањето на редот во судницата е должност на - претседателот на советот (чл.303 ЗПП) 65. Странките пред парничниот суд можат да склучат судско порамнување - во текот на целата постапка (чл.307 ЗПП) 66. Судското поравнување се смета дека е склучено - кога странките по прочитаниот записник за порамнувањето ќе го потпишат записникот. (чл.308 ЗПП)

7

67. Ако судот утврди дека за предметот на спорот порано било склучено судско поравнување - ќе ја отфрли тужбата. (чл.309 ЗПП) 68. Кога за конечна одлука узреало само дел од тужбеното барање, судот - може во поглед на узреаното барање, односно за делот од барањето да ја заклучи расправата и да донесе пресуда(делумна пресуда) (чл.315 ЗПП) 69. Признанието на тужбеното барање тужениот - може и без согласност на тужителот да го отповика до донесувањето на пресудата. (чл.317 ЗПП) 70. Ако во спор за утврдување на татковство, тужениот го признае татковството - судот без натамочно расправање ќе донесе пресуда со која го усвојува тужбеното барање (пресуда врз основа на признание) (чл.317 ЗПП) 71. Ако тужениот не поднесе одговор на тужба во определениот рок - судот ќе донесе пресуда со која го усвојува тужбеното барање (пресуда поради неподнесување одговор на тужба) ако бидат исполнети следниве услови: - на тужениот тужбата и поканата за давање одговор на тужба му биле уредно доставени; - основаноста на тужбеното барање произлегува од фактите наведени во тужбата; - фактите врз кои се заснова тужбеното барање не се во спротивност со доказите кои тужителот ги поднел или со општопознатите факти и - не постојат општопознати околности од кои произлегува дека тужениот од оправдани причини бил спречен да поднесе одговор на тужба. (чл.319 ЗПП) 72. Пресудата станува правосилна - кога повеќе не може да се побива со жалба (чл.322 ЗПП) 73. Во посложени предмети судот може да го одложи донесувањето на пресудата - за 8 дена од денот на заклучувањето на главната расправа . Во тој рок судот е должен да одржи рочиште на кое ќе ја објави пресудата. Рочиштето за објавување на пресудата судот е должен да го закаже на рочиштето на кое главната расправа е заклучена и тоа ќе се одржи независно дали странките за тоа биле известени, односно дали пристапиле на тоа рочиште. (чл.324 ЗПП) 74. Во посложени предмети објавената пресуда мора писмено да се изработи - во рок од 15 дена од денот на објавувањето. (чл.326 ЗПП) 75. Ако судот пропуштил да одлучи за сите барања, а странката во рок од 15 дена од приемот на пресудата поднела предлог за дополнување на пресудата, судот: - ќе закаже главна расправа пред советот заради донесување на пресуда за барањето што не е решено (дополнителна пресуда). Дополнителна пресуда може да се донесе и без повторно отворање на главна расправа, ако оваа пресуда ја донесува истиот совет што ја донел и првобитната пресуда, а барањето во поглед на кое се бара дополнување е доволно расправано. 76. Поправање на одлука поради очигледни технички грешки при изготвувањето на истата, може странката да бара

8

- во секое време.(чл.331 ЗПП) 77. Примерок од решение што е објавено на рочиште - ќе се достави до странките во заверен препис само ако против тоа решение е дозволена посебна жалба или ако врз основа на решението може веднаш да се бара извршување или ако тоа го бара управувањето со постапката. (чл.332 ЗПП) 78. Ако судот го одбие предлогот за учество на замешувачот во постапката - против ваквото решение не е дозволена посебна жалба (чл.263 ЗПП) 79. Поправањето на пресудата претставува - исправка на грешките во имињата и броевите, како и други очигледни грешки во пишувањето и сметањето, недостатоци во формата и несогласноста на преписот на пресудата со оригиналот. (чл.331 ЗПП) 80. Незадоволната странка против пресуда донесена во прв степен може да изјави редовен правен лек - во рок од 15 дена од денот на доставувањето на пресудата, ако во законот не е определен друг рок. (чл.337 ЗПП) 81. Навремено изјавената жалба, спречува - пресудата да стане правосила во делот што се побива со жалбата. (чл.337 ЗПП) 82. Од кога странката може да се одрече од правото на жалба - од моментот кога е објавена пресудата или од моментот кога ќе и се достави преписот на пресудата. (чл.338 ЗПП) 83. Жалбата е нецелосна - ако врз основа на податоците од жалбата не може да се утврди која пресуда се побива или ако жалбата не е потпишана. (чл.340 ЗПП) 84. Ако странката во текот на првостепената постапка не истакнала приговор за застареност - тој приговор не може да го изнесе во жалбата. (чл.341 ЗПП) 85. Ако при донесување на првостепената пресуда судот бил непрописно составен - тогаш сторена е суштествена повреда на одредбите од парничната постапка (чл.343 ЗПП) 86. Жалбата се поднесува - до судот што ја изрекол првостепената пресуда во доволен број примероци за судот и за спротивната странка. (чл.346 ЗПП) 87. Ако странка која што во целост успеала во спорот поднесе жалба - може во жалбата да изнесе нови факти и да предложи нови докази кои се однесуваат на мани на волјата (поради тоа што изјавата за признание, односно за одрекување е дадена во заблуда или под влијание на присила или измама) (чл. 342 ЗПП) 88. Ако првостепениот суд при донесување на првостепената пресуда сторил суштествена повреда на одредбите на парничната постапка, а пресудата не била еднаш укината - второстепениот суд со решение ќе ја укине првостепената пресуда и ќе го врати предметот до истиот првостепен суд или ќе му го отстапи на надлежниот првостепен суд заради одржување на нова главна расправа. Во ова решение второстепениот суд ќе одлучи и кои спроведени дејствија, зафатени со

9

суштествената повреда на одредбите на парничната постапка, се укинуваат. (чл.358 ЗПП) 89. Ако пресудата веќе еднаш била укината, а советот на второстепениот суд најде дека пресудата против која е поднесена жалба, се заснова на суштествена повреда на одредбите на парничната постапка - второстепениот суд ќе закаже расправа и мериторно ќе одлучи. (чл.351 ЗПП) 90. Жалба против решение со кое се казнува сведок, може да поднесе - било која од странките (ако овој закон изрично определува дека посебна жалба не е дозволена, решението на првостепениот суд може да се побива само во жалбата против конечната одлука (чл.368 ЗПП) 91. Ревизија може да се поднесе - против правосилна пресуда донесена во втор степен во рок од 30 дена од денот на доставувањето на препис на пресудата (чл.372 ЗПП) 92. Поднесената ревизија - не го задржува извршувањето на правосилната пресуда против која е изјавена (чл.374 ЗПП) 93. Ревизија се поднесува - до судот што ја изрекол првостепената пресуда во доволен број примероци за судот и за спротивната странка (чл.379 ЗПП) 94. Ревизискиот суд одлучува - без расправа(чл.382 ЗПП) 95. Странките можат да изјават ревизија против второстепена пресуда ако вредноста на побиваниот дел - надминува 1.000.000 денари (чл.372 ЗПП) 96. Во спорови во кои во постапката по жалба второстепениот суд ја преиначил првостепената пресуда - ревизијата е секогаш дозволена без оглед на вредноста на спорот (чл.372 ЗПП) 97. Повторување на постапка може да се бара против правосилно завршена постапка -по предлог од странката ако: -при донесувањето на одлуката учествувал судија односно судија-поротник кој според законот морал да биде изземен, односно кој со речение на судот бил изземен; -на некоја странка со незаконито постапување, а особено со пропуштање на доставувањето не и била дадена можност да расправа пред судот; -во постапката како тужител или тужен учествувало лице кое не може да биде странка во постапката или ако странката која е правно лице не ја застапувало овластено лице, или ако парнично неспособната странка не ја застапувал законски застапник, или ако законскиот застапник односно полномошник на странката немал потребно овластување за водење на постапката или за одделни дејствија во постапката, доколку водење на постапката, односно вршење на одделни дејствија во постапката не било дополнително одобрено; -одлуката на судот се заснова врз лажен исказ на сведок или вештак; -одлуката на судот се заснова врз исправа што е фалсификувана или во која е заверена невистинита содржина;

10

-до одлуката на судот дошло поради кривично дело на судијата, односно на судијата-поротник, на законскиот застапник или на полномошникот на странката, на спротивната странка или на некое трето лице; -странката стекне можност да ја употреби правосилната одлука на судот која порано меѓу истите странки е донесена за исто барање; -одлуката на судот се заснова врз друга одлука на суд или врз одлука на некој друг орган, а таа одлука ќе биде правосилно преиначена, укината, односно поништена; -странката узнае за нови факти или најде или стекне можност да употреби нови докази врз основа на кои за странката можела да биде донесена поповолна одлука тие факти или докази да биле употребени во поранешната постапка и -со одлука на надлежен орган дополнително правосилно е одлучено за претходно прашање на кое се заснова одлуката на судот. (чл.392 ЗПП) 98. Ако странката стекне можност да употреби докази, може да бара постапката да се повтори -ако доколку овие докази биле употребени во поранешната постапка за странката можела да биде донесена поповолна одлука (чл.392 ЗПП) 99. Во постапка во работни спорови постапката пред првостепениот суд мора да се заврши -во рок од 6 месеца од поднесувањето на тужбата (чл.405 ЗПП) 100. Во спорови поради смеќавање на владение ќе се расправа и докажува -само фактите за последната состојба на владението и за настанатото смеќавање (чл.412 ЗПП) 101. Тужителот може да бара извршување на решението поради смеќавање на владение -во рок од 30 дена од истекот на рокот што со решението е определен за извршување на тоа дејствија (чл.415 ЗПП) 102. Судот ќе ја отфрли тужбата на тужителот со предлог за издавање платен налог -ако тужителот не го стори веројатно постоењето на правниот интерес или не побарал од нотар да донесе решение со кое се дозволува извршување врз основа на веродостојна исправа (чл.418 ЗПП) 103. Во постапка по платен налог, судот може да се огласи за месно ненадлежен -само по приговор на на тужениот истакнат во приговорот против платниот налог (чл.425 ЗПП) 104. Спорови од мала вредност се спорови во кои тужбеното барање се однесува на побараување во пари кое не го надминува -износот од 180.000,оо денари (чл.430 ЗПП) 105. Во постапка од мала вредност -е дозволена посебна жалба само против решението со кое се завршува постапката (чл.433 ЗПП) -не се применуваат одредбите за подготвително рочиште (чл.436 ЗПП) 106. Во постапка за регрес за исплатена штета од страна на странска осигурителна компанија против домашна осигурителна компанија

11

-странките можат да договорат надлежност на домашен или на странски избран суд, ако за тие спорови не е предвидена исклучителна надлежност на суд во РМ (чл.440 ЗПП) -суд во РМ е надлежен за судење кога неговата надлежност во спор со меѓународен елемент е изрично определена со закон или со меѓународен договор. Ако во законот или во меѓународниот договор нема изрична одредба за надлежноста на суд во РМ за определен вид спорови, тогаш суд во РМ е надлежен за судење во тој вид спорови и кога неговата надлежност произлегува од одредбите на законот за месната надлежност на суд во РМ (чл. 26 ЗПП) 107. Во стопански спорови суди судија поединец ако вредноста на спорот е -до 1.800.000 денари (чл.467 ЗПП) 108. Ако обете странки во стопанските спорови предложат рочиштето да се одложи за да се обиде спорот да се реши со поравнување -судот ќе го уважи овој предлог и веднаш ќе ги извести странките за денот и часот кога ќе се одржи ново рочиште (чл.470 ЗПП) 109. Против второстепена одлука за доверување на деца на чување и воспитание -е дозволена ревизија ( чл. 372 ЗПП и чл.273 Закон за семејство) 110. Судот ќе донесе одлука за издржување на малолетните деца -со пресудата со која бракот се поништува или разведува (чл.274 Закон за семејство) -и во спорови за утврдување или оспорување на татковство или мајчинство, кога донесувањето на оваа одлука, со оглед на исходот на спорот и околностите на случајот е можно и потребно (чл.275 Закон за семејството) 111. За постапување по предлогот за уредување на начинот на управување и користење на заеднички предмети -судот закажува рочиште на кои ги повикува сите носители на правата на заедничките предмети (чл.196 ВПП) 112. Судот во вонпроцесна постапка по изведување на доказите односите меѓу етажните сопственици ги уредува со донесување -решение (чл.208 ВПП) 113. Во постапка за уредување на меѓи, судот врши -обновување или исправање на меѓи (чл.228 ВПП) 114. Постапката за определување на надоместок за експроприрана недвижност се поведува -од страна на судот по службена должност, кога ќе му бидат доставени списите од надлежниот орган на управата (чл.242 ВПП) 115. Судски тестамент се составува -во просториите на судот или надвор од него, во станот на завештателот, во болница или на друго место, ако завештателот не е во состојба да дојде во судот. (чл.252 ВПП) 116. Ако лицето во чија корист е предаден предметот во депозит, во рок од 10 годни од предавањето на депозитот не го подигне депонираниот предмет -судот со решение ќе утврди дека депонираниот предмет станал сопственост на РМ (чл.307 ВПП) 117. Кога се отвара наследство

12

-со смртта на едно лице; -истото дејство го има и прогласувањето на едно лице за умрено (чл.120 Закон за наследувањето) 118. Со способност за наследување се стекнува -лице кое е живо во моментот на отворањето на наследството; -детето веќе зачнато во моментот на отворањето на наследството се смета како родено ако се роди живо; -врз основа на тестамент можат да наследуваат и правни лица, доколку со одделни прописи нешто друго не е определено (чл.122 ЗН) 119. За недостојноста на наследување води сметка -судот по службена должност, освен во случај на повреда на обврската за издршка и неукажување на нужна помош. (чл.124 ЗН) 120. За да бидат релевантни причините за недостојност треба да постојат -во времето на составувањето на тестаментот (чл.47 ЗН) 121. Недостојноста за наследување може да престане -со проштевање на оставителот (чл.124 ЗН) 122. Правните лица може да се јават како наследници врз основа на -тестамент (чл.122 ЗН) 123. Вонбрачните деца на оставителот се наследници од -прв наследен ред (чл.13 ЗН) 124. Посвоеникот на оставителот е наследник од -прв наследен ред (чл. 13 и чл. 23 ЗН) 125. Во првиот наследен ред наследници се -потомците и брачниот другар на оставителот (чл.13 ЗН) 126. Брачниот другар може да се јави како наследник од првиот наследен ред доколку бракот траел -нема законска одредба која се однесува на должината на бракот, брачниот другар е наследник од првиот наследен ред без оглед на должината на бракот 127. Вонбрачниот другар може да се јави како наследник доколку -умрениот не оставил други наследници од првиот првиот наследен ред и родители и браќа и сестри и ако трајната заедница траела најмалку 5 години непрекинато од засновањето на односите па се до смртта на оставителот (чл.29 ЗН) 128. Во вториот наследен ред како наследници може да се јават -родителите и брачниот другар на умрениот (чл.16 ЗН) 129. Во третиот наследен ред како наследници може да се јават -дедовците и бабите на умрениот (чл.20 ЗН) 130. Законски наследници во првиот наследен ред добиваат од оставината -еднакви делови (чл.13 ЗН) 131. Во првиот наследен ред делот на брачниот другар може да се намали ако -оставителот има деца кои не потекнуваат од бракот со надживеаниот брачен другар, а имото на овој брачен другар изнесува повеќе од делот што би му припаднал при делбата на оставината на еднакви делови, тогаш на секое дете на оставителот му припаѓа двапати поголем дел отколку на брачниот другар. (чл.15 ЗН)

13

132. Доколку покрај брачниот другар оставителот оставил и 4 деца наследниот дел на брачниот дугар изнесува -1/5 од имотот на оставителот 133. Доколку оставителот оставил 2 малолетни деца, еден посвоеник и еден син од вонбрачна заедница . Оставината помеѓу наследниците се дели на по -1/4 134. Оставителот има брачен другар, татко, две сестри и двајца браќа, колкав дел од оставината ќе добие секоја од двете сестри. -1/16 135. Оставителот има татко, двајца браќа и лице што живеело непрекинато 5 години до смртта на оставителот. Делот што ќе го добие лицето што живеело во трајна заедница со оставителот изнесува -Ништо 136. Оставителот има два сина, двајца внуци од порано умрен син, посвоеник, татко и двајца браќа. Секој од внуците ќе наследи од оставината -1/8 137. Оставителот има брачен другар, татко, двајца браќа и син од вонбрачна заедница. Секој од браќата ќе наследи од оставителот. -браќата нема да наследат ништо од оставителот зошто има наследници од првиот наследен ред (брачниот другар и синот од вонбрачната заедница) (чл.13 ЗН) 138. Оставителот има три сина, двајца внуци од порано умрен син, брачен другар, татко, мајка и две сестри. Секој од синовите ќе добие од оставината -1/5 139. Оставителот има татко, мајка, двајца браќа и една сестра. Сестрата ќе добие од оставината. -нема да добие од оставината, родителите на умрениот ја наследуваат целата оставина на еднакви делови (чл.16 ЗН) 140. Оставителот има двајца правнуци, татко, брат и дедо и баба по мајка. Таткото ќе добие -Нема да добие ништо 141. Оставителот има дедо и баба и двајца чичковци а во лозата по мајка нема живи наследници. Бабата ќе добие -1/2 142. Оставителот има татко, мајка двајца браќа и лице што живеело во заедница со оствителот 5 години непрекинато до моментот на неговата смрт. Таткото ќе добие -1/2 143. Оставителот има брачен другар, татко, мајка, двајца браќа и две сестри. Секоја од сестрите ќе наследи -сестрите нема да наследат, наследуваат само родителите и брачниот другар на умрениот (чл.16 ЗН) 144. Оставителот има брачен другар и два сина од вонбрачна заедница. Имотот на брачниот другар изнесува повеќе од делот што би му припаднал доколку оставината се дели на еднакви делови. Колкав дел од оставината ќе добие брачниот другар.

14

-1/5 145. Оставителот има две сестри, двајца браќа и два сина – внуци од порано умрен брат. Секој од синовите на порано умрениот брат ќе наследат по. -1/10 146. Оставителот има баба и дедо по мајка, дедо по татко и двајца чичковци. Секој од чичковците ќе наследат по -1/8 147. Оставителот има син, татко, мајка, две сестри . Таткото ќе наследи -таткото нема да наследи зошто целата оставина ќе му припадне на синот кој е наследник од првиот наследен ред 148. Оставителот има брачен другар, три сина, ќерка и две внуки од порано умрена ќерка. Секоја од внуките ќе наследи -1/12 149. Кои од наведените лица не може да бидат нужни наследници -нужни наследници се: децата на оставителот, неговите посвоеници и неговиот брачен другар. -потомците на децата на оставителот и на неговиот посвоеник се нужни наследници само ако во моментот на смртта на оставителот живееле во заедница со него или ако тој ги издржувал или ако се трајно неспособни за работа и немаат нужни средства за живот. -родителите на оставителот и неговите браќа и сестри се нужни наследници само ако се трајно неспособни за работа и немаат нужни средства за живот. -лицата наведени во овој член се нужни наследници кога според законскиот ред на наследување се повикани на наследство. Сите други не можат да бидат нужни наследници . (чл.30 ЗН) 150. Нужниот наследен дел на брачниот другар на оставителот изнесува -1/2 од оној дел што би му припаднал според законскиот ред на наследувањето без оглед на тоа што некој од нужните наследници не бара дел од оставината, или е исклучен од наследство или е недостоен да наследи. (чл.31 ЗН) 151. Нужниот наследен дел на родителите на оставителот изнесува -1/3 од оној дел што би им припаднал според законскиот ред на наследувањето без оглед на тоа што некој од нужните наследници не бара дел од оставината, или е исклучен од наследство или е недостоен да наследи. (чл.31 ЗН) 152. Внуците на оставителот се јавуваат како нужни наследници -само ако во моментот на смртта на оставителот живееле во заедница со него или ако тој ги издржувал или ако се трајно неспособни за работа и немаат нужни средства за живот (чл.30 ЗН) 153. Браќата и сестрите на оставителот се јавуваат како нужни наследници -само ако се трајно неспособни за работа и немаат нужни средства за живот (чл.30 ЗН) 154. Оставителот може да го лиши потомокот од неговиот нужен дел ако -е презадолжен или е растурач, завештателот може да го лиши во целост или делумно од неговиот нужен дел во корист на неговите потомци. (чл.49 ЗН) 155. Оставителот може да го исклучи наследникот од неговиот нужен дел ако -потешко се огрешил спрема оставителот со повреда на некоја законска или морална обврска и

15

-со смисленост сторил некое потешко злодело спрема него или неговиот брачен другар, дете или родител. (чл.46 ЗН) 156. Доколку оставителот во тестаментот располагал со целиот свој имот неговиот единствен син кој не е тестаментален наследник ќе добие дел од осавината која изнесува -1/2 од она што би му припаднало според законскиот ред на наследувањето (чл.31 ЗН) 157. Како се обезбедува нужниот дел ако е повреден -со намалување на располагањата со тестаментот, па доколку нужниот дел со тоа не би бил намирен, тогаш се враќаат подароците сторени во последните 90 дена од животот на сторителот (чл.38 и чл.39 ЗН) 158. Правото да се бара враќање на подароците направени последните 90 дена од живото на оставителот заради обезбедувње на нужниот дел застараува во рок од -3 години од смртта на оставителот, односно од денот кога решението за неговото прогласување за умрен, односно решението со кое се докажува неговата смрт станало правосилно. (чл.45 ЗН) 159. Правото да се бара намалување на тестаменталните располагања заради обезбедување на нужниот дел застарува во рок од -3 години од прогласувањето на тестаментот (чл.45 ЗН) 160. Делот на нужниот наследник исклучен од наследство преминува на -неговите наследници (чл.48 и чл.49 ЗН) 161. Едно лице се здобива со способност да состави тестамент -ако наполнило 15 години и ако е способно за расудување (чл. 62 ЗН) 162. Ако завештателот составил тестамент па подоцна ја изгубил способноста за расудување тестаментот ќе -остане полноважен бидејќи губењето на способноста за расудување што би настапило откога е направен тестаментот не влијае врз неговата полноважност (чл.62 ЗН) 163. Кои видови на тестамент не се предвидени со Законот за наследувањето на РМ -предвидени се: своерачен тестамент (чл.66 ЗН), судски тестамент (чл.67 ЗН), тестамент составен пред дипломатски или конзуларен претставник во странство (чл.71 ЗН), тестамент составен за време на воена состојба (чл.73 ЗН), меѓународен тестамент (чл.74 ЗН) и устен тестамент (чл.90 ЗН) 164. Своерачниот тестамент во кој не е наведена датата на неговото составување е -полноважен, бидејќи за неговата полноважност не е нужно, но е корисно, во него да е означен датумот кога е составен (чл.66 ЗН) 165. Судски тестамент го составува -по кажување на завештателот судија на основен суд, кој претходно ќе го утврди и9дентитетот на завештателот (чл.67 ЗН) 166. Сведоци кај судски тестамент се потребни -во случај завештателот да не е во состојба да го прочита тестаментот што му го составил судијата (чл.68 ЗН)

16

167. Времето на важење на тестамент составен пред диполматко или конзуларното преставништво изнесува -нема определено време на важење 168. Tестаментот составен пред Дипломатско конзуларниот претставник се составува според одредбие што важат за -судски тестамент (чл.72 ЗН) 169. Меѓународен тестамент може да состави -судија на основниот суд кој е надлежен и за составување на судски тестамент; -Меѓународен тестамент за државјанин на РМ во странство можат да состават и дипломатските или конзуларните претставници на РМ кои ќе ги определи шефот на дипломатското или конзуларно претставништво. (чл.76 ЗН) 170. Усниот тестамент престанува да важи -кога ќе поминат 30 дена од престанокот на исклучителните околности во кои е составен (чл.90 ЗН) 171. Доколку македонски државјанин се наоѓа на брод кој плови по исклучително јака бура по Медитеранот за време на својот пат може да состави -устен тестамент (чл.90 ЗН) 172. Тестаментот составен за време на воена состојба се составува според правилата на -судски тестамент (чл.73 ЗН) 173. Дали може оставителот да го отповика судскиот тестамент со подоцнежна изјава на волја дадена за време на негова тешка болест кога тој не може да дојде до судот, дадена пред двајца сведоци -да може (чл.117 и чл.90 ЗН) 174. Правно лице во РМ може да наследи врз основа на -тестамент (чл.122 ЗН) 175. Доколку оставителот е лице неспособно за расудување -тестаментот е ништовен (чл.62 ЗН) 176. Дали исто лице може да се појави како наследник на оставителот врз основа на закон и врз основа на тестамент -не може (чл.9 и чл.31 ЗН) 177. На првото јавно наддавање недвижноста може да се продаде -по утврдената цена или во поголем износ од утврдениот на понудувачот кој понудил највисока цена (чл.175 ЗИ) 178. Парични казни спрема должникот може да се изрекуваат, доколку должникот во определениот рок не ја исполни обврската која наместо него не може да ја изврши друго лице -до достигнување на десеткратен износ на првата изречена казна (на физичко лице од 20.000 до 80.000 денари, на правно лице од 100.000 до 30.000.000 денари и на одговорното лице во правното лице од 20.000 до 80.000 денари )(чл.222 ЗИ) 179. Кога должникот може да поднесе предлог за противизвршување: -кога извршувањето е веќе спроведено, должникот може да поднесе до судот, односно органот кој ја донел извршната исправа, предлог за противизвршување, барајќи доверителот да му го врати она што го добил со извршувањето, ако

17

извршната исправа е правосилно укината, преиначена, поништена или ставена вон сила. -предлогот за противизвршување може да се поднесе во рок од еден месец од денот кога должникот дознал за причината за противизвршување, а најдоцна во рок од една година од денот на завршувањето на извршувањето. (чл.78 ЗИ) 180. Субјективниот рок за поднесување на приговор против неправилности при извршувањето е: -3 дена од денот на осознавањето на неправилностите (чл.77 ЗИ) 181. Извршно дејствие што не се спроведува при извршување врз подвижнии педмети заради намирување на парично побарување. -се преземаат следните извршни дејствија: попис, процена, пленидба и продажба (чл.85 ЗИ) 182. Врз кој од наведените подвижни предмети може да се спроведе извршување. -не може да се спроведе врз: -облека, обувки, долна облека и други предмети за лична употреба, постелнина, садови, мебел, шпорет, ладилник и други предмети со вообичаена вредност што служат за задоволување на основните потреби за домаќинството, доколку му се потребни на должникот и на членовите на неговото домаќинство; -храна и огрев за потребите на должникот и на членовите на неговото домаќинство за три месеца; -работен и расплоден добиток, земјоделски машини и други орудија за работа, семе, добиточна храна, алат, машини и други предмети што на должникот земјоделец или занаетчија му се неопходни за одржување на земјоделското стопанство, односно за вршење на занаетчиската дејност, во мера во која е потребно со тоа да се оствари минимален приход за неговото издржување и за издржување на членовите на неговото семејство; -книги и други предмети што му се потребни на должникот кој самостојно во вид на занимање со личен труд врши научна, уметничка или друга професионална дејност; -готови пари на должникот до месечниот износ кој според закон е изземен од извршување; -ордени, медали, воени споменици и други знаци на одликување и признание, венчален прстен, лични писма, ракописи и други лични списи на должникот, како и семејни фотографии и -помагала што на инвалидот или на друго лице со телесни недостатоци му се дадени врз основа на прописите или што ги набавил сам, а се неопходни за извршување на неговите животни функции. (чл.84 ЗИ) 183. По предлогот за противизвршување одлучува: -судот односно органот кој ја донел извршната исправа (чл.79 ЗИ) 184. Која од наведените постапки- дејства на извршување заради остварување на непарично побарување не е уредно со Законот за извршување. -уредени се предавање и испорака на подвижни предмети (чл.212 ЗИ), испразнување и предавање на недвижности (чл.218 ЗИ)

18

185. Што од наведеното не може да биде средство на извршување заради остарување на парично побарување -може да биде: продажба на подвижни предмети, продажба на недвижности, продажба на хартии од вредност и удели во трговски друштва, пренос на парично побарување, претворање во пари на други имотни права и пренос на средства што се водат на сметката кај носителна платен промет согласно со прописите за платен промет (чл.23 ЗИ) 186. Која од наведените недвижности е изземена од извршувањето -земјоделско земјиште и стопански згради на земјоделец во обем нужно неопходен за негова издршка и за издршча на членовите на неговото потесно семејство и на други лица кои според закон е должен да ги издржува. (чл.163 ЗИ) 187. Привремена мерка може да се дозволи: -пред поведувањето и во текот на судска или управна постапка (чл.31 Закон за обезбедување на побарувањата=ЗОП) 188. Судот може да дозволи привремена мерка за обезбедување: -ако доверителот го стори веројатно постоењето на побарувањето и опасноста дека без таква мерка должникот ќе ја осуети или значително отежне наплатата на побарувањето, со тоа што својот имот, односно своите средства ќе ги отуѓи, прикрие или на друг начин ќе располага со нив (чл.33 ЗОП) 189. Кој го спроведува извршувањето. -извршител (чл.31 ЗИ) 190. Што од наведеното не е содржано во условите за продажба на недвижност. -содржано е: поблизок опис на недвижноста со припадоците -назначување на службеностите и на стварните товари што ги презема купувачот -вредноста на недвижноста утврдена со заклучок на извршителот -цена по која недвижноста може да се продаде -рок во кој купувачот е должен да ја положи цената -начин на продажба и износ на гаранцијата (чл.170 ЗИ) 191. Ако според извршната исправа должникот е должен да стори определено дејствие кое наместо него не може да го стори друго лице, а должникот во определениот рок не ја исполни обврската, извршувањето се спроведува: -со спроведувањето на решението за изречената парична казна (чл.222 ЗИ) 192. Извршувањето врз парично побарување на должник се спроведува со -забрана и пренос (чл.106 ЗИ) 193. Проитв одлуката на претседателот на судот донесена по приговорот против неправилности при извршувањето: -странката или учесникот има право да поднесе жалба до апелациониот суд, на чие подрачје се наоѓа основниот суд (чл.77-а ЗИ) 194. Доверителот може да побара одлагање на извршувањето -за одреден временски период, а најмногу до 30 дена. Доверителот може да побара одлагање на извршувањето најмногу 2 пати. (чл.81 ЗИ) 195. Што не претставува услов за дозволување на привремена мерка

19

-услов е: доверителот да го стори веројатно постоењето на побарувањето и опасноста дека без таква мерка должникот ќе ја осуети или значително отежне наплатата на побарувањето, со тоа што својот имот, односно своите средства ќе ги отуѓи, прикрие или на друг начин ќе располага со нив. -доверителот немора да ја докажува опасноста ако стори веројатно дека со предложената мерка должникот би претрпел само незначителна штета -се смета дека опасност посоти ако побарувањето би требало да се оствари во странство (чл.33 ЗОП) 196. Основа за извршување е: -извршната исправа и решение со кое се дозволува извршување врз основа на веродостојна исправа донесено од нотар (чл.2 ЗИ) 197. Извршувањето започнува по барање на : -доверителот (чл.2 ЗИ) 198. Извршна исправа е -извршна судска одлука и судско порамнување -извршна одлука и порамнување во управна постапка, ако гласат на исполнување на парична обврска -извршна нотарска исправа -заклучок на извршителот за утврдување на трошоците на извршувањето -решение со кое се дозволува извршување врз основа на веродостојна исправа донесено од нотар и -друга исправа која како извршна исправа е предвидена со закон. (чл.12 ЗИ) 199. Судска одлука е извршна: -ако станала правосилна и ако истекол рокот за доброволно исполнување на должниковата обврска (чл.14 ЗИ) 200. Извршување заради остварување на парично побарување се извршува со -извршување врз подвижни предмети -извршување врз парично побарување на должник -извршување врз побарувања да се предадат или испорачаат подвижни предмети или да се предаде недвижност -извршување врз хартии од вредност и врз удел во трговско друштво и -извршување врз други имотни права. 201. Предмет на извршување заради наплатување на парично побарување може да биде -секој должников предмет или имотно право, што со закон не се изземени од извршување, односно доколку извршувањето врз нив не е ограничено со закон (чл.24 ЗИ) 202. Барањето за извршување на извршната исправа се доставува до -извршителот (чл.27 ЗИ) 203. Доверителот во текотна постапката може да го повлече барањето за извршување -без согласност на должникот, во целост или делумно, освен во случаите кога со повлекувањето на барањето се злоупотребуваат правата на доверителот (чл.28 ЗИ) 204. Извршувањето по правило се спроведува

20

-секој ден од 06,00 до 21,00 часот (чл.74 ЗИ) 205. При превземање на извршни дејствија во станот на должниикот, извршителот е овластен -да ја отвори просторијата што е заклучена, а должникот не е присутен или не сака да ја отвори, во присуство на полиција и двајца полнолетни сведоци (чл.75 ЗИ) -да го отстрани лицето кое го попречува спроведувањето на извршувањето, а според околноста на случајот и да побара помош од полиција (чл.76 ЗИ) 206. За преземање на извршни дејствија во станот на должникот извршителот обезбедува писмена дозвола -претседателот на основниот суд на чие подрачје се спроведува извршувањето, во која не се назначува денот на преземањето на дејствијето (чл.75 ЗИ) 207. Странката или учесникот кој што смета дека при извршување се сторени неправилности може да поднесе приговор -до претседателот на основниот суд на чија територија извршувањето или пак дел од него се спроведува (чл.77 ЗИ) 208. Со решение претседателот на судот може -приговорот да го одбие или да го усвои (чл.77 ЗИ) 209. Претседателот на судот ако го усвои предлогот -со решението со кое го усвојува приговорот ги утврдува сторените неправилности и ги става вон сила превземените извршни дејствија (чл.77 ЗИ) 210. Против решението на претседателот на судот жалба се поднесува во рок од -3 дена по приемот на решението (чл.77-а ЗИ) 211. Жалбата против решение на претседателот на судот -во рок од 3 дена ќе се достави до апелациониот суд, кој е должен во рок од 5 дена да одлучи по жалбата (чл.77-а ЗИ) 212. Предлог за противизвршување може да се поднесе во рок -од 1 месец од денот кога должникот дознал за причината за противизвршување, а најдоцна во рок од 1 година од денот на завршувањето на извршувањето (чл.78 ЗИ) 213. Судот односно органот со решение ќе го усвои предлогот на должникот за противизвршување ако -доверителот не поднесе одговор на предлогот, ненавремено поднесе одговор или пак изјави дека не се противи на предлогот (чл.79 ЗИ) 214. Претседателот на судот на барање на странката или учесникот може да го одложи извршувањето. -најмногу еднаш за одредено време но не подолго од 90 дена (чл.81 ЗИ) 215. Во времето за кое е одложено извршувањето по барање на доверителот, доверителот -го губи стекнатиот редослед за првенствена наплата кое го стекнал во времето на барање на извршувањето (чл.82 ЗИ) 216. Предмет на извршување може да биде -секој должников предмет или имотно право, што со закон не се изземени од извршување, односно доколку извршувањето врз нив не е ограничено со закон (чл.24 ЗИ)

21

217. Извршување врз плата и пензија заради ндомест на штета поради губење на работна способност може да се спроведе до износ од 1/2 од платата или пензијата (чл.105 ЗИ) 218. Извршување врз плата и пензија до износот од 1/3 од платата или пензијата може да се спроведе за -било која основа (освен за побарување врз основа на законска издршка, надомест на штета настаната поради нарушување на здравјето или намалување, одн осно губење на работната способност и надоместок на штета за загубена издршка поради смрт на давачот на издршката каде може да се спроведе извршување до 1/2 од платата или пензијата) (чл.105 ЗИ) 219. Извршување врз примање врз основа на договор за доживотна издршка и доживотна рента може да се спроведе само -на делот кој го надминува износот на најниската социјална помош која се исплатува на подрачјето на кое должникот има живеалиште (чл.105 ЗИ) 220. Извршувањето врз парично побарување кое по сметка кај банка му припаќа на фичичко или правно лице се спроведува -така што со налог за извршување и се наложува на банката паричниот износ за кој е издаден налог за извршување да го исплати на сметката на извршителот (чл.137 ЗИ) 221. Со налогот за пренос на должниково побарување извршителот ќе му наложи на должниковиот должник подвижните предмети кои се однесуваат на тоа побарување да ги предаде на -извршителот или друго лице на чување (чл.142 ЗИ) 222. Со налогот за пренос на должниковото побарување извршителот ќе му наложи на должниковиот должник недвижноста на која се однесува побарувањето да му ја предаде на -доверителот (чл.144 ЗИ) 223. Доверителот е должен да управува со недвижноста од името и за сметка на должникот како -добар стопанственик, односно добар домаќин и на должникот, по негово барање, да му положи сметка за управувањето (чл.144 ЗИ) 224. Дали должникот може да предложи друго средство за изршување по приемот на налогот за извршување и во кој рок -Да може во рок од 3 дена да предложи налогот за извршување врз недвижности да се спроведе врз друго средство на извршување или врз друга недвижност од онаа определена во налогот за извршување врз недвижности (чл.155 ЗИ) 225. Кон извршување врз невижност може да се пристапи -до донесување на заклучокот за продажба на недвижноста на купувачот (чл.157 ЗИ) 226. Со извршување врз невижност се намирува и -заложниот доверител кој не барал извршување (чл.158 ЗИ) 227. Залогот врз недвижност се гаси со денот на -донесувањето на заклучокот за предавање на недвижноста во владение на купувачот и ако заложните доверители не се наполно намирени (чл.159 ЗИ) 228. Со продажба на недвижност не се гасат

22

-ни личните службености ни стварните товари што се запишани во јавната книга пред правата на заложните доверители и правата на намирување на доверителот на чие барање е спроведено извршувањето (чл.160 ЗИ) 229. Не се изземени од извршување кај земјоделец -земјоделското земјиште и стопанските згради при извршување заради остварување на парични побарувања обезбедени со договорно заложно право над недвижности (хипотека) (чл.163 ЗИ) 230. Извршителот нема обврска да го доставува заклучокот за продажба на недвижност до -се доставува до сите учесници на на наддавањето (чл.175 ЗИ) 231. Усното јавно наддавање за продажба на недвижност се одржува -пред извршителот во простории што тој ќе ги определи (чл.169 ЗИ) 232. Рокот во кој купувачот е должен да ја плати цената не може да биде -подолг од 15 дена од денот на продажбата (чл.170 ЗИ) 233. Висината на гаранцијата за јавно наддавање при продажба на недвижност при извршување изнесува -1/10 од утврдената вредност на недвижноста (чл.171 ЗИ) 234. На второто јавно наддавање недвижноста не може да се продаде под -2/3 од утврдената вредност (чл.174 ЗИ) 235. Основ за стекнување на правото на сопственост на недвижноста продадена при извршувањето е -заклучок за извршена продажба (чл.175 ЗИ) 236. Договорот за продажба на недвижноста со непосредна спогодба го потпишуваат -купувачот и извршителот во име и за сметка на должникот (чл.176 ЗИ) 237. Ако недвижноста не може да се продаде на второто јавно наддавање по предлог на доверителот -недвижноста ќе му биде продадена нему, по цена определена за продажба на второто јавно наддавање, со обврска доверителот позитивната разлика во цената да ја положи кај извршителот во рок што тој ќе му го определи (чл.180 ЗИ) 238. Ивршителот пристапува кон намирување -по донесување на заклучокот за извршено предавање на недвижноста на купувачот (чл.181 ЗИ) 239. Од износот добиен од продажбата најпрво се намируваат -трошоците на извршувањето и давачките пристигнати за последната година кои ја товарат продадената недвижност (чл.183 ЗИ) 240. Трошоците и каматата за последните три години до донесување на заклучокот за предавање на недвижноста на купувачот определен со извршната исправа се намирува -по истиот редослед како и главното побарување (чл.184 ЗИ) 241. Доколку доверителот или друго лице приговори на редот на намирување извршителот -не застанува со намирувањето, а лицето кое приговара на редот на намирување го упатува да заведе спор во рок од 30 дена (чл.187 ЗИ) 242. Побарувањето за кое во јавните книги е запишана прибелешка за спор заради бришење на заложно право се намирува.

23

-на начин на кој се намирува побарување под раскинувачки услов (чл.191 ЗИ) 243. До кога може да се бара наплата на судски пенали -се додека не е барано извршување на извршната исправа (чл.197 ЗИ) 244. Предмет на извршување не може да бидат -предмети надвор од промет, како ни рудно богатство и други природни богатства (чл.198 ЗИ) 245. Ако доверителот во барањето за извршување не го определи редоследот на солидарните должниците налогот се врши по -оној редослед по кој должниците се наведени во барањето за извршување (чл.207 ЗИ) 246. Извршување заради предавање на недвижност се спроведува -така што извршителот, откако ќе ги отстрани лицата и предметите од таа недвижност, му ја предава недвижноста во посед на доверителот (чл.218 ЗИ) 247. Барањето за извршување на извршната исправа според која работодавецот е должен работникот да го врати на работа може да се поднесе во рок -од 6 месеца од денот кога работникот стекнал право да го поднесе тоа барање (чл.226 ЗИ) 248. Заложното право врз недвижоста се заснова -така што извршителот наложува во јавната книга да се изврши соодветно запишување(чл.228 ЗИ) 249. Времето за кое е определена претходната мерка може да трае најдолго до истекот на -15 дена од денот на настанувањето на условите за присилно извршување (чл.27 ЗОП) 250. Што од наведеното не е вид на претходна мерка -видови се: попис на подвижни предмети -забрана на должниковиот должник да му исплати на должникот побарување или да му предаде предмети, како и забрана на должникот да наплати побарување, да ги прими предметите и со нив да располага -забрана на носител на платен промет на должникот или на трето лице, по налог од должникот, да исплати од неговата сметка паричен износ за кој е дозволена претходна мерка и -прибелешка на заложно право врз недвижност на должникот или врз право запишано врз недвижност (чл.24 ЗОП) 251. Барањето за надомест на штета должникот може да поднесе спрема доверителот предизвикана со определувањето и спроведувањето на претходната мерка во рок -од 3 месеца од денот на правосилноста на решението за запирање на постапката за обезбедување (чл.28 ЗОП) 252. Привремената мерка може да се дозволи -пред поведувањето и во текот на судска или управна постапка (чл.31 ЗОП) -ако доверителот го стори веројатно посотењето на побарувањето им опасноста дека без таква мерка должникот ќе ја осуети или значително отежне наплатата на побарувањето, со тоа што својот имот, односно своите средства ќе ги отуги, прикрие или на друг начин ќе располага со нив (чл.33 ЗОП)

24

253. Што претставува стварното право во објективна смисла? -дел од објективното граѓанско право т.е. систем на норми со кои се уредуваат одредени имотно-правни односи кои имаат стварноправен карактер. Тоа се односи што настануваат по повод непосредната-директна власт на стварите. 254. Што претставува стварното право во субјективна смисла? -е облик на владение на стварта признато од објективното стварно право. Содржина на секое стварно право е непосредната-директна власт на одредена ствар која може да биде потполна(сопственичка) и делумна(друга). Власта може да биде фактичка-владение и правна-субјективно стварно право и се изразува низ повеќе овластувања на ствартаЧдржење, користење, располагање и др. 255. Што е предмет на стварното право ? -стварта 256. Видови стварни права се: -правото на сопственост, службеност, залог, реален товар и др. права 257. Основни карактеристики на стварното право се: -стварно-правноста, апсолутноста и законската определеност 258. Други карактеристики на стварното право се: -специјалноста, јавноста, трајноста и правото на првенство 259. Поим на ствар. -ствар е дел од материјалната природа што може дабиде во власт на човекот и што може да се индивидуализира (чл.12 ЗСДСП) 260. Стварите можат да се поделат според: -нивната природа, положбата во просторот, составот, намената и другите особини врз кои правото на сопственост со закон се уредува на различни начини, водејќи сметка за општата природа на правото на сопственост (чл.12 ЗСДСП) 261. Видови на ствари: -подвижни и недвижни (чл.13 ЗСДСП) -прости и сложени (чл. 14 ЗСДСП) -главна и споредна ствар(припадоци и прирастоци) (чл.15 ЗСДСП) -ствари во општа употреба и ствари од општ интерес (чл.16 ЗСДСП) 262. Што ја сочинува содржината на правото на сопственост? -Сопственикот има право својата ствар да ја држи, целосно да ја користи и да располага со неа по своја волја, доколку тоа не е спротивно на закон или на некое право на друго лице (чл.8 ЗСДСП) 263. Предмет на правото на сопственост: -се сите ствари коиштоможат да припаѓаат на физички и правни лица, освен оние што според својата природа или врз основа на закон не можат да бидат предмет на ова право (чл.12 ЗСДСП) 264. Кои се носители на правото на сопственост? -право на сопственост можат да стекнуваат сите домашни и странски физички и правни лица, вклучувајќи ја и државата и единиците на локалната самоуправа, под услови и на начин предвидени со овј закон (чл.3 ЗСДСП) 265. Сосопственост е: -сопственост на повеќе лица кои имаат право на сопственост на неподелена ствар на која делот на секој од нив е определен сразмерно според целината(идеален сосопственички дел) (чл.31 ЗСДСП)

25

266. Кои се условите за остварување на правото на првенствено купување? -сопственикот кој има намера да го продаде својот сопственички дел е должен на другите сосопственици со подавка преку нотар да им го понуди за продажба својот дел и да им ја соопшти цената и условите за продажба -ако сосопствениците на стварта не се изјаснат дека ја прифаќаат понудата во рок од 30 дена од соопштението од подавката сосопственикот може својот дел да го продаде на друго лице (чл.33 ЗСДСП) 267. Со кое правно средство се остварува заштита на право на првенствено купување? -со тужба поради повреда на правото на првенствено купување (чл.34 ЗСДСП) 268. Како се одлучува за редовното управување со сосопственичка ствар? -со согласност од сосопствениците чиишто делови претставуваат повеќе од половината на вредноста на стварта (чл.36 ЗСДСП) 269. За превземање на работи што ги надминуваат рамките на редовното управување со стварта, потребна е: -согласност од сите сосопственици (чл.37 ЗСДСП) 270. Во кој рок и на кој начин може да се одложи правото на делба? -сосопствениците можат едногласно да се спогодат определено време да не може да бараат делба -спогодбата произведува правно дејство ако рокот во кој не може да се бара делба не е подолг од 5 години (чл.50 ЗСДСП) 271. Заедничка сопственост – поим и видови: -заедничка сопственост е сопственост на повеќе лица на неподелена ствар кога нивните делови се определиви, но не се однапред определени -видови: заедничка сосптвеност во брачна заедница, во вонбрачна заедница, во случај на здобивање имот во наследничка заедница, во семејна заедница (чл,59 ЗСДСП) 272. Отпуштање на долг е: -спогодба со која доверителот ќе му изјави на должникот дека нема да бара исполнување на обврската на должникот и должникот ќе се согласи со тоа (чл.333 ЗОО) 273. Со Закон за облигациони односи се уредуваат основите на облигационите односи, договорите и другите облигациони односи во прометот на стоки и услуги помеѓу: -учесниците во облигационите односи кои се правни и физички лица (чл.3 ЗОО) 274. Кога се смета дека договорните страни го склучиле договорот -кога договорните страни се спогодиле за суштествените состојќи на договорот (чл.18 ЗОО) 275. Изјавата на воља за склучување на договор мора да биде направена -слободно и сериозно (чл.20 ЗОО) 276. Каква мора да биде договорната обврска -возможна, дозволена, и определена односно определива (чл.38 ЗОО) 277. Секоја договорна обврска мора да има дозволена основа која е во согласност со -Уставот, законите и добрите обичаи (чл.43 ЗОО)

26

278. Каква способност е потребна за да можат субјектите-физички лица да склучат договор -деловна способност (чл.45-б ЗОО) 279. За да можат да склучат договор правните лица треба да имаат -правна способност (чл.46 ЗОО) 280. Вољата за склучување на договор може да се изјави со -зборови, вообичаени знаци или друго однесување од кое со сигурност може да се заклучи за нејзиното постоење, содржина и идентитетот на давачот на изјавата (чл.20 ЗОО) 281. Кои видови на мани на вољата постојат -закана, суштествена заблуда, заблуда за побудата кај договорот без надомест, недоразбирање, посредна изјава, измама и привиден договор(од чл.52 до чл.58 ЗОО) 282. Заблудата е суштествена кога се однесува на суштествените својства на -предметот, лицето со кое се склучува договорот ако се склучува со оглед на тоа лице, како и на околностите што според обичаите во прометот или според намерата на странките се сметаат за решавачки, а страната која е во заблуда инаку не би склучила договор со таква содржина (чл.52 ЗОО) 283. Кога странките веруваат дека се согласни а всушност меѓу нив постои недоразбирање за природата на договорот или за основот на предметот на обврската таквиот договор -е рушлив договор (чл.103 ЗОО) 284. Што преставува измама при склучување на договор -кога едната страна предизвика заблуда кај другата страна или ја одржува во заблуда со намера со тоа да ја наведе на склучување на договор (чл.57 ЗОО) 285. Странката која склучила договор под измама има право на -надомест на претрпената штета (чл.57 ЗОО) 286. Привидниот договор кој нема дејство меѓу договорните страни е -рушлив договор (чл.103 ЗОО) 287. Ако привидниот договор прикрива некој друг договор другиот договор -важи ако се исполнети условите за неговата правна исправност (чл.58 ЗОО) 288. Која е правната последица од склучен договор со деловно неспособно лице -договорот е ништовен (чл.47-а ЗОО) 289. Каков е договорот што ограничено деловно способно лице го склучило без потребното одобрение од својот законски застапник -рушлив (чл.103 ЗОО) 290. Во која форма може да биде склучен договорот -договорот може да биде склучен во било која форма, освен ако со закон поинаку не е определено (чл.59 ЗОО) 291. Формалните договори можат да се раскинат со неформална спогодба освен ако за определениот случај со закон е предвидено нешто друго или ако целта поради која е пропишана формата за склучување на договорот бара раскинувањето на договорот да се изврши -во истата форма (чл.60 ЗОО) 292. Договорот кој не е склучен во пропишаната или договорената форма

27

-нема правно дејство доколку од целта на прописот со кој е определена формата не произлегува нешто друго и нема правно дејство доколку странките ја условиле полноважноста на договорот со посебната форма (чл.62 ЗОО) 293. Договорот за чие склучување се бара писмена форма иако не е склучен во таа форма а договорните страни ги извршиле во целост или во поголем дел обврските што настануваат од него -се смета за полноважен (чл.65 ЗОО) 294. Договорот е склучен под услов ако неговиот настанок или престанување зависи од -неизвесен факт (чл.66 ЗОО) 295. Какви услови можат да се предвидат од страна на страните при склучување на договорот -одложен услов и раскинлив услов (чл.66 ЗОО) 296. Ако е склучен договор под одложен услов па истиот се исполни тогаш -договорот дејствува од моментот на неговото склучување, освен ако од законот, природата на работата или волјата на странките не произлегува нешто друго (чл.66 ЗОО) 297. Ако е склучен договор под раскинлив услов -договорот престанува да важи кога ќе се исполни условот (чл.66 ЗОО) 298. Како се врши сметањето на роковите според ЗОО -во денови, недели, месеци или години (чл.69 ЗОО) 299. Капар како спореден акцесорен договор се реализира преку давање на -извесен паричен износ или извесно количество на други заменливи предмети (чл.71 ЗОО) 300. Што преставува пишманлак -извесен паричен износ или извесно количество на други заменливи предмети што едната страна ќе и го даде на другата страна доколку изјави дека го откажува договорот (чл.74 ЗОО) 301. Договор може да се превземе и преку застапник чии овластувања се засноваат на -закон, статут или друг општ акт, врз акт на надлежниот орган или врз изјава на волјата на застапуваниот(полномошно) (чл.76 ЗОО) 302. Кога застапникот ќе ги пречекори границите на овластувањето, застапуваниот е во обврска само доколку -ќе го одобри пречекорувањето (чл.79 ЗОО) 303. Кои овластувања ги има полномошникот спрема трети лица -Отповикувањето на полномошното, како и неговото стеснување нема дејство спрема третото лице кое склучило договор со полномошникот или извршило друга правна работа, а не знаело ниту морало да знае дека полномошното е отповикано, односно стеснето. (чл.85 ЗОО) -истите овластувања што би ги имал властодавецот доколку сам ја склучи правната работа ?? (да се прочита од чл.76 до чл.90 од ЗОО) 304. Еден од начините на престанок на полномошното е: -отповикување или стеснување на полномошното од страна на властодавецот (чл.84 ЗОО)

28

-со престанување на правното лице како полномошник, ако со закон поинаку не е определено -со смртта на полномошникот -со престанување на правното лице, односно со смртта на лицето кое го дало, освен ако започнатата работа не може да се прекине без штета за правните следбеници или ако полномошното важи и во случај на смерт на давателот, по негова волја или со оглед на природата на работата (чл.86 ЗОО) 305. При толкувањето на спорните одредби не треба да се прифаќа буквалното значење на употребените изрази, треба да се истражува заедничката намера на договарачите и одредбата да се разбере така како што им одговара на -начелата на облигационото право утврдени со овој закон (чл.91 ЗОО) 306. Договорот заклучен помеѓу странките е ништовен кога не во согласност со -Уставот, законите и добрите обичаи, ако целта на повреденото правило не упатува на некоја друга санкција или ако со законот во определениот случај не е предвидено нешто друго. (чл.95 ЗОО) 307. Кои се правните последици при ништовност на договорот -во случај на ништовност на договорот секоја договорна страна е должна да и го врати на другата сетоа она што го примила врз основа на таквиот договор, а ако тоа не е можно или ако природата на она што е исполнето му се спротивставува на враќањето, ќе се даде соодветен надомест во пари, според цените во време на донесувањето на судската одлука, доколку законот не определува нешто друго; -Договарачот кој е виновен за склучувањето на ништовен договор му одговара на содоговарачот за штетата что ја трпи поради ништовноста на договорот , ако овој не знаел или според околностите не морал да знае за постоењето на причината за ништовност (чл.96 ЗОО) 308. Какви правни последици предизвикува ништовноста на некоја одредба на договорот -Ништовноста на некоја одредба на договорот не повлекува ништовност и на самиот договор, ако тој може да опстане без ништовната одредба и ако таа не била ни услов на договор ни решавачка побуда поради која е склучен договорот -договорот ќе остане во сила дури и ако ништовната одредба била услов или решавачка побуда на договорот во случај кога ништовноста е установена токму за да биде договорот ослободен од таа одредба и да важи без неа (чл.97 ЗОО) 309. Кој може да се повика на ништовност на склучен договор -на ништовноста судот внимава по службена должност и на неа може да се повикува секое лице кое има правен интерес -право да бара утврдување на ништовноста има и јавниот обвинител (чл.101 ЗОО) 310. Кога склучениот договор е рушлив -кога го склучило ограничено деловно способно лице, кога при неговото склучување имало мани во поглед на волјата на страните, како и кога тоа е определено со овој закон или со друг пропис (чл.103 ЗОО) 311. Последици од поништување на рушлив договор се

29

-ако врз основа на рушлив договор било нешто исполнето че се изврши враќање, а ако тоа не е можно или ако природата на тоа што е исполнето му се противи на враќањето, ќе се даде соодветен надомест во пари -надоместот во пари се дава според цените во време на враќањето, односно донесувањето на судската одлука (чл.105 ЗОО) 312. Кога престанува правото да се бара поништување на рушлив договор -со истекот на рокот од 1 година од дознавањето за причината за рушливоста, односно од престанувањето на принудата - а во секој случај престанува со истекот на рокот од 3 години од денот на склучувањето на договорот. (чл.109 ЗОО) 313. Кој одговара за материјалните и правните недостатоци на исполнувањето кај договори со надомест -секој договарач одговара за недостатоците на своето исполнување (чл.110 ЗОО) 314. Во двостраните договори ниедна страна не е должна да ја исполни својата обврска ако -другата страна не ја исполни или ако не е готова истовремено да ја исполни својата обврска освен ако нешто друго е договорено или со закон определено или ако нешто друго произлегува од природата на работата (чл.111 ЗОО) 315. Во двостани договори кога една страна не ја исполнува својата обврска другата страна може да бара исполнување на обврската или да бара -раскинување на договорот, а во секој случај има право на надомест на штета (чл.113 ЗОО) 316. Ако по склучување на договорот настанат околности што го отежнуваат исполнувањето на обврската на едната страна или ако поради нив не може да се оствари целта на договорот, а во едниот и во другиот случај во таа мера што е очигледно дека договорот не им одговара на очекувањата на договорните страни и дека според општо мислење би било неисправно да се одржува таков каков што е настанува претпоставка за раскинување на договорот поради -променети околности (чл.122 ЗОО) 317. Кога исполнувањето на обврската на едната страна во двостран договор станала невозможна поради вонреден настан кој се случил по склучување на договорот а пред престанување на обврската -обврската на другата страна се гасне, а ако оваа целосно или делумно ја исполнила својата обврска, може да бара тоа да и се врати според правилата за стекнување без основ (чл.126 ЗОО) 318. Ако меѓу обврските на договорните страни во двостран договор во време на склучувањето на договорот постоел очигледен несразмер на заемните давања оштетената страна може да бара -поништување на догов орот ако за вистинската вредност тогаш не знаела ниту морала да знае (чл.128 ЗОО) 319. Договорот со кој една од договорните страни со користење на состојбата на нужда или тешка материјална состојба на друг, неговото недоволно искуство, лекомисленост или зависност, ќе договори за себе или за некој трет корист која е во очигледен несразмер е -ништовен (лихварски договор) (чл.129 ЗОО)

30

320. Отстапување на договор е двостран договор со кој една од страните помеѓу кои е склучен го отстапува своето место во договорот на трето лице кое се стекнува со -сите нејзини права и обврски од тој договор (чл.132 ЗОО) 321. Што создава договорот за договорните страни -права и обврски (чл.135 ЗОО) 322. Кога некој од свое име ќе договори побарување во корист на трет третиот стекнува према должникот -сопствено и непосредно право, ако нешто друго не е договорено или не произлегува од околностите на работата (чл.136 ЗОО) 323. За да настане одговорност од причинување на штета, потребно е да бидат исполнети следните претпоставки кои се состојат во постоење на -вина кога штетникот причинил штета со намера или со невнимание (крајно, обично или друг степен на неввнимание предвиден со закон )(чл.145 ЗОО) -и без оглед на вината кога штетата е причинета од предмети или дејности од кои произлегува зголемена опасност од штета за околината (чл.141 ЗОО) 324. Штетата преставува -намалување на нечиј имот(обична штета) и спречување на неговото зголемување (испуштена корист), како и повреда на личните права (нематеријална штета) (чл.142 ЗОО) 325. Кој може да бара од друг да го отстрани изворот на опасност од кој му се заканува опасност од позначителна штета нему или на неопределен број лица -секој (чл143 ЗОО) 326. Од кого може да се бара да се нареди престанување на дејствие со кое се повредува нечие лично право и одстранување на последиците од тоа -од суд или друг надлежен орган (чл.144 ЗОО) 327. Одговорност за причинување на штета врз основа на вина постои кога штетникот штетата ја причинил -со намера или со невнимание (чл.145 ЗОО) 328. Дали одговара за штета што ќе му ја причини на друг лице кое поради душевна болест или заостанат умствен развој или од кој и да е други причини не е способен за расудување -не одговара (чл.146 ЗОО) 329. Кој одговара за штетата што ќе ја причини дете со навршени седум години од својот живот -родителите, освен ако докажат дека штетата настанала без нивна вина (чл.152 ЗОО) 330. За штета што работникот во работата или во врска со работата ќе му ја причини на трето лице одговара -работодавецот кај кој работел работникот во моментот на причинувањето на штетата, освен ако докаже дека работникот во дадените околности постапувал онака како што требало (чл.157 ЗОО) 331. Кој одговара за штета што ќе му ја причини орган на правното лице на трето лице при вршењето или во врска со вршењето на својата функција -правното лице (чл.158 ЗОО)

31

332. За штета настаната од смрт, телесна повреда или оштетување, односно уништување на имотот на физичко или правно лице, поради акти на насилство или терор, како и при јавни демонстрации и манифестации се одговара без оглед на постоење на вина а за овој вид штета одговара -државата, освен ако поинаку не е определено со друг закон (чл.166 ЗОО) 333. Кој одговара за штета настаната од некое дело на корупција сторено од државните службеници при вршење на нивните функции -одговара државата, односно органите на локалната самоуправа во чии органи вршеле функција државните службеници (чл.167 ЗОО) 334. За штета направена на правни и физички лица на територија на Република Македонија од лица ангажирани од меѓународни воени или други организации со кој Република Македонија склучила договор одговара -државата (чл.169 ЗОО) 335. Одговорното лице е должно да ја воспостави состојбата што била пред настанување на штетата но ако таа не може да се воспостави ќе биде задолжен да -му исплати на оштетениот соодветна сума пари на име надомест на штетата (чл.174 ЗОО) 336. Во случај на смрт, телесна повреда или оштетување на здравјето надоместокот се определува по правило -во форма на парична рента, доживотно или за определено време (чл.177 ЗОО) -според висината на трошоците за лекување на оштетениот од добиените повреди и другите потребни трошоци во врска со лекувањето, како и заработката загубена поради неспособноста за работа (чл.182 ЗОО) -ако повредениот поради целосна или делумна неспособност за работа ја губи заработката или потребите му се трајно зголемени или можностите за негово натамошно развивање и напредување се уништени или намалени, одговорното лице е должно да му плаќа на повредениот определена парична рента, како надомест за таа штета (чл.184 ЗОО) 337. Како се определува висината на надоместокот на обична штета што ја причинило одговорното лице -според цените во времето на донесувањето на судската одлука, освен ако нешто друго не е уредено со закон (чл.178 ЗОО) 338. Што се зема во предвид при оцена на висината на испуштената корист при надомест на штета -добивката што можела основано да се очекува според редовниот тек на работите или според посебни околности, а чие оставрување е спречено со оштетниковото дејствие или пропуштање на оштетениот (ќч.178 ЗОО) 339. Оштетениот кој придонел штетата да настане или да биде поголема отколку би била има право на -сразмерно намален надомест (чл.181 ЗОО) 340. Одговорното лице кое со штетното дејствие довело до нечија смрт е должно да ги надомести вообичаените трошоци за -неговиот погреб (чл.182 ЗОО) 341. Правото на надомест на штета во вид на парична рента поради смрт на блиско лице или поради повреда на телото или оштетување на здравјето

32

-не може да се пренесе врз друго лице (чл.186 ЗОО) 342. Повредата на честа како и изнесување или пренесување на невистински наводи преставува основ за -надомест на материјална штета во случај на повреда на честа и ширење на невистинити наводи (чл.187 ЗОО) 343. Како се надоместува нематеријална штета -нематеријално (морална сатисфакција) и материјално (материјална сатисфакција) во случаите предвидени со закон (чл.187-а ЗОО) 344. Што може да нареди судот во случај на повреда на некое лично право на оштетениот -на трошок на штетникот, објавување на пресудата, односно исправката, повлекување на изјавата со која е сторена повредата или нешто друго со што може да се оствари целта која се постигнува со справедливиот паричен надоместок (чл.188 ЗОО) 345. За повреда на личните права каков надоместок на штета досудува судот -во случај на повреда на личните права судот, ако најде дека тежината на повредата и околностите на случајот го оправдуваат тоа ќе досуди справедлив паричен надоместок, независно од надоместокот на материјалната штета, како и во нејзино отсуство (чл.189 ЗОО) 346. Кога се досудува справедлив паричен надоместок на потесното семејство на оштетениот -во случај на смрт или тежок инвалидитет на некое лице (чл.190 ЗОО) 347. Во кој случај надоместокот на нематеријална штета може да премине врз наследникот на оштетениот -само ако е признаено со правосилна одлука или со писмена спогодба (чл.193 ЗОО) 348. Каква е одговорноста за штета што ја причиниле повеќе лица -солидарна (чл.195 ЗОО) 349. Каква е одговорноста на нарачателот и изведувачот на работи врз недвижност спрема трето лице за штета што ќе му настане во врска со изведување на тие работи -солидарна (чл.196 ЗОО) 350. Кога дел од имотот на едно лице премине на било кој начин во имот на некое друго лице а тоа преминување нема своја основа во некоја правна работа или во закон станува збор за -стекнување без основа (чл.199 ЗОО) 351. Кој нема право да бара враќање на платеното -тој што ќе изврши исплата знаејќи дека не е должен да плати, освен ако го задржал правото да бара враќање или ако платил за да ја избегне принудата (чл.200 ЗОО) 352. Кога едно лице ќе исплати долг двапати без оглед на каков начин го извршил плаќањето има право да бара -враќање според општите правила за стекнување без основа (чл.201 ЗОО) 353. Кога се враќа она што е стекнато без основ мора да се вратат и

33

-плодовите и да се плати казнена камата и тоа ако е стекнувачот несовесен од денот на стекнувањето, а инаку од денот на поднесувањето на барањето (чл.203 ЗОО) 354. Не може да се бара враќање на неосновано платени износи на име надомест на штета поради повреда на телото, нарушување на здравјето или смрт, доколку исплатата е извршена на -совесен прибавувач (чл.205 ЗОО) 355. Кон вршење на туѓа работа може неповикано да се пристапи само ако работата не трпи одлагање, па престои штета или пропуштање на очигледна корист, а тоа преставува -работоводство без налог (чл.209 ЗОО) 356. Кога се врши туѓа работа и покрај забраната на лицето чија е работата а за забраната знаел и морал да знае, работоводителот -ги нема правата што му припаѓаат на работоводителот без налог (чл.215 ЗОО) 357. Писмената исправа со која нејзиниот издавач се обврзува дека ќе му ја исполни на нејзиниот законит имател обврската запишана на таа хартија преставува -хартија од вредност (чл.223 ЗОО) 358. На кого може да гласи хартијата од вредност -на доносител, на име или по наредба (чл.225 ЗОО) 359. Обврска од хартија од вредност настанува -во моментот кога издавачот на хартијата од вредност ќе му ја предаде на нејзиниот корисник (чл.226 ЗОО) 360. Доверителот во обврзан однос е овластен да бара од должникот исполнување на обврската, а должникот е должен -да ја исполни совесно во сето како што гласи таа (чл.251 ЗОО) 361. Кога должникот нема да ја исполни обврската или ќе задоцни со нејзиното исполнување доверителот -има право да бара и надомест на штета што ја претрпел поради тоа (чл.251 ЗОО) 362. Должникот се ослободува од одговорност од штета бидејќи неможел да ја исполни својата обврска поради -вонреден настан што се случил по склучување на договорот, а кој не можел да го спречи, избегне или отстрани (виша сила) (чл.252 ЗОО) 363. Доверителот и должникот можат да се договорат дека должникот ќе му исплати на доверителот определен паричен износ или ќе му прибави некоја друга материјална корист ако не ја исполни својата обврска или задоцни со своето исполнување коj паричен износ претставува -договорна казна (чл.259 ЗОО) 364. Како се определува висината на договорната казна -договорните страни можат да ја определат висината на договорната казна според својот наод, во еден вкупен износ, во процент или за секој ден задоцнување или на некој друг начин (чл. 260 ЗОО) 365. За исполнување на кои обврски не може да се договори договорна казна -за парични обврски (чл.259 ЗОО)

34

366. Должникот коj ќе задоцни со исполнување на парична обврска долгува покрај главницата и -казнена камата (чл.266 ЗОО) 367. Стапката на казнената камата се определува во висина на референтната стапка на НБРМ што за секое полугодие важела на последниот ден на полугодието што му претходело на тековното полугодие кај трговските договори и договори помеѓу трговци и лица на јавно право зголемена за -10 процентни поени (чл.266-а ЗОО) 368. Стапката на казнената камата се определува во висина на референтната стапка на НБРМ што за секое полугодие важела на последниот ден на полугодието што му претходело на тековното полугодие кај договори во кои барем едното лице не е трговец зголемена за -8 процентни поени (чл.266-а ЗОО) 369. Кога паричнита обврска е изразена или определена во странска валута стапката на казнената камата се определува за секое полугодие и тоа во висина на -едномесечна стапка на Еурибор за евра што важела на последниот ден од полугодието што му претходело на тековното полугодие, зголемена за 10 процентни поени во трговските договори и договорите меѓу трговци и лица на јавното право, односно зголемена за 8 процентни поени во договорите во кои барем едното лице не е трговец (чл.266-а ЗОО) 370. Кога камата се договара повисоко од стапката на законската казнена камата таа одредба од договорот е -целосно или делумно ништовна (чл.266-а ЗОО) 371. На износот на неисплатена камата може да се бара казнена камата само од денот кога -до судот е поднесено барање за нејзина исплата (чл.268 ЗОО) 372. Дали тече казнена камата на стасаната, а неисплатена договорна или казнена камата, како и на други стасани повремени парични давања -не тече казнена камата, освен кога тоа е определено со закон (чл.268 ЗОО) 373. Кога доверителот чие побарување е стасано за исплата може да го побива правното дејство на својот должник -кога дејствијето е превземено на штета на доверителите (чл.269 ЗОО) 374. Товарното располагање може да се побива ако во времето на располагање должникот знаел или можел да знае дека со располагањето им нанесува -штета на своите доверители и ако на третото лице со кое или во чија корист е преземено правното дејствие тоа му било познато или можело да му биде познато (чл.270 ЗОО) 375. Неможат да се побиваат поради оштетување на доверителот -вообичаените пригодни подароци, наградните подароци, како ни подароци направени од благодарност, сразмерни со материјалните можности на должникот (чл.271 ЗОО) 376. Како се врши побивање на должниковите правни дејствија -со тужба или со приговор (чл.272 ЗОО)

35

377. Ако судот го усвои тужбеното барање, правното дејствие го губи дејството само према тужителот толку колку што е потребно -за исполнување на неговите побарувања (чл.273 ЗОО) 378. Во кој рок може да се поднесе тужба за побивање на должниковите правни дејствија -во рок од 3 години од денот кога е преземено правното дејствије кое се побива, односно од денот кога требало да се преземе пропуштеното дејствије (чл.274 ЗОО) 379. Видови посебен имот на брачните другари: -имотот кој едниот брачен другар го имал во времето на склучувањето на бракот претставува негов посебен имот -како посебен имот ќе се сметаат и имотот и правото врз имотот што брачниот другар ќе го добие по основа на наследство, легат и подарок, како и стварите стекнати во бракот, а кои исклучиво служат за задоволување на личните потреби на еден од брачните другари, доколку не претставуваат несразмерно голема вредност во споредба со вредноста на вкупниот заеднички имот (чл.68 ЗСДСП) 380. Дали заедничкиот недвижен имот на брачните другари мора да биде запишан на двајцата брачни другари? -не, ако во јавните книги како сопственик на заедничкиот имот е запишан само едниот од брачните другари ќе се смета дека уписот е извршен на името на двајцата брачни другари (чл.69 ЗСДСП) 381. Брачниот другар кој од својот посебен имот исполнил солидарна обврска има право да бара од другиот брачен другар: -да му го надомести делот на обврската што паѓа на него (чл.79 ЗСДСП) 382. Кои правила се применуваат во стекнувањето и делба на имот на вонбрачна заедница? -правилата кои се применуваат за заедничкиот имот на брачните другари (чл.81 ЗСДСП) 383. Какво својство имаат наследниците до правосилноста на решението за наследување? -на заедничари (чл.82 ЗСДСП) 384. Во кој обем наследниците одговараат за долговите на оставителот? -одговараат солидарно секој до висината на вредноста на својот дел од наследениот имот, без оглед на тоа дали е извршена делба на наследството (чл.83 ЗСДСП) 385. Застарување на делба на наследен имот: -ова право не застарува (чл.88 ЗСДСП) 386. Поим на заедничка сопственост во семејна заедница: -во семејна заедница секој член, освен брачните и вонбрачните другари, стекнува право на сопственост на стварите за себе (посебен имот), освен ако поинаку не се договорат или ако тоа не произлегува од околностите на случајот (чл.92 ЗСДСП) -во семејна заедница, по правило, не може да стекнува имот дете кое не навршило 15 години од животот (чл.94 ЗСДСП) 387. Кои околности влијаат врз големината на делот на секој член во семејната заедница при непостоење на договор?

36

-големината на делот се утврдува врз основа на придонесот на членовите кои учествувале во стекнувањето на правото на сопственост, зависно од вложениот труд, заработувачката, водењето на домашните работи, грижата за одржување на имотот и секоја друга форма на работа и соработка во неговото управување, одржување и зголемување (чл.93 ЗСДСП) 388. Кои ствари можат да бидат во сопственост на различни физички и правни лица (етажна сопственост)? -станови, деловни простории, визби, гаражи и други посебни делови од станбени и деловни згради што имаат два или повеќе станови, односно деловни простории и други посебни делови можат да бидат во сопственост на различни физички или правни лица (чл.95 ЗСДСП) 389. Кои се правните основи за стекнување на право на сопственост? -закон, правна работа, наследување и одлука на надлежен државен орган (чл.112 ЗСДСП) 390. Правото на сопственост врз основа на Закон, се стекнува со: -создавање нова ствар, со мешање и спојување, со градење на земјиште, со одржување, со одвојување на плодовите, со стекнување сопственост од несопственик, со окупација, со припојување и таложење, со промена на корито на водотек и создавање на остров и во други случаи определени со закон (чл.113 ЗСДСП) 391. Како се стекнува сопственост со создавање нова ствар? -лицето кое ќе изработи од свој материјал со свој труд нова ствар, стекнува право на сопственост на таа ствар -правото на сопственост на новата ствар му припаѓа на сопственикот од чиј материјал, врз основа на правна работа, стварта ја изработило друго лице -ако некој од туѓ материјал изработил со свој труд нова ствар, таа му припаѓа нему, ако е совесен и ако вредноста на трудот е поголема од вредноста на материјалот, но тој е должен да ја надомести вредноста на материјалот, а ако вредностите се еднакви настанува сосопственост (чл.114 ЗСДСП) 392. Сопственост со мешање и спојување се стекнува: -кога стварите што им припаѓаат на разни сопственици се измешани или споени, така што не можат да се раздвојат без значителна штета или без несразмерни трошоци, на новата ствар настанува право на сосопственост во корист на дотогашните сопственици и тоа сразмерно со вредноста што одделни ствари ја имале во моментот на мешањето или спојувањето (чл.115 ЗСДСП) 393. За стекнување право на сопственост со одржувачка на подвижна ствар, потребно е да бидат исполнети следните услови: -држателот да е совесен и законит, друг да има право на сопственост на таа ствар и да измине време од 3 години -држателот да е совесен, друг да има право на сопственост на таа ствар и да измине време од 10 години (чл.124 ЗСДСП) 394. Право на сопственост на подвижна ствар со окупација се стекнува: -на подвижна ствар, што нејзиниот сопственик ја напуштил, право на сопственост стекнува лицето кое ја зело таа ствар во владение со намера да ја присвои, ако со закон поинаку не е определено (чл.133 ЗСДСП) 395. Во кои ситуации се стекнува право на сопственост од несопственик?

37

-совесно лице стекнува право на сопственост на подвижна ствар што ја прибавило со надоместок од несопственик кој во рамките на својата дејност пушта во промет такви ствари, од несопственик кому сопственикот му ја предал стварта во владение врз основа на правно дело што не е основа за прибавување на правото на сопственост, како и на јавна продажба (чл.147 ЗСДСП) 396. Стекнување на право на сопственост на подвижна ствар врз основа на правно дело претставува: -деривативно стекнување со сопственост -предавање на стварта во владение на стекнувачот (чл.145 ЗСДСП) 397. Сопственост на недвижност врз основа на правно дело се стекнува со: -запишување во јавната книга за запишување на правата на недвижностите или на друг соодветен начин определен со закон (чл.148 ЗСДСП) 398. Кога се стекнува правото на сопственост со наследување? -во моментот на отворање на наследството на имотот на умрениот, ако со закон поинаку не е определено (чл.153 ЗСДСП) 399. Право на сопственост со одлука на државен орган се стекнува: -во моментот на правосилноста на судската одлука, односно конечноста на одлуката на друг орган, ако со закон не е нешто друго определено, ниту произлегува од целта заради која одлуката е донесена (чл.154 ЗСДСП) 400. Кои видови тужби може да се поднесат заради заштита на право на сопственост? -сопственичка тужба за поврат на стварта (чл.156 ЗСДСП) -тужба на претпоставениот сопственик (чл.160 ЗСДСП) -тужба поради вознемирување на сопственоста (чл.161 ЗСДСП) -тужба за заштита на сосопственоста, односно заедничката сопственост (чл.162 ЗСДСП) -деклараторна и излачна тужба (чл.163 ЗСДСП) 401. Што се подразбира под сопственичка тужба за поврат на ствар? -тужба со која сопственикот бара од држателот поврат на индивидуално определена ствар, сопственикот со поднесување на оваа тужба мора да докаже дека врз стварта чиј поврат го бара има право на сопственост, како и дека стварта се наоѓа во фактичка власт на тужениот (чл.156 ЗСДСП) 402. Што е тужба од претпоставен сопственик? -тужба со која лицето кое прибавило индивидуално определена ствар врз правна основа и на законит начин, а не знаело и не можело да знае дека не станало сопственик на стварта, бара нејзин поврат од совесниот држател кај кого таа ствар се наоѓа без правна основа или по послаба основа (чл.160 ЗСДСП) 403. Кога се поднесува тужба поради вознемирување на сопственост? -кога трето лице го вознемирува остварувањето на правото на сопственост на сопственикот или претпоставениот сопственик на друг начин, а не со одземање на стварта, па сопственикот, односно претпоставениот сопственик може со тужба да бара да престане тоа вознемирување (чл.161 ЗСДСП) 404. Кој може да поднесе тужба за заштита на сосопственост односно заедничка сопственост? -било кој од сосопствениците односно заедничките сопственици (чл.162 ЗСДСП) 405. Обележи ја дефиницијата за деклараторна тужба:

38

-деклараторна тужба е тужба за утврдување на правото (чл.163 ЗСДСП) 406. Кога престанува правото на сопственост? -со пропаѓање на стварта (чл.164 ЗСДСП) 407. Дали врз остатоците од стварта сопственикот го задржува правото на сопственост? -да, го задржува (чл.164 ЗСДСП) 408. Право на задржување (ретенција) претставувa: -право на доверителот на стасаното побарување во чии раце се наоѓа некој должникот предмет да го задржи истиот додека не ќе му биде исплатено побарувањето (чл.275 ЗОО) 409. Обврската престанува кога: -ќе се исполни, како и во други случаи определени со закон (чл.284 ЗОО) 410. Кај исполнување со преминување на правото врз исполнувачот (суброгација): -секој исполнувач може да договори со доверителот, пред исполнувањето или при исполнувањето, исполнетото побарување да премине врз него со сите или само со некои споредни права (чл.288 ЗОО) 411. Полноважно исполнувањето се состои од: -извршување на она што ја сочинува содржината на обврската, па ниту должникот може да ја исполни со нешто друго, ниту доверителот може да бара нешто друго (чл.296 ЗОО) 412. Кога не постои должникова изјава за засметување: -обврските се намируваат по оној ред како која стасала за исполнување (чл.301 ЗОО) 413. Доверителот паѓа во задоцнување ако: -без основана причина одбие да го прими исполнувањето или ако го спречи со своето однесување -и кога е готов да го прими исполнувањето на должниковата истовремена обврска, но не нуди исполнување на својата стасана обврска (чл.314 ЗОО) 414. Должникот паѓа во задоцнување кога: -не ќе ја исполни обврската во рокот определен за исполнување -ако рокот за исполнување не е определен, должникот паќа во задоцнување кога доверителот ќе го повика да ја исполни обврската усно или писмено, со вонсудска опомена или со започнување на некоја постапка чија цел е да се постигне исполнување на обврската (чл.313 ЗОО) 415. Со пребивање (компензација) должникот може да го пребие побарувањето што го има спрема својот доверител со она што овој го побарува од него ако: -двете побарувања гласат на пари или други заменливи предмети од ист род и ист квалитет и ако двете се стасани (чл.325 ЗОО) 416. Обврската престанува (новација): -ако доверителот и должникот се согласат постојната обврска да ја заменат со нова и ако новата обврска има различен предмет или различна правна основа (чл.337 ЗОО) 417. Обврската престанува со соединување (конфузија) кога: -едно исто лице ќе стане и доверител и должник (чл.342 ЗОО)

39

418. Неможност за исполнување: -обврската престанува кога нејзиното исполнување ќе стане невозможно поради околности за кои должникот не одговара -должникот треба да ги докаже околностите кои ја исклучуваат неговата одговорност (чл.343 ЗОО) 419. Трајниот долговен однос ќе престане со отказ: -ако времето на траење на долговниот однос не е определено (чл.347 ЗОО) 420. Кај активната облигација застареноста започнува да тече: -кога ќе истече определеното време со закон во кое доверителот можел да бара исполнување на обврската (чл.349 ЗОО) -првиот ден по денот кога доверителот имал право да бара исполнување на обврската, ако за одделни случаи со закон не е пропишано нешто друго (чл.350 ЗОО) -ако обврската се состои во тоа нешто да не се стори, да се пропушти или трпи застареноста почнува да тече првиот ден од денот кога должникот постапил спротивно на обврската (чл.350 ЗОО) 421. Побарувањето на надомест за причинета штета застарува: -за 3 години од кога оштетеникот дознал за штетата и за лицето кое ја сторило штетата; -во секој случај ова побарување застарува за 5 години од кога настанала штетата; -побарувањето на надомест на штета настаната со повреда на договорна обврска застарува за времето определено за застареност на таа обврска (чл.365 ЗОО) 422. За 1 година застаруваат: -побарувањето на надомест за испорачана електрична и топлотна енергија, гас, вода, за оџачарски услуги и за одржување на чистота, кога испораката, односно услугата е извршена за потребите на домакинството -побарувањето на радиостаница и радио-телевизиска станица за употреба на радио-приемник и телевизиски приемник -побарувањето на пошта, телеграф и телефон за употреба на телефон и на поштенски преградоци, како и другите нивни побарувања што се наплатуваат во тримесечни или во пократки рокови и -побарувањето на претплата на повремена публикација, сметајќи од истекот на времето за кое е нарачана публикацијата. (чл.367 ЗОО) 423. Преклузивен рок е: -непроменлив, неодложен, конечен, последен рок до кој мора да се изврши обврската 424. Застарувањето не тече меѓу: -брачни другари -родители и деца додека трае родителското право -штитеник и неговиот старател, како и органот за старателство, за време на траењето на старателството и додека не ќе бидат положени сметките и -две лица кои живеат во вонбрачна заедница додека постои таа заедница (чл.370 ЗОО) 425. Застарувањето се прекинува: -кога должникот ќе го признае долгот (чл.376 ЗОО) 426. Начелото на монетарен номинализам подразбира:

40

-кога обврската има за предмет парична сума, должникот е должен да го исплати оној број парични единици на кој гласи обврската, освен кога со закон се определува нешто друго (чл.383 ЗОО) 427. Плаќање пред рокот: -должникот на парична обврска може истата да ја исполни пред рокот -ништовна е одредбата на договор со која должникот се откажува од ова право -во случај на исполнување на паричната обврска пред рокот, должникот има право од износот на долгот да го одбие износот на каматата за времето од денот на исплатата до стасаноста на обврската, ако поинаку не е определено со договорот (чл.387 ЗОО) 428. Стапката на договорна камата се определува: -договорно, но не повисока од стапката на законската казнена камата зголемена најмногу за 50% (чл.388 ЗОО) 429. Алтернативна обврска претставува: -право на избор на должникот ако некоја обврска има два или повеќе предмети, да даде само еден за да се ослободи од обврската (чл.391 ЗОО) 430. Доверителот на факултативната обврска може да бара од должникот : -да му го даде само предметот на обврската, но не и друг предмет со кој должникот, ако сака може, исто така, да ја исполни својата обврска (чл.398 ЗОО) 431. Кај солидарните обврски, солидарноста на доверителот означува: -дека секој солидарен доверител има право да бара од должникот исполнување на целата обврска, но кога еден од нив ќе биде намирен, обврската престанува и спрема другите доверители (чл.414 ЗОО) 432. Деливи обврски: -деливи се оние обврски, чиј предмет е делив и поради тоа е можно исполнувањето на тие односи да се врши во делови -неделиви обврски се солидарните значи деливи се сите други (чл.423 ЗОО) 433. Со договорот за отстапување на побарувања (цесија) се врши промена на субјектот на страната на: -доверителот (чл.424 ЗОО) 434. Со договорот за отстапување на побарувања (цесија) доверителот може: -да го пренесе врз друг своето побарување, освен она чие пренесување е забрането со закон или кое е врзано за личноста на доверителот, или кое според својата природа му се спротивставува на пренесувањето врз друг (чл.424 ЗОО) 435. Преземањето на долг се врши: -со договор меѓу должникот и преземачот, со кој се согласил доверителот (чл.434 ЗОО) 436. Преземање на исполнување се врши со: -договор меѓу должникот и некој трет со кој овој се обврзува спрема должникот да ја исполни неговата обврска спрема неговиот доверител (чл.441 ЗОО) 437. Договорот за продажба е: -таков договор со кој продавачот се обврзува предметот што го продава да му го предаде на купувачот така што купувачот да стекне право на сопственост, а купувачот се обврзува да му ја плати на продавачот цената

41

-продавачот на некое право се обврзува на купувачот да му го прибави продаденото право, а кога вршењето на тоа право бара држење на предметот и да му го предаде предметот (чл.442 ЗОО) -консензуален, двострано-обврзувачки, каузален, по правило неформален и именуван договор на облигационото право, главно се склучува како главен договор, односно ретко може да се случи тој да биде склучен како акцесорен договор кон некој друг договор. 438. Консензуалноста на договорот за продажба означува дека: -е постигната согласност на волјите помеѓу купувачот и продавачот 439. Предметот на договорот за продажба: -можат да бидат подвижни и недвижни предмети -предметот за кој е договорот мора да биде во промет, па е ништовен договорот за продажба на предмет кој е надвор од прометот (чл.446 ЗОО) -за продажбата на предмети чијшто промет е ограничен важат посебни прописи (чл.446 ЗОО) -продажбата може да се однесува и на иден предмет (чл.446 ЗОО) 440. Предавање на предметот на договорот за продажба: -се врши во времето и местото определено со договорот за продажба (чл.455 ЗОО) 441. Кога постојат материјални недостатоци на предметот: -ако предметот ги нема потребните својства за негова редовна употреба или за промет; -ако предметот ги нема потребните својста за особената употреба за која го набавува купувачот, а која му била позната на продавачот или морала да му биде позната; -ако предметот ги нема својствата и одликите што се изречно или премолчно договорени, односно пропишани и -кога продавачот предал предмет кој не е соодветен на мострата или на моделот освен ако мострата или моделот се покажани само заради известување (чл.467 ЗОО) 442. Кога продавачот одговара за материјални недостатоци на предметот на продажба: -одговара и за недостатоците што купувачот можел лесно да ги забележи ако изјавил дека предметот нема никакви недостатоци или дека предметот има определени својства или одлики (чл.468 ЗОО) 443. Скриени недостатоци на предметот на продажба: -кога по приемот на предметот од страна на купувачот ќе се покаже дека предметот има некој недостаток што не можел да се открие со вообичаениот преглед при преземањето на предметот, купувачот е должен, под закана на губење на правото, за тој недостаток да го извести продавачот во рок од 8 дена сметајќи од денот кога го открил недостатокот, а кај трговски договор без одлагање (чл.470 ЗОО) 444. Купувачот кој навремено и уредно го известил продавачот за недостатокот може: -да бара од продавачот да го отстрани недостатокот или да му предаде друг предмет без недостаток(исполнување на договорот);

42

-да бара намалување на цената и -да изјави дека го раскинува договорот. во секој од овие случаи купувачот има право и на надомест на штетата (чл.476 ЗОО) 445. Одлагање на предавање на предметот до исплата на цената: -ако не е нешто друго договорено или вообичаено, продавачот не е должен да го предаде предметот ако купувачот не му ја исплати цената истовремено или ако не е готов тоа да го стори истовремено, но купувачот не е должен да ја исплати цената пред да има можност да го прегледа предметот (чл.463 ЗОО) 446. Раскинување на договорот за продажба: -купувачот може да го раскине договорот само ако претходно му оставил на продавачот дополнителен примерен рок за исполнување на договорот; -купувачот може да го раскине договорот и без оставање на дополнителен рок ако продавачот, по известувањето за недостатоците, му соопштил дека нема да го исполни договорот или ако од околностите на конкретниот случај очигледно произлегува дека продавачот не ќе може да го исполни договорот ни во дополнителниот рок (чл.478 ЗОО) 447. Кај договорот за продажба, купувачот поради неисправно функционирање на предметот: -може да бара од продавачот, односно од производителот или лицето определено од нивна страна поправка или замена на предметот в о текот на гарантниот рок, без оглед на тоа кога се појавил недостатокот во функционирањето; -тој има право на надомест на штетата што ја претрпел поради тоа што бил лишен од употребата на предметот од моментот на барањето поправка или замена до нивното извршување (чл.490 ЗОО) 448. Одговорност за правните недостатоци (заштита од евикција) кај договорот за продажба: -продавачот одговара ако врз продадениот предмет постои некое право на трет што го исклучува, намалува или ограничува правото на купувачот, а за чие постоење купувачот не е известен, ниту се согласил да го земе предметот оптоварен со тоа право; -продавачот на некое друго право гарантира дека тоа постои и дека нема правни пречки за неговото оставрување (чл.496 ЗОО) 449. Претпоставки за реализација на заштитата од евикција: -кога ќе се покаже дека трето лице полага некое право врз предметот, купувачот е должен да го извести продавачот за тоа, освен ако тоа на продавачот веќе му е познато и да го повика во разумен рок да го ослободи предметот од правото или претензијата на трет или кога предмет на договорот се предмети определени според родот, да му испорача друг предмет без правен недостаток (чл.497 ЗОО) 450. Правни последици и санкции за правните недостатоци во однос на одговорноста на продавачот: -ако продавачот не постапи според барањето на купувачот, во случај на одземање на предметот од купувачот, договорот се раскинува според самиот закон, а во случај на намалување или ограничување на правото на купувачот, купувачот може по свој избор да го раскине договорот или да бара сразмерно намалување на цената

43

-ако продавачот не го задоволи барањето на купувачот во разумен рок да го ослободи предметот од правото или претензиите на трет, купувачот може да го раскине договорот ако поради тоа неговата цел не може да се оставри -во секој случај купувачот има право на надомест на претрпената штета -меѓутоа ако купувачот во моментот на склучувањето на договорот знаел за можноста предметот да му биде одземен или да му биде намалено или ограничено неговото право, нема право на надомест на штетата ако таа можност се оствари, но има право да бара враќање, односно намалув ање на цената (чл.498 ЗОО) 451. Ако продавачот не изврши во разумен рок кој не може да биде подолг од 45 дена, поправка или замена на предметот кај договорот за продажба: -купувачот може да го раскине договорот или да ја намали цената и да бара надомест на штета (чл.492 ЗОО) 452. Обврски на купувачот кај договорот за продажба: -исплата на цената и преземање на предметот (чл.504 и чл.507 ЗОО) 453. Кај продажба со право на првенствено купување: -купувачот се обврзува да го извести продавачот за намерата да му го продаде предметот на определено лице, како и за условите на таа продажба и да му понуди тој да го купи предметот за истата цена (чл.515 ЗОО) 454. Кај продажба со право на првенствено купување, продавачот: -е должен да го извести купувачот на сигурен начин за својата одлука да го користи правото на првенствено купување во рок од 1 месец , сметајќи од денот кога купувачот го известил за намерата да изврши продажба на трето лице; -истовремено со изјавата дека тој го купува предметот, продавачот е должен да ја исплати цената договорена со третото лице или да ја положи кај судот; -ако во догов орот со трет е предвиден рок за исплата на цената, продавачот може да го користи тој рок само ако даде доволно обезбедување (чл.516 ЗОО) 455. Лицата кои според самиот закон имаат право на првенствено купување: -мораат да бидат известени писмено за намерата да се изврши продажба и за нејзините услови, инаку имаат право да бараат поништување на продажбата (чл.521 ЗОО) 456. Со продавен налог: -се обврзува налогопримачот определен подвижен предмет, што му го предал налогодавецот, да го продаде за определена цена во определен рок или во тој рок да му го врати на налогодавецот (чл.540 ЗОО) 457. Со договорот за размена: секој договарач се обврзува спрема својот содоговарач да му го предаде предметот што се разменува така што тој да стекне право на сопственост врз предметот. (чл.543 ЗОО) 458. Каков е предметот во договор за размена? -предмет на размена можат да бидат и преносливи права (чл.543 ЗОО) -на размената соодветно се применуваат одредбите од договорот за продажба (чл.544 ЗОО) што значи предмет на размена можат да бидат: -можат да бидат подвижни и недвижни предмети

44

-предметот за кој е договорот мора да биде во промет, па е ништовен договорот за продажба на предмет кој е надвор од прометот (чл.446 ЗОО) -за продажбата на предмети чијшто промет е ограничен важат посебни прописи (чл.446 ЗОО) -продажбата може да се однесува и на иден предмет (чл.446 ЗОО) 459. Договор за заем е: -договор со кој се обврзува заемодавецот да му предаде на заемопримачот определен износ пари или определено количество други заменливи предмети, а заемопримачот се обврзува да му го врати по извесно време истиот износ пари, односно истото количество предмети од ист вид и квалитет (чл.545 ЗОО) 460. Договорот за заем настанува: -кога договорните страни се спогодиле за суштествените состојќи на договорот (чл.18 ЗОО) -односно кога ќе се спогодат за: предметот на заемот, времето на траење на договорот и надоместот доколку се работи за заем со камата 461. Обврски на заемодавецот се: -заемодавецот е должен да ги предаде определените предмети во договореното време, а ако рокот за предавање не еопределен, тогаш кога тоа ќе го побара заемопримачот (чл.547 ЗОО) -ако се покаже дека материјалните прилики на заемопримачот се такви што е неизвесно дали тој ќе биде во состојба да го врати заемот, заемодавачот е должен да ја изврши својата обврска ако заемопримачот или некој друг за него даде доволно обезбедување(чл.548 ЗОО) -заемодавецот е должен да му ја надомести на заемопримачот штетата што му била причинета поради материјалните недостатоци на зајмените предмети (чл.549 ЗОО) 462. Обврски на заемопримачот: -заемопримачот е должен да го врати во договорениот рок истото количество предмети, од ист вид и квалитет (чл.550 ЗОО) -ако на заем не се дадени пари, а договорено е заемопримачот да го врати заемот во пари, заемопримачот сепак е овластен да ги врати по свој избор зајмените предмети или износот на пари кој одговара на вредноста на тие предмети (чл.551 ЗОО) -заемопримачот е должен на заемодавачот да му ја надомести шетата што би настанала ако заемопримачот се откаже од договорот пред да му ги предаде заемодавецот определените предмети (чл.552 ЗОО) -должен е да го извести заемодавецот за својата намера да го врати заемот пред рокот определен за враќање и да му ја надомести штетата настаната од предвременото враќање, освен ако поинаку не е договорено (чл.553 ЗОО) 463. Договорот за дар на движен имот се склучува: -и во писмена и во усна форма, со тоа што договорот за дар склучен во усна форма е полноважен ако тој е предаден на даропримачот (чл.556 ЗОО) 464. Дар може да направи: -само лице со полна деловна способност (чл.557 ЗОО) 465. Дарувачот одговара за:

45

-неисполнување на својата обврска, како и за задоцнување на исполнувањето, ако е тоа со намера или е од негово крајно невнимание(чл.561 ЗОО) -правните недостатоци на даруваниот предмет -за материјалните недостатоци на предмет, ако тие биле скриени, а тој знаел или можел да знае за тие недостатоци, а истите не му ги соопштил на даропримачот (чл.562 ЗОО) 466. Не можат да се отповикаат следниве дарови: -вообичаените, пригодните дарови, наградните дарови, како и даровите од благодарност -даровите направени за добротворни и општо корисни цели (чл.567 ЗОО) 467. Предмет на договорот за закуп е: -подвижни ствари и недвижности, а ако предмет се подвижни ствари тие треба да бидат непотрошни -со договорот за закуп се обврзува закуподавецот да му предаде определен предмет на закупецот на употреба, а овој се обврзува за тоа да му плаќа определена закупнина (чл.570 ЗОО) 468. Обврски на закуподавецот се: -да го предаде на закупецот закупениот предмет во исправна состојба, заедно со неговите припадоци (чл.572 ЗОО) -да го одржува предметот во исправна состојба за време на траењето на закупот и заради тоа да врши потребни поправки на него (чл.573 ЗОО) -да врши измени во предметот под определени услови (чл.575 ЗОО) -одговара за материјалните недостатоци на предметот (чл.576 ЗОО) -одговара за правните недостатоци на предметот (чл.583 ЗОО) 469. Закупецот сноси одговорност за: -штетата што ќе настане со употреба на предметот спротивно на договорот или на неговата намена, без оглед дали го употребувал предметот тој или некое лице кое работи по негов налог, подзакупецот или некое друго лице на кое тој му овозможил да го употребува предметот (чл.584 ЗОО) -плаќање на закупнината во роковите определени со договорот или со закон (чл.586 ЗОО) -чувањето на закупениот предмет и по престанувањето на закупот должен е да го врати неоштетен (чл.588 ЗОО) 470. Кога можат предметите да се дадат во подзакуп? -доколку не е договорено поинаку, закупецот може закупениот предмет да му го даде во закуп на друг (подзакуп) или според некој друг основ да му го предаде на употреба, но само ако со тоа не му се нанесува штета на закуподавецот (чл.589 ЗОО) 471. Со договорот за послуга: -се обврзува послугодавачот да му предаде определен предмет на користење без надомест на послугопримачот на определено или неопределено време, а послугопримачот се обврзува тој предмет да му го врати по истекот на тоа време (чл.603 ЗОО) 472. Права и обврски на послугопримачот: -должен е да го чува и користи предметот со потребно внимание (чл.608 ЗОО)

46

-должен е да го користи предметот на начин кој одговара на неговата примена и намена (чл.609 ЗОО) -одговара за штетата што би ја претрпел послугодавачот со давањето на предметот на трето лице без негова согласност (чл.610 ЗОО) -ги поднесува трошоците на тековно(редовно) одржување на предметот земен на послуга (чл.611 ЗОО) -одговара за оштетување или целосно уништување на предметот ако го употребувал на начин спротивен на договорот или на природата или ако предметот го доверил на трето лице иао со оглед на околностите не било потребно тоа да го направи, а тој не би пропаднал доколку го употребувал на договорениот начин, односно доколку го задржал кај себе (чл.613 ЗОО) -должен е да го врати предметот во состојбата во која го примил (чл.614 ЗОО) -е должен да го прими назад предметот даден на послуга и пред времето одредено за послуга, со исклучок ако рокот на враќање е договорен во интерес на двете договорни страни или ако враќањето на предметот е врзано со одредени неприлики за послугодавачот (чл.615 ЗОО) 473. Вршителот на работите е должен: -да изврши определена работа, како што е изработка или поправка на некој предмет или извршување на некоја физичка или интелектуална работа и слично, а нарачувачот се обврзува за тоа да му плати надомест (чл.619 ЗОО) -да му го сврти вниманието на нарачувачот на недостатоците на материјалот што му го предал нарачувачот, а кои ги забележил или морал да ги забележи, инаку ќе одговара за штета (чл.625 ЗОО) -да го изврши делото како што е договорено и според правилата на работата (чл.626 ЗОО) -да го изврши за определеното време, а ако тоа не е определено, тогаш за времето кое разумно е потребно за таквите работи (чл.626 ЗОО) -работата да ја изврши лично, доколку од договорот или од природата на работата не произлегува нешто друго (чл.629 ЗОО) -на нарачувачот на работата да му го предаде изработениот или поправениот предмет (чл.632 ЗОО) 474. Договорот за дело може да се раскине поради отстапување од договорените услови ако -извршената работа има таков недостаток кој ја прави неупотреблива (чл.638 ЗОО) 475. Квалитетот на материјалот кај договорот за дело: -треба да биде со среден квалитет (чл.621 ЗОО) 476. Право на нарачувачот на работи кај договор за дело да бара отстранување на недостатоците: - Кога извршената работа има недостаток поради кој делото не е неупотребливо, односно кога работата не е извршена во спротивност со изречните услови на договорот, нарачувачот е должен да му дозволи на вршителот на работата да го отстрани недостатокот. -Нарачувачот може на вршителот на работата да му определи примерен рок за отстранување на недостатокот.

47

-Ако вршителот на работата не го отстрани недостатокот до истекот на тој рок, нарачувачот може, по свој избор, да изврши отстранување на недостатокот за сметка на вршителот на работата, или да го намали надоместот или да го раскине договорот. -Кога се работи за незначителен недостаток, нарачувачот не може да го користи правото на раскинување на договорот. -Во секој случај тој има право и на надомест на штетата.(чл.639 ЗОО) 477. Итни и непредвидени работи кај договорот за градење : - Непредвидени работи изведувачот може да изведе и без претходна согласност од нарачувачот ако поради нивната итност не бил во можност да ја прибави таа согласност. -Непредвидени работи се оние чие преземање било нужно поради осигурување на стабилноста на објектот или заради спречување на настанувањето на штета, а се предизвикани од неочекуваната потешка природа на земјиштето, неочекуваната појава на вода или од други вонредни и неочекувани настани. -Изведувачот е должен за овие појави и за преземените мерки да го извести нарачувачот без одлагање. -Изведувачот има право на справедлив надомест за непредвидени работи што морале да бидат извршени. -Нарачувачот може да го раскине договорот ако поради овие работи договорената цена би морала да биде значително зголемена, за што е должен да го извести изведувачот без одлагање. - Во случај на раскинување на договорот, нарачувачот е должен да му исплати на изведувачот соодветен дел од цената за веќе извршените работи, како и справедлив надомест за направените неопходни трошоци (чл.653 ЗОО) 478. Договор за градење со посебни одредби: - Ако договорот за градење ја содржи одредбата клуч во раце или некоја друга слична одредба, изведувачот самостојно се обврзува да ги изврши збирно сите работи потребни за изградба и употреба на определен целосен објект. - Договорената цена ја опфаќа и вредноста на сите непредвидени работи и на вишоците на работите, а го исклучува влијанието на недостатоците на работите врз договорената цена. -Ако во договорот “клуч во раце” учествуваат како договорна страна повеќе изведувачи, нивната одговорност спрема нарачувачот е солидарна (чл.659 ЗОО) 479. Одговорноста на изведувачот за солидноста на градеж: - Изведувачот одговара за недостатоците во изработката на градеж што се однесуваат на неговата солидност, доколку тие недостатоци би се покажале за време од десет години од предавањето и приемот на работите. -Изведувачот одговара и за недостатоците на земјиштето на кое е подигнат градежот, што би се покажале за време на десет години од предавањето и приемот на работите, освен ако специјализирана организација дала стручно мислење дека земјиштето е погодно за градење, а во текот на градењето не се појавиле околности кои ја доведуваат во сомневање основаноста на стручното мислење. (чл.663 ЗОО) 480. Договор за ортаклак е:

48

-договор со кој две или повеќе лица ортаци заемно се обврзуваат да го здружат својот имот и труд или дел од имот и труд, заради заедничко остварување имотна корист и поделба на таа корист (во вид на добивка ) (чл.667 ЗОО) 481. Поделба на добивката и загубите кај договорот за ортаклак: - Ортаците можат со договор да одредат како меѓу нив се делат добивката и загубата. -Кога со договорот е предвидено единствено како ќе се дели добивката, истото правило ќе важи и за поделба на загубата. -Ако со договорот не е предвидено како ќе се дели добивката се претпоставува дека ортаците имаат еднакво учество во поделбата, истото важи и за загубата. -По правило ортакот чиј влог се состои исклучиво во труд не учествува во поднесувањето на загубата освен ако тоа изречно не е договорено. -Ништовна е одредбата на договорот со која ортакот се лишува од учество во поделба на добивката. -Полноважна е одредбата на договорот за ортаклак, со која се предвидува губење на правата на учество во поделба на добивката заради повреда на некоја обврска . (чл.677 ЗОО) 482. Ортаклакот престанува: -со протекот на времето одредено за негово траење (чл.688 ЗОО) -кога е постигната целта за која е склучен договорот за ортаклак, како и кога постигнувањето на таа цел станува невозможно (чл.689 ЗОО) -со оставка или отповикување на работоводителот на ортаклакот, ако ортаците не можат да се согласат да именуваат друг работоводител (чл.690 ЗОО) -со смрт на еден од ортаците, ако не е договорено нешто друго (чл.691 ЗОО) -ако ортакот правно лице престанал да постои, освен ако со договор не е определено дека ортаклакот ќе продолжи со правните следбеници на правното лице (чл.692 ЗОО) -со стечај на еден ортак правно лице (чл.693 ЗОО) -кога личниот доверител на еден ортак, што не можел да го наплати своето побарување од неговиот имот, бара издвојување на неговиот дел од имотот на ортаклакот (чл.693 ЗОО) -кога еден ортак ќе биде лишен од деловната способност(чл.694 ЗОО) -спогодба на ортаците -пропаѓање на заеднички имот и -пропаѓање на предмет што како влог требал да го внесе или го внел еден од ортаците, пред или по неговото предавање во ортаклакот, ако со тоа постигнувањето на целта на ортаклакот е значително отежната (чл.696 ЗОО) - со судска пресуда (чл.697 ЗОО) 483. Со договорот за превоз: -се обврзува превозникот да превезе на определено место некое лице или некој предмет, а патникот односно испраќачот се обврзува за тоа да му исплати определен надомест (чл.704 ЗОО) 484. Превозникот кај договорот за превоз е должен: - Превозникот е должен да му сврти внимание на испраќачот за недостатоците на пакувањето што можат да се забележат, инаку ќе одговара за оштетувањето на пратката што би се случило поради тие недостатоци. (чл.714 ЗОО)

49

- Превозникот е должен да ја одбие пратката ако недостатоците во нејзиното пакување се такви што да може да биде загрозена сигурноста на лицата или добрата или да биде причинета некаква штета. (чл.714 ЗОО) - Превозникот е должен да го изврши превозот по договорениот пат - Ако не е договорено по кој пат треба да се изврши превозот, превозникот е должен да го изврши по оној пат кој најмногу им одговара на интересите на испраќачот. (чл.717 ЗОО) - Превозникот е должен да го известува испраќачот за сите околности што би биле од влијание врз извршувањето на превозот и да постапи според упатствата што ќе ги добие од него. (чл.718 ЗОО) - Ако примачот не може да биде известен за пристигањето на пратката, или одбие да ја прими и воопшто пратката не може да биде предадена или ако примачот не му го исплати на превозникот надоместот што му го должи и другите суми што ја товарат пратката, превозникот е должен да го извести за тоа испраќачот, да бара од него упатства и за негова сметка да ги преземе потребните мерки за чување на предметот. - Ако во примерениот рок овластеното лице не преземе ништо со пратката, превозникот има право да ја продаде според правилата за продавање на предмет што се должи во случај на задоцнување на доверителот и да ги наплати своите побарувања од постигнатата цена, а остатокот е должен да го положи кај суд за овластеното лице. (чл.720) - Ако превозникот му ја предал пратката на примачот, а од него не ја наплатил сумата со која била оптоварена, должен е да му ја исплати таа сума на испраќачот, но има право да бара надомест од примачот (чл.721 ЗОО) 485. Договор за превоз на лица: -е договор со кој превозникот се обврзува превозот на лица да го изврши безбедно со она превозно средство што е определено со договорот за превоз и под оние услови на удобност и хигиена што според видот на односното превозно средство и оддалеченоста на патот се сметаат како неопходни (чл.737 ЗОО) 486. Договорот за лиценца : - е таков договор со кој давачот на лиценца се обврзува на стекнувачот на лиценца да му го отстапи во целост или делумно, правото на искористување, на патент, знаење и искуство, на жиг, мостра или модел, а стекнувачот на лиценца се обврзува да му плати за тоа определен надомест. -Со договорот за лиценца давачот може да се обврзе да му отстапи потенцијално право од пријава на патент, жиг модел и мостра како и непатентиран пронајдок на стекнувачот на лиценцата. (чл.742 ЗОО) 487. Исклучива лиценца во договорот за лиценца е онаа: -со која стекнувачот на лиценцата стекнува исклучиво право на искористување на предметот на лиценцата, само ако е тоа исклучиво договорено (чл.745 ЗОО) 488. Обврски на стекнувачот на лиценца: - Стекнувачот на лиценца е должен да го искористува предметот на лиценцата на договорениот начин, во договорениот обем и во договорените граници. (чл.752 ЗОО)

50

- Ако предметот на лиценцата го сочинува непатентиран пронајдок или тајно техничко знаење и искуство, стекнувачот на лиценца е должен да го чува во тајност. (чл.754 ЗОО) - Ако со лиценцата за производство е отстапена и лиценцата за употреба на жиг, стекнувачот на лиценца може да пушта во промет стоки со тој жиг само ако нивниот квалитет е ист како што е квалитетот на стоките што ги произведува давачот на лиценца. (чл.755 ЗОО) - Стекнувачот на лиценца е должен стоките да ги обележи со ознаката за производство по лиценца. (чл.756 ЗОО) - Стекнувачот на лиценца е должен на давачот на лиценца да му го исплати договорениот надомест во време и на начин како што е тоа определено со договорот. (чл.757 ЗОО) - Ако надоместот се определува во зависност од обемот на искористувањето на предметот на лиценцата, стекнувачот на лиценца е должен на давачот на лиценца да му поднесе извештај за обемот на искористувањето и да изврши пресметка на надоместот за секоја година, ако со договорот не е определен за тоа покус рок. (чл.758 ЗОО) - Ако договорениот надомест станал очигледно несразмерен во однос на приходот што стекнувачот на лиценца го има од искористувањето на предметот на лиценцата, заинтересираната страна може да бара измена на договорениот надомест. (чл.759 ЗОО) 489. Договорот за лиценца престанува: -со истекот на времето за кое е склучен, ако е склучен на определено време (чл.764 ЗОО) -со отказ што секоја страна може да и го даде на другата почитувајќи го отказниот рок(чл.766 ЗОО) -во случај на смрт на давачот на лиценцата, таа се продолжува со неговите наследници, ако поинаку не е определено -во случај на смрт на стекнувачот на лиценцата, таа се продолжува со неговите наследници кои ја продолжуваат неговата дејност -во случај на стечај или редовна ликвидација на стекнувачот на лиценцата, давачот на лиценцата може да го раскине договорот (чл.767 ЗОО) 490. Со договорот за депозит: -примачот на депозит се обврзува да го прими предметот од давачот на депозит, да го чува и да го врати кога овој ќе го побара (чл.768 ЗОО) 491. Права на примачот на депозитот : -да бара од давачот на депозит да му ги надомести трошоците оправдано направени заради чување на предметот, како и штетата што ја имал поради депозитот (чл.775 ЗОО) -право на надомест за својот труд, ако е договорен надоместот, ако примачот на депозит се занимава со примање предмети на чување или ако надомест можело да се очекува со оглед на околностите на работата (чл.776 ЗОО) -примачот на депозит кој се обврзал бесплатно да го чува предметот определено време може да му го врати на давачот на депозит пред истекот на договорениот рок, ако на самиот предмет би му се заканувала опасност од пропаѓање или

51

оштетување или ако неговото натамошно чување би можело да му причини штета (чл.777 ЗОО) -ако рокот не е договорен, примачот на депозит може во секое време да се откаже од договорот, но должен е на давачот на депозит да му определи примерен рок за преземање на предметот (чл.777 ЗОО) 492. Кај угостителскиот депозит: -угостителот се смета како примач на депозит во поглед на предметите што ги донеле гостите и одговара за нивното загубување или оштетување најмногу до 10.000 денари (чл.780 ЗОО) 493. Со договорот за доживотна издршка: -давателот на издршката се обврзува да го издржува доживотно примателот на издршката или некое трето лице, а примателот на издршката во надомест му го остава целиот свој имот или определен дел од имотот, чие предавање е одложено се до неговата смрт (чл.1029 ЗОО) 494. Договорот за доживотна издршка е полноважен ако: -е составен во писмена форма и е заверен од надлежен суд или нотар, во присуство на договарачите и на двајца сведоци (чл.1030 ЗОО) 495. Договорот за доживотна издршка може да се раскине меѓу другoто: -спогодбено; -ако односите на договарачите толку се растројат што заедничкиот живот станал неподнослив -ако едната страна не ги извршува своите обврски другата има право да бара раскинување на договорот (чл.1033 ЗОО) 496. Со договорот за отстапување на имот за време на живот: -отстапувачот се обврзува да им го отстапи целиот свој имот или дел од имотот на потомците (чл.1022 ЗОО) 497. Полноважен е договорот за отстапување на имот за време на живот: -единствено ако со тоа сед согласиле сите потомци и брачниот другар на оставителот кои според законот ќе бидат повикани да ја наследат неговата оставина -мора да биде составен во писмена форма и заверен од надлежен суд или нотар -отстапувањето останува полноважно ако потомокот што не се согласил умрел пред отстапителот, а не оставил свои потомци или се откажал од наследството или е исклучен од наследство или е недостоен (чл.1023 ЗОО) 498. Со договорот за отстапување на имот за време на живот може да биде опфатен: -само постоечкиот имот на отстапителот (чл.1024 ЗОО) 499. Настанот со оглед на кој се склучува осигурувањето (осигурениот случај) мора да биде: -иден, неизвесен и независен од исклучивата волја на договарачот (чл.954 ЗОО) 500. Договорот за осигурување е склучен: -кога договарачите ќе ја потпишат полисата на осигурување или листата на покритието -Писмената понуда направена на осигурувачот за склучување на договор за осигурување го врзува понудувачот, ако тој не определил пократок рок, за време

52

од осум дена од денот кога понудата пристигнала до осигурувачот, а ако е потребен лекарски преглед, тогаш за време од 30 дена. -Ако осигурувачот во тој рок не ја одбие понудата која не отстапува од условите под кои тој го врши предложеното осигурување, ќе се смета дека ја прифатил понудата и дека договорот е склучен. -Во тој случај договорот се смета за склучен кога понудата пристигнала до осигурувачот. (чл.957 ЗОО) 501. Плаќање на премија: -Договарачот на осигурувањето е должен да ја плати премијата на осигурувањето, но осигурувачот е должен да ја прими исплатата на премијата од секое лице кое има правен интерес таа да биде платена. - Премијата се плаќа во договорените рокови, а ако треба да се исплати одеднаш, се плаќа при склучувањето на договорот. -Место на плаќањето на премијата е местото во кое договарачот на осигурувањето има свое седиште односно живеалиште, ако со договорот не е определено некое друго место. (чл.968 ЗОО) 502. Повеќекратко осигурување е: -кога некој предмет е осигуран кај двајца или повеќе осигурувачи од ист ризик, за ист интерес и за исто време, така што збирот на сумите на осигурувањето да не ја надминува вредноста на тој предмет, секој осигурувач одговара за извршувањето во целост на обврските настанати од договорот што го склучил тој (чл.990 ЗОО) 503. Карактеристики на сите осигурувања на лица се следните : -покрај состојките што мора да ги има секоја полиса, во полисата за осигурување на живот мораат да бидат назначени: името и презимето на лицето на чијшто живот се однесува осигурувањето, датумот на неговото раѓање и настанот или рокот од кој зависи настанувањето на правото да се бара исплата на осигурената сума (чл.999 ЗОО) 504. Договорот за паричен депозит е склучен: -кога банката се обврзала да прими, а депонентот да положи кај банката определен паричен износ (чл.1074 ЗОО) 505. Кај договорот за паричен депозит, права и обврски на банката се: -банката стекнува право да располага со депонираните пари и е должна да ги врати според условите предвидени во договорот (чл.1074 ЗОО) -банката отвора сметка во корист и врз товар на која ги запишува сите побарувања и должења што ќе произлезат од работите со депонентот или за негова сметка со трет (чл.1075 ЗОО) -банката е должна да врши исплати од сметката во границите на расположливите средства (чл.1076 ЗОО) -банката е должна да го известува депонентот за секоја промена на состојбата на неговата сметка (чл.1078 ЗОО) -банката е должна на крајот од секоја година, а ако е тоа договорено или вообичаено и почесто, да испрати извештај за состојбата на сметката(салдо)(чл.1078 ЗОО) -банката плаќа камата на средствата што се депонирани кај неа, доколку со занок поинаку не е определено (чл.1081 ЗОО) 506. Депозит по видување е:

53

-вид на депозит со кој депонентот на сметката има право да располага со дел или со целото салдо во секој момент (чл.1077 ЗОО) 507. Со штедна книшка депонентот: -го депонира паричниот депозит како штеден влог во банката (чл.1082 ЗОО) 508. Со договорот на порамнување: -лицата меѓу кои постои спор или неизвесност за некој правен однос, со помош на заемни попуштања го прекинуваат спорот, односно ја отстрануваат неизвесноста и ги определуваат своите заемни права и обврски (чл.1128 ЗОО) 509. Предмет на договорот за порамнување може да биде: -секое право со кое може да се располага (чл.1131 ЗОО) 510. Начело на диспозиција подразбира: -дека сопственикот има право својата ствар да ја држи, целосно да ја користи и да располага со неа по своја волја, доколку тоа не е спротивно на закон или на некое право на друго лице (чл.8 ЗСДСП) 511. За давање дозвола за склучување на брак малолетното лице мора да има наполнето: -16 години од животот (чл.16 ЗС) 512. Постапување на здравствена установа кога ќе прими лице со душевна болест: -Кога здравствена организација ќе прими душевно болно лице без негова согласност или без одлука на судот, овластено лице на јавна здравствена установа е должно во рок од 48 часа да поднесе пријава до судот. -Кога јавната здравствена установа ќе прими лице со согласност, потврдена со негова писмена изјава пред овластено лице и пред двајца писмени полнолетни сведоци кои не се вработени во јавната здравствена установа и не се крвни роднини со лицето кое се прима, во права линија, во странична линија до четврти степен, по сватовство до втор степен, ни негов брачен другар, како ни лицето кое го донело во јавната здравствена установа и ако по приемот лицето биде ограничено во слободата на движењето или контактирањето со надворешниот свет, овластеното лице во рок од 48 часа е должно да поднесе пријава до судот. -Овластеното лице известувањето го упатува до судот на чиешто подрачје се наоѓа јавната здравствена установа. (чл.59 ВПП) 513. Предлог за прогласување на исчезнато лице за умрено може да поднесе: -секое лице кое има правен интерес за тоа и јавниот обвинител -а предлог може да поднесе и државниот правобранител, кога е во прашање имотен интерес на РМ (чл.76 ВПП) 514. Нотарите како судски повереници преземаат дејствија и донесуваат одлуки во: -оставинската постапка (чл.132 ВПП) 515. Постапката за продолжување на родителското право се поведува: -пред полнолетството на детето (чл.112 ВПП) -по предлог на родителите на детето или центарот за социјална работа (чл.114 ВПП) 516. Против решението со кое се одбива предлогот за лишување од вршење на родителски права жалба може да изјави :

54

-родителот на кого се однесува решението, другиот родител и центарот за социјална работа, ако по нивен предлог е поведена постапката (чл.110 ВПП) 517. За расправање на оставината месно надлежен е: -За расправање на оставина месно е надлежен судот на чие подрачје оставителот во времето на смртта имал постојано живеалиште, односно престојувалиште (оставински суд) -Ако оставителот во времето на смртта немал живеалиште или престојувалиште во Република Македонија, за расправање на оставината месно е надлежен судот на чие подрачје оставителот има оставина, а неговите наследници поднесле барање за поведување на оставинска постапка. -Ако ниту еден дел од оставината не се наоѓа во Република Македонија, месно надлежниот суд ќе го определи Врховниот суд на Република Македонија. (чл.129 ВПП) 518. Врховниот суд ќе одреди месно надлежен суд за расправање на оставината во случаи: -ако ниту еден дел од оставината не се наоѓа во РМ (чл. 129 ВПП) 519. Привремен старател на оставината поставува: -судот, кога наследниците се непознати или се со непознато престојувалиште, како и во други случаи кога е тоа потребно (чл.126 ЗН) 520. Оставината преминува на наследниците: -во моментот на смртта на оставителот (чл.127 ЗН) 521. Новопронајдениот имот на оставителот судот ќе го распредели: -со ново решение врз основа на порано донесеното решение (чл.185 ВПП) 522. Ако по правосилноста на решението за наследување се појави лице кое не учествувало во постапката за расправање на оставината, а како наследник полага право врз оставината, оставинскиот суд: -ќе го упати таквото лице да ги остварува своите права во парнична постапка (чл.187 ВПП) 523. Ревизија во оставинска постапка е дозволена: -кога меѓу учесниците настанал спор за примената на правото, а правните прашања ги решил судот согласно со чл.173 ст. 3 од ВПП (чл.188 ВПП) 524. Претходни дејствија во оставинска постапка: -попис и процена на оставината (од чл.146 до чл.152 ВПП) и -привремени мерки за обезбедување на оставината (чл.153 и чл. 154 ВПП) 525. Судот одлучува да не се расправа оставината кога: -од податоците од смртовницата се гледа дека умрениот не оставил имот (чл.165 ВПП) 526. Што претставува владение врз стварите? -вршење на фактичка власт на стварта (чл.167 ЗСДСП) 527. Како се остварува владението? -преку вршење на фактичката власт врз стварта (чл.167 ЗСДСП) 528. Како се остварува заштита на владението? -во посебна постапка пред суд (постапка заради смеќавање или одземање на владение ) или со самопомош (чл.183 ЗСДСП) 529. Како престанува владението на стварта?

55

-Владението на ствар престанува кога стварта ќе пропадне, кога ќе се загуби и кога е очигледно дека нема да биде вратена и кога владетелот по своја волја ќе ја напушти. -На дотогашниот владетел му престанува владението кога стварта му ја одзело друго лице, ако тој не остварил заштита на своето владение.(чл.190 ЗСДСП) -Владението на правото престанува кога пропаднала недвижноста или владетелот се одрекол од своето владение на правото. -Владението на правото не престанува со самото неизвршување на правото на стварна службеност се додека неговиот владетел може да го извршува, ако го сака тоа. Владението на правото престанува ако владетелот на послужната недвижност престане да го прави она што дотогаш го правел, престане да трпи и понатаму да се остварува содржината на правото на стварната службеност на неговата недвижност, односно престане да го пропушта она што дотогаш го пропуштал ако владетелот на правото не оствари заштита на своето владение. -Владението на правото на стварна службеност му престанува на дотогашниот владетел со престанокот на неговото владение на недвижноста во чија корист го извршувал. (чл. 191 ЗСДСП) 530. Што претставува стварна службеност? -стварна службеност е право на сопственикот на една недвижност (привилегирана ствар) за потребите на таа недвижност да врши определени дејствија врз недвижноста на друг сопственик(послужна ствар) или да бара од сопственикот на послужната ствар да се воздржува од вршење определени дејствија, што инаку би имал право да ги врши на својата недвижност (чл.192 ЗСДСП) 531. Кои се видовите на стварна службеност? -полски, куќни и комунално-технички (чл.194 ЗСДСП) 532. Кои се овластувањата на носителот на стварната службеност и обрските на сопственикот на недвижноста? -овластувањата на носителот на стварната службеност се за потребите на својата недвижност да врши определени дејствија (пешачки премин, протерување на добиток, премин со запрежни возила и возила на моторен погон и др возила, црпење на вода, довод и одвод на вода преку туѓо земјиште, нужен премин, ползување на туѓ оџак, спроведување чад преку соседовиот оџак, истекување на атмосферска и др вода низ соседовото земјиште, поставување телевизиска антена на туѓа зграда, спроведување на гасоводни, нафтоводни, водоводни и др цевки и телевизиски кабли на туѓо земјиште)врз недвижноста на друг сопственик -обврски на сопственикот на недвижноста се да се воздржува од вршење определени дејствија што инаку би имал право да ги врши врз својата недвижност (чл.192 ЗСДСП) -сопственикот на послужната ствар не смее ништо да чини (стори) што би го оневозможило или битно би го отежнало вршењето на службеноста, но не е должен и самиот нешто да чини, ако поинаку не е определено (чл.197 ЗСДСП) -сопственикот на послужната ствар има право на надоместок за утврдената службеност (чл.203 ЗСДСП) 533. Како се стекнува право на стварна службеност? -врз основа на правно дело, (договор, тестамент), со одлука на државен орган и со одржувачка (чл.199 ЗСДСП)

56

534. Како престанува стварната службеност? -Стварната службеност престанува ако сопственикот на послужната ствар се противи на нејзиното вршење, а сопственикот на привилегираната ствар не го вршел своето право три години едноподруго. -Сопственикот на послужната ствар може да бара да престане правото на стварната службеност кога таа ќе стане непотребна за користење на привилегираната ствар, кога ќе истече определеното време, ако е заснована на определено време или кога ќе престане причината поради која таа е заснована. -Стварната службеност престанува ако не се врши за времето потребно за нејзино стекнување со одржувачка, кога исто лице ќе стане сопственик на послужната и привилегираната ствар или со пропаѓање на привилегираната, односно послужната ствар.(чл.206 ЗСДСП) -Ако се подели привилегираната ствар, стварната службеност останува во корист на сите негови делови. -Сопственикот на послужната ствар може да бара да престане стварната службеност на сопственикот на одделен дел од привилегираната ствар ако стварната службеност не служи за потребите на тој дел. -Ако е поделена послужната ствар, стварната службеност останува само на деловите на кои е вршена. (чл.207 ЗСДСП) 535. Како се дефинира личната службеност? -личната службеност е стварно право врз туѓа ствар со кое се овластува одредено лице, кое е во посебен однос со сопственикот на послужната ствар да се служи со неговата ствар на определен начин, а сопственикот на таа ствар тоа мора да го трпи (чл.192 ЗСДСП) 536. Кои се видовите лични службености? -правото на плодоуживање, правото на употреба и правото на домување (чл.208 ЗСДСП) 537. Како се остварува заштита на правото на службеност? -со тужба до суд и тоа владетелска (поседовна) тужба која се поднесува, главно, при смеѓавањето на вршењето на содржината на правото на службеност и петиторна (конфесорна) тужба за заштита на правото на службеност која се поднесува ако сопственикот на привилегираната ствар неосновано е смеќаван во вршењето на стварната службеност (чл.205 ЗСДСП) 538. Што претставува скриено богатство? -за скриено богатство се сметаат: пари, злато, сребро, накит, драгоцени камења, ствари изработени од племенити метали и други драгоцености, кои скриени лежеле толку долго време, така што со сигурност не може да се утврди кој им е сопственикот (чл.142 ЗСДСП) 539. Што е културно добро? -ствар која има општокултурно значење или е од јавен интерес и како таква се наоѓа под посебен правен режим заради негова заштита и користење (споменик на културата, музејски материјал, библиотечен материјал, архивска граѓа, природна реткост и сл.) (чл.142 ЗСДСП) 540. Дали наоѓачот на скриено богатство е должен да го пријави и предаде -да, должен е (чл.143 ЗСДСП)

57

541. Во кој рок сопственикот на подвижна ствар може да бара нејзино враќање? -правото на поднесување тужба за поврат на стварта не застарува (чл.156 ЗСДСП) 542. Дали наоѓачот на изгубена ствар има право на награда? -да, има, во висина од 15% од вредноста на стварта (чл.139 ЗСДСП) 543. Поим на етажна сопственост. -станови, деловни простории, визби, гаражи и други посебни делови од станбени и деловни згради што имаат два или повеќе станови, односно деловни простории и други посебни делови можат да бидат во сопственост на различни физички или правни лица (чл.95 ЗСДСП) 544. Кои се основите за засновање на заложно право врз недвижност-хипотека? -да постои парично и друг вид побарување, чија вредност е изразлива во пари, што доверителот ги има во однос на својот должник од одреден облигационен однос (чл.2 ЗДЗ) -хипотеката која е невладетелски залог се стекнува со договор за хипотека и со запишување на хипотеката во јавна книга на начин и под услови пропишани со закон(чл.17 ЗДЗ) -договорот за хипотека што не е склучен во писмена форма не произведува правно дејство (чл.21 ЗДЗ) -договорот за залог врз недвижност се заверува кај нотар чие службено седиште е на подрачјето на основниот суд каде што се наоќа недвижноста (чл.22-а ЗДЗ) 545. Кога се стекнува договорниот залог на подвижни предмети и права? -на подвижни предмети невладетелски залог се стекнува со склучување на договор за залог, со попис и опис на заложната ствар и упис на залогот во заложниот регистар -на подвижни предмети владетелски залог се стекнува со склучување на договор за залог и со предавање на предметот на залог во владение на заложниот доверител (чл.14 ЗДЗ) -невладетелски залог врз побарување или друг вид права (интелектуални права и други сродни права)се стекнува со склучување на договор за залог и со попис и опис на заложното побарување или друг вид право и нивен упис во заложниот регистар - владетелски залог врз побарување или друг вид право се стекнува со склучување на договор за залог и со отстапување, односно пренесување на побарувањето или на друг вид на право (чл.16 ЗДЗ) 546. ПОИМ НА ЕКСПРОПРИЈАЦИЈА -експропријација е одземање и ограничување на правото на сопственост и на имотните права на недвижности заради реализација на јавен интерес утврден со закон, а заради градење на објекти и изведување на други работи (чл.1 ЗЕ) 547. ФАЗИ ВО ПОСТАПКА ЗА ЕКСПРОПРИЈАЦИЈА -определување предлагач и поднесување предлог за експропријација -постапка пред органот за експропријација -расправа за спогодување донесување решение (од чл.21 до чл.36 ЗЕ)

58

548. Определување на надоместок за потполна експропријација -Пазарната вредност на експроприраните недвижности и на недвижностите што се даваат како надоместок, ја утврдува овластен проценувач согласно со Законот за процена. -Надоместокот за експроприраната недвижност се определува по правило во пари ако поранешниот сопственик, односно носителите на други имотни права и предлагачот на експропријацијата поинаку не се договорат. -Сопственикот на недвижноста што се експроприра има правона надоместок и за насадите, посевите, шумите на земјиштето и плодовите, доколку не влегле во пазарната цена на земјиштето. -Кога како надоместок за експроприраната недвижност се нуди друга недвижност, таа треба да биде по вредност соодветна на експроприраната недвижност. -Предлагачот на експропријацијата е должен на сопственикот на недвижноста што се експроприра кој во експроприраниот објект живее, односно врши дејност, ако тој тоа го бара, да му даде во замена друг соодветен по вредност објект. -Ако се експроприра недвижност во која се врши дејност, при определувањето на надоместок се зема предвид и штетата што се трпи заради прекинот на дејноста, како и штетата која настанала заради промена на локацијата, ако таква настанала. -Кога се определува надоместок за објект кој заради својата природа не е во промет и за кој не се формира пазарна цена (бунари, оградни и потпорни ѕидови и слично), висината на надоместокот се определува според пазарната вредност на материјалот и работната рака потребни за изградба на тие објекти, намалена за соодветниот износ на амортизација. (од чл.37 до чл.44 ЗЕ) 549. Што е предмет на денационализација? -Се враќа имот односно се дава надомест за имот на физички лица и на верски храмови, манастири и вакафи одземени од 2 август 1944 година: 1) врз основа на прописите со кои е вршено општо одземање и ограничување на сопственоста; 2) врз основа на прописите за одземање на имот заради остварување на општокорисни цели, како и имот експроприран заради остварување на општокорисни цели, односно општ интерес, ако не се исполнети условите за враќање на имотот според одредбите за експропријација и 3) без правна основа. (чл.2 ЗД) -Предмет на денационализација е и имотот што државата го презела како голем имот, односно како вишок на имот за предавање на управување согласно со членот 6 ставови 1 и 2 од Законот за постапување со имот којшто сопствениците морале да го напуштат во текот на окупацијата и имотот кој им е одземен од страна на окупаторот и неговите помагачи (“Службен лист на ДФЈ” бр. 36/45), односно членовите 3, 5, 10 и 11 од Законот за потврда и измени на Законот за постапување со имот кој што сопствениците морале да го напуштат во текот на окупацијата и имотот кој им е одземен од страна на окупаторот и неговите помагачи (“Службен лист на ФНРЈ бр. 64/46). -Предмет на денационализација е и имотот: отстапен со изјава на волја дадена под закана и присилба и тоа за земјиште до денот на влегувањето во сила на прописите за аграрна реформа и колонизација за стопанските објекти до денот на

59

влегувањето во сила на прописите за национализација на приватните стопански претпријатија и за згради и делови од згради до денот на влегувањето во сила на прописите за национализација на наемните згради и градежното земјиште. (чл.4 ЗД) -Одредбите од овој закон се применуваат и кога имотот е одземен со конфискација изречена за казниви дела до влегувањето во сила на Кривичниот законик (“Службен лист на ФНРЈ бр. 13/51), освен за дела на воени злосторства кога воените злосторници се верификувани од меѓународната комисија на Обединетите нации. (чл.5 ЗД) 550. Како се постапува во постапка за денационализација, кога имотот претставува добро во општа употреба или постои јавен интерес? -ваквиот имот не се враќа во сопственост туку за него се дава надомест (чл.10 ЗД) 551. Поим на градежно земјиште -градежно земјиште е изградено и неизградено земјиште, планирано со урбанистички план или урбанистичка планска документација согласно со Законот за просторното и урбанистичкото планирање (чл.4 ЗГЗ) 552. Кои се носители на правото на сопственост врз градежно земјиште? -Р. Македонија, општините, општините во градот Скопје и градот Скопје, домашни и странски физички и правни лица (чл.7 ЗГЗ) 553. Каков е режимот на градежното земјиште во сопственост на Република Македонија? -градежното земјиште во сопственост на РМ може да се отуѓува и дава под долготраен и краткотраен закуп со јавно наддавање и со непосредна спогодба, доколку со урбанистички план или урбанистичка планска документација на градежната парцела не се предвидува изградба на градби од јавен интерес утврдени со закон (чл.15 ЗГЗ) 554. Кој е временскиот рок за давање под долготраен закуп на градежното земјиште сопственост на РМ? -најмалку 5 најмногу 99 години (чл.21 ЗГЗ) 555. Кој е временскиот рок за давање под краткотраен закуп на градежното земјиште сопственост на РМ? -најмногу до 5 години (чл.40 ЗГЗ) 556. Правен режим на земјоделското земјиште -земјоделското земјиште може да се отуѓува и може да се даде на користење по пат на закуп и плодоуживање (чл.17 ЗЗЗ) 557. Во кои случаи е можна физичка делба на земјоделко земјиште помеѓу сосопствениците или заедничките сопственици? -само доколку катастерската парцела е со површина поголема од 2 хектари (чл.15-а ЗЗЗ) 558. Закуп на земјоделско земјиште во државна сопственост -се заснова по пат на јавен оглас, со прибирање на понуди и со непосредна спогодба (чл.18 ЗЗЗ) 559. Во кои случаи престанува да важи договорот за закуп на земјоделско земјиште во државна сопственост? -со истекот на времето за кое е склучен, со спогодба, земјоделското земјиште престане да биде земјоделско заради трајна пренамена, со правосилно решение

60

за денационализација, со отворање на стечајна постапка, со отворање на ликвидациона постапка, , при статусна промена на закупецот, со бришење на правното лице од трговскиот регистар или друг регистар на упис, со смрт на закупецот, закупецот ги отугил долгогодишните насади или објектите поставени на земјоделското земјиште дадено под закуп или ја изгубил сопственоста врз истите по кој било друг правен основ (чл.35 ЗЗЗ) 560. Врз основа на кои начела на Законот за концесии и јавно приватно партнерство во постапката се овозможува ангажирање за финансирање на концесија на добра од општ интерес и договор за воспоставување на јавно приватно партнерство? -Постапката за доделување на концесија на добра од општ интерес и договор за воспоставување на јавно приватно партнерство се спроведува во согласност со начелата на транспарентност, недискриминација, пропорционалност, ефикасност, еднаков третман и меѓусебно признавање. (чл.8 ЗКЈПП) 561. Фази во постапката за доделување на концесија според Законот за концесии и јавно приватно партнерство. - одлука за започнување на постапката за доделување на концесија -изготвување тендерска документација -положување гаранција за учество во постапката, -јавен повик за доделување на концесија на добра од општ интерес -избор на најповолна понуда -склучување на договор (чл.22 до чл.40 ЗКЈПП) 562. Кои се најзначајните новини воведени со новиот Закон за катастар на недвижностите? - најзначајни новини се изготвувањето од страна на катастарот бесплатни геодетски елаборати за легализација на дивоградби за лицата корисници на социјална и постојна парична помош и лица со ниски примања до 168.000 денари бруто на годишно ниво, Регистарот на цени и Електронскиот имотен лист. 563. Кои се начелата на запишување во катастарот на недвижностите? -начело на задолжително запишување, конститутивност на запишувањето, јавност на запишаното, точност и верба во запишаното, законитост при запишувањето, приоритет, одреденост и самостојност на запишувањето (чл.142 до чл.149 ЗКН) 564. Видови на запишување во Катастарот на недвижностите. -укнижување, предбележување и прибележување (чл.169 ЗКН) 565. Правни основи за запишување во Катастарот на недвижности -закон, -правосилни судски одлуки, одлуки за привремена мерка, претходна мерка и други акти за обезбедување на побарувања согласно закон -одлука на Владата на РМ -конечни, односно правосилни акти на органите на државната власт, на органите на единиците на локалната самоуправа и на градот Скопје, правни и други лица на кои со закон им е доверено да вршат јавни овластувања -правни дела

61

-изјави заверени кај нотар врз основа на кои може да се изврши запишување на правата на недвижностите, чие поднесување е задолжително утврдено со овој или друг закон(чл.174 ЗКН) 566. Што претставува Имотниот лист? -Јавна исправа со која се докажува запишаното право на сопственост и други стварни права на недвижностите согласно со закон (чл.156 ЗКН) 567. Што претставува укнижувањето во катастарот на недвижностите? -укнижувањето е потполно и дефинитивно, безусловно запишување на настанувањето или престанувањето на: 1. правото на сопственост и подоблиците на правото на сопственост (сосопственост и заедничка сопственост) и 2. другите стварни права (службеност, хипотека, реален товар, долготраен закуп на градежно земјиште) под услови и на начин утврдени со закон (чл.170 ЗКН) 568. На што се однесуваат промените при запишувањето во Катастарот на недвижностите? -се однесуваат на податоците за: -недвижностите -правата на недвижностите -носителите на правата на недвижностите -прибележувањата на факти од влијание за недвижностите и -предбележувањата (чл.200 ЗКН) 569. Во кој рок може да се поднесе тужба за бришење на запишано право во Катастарот на недвижностите? -во рок од 3 години од извршеното запишување (чл.238 ЗКН) 570. Брак и услови за склучување на брак - Брак можат да склучат две лица од различен пол со слободно изјавена волја преднадлежен орган, на начин определен со овој закон. (чл.15 ЗС) - Не може да склучи брак лице кое не наполнило 18 години од животот. -Надлежниот суд може, во вонпарнична постапка, да дозволи склучување на брак на лице кое наполнило 16 години од животот ако утврди дека тоа достигнало телесна и душевна зрелост потребна за вршење на правата и должностите што настануваат во бракот, а по претходно прибавено мислење од здравствена установа и укажана стручна помош во центарот за социјална работа.(чл.16 ЗС) - Не може да склучи нов брак лице додека порано склучениот брак не му престане (чл.17 ЗС) - Не можат да склучат брак лица кои поради манифесна форма на душевно заболување со присуство на психотички симптоми или резидуални знаци од болеста не се во состојба да го сфатат значењето на бракот и обврските што произлегуваат од него, а кои се истовремено неспособни за расудување. -Не можат да склучат брак и лица кои заостануваат во менталниот (психичкиот) развој, а припаѓаат во групата на лица со тешка и најтешка ментална заостанатост IQ под 36 0. -Лицата кои се распоредени како лица со умерени пречки во психичкиот развој, или со лесни пречки во психичкиот развој, како и лица кои имаат тешки наследни заболувања во фамилијата, можат да склучат брак по претходно прибавено мислење за генетската конструкција издадено од Заводот за ментално здравје на

62

деца и младинци Скопје или друга соодветна институција која се занимава со вршење на генетските истражувања.(чл.18 ЗС) - Не можат меѓу себе да склучат брак крвни роднини во права линија (дедо, баба, мајка, татко и внуци), како ни родени браќа и сестри, брат и сестра по татко, односно по мајка, стрико и дете од брат, вујко и дете од сестра, тетка и дете од брат, тетка и дете од сестра, ниту први братучеди. -Не можат да склучат брак и лица чие сродство од претходниот став е засновано со посвојување. (чл.20 ЗС) - Не можат меѓу себе да склучат брак свекор и снаа, зет и тешта, очув и паштерка, маќеа и пасинок, без оглед на тоа дали бракот, поради чие склучување тие дошле во такво сродство, престанал. -Од оправдани причини надлежниот суд може во вонпарнична постапка, да дозволи роднините од став 1 на овој член меѓу себе да склучат брак. (чл.21 ЗС) - Вонбрачното сродство претставува пречка за склучување на брак како и брачното.(чл.22 ЗС) 571. Услови за склучување на брак -ист одговор со прашање бр. 570 572. Услови за полноважност на бракот - Бракот не е полноважен кога согласноста за склучување на брак е дадена под присила или во заблуда. (чл.19 ЗС) 573. Права и должности на брачните другари - При склучувањето на бракот, брачните другари можат да се спогодат да го земат за презиме презимето на едниот или на другиот брачен другар или секој да го задржи своето презиме или секој од нив на своето презиме да го додаде презимето на другиот брачен другар или едниот брачен другар да го земе презимето на другиот брачен другар и на тоа презиме да му го додаде своето презиме. (чл.31 ЗС) - Секој брачен другар е независен во изборот на работата и занимањето. -Брачните другари спогодбено одлучуваат за местото на заедничкото живеење и за водење на заедничкото домаќинство. (чл.32 ЗС) - Брачните другари секој според своите способности се грижат за задоволување на потребите на семејството (чл.33 ЗС) - Се забранува секаков вид на насилство во бракот и семејството. (чл.33-а ЗС) 574. Престанок на бракот - Бракот престанува со смрт на еден од брачните другари, со прогласување на исчезнатиот брачен другар за умрен, со поништување и со развод на бракот. Ако еден од брачните другари е прогласен за умрен, бракот престанува со денот,кој со правосилното решение е утврден како ден на неговата смрт. (чл.34 ЗС) 575. Кој може да бара поништување на брак? - Поништување на брак може да бара еден од брачните другари, јавниот обвинител, како и физичко и правно лице кое за тоа има правен интерес, ако со овој закон не е определено поинаку (чл.36 ЗС)

63

576. Кој може и во кој рок да бара поништување на бракот склучен под принуда или во заблуда? -- Поништување на брак склучен под принуда може да бара само брачниот другар кој бил принуден да го склучи бракот. Тужба може да се поднесе во рок од една година од денот кога опасноста од извршувањето на принудата престанала. Поништување на брак склучен во заблуда може да бара само брачниот другар кој во заблуда се согласил да склучи брак. Тужба може да се поднесе во рок од една година од денот на сознавањето на заблудата. (чл.36 ЗС) 577. Надлежност на суд за постапување во брачни спорови -за судење во спорови заради утврдување на постоење или непосотење на брак, поништување на брак(брачни спорови), покрај судот од општа месна надлежност, надлежен е и судот на чие подрачје брачните другари имале последно живеалиште (чл.46 ЗПП) 578. До кога може да се повлече тужба во постапка за развод на брак? -тужителот може да ја повлече тужбата се до заклучувањето на главната расправа без согласност на тужениот, а со согласност на тужениот додека постапката правосилно не е завршена (чл.234 ЗС) 579. До кога може да се повлече предлог за спогодбен развод на брак? -се додека постапката правосилно не е завршена (чл.236 ЗС) 580. Дали во спогодбениот развод на брак во кој странките имаат деца треба да постои спогодба за начинот на вршење на родителските права? -да, треба да има (чл.39 и чл.253 ЗС) 581. Кои факти врз кои странките го засновуваат тужбеното барање во брачниот спор, во кој странките имаат заеднички малолетни деца, Судот може да ги утврдува и кога не се спорни меѓу странките? -фактите кои се однесуваат на децата (чл.257 ЗС) 582. Дали Центарот за социјална работа се вклучува во бракоразводниот спор во кој има деца и дали му се доставуваат одлуки? -да, се вклучува и му се доставуваат сите одлуки донесени во таа постапка (чл.249 ЗС) 583. Кои се правата на детето? -Детето има право да биде издржувано од своите родители, да биде згрижено, да биде заштитен неговиот живот и здравје, да биде оспособено за самостоен живот и работа, да му се обезбедат оптимални услови за негово воспитување, школување и стручно оспособување, зависно од условите на семејството. (чл.46 ЗС) -Малолетните деца имаат право да живеат со своите родители. -Малолетните деца можат да живеат одвоено од своите родители само кога е тоа од непосреден интерес за децата или кога тоа е од заеднички интерес за децата и за родителите. -Детето има право да одржува лични односи и непосредни контакти со родителот со кого не живее. -Малолетните деца имаат право да одржуваат непосредни контакти со родителите и други блиски роднини на родителот кој е умрен, на кого му е одземено родителското право или од други причини е спречен да го врши родителското право. (чл.47 ЗС)

64

-Детето има право да биде застапувано од своите родители или старатели. (чл.48 ЗС) 584. Кој одлучува за местото на живеење на децата? -одлучуваат родителите заеднички и спогодбено, а ако не можат да се спогодат одлучува центарот за социјални работи (чл.76 ЗС) 585. Кој го врши надзорот над вршењето на родителското право? -Центарот за социјална работа (чл.83 ЗС) 586. Кога може да се одземе родителското право? -кога родителот го злоупотребува вршењето на родителското право или грубо го занемарува вршењето на родителските должности (чл.90 ЗС) 587. Утврдување на татковство и мајчинство - Брачниот другар на мајката се смета за татко на детето родено за време на траењето на бракот или во рок од 300 дена по престанокот на бракот.(чл.50 ЗС) - За татко на детето родено надвор од брак се смета лицето кое детето ќе го признае за свое. (чл.51 ЗС) - Татковство на дете родено надвор од брак може да признае секое полнолетно деловно способно лице, како и малолетно лице ако е постаро од 16 години, како и лице со ограничена деловна способност, доколку е способно да ја сфати содржината и значењето на изјавата за признавање на татковство. (чл.55 ЗС) - Признавањето на татковството произведува правно дејство и се запишува во матичната книга на родените само ако со тоа се согласи мајката на детето, која за тоа матичарот ја известува. (чл.56 ЗС) - Ако детето е постаро од 16 години, потребна е и негова согласност за признавање на татковството. Изјавата за согласност се дава во рок од 30 дена од денот на приемот на известувањето. - Ако детето е помало од 16 години, и е под старателство, бидејќи мајката е умрена или е со непознато живеалиште или престојувалиште или му е одземена деловната способност, изјава за согласност за признавање на татковството дава старателот на детето со одобрение на центарот за социјална работа. (чл.57 ЗС) - Ако мајката на детето и детето кое e постаро од 16 години или старателот на детето кога е потребна негова согласност, не се согласат со признавањето на татковството или не се изјаснат за тоа во рок од 30 дена по приемот на известувањето, лицето кое го признало детето за свое може да поднесе тужба заради утврдување дека е тој татко на детето. (чл.58 ЗС) - Изјавата за признавање на татковство, како и изјавата на мајката и детето за согласност со признаеното татковство, не може да се отповикуваат (чл. 59 ЗС) - За татко на детето, родено надвор од брак, ќе се смета лице кое со мајката на детето имало полови односи во време од најмалку 180 до 300 дена пред раѓањето на детето, доколку не се докаже спротивното. -При утврдувањето на татковството судот особено ги зема предвид и заедничкиот живот и меѓусебните односи на мајката на детето и на тужениот пред и по раѓањето на детето, како и медицинските и други докази кои не го исклучуваат тужениот дека е татко на детето. (чл.61 ЗС) - Не е дозволено утврдување на татковство на дете кое е зачнато со вештачко оплодување. (чл.62 ЗС)

65

- Одредбите на овој закон за утврдување на татковство соодветно се применуваат и при утврдување на мајчинство. (чл.63 ЗС) 588. Кои лица имаат право на заштита од семејно насилство? - - брачниот другар, родителите или децата или други лица кои живеат во брачна или вонбрачна заедница или заедничко домаќинство, - поранешен брачен другар или лица кои имаат заедничко дете или се наоѓаат во блиски лични односи, вклучувајќи ги односите кои настануваат со посвојувањето и старателството, - браќа и сестри, полубраќа и полусестри, - постарите членови во семејството или заедничкото домаќинство и - лица - членови на семејството или заедничкото домаќинство чија деловна способност е делумно или целосно одземена. Под блиски лични односи, во смисла на овој закон, се подразбираат лични односи меѓу лица од различен пол кои се или биле во партнерски односи, а не живеат во вонбрачна заедница. (чл.94-б ЗС) 589. Постапка за заштита од семејно насилство и привремени мерки - Жртвата на семејно насилство може да поднесе предлог за изрекување на привремена мерка на заштита до надлежниот суд непосредно или преку центарот за социјална работа. -Центарот за социјална работа ќе поднесе предлог за изречување на привремена мерка за заштита од семејно насилство до судот за малолетни и деловно неспособни лица секогаш кога родителот, старателот или законскиот застапник тоа нема да го сторат. -Центарот за социјална работа, предлогот за полнолетни и деловно способни лица, ќе го достави до судот, само со согласност на жртвата на семејното насилство. (чл.94-д) - Надлежниот суд на сторителот на семејното насилство може да му ги изрече следниве привремени мерки на заштита: 1) забрани да се заканува дека ќе стори семејно насилство; 2) забрани да малтретира, вознемирува, телефонира, контактира или на друг начин комуницира со член на семејството, директно или индиректно; 3) забрани да се приближува до живеалиштето, училиштето, работното место или определено место кое редовно го посетува друг член на семејството; 4) одреди отстранување од домот без оглед на сопственоста, до донесување на конечна одлука од надлежниот суд; 5) забрани да поседува огнено или друго оружје или истото да му биде одземено; 6) го задолжи да ги врати предметите кои се потребни за задоволување на секојдневните потреби на семејството; 7) изрече задолжително издржување на семејството; 8) нареди тужениот да посетува соодветно советувалиште; 9) нареди задолжително лекување, доколку е корисник на алкохол и други психотропни супстанции или има некое заболување; 10) го задолжи да ги надомести медицинските и другите трошоци настанати од семејното насилство и 11) изрече која било друга мерка која судот ќе ја смета за неопходна за да се обезбеди сигурност и добросостојба на другите членови на семејството.(чл.94-е ЗС)

66

- Привремената мерка за заштита од семејно насилство може да трае најмалку три месеца, а најмногу една година. Доколку семејното насилство продолжи и по истекот на мерката центарот за социјална работа односно жртвата на семејното насилствo може да поднесе барање за продолжување на некоја од мерките. (чл.94-ж ЗС) 590. Постапката за мирење на брачните другари кои имаат малолетни деца ја спроведува: -Центарот за социјална работа (чл.237 ЗС) 591. Кога мирењето се спроведува во Судот, претседателот на советот составува: -службена белешка (чл.245 ЗС) 592. Кои се правата и должностите на родителите? - Родителите имаат право и должност да ги издржуваат своите малолетни деца, да се грижат за нивниот живот и за нивното здравје, да ги подготвуваат за самостоен живот и работа, да се грижат за нивното воспитание, школување и стручно оспособување. (чл.46 ЗС) - Родителот со кого детето не живее има право и должност да одржува лични односи и непосредни контакти со своето дете. (чл.47 ЗС) - Родителите имаат право и должност да ги застапуваат своите малолетни деца. (чл.48 ЗС) - Поднесоците и изјавите за малолетните деца може полноважно да се доставуваат на едниот или на другиот родител, а ако родителите не живеат заедно, тогаш на родителот кај кого живее детето. (чл.49 ЗС) 593. Оспорување на татковство и мајчинство - Брачниот другар може да оспорува татковство на дете кое го родила неговата брачна другарка за време на траењето на бракот или пред истекот на 300 дена од престанокот на бракот, ако смета дека не му е татко на детето. (чл.64 ЗС) - Ако по истекот на рокот за поднесување на тужба се откријат факти и докази од кои произлегува дека брачниот другар не е татко на детето кое го родила неговата брачна другарка, на негово барање Врховниот суд на Република Македонија со решение може да определи нов рок за поднесување тужба за оспорување на татковство. Барањето не може да се поднесе по полнолетство на детето. (чл.65 ЗС) - Мајката може да оспорува татковство на лицето кое според овој закон се смета за татко на нејзиното дете.(чл.66 ЗС) - Детето може да оспорува дека му е татко лицето кое според овој закон се смета за негов татко. Тужбата за оспорување на татковство детето може да ја поднесе најдоцна до навршување на 21 година од животот.(чл.67 ЗС) - Жената која во матичната книга на родените е запишана како мајка на детето може да го оспорува своето мајчинство ако смета дека не му е мајка.(чл.68 ЗС) - Жената која себе си се смета за мајка на детето може да го оспорува мајчинството на жената која во матичната книга на родените е запишана како мајка на детето под услов, со истата тужба да бара и утврдување на нејзиното мајчинство. (чл.69 ЗС)

67

- Детето може да го оспорува мајчинството на жената која во матичната книга на родените е запишана како негова мајка.(чл.70 ЗС) - Оспорување на татковство не е дозволено кога мајката, со писмена согласност на нејзиниот брачен другар, е оплодена со вештачка инсеменација. (чл.71 ЗС) - Татковство не може да се оспорува по смртта на детето. (чл.72 ЗС) - Законските наследници на таткото, на мајката и на детето, немаат право да поднесуваат тужба за оспорување на татковство, односно мајчинство, но тие можат да ја продолжат тужбата поднесена од нив.(чл.73 ЗС) - До полнолетство на детето, како и во случаите кога детето е лишено од деловна способност, тужба за оспорување на татковство и мајчинство, во негово име,може да поднесе старателот, со одобрение на центарот за социјална работа.(чл.74 ЗС) -Не е дозволено утврдување или оспорување на мајчинство и татковство во случај кога родителскиот однос настанал со посвојување.(чл.75 ЗС) 594. Посвојување поим - Со посвојувањето се создаваат односи какви што настануваат со раѓањето (потполно посвојување) или само односи што постојат меѓу родители и деца (непотполно посвојување).(чл.95 ЗС) 595. Услови за посвојување - Посвоител може да биде лице кое е деловно способно, кое има лични својства за успешно вршење на родителските права и да не е постаро од 45 години. Посвоител може да биде лице најмалку 18 години постаро од посвоеникот. По исклучок како посвоител може да се јави и лице кое е постаро од 45 години, но старосната граница меѓу посвоителот и посвоеникот не смее да биде поголема од 45 години. Брачни другари можат да се јават како посвоители ако еден од нив не ја надминува горната старосна граница. Изборот на посвоителот ќе зависи од следниве критериуми: здравствена состојба, психосоцијален статус, материјални услови, станбени услови, време на чекање, степен на образование, брачен статус и државјанство. (чл.100-а ЗС) - Кога детето го посвојува брачниот другар на родителот на детето, детето може да биде посвоено без разлика на старосните граници (чл.100-б ЗС) -по исклучок како посвоител може да се јави и лице или брачни другари кои ја надминуваат горната граница на старост, доколку се посвојува брат или сестра на детето кое е веќе посвоено. (чл.100-в ЗС) - Не може да се посвои сродник во права линија ниту брат ниту сестра (чл.101 ЗС) - Кога детето го посвојува сродник кој не живее на територијата на Република Македонија, детето може да биде посвоено до наполнување на 12 години од животот на детето.(чл.101-а ЗС) 596. Дали може да се раскине или да престане посвојувањето? - Потполно посвојување не може да се раскине. (чл.116 ЗС) - Непотполното посвојување може да престане по спогодба меѓу посвоителот и посвоеникот според одредбите кои важат за посвојувањето. Ако посвоеникот е малолетен, центарот за социјална работа е должен да испита дали престанувањето на посвојувањето е во согласност со најдобриот интерес на

68

посвоеникот. (чл.117 ЗС) 597. Од каква природа се податоците за засновано посвојување? тие се службена тајна (чл.123-а ЗС) 598. Старателство - Со старателството Републиката им дава посебна заштита на малолетните деца кои се без родителска грижа и на полнолетни лица на кои им е одземена или ограничена деловната способност. -Според одредбите на овој закон заштитата им се дава и на други лица кои не се во состојба или немаат можност сами да се грижат за заштитата на своите права и интереси. -Републиката обезбедува заштита и на малолетни лица жртви на трговија со луѓе.(чл.124 ЗС) 599. Старател - На лицето под старателство центарот за социјална работа назначува старател, доколку не одлучи должноста старател да ја врши непосредно. -За старател се поставува лице кое има лични својства и способности за вршење на должноста старател, а кое претходно ќе даде согласност да биде старател. -За старател првенствено се поставува близок роднина на лицето под старателството. При поставување на старател, центарот за социјална работа ги зема предвид и желбите на лицето под старателство, ако тоа е во состојба да ги изрази, како и желбите на неговите блиски роднини. (чл.135 ЗС) 600. Каков вид на надоместок има право авторот односно носителот на сродно право, за користење на авторското дело односно предметот на сродното право? -право на следство (право на надоместок од препродажба) -право на надоместок од умножување за приватно користење -право на надоместок од изнајмување и -право на надоместок од послуга (чл.39 ЗАПСП) 601. Какви видови заштита уживаат авторското право и сродните права? -кривична, граѓанска и прекршочна заштита (чл.159 ЗАПСП) 602. Што претставува фонограм според Законот за авторското право и сродните права? Фонограм, во смисла на овој закон, е снимка на звуци од изведба или други звуци или звучни појави, освен во форма на снимка вградена во аудиовизуелно дело. Правата над фонограмот на кој било начин не се ограничени со вградувањето на фонограмот во видеограм.“ (чл.109 ЗАПСП) 603. Кој е рокот на траење на материјалните права на авторското право? -материјалните права траат за време на авторовиот живот и 70 години по неговата смрт (чл.55 ЗАПСП) 604. Права на брачниот другар на отстапителот: - Отстапителот со отстапување може да го опфати и својот брачен другар, во кој случај е потребна и негова согласност. -Ако брачниот другар не биде опфатен неговото право на нужен дел останува.

69

-Во тој случај, отстапувањето останува полноважно, но при утврдување на вредноста на оставината заради определување и намирување на нужниот дел на надживеаниот брачен другар, деловите на имотот на оставителот што им се отстапени на неговите потомци се сметаат како подарок. (чл.1027 ЗОО) 605. Во кој рок може да се остварува правото на заштита на владението од смеќавање или одземање? -во рок од 30 дена од денот на сознанието за смеќавањето или одземањето и за сторителот, а најдоцна во рок од 1 година од настанатото смеќавање (чл.183 ЗСДСП) 606. Основи за стекнување на право на плодоуживање: -правно дело (договор, тестамент) и со одржувачка (чл.213 (ЗСДСП) 607. Правото на плодоуживање прастанува со: -изминување на определено време, ако е утврдено за определен временски период -со смртта или престанокот на плодоуживателот -со преминување на послужната ствар во сопственост на плодоуживателот (соединување) -со одрекување од страна на плодоуживателот и -со пропаѓање на стварта (чл.219 ЗСДСП) 608. Што претставува вистинско владение? -посебен вид на законско владение. Вистинско или мирно владение е она што не е прибавено со сила, со измама или со злоупотреба на довербата (чл.179 ЗСДСП) 609. Што судот меѓу другото утврдува во одлуката за смеќавање на владението? -го утврдува чинот на смеќавање или одземање -наредува воспоставување на владетелската состојба каква што била во моментот на смеќавањето или одземањето и -забранува такво или слично дејство за во иднина (чл.184 ЗСДСП) 610. Во која постапка се одлучува за одземање на вршењето на родителското право поради злоупотреба или грубо занемарување на вршењето на родителските должности? -во вонпарнична постапка (чл.106 ВПП) 611. Во кој рок може да поднесе тужба за утврдување татковство лицето кое го признало татковството а со признавањето не се согласиле мајката на детето и детето постаро од 16 години? -во рок од 3 месеци од по приемот на известувањето за несогласувањето на мајката и детето или по истекот на рокот од 30 дена во кој мајката и детето биле должни да се изјаснат за признавањето на детето (чл.58 ЗС) 612. Дали судот може да изрече било која друга мерка која ќе ја смета неопходна, освен предложените во постапката за заштита од семејно насилство? -да, може (чл.94-е ЗС) 613. Во кои случаи не се спроведува постапка за мирење на брачните другари? - Постапката за мирење на брачните другари нема да се спроведе ако: 1) еден од брачните другари е неспособен за расудување;

70

2) еден или обата брачни другари живеат во странство; 3) едниот брачен другар е со непознато место на живеење подолго од шест месеци и 4) по противтужба за развод на брак, без оглед кога е таа поднесена, а обидот за мирење на брачните другари по тужбата завршил безуспешно. (чл.237 ЗС) 614. За кои цели можат родителите да ги употребуваат приходите на своето дете? - Приходите од имотот на своето дете родителите можат да ги употребуваат првенствено за негово издржување, воспитание и образование, како и за неопходните потреби на семејната заедница, доколку сами немаат доволно сопствени средства. (чл.221 ЗС) 615. Ако тужителот го стори веројатно постоењето на правниот интерес, судот ќе издаде платен налог: -кога побарувањето се однесува на пристигнато побарување во пари кое се докажува со веродостојна исправа (чл.418 ЗПП) 616. Во ревизијата странката треба: -точно да ги наведе и образложи причините поради кои е изјавена (чл.377 ЗПП) 617. Дали странките можат да изнесуваат нови факти и да предлагаат нови докази на главната расправа? -не, неможат, тоа можат да го сторат најдоцна на подготвителното рочиште(чл.271 ЗПП) 618. Странката е должна да поднесе барање за изземање на судија, судија поротник или претседател на првостепениот суд: -кога ќе узнае дека посоти причина за изземање, а најдоцна до завршувањето на главната расправа пред првостепениот суд, а ако главната расправа не се одржала, до донесувањето на одлуката (чл.66 ЗПП) 619. Странките и замешувачите пред судот се должни: -да ја зборуваат вистината и совесно да ги користат правата што им се признаени со овој закон (чл.9 ЗПП) 620. Судот по службена должност оценува дали е надлежен да постапува по предметот: -веднаш по приемот на тужбата (чл.14 ЗПП) 621. Во споровите што се однесуваат на заштита на права од индустриска сопственост, во прв степен: -суди совет без оглед на вредноста на предметот на спорот (чл.36 ЗПП) 622. По предлог на странка или надлежен суд за определување да постапува друг стварно надлежен суд во определен предмет, одлучува: -судот до кого била поднесена тужбата (чл.14 и чл.19 ЗПП) 623. Странките можат да се спогодат во прв степен да им суди суд кој месно не е надлежен: -под услов тој суд да е стварно надлежен и ако со закон не е определена исклучителна месна надлежност на друг суд (чл.63 ЗПП) 624. По приемот на одговорот на тужба или по протекот на рокот за поднесување на одговор на тужба:

71

-судот најдоцна во рок од 8 дена ќе закаже подготвително рочиште, а истото ќе го одржи најдоцна во рок од 50 дена сметано од денот на закажувањето (чл.271 ЗПП) 625. Каков надомест на штета следува за оштетеното лице во случај на претрпена телесна повреда? -надомест на материјална и нематеријална штета (ЗОО) 626. Каков вид на надомест на штета има право да прими лицето кое загинатиот го издржувал или редовно го помагал? -надомест на штета во вид на парична рента (чл.183 ЗОО) 627. Кога може да дојде до намалување на надометокот за причинетата штета ако таа не е причинета ниту намерно ниту со крајно невнимание? -кога одговорното лице е во слаба имотна состојба па исплатата на целосниот надомест би го довел во скудност (чл.180 ЗОО) 628. Што преставува поимот "целосен надоместок на материјална штета"? -надоместок во висина на износот кој е потребен материјалната ситуација на оштетениот да се доведе во онаа сосотјба во која би се наоѓала да немало штетно дејствие или пропуштање (чл.179 ЗОО) 629. За штетата што ќе ја причини лице кое поради душевна болест или заостанат душевен развој или други причини поради кои не е способно за расудување, одговара: -оној кој врз основа на закон или на одлука од надлежниот орган или на договор е должен да врши надзор над него (чл.151 ЗОО) 630. На кој начин одговара за штета причинета од свое штетно дејствие малолетник со наполнети 14 години од својот живот? -според општите правила за одговорност за штета (чл.147 ЗОО) 631. За дејноста од чие вршење произлегува зголемена опасност од настанување штета за околината (опасна дејност), одговара: -лицето кое се занимава со неа (чл.160 ЗОО) 632. За штета настаната во врска со предмет, подвижен или недвижен чија положба, употреба, особина или самото неговото постоење претставуваат зголемена опасност од настанување на штета за околината (опасен предмет), одговара: -неговиот имател (чл.160 ЗОО) 633. Кога истекува правото на оштетениот по застареноста да бара надоместок? - По настапувањето на застареност на правото да бара надомест на штетата, оштетениот може да бара од одговорното лице, според правилата кои важат во случај на стекнување без основа, да му го отстапи она што го добил со дејствието со кое е причинета штетата. -Правото на оштетениот да бара од одговорното лице да му го отстапи она што го добило со дејствието со кое е причинета штетата застарува со истекот на последниот ден на општиот рок на застареност. (чл.198 ЗОО) 634. Кого обврзува јавното ветување награда? -го обврзува ветувачот да го исполни ветувањето (чл.218 ЗОО) 635. За доделување награда во случај на конкурс одлучува:

72

-организаторот на конкурсот или едно од повеќе лица што ќе го определи тој (чл.221 ЗОО) КРИВИЧНО ПРАВО 1. Согласно член 17 од КЗ: (ст.1) Не е кривично одговорен сторителот на кривично дело кој од оправдани причини не знаел и не можел да знае дека тоа дело е забрането. (ст.2) Ако сторителот на кривичното дело можел да знае дека делото е забрането, може да се казни поблаго. Што претставува одредбата од став 2 на цитираниот член во поглед на казнувањето на сторителот -факултативно ублажување на казната 2. Начин на изрекување на казната затвор и можност да се пропише парична казна покрај затворската казна

-Казната затвор може да се изрече само како главна казна.

-Паричната казна може да се изрече како главна и како споредна казна заедно со казната затвор . Ако за едно кривично дело се пропишани казната затвор или паричната казна, како главна казна може да се изрече само едната од нив, освен кога со закон е пропишано дека може да се изречат и двете казни. (чл.33 КЗ)

(1) Затворот не може да биде пократок од 30 дена, ниту подолг од 20 години. За кривичните дела за кои е пропишана и казна доживотен затвор, може да се изрече казна долготраен затвор од 40 години (2) Ако за кривично дело сторено со умисла е пропишан затвор во траење од 20 години, за тешки форми на тоа дело може да се пропише и казна доживотен затвор. (3) Казната доживотен затвор не може да се пропише како единствена главна казна. (4) Казната доживотен затвор не може да се изрече на сторител кој во време на извршување на кривичното дело не навршил 21 година од животот. (5) Затворот се изрекува на полни години и месеци, а до шест месеци и на полни денови. (6) Кога за кривичните дела е пропишана казна затвор без назначување на најмалата мера, а најголемата мера не е поголема од три години, покрај таа казна задолжително се пропишува и парична казна. (7) Затворот се издржува во установи за издржување на казна определени со закон. (чл.35 КЗ) Кога паричната казна се изрекува како споредна казна покрај казната затвор, судот ја утврдува во паричен износ. Паричната казна како споредна казна не може да биде помала од 20 евра во денарска противвредност, ниту поголема од 5.000 евра во денарска противвредност. (чл.38 КЗ)

73

3. Кои се облиците на соучесништво во кривично дело - наведени во општите одредби од Кривичниот законик -Соизвршителство (чл.22 КЗ),Поттикнување (чл.23 КЗ) и Помагање (чл.24 КЗ). 4. Поттикнувачот и помагачот се кривично одговорни: -Во границите на нивната умисла -Поттикнувачот или помагачот кој доброволно го спречил или сериозно се обидел да го спречи извршувањето на кривичното дело, може да се олободи од казна. (чл.25 КЗ) 5. Како ќе постапи судот ако на осудено лице му суди за кривично дело сторено пред да започнало издржувањето на казната по поранешната осуда или за кривично дело сторено за време на издржување на затвор или малолетнички затвор -судот ќе изрече единствена казна за сите кривични дела со примена на одредбите за дела во стек, земајќи ја порано изречената казна како веќе утврдена. Казната или дел од казната што осудениот ја издржал, ќе му се засмета во изречената казна затвор (чл.46 КЗ) 6. Осудениот кој за време на издржување на казната затвор или малолетнички затвор, ќе стори кривично дело за кое законот пропишува парична казна или затвор до една година -ќе се казни дисциплински (чл.46 КЗ) 7. Како се врши засметување на притвор и лишување од слобода во врска со кривично дело со изречена парична казна

- Времето поминато во притвор, како и секое лишување од слобода во врска со кривично дело, се засметуваат во изречената казна затвор, малолетнички затвор и парична казна. Затвор или парична казна што осудениот ја издржал, односно ја платил за прекршок, се засметува во казната изречена за кривично дело чии обележја ги опфаќа и обележјата на прекршокот. При секое засметување се изедначува ден на притвор, ден на лишување од слобода, ден на малолетнички затвор, ден на затвор и една дневна глоба или 20 евра во денарска противвредност. (чл.47 КЗ) 8. Под кои услови судот може да изрече мерка на општокорисна работа

-За кривични дела за кои е пропишана парична казна или казна затвор до три години судот може, со согласност на сторителот, да му изрече мерка на општокорисна работа на слобода, ако делото е сторено под олеснувачки околности, а сторителот порано не бил осудуван. (чл.58-б КЗ) 9. Под кои услови судот може да одлучи изречената казна затвор сторителот да ја издржува во куќен затвор

-Ако сторителот на кривичното дело за кое е пропишана парична казна или казна затвор до една година е стар и изнемоштен, тешко болен или е бремена жена, судот може да му изрече казна затвор и истовремено да одлучи, со негова согласност казната да ја издржува во куќен затвор. Судот може даја замени казната затвор со куќен затвор ако постојат услови со современи електронски или телекомуникациски средства да се контролира

74

извршувањето на куќниот затвор што се состои во забрана за напуштање на домот од страна на осудениот. (чл.59-а КЗ) 10. Казнување на правно лице Каква казна како главна казна може да се изрече на правно лице -За кривични дела на правни лица како главна казна се изрекува парична казна. Паричната казна се изрекува во износ кој не може да биде помал од 100.000 денари, ниту поголем од 30 милиони денари. -За кривични дела сторени од користољубие, како и за кривични дела со кои се остварува корист или се предизвикува штета од големи размери, може да се изрече парична казна до двојниот износ од максимумот на оваа казна или во сразмер со висината на предизвиканата штета, односно оставрената корист, но најмногу до нивниот десеткратен износ (чл.96-а КЗ). 11. Кривичното дело - Непријавување подготвување на кривично дело од чл.363 ст.1 од КЗ го чини „Тој што знае дека се подготвува извршување на кривично дело за кое според законот може да се изрече казна затвор од пет години или потешка казна, па во времето кога се уште било можно да се спречи неговото извршување не го пријавил тоа, а делото било во обид или извршено. Наведете го во целост објективниот услов на инкриминација содржан во погоредадениот опис - делото да било во обид или извршено 12. Кој може да се јави како извршител на кривичното дело – Давање лажен исказ од член 367 ст.1 од КЗ, кое гласи: Сведок, вештак, преведувач или толкувач кој пред суд или во управна, прекршочна или дисциплинска постапка ќе даде лажен исказ, ќе се казни со парична казна или со затвор до три месеци.. Сведок, вештак, преведувач или толкувач кој пред суд, јавен обвинител, нотар, извршител, орган на управата или друг орган кој донесува одлуки во со закон уредена постапка ќе даде лажен исказ .... -ќе се казни вештак кој ќе даде лажен наод и мислење во случаи определени со закон или по барање на заинтересираното лице-нарачател -че се казни странка која при изведување доказ со сослушување на странки во процесна или во управна постапка ќе даде лажен исказ, а врз овој исказ е заснована одлуката донесена во таа постапка (чл.367 КЗ) 13. Кое е дејствието на извршување на кривичното дело – Лажно пријавување на кривично дело од чл.366 ст.1 од КЗ -Пријавувањето

-Тој што ќе пријави друг дека сторил кривично дело за кое гонењето се презема по службена долж-ност, а знае дека не е сторител, 14. Кривичното дело - Неизвршување на судска одлука од чл.377 ст.1 од КЗ, го врши:

-Службено или одговорно лице кое нема да постапи по правосилна одлука на суд со која е одлучено за враќање на работник на работа -Службено лице или одговорно лице во правно лице што ќе одбие да изврши правосилна и извршна судска одлука што е должно да ја изврши -службено или одговорно лице кое ќе одбие да изврши одлука на Уставниот суд на Република Македонија што е должно да ја изврши.

75

-службено или одговорно лице или лице задолжено за тоа со судска одлука кое нема да постапи по правосилна судска одлука донесена во постапка за издавање на наредба на заштита на права 15. Кој го определува денот, часот и местото на одржување на главниот претрес (ЗКП 1997) -Претседателот на советот со наредба,(најдоцна во рок од 30 дена од денот на премот на обвинителниот акт) (чл.295 ЗКП) 16. Кој одлучува за исклучување на јавноста на главниот претрес (ЗКП 1997) -Советот по службена должност или по предлог од странките (чл.304) 17. На кого не се однесува исклучувањето на јавноста, односно кој останува да го следи судскиот процес во кој е исклучена јавноста (ЗКП 1997) -не се однесува на странките,на оштетениот,на нивните застапници,на бранителот. Советот може да дозволи на главниот претрес на кој е исклучена јавноста да присуствуваат одделни службени лица,научни и јавни работници,а по барање на обвинетиот тоа може да им го дозволи и на неговиот брачен идносно вонбрачен другар и на негови блиски роднини. (чл. 305) 18. Кој раководи со главниот претрес (ЗКП 1997) -Претседателот на советот (чл. 308) 19.Претпоставки за одржување на главниот претрес (ЗКП 1997) Дали може да се одржи главниот претрес ако не е присутен обвинетиот кој е уредно повикан, а не го оправдал своето отсуство -советот ќе нареди да се доведе присилно. Ако доведувањето не би можело веднаш да се изврши, советот ќе одлучи главниот претрес да не се одржи и ќе нареди обвинетиот да се доведе присилно на идниот претрес. Ако до приведувањето обвинетиот го оправда изостанокот, претседателот на советот ќе ја отповика наредбата за присилно доведување. (чл.316) 20. Главниот претрес мора одново да почне и сите докази да се изведат повторно, ако: (ЗКП 1997) -ако одлагањето на главниот претрес траело подолго од 60 дена или ако главниот претрес се одржува пред друг претседател на советот. (чл.322) 21. Како постапува судот ако прекинот на главниот претрес трае подолго од 30 дена или се изменил составот на советот (ЗКП 1997) Постапува според член 322 ЧЛЕН 322 (1) Главниот претрес што е одложен мора одново да почне ако се изменил составот на советот, но по сослушувањето на странките советот може да одлучи во ваков случај сведоците и вештаците да не се сослушуваат повторно и да не се врши нов увид, туку да се прочитаат исказите на сведоците и вештаците, дадени на поранешниот главен претрес односно да се прочита записникот за увидот. 2) Ако главниот претрес што бил одложен се одржува пред истиот совет, тој ќе продолжи, а претседателот на советот накратко ќе го изнесе текот на поранешниот главен претрес, но и во овој случај советот може да определи главниот претрес да почне одново.

76

(3) Ако во текот на главниот претрес обвинетиот го отповикал полномошното или бранителот го откажал полномошното, на новиот бранител ќе му се остави време од најмногу 15 дена за подготвување на одбраната, а потоа главниот претрес продолжува. Во натамошниот тек на главниот претрес повторно отповикување или откажување на полномошното, може да се дозволи само со одлука на советот, ако тоа не е сторено со цел на одолговлекување на постапката. (4) Ако надвор од случаите од ставот (3) на овој член обвинетиот ополномошти нов бранител, главниот претрес ќе продолжи без одлагање. (5) Ако одлагањето траело подолго од 60 дена или ако главниот претрес се одржува пред друг претседател на советот, главниот претрес мора одново да почне и сите докази да се изведат повторно. 22. Што е тоа изворник? (ЗКП 1997) - Изреката на пресудата содржана во записникот за главниот претрес претставува изворник. (чл.328) 23. Во кој рок овластените лица можат да изјават жалба против пресуда на првостепениот суд (ЗКП 1997) -во рок од 15 дена од денот на доставувањето на преписот на пресудата. (чл. 376) 24. Одрекување од правото на жалба по објавување на првостепената пресуда (ЗКП 1997) -не може да се отповика (чл.378) - Обвинетиот може да се одрече од правото на жалба само откако му е доставена пресудата. Обвинетиот и пред тоа може да се одрече од правото на жалба ако тужителот и оштетениот кога има право да изјави жалба поради сите основи, се одрекле од правото на жалба, освен ако обвинетиот според пресудата би требало да издржува казна затвор. До донесувањето на одлуката на второстепениот суд, обвинетиот може да се откаже од веќе изјавената жалба. Обвинетиот може да се откаже и од жалбата што ја изјавил неговиот бранител или лицата наведени во член 377 став 2 од овој закон. (2) Тужителот и оштетениот можат да се одречат од правото на жалба од моментот на објавувањето на пресудата па до истекот на рокот за изјава на жалба, а можат до донесувањето на одлуката на второстепениот суд да се откажат и од веќе изјавената жалба. (чл.378) 25. Што треба да содржи жалбата (ЗКП 1997) 1) означување на пресудата против која се изјавува жалбата; 2) основа за побивање на пресудата 3) образложение на жалбата; 4) предлог побиваната пресуда наполно или делумно да се укине или преиначи и 5) на крајот, потпис на лицето кое изјавува жалба. (чл. 379) 26. Ако обвинетиот пропуштил да постигне спогодба за признание на вина во истражната постапка или во фазата на контрола на обвинението, дали може во текот на главната расправа да ја признае вината? (ЗКП 2010) -да обвинетиот може доброволно да ја признае вината во однос на едно или повеќе кривични дела од обвинението (чл.381) 27. Како ќе постапи судот ако обвинетиот во текот на главната расправа ја признае вината (ЗКП 2010)

77

По даденото признание за вината, судијата поединец, односно претседателот на советот е должен да испита дали признанието е доброволно, дали обвинетиот е свесен за правните последици од признавањето на вината, за последиците сврзани за имотноправното побарување и трошоците на кривичната постапка. По спроведувањето на дејствијата од страна на судот, во доказна постапка ќе се изведат само оние докази што се однесуваат на одлуката за санкцијата.(чл.381) 28. Жалба изјавена против пресуда врз основа на признание на вината во текот на главната расправа (ЗКП 2010) Во однос на пресудата или делот од пресудата што е донесена како резултат на признавањето на вината на обвинетиот во текот на главната расправа, обвинетиот не може да поднесе жалба поради погрешно утврдена фактичка состојба. (чл.381) 29. Кој врши вкрстено испитување на сведоците на главната расправа (ЗКП 2010) -Спротивната странка (чл.383) 30. Кој врши дополнително испитување на сведоците на главна расправа (ЗКП 2010) - страната која го повикува сведокот, односно вештакот и прашањата што се поставуваат при ова испитување се ограничени на прашањата поставени во текот на испитувањето на спротивната страна. (чл.383) 31. Кој врши директно испитување на сведоците на главна расправа (ЗКП 2010) - странката која го предложила сведокот, односно вештакот или техничкиот советник. 32. Непријателски сведок е:(ЗКП 2010) - сведокот кој поради исказот што го дава на главната расправа не може повеќе да се смета како сведок на странката што го предложила (чл.385) 33. Како ќе постапи странката со сведокот кој поради исказот што го дава на главната расправа не може повеќе да се смета како сведок на странката што го предложила - непријателскиот сведок (ЗКП 2010) -странката ќе предложи вкрстено испитување (чл.385) 34. Каква е улогата на судот при испитување на сведоците (ЗКП 2010) -Претседателот на советот го контролира начинот и редоследот на испитување на сведоците и вештаците и изведувањето на доказите водејќи сметка за ефикасност, економичност на постапката и по потреба за утврдување на вистината. -Претседателот на советот по приговор од странките ќе забрани прашање и одговор на прашање кое веќе е поставено, ако го оцени како недопустливо или ирелевантно за предметот. -Претседателот на советот, ќе одбие изведување на доказ за кој смета дека е непотребен и без значење за предметот и за тоа ќе даде кратко образложение. -Претседателот на советот по приговор од странките ќе забрани поставување на прашања кои во себе содржат и прашање и одговор, освен при вкрстено испитување.

78

-Претседателот на советот на предлог на странката што го предложила сведокот ќе одобри вкрстено испитување, ако поради исказот што го дава сведокот на главната расправа не може повеќе да се смета како сведок на странката што го предложила. -Претседателот на советот за време на изведување на доказите се грижи за достоинството на странките, обвинетиот, сведоците и вештаците. -Во текот на целата доказна постапка претседателот на советот се грижи за дозволеноста на прашањата, валидноста на одговорите, праведно испитување и оправданоста на приговорите. -За приговорите изнесени усно на главна расправа во процесот на испитување на сведоците, вештаците и оштетениот, судијата одлучува веднаш со решение. (чл.385) 35. Под кои услови писмениот наод и мислење изготвен од вештото лице може да биде прифатен како доказен материјал (ЗКП 2010) -Ако некоја од странките бара вештото лице да се испита на главната расправа, писмениот наод и мислење ќе бидат прифатени како доказен материјал само ако вештото лице кое го изработило вештиот наод и мислење дало свој исказ на главната расправа и била дадена можност да биде вкрстено испрашано. (член 387) 36. На кој начин се врши испитување на техничкиот советник (ЗКП 2010) -според одредбите што важат за испитување на вештаците. Пред испитување на вештакот, судот ќе го опомене на должноста да го изнесе мислењето на јасен начин и во согласност со правилата на струката, и ќе го предупреди дека дадениот лажен исказ за наодот и мислењето претставува кривично дело. Вештакот пред испитувањето полага заклетва која гласи: „Се колнам во својата чест дека вештачењето го извршив совесно и според правилата на својата струка и сé што ќе изјавам во врска со истото е точно.“(чл.387) 37. Дали исказите дадени на доказното рочиште можат да се користат како доказ на главната расправа и да претставуваат исклучок од непосредно изведување на доказите (ЗКП 2010) -Доказите изведени на доказното рочиште може да се употребат на главната расправа само против оној обвинет чиј бранител бил присутен во текот на изведувањето на доказите на доказното рочиште, освен ако изречно се откажал од правото на бранител. (чл.318) 38. Дали исказите на сведоците дадени во истражната постапка и изјавите собрани во рамки на дејствијата на одбраната во текот на истражната постапка, може да се изведат како доказ на главната расправа (ЗКП2010) -Исказите на сведоците дадени во истражната постапка и изјавите собрани во рамки на дејствијата на одбраната во текот на истражната постапка може да се користат при вкрстено испрашување или при побивање на изнесени наводи иливо одговор на побивање, заради оцена на веродостојноста на исказите дадени наглавната расправа. -Записниците за дадени искази на доказното рочиште можат со одлука на судот да се изведат како доказ со читање или репродуцирање (чл.388)

79

39. Каков третман ќе имаат изјавите на сведоците дадени во претходна постапка ако по започнување на главната расправа се појават индиции врз основа на кои може да се изведе заклучок дека сведокот бил изложен на насилство, закана, ветување на пари или друга корист, за да не сведочи или лажно да сведочи на главната расправа (ЗКП 2010) - исказите на сведокот дадени пред јавниот обвинител во претходната постапка може со одлука на судот да се изведат како доказ.(чл.388 ст.4) 40.Кривична одговорност на правно лице -правното лице е одговорно за кривичното дело сторено од одговорно лице во правното лице, во име, за сметка или во корист на правното лице. -Правното лице е одговорно и за кривично дело сторено од негов вработен или застапник на правнотолице со кое е остварена значителна имотна корист или на друг му е нанесена значителна штета, ако: 1) извршувањето на заклучок, наредба или друга одлука или одобрение на орган на управување, орган на раководење или надзорен орган претставува сторување на кривично дело или 2) до сторување на делото дошло поради пропуштање на должниот надзор на органот на управување, органот на раководење или надзорниот орган или 3) органот на управување, органот на раководење или надзорниот орган не го спречил кривичното дело или го прикрил или не го пријавил пред покренувањето на кривична постапка против сторителот. (чл.28-а КЗ)

-не ја исклучува кривичната одговорност на физичкото лице како сторител на делото. -Правното лице е одговорно за кривично дело и кога постојат фактички или правни пречки за утврдување на кривичната одговорност на физичкото лице како сторител на делото (чл.28-б КЗ) -Правното лице што е во стечај е одговорно за кривичното дело сторено до донесување на решение за отворање на стечајна постапка под условите на овој законик, ако со делото е стекната за него значителна имотна корист или на друг му е нанесена значителна штета -Ако пред завршувањето на кривичната постапка против правното лице дојде до присоединување, поделба или друга статусна промена согласно со закон поради која тоа го изгубило статусот на правно лице, кривичната постапка ќе продолжи против неговиот правен следбеник или следбеници (чл.28-в КЗ) 41. Услови за изрекување судска опомена -може да се изрече за кривични дела за кои е пропишана казна затвор до една година или парична казна,а се сорени под такви олеснувачки околности кои ги прават особено лесни. -За определени кривични дела и под услови предвидени со закон, судска опомена може да се изрече и кога е пропишан затвор до три години. Судот може да изрече судска опомена за повеќе кривични дела сторени во стек, ако за секое од тие дела постојат претходните услови (чл.59 КЗ) 42. По кои основи може да се побива првостепената пресуда со редовен правен лек – жалба (согласно ЗКП од 1997 година) -1) поради суштествена повреда на одредбите на кривичната постапка;

80

2) поради повреда на Кривичниот законик; 3) поради погрешно или нецелосно утврдена фактичка состојба; 4) поради одлука за кривичните санкции, за одземање на имотна корист, за трошоците за кривичната постапка, за имотноправните барања, како и поради одлука за објавување на пресудата преку печатот, радиото или телевизијата.(чл.380) 43. До кого се поднесува жалбата изјавена против пресудата на првостепен суд (ЗКП 1997) -до судот што ја изрекол првостепената пресуда во доволен број примероци за судот, како и за противната странка и за бранителот заради давање одговор.(чл.385) 44. Како ќе постапи првостепениот суд со ненавремена и недозволена жалба (ЗКП 1997) -ќе ја отфрли со решение претседателот на советот на првостепениот суд (чл.385) 45. Граници на испитување на првостепената пресуда (ЗКП 1997) -ја испитува пресудата во овој дел во кој се побива со жалбата -но по служебна должност испитува дали главниот претрес спровитно на одредбите на законот е одржан во отсуство на обвинетиот, а во случај на задолжителна одбрана и во отсуство на бранителот на обвинетиот, и дали на штета на обивинетиот е повреден Кривичниот законик (чл.393) 46. Дали смее да се измени пресудата на штета на обвинетиот, ако е изјавена жалба само во негова корист (ЗКП 1997) -не смее да се измени на негова штета во однос на правната оцена на делото и на кривичнаа санкција (чл.395). 47. Како ќе постапи второстепениот суд ако утврди дека изјавената жалба е поднесена по законскиот рок (ЗКП 1997) -ќе ја отфрли со решение како ненавремена (чл.399). 48. Како ќе постапи второстепениот суд по однос на мерката притвор, ако ја укине првостепената пресуда со која мерката притвор била продолжена до правосилност на пресудата односно до започнување со издржување на казната затвор. (ЗКП 1997) -Ако обвинетиот се наоѓа во притвор, второстепениот суд ќе испита дали уште постојат причините за притвор и ќе донесе решение за продолжување или укинување на притворот. Против ова решение не е дозволена жалба. (чл.402) 49. Каква одлука ќе донесе второстепениот суд кога ќе утврди дека жалбата е неоснована (ЗКП 1997) -со пресуда ќе ја одбие жалбата како неоснована и ќе ја потврди пресудата на судот од прв степен кога ќе утврди дека не постојат причини поради кои пресудата се побива ниту повреди на законот од член 393 став1 на овој закон.(повреди на кои внимава по службена должност)(чл.401) 50. Како ќе постапи повисокиот суд ако е изјавена жалба од лице кое се одрекло од правото на жалба (ЗКП 1997) -ќе ја отфрли со решение како недозволена (чл.400) 51. Каква одлука ќе донесе второстепениот суд кога ќе одлучи да ја преиначи првостепената пресуда (ЗКП 1997) -пресуда (чл.403)

81

52. Што е судија известител во жалбена постапка - Кога списите по жалбата ќе стигнат до второстепениот суд, во рок од три дена од приемот на списите се определува судија известител. Го одредува претседателот на советот и тој презема определени процесни дејствија со цел да се подготви непречена работа на советот.(чл.421 ЗКП 2010 и чл.387 ЗКП 1997) 53. Дали судијата известител ги доставува списите по жалба до јавниот обвинител -само ако е во прашање кривично дело за кое се гони по барање од јавниот обвинител (чл.387 ЗКП 1997 и чл.421 ЗКП 2010) 54. Како ќе постапи надлежниот јавен обвинител по разгледување на списите по жалба доставени од судијата известител- -должен е да ги разгледа и без одлагање да му ги врати на судот. Може да стави свој предлог или да изјави дека ќе стави предлог на седницата на советот.(чл.387 ЗКП 1997) -должен е да ги разгледа и без одлагање или најдоцна во рок од 15 дена, а кај посложените предмети најдоцна во рок од 30 дена, да му ги врати на судот -ЈО враќајќи ги списите, ќе достави писмен предлог до судот или ќе го извести судот дека ќе стави писмен предлог на седницата на советот (чл.421 ЗКП 2010) 55. Кој се известува за седницата на советот пред повисокиот суд - обвинетиот и неговиот бранител, оштетениот како тужител или приватниот тужител кој во рокот предвиден за жалба или за одговор на жалбата барал да биде известен за седницата или предложил одржување на претрес пред второстепениот суд Претседателот на советот или советот може да одлучи за седницата на советот да се известат странките и кога не го барале тоа или за седницата да се извести странката која не го барала тоа, ако нивното присуство би било корисно за разјаснување на работите. (чл.388 ЗКП 1997) 56. Дали во текот на расправата пред советот на второстепениот суд, судијата известител дава свое мислење за основаноста на жалбата -не (чл.391 ЗКП 1997) 57. Кој се повикува на расправата пред советот на второстепениот суд -обвинетиот и неговиот бранител, тужителот, оштетениот, законските застапници и полномошниците на оштетениот и приватниот тужител, како и сведоците и вештаците за кои судот ќе одлучи да се испитаат (чл.424 ЗКП 2010) - обвинетиот и неговиот бранител, тужителот, оштетениот, законските застапници иполномошниците на оштетениот, оштетениот како тужител и приватниот тужител, како и сведоците и вештаците за кои судот ќе одлучи да се сослушаат.(чл.390) 58. Кога седницата на советот на второстепениот суд е јавна (ЗКП од 2010) - по барање на странките за кривично дело за кое може да се изрече казна затвор од над пет години. (чл. 421 ст.4) 59. Дали на расправата пред второстепениот суд се изведуваат докази (ЗКП 2010)

82

-ДА можат да се изведат докази кои не биле познати или достапни во текот на првостепената постапка, како и оние за кои советот ќе оцени дека е потребно да се изведат заради правилно утврдување на фактичката состојба. (чл. 424 ст. 4) 60. Дали обвинетиот, кој е во притвор или на издржување на казната,присуствува на јавна седница на советот -ако обвинетиот има бранител ќе се обезбеди негово присуство само ако претседателот на советот или советот најде дека е тоа целесообразно. (чл. 422 ст.1 ) -Ако обвинетиот е во притвор, претседателот на советот на второстепениот суд ќе преземе сè што е потребно обвинетиот да се доведе на претресот (чл.390 ЗКП 1997) 61. Кривично дело - Компјутерски фалсификат од член 379-а од КЗ (ст.1) Тој што со намера да ги употреби како вистински неовластено ќе изработи, внесе, измени, избрише или направи неупотребливи компјутерски податоци или програми што се одредени или подобни да служат како доказ за факти што имаат вредност за правните односи или тој што таквите податоци или програми ќе ги употреби како вистински, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години Наведете ги облиците на дејствието на извршување, согласно законскиот опис -неовластена изработка,внесување,измена, избрише или правење неупотребливи компјутерски податоци или програми,и употребување на таквите како вистински. 62. Соизвршителите се кривично одговорни: -во рамките на својата умисла или небрежност (чл.25 КЗ)

-Ако две или повеќе лица, со учество во дејствие на извршување или со друг особен придонес кон извршувањето на делото, заеднички сторат кривично дело, секое од нив ќе се казни со казната пропишана да тоа дело.(чл.22) 63. Квалифицирано убиство е? -Квалифицирано ( тешко ) убиство е умислено лишување од живот на друг, при постоење на посебни околности, според, мотивот, својството на жртвата или начинот на сторувањето на делото, на кое му дават , потежок вид. Тука спаѓаат -убиство на свиреп и подмолен начин -убиство при вршење семејно насилство -Убиство со умислено доведување во опасност животот на уште некое лице- - Убиство од користољубие,заради извршување или прикривање на друго кривично дело , од безобзирна одмазда или од други ниски побуди. - Убиството по порачка - Убиството на мелолетно лице или женско лице за кое знае дека е бремана -Убиство на судија,јавен обвинител, адвокат или службено лице при вршење на нивните функции, односно дејност или службено или воено лице при вршењето на работите на јавната или државната безбедност или на должноста чување на јавниот ред, факање на сторител на кривично дело или чување на лице лишено од слобода -Убиство на повеќе лица (чл.123 КЗ)

83

спаѓа во групата на Кривични дела против животот и телото 64. Состојбата на post partalna depresia – состојба на жена по породување, во која мајката го убива новороденото дете, претставува? -привилегирано убиство 65. Каков орган е Управата за извршување на санкциите? -во состав на Министерството за правда со својство на правно лице, надлежна за извршување на санкциите (чл.14 ЗИС) 66. Кој го именува и разрешува директорот на Управата за извршување на санкциите? -Владата на РМ по предлог на министерот за правда (чл.15 ЗИС) 67. Какви можат да бидат казнено-поправните установи? -казнено поправни домови и затвори (чл.19 ЗИС) 68. Какви можат да бидат казнено-поправните установи според степенот на обезбедувањето, степенот на ограничувањето на слободата и видовите на третман што се применуваат спрема осудените лица? -установи од затворен, полуотворен и отворен вид. (чл.20 ЗИС) 69. Каде осудените малолетни лица ја издржуваат казната малолетнички затвор? -во посебна установа за малолетници (чл.24 ЗИС 70. Каде се установува судија за извршување на санкциите? -во сите основни судови (чл.35 ЗИС) 71. Кои се надлежностите на судијата за извршување на санкциите? - ги штити правата на осудените лица, врши надзор над законитоста во постапката за извршување на санкциите и обезбедува рамноправност и еднаквост на осудените лица пред законот. Судијата за извршување на санкциите презема активности и одлучува за: - упатување на издржување на казната затвор; - одлагање на издржување на казната затвор; - прекин на издржување на казната и ставање вон сила на прекинот на издржување на казната затвор; - пресметување на казната, доколку надлежниот суд не донел соодветна одлука; - настапување на застареност на извршување на казната или запирање на извршување на казната поради смрт на осуденото лице, го известува надлежниот суд заради донесување на соодветна одлука; - соработка со надлежните центри за социјална работа за постпеналната помош и извршувањето на алтернативните мерки; - замена на паричната казна со затвор; - плаќање на паричната казна односно глобата на рати и - други работи пропишани со закон. (чл.36) 72. Како се класификуваат осудените лица во установата за извршување на казната затвор? -според неопходноста за примена на мерки на третман и видот на потребниот третман, нивната возраст, личните карактеристики и други околности од значење за оцена на личноста на осуденото лице. (чл.41 ЗИС)

84

73. Што мора да се има предвид при распоредувањето, класификацијата и разместувањето на осудените лица? -видот и природата на кривичното дело и степенот на кривична одговорност (чл.42 ЗИС) 74. Кој функционер и со каков акт ги определува видовите и начините на третман на осудените лица? -министерот за правда со општ акт (чл.42 ЗИС) 75. Кој врши судски надзор во извршувањето на санкциите во однос на постапувањето со осудените лица и во остварувањето на нивните права и обврски? -судија за извршување на санкциите во основниот суд во седиштето на установата (чл.78 ЗИС) 76. Кој орган е надлежен за упатување на осуденото лице на извршување на казната затвор ако неговото живеалиште, односно престојувалиште е непознато? -судот што ја донел првостепената одлука (чл.83 ЗИС) 77. Во кој временски рок, судијата за извршување на санкциите е должен да ги преземе потребните дејствија заради извршување на казната затвор? -веднаш по приемот на извршната одлука,а најдоцна во рок од 8 дена по нејзиниот прием. (чл.85 ЗИС) 78. Како на осуденото лице му се одредува денот на јавувањето во установата? -се одредува така што на осуденото лице да му останат најмалку осум, а најмногу 13 дена од денот на приемот на упатниот акт. (чл.86 ЗИС) 79. Кои лица, покрај осуденото лице, можат да поднесат молба заодлагање на почетокот на извршувањето на казната? -неговиот брачен другар,роднина по крв во права линија,посвоител,посвоеник,брат,сестра и храниел. (чл.89). 80. Во кој рок се поднесува молбата за одлагање на почетокот на извршувањето на казната затвор? -во рок од 3 дена од денот на приемот на упатниот акт. -ако причината за одлагање настанала по тој рок, молбата може да се поднесе до денот кога осуденото лице треба да се јави заради извршување на казната (чл.90 ЗИС) 81. Кој го известува судијата за извршување на санкциите за причините за отповикување на решението за одлагање на казната затвор? -Центар за социјални работи, јавен обвинител и орган за внатрешни работи (чл.94 ЗИС) 82. Во кој рок и до кој субјект се поднесува жалбата против решението донесено од страна на директорот на Управата за извршување на санкциите со кое се прекинува издржувањето на казната затвор во траење до 30 дена? -до министерот за правда во рок од 3 дена од приемот на решението (чл.159 ЗИС) 83. Кои лица, покрај осуденото лице, можат да поднесат молба за отпуштање по основ на условен отпуст?

85

- осуденото лице или неговиот брачен другар, роднина по крв во права линија, посвоител, посвоеник, брат, сестра и хранител. (чл.200 ЗИС) 84. Кој одлучува за условно отпуштање на осуденото лице? -судот што ја донел пресудата во прв степен во совет составен од тројца судии, кој одлучува надвор од главниот претрес. (чл.201 ЗИС) 85. Кој субјект ја поведува постапката за наплата на прекршочна санкција- глоба спрема полнолетни сторители? - по службена должност ја поведува судот што ја изрекол глобата во прв степен (чл.342-а ЗИС). 86. Кој орган ја извршува прекршочната санкција - забрана на управување со моторно возило од одреден вид или категорија за лице кое има странска возачка дозвола за управување со моторно возило? - подрачната единица на Министерството за внатрешни работи според местото на извршувањето на прекршокот. (чл.342-е ЗИС) 87. Кој субјект ја поведува постапката за наплата на прекршочна санкција- глоба спрема правни лица? - по службена должност судот што ја изрекол глобата во прв степен. (чл.342-н ЗИС) 88. Како се извршува прекршочната санкција - глоба на странските правни лица? Глобата на странски правни лица се извршува од имотот конфискуван во Република Македонија или со примена на ратификуван меѓународен договор, од имотот во странство. (чл.342-р ЗИС) 89. Судска опомена за кривичното дело – Телесна повреда од чл. 130 од КЗ, судот може да изрече ако

- ако бил предизвикан со особено навредливо или грубо однесување на оштетениот. 90. Кривичното дело Тешка телесна повреда од чл.131 ст.1 од КЗ, согласно ЗКП од 2010 година, се гони - по приватна тужба (зошто казната е до 5 год.) 91. Кривичното дело Неовластено прислушкување и тонско снимање според член 151 став 1 од Кривичниот законик го врши тој што -Тој што со употреба на посебни уреди неовластено прислушкува или тонски снима разговор или изјава што не му е наменета. 92. За постоење на кривичното дело Противправно прекинување на бременост потребно е да се содржани следните елементи -да постои дејствие спротивно на прописите за прекинување на бременост со кое ќе се изврши, ќе започне да врши или ќе помогне да се изврши прекинување на бременоста (чл.129 КЗ) 93. Во која глава од Кривичниот законик е систематизирано кривичното дело „одземање малолетник“? -кривични дела против бракот,семејството и младината (глава 20 КЗ чл.198) 94. Со која казна ќе се казни сторителот на основниот облик на кривичното дело „одземање малолетник“ од Кривичниот законик (чл.198 ст. 1)?

86

-со парична казна или затвор до една година 95. Во која глава од Кривичниот законик е систематизирано кривичното дело „пренесување заразна болест“? -кривични дека против здравјето на луѓето (глава 21 КЗ чл.205) 96. Со која казна ќе се казни сторителот на основниот облик на кривичното дело „пренесување заразна болест“ од Кривичниот законик (чл. 205 ст. 1)? -со парична казна или затвор до 3 години 97. Кој може да биде сторител на кривичното дело „пренесување заразна болест“ од Кривичниот законик (чл. 205)?

- Тој што со кршење на прописи или наредби со кои надлежен орган определува прегледи, дезинфекција, издвојување на болни или некои други мерки за сузбивање или спречување на заразни болести кај луѓето или со вработување или држење на лице кое боледува од заразна болест со вршење на полово дејствие или на друг начин, предизвика пренесување на заразна болест, - тој што не постапува според прописите или наредбите од став 1 во поглед на сузбивањето или спречувањето на заразните болести кај животни кои можат да се пренесат на луѓето и со тоа предизвикува пренесување на заразна болест. -тој што ќе ја загрози сигурноста на друг со лажна закана за пренесување или со ширење на невистинити тврдења за постоење на неизлечива заразна болест 98. Во која глава од Кривичниот законик е систематизирано кривичното дело „недопуштено пресадување делови од човечкото тело“? -кривични дека против здравјето на луѓето (глава 21 КЗ чл.210) 99. Со која казна ќе се казни сторителот на основниот облик на кривичното дело „недопуштено пресадување делови од човечкото тело“ од Кривичниот законик (чл. 210 ст. 1)? -со казна затвор од 3 месеци до 5 години 100. Во која глава од Кривичниот законик е систематизирано кривичното дело „неовластено производство и пуштање во промет на наркотични дроги, психотропни супстанции и прекурсори“? -кривични дека против здравјето на луѓето (глава 21 КЗ чл.215) 101. Со која казна ќе се казни сторителот на основниот облик на кривичното дело „неовластено производство и пуштање во промет на наркотични дроги, психотропни супстанции и прекурсори“ од Кривичниот законик (чл. 215 ст. 1)? -со затвор од 3 до 10 години. 102. Во кој случај сторителот на кривичното дело „неовластено производство и пуштање во промет на наркотични дроги, психотропнисупстанции и прекурсори“ ќе се ослободи од казна? - Ако делото е сторено со наркотични дроги, психотропни супстанции и прекурсори од помало количество а сторителот со исклучок на организаторот, ќе го открие делото или ќе придонесе за неговото откривање, ќе се ослободи од казна (чл.215 КЗ) 103. Во која глава од Кривичниот законик е систематизирано кривичното дело „овозможување на употреба наркотични дроги“? -кривични дека против здравјето на луѓето (глава 21 КЗ чл.216)

87

104. Со која казна ќе се казни сторителот на основниот облик на кривичното дело „овозможување на употреба наркотични дроги“ од Кривичниот законик (чл. 216 ст. 1)? -со затвор од една до 5 години 105. Во која глава од Кривичниот законик е систематизирано кривичното дело „загадување на животната средина и природата“? -кривични дела против животната средина и природата (глава 22 КЗ чл.218) 106. Со која казна ќе се казни сторителот на основниот облик на кривичното дело „загадување на животната средина и природата“ од Кривичниот законик (чл. 218 ст. 1)? -со затвор од 4 до 10 години 107. Кои видови на кривична одговорност се санкционираат кај кривичното дело „загадување на животната средина и природата“ по член 218 од Кривичниот законик? -умисла (чл.218 ст.1 и ст.2) и небрежност (чл.218 ст.3) (чл.11 КЗ)

108. На кој начин се врши кривичното дело „Кражба“ по член 235 од Кривичниот законик? -со одземање на туѓ подвижен предмет со намера противправно да го присвои 109. За кое кривично дело се работи „ако сторителот, затечен во кражба,ќе употреби сила или закана дека непосредно ќе нападне врз животот или телото на друг со намера украдениот предмет да го задржи“? -разбојничка кражба (чл.238 КЗ) 110. На кој начин се врши кривичното дело „Измама“ по член 247 став 1 од Кривичниот законик? - Тој што со намера за себе или за друг да прибави противправна имотна корист ќе доведе некого во заблуда со лажно прикажување или со прикривање факти или ќе го држи во заблуда и со тоа ќе го наведе да стори или да не стори нешто на штета на својот или туѓ имот 111. Во која глава од Кривичниот законик е систематизирано кривичното дело „измамување на купувачи“? -кривични дела против имотот (глава 23 КЗ чл.248) 112. Кои околности ќе се земат предвид при оцената дали осудениот условно ќе се отпушти? -неговото поведение за време на издржувањето на казната, извршувањето на работните обврски со оглед на неговата работна способност и други околности што покажуваат дека е постигната целта на казнувањето (чл.36 КЗ) 113. Во кои случаи судот ќе го отповика условниот отпуст? -ако осудениот додека е на условен отпуст стори едно или повеќе кривични дела за кои е изречена казна затвор или малолетнички затвор над две години или ако по две писмени опомени од страна на надлежниот орган не ги исполнува обврските од заштитниот надзор (член 36 став 5). -ако условно отпуштениот стори едно или повеќе кривични дела за кои е изречена казна затвор или малолетнички затвор до две години. (чл.37 КЗ) 114. Како се изрекува паричната казна?

88

-Паричната казна се изрекува во дневни глоби, при што бројот на дневните глоби не може да биде помал од пет, ниту поголем од 360 дневни глоби. (чл.38 КЗ) 115. Како се постапува во случај кога осудениот исплатил само дел од паричната казна?

- Ако осудениот исплати само дел од паричната казна, остатокот сразмерно ќе се претвори во затвор, а ако осудениот го исплати остатокот на паричната казна, извршувањето на затворот ќе се запре.(чл.38-а КЗ) 116. Кои видови алтернативни мерки можат да им се изречат на сторителите на кривичните дела?

1) условна осуда;

2) условна осуда со заштитен надзор; 3) условно прекинување на кривичната постапка: 4) општокорисна работа; 5) судска опомена и 6) куќен затвор. (чл.48-а КЗ) 117. Што се подразбира под алтернативната мерка „условна осуда“?

- Со условна осуда на сторителот на кривично дело судот му ја утврдува казната и истовремено определува дека таа нема да се изврши ако осудениот за времето што ќе го определил судот, а кое не може да биде пократко од една ниту подолго од пет години (време за проверување) не стори ново кривично дело. - Судот може во условната осуда да определи дека казната ќе се изврши и ако осудениот во определениот рок не ја врати имотната корист прибавена со извршувањето на кривичното дело, не ја надомести штетата што ја предизвикал со кривичното дело или не ги исполни другите обврски предвидени во кривично-правните одредби. Рокот за исполнување на тие обврски го утврдува судот во рамките на определеното време за проверување. (чл.49 КЗ) 118. Кои околности ќе се земат предвид при одлучувањето дали ќе изрече условна осуда?

-висината на казната ,ќе ги земе предвид личноста на сторителот, неговиот поранешен живот, неговото однесување по извршеното кривично дело, степенот на кривичната одговорност и другите околности под кои е сторено делото. (чл.50 КЗ) 119. Во кои случаи судот ќе ја отповика условната осуда поради ново кривично дело? -ако осудениот во времето на проверување стори едно или повеќе кривични дела за кои е изречена казна затвор од две години или во подолго траење. - Ако во времето за проверување осудениот стори едно или повеќе кривични дела за кои е изречена казна затвор помала од две години или парична казна судот, откако ќе ги оцени сите околности што се однесуваат на сторените кривични дела и на сторителот, а посебно сродноста на сторените кривични дела, нивното значење и побудите од кои се сторени (чл.51 КЗ) 120. Во кои случаи судот ќе одреди условна осуда со заштитен надзор?

89

- Заштитен надзор судот ќе одреди кога ќе најде дека условната осуда нема доволно да влијае врз сторителот повеќе да не врши кривични дела, а околностите сврзани со личноста на сторителот или средината во која живее го прават оправдано очекувањето дека целта на условната осуда ќе се постигне ако се определат и мерки на помош, грижа, надзор или заштита.(чл.55 КЗ) 121. Во кои случаи судот може да одлучи главниот претрес во скратена постапка да се одржи во отсуство на обвинетиот (ЗКП 1997)? -ако уредно е повикан или поканата не можела да се врачи поради непријавување до судот, на промената на адресата или престојувалиштето, под услов неговото присуство да не е нужно. (чл.454) 122. Во кои случаи јавниот обвинител може да му предложи на судот дадонесе пресуда без одржување на главниот претрес (ЗКП 1997)? -За кривични дела од надлежност на судија поединец кога за тоа се располага со доволно докази, (чл.458) 123. Кои санкции или други мерки јавниот обвинител може да предложи да се изречат во предлогот за донесување пресуда без главен претрес(ЗКП 1997)? -една или повеќе од следниве санкции или други мерки: 1) парична казна во висина од 10 до 100 дневни глоби; 2) условна осуда со утврдена казна затвор до три месеца или парична казна; 3) забрана за управување на моторно возило до две години и 4) конфискација на имот и имотна корист прибавена со кривично дело и одземање на предмети (чл.458) 124. На кој начин (преку кои органи) се доставува молбата за екстрадиција на странец (ЗКП 1997)? -се поведува по молба од странска држава,молбата се поднесува по дипломатски пат. Министерството за надворешни работи ја доставува молбата за екстрадиција на странец преку Министерството за правда до истражниот судија на судот на чие подрачје странецот престојува или на чие подрачје ќе се затече. (чл.562) 125. Во кои случаи може да се одржи доказно рочиште (ЗКП 2010)? Во текот на истражната постапка по барање на осомничениот и јавниот обвинител може да се одржи доказно рочиште. Случаи: 1) е веројатно дека сведокот поради болест или смрт нема да може да се испита на главната расправа; 2) е потребно вештачење, а доказите се однесуваат на лице, предмет или место чија состојба е подложна на неизбежни промени или 3) постојат конкретни околности што укажуваат дека сведокот е изложен на насилство, закана, ветување на пари или друга корист за да не сведочи или лажно да сведочи. (чл.312) 126. Како се изведуваат доказите на доказното рочиште (ЗКП 2010)? -Доказите се изведуваат според правилата за изведување докази на главна расправа. -Изведувањето на доказите не смее да се прошири на факти кои се однесуваат на осомничен чиј бранител не е присутен на доказното рочиште.

90

-Доколку изведувањето на доказите не биде завршено на едно рочиште, судијата ќе закаже следно рочиште во рок не подолг од седум дена. (чл.315) 127. Кои околности треба да ги испита судијата на претходната постапка на рочиштето за оцена на предлог-спогодбата на јавниот обвинител и осомничениот? -дали предлог-спогодбата доброволно е поднесена, дали осомничениот е свесен за правните последици од нејзиното прифаќање, за последиците сврзани за имотно-правното побарување и трошоците на кривичната постапка. (чл.488) 128. Во кои случаи судијата на претходната постапка ќе донесе решение со кое ја одбива предлог-спогодбата на јавниот обвинител и осомничениот? Ако судијата на претходната постапка утврди дека прибавените докази за фактите важни за избор и одмерување на кривичната санкција не го оправдуваат изрекувањето на предложената кривична санкција, односно дека јавниот обвинител, осомничениот и неговиот бранител во текот на рочиштето поднеле барање за утврдување кривична санкција различна од кривичната санкција содржана во предлог- спогодбата, донесува решение со кое ја одбива предлог-спогодбата и списите ги доставува до јавниот обвинител. (чл.489) 129. Кои елементи ги содржи пресудата изречена врз основа на предлог-спогодбата на јавниот обвинител и осомничениот? Пресудата ги содржи елементите на осудителна пресуда. (чл.490) Елементи Во пресудата во која обвинетиот се огласува за виновен судот ќе изрече: 1) за кое дело се огласува за виновен, со назначување на фактите и околностите што претставуваат обележје на кривичното дело, како и на оние од кои зависи примената на определена одредба од Кривичниот законик; 2) законски назив на кривичното дело и кои одредби од Кривичниот законик се применети; 3) на каква казна се осудува обвинетиот или се ослободува од казна според одредбите од Кривичниот законик; 4) одлука за алтернативна мерка; 5) одлука за мерките на безбедност, конфискацијата на имот и имотната корист и одземање предмети; 6) одлука за засметување на лишување од слобода, на притвор или на веќе издржаната казна и 7) одлука за трошоците на кривичната постапка, за имотноправното барање, како и за тоа дека правосилната пресуда треба да се објави преку печатот, радиото или телевизијата. Ако обвинетиот е осуден на парична казна, во пресудата ќе се назначи рокот во кој треба да се плати паричната казна и начинот на кој да се изврши замена на паричната казна во случај паричната казна да не може да се наплати ни по присилен пат. (чл.404) 130. Кои елементи ги содржи предлогот за издавање казнен налог? Предлогот за издавање казнен налог содржи: 1) лични податоци за обвинетиот; 2) опис на кривичното дело што се става на товар; 3) правна квалификација на делото;

91

4) доказите со кои располага обвинителството и 5) видот и висината на кривичната санкција или друга мерка која му се предлага на судот. (чл.497) 131. Ако се во прашање рокови што со Законот се определени заради заштита на правото на одбрана и на другите процесни права на обвинетиот, роковите можат: -да се скратaт ако тоа го бара обвинетиот писмено или усно на записник пред судот. (чл.97) 132. Во кривичната постапка одлуките се донесуваат во форма на ПРЕСУДА, РЕШЕНИЕ, НАРЕДБА И КАЗНЕН НАЛОГ (чл.121 ЗКП 2010) пресуда, решение и наредба (чл.109 ЗКП 1997) 133. Одлуката станува извршна кога Пресудата и решението стануваат правосилни кога не може повеќе да се побиваат со жалба или кога не е дозволена жалба. Правосилната пресуда се извршува кога е извршено нејзиното доставување и кога за извршувањето не постојат законски пречки. Ако не е изјавена жалба или странките се одрекле или се откажале од жалбата, пресудата е извршна со истекот на рокот за жалба, односно од денот на одрекнувањето или откажувањето од изјавената жалба. Ако со овој закон поинаку не е определено, решенијата се извршуваат кога ќе станат правосилни. Наредбите се извршуваат веднаш ако органот што ја издал наредбата поинаку не нареди (чл.134 ЗКП 2010 и чл.127 ЗКП 1997) 134. Гаранцијата како мерка за обезбедување присуство на обвинетиот согласно законот се определува кога -Судот на предлог на странките може да определи гаранција против лице за кое е донесена наредба за спроведување на истражна постапка ако оцени дека постои основано сомневање дека сторило кривично дело и кога постојат околности што: 1) укажуваат на опасност од бегство или 2) го оправдуваат стравот дека обвинетиот ќе го повтори или доврши кривичното дело или ќе го стори кривичното дело со кое се заканува. Гаранција може да даде обвинетиот лично за себе или за обвинетиот гаранција може да даде некое друго лице. (чл.150 ЗКП 2010) - Обвинетиот кој треба да се стави или е веќе ставен во притвор само поради страв дека ќе побегне може да се остави на слобода односно може да се пушти на слобода, ако тој лично или некој друг даде за него гаранција дека до крајот на кривичната постапка нема да побегне (чл. 193 ЗКП 1997) 135. Кога е определена мерка за куќен притвор обвинетиот -обвинетиот не смее да го напушта домот за определено време. судот може по исклучок да му определи да се оддалечи за одредено време од станот или од друг простор, ако: 1) тоа е потребно за лекување или

92

2) тоа го бараат посебните околности поради кои може да настапат штетни последици по животот, здравјето или имотот на лицето или на неговите блиски. Судот може да определи забрана за комуникација со лица или забрана за употреба на средствата за комуникација, односно обврска за почитување на мерките на видео и електронски надзор, или да нареди примена на други мерки. Ако лицето не ги почитува горенаведените мерки против тоа лице ке се одреди притвор. (чл.163 ЗКП 2010 и чл.197 ЗКП 1997) 136.По подигнување на обвинение, до завршување на главниот претрес,притворот може да се определи, продолжи или укине -само со решение на советот (чл.172 ЗКП 2010и чл.207 ЗКП 1997) 137. По подигнување на обвинение притворот може да трае По правосилност на обвинението притворот може да трае најмногу до: 1) една година за кривичните дела за кои може да се изрече казна затвор до 15 години и 2) две години за кривичните дела за кои може да се изрече казна затвор доживотен затвор.(чл.172 ЗКП 2010 и чл.207 ЗКП 1997) 138. Признанието на обвинетиот согласно новиот ЗКП од 2010 година (1) По поуката за правата на обвинетиот без оглед на природата и тежината на кривичното дело за кое се води постапката, обвинетиот може доброволно да ја признае вината во однос на едно или повеќе кривични дела од обвинението. (2) По даденото признание за вината, судијата поединец, односно претседателот на советот е должен да испита дали признанието е доброволно, дали обвинетиот е свесен за правните последици од признавањето на вината, за последиците сврзани за имотноправното побарување и трошоците на кривичната постапка. (3) По спроведувањето на дејствијата од ставот (2) на овој член од страна на судот, во доказна постапка ќе се изведат само оние докази што се однесуваат на одлуката за санкцијата. (4) Во однос на пресудата или делот од пресудата што е донесена како резултат на признавањето на вината на обвинетиот во текот на главната расправа, обвинетиот не може да поднесе жалба поради погрешно утврдена фактичка состојба. (чл.381) 139. За сведоците кои се предложени од странките како доказно средство, согласно ЗКП од 2010 година, нивното сослушување во доказната постапката е - При изведување на доказите дозволено е директно, вкрстено и дополнително испитување. (чл.383) 140. Во текот на доказната постапка согласно ЗКП од 2010 година,Сведоците -се испитуваат (чл.384) -Пред испитувањето на сведок, претседателот на советот ќе го опомене за должноста да му изнесе на судот сé што му е познато за предметот и ќе го предупреди дека лажното сведочење е кривично дело. -Сведокот дава заклетва пред сведочењето која гласи: „Се колнам во својата чест дека за сé што ќе бидам прашан ќе зборувам вистина и дека ништо што сум видел и слушнал нема да премолчам“. -Претседателот на советот ќе го предупреди или парично ќе го казни учесникот во постапката или кое било друго лице кое му се заканува, го навредува или ја

93

доведува во прашање безбедноста на сведокот. По предлог од странките, судот може да им нареди на полициските органи да преземат неопходни мерки за заштита на сведокот. -Доколку при дејствија од ставот (3) на овој член е сторено кривично дело кое се гони по службена должност, судот го известува надлежниот обвинител. (чл.386) 141. Која од следните одлуки се изрекува јавно и ВО ИМЕТО НА ГРАЃАНИТЕНА РМ -ПРЕСУДАТА (чл.397) 142. При донесување на пресудата судот, во врска со предлозите на тужителот за правната квалификација: -Судот не е врзан за предлозите на тужителот во однос на правната оцена на делото. (чл.398 ЗКП 2010) 143. При објавувањето на пресудата -претседателот на советот ќе ги поучи странките за правото на жалба, како и за правото на одговор на жалбата. (чл.406 ЗКП 2010) 144. Главната расправа во скратена постапка започнува со -со изнесување на содржината на обвинението (чл.480 ЗКП 2010) -со изнесување на содржината на обвинителниот предлог или на приватната тужба. (чл.455 ЗКП 1997) 145. Потерница и објава распишува -Министерството за внатрешни работи (чл.563 ЗКП 2010) -Министерството за внатрешни работи или јавниот обвинител во предистражна постапка, како и судот во текот на постапката.(чл.592 ЗКП 1997) 146. Вонредни правни лекови кои може да ги користи правно лице се -барање за повторување на постапката и барање за заштита на законитоста.(чл.521 ЗКП 2010 и чл.524 ЗКП 1997) 147. Во постапката за издавање на казнен налог со пресуда, по поднесен приговор и закажување на главна расправа -се смета дека пресудата за издавање казнен налог воопшто не е донесена. (чл.500 ЗКП 2010) 148. Страни во постапката за медијација се -осомничениот, неговиот бранител и оштетениот и неговиот полномошник.(чл.491 ЗКП 2010) 149. Притворот во скратена постапка, по изрекување на осуда на казна затвор може да трае -Притворот во таков случај може да трае до правосилноста на пресудата, но најдолго 60 дена (чл.481 ЗКП 2010) 150. Испитување на обвинетиот на главната расправа се врши -по предлог на одбраната. - Испитувањето започнува со прашања на бранителот, а потоа прашања поставуваат обвинителот, оштетениот и сообвинетите (чл.391 ЗКП 2010) 151. Одбивателна пресуда се донесува кога 1) за пресудување судот не е стварно надлежен; 2) постапката е водена без барање на овластен тужител;

94

3) тужителот од започнувањето па до завршувањето на главната расправа се откажал од обвинението; 4) немало потребен предлог, одобрение или ако надлежниот државен орган сеоткажал од предлогот, односно одобрението или ако оштетениот се откажал од предлогот; 5) обвинетиот за истото дело е веќе правосилно осуден, ослободен од обвинението или постапката против него е правосилно запрена со решение и 6) обвинетиот со акт на амнестија или помилување е ослободен од гонењето или кривичното гонење не може да се преземе поради застареност, или ако постојат други околности што го исклучуваат кривичното гонење. (чл.402 ЗКП 2010) 152. Директно испитување врши -странката која го предложила сведокот, односно вештакот или техничкиот советник (чл.383 ЗКП 2010) 153. Главната расправа која е одложена започнува одново ако -СЕ ИЗМЕНИЛ СОСТАВОТ НА СОВЕТОТ ИЛИ СУДИЈАТА-ПОЕДИНЕЦ.(чл.371 ЗКП 2010) 154. Право на преведувач, односно толкувач во текот на постапката имаат Странките, сведоците и учесниците во постапката пред судот имаат право на бесплатна помош на преведувач, односно толкувач, ако не го разбираат или не го зборуваат јазикот на кој се води постапката. (чл.9 ЗКП 2010) 155. Увид во остварени телефонски и други електронски комуникации се врши со -преземање на посебната истражна мерка увид во остварени телефонски и други комуникации, по образложено барање на јавниот обвинител, а ја определува судијата на претходната постапка (чл.252 и чл.257 ЗКП 2010) 156. Наредба за спроведување на истражна постапка донесува -ЈАВНИОТ ОБВИНИТЕЛ (чл. 292 ЗКП 2010) 157. Наредба за претрес на лица издава -судијата на претходната посапка (чл.188 ЗКП 2010) 158. Кривична пријава се поднесува до -до надлежниот јавен обвинител, писмено или усно, телефонски, по електронски пат или со употреба на други технички средства и начини. Ако кривичната пријава е поднесена до полицијата, до судот или до ненадлежен јавен обвинител, тие ќе ја примат пријавата и веднаш ќе ја достават до надлежниот јавен обвинител.(чл.274 ЗКП 2010) 159. Препознавање од страна на сведоци се врши -Ако е потребно да се утврди дали сведокот препознава определено лице или предмет ќе се бара од него прво да ги опише и да ги наведе знаците по кои се разликуваат, па дури потоа ќе му се покаже лицето заедно со други нему непознати лица кои по правило треба да бидат меѓу пет и осум, чии основни карактеристики се слични со оние што ги опишал, односно со тој предмет, заедно со предмети од ист или сличен вид, по што ќе биде прашан да изјави дали лицето или предметот може да го препознае со сигурност или со определен степен на веројатност и во случај на потврден одговор да го покаже препознатото лице, односно предмет.

95

Пред донесување наредба за спроведување истражна постапка, препознавањето се врши во присуство на јавниот обвинител, на тој начин што лицето кое е предмет на препознавање не може да го види сведокот, ниту пак сведокот може да го види тоа лице пред да пристапи кон препознавањето (чл.220 ЗКП 2010) -Во случај кога се работи за осомничен чиј идентитет и е познат на правосудната полиција и кој и е достапен, може да се применат следниве методи на препознавање од страна на сведоци: а) со смотра; б) со групна идентификација; в) со видеофилм и г) со соочување (чл.278 ЗКП 2010) 160. Истражни дејствија се - претрес, - привремено обезбедување и одземање на предмети или имот, - испитување на осомничениот, - испитување на сведоци, - определување вештачење, - увид и реконструкција и - посебни истражни мерки.(чл.295 ЗКП 2010) 161. По повод приговор на оштетениот, повисокиот јавен обвинител може -со решение да ја потврди наредбата за запирање на истражната постапка или приговорот да го уважи и да го задолжи понискиот јавен обвинител да ја продолжи постапката (чл.304 ЗКП 2010). 162. Бранителот може да презема дејствија заради пронаоѓање и собирање на докази во корист на одбраната –ВО ТЕКОТ НА ЦЕЛАТА ПОСТАПКА (чл.306 ЗКП 2010) 163. Барање за одржување на доказно рочиште може да поднесат- -ОСОМНИЧЕНИОТ И ЈАВНИОТ ОБВИНИТЕЛ (чл.312 ЗКП 2010) 164. Доказите изведени на доказното рочиште може да се употребат - на главната расправа само против оној обвинет чиј бранител бил присутен во текот на изведувањето на доказите на доказното рочиште, освен ако изречно се откажал од правото на бранител (чл.318 ЗКП 2010) 165. Обвинителниот акт треба да содржи 1) име и презиме на осомничениот со лични податоци(член205) и со податоците за тоа дали и од кога се наоѓа во притвор или се наоѓа на слобода, а ако е пуштен на слобода пред да се поднесе обвинителниот акт, тогаш колку поминал во притвор; 2) опис на делото од кое произлегуваат законските обележја на кривичното дело, времето, местото и начинот на извршувањето на кривичното дело, предметот на кој е извршено кривичното дело и средството со кое е извршено кривичното дело, како и други околности потребни за прецизно определување на кривичното дело; 3) законски назив на кривичното дело, со наведување на одредбите од Кривичниот законик што треба да се применат по предлог од тужителот; 4) означување на судот пред кој ќе се одржи главната расправа и

96

5) доказите врз кои се темели обвинителниот акт - Во прилог на обвинителниот акт јавниот обвинител ги доставува материјалните докази, записниците и снимките од испитувањето на лица и приложува листа на докази кои предлага да се изведат на главна расправа. - Ако осомничениот се наоѓа на слобода, во обвинителниот акт може да предложи да се определи мерка за обезбедување присуство. Ако осомничениот се наоѓа во притвор или куќен притвор, обвинителот е должен да предложи притворот или куќниот притвор да се продолжи или да се укине. -Со еден обвинителен акт може да се опфатат повеќе кривични дела или повеќе осомничени само ако според одредбите на членот 28 од овој закон може да се спроведе единствена постапка и да се донесе една пресуда. (чл.321 ЗКП 2010 и чл.276 ЗКП 1997) 166. Приговор против обвинителен акт -го поднесува осомничениотво рок од осум дена од прием на обвинителниот акт. Приговор на обвинителниот акт може да поднесе и бранителот на осомничениот без изречно овластување од осомничениот, но не и против неговата волја. (чл.327 ЗКП 2010) -Обвинетиот има право да поднесе приговор против обвинителниот акт во рок од осум дена од денот на доставувањето. При врачувањето на обвинителниот акт, судот ќе го поучи обвинетиот за ова негово право. -Приговор против обвинителниот акт може да поднесе и бранителот без особено овластување од обвинетиот, но не и против неговата волја. -Обвинетиот може да се одрече од правото да поднесе приговор против обвинителниот акт. (чл.281 ЗКП 1997) 167. Изјава за признавање на вина обвинетиот може да поднесе - во однос на сите или одделни кривични дела содржани во обвинителниот акт во рок од осум дена од приемот на обвинителниот акт. (чл.329 ЗКП 2010) 168. Обвинителниот акт се одобрува со клаузула за одобрување на обвинителен акт Кога не е поднесен приговор против обвинителниот акт а судијата, односно советот за оцена на обвинителниот акт не оценил дека има потреба од одржување рочиште, по истек на рокот од осум дена од доставување на обвинителниот акт на осомничениот, го одобрува обвинителниот акт со клаузула за одобрување. (чл.339 ЗКП 2010) 169. Законско битие на кривичното дело Силување од чл.186 ст.1 од КЗ, е

- Тој што друг со употреба на сила или закана дека непосредно ќе нападне врз неговиот живот или тело или врз животот или телото на нему блиско лице, ќе го присили на обљуба, ќе се казни со затвор од три до десет години. (чл.186) 170. Законско битие на кривично дело Разбојништво од чл. 237 од КЗ е

- Тој што со употреба на сила или закана дека непосредно ќе нападне врз животот или телото на друг ќе одземе туѓ подвижен предмет со намера противправно да го присвои, ќе се казни со затвор најмалку пет години.(чл.237)

97

171. Подготвувањето на кривичното дело е:

-(1) Тој што со умисла подготвува извршување на кривично дело, ќе се казни само кога тоа законот изречно го определува.

(2) Подготвувањето на кривично дело може со закон да се определи како посебно кривично дело или со закон може да се пропише казнување за подготвување на определено кривично дело.

(3) Кога законот пропишува казнување за подготвување на определено кривично дело подготвувањето може да се состои во набавување или во приспособување на средства за извршување на кривично дело, во отстранување на пречките за извршување на кривично дело, во договорање, планирање или организирање со други извршители на кривично дело, како и во други дејствија со кои се создаваат услови за непосредно извршување на кривичното дело, а кои не претставуваат дејствие на извршување. (чл.18 КЗ) 172. За подготвување на кривично дело се казнува:

-само ако тоа законот изречно го определува (чл.18 КЗ) 173. Тој што со умисла ќе започне извршување на кривично дело, но нема да го доврши ќе се казни за: -ќе се казни за обид на кривично дело за кое според закон може да се изрече затвор од пет години или потешка казна, а за обид на друго кривично дело само кога законот изречно пропишува казнување и за обид. (чл.19 КЗ) 174. За обид на кривично дело се казнува кога е тоа: -со закон изречно пропишано (чл.19 КЗ) 175. Сторителот се канува за обид: -во границите на казната пропишана за кривичното дело, а може да се казни и поблаго. (чл.19 КЗ) 176. Неподобен е обидот кога сторителот ќе се обиде да изврши кривично дело со:

- со неподобно средство или спрема неподобен предмет (чл.20 КЗ) 177. Сторител кој подготвувал или се обидел да изврши кривично дело, но доброволно се откажал од неговото извршување -може да се ослободи од казна (чл.21 КЗ) 178. Цел на казнување е: Покрај остварување на правдата и

1) спречување на сторителот да врши кривични дела и негово превоспитување и 2) воспитно да се влијае врз другите да не вршат кривични дела. (чл.32 КЗ) 179. Главни казни според КЗ се: -казна затвор и парична казна (чл.33 КЗ) 180. Протерување на странец од земјата е: -споредна казна,може да се изрече ако на сторителот му е и изречена казна затвор,парична казна, условна осуда или судска опомена (чл.33 КЗ) -судот може на сторителот кој не е државјанин на РМ да му изрече казна протерување од земјата, кога ке оцени дека природата на делото, побудите на сторителот и околностите под кои е сторено укажуваат на непожелност за натамошен престој на сторителот во земјата.

98

-Оваа казна може да трае од 1 до 10 години или засекогаш и започнува од денот на протерувањето на сторителот од територијата на РМ. -Не може да се изрече на сторителот кој ужива заштита во согласност со ратификуван меѓународен договор (чл.38-г КЗ) 181. Висината на една дневна глоба се определува според: -имотните и личните прилики на сторителот, тргнувајќи по правило од чистиот дневен приход што сторителот го остварува или може да го остварува, како и од семејните и други обврски на сторителот и неговата имотна состојба во времето на донесувањето на судската одлука. Најмалата вредност на дневната глоба е едно евро во денарска противвредност, а најголемата 5.000 евра во денарска противвредност. -Судската одлука го содржи износот на паричната што се добива со множење на бројот на дневните глоби со утврдената вредност на дневната глоба -Заради утврдување на вредноста на дневната глоба судот може да бара известувања од банки, финансиски и други установи, државни органи и правни лица, кои се должни да ги достават бараните известувања и не можат да се повикаат на заштита на деловна или друга тајна.(чл.38 КЗ) 182. Главна казна за кривични дела сторени од правни лица е: -парична казна (чл.96-а КЗ) 183. Судот при одмерување на казната должен е да ги зема во предвид:

-сите околности што влијаат казната да биде помала или поголема (олеснувачки и отежнувачки околности), а особено: степенот на кривичната одговорност, побудите од кои е сторено делото, јачината на загрозувањето или повредата на заштитното добро, околностите под кои е сторено делото, придонесот на жртвата во извршувањето на делото, поранешниот живот на сторителот, неговите лични припики и неговото однесување по стореното кривично дело, како и други околности што се однесуваат на личноста на сторителот. (чл.39 КЗ) -ќе има предвид дали кривичното дело е сторено против лице или група на лица или имот, непосредно или посредно, поради неговото или нивното национално и социјално потекло, политичкото и верското убедување, имотната и општествената положба, полот, расата или бојата на кожата. и имотната состојба на сторителот, водејќи притоа сметка за неговите други приходи, за неговиот имот и за неговите семејни обврски. (чл.39 КЗ) 184. Кога судот му ја одмерува казната на сторителот за кривично дело сторено во поврат, посебно ќе има предвид

- дали поранешното дело е од ист вид како и новото дело, дали делата се сторени од исти побуди и колку време поминало од поранешната осуда, односно од издржаната или простената казна. (чл.39 КЗ) 185. Судот може на сторителот да му одмери казна под границата пропишана со закон Судот може на сторителот да му одмери казна под границата пропишана со закон, во рамките предвидени во членот 41 од овој закон или да примени поблаг вид на казна во случај: 1) кога изрекува казна по поднесен предлог на спогодба за признавање на вина склучена меѓу јавниот обвинител и обвинетиот и

99

2) кога обвинетиот ја признае вината на главната расправа согласно со одредбите од Законот за кривичната постапка.“ (чл.40 КЗ о6.02.2014 измена) 186. Кога сторителот е ослободен од казна, тој е: -прогласен за виновен но се ослободува од казна што е вид судско помилување 187. Што преставува кривично дело.

- противправно дело што со закон е определено како кривично дело и чии обележја се определени со закон. (чл.7 КЗ) 188. Кои се елементите на кривичното дело -човеково поведение (дејствије), противправноста (законската определеност), вината (субјективна одговорност), казнивоста 189. Што претставува кривична одговорност -Кривично е одговорен сторителот кој е пресметлив и што кривичното дело го сторил со умисла или од небрежност и притоа бил свесен или бил должен и можел да биде свесен за забранетоста на делото. (чл.11 КЗ) -Вината (одговорноста) е прекор што му се упатува на сторителот поради тоа што со своето поведение прекршил казнено-правна норма и со тоа предизвикал повреда или загрозување на правните добра во чија заштита тие се поставени 190. Што претставува кривичното дело од мало значење

- Не е кривично дело она дело што, иако содржи обележја на кривично дело, претставува дело од мало значење поради отсуството или незначителноста на штетните последици и нискиот степен на кривична одговорност на сторителот. (чл.8 КЗ) 191. Што претставува нужна одбрана

-онаа одбрана што е неопходно потребна сторителот да одбие од себе или од друг, истовремен противправен напад. (чл.9 КЗ) 192. Кога сторителот се казнува за делото сторено во нужна одбрана -кога сторителот ги пречекорил границите на нужната одбрана. (чл.9 КЗ) 193. Кога постои крајна нужда

- постои кога делото е сторено со цел сторителот да отстрани од себе или од друг, истовремена нескривена опасност што на друг начин не можела да се отстрани, а притоа стореното зло не е поголемо од злото што се заканувало. (чл.10 КЗ) 194. Во кои случаеви сторителот не е пресметлив

- кој во време на извршувањето на кривичното дело не можел да го сфати значењето на своето дело или не можел да управува со своите постапки поради трајна или привремена душевна болест, привремена душевна растроеност или заостанат душевен развој,или други особено тешки душевни пречки (непресметливост).(чл.12 КЗ) 195. Кога кривичното дело е сторено со умисла

- кога сторителот бил свесен за своето дело и го сакал неговото извршување или кога бил свесен дека поради неговото сторување или несторување може да настапи штетна последица, но се согласил со нејзиното настапување. (чл.13 КЗ) 196. Кога кривичното дело е сторено од небрежност

- кога сторителот бил свесен дека поради неговото сторување или несторување може да настапи штетна последица, но лекомислено сметал дека ќе може да ја спречи или дека таа нема да настапи или кога не бил свесен за можноста од

100

настапување на штетна последица, иако според околностите и според своите лични својства бил должен и можел да биде свесен за таа можност. (чл.14 КЗ) 197. Одговорност за потешка последица произлегува

-Кога од кривичното дело произлегла потешка последица за која законот пропишува потешка казна, таа казна може да се изрече ако сторителот во однос на последицата постапувал од небрежност. (чл.15 КЗ) 198. Кога застарува кривичното гонење за казната доживотен затвор -кога ќе поминат 30 години од извршувањето на кривичното дело (чл.107 КЗ) 199. Кога застарува кривичното гонење за дело за кое според законот може да се изрече затвор над десет години. -кога ќе поминат 20 години од извршувањето на делото (чл.107 КЗ) 200. Кога застарува кривичното гонење за дело за кое според законот може да се изрече затвор над пет години. -кога ќе поминат 10 години од извршувањето на делото (чл.107 КЗ) 201. Кога застарува кривичното гонење за дело за кое според законот може да се изрече затвор над три години. -кога ќе поминат 5 години од извршувањето на кривичното дело (чл.107 КЗ) 202. Кога застарува кривичното гонење за дело за кое според законотможе да се изрече затвор над една година -кога ќе помина 3 години од извршувањето на делото (чл.107 КЗ) 203. Кога застарува кривичното гонење за дело за кое според законот може да се изрече затвор до една година или парична казна -кога ќе поминат 2 год, од извршувањето на кривичното дело (чл.107 КЗ) 204. Кога почнува да тече застарувањето за кривичното гонење -од денот кога е сторено кривичното дело или настапила последицата. Ако делото е сторено спрема дете застарувањето на кривичното гонење почнува од денот на неговото полнолетство (чл.108 КЗ измени од 05.02.2014) 205. Кога настапува прекин на застарувањето за кривичното гонење

- се прекинува сосекое процесно дејствие што се презема заради гонење на сторителот поради стореното кривично дело.

Застарувањето се прекинува и кога сторителот во времето додека тече рокот на застареност ќе стори, исто така, тешко или потешко кривично дело. -За секој прекин застарувањето почнува одново да тече (чл.108 КЗ) 206. Кога застарува извршувањето на казната доживотен затвор -кога ќе поминат 30 години од осудата (чл.109 КЗ) 207. Кога застарува извршувањето на казната за осудата на затвор над 10 години -кога ќе поминат 20 години од осудата (чл.109 КЗ) 208. Кога застарува извршувањето на казната за осудата на затвор над пет години -кога ќе поминат 10 години од осудата (чл.109 КЗ) 209. Кога застарува извршувањето на казната за осудата на затвор над три години -кога ќе поминат 5 години од осудата (чл.109 КЗ) 210. Кога застарува извршувањето на казната за осудата на затвор над една година

101

-кога ќе поминат 3 години од осудата (чл.109 КЗ) 211. Кога застарува извршувањето на казната за осудата на затвор над една година --кога ќе поминат 3 години од осудата (чл.109 КЗ) 212. Кога застарува извршувањето на казната за осуда на затвор до една година или парична казна -кога ќе поминат 2 години од осудата (чл.109 КЗ) 213. Кога почнува да тече застарувањето за извршувањето на казната -од денот кога пресудата станала правосилна, а ако условната осуда е отповикана од денот кога одлуката за отповикување станала правосилна (чл.111 КЗ) 214. Кога се прекинува застарувањето за извршувањето на казната -застарувањето не тече за времето за кое според законот извршувањето на казната не може да се преземе

- се прекинува со секое дејствие на надлежниот орган што се презема заради извршување на казната. (чл.111 КЗ) 215. Во кои случаеви се исполнети условите за постоење на кривично дело загрозување на безбедноста на сообраќајот согласно член 297 ст.1 од КЗ -ако учесникот во сообраќајот не се придржува кон прописите и со тоа ќе го загрози јавниот сообраќај, ќе ги доведе во опасност животот или телото на луѓето или имот од од значителен обем, а поради ваквото постапување некое лице ќе биде телесно повредено или ќе настапи значителна имотна штета 216. Во кои случаеви се исполнети условите за постоење на кривично дело загрозување на безбедноста во автобуски, железнички, воздушен и бродски сообраќај, сообраќај на жичари или сообраќај со други средства за масовен јавен превоз безбедноста на сообраќајот согласно член 297 ст.2 од КЗ -ако учесникот во сообраќајот не се придржува кон прописите за сообраќај со средства за масовен јавен превоз и со тоа ќе предизвика опасност за животот или телото на луѓето или за имот од од значителен обем. 217. Во кои случаеви се исполнети условите за постоење на кривично дело Неукажување помош на лице повредено во сообраќајна незгода, согласно член 301 ст.1 од КЗ -ако возачот на моторното возило или другото превозно средство го остави без помош лицето повредено со тоа превозно средство 218. Во кои случаеви се исполнети условите за постоење на кривично дело загрозување на територијалната целина согласно член 307 ст.1 од КЗ -ако некој со употреба на сила или сериозна закана со употреба на сила ќе се обиде да запоседне, да отцепи дел од територијата на РМ или дел од таа територија и да ја припои кон друга држава 219. Во кои случаеви се исполнети условите за постоење на кривично дело загрозување на независноста согласно член 308 од КЗ -кога граѓанин на РМ ќе ја доведе РМ во положба на потчинетост или зависност спрема некоја друга држава 220. Во кои случаеви се исполнети условите за постоење на кривично дело Шпионажа согласно член 316 од КЗ -кога некој државната тајна ќе ја соопшти, предаде или ќе ја стори достапна на странска држава или на лице кое им служи

102

-ќе создаде разузнавачка служба во РМ или ќе раководи со неа -ќе стапи во странска разузнавачка служба, ќе прибира за неа податоци или на друг начин ќе ја помага нејзината работа -прибавува тајни податоци или документи со намера да ги соопшти или предаде на странска држава, организација или лице кое им служи, а особено ако овие дејствија се сторени за време на војна или непосредна воена опасност или предизвикале тешки последици за безбедноста, економската или воената моќ на РМ 221. Во кои случаеви се исполнети условите за постоење на кривично дело одавање на тајна согласно член 317 ст.1 од КЗ -ако некој на јавноста или на неповикано лице ќе соопшти, предаде или стори достапна државна тајна што му е доверена -ако некој на јавноста или на неповикано лице ќе соопшти, предаде или стори достапни податоци или документи за кои знае дека се државна тајна, а до кои дошол на противправен начин, а особено ако делото е сторено за време на воја или непосредна воена опасност или довело до загрозување на безбедноста на економската или воената моќ на РМ 222. Во кои случаеви се исполнети условите за постоење на кривично дело Злоупотреба на службената положба и овластување согласно член 353 ст.1 од КЗ -кога службеното лице со искористување на својата службена положба и овластување, со пречекорување на границите на своето службено овластување или со неизвршување на својата службена должност ќе прибави за себе или за друг некаква корист или на друг ќе му нанесе штета 223. Забрана за посетување на спортски натпревари е: -споредна казна и на осудениот може да му се изрече ако му е изречена казна затвор, парична казна, условна осуда или судска опомена (чл.33 КЗ измени од 05.02.2014). 224. Во кои случаеви се исполнети условите за постоење на кривично дело повреда на чување на државна граница согласно член 353-а од КЗ -кога службеното лице кое вршејќи ја службата на границата ќе постапи спротивно на прописите за чување на државната граница па поради тоа ќе настапат потешки штетни последици за службата или службата е потешко загрозена -ако поради ваквото дело настапи тешка телесна повреда или имотна штета од големи размери или настапат други тешки последици -ако поради ова дело настапила смрт 225. Кои санкции им се изрекуваат на прекршочно одговорни полнолетни сторители согласно член 13 од Закон за Прекршоци- ЗП

1) глоба; 2) опомена; 3) престанок на важење на возачка дозвола; 4) забрана на управување со моторно возило; 5) забрана на вршење професија, дејност или должност; 6) протерување на странец од земјата и 7) задолжително лекување на алкохоличари и наркомани (лица со болести на зависности).

103

226. Кои санкции им се изрекуваат на правните лице за сторени прекршоци согласно член од 38 од ЗП?

-глоба и привремена забрана за вршење одделна дејност 227. Кој е орган е надлежен за поднесување на пријава за палење ракети и приредување на огномет, факелијада или слични приредби согласно член од 39 од Законот за прекршоци против јавниот ред и мир? -организаторот на приредбата поднесува пријава до Секторот за внатрешни работи на МВР на чие подрачје ќе се одржи приредбата 228. Во кој рок се поднесува пријавата за палење ракети и приредувањена огномет, факелијада или слични приредби до надлежниот органсогласно член 39 од Законот за прекршоци против јавниот ред и мир? -најдоцна 5 дена пред почетокот на приредбата 229. Што треба да се наведе во пријавата за палење ракети и приредување на огномет, факелијада или слични приредби до надлежниот орган согласно член 39 од Законот за прекршоци против јавниот ред и мир? -местото, времето и целта на палењето, односно одржувањето на приредбата, бројот на факлите, односно количеството на пиротехничките средства што ќе се употреби и мерките за безбедност што ќе се преземат 230. Кога Секторот за внатрешни работи на Министерствто на внатрешни работи ќе го забрани палењето на ракети, односно одржувањето на приредбата? -ако тоа го бараат причините на безбедноста 231. Кои се основните начела на кривичната постапка ЗКП Сл.в.150/2010? -Пресумпција на невиност, -начело на законитост и пропорционалност, -одлучување на начин поповолен за обвинетиот(in dubio pro reo), -право на правично судење, -право на судење во разумен рок, -забрана за двојно судење или казнување, -службен јазик и писмо, -право на преведувач, односно толкувач, -начело на објективност, -начело на слободна оцена на доказите, -поука за правата на неуката странка, -начело на акузаторност и официјалност, -начело на легалитет на кривичното гонење, -право на отштета и рехабилитација, -законитост на доказите (од чл.2 до чл.18) 232. Стварна надлежност Во кои совети судат судовите во прв степен? -Судовите во кривичните предмети судат во границите на својата стварна надлежност определена со закон. -Во прв степен судовите судат во совети составени од двајца судии и тројца судии-поротници за кривични дела за кои со закон е пропишана казна затвор во траење од 15 години или казна доживотен затвор, а во совети составени од еден судија и двајца судии-поротници за кривични дела за кои со закон е пропишана поблага казна. За кривични дела за кои како главна казна е пропишана парична

104

казна или казна затвор до пет години, во прв степен суди судија поединец. (чл.25 ЗКП 2010) 233. Во кои совети судат судовите во втор степен? -Во втор степен судовите судат во совети составени од петмина судии за кривични дела за кои со закон е пропишана казна затвор во траење од 15 години или казна доживотен затвор, а во совети составени од тројца судии за кривични дела за кои е пропишана поблага казна. Кога суди во втор степен на расправа, советот е составен од двајца судии и тројца судии поротници. (чл.25 ЗКП) 234. Во кои состав на совети судат судовите во трет степен? -во совети составени од петмина судии (чл.25 ЗКП) 235. По жалби против решенија на истражниот судија како и против други решенија кога тоа е определено со ЗКП (15/2005 година, член 22 став6) надвор од главен претрес одлучува совет составен од: -тројца судии. 236. Првостепените судови одлучуваат за жалби против одлуките на судијата на претходна постапка и против други решенија кога тоа е определено со овој закон, донесуваат одлуки во прв степен надвор одглавната расправа, донесуваат пресуда според одредбите за извршување на странска кривична пресуда утврдени со посебен закони ставаат предлози во случаите предвидени во овој или во друг закон, во совет составен од: (ЗКП 2010) -тројца судии (чл.25.ст.5) 237. За барање за вонредно ублажување на казна (ЗКП 15/2005), одлучува совет составен од: -од петмина судии ако станува збор за кривично дело за кое во законот е пропишана казна затвор во траење од 15 години или казна доживотен затвор, а во совет составен од тројца судии- ако станува збор за кривично дело за кое е пропишана поблага казна.(чл.22) 238. По барање за заштита на законитост судот одлучува во состав од:(ЗКП стар и нов) -во совет составен од петмина судии, а доколку барањето е поднесено против одлука на Врховниот суд на Република Македонија, за барањето Врховниот суд на Република Македонија одлучува на општа седница.(нов чл.25) -По барање за заштита на законитоста судот одлучува во совет составен од петмина судии, а доколку барањето е поднесено против одлука на Врховниот суд на Република Македонија, за барањето Врховниот суд на Република Македонија одлучува на општа седница.(стар чл.22) 239. Месна надлежност, Месно е надлежен судот: -на чие подрачје е извршено или обидено кривичното дело. (чл.23 ЗКП 1997 и чл.26 ЗКП 2010) 240. Ако кривичното дело е извршено или обидено на подрачја на различни судови или на границата на тие подрачја или е неизвесно накое подрачје е извршено или обидено надлежен е: -надлежен е оној од тие судови што по барање од овластениот тужител прв ја започнал постапката, а ако постапката сè уште не е започната- судот до кој прво е

105

поднесено барањето за поведување на постапката (чл.23 ЗКП 1997 и чл.26 ЗКП 2010) 241. Кој суд е надлежен ако кривичното дело е сторено на домашен брод или на домашен воздухоплов додека се наоѓа во домашно пристаниште? -судот на чие подрачје се наоѓа тоа пристаниште (чл.24 ЗКП 1997 и чл.26 ЗКП 2010) 242. Во други случаи кога кривичното дело е сторено на домашен брод илина домашен воздухоплов, надлежен е: -судот на чие подрачје се наоѓа матичното пристаниште на бродот односно на воздухопловот или домашното пристаниште во кое бродот односно воздухопловот прв пат ќе се запре. (чл.24 ЗКП 1997 и чл.26 ЗКП 2010) 243. Одредбите од КЗ се применуваат: -за прекршокот и за прекршочната санкција (чл.2 ЗП) 244. Видови на прекршочни санкции за полнолетни сторители напрекршоци

1) глоба; 2) опомена; 3) престанок на важење на возачка дозвола; 4) забрана на управување со моторно возило; 5) забрана на вршење професија, дејност или должност; 6) протерување на странец од земјата и 7) задолжително лекување на алкохоличари и наркомани (лица со болести на зависности).(чл.13 ЗП) 245. Услови за изрекување на прекршочните санкции кај полнолетните сторители на прекршоци

(1) Глобата се пропишува и изрекува како главна санкција. (2) Опомената се изрекува наместо глобата кога се работи за полесен прекршок. (3) Забраната на вршење професија, дејност или должност се изрекува само кога на сторителот му е изречена глоба. (4) Престанок на важење на возачка дозвола или забрана на управување со моторно возило се изрекуваат со глоба, опомена или како самостојни санкции во случаите определени со закон. (5) Протерувањето странец од земјата се изрекува заедно со глоба, опомена или како самостојна санкција во случаите определени со закон. (6) Задолжителното лекување на алкохоличари и наркомани (лица со болести на зависности) се изрекува заедно со глоба или како самостојна санкција во случаите определени со закон. (чл.14 ЗП) 246. Колку изнесува висината на глобата за физички лица според Законот за прекршоци? -се состои во плаќање на определен паричен износ кој не може да биде помал од 15 евра во денарска противвредност ниту поголем од 1000 евра во денарска противвредност. (чл.15 ЗП) 247. На кој начин се води записникот за главна расправа ? -Текот на главната расправа се снима тонски или визуелно-тонски, а ако не постојат услови тогаш се води стенографски. (чл.374 ЗКП 2010 и чл.76 ЗКП 1997) 248. Кога судот носи одлука за одбивање на предложените докази ? -во текот на подготовките за главната расправа

106

-Претседателот на советот може да ги одбие предложените докази, ако: 1) предлогот се однесува на со закон забранет начин на прибирање на докази, на доказ чијашто употреба со закон не е дозволена или на факт којшто според законне може да се докаже (незаконит предлог); 2) се нејасни, нецелосни или очигледно се насочени кон значително одолжување на постапката или 3) фактите што според предлогот би требало да се утврдат не се релевантни за одлучување, односно не постои поврзаност меѓу фактите што треба да се утврдат и решавачките факти, или таа поврзаност поради правни причини не може да се установи (неважен предлог). -По предлог на странките советот може да го измени или отповика ова решение во подоцнежниот тек на постапката. (чл.347 ЗКП 2010) 249. Со што се закажува главната расправа ? -со наредба (чл.345 ЗКП 2010 и чл.295 ЗКП 1997) 250. Каде по правило се одржува главната расправа ? -во седиштето на судот и во судската зграда (чл.346 ЗКП 2010 и чл.296 ЗКП 1997) 251. Не е кривично дело она дело што иако содржи обележја на кривично дело претставува дело од мало значење поради што?

-поради отсуството или незначителноста на штетните последици и нискиот степен на кривична одговорност на сторителот. (чл.8 КЗ) 252. Што е нужна одбрана? -Нужна е онаа одбрана што е неопходно потребна сторителот да одбие од себе или од друг, истовремен противправен напад (чл.9 КЗ) 253. Кога постои крајна нужда?

-кога делото е сторено со цел сторителот да отстрани од себе или од друг, истовремена нескриена опасност што на друг начин не можела да се отстрани, а притоа стореното зло не е поголемо од злото што се заканувало. (чл.10 КЗ) 254. Покрај остварување на правдата која е целта на казнувањето?

1) спречување на сторителот да врши кривични дела и негово превоспитување и 2) воспитно да се влијае врз другите да не вршат кривични дела. (чл.32 КЗ) 255. Што е соизвршителство?

-Ако две или повеќе лица, со учество во дејствие на извршување или со друг особен придонес кон извршувањето на делото, заеднички сторат кривично дело, секое од нив ќе се казни со казната пропишана да тоа дело. (чл.22 КЗ) 256. Што е поттикнување?

-Тој што друг со умисла ќе го поттикне да стори кривично дело ќе се казни како да го сторил самиот. (чл.23 КЗ) 257. Што е помагање?

(1) Тој што на друг со умисла ќе му помогне во извршување на кривично дело ќе се казни како да го сторил самиот, а може да се казни и поблаго. (2) Како помагање во извршувањето на кривично дело ќе се смета особено: давање совети или упатства како да се изврши кривичното дело, ставање средства за располагање на сторителот за извршување на кривичното дело, отстранување на пречките за извршување на кривичното дело, како и однапред

107

ветено прикривање на кривичното дело на сторителот, на средствата со кои е извршено кривичното дело, на трагите на кривичното дело или на предметите прибавени со кривичното дело. (чл.24 КЗ) 258. Што е време на чинење на кривично дело?

-време кога сторителот работел или бил должен да работи, без оглед кога настапила последицата. (чл.30 КЗ) 259. Кое е местото на извршување на кривичното дело?

-местото каде што сторителот работел или бил должен да работи, така и во местото каде што настапила последицата. -Подготвувањето и обидот на кривично дело се сметаат за извршени како во местото каде што сторителот работел, така и во местото каде што според неговата умисла последицата требало да настапи или можела да настапи. -Дејствието на соучесникот е извршено како во местото на преземање на дејствието на извршителот или соизвршителот, така и во местото каде што соучесникот работел или бил должен да работи. (чл.31 КЗ) 260. На каков начин може да се изврши кривичното дело? -со сторување или со несторување (чл.29 КЗ) 261. За кривичните дела за кои е пропишана и казна доживотен затвор, каква казна затвор и во колкаво времетраење може да се изрече? -казна долготраен затвор во траење од 20 до 40 години (чл.35 КЗ измени 05.02.2014) 262. Кое лице се смета дека врши работа од јавен интерес?

-лицето кое врши функции, должности или работи од јавен, односно општ интерес, како што се наставник, воспитувач, лекар, социјален работник, новинар, нотар, адвокат или друго лице, кое тие работи ги врши самостојно или во правно лице кое врши дејност од јавен, односно општ интерес определен со закон. (чл.122 ст.9 КЗ) 263. Кој е објект на заштита на кривичното дело Убиство од чл. 123 од КЗ? -животот на човекот 264. Која е пропишаната казна за квалификуваните убиства? -најмалку 10 години или доживотен затвор (чл.123 КЗ) 265. Која е субјективната страна на кривичното дело Убиство од чл. 123 од КЗ? -умислата (вината-субјективната одговорност, но казниво е и убиство од небрежност -чл.126 КЗ) 266. Како се презема гонењето за кривичното дело Телесна повреда од чл.130 ст.1 од Кривичниот Закон? -по приватна тужба и по предлог 267. Кое е дејствие на извршување на кривичното дело Тешка телесна повреда од чл. 131 од КЗ? -нанесувањето на повредата или нарушувањето на здравјето 268. Кој е објектот на заштита на кривичното дело Силување од чл. 186 од Кривичниот Законик? -слободата во половите односи 269. Според дејствието на извршување од што е составено силувањето? -присилба и обљуба,односно друго полово дејствие

108

270. Според дејствието на извршување колку облици на извршување се разликуваат за кривичното дело Посредување во вршење на проституција од член 191 ст.1 од Кривичниот законик? -5 облици -врбува, наведува, поттикнува или намамува лице на проституција или тој што на кој и да е начин учествува во предавање на лице на друг заради вршење проститувија 271. Како е определено дејствието на учество во предавање на друг заради вршење проституција од кривичното дело Посредување во вршење напроституција од чл. 191 ст.1 од Кривичниот Законик? -тој што на кој и да е начин учествува во предавање на лице на друг заради вршење проституција 272. Во што се состои субјективната страна на кривичното дело Полов напад врз дете кое не наполнило 14 години од чл. 188 од КЗ? Од субјективен аспект, потребна е умисла која опфаќа свест на сторителот, дека пасивниот субјект е дете односно малолетник кој не наполнил 14 години ,како свест дека тоа не се противи на актот на обљба или другото полово дејствие 273. Што се подразбира под дете жртва на кривично дело? -секое дете на возраст до 18 години (чл.19 ЗПД) 274. Кое е дејствие на извршување на кривичното дело Обљуба врз немоќно лице од чл. 187 од КЗ? -полово искористување на душевното заболување, заостанатиот душевен развој, душевната растроеност, немоќта или воопшто друга состојба поради која лицето не е способно за отпор. 275. Објективен услов на инкриминацијата содржана во законскиот опис на кривичното дело Загрозување на безбедноста на сообраќајот од чл.297 ст.1 од КЗ од што се состои? -телесна повреда како посебен објективен услов на инкриминација 276. Кој е објект на заштита на кривичното дело криумчарење на мигранти од чл. 418 - б од КЗ? -животот и телото на лицата со статус на мигранти 277. Што се подразбира под поимот мигранти? -луѓе кои се движат или се преселуваат од едно на друго место 278. Кој е објект на заштита на кривичното дело Фалсификување пари од чл. 268 од КЗ ? -јавните финансии и платниот промет 279. Кое е дејствието на извршување на кривичното дело Лажно пријавување кривично дело од чл. 366 ст.1 од КЗ? -Пријавувањето, кое се однесува на точно опредлена личност, како сторител на кривично дело, за кое гонењето се превзема по службена должност.Во оваа смисла и не би постоело ова казниво дело, ако пријавата не се однесува на точно опредлено лице 280. Која е субјективната страна на кривичното дело Разбојништво од чл.237 од КЗ ? -силата и заканата

109

281. Кој е квалификаторен облик на основното кривично дело Разбојништво од чл. 237 од КЗ во зависност од вредноста на објектот на дејствието? -ако вредноста на одземениот предмет е од големи размери 282. Кој е привилегираниот облик на основното кривично дело Разбојништво од чл. 237 од КЗ, во зависност од вредноста на објектотна дејствието? -ако вредноста на одземениот предмет е помала а сторителот одел кон тоа да присвои предмет од таква вредност. 283. Кога е довршено кривичното дело Злоупотреба на службената положба и овластување од чл. 353 ст.1 од КЗ? -кога службеното лице ќе прибави за себе или за друг некаква корист или на друг ќе му нанесе штета 284. Кој е првиот квалификаторен облик на кривичното дело Помагање на сторител по извршено кривично дело од чл. 365 од КЗ? - ќе му помогне на сторител на кривично дело за кое е пропишана казна затвор од 5 години или потешка казна 285. Кој е вториот квалификаторен облик на кривичното дело Помагање насторител по извршено кривично дело од чл. 365 од КЗ? - ќе му помогне на сторител на кривично дело за кое е пропишана казна доживотен затвор 286. Кое лице нема да се казни за стореното кривичното дело Помагање на сторител по извршено кривично дело од чл. 365 од КЗ?

- лице на кое сторителот му е брачен другар, крвен сродник во права линија, брат или сестра, посвоител или посвоеник или лице кое со сторителот живее во трајна вонбрачна заедница. 287. Кое е основното право и должност на Јавниот обвинител, според ЗКПод 1997 година? -да ги гони сторителите на кривични дела (чл.42) 288. До кого се поднесува кривична пријава според ЗКП од 1997 година? -на надлежниот јавен обвинител (чл.143) 289. Кои се мерки за обезбедување на присуство на обвинетиот и за успешно водење на кривичната постапка, според ЗКП од 1997 година? -покана, приведување, ветување на обвинетиот дека нема да го напушти престојувалиштето односно живеалиштето и други превентивни мерки со кои се обезбедува присуство на обвинетиот -гаранција, куќен притвор и притвор. (чл.185) 290. Кои се други превентивни мерки со кои се обезбедува присуство наобвинетиот според ЗКП од 1997 година? 1) забрана за напуштање на живеалиштето, односно престојувалиштето; 2) обврска на обвинетиот да се јавува повремено на одредено службено лице или кај надлежен државен орган; 3) привремено одземање на патна или друга исправа за преминување на државната граница, односно забрана за нејзино издавање и 4) привремено одземање на возачка дозвола, односно забрана за нејзино издавање. (чл.189)

110

291. При одлучувањето која од предвидените мерки за обезбедување присуство на обвинетиот ќе се примени, надлежниот орган ќе води сметка за : според ЗКП од 1997 година -да не се применува потешка мерка,ако може истата цел да се постигне со поблага мерка.(185) 292. Што содржи обвинителниот акт според ЗКП од 1997 година? 1) име и презиме на обвинетиот со лични податоци(член230) и со податоците за тоа дали и од кога се наоѓа во притвор или се наоѓа на слобода, а ако е пуштен на слобода пред да се подигне обвинителниот акт, тогаш колку поминал во притвор; 2) опис на делото од кое произлегуваат законските обележја на кривичното дело, време и место на извршувањето на кривичното дело, предметот на кој е и средството со кое е извршено кривичното дело, како и други околности потребни да се определи што поточно кривичното дело; 3) законски назив на кривичното дело, со наведување на одредбите на Кривичниот законик што треба да се применат по предлог од тужителот; 4) означување на судот пред кој ќе се одржи главниот претрес; 5) предлог за доказите што треба да се изведат на главниот претрес, со назначување на имињата на сведоците и вештаците, списите што треба да се прочитаат и предметите што служат за доказ; 6) образложение во кое според резултатот на истрагата ќе се опише состојбата на работите, ќе се наведат доказите со кои се утврдуваат решителните факти, ќе се изнесе одбраната на обвинетиот и становиштето на тужителот за наводите на одбраната. (чл.276) 293. Кои овластени лица можат да изјават жалба против пресуда донесена во прв степен според ЗКП од 1997 година? -странките, бранителот, законскиот застапник на обвинетиот и оштетениот. Во корист на обвинетиот жалба можат да изјават и неговиот брачен односно вонбрачен другар, роднина по крв во права линија, посвоител, посвоеник, брат, сестра и хранител. Јавниот обвинител може да изјави жалба. Жалба може да изјави и лицето чиј предмет е одземен или од кое е одземена имотна корист прибавена со кривичното дело, како и правното лице на кое му е изречено одземање на имотната корист.(чл.377) 294. Против пресудата донесена во прв степен во редовна постапка овластените лица можат да изјават жалба, според ЗКП од 1997 година,во рок од: -во рок од15 дена од денот на доставувањето на преписот на пресудата.(чл.376) 295. Што треба да содржи жалбата според ЗКП од 1997 година? 1) означување на пресудата против која се изјавува жалбата; 2) основа за побивање на пресудата(член380); 3) образложение на жалбата; 4) предлог побиваната пресуда наполно или делумно да се укине или преиначи и 5) на крајот, потпис на лицето кое изјавува жалба. (чл.379) 296. Кои се основите поради кои може да се побива пресудата според ЗКП од 1997 година? 1) поради суштествена повреда на одредбите на кривичната постапка;

111

2) поради повреда на Кривичниот законик; 3) поради погрешно или нецелосно утврдена фактичка состојба; 4) поради одлука за кривичните санкции, за одземање на имотна корист, за трошоците за кривичната постапка, за имотноправните барања, како и поради одлука за објавување на пресудата преку печатот, радиото или телевизијата.(чл.380) 297. За чии потреби се формираат истражните центри според ЗКП од 2010 година? -За потребите на кривичната постапка, за подрачјето на едно или повеќе јавни обвинителства (чл.45 ЗКП 2010) 298. Со чија одлука се формираат истражните центри според ЗКП од 2010 година? - на јавниот обвинител на Република Македонија(чл.45 ЗКП 2010) 299. Кој ја спроведува истражната постапка според ЗКП од 2010 година? -надлежниот јавен обвинител, при што на располагање ја има правосудната полиција.(чл.291ЗКП 2010) 300. Која е целта на истражната постапка според ЗКП од 2010 година? -се собираат докази и податоци што му се потребнина јавниот обвинител за да можеда одлучи дали ќе поднесе обвинение или ќе се откаже од кривичното гонење и - се изведуваат доказите за кои постои опасност дека не ќе можат да се изведатна главната расправа или дека нивното изведување би било сврзано со тешкотии -јавниот обвинител е должен да собира докази кои одат како на товар на осомничениот, така и во негов прилог. (Член291 ЗКП 2010) 301. Кој донесува наредба за спроведување истражна постапка, според ЗКП од 2010 година? -јавниот обвинител (чл.292) 302. За кои кривични дела обвинетиот може да ја признае вината во текот на главната расправа, според ЗКП од 2010 година? -за едно или за повеќе кривични дела од обвинението (чл.381 ЗКП 2010) 303. По спроведување на дејствијата за признавање на вина во текот на главната расправа од страна на судот, во доказна постапка кои докази понатаму ќе се изведуваат – според ЗКП од 2010 година? -само оние докази што се однесуваат на одлуката за санкцијата. (чл.381 ЗКП 2010). 304. Во однос на пресудата донесена како резултат на признание на вина на обвинетиот во текот на главната расправа, по кој основ обвинетиот не може да поднесе жалба – според ЗКП од 2010 година? -поради погрешно утврдена фактичка состојба. (чл.381 ЗКП 2010). 305. Кога се поднесува предлог спогодба – според ЗКП од 2010 година? -До поднесување на обвинение (чл.483 ЗКП 2010) 306. Што е предмет на спогодувањето – според ЗКП од 2010 година? - е видот и висината на кривичната санкција што ќе се предложи во предлог-спогодбата ,а ако постои согласност од осомничениот предмет на спогодување може да биде и имотноправното побарување од оштетениот.(чл.484 ЗКП 2010)

112

307. Колку елементи мора да содржи предог спогодбата – според ЗКП од2010 година? 9 елементи и тоа: 1) податоци за јавниот обвинител, осомничениот и неговиот бранител; 2) опис и правна квалификација на кривичните дела опфатени со предлог-спогодбата; 3) предложената кривична санкција според видот и висината; 4) видот и висината на имотноправното побарување и начинот на негово остварување, ако осомничениот дал согласност во смисла на членот484 од овој закон; 5) изјава на осомничениот дека свесно и доброволно ја прифаќа предлог-спогодбата и последиците што произлегуваат од неа; 6) изјава од јавниот обвинител и осомничениот дека се откажуваат од правото на жалба доколку се донесе пресуда со која се прифаќа предлог-спогодбата; 7) трошоците на постапката; 8) потпис на јавниот обвинител, осомничениот и неговиот бранител и 9) датум и место на склучувањето на предлог-спогодбата. (Член485 ЗКП 2010) 308. Кој е овластен да поднесе предлог за издавање на казнен налог –според ЗКП од 2010 година? -јавниот обвинител -може да поднесе и приватниот тужител со приватна тужба. (чл.497 ЗКП 2010) 309. Кои се условите за предлагање за издавање на казнен налог – според ЗКП од 2010 година? -да станува збор за кривични дела од надлежност на судија поединец и за тоа да се располага со доволно докази (чл.497 ЗКП 2010) 310. Што се предлага со казнениот налог – каков вид на кривична санкција– според ЗКП од 2010 година? 1) парична казна во висина од 10 до 100 дневни глоби; 2) условна осуда со утврдена казна затвор до три месеца или парична казна; 3) забрана за управување на моторно возило до две години и 4) конфискација на имот и имотна корист прибавена со кривично дело и одземање на предмети. (чл.497 ЗКП 2010) 311. Која треба да е висината на предложената парична казна со казнениот налог – според ЗКП од 2010 година? -од 10 до 100 дневни глоби (чл.497 ЗКП 2010) 312. Каква треба да биде предожената условна осуда со казнениот налог –според ЗКП од 2010 година? -со утврдена казна затвор до 3 месеци или парична казна. (чл.497 ЗКП 2010) 313. Колкаво треба да биде времетраењето на предложената казна забрана за управување со Моторно возило со казнениот налог –според ЗКП од 2010 година? -до две години.(чл.497 ЗКП 2010) 314. За кои кривични дела и кој може до судот да поднесе предлог за издавање казнен налог?

113

-за кривични дела од надлежност на судија поединец кога за тоа се располага со доволно докази предлог може да поднесе јавниот обвинител ,а може да понесе и приватниот тужител со приватна тужба. (чл.497 ЗКП 2010) 315. Кои лица не можат да бидат сведоци? 1) лице кое со својот исказ би ја повредило должноста на чување државна или воена тајна, додека надлежниот орган не го ослободи од таа должност; 2) бранител на обвинетиот за она што му го доверил обвинетиот како на свој бранител, освен ако самиот обвинет го бара тоа; 3) лице кое со својот исказ би ја повредило должноста за чување деловна тајна во однос на тоа што го дознало во вршењето на своето занимање(верски исповедник, адвокат и лекар), освен ако е ослободено од таа должност со посебен пропис или со писмено, односно со дадена изјава на записник на лицето во чија корист е востановено чувањето тајна, односно со таква изјава на неговиот правен наследник; 4) малолетно лице кое со оглед на својата возраст и душевна развиеност не е способно да го сфати значењето на своето право дека не мора да сведочи освен ако самиот обвинет го бара тоа и 5) лицето кое поради својата душевна или телесна болест, односно својата возраст воопшто не е во состојба да сведочи.(чл.213 ЗКП 2010) 316. Кои лица се ослободени од должноста да сведочат? 1) брачниот и вонбрачниот другар на обвинетиот; 2) роднините на обвинетиот по крв во права линија, роднините во странична линија заклучно до трет степен, како и роднините по сватовство заклучно до вториот степен и 3) посвоеник и посвоител на обвинетиот. (чл.214 ЗКП 2010) 317. Кога врз исказот на обвинетиот не може да се заснова судската одлука (ЗКП од 1997)? -Спрема обвинетиот не смеат да се употребат сила, закана или други слични средства за да се дојде до негова изјава или признание. -Обвинетиот може да биде испитан во отсуство на бранител само ако изрично се одрекол од тоа право, а одбраната не е задолжителна или ако во рок од 24 часа од моментот кога е поучен за ова право (член 63 став 2) самиот не обезбеди бранител, освен во случај на задолжителна одбрана -Ако е постапено спротивно овие одредби или ако изјавите на обвинетиот за присуствувањето на бранителот не се забележани во записник, врз исказот на обвинетиот не може да се заснова судската одлука. (чл.210) 318. Дали судот ја продолжува постапката и покрај признанието на обвинетиот (ЗКП од 1997)? -да, признанието на обвинетиот колку и да е целосно не го ослободува судот од должноста да изведува и други докази. (чл.215) 319. Со предлогот за издавање казнен налог, какви и колку кривични санкции или мерки јавниот обвинител може да му предложи на судот (ЗКП од 2010) - една или повеќе од следниве кривични санкции или мерки: 1) парична казна во висина од10 до100 дневни глоби; 2) условна осуда со утврдена казна затвор до три месеца или парична казна;

114

3) забрана за управување на моторно возило до две години и 4) конфискација на имот и имотна корист прибавена со кривично дело и одземање на предмети. (чл.497) 320. Што значи рехабилитацијата согласно КЗ?

-предвремен престанок на казните што се состојат во забрани и на казната протерување странец од земјата и правните последици од осудата и бришење на осудата од казнената евиденција.(чл.103) 321. Кога се бришат од Казнена евиденција осудите за изречена алтернативна мерка освен условната осуда и осудата со која сторителот на кривичното дело е ослободен од казна?

-ако осудениот во рок од една година од денот на правосилноста на судската одлука не стори ново кривично дело. (чл.104 КЗ) 322. Кoга се брише од казнената евиденција условната осуда? -по една година откако ќе помине времето за проверка ако за тоа време осудениот не стори ново кривично дело (чл.104 КЗ) 323. Кога се брише од казнената евиденција осудата на парична казна и казната забрана на управување со моторно возило, изречена како единствена казна?

- кога ќе поминат три години од денот на извршената, застарената или простената казна ако за тоа време осудениот не стори ново кривично дело. (чл.104 КЗ) 324. Кога се бришат од казнената евиденција осудите на казна затвор до три години?

- кога ќе поминат пет години од денот на издржаната, застарената или простената казна ако за тоа време осудениот не стори ново кривично дело. (чл.104 КЗ) 325. Кој е задолжен за водење на казнената евиденција?

-првостепениот суд надлежен според местото на раѓање на осудениот. (чл.106 КЗ) 326. Кому можат да му бидат дадени податоците од казнената евиденција?

-на судот и на јавното обвинителство во врска со кривичната постапка што се води против порано осудениот и на надлежните органи што учествуваат во постапката за давање амнестија и помилување. -Податоци од казнената евиденција можат на образложено барање да им се дадат и на државни органи, правни или физички лица ако уште траат определени правни последици од осудата или казни што се состојат во забрани или ако за тоа постои оправдан интерес заснован врз закон. (чл.106 КЗ) 327. Кога застарува кривичното гонење, односно по протекот на кое време не може повеќе да се преземе кривично гонење на сторителите на кривични дела за кои може да се изрече казна доживотен затвор ? -по протек на 30 години од извршувањето ка кривичното дело (чл.107 КЗ) 328. Како се определува рокот на застареност на кривичното гонење кога за кривичното дело се пропишани повеќе казни? -според најтешката пропишана казна (чл.107 КЗ) 329. Кога почнува застарувањето на кривичното гонење и кога настапува кривичното гонење во секој случај?

- почнува од денот кога е сторено кривичното дело или настапила последицата.

115

-Ако делото е сторено спрема дете застарувањето на кривичното гонење почнува од денот на неговото полнолетство -настапува во секој случај кога ќе помине двапати онолку време колку што според законот се бара за застареност на кривичното гонење. (чл.108 КЗ) 330. Кога се прекинува застарувањето на кривичното гонење?

- се прекинува со секое дејствие на надлежниот орган што се презема заради извршување на казната. -се прекинува и кога сторителот во времето додека тече рокот на застареност ќе стори, исто така, тешко или потешко кривично дело (чл.111 КЗ) 331. Кога застарува извршувањето на казната,односно по протекот на кој рок не може да се изврши изречената казна доживотен затвор?

-кога ќе поминат 30 години од осуда на доживотен затвор (чл.109 КЗ) 332. Кога застарува извршувањето на казната,односно по протекот на кој рок не може да се изврши изречената казната затвор над три години?

- пет години од осуда на затвор над три години (чл.109 КЗ) 333. Кога настапува застареност на извршувањето на мерката на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа?

-кога ќе поминат пет годиии од денот на правосилноста на одлуката, со која се изречени тие мерки. (чл.110 КЗ) 334. Кога настапува застареност на извршувањето на казната забрана на вршење на професија, дејност или должност?

-настапува кога ќе помине времето за кое се изречени тие казни .(чл.110 КЗ) 335. Кој го чини кривичното дело Повреда на правата од работен однос од чл.166 ст.1 од КЗ и дали истото го врши и правно лице?

- Тој што свесно не се придржува кон закон, друг пропис или колективен договор, за засновање или престанок на работниот однос, за платата и надоместоците на платата, работно време, одморот или отсуството, заштитата на жената, младината и инвалидите или за забрана на прекувремената или ноќната работа и со тоа повреди, одземе или ограничи право што на работникот му припаѓа. Истото дело може да го врши и правно лице,со тоа што тоа може да се казни само со парина казна 336. Кој го чини кривичното дело Повреда на правото од социјално осигурување од член 167од КЗ и дали истото го врши и правно лице?

- Тој што свесно не се придржува кон закон, друг пропис или колективен договор, за здравствено, пензиско и инвалидско осигурување и други видови социјално осигурување и со тоа повреди, одземе или ограничи право што на работникот му припаѓа. Да. 337. Застарувањето на кривичното гонење не тече:

- за времето за кое според законот гонењето не може да започне или да продолжи. (чл.108 КЗ) 338. Кога настапува застареност на извршувањето на алтернативните мерки општокорисна работа и куќен затвор?

116

-настапува кога ќе поминат две години од денот на правосилноста на пресудата со која се изречени тие мерки.(чл.110 КЗ) 339. Дали настапува застареност на извршувањето на посебните мерки на конфискација на имот и одземање на предмети? -не застарува (чл.110 КЗ) 340. Кога почнува да тече застарувањето на извршувањето на казната?

- кога пресудата станала правосилна, а ако условната осуда е отповикана од денот кога одлуката за отповикување станала правосилна. (чл.111 КЗ) 341. Застарувањето на извршувањето на казната не тече:

- за времето за кое според законот извршувањето на казната не може да се преземе. (чл.111 КЗ) 342. Кој го чини кривичното дело Одземање дете од чл.198 ст.1од КЗ и кој е објектот на заштита кај ова кривично дело?

-Тој што противправно ќе го одземе детето од родител, посвоител, старател, од установа или од лице на кое му е доверено или спречува тоа да биде кај лице кое има право на тоа или оневозможува извршување на извршна одлука за доделување на детето. Објект на заштита е детето. 343. Од понудените кривични дела, определи кое спаѓа во категоријата привилегирaно убиство ? -убиство од благородни побуди, убисво на миг,убиство од небрежност,убиство на дете при пораѓање (од чл.124 до чл.127 КЗ) 344. За да постои кривично дело убиство на дете при раѓање, потребно е:

-Мајка што ќе го лиши од живот своето дете за време на пораѓањето или непосредно по пораѓањето во состојба на растројство предизвикано со пораѓањето (чл.127 КЗ) 345. Кривичното дело Наведување на самоубиство и помагање во самоубиство од чл.128 ст.1 од КЗ, спаѓа во групата на: -кривични дела против животот и телото (глава 14 КЗ) 346. Кај кривичното дело Силување од чл.186 ст.1 од КЗ објект на заштита е: -Половата слобода и половиот морал-слободата при стапувањето во полови односи. 347. За да постои кривичното дело Противправно прекинување на бременост од чл. 129 ст.1 од КЗ кои дејствија треба да ги преземе извршителот? -спротивно на прописите за прекинување на бременост, на бремена жена со нејзина согласност ќе изврши, ќе започне да врши или ќе помогне да изврши прекинување на бременоста 348. Кривичното дело Повреда на рамноправноста на граѓаните од чл.137 од КЗ, спаѓа во групата кривични дела: -крвични дела против слободите и правата на човекот и граѓанинот (глава 15 КЗ) 349. Определи кое дело од посочените, спаѓа во групата кривични дела против слободите и правата на човекот и граѓанинот? -повреда на рамноправноста на граѓаните -повреда на употреба на јазикот и писмото -присилба

117

-противправно лишување од слобода -грабнување

- Мачење и друго сурово, нечовечно или понижувачко постапување и казнување - Малтретирање во вршење на службата - Загрозување на сигурноста -нарушување на неповредливоста на домот -противзаконито вршење претрес -повреда на тајноста на писмата или други пратки - Неовластено објавување на лични записи -злоупотреба на лични податоци - Спречување на пристап кон јавен информатички систем - Неовластено откривање тајна -неовластено прислушкување и тонско снимање -неовластено снимање - Повреда на правото на поднесување правно средство - Спречување на печатење и растурање печатени работи - Спречување или смеќавање јавен собир - Повреда на правото на штрајк -повреда на авторско право и сродни права - Повреда на правото на дистрибутерот на техничко посебно заштитен сателитски сигнал - Пиратерија на аудиовизуелно дело -пиратерија на фонограм од чл.137 до чл.157-в КЗ)

350. Определи кој е законскиот опис на битието на кривичното дело Противправно лишување од слобода од чл.140 од КЗ? -Тој што друг противправно ќе затвори, ќе го држи затворен или на друг начин ќе му ја одземе или ограничи слободата на движење 351. Определи кој простор од наведените е објект на дејствие на кривичното дело Нарушување на неповредливоста на домот од чл.145 од КЗ ? -туѓ дом, затворен или заграден простор што му припаѓа на тој дом или приватен деловен простор означен како таков 352. Што претставува објект на заштита кај кривичното дело Повреда на авторско право и сродни права од чл.157 од КЗ ? -авторското право или сродно право, односно авторското дело, изведба или предмет на сродно право 353. Кај кривичното дело Неовластено прислушкување или тонско снимање од чл.151 од КЗ потребно е ? -со употреба на посебни уреди неовластено да се прислушкува или тонски снима раговор или изјава што не му е наменета на лицето кое прислушкува 354. Кривичното дело Противзаконито вршење претрес од чл.146 од КЗ се врши со ? -противзаконито вршење претрес на лице, дом затворен или заграден простор што му припаѓа на домот или на приватен деловен простор 355. Дали е казнив обидот за кривичното дело Телесна повреда од чл.130ст.1 од КЗ? -не

118

ТРГОВСКО ПРАВО 1. Цел на стечајната постапка е: -Стечајната постапка има за цел колективно намирување на доверителите на стечајниот должник со впаричување на должниковиот имот и распределба на остварените средства (приходи) на доверителите или со склучување на посебен договор за порамнување на побарувањата утврдени со планот за реорганизација што е насочен кон натамошно одржување на должниковиот деловен потфат (чл.3 ЗС) 2. Стечајна постапка се спроведува над имот на должникот: -правно лице, како и над имотот на должник - поединец кој имал регистрирана дејност, освен ако со овој закон поинаку не е предвидено -Стечајна постапка може да се спроведе и над имот на стопанска интересовна заедница, над имот на умрено лице и над заедничкиот имот на брачните другари (чл.4 ЗС) 3. Дали може да се спроведе стечајна постапка над имотот на Република Македонија? -не, неможе (чл.4 ЗС) 4. Дали може да се спроведе стечајна постапка над имот на фонд за пензиско и инвалидско осигурување, фонд за здравствено осигурување и над имот на фондови што се финансираат од Буџетот на Република Македонија? -не, неможе (чл.4 ЗС) 5. Дали може да се спроведе стечајна постапка над имот на умрено лице? -да, може (чл.4 ЗС) 6. Стечај или реорганизација над стечајниот должник се спроведува: -Стечај или реорганизација над стечајниот должник се спроведува кога стечајниот должник е неспособен за плаќање, односно му претстои идна неспособност за плаќање (чл.5 ЗС) 7. Ќе се смета дека должникот е неспособен за плаќање ако: -во период од 45 дена од која било негова сметка, кај кој било на платниот промет, не е исплатен износот што требало да биде исплатен врз основа на важечките основи за плаќање (чл.5 ЗС) 8. Идна неспособност за плаќање постои ако: -должникот направи веројатно дека своите постoечки парични обврски нема да може да ги исполни по нивното пристигнување (чл.5 ЗС) 9. Стечајниот управник го именува: -стечајниот судија (чл.19 ЗС) 10. Како се врши изборот на стечаен управник кој ќе биде именуван во стечајната постапка: -според методата на електронско избирање од листата на стечајни управници (чл.31 ЗС)

119

11. Кога должникот поднесува предлог за поведување на стечајна постапка, стечајниот судија именува стечаен управник за период: -до првото извештајно собрание (чл.31 ЗС) 12. Стечајниот управник има овластување: Стечајниот управник го застапува и претставува должникот само за оние работи кои се однесуваат на стечајната постапка и стечајната маса - Ако должникот - правно лице продолжува да работи во текот на стечајната постапка, работењето го води стечајниот управник. -Стечајниот управник ги води само оние работи на должникот -поединец што се однесуваат на стечајната маса и го застапува како стечаен должник со овластувања на законски застапник. -Стечајниот управник при вршењето на своите должности има статус на службено лице и право на заштита која според закон ја имаат службените лица. Стечајниот управник има службена легитимација чија форма и содржина со акт ја пропишува министерот за економија. - Стечајниот управник се легитимира со службена легитимација што му ја издава Комората според нејзиниот статут (чл.33 ЗС) 13. Ако правното лице-должникот продолжува да работи во текот на стечајната постапка, работењето го води: -стечајниот управник (чл.33 ЗС) 14. Стечајниот управник со решение го разрешува: -стечајниот судија (чл.36 ЗС) 15. Стечајниот управник може да биде разрешен врз основа: -на предлог на стечајниот управник, одборот или собранието на доверители и секој доверител, како и по службена должност од стечајниот судија (чл.36 ЗС) 16. Доверителите можат да донесат одлука, наместо стечајниот управник именуван од стечајниот судија со решението за отворање на стечајна постапка да биде именуван друг стечаен управник: -само на првото извештајно собрание(чл.32 ЗС) 17. Против решението за разрешување стечајниот управник: -нема право на жалба (чл.36 ЗС) 18. Против решението со кое се одбива предлогот за разрешување на стечаен управник, право на жалба има: -подносителот на предлогот за разрешување (чл.36 ЗС) 19. Одборот на доверители е орган на доверителите кој во стечајната постапка се основа заради: -заштита на интересите на доверителите и ги извршува процесните дејствија кои согласно со закон е надлежен да ги извршува за сметка на сите доверители кои се странки во постапката (чл.38 ЗС) 20. За член на одборот на доверители може да биде избран: -секој доверител кој согласно закон го пријавил своето побарување и за кое стечајниот управник утврдил дека е основано (чл.38 ЗС) 21. Предлог за именување на членови на одбор на доверители до стечајниот судија поднесува: -стечајниот управник (чл.39 ЗС)

120

22. Стечајниот управник поднесува предлог за именување на членови на одбор на доверители, до стечајниот судија: -во писмена форма, во рок од 3 дена по истекот на рокот за пријавување на побарувањата на доверителите (чл.39 ЗС) 23. Врз основа на предлогот на стечајниот управник за именување на членови на одбор на доверители, стечајниот судија: -во рок од 3 дена од денот на поднесувањето на предлогот носи решение со кое го основа одборот на доверители со тоа што го определува бројот и ги именува членовите на одборот на доверители (чл.39 ЗС) 24. Бројот на членови на одборот на доверители, кој го именува стечајниот судија: -мора да биде непарен и не може да биде помал од три ниту поголем од 5 (чл.39 ЗС) 25. Именуваниот, односно избраниот член на одборот на доверители може да биде разрешен: -во текот на стечајната постапка , доколку не ги извршува неговите обврски предвидени со овој закон, не доаѓа на седниците и своето недоаѓање не го оправдал, без образложение одбива да гласа за донесување на одлуките кои се во интерес на доверителите и со нивно не донесување се одолговлекува или отежнува спроведувањето на стечајната постапка, како и во случај кога престанал правниот основ да биде именуван, односно избран во одборот на доверители и во други случаи предвидени со закон (чл.41 ЗС) -на предлог на секој доверител, собранието на доверители и одборот на доверители (чл.41 ЗС) 26. Стечајниот судија ги свикува без предлог: -првото собрание на доверители и последното завршно собрание на доверители (чл.45 ЗС) 27. Право на учество на собранието на доверители имаат: -сите стечајни доверители, доверители со право на одвоено намирување, стечајниот управник и должникот (чл.45 ЗС) 28. Собранијата на доверители (освен првото и последното собрание на доверители) ги свикува стечајниот судија: -на предлог на: -стечајниот управник -одборот на доверители и -еден или повеќе стечајни доверители под услов збирот на нивните побарувања да надминува 1/5 од износот на побарувањата на сите стечајни доверители (чл.46 ЗС) 29. Ако по поднесен предлог, стечајниот судија не го свика собранието на доверители во рок од 30 дена по поднесување на предлогот, собранието може да го свика: -претседателот на одборот на доверители, според одлука на одборот на доверители (чл.46 ЗС) 30. Одлуките на собранието на доверители се донесуваат: -со мнозинство од утврдените побарувања претставени од присутните доверители (чл.47 ЗС)

121

31. Стечајниот судија може да укине одлука на собранието на доверители: -ако со одлуката се повредуваат интересите на доверителите во стечајната постапка или ако се оневозможува еднаков пристап на сите доверители кон колективното намирување (чл.49 ЗС) 32. Стечајната постапка се поведува: -на предлог на доверителот, должникот или друго лице овластено со закон кога се исполнети условите определени со закон (чл.51 ЗС) 33. Ако предлагачот го повлече предлогот за отворање на стечајна постапка: -стечајниот судија ќе ја запре постапката (чл.52 ЗС) 34. Врз основа на предлогот за отворање на стечајна постапка стечајниот судија испитува: -дали предлогот е уреден и дали предлагачот ги доставил сите докази за да може да се постапува по него (чл.53 ЗС) 35. Ако судот утврди дека предлогот за отворање на стечајна постапка е неуреден и нецелосен, стечајниот судија: -ќе го врати на предлагачот истиот да го уреди во рок кој не може да биде подолг од 8 дена (чл.53 ЗС) 36. Ако предлогот за отворање на стечајна постапка е уреден и кон него се поднесени сите потребни докази, стечајниот судија : -во рок од 3 дена од денот на поднесувањето на предлогот до судот, односно по уредувањето на предлогот донесува решение за определување на аванс на трошоци за претходната постапка чија висина не може да биде пониска од 15.000 денари ниту повисока од 25.000 денари (чл.53 ЗС) 37. Со решението за поведување на претходна постапка, стечајниот судија: -ќе закаже рочиште за испитување на услови за отворање на стечајната постапка најдоцна во рок од 30 дена од денот на донесувањето на решението за поведување на претходна постапка (чл.54 ЗС) 38. На рочиштето за испитување-расправање на условите за отворање на стечајна постапка, стечајниот судија испитува: - На рочиштето се разгледува извештајот на привремениот стечаен управник, како и наодот и мислењето на вештото лице ако бил определен и се испитува можноста за преземење на долг ако таков предлог од трето лице бил доставен - На рочиштето се разгледуват доказите доставени од застапниците на должникот, или ликвидаторот во врска со неспособноста за плаќање и доказите дека должникот има имот над кој може да се отвори и спроведе стечајната постапка. Доколку од приложените докази произлегува дека должникот нема имот над кој може да се спроведе стечајната постапка или тој не е доволен за покривање на трошоците на стечајната постапка во тој случај донесува решение за определување на аванс на трошоци за претходната постапка (чл.64 ЗС) 39. По одржаното рочиште за расправање на условите за отворање на стечајна постапка, стечајниот судија носи: -решение со кое се усвојува или одбива предлогот за отворање на стечајна постапка , а ако се утврди дека до завршувањето на претходната постапка должникот станал способен за плаќање, донесува решение со кое ја запира поведедната претходна постапка (чл.66 ЗС)

122

40. Во случај кога должникот има имот кој не е доволен за намирување на трошоците на стечајната постапка, стечајниот судија носи: -решение за спроведување на постапка за впаричување на имотот (чл.68 ЗС) 41. Отворената стечајна постапка не се спроведува доколку: -должникот нема имот или имотот кој би влегол во стечајната маса е недоволен и за намирување на трошоците на таа постапка или е со незначителна вредност (чл.68 ЗС) - 42. Стечајната маса го опфаќа: -целокупниот имот на должникот на денот на отворањето на стечајната постапка, како и имотот што тој ќе го стекне во текот на стечајната постапка (чл.74 ЗС) 43. Стечајната маса служи: -за намирување на трошоците на стечајната постапка, како и за намирување на доверителите на стечајниот должник, односно на побарувањата чие намирување е обезбедено со одредени права врз имотот на должникот (чл.74 ЗС) 44. По отворањето на стечајната постапка, стечајниот управник: -ја утврдува основаноста, обемот и исплатниот ред на секое побарување и за тоа составува посебна табела на утврдени и оспорени побарувања (чл.89 ЗС) 45. Сите доверители ги пријавуваат своите побарувања: -писмено, во рок од 15 дена од денот на објавувањето на огласот во Службен весник на РМ со тоа што пријавите ги доставуваат до стечајниот управник на адреса та објавена во огласот. Кон пријавата доставуваат писмени докази за побарувањето (чл.87 ЗС) 46. Пријавата на побарувања на доверителот е уредна, ако во неа е назначено: - назив, седиште, единствен матичен број и единствен даночен број на правните лица, име и презиме, адреса и единствен матичен број за физичките лица; -назив на носителот на платен промет кај кој доверителот има сметка и број на сметката; -правниот основ на побарувањето; -износ на побарувањето и тоа посебно износ на главното побарување со пресметана камата до денот на отворање на стечајната постапка и -одредено барање на доверителот согласно со одредбите од Законот за парнична постапка за содржина на тужба (чл.87 ЗС) 47. Неуредната пријава, која доверителот не ја уредил во оставениот рок од стечајниот управник, по предлог на стечајниот управник стечајниот судија : -со решение ќе ја отфрли пријавата како неуредна (чл.88 ЗС) 48. По повод навремените и уредни пријави на побарувања од доверителите, стечајниот управник составува: посебна табела (шема) на утврдени и оспорени побарувања (чл.89 ЗС) 49. Во табелата (шемата) на утврдени и оспорени побарувања стечајниот управник: -ја утврдува основаноста, обемот и исплатниот ред на секое побарување (чл.89 ЗС) 50. Стечајниот управник е должен да изврши лична достава на табелата (шемата): -на доверителите чии побарувања се оспорени (чл.89 ЗС)

123

51. Стечајниот управник е должен да изврши лична достава на табелата (шемата): -на доверителите чии побарувања се оспорени (чл.89 ЗС) 52. Доверителите чии побарувања се оспорени во табелата (шемата) на стечајниот управник имаат право: -на приговор во рок од 8 дена по приемот на посебната табела, односно од денот кога табелата е депонирана во стечајното досие (чл.89 ЗС) 53. На испитното рочиште стечајниот управник се произнесува: -по приговорите на начин што наведува кои приговори ги прифака, а кои не ги прифаќа со наведување на причините поради кои го прифатил приговорот или предлага истиот да се одбие (чл.89 ЗС) 54. Во рок од 3 дена по заклучувањето на испитното рочиште, стечајниот судија: -донесува решение во кое се наведуваат доверителите на кои им е утврдено побарувањето и во кој износ и доверителите на кои им е оспорено побарувањето и во кој износ (чл.89 ЗС) 55. Во рок од 8 дена по приемот на решението на стечајниот судија за утврдени и оспорени побарувања, право да поведе парница има: -доверителот чие побарување е оспорено (чл.91 ЗС) 56. Ако на денот на отворање на стечајната постапка веќе се води парница за побарување пријавено во стечајната постапка, а стечајниот управник го оспорил побарувањето, во тој случај доверителот: -е должен да достави предлог за продолжување на парницата (чл.92 ЗС) 57. Во споровите кои ќе настанат во врска со утврдување на оспорените побарувања, како и за побивање на правни дејствија во стечајната постапка, суди: -стечајниот судија кој ја отворил стечајната постапка како судија поединец, односно претседател на совет (чл.93-а ЗС) 58. Стечаен доверител е: -физичко или правно лице кое по која било основа има побарување спрема стечајниот должник, а кое настанало пред отпочнување на стечајна постапка (чл.2 ЗС) 59. Побарувањата на стечајните доверители се категоризираат: -во повисоки и пониски исплатни редови (чл.116 ЗС) 60. Побарувањата од понизок исплатен ред можат да се намират: -дури откако во целост ќе бидат намирени побарувањата на доверителите од претходниот (повисок) исплатен ред (чл.116 ЗС) 61. Излачен доверител е: -Лице кое врз основа на свое стварно или лично право може да докаже дека некој предмет не спаѓа во стечајната маса, не е стечаен доверител. Неговото право на издвојување на предметот ќе се утврдува според правилата што важат за остварување на тие права надвор од стечајната постапка (чл.125 ЗС) 62. Разлачен доверител е: -Доверителите кои имаат заложно право или право на намирување на некој предмет или право што се запишани во јавни книги (во Државниот завод за геодетски работи, Централниот регистар, во други соодветни регистри и слично),

124

имаат право на одвоено намирување на тој предмет или право според закон (чл.128 ЗС) 63. Превозникот одговара за загубување или оштетување на пратка што би се случило од моментот на преземањето до нејзиното предавање, како и за штета поради задоцнување: -освен ако се причинети со дејствие на овластеното лице, со својствата на пратката или со надворешни причини што не можеле да се предвидат, ниту да се избегнат или отстранат, или ако задоцнувањето е причинето со некој факт кој ја исклучува неговата одговорност за загубувањето или оштетувањето на предметот (чл.727 и чл.732 ЗОО) 64. Договор за складирање – обврски на складиштарот - Складиштарот е должен да го предупреди давачот на депозит за недостатоците или природните својства на стоките, односно за неисправната амбалажа поради кои може да дојде до штета на стоките, штом наведените недостатоци ги забележал или морал да ги забележи. -Ако на стоките би се случиле такви неотстранливи промени поради кои постои опасност стоките да се расипат да пропаднат, складиштарот е должен, ако тоа на негов повик не би можел на време да го стори давачот на депозит, да ги продаде стоките без одлагање на најпогоден начин. -Складиштарот е должен да презема дејствија заради зачувување на правата на давачот на депозит спрема превозникот што му ги предал стоките за сметка на давачот на депозит во оштетена или манлива состојба. (чл.787 ЗОО) 65. Складишницата се состои од: -признаница и заложница (чл.797 ЗОО) 66. Признаницата и заложницата (состојки на складишница) ги содржат следните податоци: -назив, односно име и занимање на давачот на депозит, неговото седиште односно живеалиште, назив и седиште на складиштарот,датум и број на складишницата, место каде се наоѓа складот, вид, природа и количество на стоките, навод за тоа до кој износ се стоките осигурени, како и други податоци потребни за распознавање на стоките и за определување на нивната вредност (чл.797 ЗОО) 67. Со договорот за комисион се обврзува комисионерот да изврши од свое име и за сметка на коминтентот: -една или повеќе работи што му ги доверува комитентот (чл.827 ЗОО) 68. Комисионерот има право на надомест: -и кога овој не е договорен (чл.827 ЗОО) 69. Со договорот за експедирање (шпедиција) се обврзува експедиторот да склучи од свое име и за сметка на налогодавецот: -заради превоз на определен предмет , договор за превоз и други договори потребни за извршување на превозот, како и да ги изврши другите вообичаени работи и дејствија, а налогодавецот се обврзува да му исплати определен надомест (чл.883 ЗОО) 70. Договор за организирање на патување – ПОИМ -Со договорот за организирање на патување се обврзува организаторот на патувањето да му прибави на патникот збир на услуги кои се состојат од превоз,

125

престој и други услуги што се врзани со нив, а патникот се обврзува на организаторот да му плати една вкупна (паушална) цена (чл.915 ЗОО) 71. Договор за ангажирање на угостителски капацитети (договор за алотман) - обврски на угостителот како договорна страна - Угостителот презема конечна и неотповиклива обврска во тек на определено време да стави на користење договорен број легла и да им даде на лицата кои ги упатува туристичката агенција услугите наведени во посебната писмена исправа (чл.947 ЗОО) -Угостителот е должен на лицата кои ќе ги упати туристичката агенција да им даде услуги под истите услови, како и на лицата со кои непосредно склучил договор за угостителските услуги (чл.948 ЗОО) -Угостителот не може да ги менува договорените цени ако за тоа не ја извести туристичката агенција најмалку шест месеци однапред, освен во случај на промена во курсот на размената на валутите што влијаат врз договорената цена (чл.949 ЗОО) -Угостителот е должен на туристичката агенција да и исплати провизија на прометот остварен врз основа на договорот за алотман (чл.950 ЗОО) 72. Договор за осигурување - ПОИМ -Со договорот за осигурување се обврзува договарачот на осигурувањето, врз начелата на заемност и солидарност да здружува определен износ во друштвото за осигурување, односно во друштвото за ризици (осигурувач), а друштвото се обврзува ако дојде до настан кој претставува осигурен случај да му го исплати на осигуреникот или на некое трето лице надоместот, односно договорената сума или да направи нешто друго (чл.953 ЗОО) 73. Осигурувачот во договор за осигурување има обврска: -Договарачот на осигурувањето е должен при склучувањето на договорот да му ги пријави на осигурувачот сите околности што се од значење за оцена на ризикот, а што му се познати или не можеле да му останат непознати (чл.963 ЗОО) - осигурувачот може да бара поништување на договорот ако договарачот на осигурувањето намерно направил неточна пријава или намерно премолчил некоја околност од таква природа што осигурувачот не би склучил договор ако знаел за вистинската состојба на работите (чл.964 ЗОО) - Ако договарачот на осигурувањето направил неточна пријава, или пропуштил да го даде должното известување, а тоа не го сторил намерно, осигурувачот може, по свој избор, во рок од еден месец од дознавањето за неточноста или нецелосноста на пријавата, да изјави дека го раскинува договорот или да предложи зголемување на премијата сразмерно со поголемиот ризик (чл.965 ЗОО) - Осигурувачот, кому во моментот на склучувањето на договорот му биле познати или не можеле да му останат непознати околностите што се од значење за оцена на ризикот, а кои договарачот на осигурувањето неточно ги пријавил или ги премолчил, не може да се повикува на неточноста на пријавата или на премолчувањето (чл.967 ЗОО) -Кога ќе настане осигурен случај, осигурувачот е должен да го исплати надоместот или сумата определена со договорот во договорениот рок кој не може да биде подолг од 14 дена, сметајќи од кога осигурувачот добил известување дека настанал осигурениот случај (чл.975 ЗОО)

126

-Ако договарачот на осигурувањето, осигуреникот или корисникот предизвикал осигурен случај намерно или со измама, осигурувачот не е обврзан на никакви давања, а спротивната договорна одредба нема правно дејство (чл.976 ЗОО) -Против барањето на донесувачот на полисата, како и барањето на некое друго лице кое се повикува на неа, осигурувачот може да ги истакне сите приговори што ги има во врска со договорот спрема лицето со кое го склучил договорот за осигурување (чл.977 ОО) 74. Осигуреникот во договор за осигурување има обврска: - Договарачот на осигурувањето е должен да ја плати премијата на осигурувањето, но осигурувачот е должен да ја прими исплатата на премијата од секое лице кое има правен интерес таа да биде платена (чл.968 ЗОО) - Договарачот на осигурувањето е должен кога е во прашање осигурување на имот да го извести осигурувачот за секоја промена на околностите која може да биде од значење за оцена на ризикот, а кога е во прашање осигурување на лица, тогаш само ако ризикот е зголемен поради тоа што осигуреното лице ја променило професијата (чл.970 ЗОО) - Во случај кога по склучувањето на договорот за осигурување настанало намалување на ризикот, договарачот на осигурувањето има право да бара соодветно намалување на премијата, сметајќи од денот кога за намалувањето го известил осигурувачот (чл.972 ЗОО) - Осигуреникот е должен, освен во случај на осигурување на живот, да го извести осигурувачот за настапувањето на осигурениот случај најдоцна во рок од три дена од кога дознал за тоа (чл.973 ЗОО) 75. Осигурување на имот може да склучи: -секое лице кое има интерес да не настане осигурениот случај, зошто инаку би претрпело некоја материјална загуба (чл.980 ЗОО) 76. Договор за осигурување на лица може да се склучи: -во корист на трето лице (чл.1013 ЗОО) 77. Упатување (асигнација) - ПОИМ - Со упатување (асигнација) едно лице, упатувач (асигнат) овластува друго лице, упатеник, (асигнат), за негова сметка да изврши нешто за определено трето лице, примач на упатување (асигнатор), а него го овластува да го прими тоа извршување од свое име (чл.1059 ЗОО) 78. Договор за кредит - ПОИМ - Со договорот за кредит банката се обврзува на корисникот на кредитот да му стави на располагање определен износ на парични средства, на определено или неопределено време, за некоја намена или без утврдена намена, а корисникот се обврзува на банката да и ја плаќа договорената камата и добиениот износ пари да го врати во времето и на начинот како што е утврдено со договорот (чл.1104 ЗОО) 79. Договорот за кредит мора да биде склучен: -во псимена форма (чл.1105 ЗОО) 80. Со договорот за кредит се утврдуваат (содржина на договорот) -износот, како и условите за давање, користење и враќање на кредитот (чл.1105 ЗОО) 81. Права од индустриска сопственост се:

127

-патент, индустриски дизајн, трговска марка, ознака на потекло и географска ознака (чл.2 ЗИС) 82. Субјекти на правата од индустриска сопственост се: -домашни и странски правни и физички лица (чл.5 ЗИС) 83. Државниот завод за индустриска сопственост е самостојна управна организација со статус на самостоен орган на државна управа кој ги извршува: -работите во врска со стекнувањето и заштитата на правата од индустриска сопственост (чл.9 ЗИС) -а ги извршува и следниве задачи: - врши прием на пријави за заштита на правата од индустриска сопственост; - спроведува управна постапка за стекнување на правата од индустриска сопственост; - води регистри на стекнати права и други регистри утврдени со овој закон; - објавува службено гласило во кое се содржат податоци за пријавени и признаени права од индустриска сопственост; - спроведува испит за застапници во областа на индустриската сопственост за заштита на правата од индустриската сопственост, - подготвува предлози за донесување на законски и други акти од областа на индустриската сопственост; - ја промовира заштитата на индустриската сопственост; - ја претставува Република Македонија и ги застапува нејзините интереси во меѓународните, европските и регионалните организации за индустриска сопственост; - поведува иницијативи за ратификување на меѓународни договори и се грижи за извршување на обврските од областа на индустриската сопственост кои произлегуваат од ратификуваните меѓународни договори кои ги склучила Република Македонија; - подготвува и издава упатства, прирачници и коментари од областа на индустриската сопственост; - соработува со други субјекти вклучени во системот за заштита на правата на индустриска сопственост во земјата и странство и - врши други работи утврдени со закон (чл.11 ЗИС) 84. Со Државниот завод за индустриска сопственост раководи: -директор (чл.10 ЗИС) 85. Заштитата на правата од индустриска сопственост во Република Македонија се бара: -со поднесување соодветна пријава во заводот (чл.17 ЗИС) 86. За стекнување, остварување, одржување и заштита на правата од индустриска сопственост одлучува: -Заводот со решение во управна постапа (чл.19 ЗИС) 87. Со патент се штити: -пронајдок во сите области на технологијата, ако е нов, ако содржи инвентивен придонес и ако може да се применува во индустријата (чл.25 ЗИС) 88. Постапка за признавање на патент може да поведе: -пронајдувачот и неговиот правен следбеник (чл.31 ЗИС)

128

89. Постапка за признавање на патент се поведува: -со поднесување пријава на патент до Заводот (чл.34 ЗИС) 90. Пријавата на патент мора да содржи: - барање за признавање на патентот; - опис на пронајдокот; -едно или повеќе патентни барања; -кратка содржина на суштината на пронајдокот (апстракт); - нацрт (ако е потребен) на кој се повикува описот и патентното барање; - доказ за платена такса за пријавување и -превод на македонски јазик доколку пријавата е поднесена на странски јазик (чл.43 ЗИС) 91. За признавање на патент одлучува: -заводот со донесување на решение (чл.60 ЗИС) 92. Со право на индустриски дизајн се штити: -дизајн кој е нов и има индивидуален карактер (чл.127 ЗИС) 93. Постапка за стекнување на право на индустриски дизајн може да поведе: -авторот или неговиот правен следбеник (чл.134 ЗИС) 94. Постапка за стекнување на право на индустриски дизајн се поведува: -со поднесување пријава за индустриски дизајн до Заводот (чл.137 ЗИС) 95. Правото на индустриски дизајн се стекнува: -со денот на донесувањето на решението за признавање на правото и со упис во регистарот (чл.162 ЗИС) 96. Носители на платниот промет во Република Македонија се: - Носители на платниот промет се Народната банка на Република Македонија, банките кои добиле согласност за вршење на платен промет согласно со закон и филијали на странски банки и Трезорот при Министерството за финансии, како посебен носител на платен промет за буџетските корисници и единките корисници и Трезорот на Фондот за здравствено осигурување на Македонија, како посебен носител на платниот промет на здравствените установи (чл.3 ЗПП) 97. Учесник во платниот промет е: -домашно или странско, правно или физичко лице кое врши регистрирана дејност или друго физичко лице, кое врши плаќања во денари преку носителите на платниот промет (чл.2 ЗПП) 98. Платниот промет се извршува: -единствено преку трансакциски сметки кои се пријавени во единствениот регистар на трансакциски сметки (чл.10 ЗПП) 99. Платен инструмент е: -налог со кој учесникот во платниот промет му наложува на носителот на платниот промет да изврши плаќање (чл.2 ЗПП) 100. Решенијата за присилна наплата ги извршува: -носителот на платниот промет (чл.21 ЗПП) 101. Издавач на електронски пари може да биде само: -банка со седиште во Република Македонија која од гувернерот на Народната банка добила претходна согласност за издавање на електронски пари; -филијала на банка од земја членка на Европската унија, во согласност со Законот за банките;

129

-филијала на странска банка која, согласно со Законот за банките, од гувернерот на Народната банка добила дозвола за отворање и работа и -друштво за издавање електронски пари, кое од гувернерот на Народната банка добило дозвола за основање и работа во согласност со овој закон (чл.28 ЗПП) 102. Централниот регистар е правно лице кое се основа: -како централна информативна база на правни и друг вид релевантни податоци, кои согласно со закон или со договор се внесуваат во него (чл.2 ЗЦР) 103. Органи на централниот регистар се: -управен одбор и директор (чл.5 ЗЦР) 104. Податоците кои се внесуваат во Централниот регистар: -електронски се обработуваат, обединуваат, селектираат, чуваат и прават достапни до заинтересираните корисници (чл.8 ЗЦР) 105. Податоците што се внесуваат во Централниот регистар се складираат и чуваат: -во седиштата на регистрите (чл.12 ЗЦР) 106. Централниот регистар, за основните регистри и другите правни лица кои внесуваат правни и друг вид релевантни податоци обезбедува: -техничка можност за меѓусебна поврзаност (чл.21 ЗЦР) 107. За точноста на внесените податоци во централниот регистар одговара: -оној кој ги внесува податоците според општите правила на граѓанското право (чл.23 ЗЦР) 108. Односите меѓу Централниот регистар и други субјекти кои врз договорна основа внесуваат одредени податоци во Централниот регистар се регулираат : -со договор (чл.25 ЗЦР) 109. Законот за трговските друштва разликува трговец: -според дејноста (чл.4 ЗТД) -според формата (чл.5 ЗТД) -според природата и обемот на дејноста (чл.6 ЗТД) -според уписот (чл.7 ЗТД) 110. Трговското друштво е: -правно лице во коешто едно или повеќе лица вложуваат пари, ствари или права во имот што го користат за заедничко работење и заеднички ја делат добивката и загубата од работењето (чл.19 ЗТД) 111. Според ЗТД се разликуваат следните форми на трговски друштва: -јавно трговско друштво -командитно друштво -друштво со ограничена одговорност -акционерско друштво и -командитно друштво со кации (чл.20 ЗТД) 112. Правата и обврските што содружникот, односно акционерот ги стекнува врз основа на влогот во основната главнина на трговското друштво, односно во основната главнина на акционерското друштво се: -негов удел во друштвото (чл.21 ЗТД) 113. Трговското друштво се основа на: -неопределено или на определено време на траење (чл.24 ЗТД)

130

114. Трговското друштво стекнува својство на правно лице со: -уписот во трговскиот регистар (чл.25 ЗТД) 115. Трговското друштво одговара за своите обврски: -со сиот свој имот (чл.27 ЗТД) 116. Содружниците на јавното трговско друштво и комплементарите во командитното друштво и во командитното друштво со акции, за обврските на друштвото: -неограничено и солидарно со сиот свој имот (чл.27 ЗТД) 117. Содружниците на друштвото со ограничена одговорност и акционерите на акционерското друштво како и командиторите во командитното друштво и командитното друштво со акции: -не одговараат за обврските на друштвото, ако со закон поинаку не е определено (чл.27 ЗТД) 118. Содружниците, односно акционерите на трговското друштво одговараат неограничено и солидарно за обврските на друштвото во случаите, ако: - го злоупотребиле друштвото како правно лице за да постигнат цели што за нив како поединци, се забранети; -го злоупотребиле друштвото како правно лице за да им нанесат штета на своите доверители; -спротивно на законот, располагале со имотот на друштвото како со свој сопствен имот или - во своја корист или во корист на кое било друго лице го намалиле имотот на друштвото, а знаеле или морале да знаат дека друштвото не е способно да ги изврши своите обврски спрема третите лица (чл.28 ЗТД) 119. Трговско друштво не можат да основаат: -трговски друштва чија сметка отворена кај кој било носител на платниот промет е блокирана и лицата кои се членови на органот на управување, органот на надзор, односно се управители на тие друштва, се додека трае блокадата на сметката на друштвото или додека над истото не се отвори постапка на ликвидација или стечај -друштва над кои е отворена стечајна постапка, додека трае постапката -лица кои се членови на органот на управување, органот на надзор, односно се управители на трговски друштва на кои во постапка пропишана со закон им е изречена забрана за вршење професија, дејност или должност, се додека трае забраната -лице кое е содружник во друштво со ограничена одговорност (ДОО) или во друштво со ограничена одговорност основано од едно лице (ДООЕЛ) чија сметка е блокирана додека трае блокадата на сметката на друштвото или додека над друштвото не се отвори постапка за ликвидација или стечај и -содружниците, управителите и членовите на органот на управување и органот на надзор на друштвата за кои согласно со закон е започната постапка за бришење додека трае таа постапка и во период од три години од денот на објавата на бришењето на друштвото на веб страницата на Централниот регистар -лица за кои со правосилна одлука на судот е утврдено дека сториле кривично дело лажен стечај, предизвикување стечај со несовесно работење, злоупотреба на постапката за стечај, оштетување или повластување на доверители и изречена

131

им е забрана за вршење професија, дејност или должност, се додека траат правните последици од забраната (чл.29 ЗТД) 120. Физичко лице може да се јави како основач, односно содружник или акционер: -со неограничена одговорност само во едно друштво (чл.29 ЗТД) 121. Правата стекнати врз основа на вложувања на странски лица во македонско трговско друштво: -не можат да се намалуваат со закон или со друг пропис (чл.31 ЗТД) 122. Влоговите во основната главнина на трговското друштво можат да се состојат: -од пари, од ствари и права што имаат имотна вредност, коишто можат да се проценат и да се изразат во пари, или само од пари, само од ствари или само од права -Влоговите можат да се состојат и од заем, односно дополнителни доплати, кога субјектите-содружникот или акционерот се заемодавачи. (чл.34 ЗТД) 123. Фирмата на трговското друштво: -е името под кое што друштвото работи и под кое што ушествува во правниот промет (чл.44 ЗТД) 124. Седиштето на трговското друштво е: -местото коешто е запишано во трговскиот регистар (чл.60 ЗТД) 125. Прокурата е трговско полномошно: -чијашто содржина и обем се определени со закон (чл.68 ЗТД) 126. Прокурата може да се даде: -на секое деловно способно физичко лице, без разлика на должноста и работите што ги врши , освен ако со изјавата за основање на друштвото од едно лице, со договорот за друштвото, односно со статутот поинаку не е определено (чл.69 ЗТД) -на едно физичко лице (поединечна прокура) или на две или на повеќе физички лица заедно (групна прокура) (чл.70 ЗТД) 127. Трговски полномошник е: -вработено лице во трговското друштво или друго физичко лице кое, за награда, е овластено од застапниците по закон на друштвото да го води претпријатието или негов дел, во рамките на даденото полномошно (чл.79 ЗТД) 128. Трговскиот регистар: -како јавна книга содржи податоци и прилози за субјектите на уписот за кои уписот е пропишан со закон -се сосоти од регистарска влошка(класер) во којашто се запишуваат податоците на упис и збирка на прилози во којашто се приложуваат исправите и доказите на секој запишан субјект. Сите поднесоци се внесуваат во збирката на прилози на запишаниот субјект (чл.82 ЗТД) -се води на единствен начин на територијата на РМ(чл.83 ЗТД) -го води Цнтралниот регистар на РМ (чл.86 ЗТД) 129. Уписите во трговскиот регистар се вршат: -во писмена форма или во електронска форма и трговскиот регистар се води во писмена форма и во електронска форма (чл.84 ЗТД) 130. Секое лице во однос на податоците запишани во регистарската влошка во трговскиот регистар:

132

-може да бара да му се издаде фотокопија или заверен препис (чл.85 ЗТД) 131. Постапката за упис во трговскиот регистар се води според: -посебна управна постапка утврдена со прописите за едношалтерски систем (чл.87 ЗТД) 132. Субјекти што се запишуваат во трговскиот регистар се: -трговец-поединец -јавно трговско друштво -командитно друштво -друштво со ограничена одговорност -акционерско друштво -командитно друштво со акции -стопанска интересна заедница и -подружница на странско трговско друштво, односно подружница на странски трговец-поединец (чл.90 ЗТД) 133. Пред донесување решение за упис во трговскиот регистар се испитува: -дали се исполнети условите за упис предвидени со закон. При уписот не се испитува законитоста и вистинитоста на содржината на прилозите (исправите и доказите) што се поднесуваат при упис во трговскиот регистар ниту законитоста на постапката во којашто тие се донесени, ниту испитува дали податоците што се запишуваат во трговскиот регистар се вистинити, ниту дали се во согласност со закон. За нивната вистинитост и законитост одговора лицето, односно лицата определени со закон (чл.94 ЗТД) 134. Јавно трговско друштво е: -трговско друштво во кое се здружуваат две или повеќе физички и правни лица, кои на доверителите за обврските на друштвото им одговараат неограничено и солидарно со сиот свој имот (чл.110 ЗТД) 135. Влогот на содружник во јавно трговско друштво: -може да биде различен -содружникот може да вложи пари, ствари, права, труд и услуги (чл.117 ЗТД) 136. Содружник својот удел во јавно трговско друштво може да го пренесе на трето лице со: -согласност на сите содружници -со правна работа во псиемна форма (чл.123 ЗТД) 137. Одговорноста на содружниците кај јавното трговско друштво е: -лична одговорност и секој содружник им одговара на доверителите на јавното друштво непосредно, со сиот свој имот и солидарно со сите други содружници (чл.137 ЗТД) 138. Отварањето на стечајна постапка над било кој од содружниците во јавно трговско друштво: -е основ за престанување на ЈТД (чл.140 ЗТД) 139. Според Законот за трговските друштва, командитно друштво е друштво: -во коешто се здружуваат две или повеќе физички и правни лица од кои најмалку еден содружник одговара за обврските на друштвото лично со сиот свој имот, односно неограничено и солидарно ако се најмалку два содружника, а најмалку

133

еден содружник одговара за обврските на друштвото само до износот на запишаниот влог во друштвото (чл.148 ЗТД) 140. Командитното друштво: -се основа со договор за друштвото во писмена форма и со заверени потписи на содружниците на договорот за друштвото кај нотар или во електронска форма потпишан со електронски потпис и од страна на содружниците на договорот за друштвото или заверен со електронски потпис на агентот за регистрација, доколку договорот е прилог на пријава за упис на основање поднесена од регистрационен агент преку системот за е-регистрација (чл.150 ЗТД) 141. Влоговите на комплеметарите во командитно друштво: -мора да изнесуваат најмалку 1/5 од во вкупниот износ на влоговите (чл.148 ЗТД) 142. Влогот на командиторот во командитното друштво: -не може да биде во труд и услуги (чл.148 ЗТД) 143. Командиторите во комаднитното друштво: -немаат право да управуваат со друштвото (чл.156 ЗТД) 144. Комплементарите за обврските на друштвото одговараат: -лично и неограничено (чл.155 ЗТД) 145. Губење на деловна способност на комплементар: 146. Командитното друштво престанува со: - истекот на времето за коешто е основано; -одлука донесена од сите содружници (комплементари и командитори); - стечај на командитното друштво; -смрт на кој било од комплементарите, односно со престанување на комплементар правно лице, освен ако со договорот за друштвото поинаку не е определено; -стечај над кој било од комплементарите; -отказ на некој од комплементарите, освен ако со договорот за друштвото поинаку не е определено; -правосилна одлука на суд; -губење на деловната способност на комплементар, освен ако со договорот за друштвото поинаку не е определено; -одземање на дозволата за вршење на дејноста, а командитното друштво не ја промени дејноста и -други случаи определени со закон и со договорот за друштвото (чл.163 ЗТД) 147. Друштво со ограничена одговорност е: -трговско друштво во коешто едно или повеќе физички и правни лица учествуваат со по еден влог во однапред договорената основна главнина на друштвото (чл.166 ЗТД) 148. Друштво со ограничена одговорност се основа со изјава за основање кога: -е основано од едно лице (ДООЕЛ) (чл.170 ЗТД) 149. Друштвото со ограничена одговорност со два или повеќе основачи се основа со: -договор за друштвото што го склучуваат сите основачи во писмена форма или во електронска форма (чл.170 ЗТД)

134

150. Правото на соодветно учество во добивката на содружниците во друштвото со ограничена одговорност: -може да биде ограничено или исклучено со договорот за друштвото (чл.185 ЗТД) 151. Содружник во друштвото со ограничена одговорност, во однос на уделите, може да има: -само еден удел. Ако содружникот преземе и друг удел, неговиот удел се зголемува за преземениот удел (чл.193 ЗТД) 152. Зголемувањето на основната главнина на друштво со ограничена одговорност, може да се врши со: - Зголемување на основната главнина се врши со одлука на собирот на содружниците што има карактер на одлука со којашто се врши измена на договорот за друштвото. -Зголемување на основната главнина може да се врши со преземање нови влогови или со внесување на резервите и на добивката на друштвото во основната главнина. - Основната главнина може да се зголеми само ако сите поранешни влогови се уплатени во целост (чл.254 ЗТД) 153. Друштвото со ограничена одговорност, помеѓу останатото, престанува со: - истекот на времето определено во договорот за друштвото; -одлука на содружниците; - присоединување на друштвото кон друго друштво, спојување со друго друштво, односно со поделба; -стечај на друштвото и -одлука на судот (чл.265 ЗТД) 154. Во однос на правото на содружниците кај друштвото со ограничена одговорнот за учество во дел од остатокот на стечајната односно ликвидационата маса: -важат правилата за учество во добивката, односно делот од остатокот на стечајната односно ликвидационата маса се дели на содружниците сразмерно на нивните удели во друштвото (чл.185 ЗТД) 155. Содружниците на друштвото со ограничена одговорност, одлучуваат на следните начин: -на собир на содружниците или со одлучување преку допишување (чл.213 ЗТД) 156. Собирот на содружници кај друштвото со ограничена одговорност го сочинуваат: -сите содружници (чл.214 ЗТД) 157. Ништовност на одлука донесена на собир на содружници: - На собирот на содружниците, односно со одлучување преку допишување содружникот не може да гласа, односно не може да се изјасни за одлука што го ослободува од обврска или од одговорност или што му признава некаква предност, или привилегија или со којашто се одлучува за склучување правна работа меѓу содружникот и друштвото, за поведување судска постапка во којашто странки ќе бидат содружникот и друштвото и во другите случаи определени во договорот за друштвото, одлуките донесени спротивно на оваа одредба се ништовни (чл.220 ЗТД)

135

- Со тужба може да се бара утврдување на ништовност на одлука донесена на собирот на содружници, односно на одлука донесена со одлучување преку допишување, ако: 1) собирот на содружниците на којшто е донесена одлуката не е свикан во согласност со законот и со договорот за друштвото, односно ако на собирот не биле уредно повикани сите содружници на друштвото, 2) одлуката не е донесена на начин и во форма определени со овој закон или со договорот за друштвото и 3) содржината на одлуката е спротивна на закон, на добрите деловни обичаи или на одредбите на договорот за друштвото (чл.225 ЗТД) 158. Со друштвото со ограничена одговорност управува: -управител, односно управители (чл.231 ЗТД) 159. За избор на упрвител на друштвото со ограничена одговорност одлучува: -содружниците (чл.232 ЗТД) 160. Управителот во друштвото со ограничена одгoворност: -може да ги презема сите правни работи и дејствија што се поврзани и вообичаени за водењето на работите и што се во интерес на друштвото (чл.235 ЗТД) 161. Управител во друштво со ограничена одговорност: -може да биде физичко лице кое е деловно способно (чл.231 ЗТД) 162. На друштво со ограничена одговорност основано од едно лице (ДООЕЛ), деловно способно физичко лице: -може да биде избрано за управител (чл.231 ЗТД) 163. Минимален износ на поединечен влог на содружник во друштво со ограничена одговорност: -поединечниот влог не може дца биде помал од 100 евра во денарска противвредност (чл.174 ЗТД) 164. Во однос на стекнување на сопствени удели на друштвото со ограничена одговорност: - ако за уделот што се стекнува во целост е уплатен влогот и -ако уделот се стекнува од имотот на друштвото што го надминува износот на основната главнина и ако друштвото создало резерви за стекнување сопствени удели, а со тоа не ги намалува основната главнина на друштвото или нивото на резервите, определено со договорот за друштвото, коишто не смеат да се употребуваат за плаќања на содружниците (чл.203 ЗТД) 165. Содружник во друштво со ограничена одговорност кој учествува со влог од 319 (триста и деветнаесет) евра во денарска противвредност има право на: - да учествува во управувањето со друштвото; -да учествува во распределбата на добивката; -да биде информиран за работењето на друштвото; -да врши увид во книгите и во другите документи на друштвото и -на дел од остатокот на ликвидационата, односно на стечајната маса (чл.184 ЗТД) 166. Кај друштвото со ограничена одговорност, одлучувањето преку допишување е:

136

-еден од начините на одлучување (чл.213 и чл.222 ЗТД) 167. Во случај кога основна главнина на ДОО која изнесува 5000 евра во денарска противвредност се намали под износот од 5000 евра: - Ако основната главнина се намали од која било причина под износот од 5000 евра, износот мора да биде зголемен до износот предвиден со овој закон во рок од шест месеца од денот на усвојувањето на годишната сметка, освен ако друштвото во тој рок, не се преобрази во друга форма на друштво (чл.173 ЗТД) 168. Уделот во ДОО содружникот може да го пренесе на трето лице само ако: -содружникот во поптполност го уплатил својот влог (чл. 198 ЗТД) 169. Собирот на содружници кај ДОО според Законот за трговските друштва се свикува: -најмалку еднаш годишно (чл.216 ЗТД) 170. Надзорот врз работењето на работата на друштвото со ограничена одговорност се врши преку: -надзорен одбор или контролор, а ако во друштвото не е образуван орган на надзор, надзорот го вршат непосредно содружниците, поединечно или заеднички (чл.244 ЗТД) 171. Влоговите на содружниците во друштвото со ограничена одговорност: -можат да бидат парични и непарични (чл.174 ЗТД) 172. Се смета дека уписот во книгата на удели во друштвото со ограничена одговорност е извршен: -на денот кога на друштвото ќе му пристигне пријавата за упис, ако таа ги исполнува условите што се бараат за таков упис, без оглед на времето кога уписот вистински е извршен (чл.196 ЗТД) 173. Во врска со преминувањето на правата и обврските од содружникот во друштво со ограничена одговорност врз лицето коешто го стекнало уделот, правата врз новиот стекнувач преминуваат кога: -лицето ќе се стекне со уделот - Во случај на пренесување удел, правата и обврските од содружничкиот однос на содружникот преминуваат врз лицето коешто го стекнало уделот. Спрема лицето коешто го стекнало уделот, што се однесува до односите во друштвото, важат и сите правни дејствија што биле преземени спрема содружникот, како и правните дејствија што тој ги презел пред да му биде пријавен на друштвото преносот на уделот во книгата на удели (чл.200 ЗТД) 174. Уделот во друштвото со ограничена одговорност може да биде поделен само во случај: -на пренос на удел, правно следбеништво од содружник кој престанал и при наследување. За поделба на удел е потребна согласност на сите содружници, освен ако со договорот за друштвото поинаку не е определено (чл.201 ЗТД) 175. Содружничкиот однос во друштвото со ограничена одговорност престанува со: - смрт на физичкото лице- содружник; - престанување на правното лице- содружник; - истапување на содружник од друштвото; - исклучување на содружник од друштвото и -стечај над содружник (чл.206 ЗТД)

137

176. Акционерското друштво е трговско друштво во кое акционерите учествуваат со влогови во основната главнина: -којашто е поделена на акции (чл.270 ЗТД) 177. Акционерите, во поглед на одговорноста за обврските на друштвото: -не одговараат за обврските на акционерското друштво (чл.270 ЗТД) 178. Акционерското друштво може да има: -еден или повеќе акционери (чл.272 ЗТД) 179. Најмалиот номинален износ на основна главнина кај акционерското друштво: - Најмалиот номинален износ на основната главнина, кога друштвото се основа симултано, без јавен повик за запишување акции изнесува 25.000 ЕВРА во денарска противвредност, според средниот курс на Народната банка на Република Македонија, објавен на денот пред усвојувањето на статутот, односно на денот пред донесувањето на одлуката за промена на основната главнина, а кога друштвото се основа сукцесивно, преку јавен повик за запишување акции, тој изнесува најмалку 50.000 ЕВРА во денарска противвредност , освен ако со друг закон не е определен друг најмал износ на основната главнина (чл.273 ЗТД) 180. Најмалиот номинален износ на акцијата: - Номиналниот износ на акцијата не може да биде помал од 1 ЕВРО, според средниот курс на таа валута, објавен од Народната банка на Република Македонија, ден пред усвојувањето на статутот, односно на денот пред донесувањето на одлуката за промена на основната главнина. (чл.273 ЗТД) 181. Акциите се запишуваат во книга на акции на друштвото (акционерска книга) којашто се води: -во Централниот депозитар за хартии од вредност во електронска форма , со означување на името и презимето на акционерот, ЕМБГ, бројот на пасошот, односно бројот на личната карта, ако акционерот е странско физичко лице или на друга исправа за утврдување на идентитетот-важечка во неговата земја и неговото државјанство, како и местото на живеење, односно фирмата, седиштето, ЕМБС, ако акционерот е правно лице и други информации (чл.283 ЗТД) 182. Секоја акција: -мора да има номинален износ на кој што гласи акцијата (чл.275 ЗТД) 183. Обичните акции се акции кои им даваат на нивните сопственици: -право на глас во собранието на друштвото -право на исплата на дел од добивката (дивиденда)и -право на исплата на дел од остатокот од ликвидационата, односно стечајната маса на друштвото (чл.278 ЗТД) 184. Правото на исплата на дел од остатокот на ликвидационата, односно на стечајната маса на друштвото, им припаѓа: -на сопствениците на обични и приоритетни акции (чл.278 ЗТД) 185. Приоритетните акции можат да бидат: -кумулативни и партиципативни (чл.279 ЗТД) 186. Секоја обична акција: -дава право на глас во собранието (чл.280 ЗТД) 187. За акционер на друштвото, спрема друштото се смета она лице кое: -е запишано во акционерската книга на начин определен со закон (чл.283 ЗТД)

138

188. Акциите се запишуваат во книга на акции на друштвото: - која се води во Централниот депозитар за хартии од вредност во електронска форма , со означување на името и презимето на акционерот, ЕМБГ, бројот на пасошот, односно бројот на личната карта, ако акционерот е странско физичко лице или на друга исправа за утврдување на идентитетот-важечка во неговата земја и неговото државјанство, како и местото на живеење, односно фирмата, седиштето, ЕМБС, ако акционерот е правно лице и други информации (чл.283 ЗТД) 189. Секој акционер, во поглед на податоците запишани во акционерската книга на друштвото: -има право да добие фотокопија од податоците запишани во акционерската книга на друштвото во коешто е акционер, по претходно барање доставено до Централниот депозитар за хартии од вредност (чл.283 ЗТД) 190. Плаќањето на издадени акции во форма на труд или услуги, вклучувајќи и труд и услуги коишто веќе се извршени: -е спротивно на законот за трговски друштва (чл.292 ЗТД) 191. Пред уписот на основањето на акционерското друштво во трговскиот регистар: -непаричниот влог се внесува во целост . Ако вредноста на внесениот непаричен влог во времето на поднесување на пријавата за упис на основањето на друштвото не го достигнува износот на преземениот влог, акционерот мора да ја доплати разликата во пари пред уписот на основањето на друштвото во трговскиот регистар (чл.291 ЗТД) 192. Основачко собрание на акционери се свикува: -кај сукцесивното основање на АД и истото се одржува во рок од 60 дена по истекот на рокот за запишување на акциите, определен со јавниот повик , ако акциите не бидат запишани во пократок рок од рокот определен за запишување акции. Основачите го свикуваат основачкото собрание со повик, што мора да се објави на ист начин како и јавниот повик за запишување акции. Од денот на последното објавување на повикот за свикување на основачкото собрание и денот на одржувањето на основачкото собрание мора да поминат најмалку 15 дена (чл.310 ЗТД) 193. Законот за трговските друштва, во поглед на актите и документите на акционерското друштво: - содржи одредби за тоа дека органот на управување го определува начинот на објавувањето на податоците и извештаите за коишто со статутот е определена обврската за нивно објавување во гласило на друштвото, во дневен весник, интернет или на друг начин и ги утврдува податоците и извештаите кои се објавуваат, а за кои смета дека се значајни за акционерите и друштвото, освен ако со овој закон поинаку не е определено. (чл.318 ЗТД) -ги определува документите кои друштвото мора да ги чува во своето седиште (чл.319 ЗТД) и го определува начинот на кој на секој акционер му се обезбедува право на увид во актите и другите документи на друштвото (чл.320 ЗТд) 194. Главна и основна должност на акционерот во акционерското друштво е:

139

- Акционерот е должен на друштвото да му го плати номиналниот износ на акцијата, односно поголемиот износ ако акцијата е издадена со поголем износ од номиналниот износ, како и да му го пренесе непаричниот влог ако акцијата ја стекнува врз основа на внесување непаричен влог (чл.321 ЗТД) 195. Исклучување на акционер според Законот за трговските друштва се предвидува: -кога акционерот што не ги платил во рокот запишаните акции нема да ги плати ниту во дополнителниот рок (чл.324 ЗТД) 196. Учеството на акционерите во добивката на друштовото се определува според: -родот и класата на акциите (чл.329 ЗТД) 197. Акционерското друштво, во однос на сопствени акции: -друштвото може да стекнува сопствени акции со откуп, самото или преку лице кое дејствува од свое име, а за сметка на друштвото. Откупот на сопствени акции е полноважен под следниве услови: 1) собранието да донесе одлука за стекнување сопствени акции со откуп во којашто се утврдени начинот на откупот, максималниот број на акции којшто треба да се стекне, времето во коешто откупот треба да се изврши и коешто не може да биде подолго од 12 месеца од денот на донесувањето на одлуката за стекнување сопствени акции, минималната и максималната противвредност којашто може да се плати за нив; 2) номиналниот износ на стекнатите акции, заедно со акциите што друштвото ги стекнало претходно, односно коишто друштвото ги држи, да не надмине една десеттина од основната главнина; 3) со стекнувањето на сопствените акции, да не се намали имотот на друштвото под износот на основната главнина и резервите коишто, според законот или според статутот, мора да ги има и коишто не смеат да се користат за исплата на акционерите и 4) со откупот да се стекнуваат само акции коишто во целост се уплатени (чл.333 ЗТД) 198. Во Република Македнија управувањето со акционерското друштво може да биде организирано: -според едностепен систем (одбор на директори) или според двостепен систем (управен одбор или управител и надзорен одбор) (чл.342 ЗТД) 199. Акционерското друштвото системот на управување: -може да го замени од едностепен во двостепен и обратно со измени на статутот (чл.342 ЗТД) 200. За член на органот на управување, односно надзорниот одбор на акционерското друштво, можат да бидат избрани: -само физички лица кои се деловно спсособни (чл.343 ЗТД) 201. Мандатот на членовите на органот на управување, односно на надзорниот одбор во акционерското друштво изнесува: -должината на мандатото се определува со статутот на друштвото но не може да изнесува подолго од 6 години

140

-ако во статутот не е определено траењето на мандатот на членовите на органот на управување, односно на надзорниот орган, нивниот мандат изнесува 4 години (чл.345 ЗТД) 202. Неизвршен член на одборот на директори, односно член на надзорниот одбор во исто време: -не може да биде избран во повеќе од 5 одбори на директори, како неизвршен член, како ни во повеќе од 5 надзорни одбори на АД со седиште во РМ (чл.346 ЗТД) 203. Членовите на органот на управување, односно на надзорниот одбор, како и членови на нивните семејства (сопружници, родители и деца) без одобрение на одборот на директори, односно на надзорниот одбор не смеат: - за своја или за туѓа сметка да вршат работи коишто спаѓаат во предметот на работење на друштвото; -да вршат друга дејност или активност во друго друштво, со ист или сличен предмет на работење, платена или неплатена, за сопствена сметка или за сметка на друго лице. -да биде член на орган на управување или член на надзорен одбор, односно контролор во друго друштво коешто има ист или сличен предмет на работење како и друштвото и - во просториите на друштвото да врши работи за своја или за туѓа сметка (чл.348 ЗТД) 204. Органот на управување, при подготвување и спроведување на одлуките на собранието на акционери, особено е должен: - на барање на собранието да ги подготви општите акти и одлуките чиешто донесување е во надлежност на собранието; -да ги подготви договорите коишто можат да се склучат само со согласност на собранието; -да ги извршува одлуките коишто собранието ги донесува во рамките на неговата надлежност и - да врши и други работи коишто со овој закон ги има спрема собранието и што се во рамките на неговата надлежност (чл.353 ЗТД) 205. Членовите на органот на управување особено ќе се сметаат за одговорни за штета ако спротивно на Законот за трговските друштва: - на акционерите им го вратат она што тие го вложиле во друштвото; -на акционерите им исплатат камата или дивиденда; -запишат, стекнат, земат во залог или ако ги повлечат акциите на друштвото; -го разделат имотот на друштвото; -извршат исплати по настапувањето на неспособноста на друштвото за плаќање, односно по настапувањето на презадолженоста на друштвото; -поднесат невистинита годишна сметка и финансиски извештаи; -ги злоупотребат и неовластено ги користат средствата на друштвото; и - при условното зголемување на основната главнина издаваат акции, спротивно на целта, или издаваат акции пред акциите од претходната емисија да бидат уплатени во целост (чл.362 ЗТД)

141

206. Собранието може да ги отповика сите членови на одборот на директори, односно на надзорниот одбор, односно член на овие органи: -и пред истекот на времето за коешто биле избрани (чл.363 ЗТД) 207. Според едностепениот систем на управување со акционерското друштво управува: -одбор на директори (чл.370 ЗТД) 208. Двостепениот систем на управување со акционерски друштва се состои од: -управен одбор и надзорен одбор (чл.374 ЗТД) 209. Во акционерско друштво кое има основна главнина помала од 150.000 евра во денарска против вредност, по исклучок, наместо управен одбор може да биде избран: -управител со сите права и обврски што ги има управниот одбор (чл.374 ЗТД) 210. Членовите на управниот одбор, односно управителот: - Управниот одбор управува со друштвото и, во тие рамки, го води работењето на друштвото под сопствена одговорност. Управниот одбор има најшироки овластувања во управувањето со друштвото, односно во вршењето на сите работи сврзани со водењето на работите и на тековните активности на друштвото и да дејствува во сите околности од име на друштвото во рамките на предметот на работењето на друштвото, со исклучок на овластувањата коишто изречно му се дадени на собранието и на надзорниот одбор (чл.375 ЗТД) 211. Акционерското друштво во двостепениот систем на управување во односите со трети лица го застапуваат: -членовите на управниот одбор (чл.377 ЗТД) 212. Надзорниот одбор кај акционерското друштво во рамките на своите овластувања: - врши надзор врз управувањето со друштвото што го врши управниот одбор. -Надзорниот одбор може да врши увид и да ги проверува книгите и документите на друштвото, како и имотот, особено благајната на друштвото и хартиите од вредност и стока. Надзорниот одбор за вршење одделни стручни работи од надзорот може да задолжи одделни членови на одборот, овластениот ревизор или стручни лица (чл.380 ЗТД) 213. За одобрување на годишната сметка, на финансиските извештаи и на годишниот извештај за работа на акционерското друштво во претходната деловна година и за распределба на добивката одлучува: -собранието на АД (чл.383 ЗТД) 214. Кај акционерските друштва, измената на статутот е во надлежност на: -собранието на АД (чл.383 ЗТД) 215. За одобрување на работата и за водењето на работењето на акционерското друштво од страна на членовите на органот на управување задолжително одлучува: -собранието на АД (чл.383 ЗТД) 216. Барање за свикување на акционерско собрание може да поднесе (поднесат): -акционери кои имаат најмалку 1/10 од сите акции со право на глас (чл.385 ЗТД) 217. Акционерското собрание:

142

-го сочинуваат сите акционери запишани во акционерската книга (чл.382 ЗТД) -одлучува само за прашањата изречно определени со закон и статутот на друштвото (чл.383 ЗТД) -треба да биде свикано најдоцна 3 месеца по составувањето на годишната сметка, на финансиските извештаи и на годишниот извештај за работата на друштвото во претходната деловна година, а не подоцна од 6 месеца од завршувањето на календарската година или 14 месеца од одржувањето на последното годишно собрание (чл.384 ЗТД) 218. Акционерското собрание може да биде свикано: -во времето меѓу две годишни собранија, кога тоа го бара интересот на друштвото (чл.385 ЗТД) 219. Барање за вклучување нови точки на дневниот ред, односно право по писмен пат да предложат за усвојување одлуки по секоја од точките кои се вклучени или ќе бидат вклучени во дневниот ред на седницата на акционерското собрание има: -акционер или акционери кои поединечно или заедно поседуваат најмалку 5 % од вкупниот број на акции со право на глас (чл.390 ЗТД) 220. Кворум за работа на собранието: - Собранието може да работи (кворум за работа) ако на седницата присуствуваат верификувани учесници на собранието кои поседуваат најмалку мнозинство од вкупниот број на акциите со право на глас, освен ако со статутот не е определено поголемо мнозинство (чл.393 ЗТД) 221. Ако на акционерското собранието не се обезбеди потребниот кворум: -собранието не може да почне со работа (чл.393 ЗТД) 222. Одлуките на собранието се донесуваат: - Одлуките на собранието се донесуваат со мнозинство од акциите со право на глас претставени на собранието, освен ако со закон и со статутот не е определено поголемо мнозинство или не се пропишани други услови во поглед на мнозинството со коешто се донесуваат одлуките на собранието (чл.394 ЗТД) 223. Гласањето на собранието преку телефон или друго соодветно електронско средство коешто е дел од јавна комуникациска мрежа и преку којшто може на сигурен начин да се утврди идентитетот на секој акционер: -може да се определи со статутот и акционерот кој гласа на ваков начин се смета за присутен на собранието, односно го сочинува кворумот за работа и за одлучување на собранието (чл.400 ЗТД) 224. Кворумот и мнозинството при гласањето на акционерското собрание: - Собранието може да работи (кворум за работа) ако на седницата присуствуваат верификувани учесници на собранието кои поседуваат најмалку мнозинство од вкупниот број на акциите со право на глас, освен ако со статутот не е определено поголемо мнозинство (чл.393 ЗТД) - Одлуките на собранието се донесуваат со мнозинство од акциите со право на глас претставени на собранието, освен ако со закон и со статутот не е определено поголемо мнозинство или не се пропишани други услови во поглед на мнозинството со коешто се донесуваат одлуките на собранието (чл.394 ЗТД) 225. Одлуката на собрание е ништовна, ако:

143

- одлуката е донесена на собрание што не е свикано во согласност со законот и со статутот, освен ако на собранието се присутни сите акционери; -собранието не е ја донело одлуката на начин и во облик определен со овој закон и со статутот; -е спротивна на битието на друштвото или ако нејзината содржина е спротивна на закон, на моралот или на одредбите на статутот; -собранието одлучувало за прашање што не е во негова надлежност; -одлуката не е внесена во записникот на начин определен со овој закон; -е избран орган на управување, односно надзорен одбор што е составен спротивно на одредбите на овој закон или на статутот; -со одлука, собранието избрало за член на орган на управување, односно надзорен одбор физичко лице коешто не било предложено во согласност со овој закон или со статутот; -со одлука, собранието избрало во органот на управување, односно надзорниот одбор повеќе физички лица отколку што е определено во овој закон, односно во статутот; -со одлука собранието избрало лице кое во времето кога е избирано не ги исполнува условите утврдени со овој закон за избор во органот на управување, односно надзорниот одбор; -собранието одлучило да ја одобри годишната сметка и финансиските извештаи на коишто не е извршена ревизија или ако ревизијата не е извршена во согласност со закон или ревизијата не ја извршил овластен ревизор; -собранието одлучило да ја одобри годишната сметка, финансиските извештаи и годишниот извештај за работата на друштвото во претходна деловна година без нивно претходно усвојување од органот на управување и од надзорниот одбор; - ако при подготвувањето на годишната сметка не се почитувани одредбите од овој закон или статутот со коишто се утврдени обврските за издвојување и користење на средствата за резерви; и - со правосилна одлука на судот е утврдено дека одлуката на собранието е ништовна (чл.408 ЗТД) 226. Тужба против друштвото со кое се бара утврдување на ништовност на одлука на собранието може да поднесе: - Тужба против друштвото со кое се бара утврдување на ништовност на одлука на собранието може да поднесе секој акционер, органот на управување или член на органот на управување или на надзорниот одбор (чл.410 ЗТД) 227. Одлука на собрание, меѓу останатите, може да побива: - акционер кој учествувал во работата на собранието и своето противење на одлуката го изјавил во записник; -акционер кој не учествувал во работата на собранието бидејќи, спротивно на законот и на статутот, не му било допуштено да учествува во неговата работа, ако собранието не било уредно свикано или ако прашањето за коешто се одлучувало на собранието не било правилно објавено; -секој акционер кога собранието донело одлука со намера акционерот кој гласал за одлуката за себе или за некој друг да стекне корист, на штета на друштвото или на штета на другите акционери; -органот на управување и надзорниот одбор;

144

- секој член на органот на управување и надзорниот одбор, ако со спроведување на одлуката би сторил дејствие што е казниво, незаконито или за коешто може да одговара за штета и -доверител на друштвото кој има правен интерес (чл.413 ЗТД) 228. Измена на статутот на акционерско друштво можат да покренат: - Постапка за измена на статутот можат да покренат органот на управување, односно надзорниот одбор, како и акционерите кои имаат најмалку една десеттина од вкупниот број на акциите со право на глас. (чл.417 ЗТД) 229. Одлуката за зголемување на основната главнина на акционерското друштво се донесува со: -мнозинство гласови кое не може да изнесува под 2/3 од акциите со право на глас претставени на собранието, освен ако со статутот не е определено поголемо мнозинство (чл.421 ЗТД) 230. За зголемување и намалување на основната главнина на друштвото одлучува: -Собранието на АД (чл.421 ЗТД) 231. Основната главнина на акционерско друштво: -може да се зголеми со: -со влогови -со условно зголемување на основната главнина -со одобрен капитал и -од средствата на друштвото (чл.420 ЗТД) 232. Акционерското друштво со повеќе од два акционери престанува со: - истекот на времето определено со статутот, ако друштвото било основано на определено време; -одлука на собранието за престанување на друштвото донесена со мнозинство гласови коешто не може да изнесува под две третини од акциите со право на глас претставени на собранието, освен ако со статутот не е определено поголемо мнозинство и не се определени други услови за донесување на одлуката; -правосилна одлука на судот се утврди ништовност на друштвото и на уписот на друштвото во трговскиот регистар; -присоединување, со спојување или со поделба на друштвото со раздвојување со основање и со раздвојување со преземање и -стечај. (чл.452 ЗТД) 233. Акционерско друштво, меѓу другите услови, престанува и со: -смртта на акционерот, доколку сопственик на акциите во друштвото основано од едно лице е физичко лице ако по спроведената оставинска постапка наследниците не бараат друштвото да продолжи со работа (чл.454 ЗТД) 234. Акционерското друштво од едно лице, во коешто единствен сопственик на акциите е правно лице: -престанува со престанувањето на правното лице, освен ако во стечајната постапка акциите ги презема друго лице (чл.454 ЗТД) 235. Комадитното друштво со акции, се разликува од командитното друштво по тоа што: -командиторите во командитното друштво со акции имаат својство на акционери (чл.461 ЗТД)

145

236. Секој трговец, во согласност со принципите на правилно водено сметководство: - води трговски книги на начин што ги прави видливи сите преземени трговски правни работи, состојбата на средствата, обврските, главнината, приходите и расходите. Трговските книги се водат на таков начин што секое трето лице експерт, при прегледувањето на книгите може да стекне општ преглед и увид во врска со работењето на трговецот и во врска со финансиската состојба и со финансискиот резултат на неговото друштво. Трговските книги мора јасно да покажат на кој начин биле започнати, водени и комплетирани сите трговски трансакции на трговецот. -Трговецот е должен да зачува примерок од секое испратено деловно писмо. Зачуваниот примерок мора да биде идентичен со испратениот оригинал -Трговските книги се водат по системот на двојно книговодство (чл.471 ЗТД) 237. Трговецот, во однос на годишните сметки и финансиските извештаи: -Секој трговец и подружница на странско друштво, по истекот на деловната година, составува годишна сметка. -Трговците, по истекот на деловната година, составуваат и финансиски извештаи. -За целите на подготвување годишна сметка и финансиски извештаи, под деловна година се подразбира календарска година. -Годишната сметка вклучува биланс на состојба и биланс на успех. Финансиските извештаи вклучуваат биланс на состојба и биланс на успех, извештај за промените во главнината, извештај за паричните текови, применетите сметководствени политики и други објаснувачки белешки подготвени во согласност со меѓународните стандарди за финансиско известување -Трговецот составува годишна сметка и финансиски извештаи и во покус период од наведениот , во случај на статусни промени (присоединување, спојување, поделба), ликвидација, стечај и во други случаи определени со закон -годишната сметка и финансискиот извештај кои се однесуваат за иста деловна година и кои се подготвени согласно со одредбите на овој закон и со прописите за сметководство треба да содржат идентични податоци за состојбата на средствата, обврските, приходите, расходите, главнината и остварената добивка односно загуба на друштвото за деловната година -годишната сметка и финансиските извештаи ги потпишува сметководителот, односно овластениот сметководител кој ги составил, при што го наведува датумот на нивното составување и потпишување и регистарскиот број под кој е евидентиран во Институтот на сметководители и овластени сметководители на РМ -По потпишување на годишната сметка и финансиските извештаи од страна на сметководителот истите ги потпишува законскиот застапник на трговецот -Министерот за финансии ја пропишува формата и содржината на годишната сметка и не може да ја менува во текот на една фискална година (чл.476 ЗТД) 238. Рокот за изготвување на годишна сметка и на финансиските извештаи според Законот за трговските друштва: - Рокот за изготвување на годишната сметка и на финансиските извештаи не може да биде подолг од два месеца по истекот на деловната година (крајот на

146

февруари, освен ако надлежниот државен орган не го продолжи на три месеца (чл.477 ЗТД) -Годишната сметка усвоена од органот на управување се доставува до Централниот регистар најдоцна до Февруари -Одобрените финансиски извештаи со годишниот извештај за работа на друштвото, органот на управување најдоцна 30 дена од денот на нивното одобрување, но не подоцна од 30 јуни, во препис, ги доставуваат до Регистарот на годишни сметки при Централниот регистар и ги ставаат во деловната или во друга просторија на увид, Право на увид има секој содружник или акционер(чл.481 ЗТД) 239. Трговци поединци и трговски друштва кои не вршеле никаква трговска дејност, односно дејност која според природата и обемот на дејствување може да се смета за трговска во претходната година се должни: - до Централниот регистар на Република Македонија покрај писмено известување дека не биле активни да достават и годишна сметка со податоци на пропишани обрасци најдоцна до последниот ден од истекот на законскиот рок за кој се поднесуваат годишните сметки согласно со одредбите од овој закон. (чл.477 ЗТД) 240. Овластениот ревизор го избира: -собирот на содружниците, односно собранието (чл.479 ЗТД) 241. За одлуката за распоредување на добивката одлучува: -собирот на содружниците, односно собранието (чл.483 ЗТД) 242. Собирот на содружниците, односно собранието го определуваат делот којшто им се доделува на содружниците, односно на акционерите во форма на дивиденда по одобрувањето на годишната сметка и на финансиските извештаи и утврдувањето на постоењето добивка за распределба според: -правата што ги дава уделот, односно според родот и класата на акциите (чл.487 ЗТД) 243. На законски утврдена и неисплатена дивиденда: -се пресметува законска казнена камата до денот на исплатата на дивидендата (чл.487 ЗТД) 244. Според Законот за трговските друштва, поврзани друштва се правно самостојни друштва кои се поврзуваат и кои воспоствуваат меѓусебни односи како: -друштво коешто во друго друштво има учество, значајно учество, мнозинско учество или мнозинско право во одлучувањето или заемно учество и -зависно, владејачко друштво и друштва кои дејствуваат заеднички (чл.491 ЗТД) 245. Ако друштвото со мнозинско учество наведе зависно друштво да преземе правна работа или дејствие, односно да пропушти да преземе таква работа или дејствие со што е исполнет еден од условите за стечај над зависното друштво: -друштвото со мнозинско учество е солидарно одговорно за износот на побарувањата што не можат да се намират од зависното друштво во стечај (чл.503 ЗТД) 246. Под преобразба на друштвото од една во друга форма на друштво се подразбира: -дејствието со кое врз основа на одлуката на содружниците, односно акционерите, донесена на начинот и под условите определени со овој закон , договорот за

147

друштвото, односно статутот да ја преобрази формата на друштвото и да продолжи да работи во формата во којашто друштвото се преобразило (чл.507 ЗТД) 247. При преобразбата на друштво од една во друга форма на друштво: -не се спроведува ликвидација (чл.508 ЗТД) 248. По извршената преобразба на друштво од една во друга форма на друштво: -друштвото продолжува да работи како правно лице во другата форма на друштвото со сите права и обврски од формата на друштвото од коешто се преобразило, освен правата и обврските на содружниците, односно акционерите кои се изменети со договорот на друштвото, односно статутот на друштвото во постапката на преобразбата (чл.509 ЗТД) 249. На содружник, односно на акционер кој преку изјава дадена во писмена форма не се согласил со преобразбата на друштвото во друга форма на друштво: -друштвото е должно да му го откупи уделот, односно акциите според цена соодветна на усвоениот биланс на состојба утврден во одлуката за преобразба на друштвото (понудена цена) (чл.516 ЗТД) 250. Под поимот „статусни промени“ се подразбира: -присоединување, спојување и поделба на друштвата (чл.517 ЗТД) 251. Со присоединување на трговските друштва имотот и обврските на друштвото што се присоединува: -се присоединуваат без да се спроведе негова ликвидација, во замена за удели, односно за акции од друштвото што презема (чл.517 ЗТД) 252. Поделбата на трговските друштва според Законот за трговските друштва може да биде извршена со: -раздвојување со основање (кога имотот и обврските на друштвото се пренесува на две или повеќе новоосновани друштва и со -раздвојување со преземање (кога имотот и обврските на друштвото се пренесува на две или повеќе постојни друштва, при што друштвото што се дели престанува без ликвидација (чл.517 ЗТД) 253. На содружник, односно акционер кој се изјаснил дека не сака за неговиот удел, односно акции да преземе удел, односно акции во друштвото што презема, во ново друштво - корисник коешто настанало со спојување, во новоосновано друштво: -друштвото е должно да му го откупи уделот, односно акциите според цена утврдена во одлуката за присоединување, спојување, односно поделба (чл.535 ЗТД) 254. Правните последици од присоединувањето, од спојувањето, односно од поделбата настапуваат: -истовремено од денот на објавувањето на уписот во трговскиот регистар на присоединувањето, на спојувањето, односно на поделбата (чл.537 ЗТД) 255. Ако не се отвори стечајна постапка над друштвото, по донесувањето на одлуката за престанување на друштвото: -се спроведува ликвидација (чл.538 ЗТД)

148

256. Ликвидацијата на друштвото со ограничена одговорност и на акционерското друштво, според Законот за трговски друштва, по правило: -ја спроведуваат членовите на органот на управување, односно управителот на друштвото, во својство на ликвидатори (чл.539 ЗТД) 257. Првите ликвидатори и нивните овластувања: -се пријавуваат заради упис во трговскиот регистар. -Назначувањето и разрешувањето на ликвидаторите од страна на судот се запишуваат во трговскиот регистар по службена должност -Ликвидаторите го доставуваат својот потпис заверен кај нотар до ЦР на РМ, ако го немаат сторено тоа , како членови на органот на управување или како управители(чл.541 ЗТД) 258. Ликвидаторите на трговско друштво се должни: - Ликвидаторите се должни да ги довршат зделките што се во тек, да ги наплатат побарувањата на друштвото, да го упаричат другиот имот и да ги намират обврските спрема доверителите. Ако тоа го бара ликвидацијата, тие можат да склучуваат и нови зделки на друштвото во ликвидација. -Ликвидаторите можат, во согласност со содружниците, односно се акционерите и со доверителите, да отуѓуваат одделни објекти од ликвидациониот имот на одделни акционери и на содружници ако со тоа не се повредуваат правата на другите содружници, на акционерите и на доверителите. -Ликвидаторите, во рамките на својот делокруг, ги имаат правата и должностите на органот на управување. Ако друштвото има орган на надзор, ликвидаторите се под негов надзор (чл.542 ЗТД) 259. Доколку ликвидаторот врз основа на пријавените побарувања на доверителите утврди дека имотот на друштвото во ликвидација не е доволен за намирување на обврските кон сите доверители во целост заедно со каматата, ликвидаторот е должен: -веднаш да ја запре постапката за ликвидација и да поднесе предлог за отворање на стечајна постапка (чл.545-б ЗТД) 260. Имотот што останува по намирување на обврските спрема доверителите во целост во постапка за ликвидација: -се распределува меѓу содружниците, односно акционерите (чл.546 ЗТД) 261. Ако спрема бришаното друштво во постапка за ликвидација се остварува некое право пред суд: -судот на поранешното друштво му поставува привремен застапник. Лицата кои одговарале за обврските на поранешното друштво можат, според својата одговорност, да бидат тужени, ако не настапила застареност (чл.550 ЗТД) 262. Две или повеќе физички и правни лица можат меѓу себе за неопределено или определено време да основаат стопанска интересна заедница со цел: -да го олеснат и да го унапредат вршењето на трговските дејности кои го сочинуваат предметот на нивното работење и да го зголемат или подобрат нивниот резултат (чл. 553 ЗТД) 263. Членовите на стопанската интересна заедница за заедничките работи одлучуваат на: -собрание на стопанската интересна заедница (чл.561 ЗТД)

149

264. Со стопанската интересна заедница управува и ја застапува: -еден или повеќе управители кои се избираат на начинот и според условите определени во договорот за заедницата (чл.562 ЗТД) 265. Странско трговско друштво, според Законот за трговските друштва, е: -секое трговско друштво основано според правото во земјата во којашто го има регистрирано седиштето (чл.579 ЗТД) 266. Странски трговец - поединец, според Законот за трговските друштва, е: -секое физичко лице на кое тоа својство му е признато надвор од територијата на РМ, во земјата чиј државјанин е, во којашто го има регистрирано седиштето и во којашто го води работењето на претпријатието (чл.579 ЗТД) 267. Странско трговско друштво или странски трговец поединец, ако има регистрирано седиште, централна управа или главно место на вршење на дејност во друга земја, за вршење дејност на територијата на Република Македонија е должен: -да организира подружница (чл.581 ЗТД) 268. За обврските настанати со работењето на подружницата, странското друштво, односно странскиот трговец - поединец: -одговара со целиот свој имот (чл.590 ЗТД) 269. За секоја подружница, странското друштво, односно странскиот трговец поединец назначува: -еден или повеќе застапници кои, во поглед на таа подружница, го застапуваат во неговото работење во РМ. Странското друштво може истите застапници да ги назначи и за повеќе подружници (чл.591 ЗТД) 270. Странско друштво, коешто има право да врши трговска дејност според националното законодавство може да организира трговско претставништво во Република Македонија коешто: -нема својство на правно лице и не може да врши трговска дејност (чл.596 ЗТД) 271. ТРГОВЕЦ ВО СМИСЛА НА ЗАКОНОТ ЗА ТРГОВСКИ ДРУШТВА Е: -лице кое самостојно, трајно во вид на занимање врши трговска дејност заради остварување добивка со производство, трговија и давање услуги на пазарот. (чл.4 ЗТД) 272. ВО ТРГОВСКИОТ РЕГИСТАР КАКО ТРГОВЕЦ ПОЕДИНЕЦ МОЖЕ ДА СЕ ЗАПИШЕ СЕКОЕ ДЕЛОВНО СПОСОБНО ФИЗИЧКО ЛИЦЕ СО ПОСТОЈАНО МЕСТО НА ЖИВЕЕЊЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА: -кое во вид на занимање, врши некоја од трговските дејности определени со закон (чл.12 ЗТД) 273. ДОВЕРИТЕЛИ НА СТЕЧАЈНАТА МАСА СЕ: -физички или правни лица кои по која било основа имаат побарувања спрема стечајниот должник, а кое настанало по отворање на стечајната постапка (чл.2 ЗС) 274. ПРАВНИТЕ ПОСЛЕДИЦИ ОД ОТВОРАЊЕТО НА СТЕЧАЈНАТА ПОСТАПКА НАСТАПУВААТ: -наредниот ден кога огласот за отворање на стечајната постапка ќе биде истакнат на огласната табла (чл.136 ЗС) 275. АКО ДОЛЖНИКОТ И НЕГОВОТ СОДОГОВОРНИК НА ДЕНОТ НА ОТВОРАЊЕТО НА СТЕЧАЈНАТА ПОСТАПКА НЕ ИСПОЛНИЛЕ ИЛИ

150

НЕЦЕЛОСНО ИСПОЛНИЛЕ НЕКОЈ ДВОСТРАНО ТОВАРЕН ДОГОВОР,СТЕЧАЈНИОТ УПРАВНИК МОЖЕ: -да го исполни договорот наместо должникот и да бара исполнување од другата договорна страна (чл.157 ЗС) 276. КОИ ПРАВНИ ДЕЈСТВИЈА НА СТЕЧАЈНИОТ ДОЛЖНИК МОЖЕ ДА СЕ ПОБИВААТ ? -Правните дејства преземени пред отворањето на стечајната постапка со кои се нарушува изедначеното намирување на доверителите (оштетувањето на доверителите), односно со кои одделни доверители се ставаат во поповолна положба, стечајниот управник во име на стечајниот должник и стечајните доверители може да ги побива во согласност со одредбите од овој закон (чл.172 ЗС) 277. НАМИРУВАЊЕ НА СТЕЧАЈНИТЕ ДОВЕРИТЕЛИ СЕ ВРШИ: -по заклучувањето на испитното (верификационо) рочиште. Намирувањето на стечајните доверители се врши преку авансна распределба на средствата, како и со конечна распределба (чл.189 ЗС) 278. ПЛАНОТ ЗА РАСПРЕДЕЛБА ГО СОСТАВУВА: -стечајниот управник (чл.190 ЗС) 279. ПЛАНОТ ЗА АВАНСНА РАСПРЕДЕЛБА: -по пристигнување на средства на сметката стечајниот управник е должен во рок од осум дена да состави предлог на план за авансна распределба. Овој предлог на план веднаш се доставува до членовите на одборот на доверители на одобрување. По одобрувањето од одборот на доверители, стечајниот управник го доставува предлогот на планот до стечајниот судија и сите доверители опфатени со планот. Во предлогот на планот стечајниот управник издвојува соодветен износ кој што е потребен за исплата на неисплатените и предвидени трошоци на стечајната маса. - Во рок од осум дена од денот на доставувањето на планот за авансна распределба, доверителите имаат право на приговор до стечајниот судија. - Стечајниот судија е должен да ги разгледа приговорите на доверителите, доколку има потреба да направи одредени исправки во овој план и да донесе решение со кое ќе го одобри планот за авансна распределба. -Решението со кое се одобрува планот за авансна распределба се доставува до стечајниот управник кој е должен во рок од осум дена да изврши исплата на паричните средства на сметките на доверителите. По извршената исплата на средствата стечајниот управник е должен да состави посебен извештај за извршената исплата и да го достави до стечајниот судија, одборот на доверители, како и да го депонира во стечајното досие на должникот за увид на доверителите (чл.191 ЗС) -Доверителот, чие побарување не било утврдено, може во рок од осум дена од денот на доставување на планот за авансната распределба, на стечајниот управник да му достави доказ дека поднел тужба за утврдување на побарувањето и за кој износ, или дека се вмешал во постапката што веќе се води во врска со тоа побарување. -Ако доверителот од го достави доказот стечајниот управник ќе издвои сразмерен дел на средства за намирување на соодветното побарување. Вака издвоениот

151

дел нема да се распределува, а ќе биде задржан додека не биде донесена правосилна одлука во врска со оспореното побарување. - Ако доверителот не го доставил доказот во рокот предвиден во законот до стечајниот управник, го губи правото да биде намирен во стечајната постапка за побарувањето што не е утврдено (чл.192 ЗС) -Доверителот со право на одвоено намирување, кој целосно не се намирил со продажба на имотот над кој има воспоставено право на одвоено намирување, е должен во рок од 15 дена од денот на извршената продажба да го извести стечајниот управник. Стечајниот управник е должен да го внесе доверителот во планот за распределба за остатокот на ненаплатеното побарување. Ако доверителот не го извести навреме стечајниот управник и не му поднесе докази, ненамиреното побарување на тој доверител нема да биде земено предвид при натамошната распределба (чл.193 ЗС) -При авансната распределба ќе биде земен предвид целиот износ на побарувањето врзано за одложен услов. При таа распределба ќе се издвои од средствата наменети за распределба и ќе се задржи делот потребен за намирување на тоа побарување (чл.194 ЗС) -На доверителите кои не биле земени предвид при авансната распределба, а кои ги исполнуваат условите наведени во законот, при следната дополнителна распределба ќе им биде авансиран износ од остатокот на стечајната маса на начин што нив ќе ги стави на исто рамниште со другите веќе авансирани доверители. Дури потоа ќе може да се пристапи кон намирување на другите доверители (чл.195 ЗС) 280. КОНЕЧНА РАСПРЕДЕЛБА НА СРЕДСТВАТА: -Конечната распределба на средствата ќе биде извршена со план за конечна распределба веднаш по целосно впаричување на имотот што влегува во стечајната маса. -Предлогот на планот за конечна распределба се подготвува по истата постапка и на начин, како и предлогот на планот за авансна распределба. -Стечајниот управник го подготвува предлогот на планот во рок од осум дена од денот на пристигнување на средствата на сметката на стечајниот должник. Стечајниот управник е должен да состави и завршна сметка и завршен извештај. -Стечајниот управник веднаш ги доставува предлогот на планот за завршна распределба, завршната сметка и завршниот извештај до членовите на одборот на доверители на согласност. По дадената согласност, стечајниот управник ги доставува предлогот на планот, завршната сметка и завршниот извештај до стечајниот судија кој ги објавува на огласната табла во судот. -Против доставениот предлог на план за конечна распределба стечајните доверители имаат право на приговор во рок од осум дена од денот на објавувањето на огласната табла на судот. Приговорот се поднесува до стечајниот судија. -Стечајниот судија во рок од осум дена одлучува по приговорите и со решение го одобрува предлогот на планот за конечна распределба. Решението се доставува до доверителите кои поднеле приговор против предлогот на планот за конечна распределба и до стечајниот управник, а се депонира и во стечајното досие за увид на сите доверители.

152

-Против решението право на жалба имаат доверителите чии приговори биле одбиени (чл.196 ЗС) - Стечајниот судија во наредните три дена од денот на одобрувањето на планот за конечна распределба свикува завршно собрание на доверителите на кое тие: 1) ќе расправаат за завршната сметка и за завршниот извештај; 2) ќе го потврдат планот за конечна распределба на средствата и 3) ќе решаваат за предметите и правата што претставуваат дел од имотот што влегува во стечајната маса што не биле отуѓени, наплатени или претворени во пари. - Одлуките на завршното собрание се донесуваат со мнозинство од утврдените побарувања претставени од присутните доверители. -Ако собранието на доверители не го потврди планот за конечна распределба, конечна одлука донесува стечајниот судија. При донесувањето на одлуката стечајниот судија ќе ги цени причините за одбивање на планот за конечна распределба -Планот за конечната распределба на средствата и одлуките на завршното собрание на доверители го извршува стечајниот управник. Стечајниот управник е должен веднаш по потврдувањето на планот да изврши исплата на паричните средства на сметките на доверителите. По извршената исплата на средствата стечајниот управник е должен да состави посебен извештај за извршената исплата и да го достави до стечајниот судија, до одборот на доверители, како и да го депонира во стечајното досие на должникот за увид на доверителите (чл.197 ЗС) -Средствата што во конечната распределба биле издвоени и задржани, стечајниот управник со согласност на стечајниот судија ќе ги депонира кај соодветна банка за натамошна распределба, на начин и според условите утврдени во овој закон. (чл.198 ЗС) -Ако побарувањата на сите доверители во стечајната постапка со конечната распределба бидат намирени во целост, стечајниот управник ќе го пренесе на должникот сиот преостанат вишок од стечајната маса или паричните средства. -Ако должникот не е физичко лице, на сите лица кои поседуваат удели или акции во основната главнина на должникот, стечајниот управник ќе им го пренесе делот од тој вишок што би им припаднал на тие лица при ликвидација на должникот согласно со Законот за трговските друштва. (чл.199 ЗС) 281. КОГА СЕ ЗАКЛУЧУВА СТЕЧАЈНАТА ПОСТАПКА: -Веднаш по извршувањето на конечната распределба на средствата, односно и на другиот имот на должникот, стечајниот судија ќе донесе решение за заклучување на стечајната постапка (чл.200 ЗС) 282. СТЕЧАЈНАТА ПОСТАПКА СЕ ЗАПИРА: -Ако по отворањето на стечајната постапка се утврди дека имотот што влегува во стечајната маса нема да биде доволен за намирување на трошоците на постапката, стечајниот судија ќе ја запре таа постапка и ќе донесе решение за заклучување на стечајната постапка. Стечајниот судија нема да ја запре постапката, ако биде авансиран доволен износ на средства од доверител (чл.205 ЗС) 283. ШТО НАЈПРВО СЕ НАМИРУВА ОД СТЕЧАЈНАТА МАСА ?

153

-Стечајниот управник ги намирува обврските на стечајната маса по следниов редослед и сразмерно на износот на подеднакво рангираните обврски: 1) трошоци на стечајната постапка; 2) обврски на стечајната маса што станале правно обврзувачки по известувањето за недоволноста на имотот што влегува во стечајната маса, што не се класификуваат како трошоци на стечајната постапка и 3) други обврски на стечајната маса, вклучувајќи ја како последна издршката дадена според одредбите од овој закон. (чл.207 ЗС) 284. ПЛАН ЗА РЕОРГАНИЗАЦИЈА МОЖЕ ДА ПОДНЕСЕ: -истовремено со поднесување на предлог за поведување на стечајна постапка од страна на должникот или од доверителот; - по предлог на доверител по отворањето на стечајната постапка до денот на одржувањето на извештајното собрание и -по предлог на стечајниот управник, според одлуката, односно инструкциите на собранието на доверители (чл.215 ЗС) 285. ПЛАНОТ ЗА РЕОРГАНИЗАЦИЈА ГО ОДОБРУВА: -стечајниот судија (чл.235 ЗС) 286. ДАЛИ ЕДНИОТ БРАЧЕН ДРУГАР МОЖЕ ДА ПОДНЕСЕ ПРЕДЛОГ ЗА ОТВОРАЊЕ НА СТЕЧАЈНА ПОСТАПКА ВРЗ ЗАЕДНИЧКИОТ ИМОТ НА БРАЧНИТЕ ДРУГАРИ? -да може (чл.317 ЗС) 287. ПРАВНИТЕ ПОСЛЕДИЦИ ОД ОТВОРЕНА ПОСТАПКА ЗА МЕЃУНАРОДЕН СТЕЧАЈ,СЕ ОПРЕДЕЛУВААТ СПОРЕД ПРАВОТО НА: -државата во која постапката е отворена, доколку законот за стечај не предвидува нешто друго (чл.322 ЗС) 288. МЕЃУНАРОДЕН СТЕЧАЈ СЕ СПРОВЕДУВА КОГА: -странски суд или странски претставник (странски стечаен управник, доверители и други) побара помош во врска со постапката што се води во странска држава; -странска држава побара помош во врска со постапката која се води во Република Македонија во согласност со овој закон; -постапка во странска држава се води истовремено со постапка која се води во Република Македонија врз основа на овој закон и -доверители или други лица од странска држава кои имаат правен интерес, бараат поведување постапка или учествуваат во постапка која се води во согласност со овој закон (чл.319 ЗС) 289. ДАЛИ МОЖЕ ДА БИДЕ ДОГОВОРЕНА ДОГОВОРНА КАЗНА ЗА ПАРИЧНИ ОБВРСКИ? -не, договорна казна не може да биде определена за парични обврски (чл.259 ЗОО) 290. ОДРЕДБАТА НА ДОГОВОРОТ КОЈА ПРЕДВИДУВА ИСТОВРЕМЕНО ТЕЧЕЊЕ И ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА ДОГОВОРНА КАЗНЕНА КАМАТА И ЗАКОНСКА КАЗНЕНА КАМАТА: -е ништовна (чл.388-б ЗОО) 291. ВИСИНАТА НА СТАПКАТА НА КАЗНЕНАТА КАМАТА КОГА ПАРИЧНАТА ОБВРСКА Е ОПРЕДЕЛЕНА ВО СТРАНСКА ВАЛУТА, СЕ ОПРЕДЕЛУВА:

154

-за секое полугодие и тоа во висина на едномесечна стапка на Еурибор за евра што важела на последниот ден од полугодието што му претходело на тековното полугодие, зголемена за 10 процентни поени во трговските договори и договорите меѓу трговци и лица на јавното право, односно зголемена за 8 процентни поени во договорите во кои барем едното лице не е трговец (чл.266-а ЗОО) 292. ДОГОВОРОТ ЗА ПРОДАЖБА НА НЕДВИЖНОСТИ: -мора да биде склучен во писмена форма (чл.443 ЗОО) 293. МАТЕРИЈАЛНИ НЕДОСТАТОЦИ ЗА КОИ ОДГОВАРА ПРОДАВАЧОТ: - Продавачот одговара за материјалните недостатоци на предметот што тој ги имал во моментот на преминувањето на ризикот врз купувачот, без оглед дали тоа му било познато. -Продавачот одговара и за оние материјални недостатоци што ќе се појават по преминувањето на ризикот врз купувачот ако се последица од причина што постоела пред тоа. - Незначителниот материјален недостаток не се зема предвид. (чл.466 ЗОО) 294. ДОГОВОРОТ ЗА ГРАДЕЊЕ Е: -договор за дело со кој изведувачот се обврзува да изгради според определен проект во договорениот рок определен градеж на определено земјиште или да изврши на такво земјиште односно на веќе постоен објект некакви други градежни работи, а нарачувачот се обврзува за тоа да му исплати определена цена (чл.649 ЗОО) 295. Акредитивот е -сложена правна работа во која учествуваат најмалку три лица, а често и четири и тоа: налогодавецот за отворање акредитив, акредитивната банка и корисникот на акредитивот. Понекогаш во оваа работа учествува и друга банка со седиште во земјата на корисникот, која може да има реазлична улога, а најчесто се појавува во улога на визирачка банка која го известува корисникот дека во негова корист е отворен акредитив кај акредитивната банка, потврдувачка (конфирмативна) банка која покрај акредитивната банка презема самостојно и непосредна обврска за исплата на акредитивот на корисникот -Со прифаќање на барањето на налогодавецот за отворање на акредитиви, акредитивната банка се обврзува дека на корисникот на акредитивот ќе му ја исплати определената парична сума ако до определеното време бидат исполнети условите наведени во налогот за отворање на акредитив (чл.1111 ЗОО) 296. Документарен акредитив постои кога банката е должна да му исплати на корисникот на акредитивот определена парична сума под услов: -да и бидат поднесени документите според условите утврдени во акредитивот (чл.1114 ЗОО) 297. Со банкарската гаранција банката се обврзува спрема примачот на гаранцијата (корисникот) дека во случај трето лице да не му ја исполни обврската во рокот на стасаноста: - ќе му ја намири обврската ако бидат исполнети условите наведени во гаранцијата. 298. Банката не може да ги истакнува спрема корисникот приговорите што налогодавецот како должник може да ги истакнува спрема корисникот по обезбедената обврска, само ако банкарската гаранција содржи клаузула:

155

-“без приговор“, “на прв повик“ или содржи зборови што имаат слично значење (чл.1126 ЗОО) 299. Податоците кои се однесуваат на конституираните права на сопствениот и стварните права врз туѓи ствари (залог, хипотека, службеност, реални товари, долгорочен закуп и пренос на сопственост на предмети и пренос на права заради обезбедување), стекнат статус на трговско друштво или статус на друг вид на правно лице и годишни сметки и финансиски извештаи: -задолжително се внесуваат во Централниот регистар (чл.9 ЗЦР) 300. Податоците од Централниот регистар можат да ги користат: -органите на државната управа, сите физички и правни лица, домашни и странски, освен ако за некои од нив поинаку не е определено со закон или со договор (чл.14 ЗЦР) 301. За извршените услуги од делокругот на својата работа: -ЦР на РМ наплаќа соодветен надоместок кој се утврдува со Тарифа на ЦР, која ја донесува Управниот одбор на ЦР, а на која согласност дава Владата на РМ (чл.18-а ЗЦР) 302. За точноста на внесените податоци во Централниот регистар: -одговара оној кој ги внесува податоците според општите правила на граѓанското право (чл.23 ЗЦР) 303. Во случај на несовпаѓање на податоците содржани во Централниот регистар со податоците внесени од основните регистри: -правно валидни се податоците од основните регистри (чл.24 ЗЦР) 304. Носители на платниот промет се: -Народната банка на Република Македонија, банките кои добиле согласност за вршење на платен промет согласно со закон и филијали на странски банки и Трезорот при Министерството за финансии, како посебен носител на платен промет за буџетските корисници и единките корисници и Трезорот на Фондот за здравствено осигурување на Македонија, како посебен носител на платниот промет за здравствените установи (чл.3 ЗПП) 305. Банките и филијалите на странски банки како носители на платниот промет ги вршат следниве работи: -отвораат и водат трансакциски сметки на учесниците во платниот промет и вршат плаќања од сметки; -водат регистар на трансакциски сметки во нивниот систем и -извршуваат решенија за присилна наплата кои се однесуваат за трансакциски сметки што ги водат (чл.6 ЗЦР) 306. Плаќањето меѓу учесниците во платниот промет кое не се извршува преку трансакциски сметки: -не е дозволено (чл.10 ЗПП) 307. Носителот на платен промет ќе дозволи исплата на платата на учесникот во платниот промет, само ако: -претходно за истата се платени данокот и придонесите (чл.11 ЗПП) 308. Учесникот во платниот промет може да има: -повеќе трансакциски сметки кај еден носител на платен промет и -трансакциски сметки кај повеќе носители на платен промет (чл.12 ЗПП)

156

309. Учесникот во платниот промет за настанатите статусни и други промени: -писмено да ги извести носителите на платниот промет кај кои има трансакциска сметка најдоцна во рок од 3 дена од денот на донесувањето на одлуката за статусните и други промени (чл.14 ЗПП) 310. Плаќањето по платниот инструмент се извршува доколку на трансакциската сметка на чиј товар се издава платниот инструмент: -има покритие (чл.19 ЗПП) 311. Носителот на платниот промет: -е должен да ги извршува решенијата за присилна наплата во согласност со закон -е должен да постапи по решенијата за присилна наплата најдоцна наредниот работен ден од денот на приемот на решението (чл.21 ЗПП) 312. Во случај на недостиг на средства за потполно извршување на решението за присилна наплата, носителот на платниот промет го извршува решението до висината на расположливите средства, ја блокира сметката и: -со доставување на даночниот број на учесникот -должник преку единствениот регистар на трансакциски сметки ги известува сите други носители на платен промет дека не смеат да вршат плаќања од средствата на денарските и девизните сметки на учесникот -должник до потполно извршување на решението, освен налози со кои се врши пренос на средствата на сметката кај носителот на платен промет кој треба да го изврши решението за присилна наплата (чл.22 ЗПП) 313. Доколку трансакциската сметка на учесникот во платен промет е блокирана непрекинато повеќе од 45 дена, носителот на платен промет: -преку единствениот регистар за трансакциски сметки го известува ЦР на РМ (чл.24 ЗПП) 314. Учесникот во платниот промет, доколку има блокирана трансакциска сметка: -не може да врши плаќање со пресметка (чл.25 ЗПП) 315. Издавач на електронски пари (како парична вредност претставена како побарување од издавачот која е сместена на електронски уред, издадена врз основа на прием на пари во износ кој не е помал од вредноста на издадените електронски пари и е прифатена како средство за плаќање од страна на лица кои не се издавач на тие пари) може да биде само: - банка со седиште во Република Македонија која од гувернерот на Народната банка добила претходна согласност за издавање на електронски пари; -филијала на банка од земја членка на Европската унија, во согласност со Законот за банките; -филијала на странска банка која, согласно со Законот за банките, од гувернерот на Народната банка добила дозвола за отворање и работа и -друштво за издавање електронски пари, кое од гувернерот на Народната банка добило дозвола за основање и работа во согласност со овој закон (чл.28 ЗПП) 316. Порамнувањето меѓу носителите на платниот промет се врши преку: -системот за порамнување во Народната банка (чл.47 ЗПП) 317. Задолжницата како потврдена приватна исправа со која должникот дава согласност побарувањето на доверителот назначено во задолжницата

157

присилно да се наплати од сите расположиви средства на должникот кај носителите на платниот промет се уредува со: -Закон за задолжница 318. Задолжницата се издава: - Задолжницата се издава во еден примерок. -Задолжницата гласи на денари. -Задолжницата се издава само при должничко доверителски односи меѓу правните лица. (чл.3 ЗЗ) 319. Доколку се исполнети условите од Законот за задолжница, издавањето на задолжница е задолжително: -Издавањето на задолжница е задолжително за должничко доверителски односи со кои се создаваат обврски во износ од 300.000 денари и повеќе (чл.3 ЗЗ). 320. Задолжницата ја составува: - Задолжницата ја составува нотар преку системот за водење на Регистар на задолжници кој го води Централниот регистар. Системот за водење на Регистарот на задолжници генерира единствен број на задолжницата (чл.4 ЗЗ) 321. Задолжницата како потврдена приватна исправа создава права и обврски: -со денот на заверка пред нотар (чл.4 ЗЗ) 322. Доколку обврските по основ на задолжница не се платени до датумот на достасување на задолжницата, доверителот поднесува барање за наплата врз основа на кое: -носителот на платен промет е должен да постапи на начин и во постапка за извршување на решенијата за присилна наплата согласно со Законот за платен промет (чл.8 ЗЗ) 323. Акција е сопственичка хартија од вредност, која претставува неделив и идеален дел од основната главнина на акционерското друштво или командитното друштво со акции. Во акцијата се отелотворуваат правата на акционерот и преку неа акционерот, како сопственик на акцијата: -не е доверител на друштвото ниту сопственик на еден дел од имотот на друштвото (чл.3 ЗТД) 324. Според Законот за хартии од вредност „обврзница“ е: - е долгорочна должничка хартија од вредност, со која издавачот се обврзува дека на сопственикот на обврзницата еднократно или во рати, ќе му го исплати на определениот ден, износот на номиналната вредност на обврзницата и каматата. Обврзницата може да биде обезбедена или необезбедена, да има фиксна или варијабилна камата, да биде без камата, може на сопственикот да му дава право на камата и/или исплата на однапред определени рати, може да се откупи од страна на која било страна под одредени услови и/или може на сопственикот да му даде право да ја претвори обврзницата во друг вид на хартија од вредност на издавачот (чл.2 ЗХВ) 325. „Долгорочна хартија од вредност“, во однос на рок на пристигнување, е хартија од вредност: -чиј рок на пристигнување е една календарска година или подолго од денот на нејзиното издавање (чл.2 ЗХВ)

158

326. „Краткорочна хартија од вредност“, во однос на рок на пристигнување, е хартија од вредност: -чиј рок на пристигнување е пократок од една календарска година од денот на издавањето (чл.2 ЗХВ) 327. „Дематеријализирана хартија од вредност“ е хартија од вредност којашто се води и се регистрира: -како електронски запис (чл.2 ЗХВ) 328. Законот за облигационите односи, во однос на Законот за хартии од вредност, се јавува како: -lex generalis 329. Хартијата од вредност, во однос на номиналната вредност: - Хартијата од вредност има номинална вредност. -Номиналната вредност на хартиите од вредност може да биде изразена во денари или во странска валута. -Трговските трансакции со хартии од вредност на територијата на Република Македонија се вршат во денари. -Издавањето на хартии од вредност без номинална вредност е забрането. -Хартијата од вредност издадена без номинална вредност е ништовна (чл.6 ЗХВ) 330. „Јавна понуда“ според Законот за хартиите од вредност е: -првата јавна понуда на хартии од вредност објавена од акционерско друштво или јавна понуда објавена при преобразба на друштво со ограничена одговорност и друштво со ограничена одговорност од едно лице во акционерско друштво е иницијална јавна понуда (чл.12 ЗХВ) 331. При продажба на сопствените акции, во однос на примена на одредбите од Законот за хартии од вредност: -важат одредбите од ЗХВ кои се однесуваат на издавање на хартии од вредност (чл.25 ЗХВ) 332. Правата на сопственост од хартиите од вредност настануваат, се стекнуваат, ограничуваат или пренесуваат: - единствено со соодветното запишување на сметките на хартии од вредност во депозитарот, освен ако со закон поинаку не е утврдено (чл.31 ЗХВ) 333. Хартиите од вредност издадени во форма на електронски запис во депозитарот за хартии од вредност: - Сите хартии од вредност издадени во Република Македонија се регистрираат во депозитар како електронски запис. -Хартиите од вредност во депозитарот гласат на име на сопственикот на хартијата од вредност. - Издавачот е должен да ги предаде хартиите од вредност за регистрирање во депозитарот во рок од три работни дена од денот на уписот на основната главнина во трговскиот регистар. -Хартиите од вредност издадени од еден издавач се регистрираат само во еден депозитар. -Издавачот не може да располага со средствата депонирани на специјалната сметка до денот на регистрирање на хартиите од вредност во депозитарот. -По исклучок благајничките записи се регистрираат во Народната банка на Република Македонија. (чл.49 ЗХВ)

159

334. Сопственоста на хартии од вредност, може да се стекне и врз основа на следните видови на нетрговски пренос: - договор за подарок; - реализација на договор за залог на хартии од вредност; - наследство и - судска одлука (чл.54 ЗХВ) 335. Лице кое купило хартии од вредност без да знае дека Проспектот содржи невистинити и неточни податоци за ценовно чувствителни информации или дека во Проспектот се пропуштени ценовно чувствителни информации кои со оглед на околностите можат да предизвикаат заблуда, може да поднесе тужба за враќање на уплатените средства со камата, намалени за добиениот приход и изгубена добивка како резултат на непоседување на хартијата од вредност. Тужбата, помеѓу останатите, може да се поднесе против следниве лица: - издавачот на хартиите од вредност; -лицата потписници на Проспектот; - членовите на управниот, надзорниот одбор и одборот на директори во моментот на издавање на Проспектот и -сметководител или овластен ревизор кој се согласил да биде именуван како лице кое подготвило или одобрило дел од Проспектот, односно изготвило или одобрило извештај, процена или финансиски извештај искористен во изготвувањето на Проспектот (чл.179 ЗХВ) 336. ОДГОВОРНОСТА НА ИЗВЕДУВАЧОТ И ПРОЕКТАНТОТ ЗА СОЛИДНОСТА НА ГРАДЕЖОТ: - Изведувачот одговара за недостатоците во изработката на градеж што се однесуваат на неговата солидност, доколку тие недостатоци би се покажале за време од десет години од предавањето и приемот на работите. -Изведувачот одговара и за недостатоците на земјиштето на кое е подигнат градежот, што би се покажале за време на десет години од предавањето и приемот на работите, освен ако специјализирана организација дала стручно мислење дека земјиштето е погодно за градење, а во текот на градењето не се појавиле околности кои ја доведуваат во сомневање основаноста на стручното мислење. - Истото важи и за проектантот ако недостатокот на градеж произлегува од некој недостаток во проектот. -Истото важи и за лицето кое вршело надзор ако недостатокот на градеж или земјиштето произлегува од некој недостаток во спроведувањето на надзорот -Субјектите се одговорни не само пред нарачувачот, туку и пред секој друг стекнувач на градеж. -Оваа нивна одговорност не може со договорот ниту да се исклучи, ниту да се ограничи (чл.663 ЗОО) 337. ОДНОС НА ДОГОВОРОТ ЗА ПРЕВОЗ И ТОВАРНИОТ ЛИСТ: -постоењето и полноважноста на договорот за превоз се независни од постоењето на товарниот лист и неговата точност (чл.712 ЗОО) 338. ТОВАРНИОТ ЛИСТ:

160

- Договарачите можат да се спогодат за пратката предадена на превоз да се направи товарен лист. -Товарниот лист треба да содржи: име и адреса на испраќачот и на превозникот, вид, содржина и количество на пратката, како и вредност на скапоценостите и на другите скапоцени предмети, место на определувањето, износ на надоместот за превоз, односно забелешка дека надоместот е платен однапред, одредба за износот со која е оптоварена пратката, место и ден на издавањето на товарниот лист. -Во товарниот лист можат да бидат внесени и други одредби од договорот за превоз. -Товарниот лист мора да биде потпишан од двата договарача. -Товарниот лист може да содржи одредба “по наредба” или да гласи на доносител. (чл.711 ЗОО) 339. НАДОМЕСТ ЗА ПРЕВОЗ И ТРОШОЦИ ВО ВРСКА СО ПРЕВОЗОТ, НА ПРЕВОЗНИКОТ МУ ПЛАЌА: -испраќачот (чл.715 ЗОО) 340. КОГА ПРИМАЧОТ НА ПРАТКАТА ИМА ОБВРСКА ДА ГО ПЛАТИ НАДОМЕСТОТ ЗА ПРЕВОЗОТ -ако во товарниот лист не е наведено дека испраќачот ги плаќа надоместот за превозот и другите трошоци во врска со превозот, се претпоставува дека испраќачот го упатил превозникот да ги наплати од примачот (чл.715 ЗОО) 341. СО ТРГОВСКА МАРКА СЕ ШТИТАТ: - Со трговска марка се штити знак кој може графички да се прикаже и кој е подобен за разликување на стоките или услугите на еден учесник во прометот од стоките или услугите на друг учесник во прометот (чл.175 ЗИС) 342. ПРАВОТО НА ТРГОВСКА МАРКА СЕ СТЕКНУВА: -со донесување решение за признавање на правото и со упис на трговската марка во регистарот (чл.202 ЗИС) 343. СО ГЕОГРАФСКИ НАЗИВ : -се одбележуваат производите кои ги произведуваат физички или правни лица на определено географско подрачје (чл.226 ЗИС) 344. КАКО СЕ ПОВЕДУВА ПОСТАПКА ЗА ЗАШТИТА НА ГЕОГРАФСКИ НАЗИВ? - Постапка за заштита на географски назив, односно за признавање на правото на користење на заштитен географски назив се поведува со пријава која содржи барање за заштита на географскиот назив, односно барање за признавање на правото за користење на заштитениот географски назив и други прилози пропишани со овој закон (чл.236 ЗИС) 345. ПРАВАТА ОД ИНДУСТРИСКА СОПСТВЕНОСТ: -се прометливи - Подносителот на пријавата на право од индустриска сопственост и носителот на правото, со договор во целост или делумно може да го пренесат своето право под условите предвидени со овој закон и со други прописи. (чл.271 ЗИС) 346. ВО ПОСТАПКИТЕ ЗА ЗАШТИТА НА ПРАВА ОД ИНДУСТРИСКА СОПСТВЕНОСТ, ЗАСТАПУВАЊЕ НА СТРАНКИТЕ ПРЕД ДРЖАВНИОТ ЗАВОД ЗА ИНДУСТРИСКА СОПСТВЕНОСТ, МОЖЕ ДА ВРШИ: - 1. физичко лице:

161

- државјанин на Република Македонија; - кое е регистрирано за вршење дејност застапување од областа на индустриската сопственост; - со завршен правен, еден од техничките факултети и фармацевтски факултет; - кое има положено посебен стручен испит положен во согласност со одредбите од овој закон и - кое има познавање на најмалку еден од официјалните јазици на организациите од областа во кои Република Македонија е членка; 2. адвокат кој е впишан во Адвокатската комора на Република Македонија и кој ги исполнува условите од точката 1 на овој став и адвокатско друштво или адвокатска канцеларија кои се впишани во Адвокатската комора на Република Македонија и кои имаат вработено лице кое ги исполнува условите од точката 1 на овој став и 3. правно лице: - со седиште во Република Македонија; - кое е регистрирано за застапување во областа на заштита на индустриската сопственост и - кое има вработено барем едно лице кое ги исполнува условите од точката 1 на овој став. (2) Застапувањето може да го врши застапник од друга држава под услови на реципроцитет, доколку: - е застапник во својата држава и - го познава македонскиот јазик. (чл.279 ЗИС) 347. СУДСКА ЗАШТИТА НА ПРАВАТА ОД ИНДУСТРИСКАТА СОПСТВЕНОСТ СЕ ОСТВАРУВА -со поднесување на тужба пред судот кој е надлежен за решавање на споровите за правата од индустриска сопственост (чл.291 ЗИС) 348. РОК ЗА ПОДНЕСУВАЊЕ НА ТУЖБА ЗА ЗАШТИТА НА ПРАВАТА ОД ИНДУСТРИСКАТА СОПСТВЕНОСТ: -во рок од 3 години од денот кога тужителот дознал за повредата и за сторителот, а најдоцна во рок од 5 години од денот на сторената повреда (чл.295 ЗИС) 349. РЕЗИДЕНТ, ВО СМИСЛА НА ЗАКОНОТ ЗА ДЕВИЗНОТО РАБОТЕЊЕ Е: - трговски друштва, трговци поединци и други правни лица со седиште во Република Македонија и нивни претставништва во странство, освен нивни подружници во странство; -подружници на странски друштва запишани во трговски регистар во Република Македонија; -филијали на странски банки -физички лица кои самостојно вршат дејност како занимање со постојано место на живеење во Република Македонија и кои не се третираат за трговци според Законот за трговските друштва; -физички лица со постојано место на живеење во Република Македонија; -физички лица кои привремено престојуваат во Република Македонија врз основа на важечка виза за престој, односно работна виза во траење од најмалку шест месеци и

162

-дипломатски, конзуларни и други претставништва на Република Македонија во странство кои се финансираат од Буџетот на Република Македонија, како и вработените во тие претставништва и членовите на нивните потесни семејства. (чл.2 ЗДР) 350. ТРАНСАКЦИИТЕ МЕЃУ РЕЗИДЕНТИ И НЕРЕЗИДЕНТИ : - Трансакциите меѓу резиденти и нерезиденти се слободни, освен ако со овој закон поинаку не е утврдено (чл.3 ЗДР) 351. ИНСТРУМЕНТИ НА ПАЗАРОТ НА ПАРИ СЕ: - благајнички записи, комерцијални записи,државни записи, сертификати за депозити, банкарски акцепти и други хартии од вредност со рок на достасување до една година (чл.2 ЗДР) 352. ДИРЕКТНИТЕ ИНВЕСТИЦИИ НА РЕЗИДЕНТИ ВО СТРАНСТВО СЕ: -слободни (чл.7 ЗДР) 353. ДАЛИ РЕЗИДЕНТИТЕ МОЖАТ ДА ОТВОРААТ СМЕТКИ ВО СТРАНСТВО ? - Резидентите можат да отвораат и да имаат сметки во странство, освен ако со овој закон поинаку не е определено. - Народната банка на Република Македонија ги пропишува начинот и условите под кои резидентите кои не се овластени банки, можат да отвораат и да имаат сметки во странство. 354. КОЈ МОЖЕ ДА ВРШИ ПЛАТЕН ПРОМЕТ СО СТРАНСТВО? - Платниот промет со странство го вршат банки, овластени од Народната банка на Република Македонија за вршење на платен промет со странство. -За потребите на Република Македонија платниот промет со странство го врши Народната банка на Република Македонија. -Народната банка на Република Македонија го пропишува начинот за вршење на платниот промет со странство (чл.26 ЗДР) 355. ДАЛИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА МОЖЕ ДА СЕ ВРШИ ФИЗИЧКИ ПРЕНОС НА ХАРТИИ ОД ВРЕДНОСТ? - Во и од Република Македонија може да се врши физички пренос на хартии од вредност заради остварување на правата кои произлегуваат од хартијата од вредност, чување или давање како залог (чл.30 ЗДР) 356. КУРСОТ НА ДЕВИЗНИОТ ПАЗАР СЕ ФОРМИРА: -слободно (чл.33 ЗДР) 357. ЗА КРЕДИТНИТЕ ТРАНСАКЦИИ, РЕЗИДЕНТИТЕ СЕ ДОЛЖНИ ДА ДОСТАВАТ ИЗВЕШТАЈ ДО: -Народната банка на РМ (чл.42 ЗДР) ТРУДОВО ПРАВО 1. При склучување на договор за вработување, работодавачот може да бара од кандидатот, приложување на: -докази за исполнување на бараните услови за вршење на работите. 2. Мобинг според Законот за работните односи е:

163

-секое негативно однесување од поединец или група кое често се повторува (најмалку во период од шест месеца), а претставува повреда на достоинството, интегритетот, угледот и честа на вработените лица и предизвикува страв или создава непријателско, понижувачко или навредливо однесување, чија крајна цел може да биде престанок на работниот однос или напуштање на работното место. 3. При престанување на важноста на договорот за вработување, поради отварање на постапка за престанок на работодавачот, работниците имаат право: -на исплата на нето плати, придонеси од плата за пензиско и инвалидско осигурување и надоместоци за периодот од последните три месеца пред отворањето на постапката за престанок на работодавачот; 2) обештетување за повредите при работа, коишто работникот ги претрпел кај работодавачот, како и за професионални заболувања и 3) неисплатен надоместок на плата за времетраењето на неискористениот годишен одмор за тековната календарска година. 4. Условот за стекнување со правото на цел годишен одмор - остварена непрекината работа од најмалку шест месеци кај ист работодавач, се смета за исполнет: -Работникот кој за првпат заснова работен однос се стекнува со правото на цел годишен одмор, кога ќе оствари непрекината работа од најмалку шест месеца кај ист работодавач, без оглед на тоа дали работникот работи полно работно време или пократко работно време од полното. 5. Согласно Законот за работни односи, работникот има право на заработувачка- плата. Плаќањето на работата: -мора да биде секогаш во парична форма. При исплатата, работодавачот мора да го почитува најнискиот износ определен со колективен договор, во согласност со закон, кој непосредно го обврзува работодавачот. Платата е составена од основната плата, дел од платата за работната успешност и додатоците, ако со друг закон поинаку не е определено. Работодавачот може на работникот да му исплати 13-та плата, доколку работодавачот има можност да ја исплати. 6. Работодавачот исплаќа надоместок на платата: -за целото време на отсуство во случаите и во траење определени со закон, како и во случаите кога не работи од причини на страната на работодавачот. Работодавачот е должен да му исплати надоместок на платата во случаите на отсутност од работа поради користење на годишниот одмор, платениот вонреден одмор, дообразување, со закон определени празници и од работа слободните денови и во случаите кога работникот не работи од причини на страна на работодавачот. Работодавачот исплаќа надоместок на платата и во случаите на неспособност на работникот за работа поради негова болест или повреди до 30 дена, а над 30 дена се исплаќа на товар на здравственото осигурување.По исклучок, во случај на неспособност на работникот за работа поради повреди настанати заради необезбедување на мерките утврдени со прописите од областа на безбедност и здравје при работа од страна на работодавачот, работодавачот исплаќа надоместок на плата и над 30 дена, врз основа на записник од органот на државната управа надлежен за работите од областа на инспекцијата на трудот. Надоместокот на плата за привремените агенциски работници кои со договор за

164

отстапување преку Агенцијата за привремени вработувања се отстапени кај работодавач корисник, обврската за исплата на надоместокот на плата е на товар на работодавачот корисник. Работодавачот може да исплати на товар на другиот обврзник надоместок за платата, исто така, и во случај ако така е одредено со закон или друг пропис. Ако работникот не може да ја врши работата поради виша сила, има право на половина од платата, на која инаку би имал право, ако би работел. Ако со овој закон или друг закон поинаку не е одредено, на работникот му припаѓа надоместок на платата во висина од неговата просечна плата од последните 12 месеца. Доколку работникот во тој период не примал плата, му припаѓа надомест во висина на најниската плата. Работодавачот е должен да му исплати на работникот надоместок на плата за денови и часови, колку што изнесува работната обврска на работникот на денот кога заради оправдани причини не работи. Во случај на прекин на работниот процес од деловни причини, работодавачот е должен на работникот да му издаде решение и да му плати 70% од платата за период до три месеца во тековната година. 7. Доколку за време на одобрено боледување од 15 дена, работникот оди на приватен пат во странство, работодавачот може да му го откаже договорот за вработување поради кршење на работниот ред и дисциплина и тоа: -без отказен рок, поради злоупотреба на боледувањето (чл.82 ЗРО) 8. Работникот е должен на барање на работодавачот да врши работипреку полното работно време. Прекувремената работа може да трае: - најмногу осум часа во текот на една недела и најмногу 190 часа годишно, освен за работите кои поради специфичниот процес на работа не можат да се прекинат или за кои нема услови и можности да се организира работата во смени. 9. Работодавачот не смее да наложи работа подолго од полното работно време : -1) ако работата може да се изврши со соодветна организација или распределба на работата, распоредување на работното време или воведување на нови смени; 2) на работникот жена, во согласност со одредбите на овој закон поради заштита на бременоста, раѓање и родителството; 3) на мајка со дете до три години старост и самохран родител со дете до шест години старост, освен ако работникот даде писмена изјава дека доброволно се согласува со прекувремена работа; 4.На повозрасен работник без негова согласност; 5.На работник кој не наполнил 18 години возраст; 6.На работникот на кој врз основа на мислење на лекарска комисија поради таквото работење ќе му се влоши здрвствената состојба; 8.На работникот кој работи помалку од полното работно време (скратено работно време) во согласност со прописите за пензиско и инвалидско осигурување (инвалидност), прописите за здравствено осигурување (медицинска рехабилитација) или други прописи (родителски обврски). 10. За време на дневното работно време, работникот има право на паузи и тоа :

165

-Работникот кој работи шест часа и подолго од шест часа има право на пауза во траење од 30 минути. Работникот кој работи со пократко работно време, меѓутоа најмалку четири часа дневно, има право на пауза во траење од 15 минути. -Должината на паузата во случај на нееднакво распоредување или времено прераспоредување на работното време се одредува пропорционално на должината на дневното работно време. (чл.132 ЗРО) 11. Неискористениот годишен одмор во тековната календарска година, работникот има право да го користи: -до 30 јуни идната календарска година. 12. Доколку за време на одобрено боледување од 15 дена, е утврдено дека работникот врши земјоделски работи на нива, работодавачот може да му го откаже договорот за вработување: -без отказен рок, поради кршење на работниот ред и дисциплина, поради злоупотреба на боледувањето (чл.82 ЗРО) 13. Ако работникот на работа или во врска со работата, намерно или од крајно невнимание му предизвика штета на трето лице : -работодавачот е должен на тоа лице да му ја надомести штетата, а работникот е должен да ја надомести штетата на работодавачот. 14. Работничката има право на платено отсуство од работа во траење од девет месеци непрекинато : -за време на бременост, раѓање и родителство (чл.165 ЗРО)а доколку роди повеќе деца одеднаш (близнаци, тројка и повеќе) една година. 15. На работници кои не наполниле 18 години возраст, работодавачот не смее да им наложи : -работа подолго од полното работно време -да вршат тешки физички работи, работи кои се вршат под земја или под вода, работи со извори на јонизирачки зрачења и други работи кои можат штетно и со зголемена опасност да влијаат на здравјето, односно здравствениот развој со оглед на нивните психофизички специфичности. 16. Ученици кои наполниле 14 години возраст и студенти можат кај работодавач да вршат: -практична работа во рамките на образовната програма. 17. Работник кај кој е утврдена намалена работна способност за 50 %, има право: -на скратено работно време или да биде распределен на друга соодветна работа, со право на плата согласно со колективен договор. 18. Ако работникот смета дека со писмена одлука на работодавачот е прекршено некое негово право, има право: -во рок од осум дена од врачувањето на одлуката со која било прекршено правото, да бара од работодавачот истото да го отстрани. 19. Паричните побарувања од работниот однос, работникот може: -да ги остварува непосредно пред надлежниот суд. 20. Работниците имаат право: -по свој слободен избор, да основаат синдикат и во него да се зачленуваат, под условите пропишани со статутот или правилата на тој синдикат. 21. Синдикатот на повисоко ниво, стекнува својство на правно лице:

166

-со денот на упис во Централниот регистар на Република Македонија, по претходен упис во регистарот на синдикати односно регистарот на здруженија на работодавачи. (чл.189 ЗРО). 22. Синдикалниот претставник е заштитен согласно Законот за работните односи, така што:

-Синдикалниот претставник е заштитен од отказ согласно ЗРО. -На синдикалниот претставник заради синдикална активност не може да му се намали платата или да му се откаже договорот за вработување. -На синдикалниот претставник за времето на вршење на должноста, работодавачот може да му го откаже договорот за вработување само со претходна согласност на синдикатот. 23. Репрезентативен синдикат на ниво на јавен сектор е: -синдикатот кој е запишан во регистарот на синдикати кој го води министерството надлежно за работите од областа на трудот и во кој се зачленети најмалку 20 % од бројот на вработени во јавниот сектор и кои плаќаат членарина. 24. Репрезентативноста на синдикат, односно на здружение на работодавачите, ја утврдува: -министерот надлежен за работите од областа на трудот, на предлог од Комисија за утврдување на репрезентативноста (во натамошниот текст: Комисија), во согласност со ЗРО. 25. Општиот колективен договор за приватниот сектор го склучуваат: -репрезентативното здружение на работодавачите и репрезентативниот синдикат за приватниот сектор од областа на стопанството. 26. Синдикатот и неговите здруженија на повисоко ниво имаат право: -да повикаат на штрајк и да го поведат со цел за заштита на економските и социјалните права на своите членови од работниот однос, во согласност со закон. 27. Организирање или учество во штрајк организиран согласно одредбите на Законот за работните односи и колективен договор: -не претставува повреда на договорот за вработување. 28. Одлука за забрана на штрајк донесува : - надлежниот суд за работни спорови во прв степен. 29. Органот на државната управа надлежен за работите од областа на инспекцијата на трудот: - Надзор над примената на овој закон, прописите за вработувањето и другите прописи од областа на трудот, колективните договори и договорите за работа со кои се уредуваат правата и обврските на работникот и работодавачот од работниот однос и други договори со кој е определен надоместок за извршената работа во износ повисок од износот на минимална плата утврдена со закон. 30.Работникот може да го откаже договорот за вработување: ако писмено изјави дека сака да го откаже договорот за вработување, - со отказен рок од три работни дена. 31. Судот може, на барање на работникот, да го утврди денот на престанокот на работниот однос и да му досуди надомест на штета: -ако за работникот не е прифатливо да остане во работен однос (чл.102 ЗРО) 32. Работодавачот може да го откаже договорот за вработување од лични

167

причини на страна на работникот :

-ако работникот не ги извршува работните обврски утврдени со закон, колективен договор, акт на работодавачот и договорот за вработување, или ако ги крши работниот ред и дисциплина. -ако на работникот му се обезбедени потребните услови за работа и му се дадени соодветни упатства, насоки или писмено предупредување од работодавачот во врска со работата дека работодавачот не е задоволен од начинот на извршување на работните обврски и ако по даденото предупредување во рокот утврден од работодавачот, работникот не го подобри своето работење. 33. Според Законот за работните односи, мобингот е секое негативно однесување од поединец или група кое често се повторува:

-(најмалку во период од шест месеца), а претставува повреда на достоинството, интегритетот, угледот и честа на вработените лица и предизвикува страв или создава непријателско, понижувачко или навредливо однесување, чија крајна цел може да биде престанок на работниот однос или напуштање на работното место. 34. Работникот поведува спор за вршење на мобинг против: - едно или повеќе лица со негативно однесување без оглед на нивното својство “работодавач како физичко лице, одговорно лице или работник“. 35. Со договорот за вработување: -не може да се определат помали права од правата утврдени со закон, а ако содржат такви одредби, се сметаат за ништовни и се применуваат соодветни одредби од закон -може да се одредат правата, кои за работниците се поповолни, отколку што ги определува ЗРО (чл.12 ЗРО). 36. Работодавач во смисла на Законот за работните односи е: -е правно и физичко лице, како и друг субјект (орган на државна власт, орган на единица на локалната самоуправа, подружница на странско друштво, дипломатско и конзуларно претставништво), кои вработуваат работници врз основа на договор за вработување. -“Помал работодавач" е работодавач кој вработува до 50 работници. 37. Конкурентската клаузула:

-дефиниција: Ако работникот при своето работење или во врска со работата се здобива со технички, производни или деловни знаења и деловни врски, може во договорот за вработување, работникот и работодавачот, да договорат забрана за вршење на конкурентско дејствување по престанувањето на работниот однос. -Конкурентската клаузула може да се договори најдолго за период од две години по престанувањето на договорот за вработување и тоа само во случаите кога на работникот му престанува договорот за вработување по негова волја или вина. -Конкурентската клаузула не смее да ја исклучи можноста за вработување на работникот. -Ако конкурентската клаузула не е изразена во писмена форма, се смета дека не е договорена. 38. Работодавачот при правење на распоредот за ноќна работа, работникот со 60 години возраст не го вклучил во истиот, затоа што работникот не се согласил да работи во ноќна смена. Ваквиот начин на постапување на работодавачот значи:

168

-Работниците повозрасни од 57 години жени и 59 години мажи, уживаат посебна заштита, согласно со овој и друг закон. -ограничување на прекувремената и ноќната работа. -овозможување посебна заштита на повозрасни работници (чл.180 ЗРО). -На повозрасниот работник работодавачот без согласност на работникот не смее да му одреди прекувремена или ноќна работа. 39. Во случаи на времена неспособност за работа поради заболување или повреда и за празниците на Република Македонија кои се определени како слободни денови од работа и за другите со закон определени слободни денови, работникот има право: -на отсуство од работа со надоместок на плата во случаи на времена неспособност за работа поради заболување или повреда и во други случаи во согласност со прописите на здравственото осигурување. (1) Работникот има право на отсуство од работа со надоместок на плата за празниците на Република Македонија, коишто се определени како слободни денови од работа и за другите со закон определени слободни денови (2) Работодавачот е должен да му исплати надоместок на платата во случаите на отсутност од работа поради користење на годишниот одмор, платениот вонреден одмор, дообразување, со закон определени празници и од работа слободните денови и во случаите кога работникот не работи од причини на страна на работодавачот. (3) Работодавачот исплаќа надоместок на платата и во случаите на неспособност на работникот за работа поради негова болест или повреди до 30 дена, а над 30 дена се исплаќа на товар на здравственото осигурување. Во случај на отворање на ново боледување во рок од три дена од престанокот на претходното боледување, работодавачот има право да побара од првостепената лекарска комисија да го потврди новото боледување или да го продолжи прекратеното старо боледување. 40. Како сезонска работа се смета: -работа која поради климатските или природните услови не се извршува во текот на целата година, туку во одредени периоди - сезони, која не надминува осум месеци во период од 12 последователни месеци. (2) Работникот кој по договор за вработување на определено време врши сезонски работи, односно работа во нееднакво распоредено работно време без прекин најмалку три месеца во годината и притоа одработи повеќе часови отколку што е одредено за работа со полно работно време, може да бара часовите да му се пресметаат во работни денови со полно работно време. (3) Според ставот (2) на овој член пресметаните работни денови се внесуваат во работниот стаж на работникот, како да ги поминал на работа. При што вкупниот работен стаж во календарската година не смее да надмине 12 месеца. 41. Како членови на семејството на осигуреникот за кои се обезбедува задолжително здравствено осигурување, покрај останатите, се сметаат: - брачниот другар и децата родени во брак или вон брак, пoсиноците, посвоените деца и децата земени на издржување.

169

42. Основни здравствени услуги, кои се опфатени со задолжителното здравствено осигурување, се: - а) во примарната здравствена заштита: 1) здравствени услуги заради утврдување, следење и проверување на здравствената состојба; 2) преземање на стручно медицински мерки и постапки за унапредување на здравствената состојба, спречување, сузбивање и рано откривање на болестите и други нарушувања на здравјето 3) укажување на итна медицинска помош, вклучувајќи и превоз со санитетско возило кога е тоа неопходно; 4) лекување во ординација, односно во домот на корисникот; 5) здравствена заштита во врска со бременост и породување; 6) спроведување на превентивни, терапевтски и рехабилитациони мерки; 7) превенција, лекување и санирање на болестите на устата и забите и 8) лекови според листата на лекови што со општ акт ја утврдува Фондот на кој министерот за здравство дава согласност; б) во специјалистичко-консултативната здравствена заштита: 1) испитување и утврдување на заболувањата, повредите и здравствената состојба; 2) спроведување на специјализирани дијагностички, терапевтски и рехабилитациони постапки и 3) протези, ортопедски и други помагала, помошни и санитетски справи и материјали и забнотехнички средства според индикации утврдени со општ акт на Фондот на кој министерот за здравство дава согласност; в) во болничката (краткотрајна и долготрајна) здравствена заштита: 1) испитување и утврдување на здравствената состојба, лекување, рехабилитација, нега, сместување и исхрана во болнички услови; 2) лекови според листата на лекови што со општ акт ја утврдува Фондот на кој министерот за здравство дава согласност, како и помошни материјали кои служат за примена на лековите и санитетските и друг материјал потребен за лекување и 3) сместување и исхрана на придружник при неопходно придружување на дете до тригодишна возраст, додека е на болничко лекување, но најмногу до 30 дена и г) обдукција на умрени по барање на здравствени установи. 43. Колку изнесува висината на основицата за пресметување на надоместокот на плата во рамките на задолжителното здравствено осигурување? - Основица за пресметување на надоместокот на плата преставува просечниот месечен износ на исплатената плата на која е платен придонесот за задолжителното здравствено осигурување во последните дванаесет месеци пред настанувањето на случајот поради кој се стекнува правото на надоместокот. Ако за осигуреникот не може да се утврди основица за надоместокот според став 1 на овој член, основицата за надоместокот ќе се утврди од платата што ја остварил за деновите поминати на работа во периодот пред настанување на случајот.

170

За осигурениците од член 5 став 1 точка 3 на овој закон, основица за пресметување на надоместок на плата претставува основицата на која е платен придонесот за задолжителното здравствено осигурување. 44. Надоместокот на плата во случај на спреченост за работа го утврдува и исплатува Фондот за здравствено осигурување на Македонија и тоа: - со општ акт, но најмалку во висина од 70% од основицата за надоместокот на плата. По исклучок од став 1 на овој член висината на надоместокот на плата за време на привремената спреченост за работа предизвикана со повреда на работа, професионална болест, за време на давање крв, ткиво или орган, како и за време на отсуство поради бременост, раѓање и мајчинство изнесува 100% од основицата на надоместокот на плата утврдена според член 16 на овој закон. Висината на надоместокот на плата пресметан врз основа на членот 16 на овој закон не може да биде повисока од износот на две просечни месечни плати исплатени во Републиката во претходната година. 45. Здравствени услуги што по основ на задолжително здравствено осигурување можат да ги користат осигурените лица кои привремено престојуваат во странство, се: - итна медицинска помош. 46. Решение во прв степен за правата од задолжителното здравствено осигурување, Фондот за здравствено осигурување донесува во рок од: -30 дена од денот на предавањето на уредно и комлетирано барање. Во случаите кога со одредбите на овој закон и подзаконските акти донесени врз основа на овој закон, на донесувањето на решението од ставот 4 на овој член, му претходи утврдување на фактичката состојба за која е потребно и мислење од лекарските комисии на Фондот, Фондот е должен да донесе решение во рок од 45 дена од денот на предавањето на уредно и комплетирано барање. 47. Доброволното здравствено осигурување се воспоставува со договор склучен меѓу: -осигуреникот и друштвото за осигурување. 48. Компанија, сам сопственик за работа од страна на странски претставници, која вработува десет или помалку од десет работници, може да добие: -една работна дозвола за еден странски претставник на сопственикот или една работна дозвола за странски претставник на филијала, без оглед на бројот на филијалите. 49. Субјектот кој има обврска да го регистрира почетокот и престанокот на работа која ја извршува странецот, при работење од страна на странски претставници на компании е: - работодавачот кај кого се извршува работата. 50. Сертификат во пропишана форма на лицето кое е одговорно за регистрирање на работа на странци, му издава: - Агенцијата за вработување. 51. Барањето на странец за издавање на работна дозвола за негово самовработување во Република Македонија се поднесува до: -дипломатско-конзуларното претставништво на Република Македонија во

171

странство, во државата чиј државјанин е или во државата каде што тој престојува врз основа на дозвола за престој.Во случај кога во државата во која странецот живее, односно престојува врз основа на дозвола за престој, нема дипломатско-конзуларно претставништво на Република Македонија, странецот барањето за издавање на работна дозвола го поднесува до дипломатско-конзуларното претставништво на државата со која Република Македонија има склучено договор за заедничко претставување. Барањето за издавање на работна дозвола странецот може да го поднесе и во Агенцијата за вработување. 52. Работна дозвола на странец за кој од надлежен орган е добиено позитивно мислење во однос на неговото самовработување во Република Македонија, му издава: -Агенцијата за вработување 53. Барањето за засновање на работен однос со странец во Република Македонија, работодавачот го поднесува до: - Агенцијата за вработување-Центар за вработување. 54. Барање за лична работна дозвола, која му овозможува на странецот слободен пристап до пазарот на трудот, може да поднесе: - кој ги исполнува условите утврдени во овој закон и од страна на азилант. 55. Лична работна дозвола, која му овозможува на странецот слободен пристап до пазарот на трудот е со важност: -Личната работна дозвола се издава за определен временски период до една, односно до три години или на неопределено време. 56. Важноста на дозволата за сезонска работа на странец во областа на градежништвото е со траење: - се ограничува на максимум девет месеца во период од 12 месеца. - Дозволата за сезонска работа може повторно да се издаде на истиот странец по истекот на периодот кој е наведен погоре, без оглед дали истиот или друг работодавач поднел барање. 57. Кој ја утврдува годишно квотата на работни дозволи преку која во Република Македонија се ограничува бројот на странци на пазарот на трудот? Владата на РМ. 58. Дали трговец поединец или трговско друштво може да основа Агенција за привремени вработувања? -да може, бидејќи согласно законот вакви агенции можат да основаат и правни лица регистрирани согласно Законот за трговски друштва (чл.5 ЗАПВ) 59. Договорот за отстапување на работник на работодавач корисник за вршење на привремени работи го склучуваат: -агенцијата за привремени вработувања и работодавачот корисник. 60. Каков правен статус во правните односи, согласно Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, имаат граѓаните на Европската унија? - Граѓаните на Европската унија имаат еднаков правен статус, во правните односи, согласно со овој закон, како и граѓаните на Република Македонија. 61. Потребите на работодавачот од работници и на невработените лица

172

што треба да се вработат со обука, преквалификација или доквалификација ги утврдува: - Агенцијата за вработување на Република Македонија. 62. Лиценцата на Агенцијата за вршење посредување за вработување во земјата и во странство со наплата е со важност: -на две години со можност за продолжување на две години, врз основа на барање на основачот - одговорното лице на агенцијата за посредување за вработување, а по претходно извршен надзор од инспекторот за труд за исполнување на условите од член 27 став 1 алинеја 3 и 4 од овој закон. 63. Висината на месечниот паричен надоместок за време на невработеност изнесува: - Висината на месечниот паричен надоместок за време на невработеност се утврдува врз основа на пресметаните и исплатени плати кај работодавачот согласно со закон, колективен договор и договор за вработување и изнесува 50% од просечната месечна нето плата на работникот за последните 24 месеца за лице кое има право на паричен надоместок до 12 месеца, а за лице кое има право на паричен надоместок подолго од 12 месеца, паричниот надоместок за првите 12 месеца изнесува 50% од просечната месечна нето плата на работникот за последните 24 месеца, а за преостанатото време 40% од просечната месечна нето плата. Надоместокот од став 1 на овој член не може да изнесува повеќе од 80% од просечната месечна нето плата по работник во Републиката, објавена за последниот месец. 64. Дали здравствените установи во мрежата, за пациенти кои услугите ги плаќаат со лични средства, имаат обврска да поднесуваат извештај до Министерството за здравство за обемот и видот на извршените здравствени услуги за пациентите? -Здравствената установа е должна на секои шест месеци до Министерството за здравство да поднесува извештај за обемот и видот на извршените здравствени услуги за пациентите кои услугите ги плаќаат со лични средства. 65. Кои мерки е должен да ги превземе директорот на здравствената установа за време на штрајк заради отстранување на штетните последици кои можат да настанат од неукажување на здравствени услуги? -Должен да обезбеди итна медицинска помош и минимална функција на сите организациони делови во процесот на работата. Врз основа на преземените мерки од ставот (1) на овој член вработените се должни да постапуваат по соодветните наредби. Доколку вработените не постапат согласно со ставот (2) на овој член, директорот е должен да го обезбеди остварувањето на работниот процес со заменување на соодветни профили на вработени. 66. Права од пензиско и инвалидско осигурување, покрај останатите, се: - 1) право на старосна пензија; 2) право на инвалидска пензија; 3) право на професионална рехабилитација и права на соодветни парични надоместоци; 4) право на семејна пензија; 5) право на паричен надоместок за телесно оштетување и 6) право на најнизок износ на пензија. 67. Пензиската основица за старосната пензија се утврдува од:

173

-месечниот просек на платите што осигуреникот ги остварил за време на вкупното траење на осигурувањето, а најрано од 1 јануари 1970 година (во натамошниот текст: пензиска основица). За определување на пензиска основица, покрај месечниот просек на плати, се зема и надоместокот на плати, односно паричниот надоместок во случај на невработеност. Како година на осигурување од која се зема платата за утврдување на пензиската основица се зема календарската година во која осигуреникот остварил плата, односно надоместок на плата за најмалку шест месеци стаж на осигурување. Платата, односно надоместокот на платата остварен во годината во која осигуреникот остварува право на старосна пензија не се зема за утврдување на пензиската основица. На осигуреникот, односно лицето кое не остварило плата, односно надоместок на плата по јануари 1970 година пензиската основица се утврдува во зависност од движењето на просечната плата на сите вработени во Републиката и стручната подготовка на осигуреникот. 68. Осигуреник кај кого инвалидноста настанала пред навршување на 30 години живот како последица на повреда надвор од работата или болест, се здобива со право на инвалидска пензија ако на денот на настанување на инвалидноста имал својство на осигуреник и ако: - 1) инвалидноста настанала до навршување на 20 години живот, ако имал најмалку шест месеци стаж на осигурување; 2) инвалидноста настанала до навршување на 25 години живот, ако имал најмалку девет месеци стаж на осигурување и 3) инвалидноста настанала до навршување на 30 години живот, ако имал најмалку 12 месеци стаж на осигурување. 69. Правилникот за листата на професионалните болести го донесува: -министерот за труд и социјална политика, по претходно прибавено мислење од Институтот за медицина на трудот. 70. Право на професионална рехабилитација, во смисла на Законот за пензиско и инвалидско осигурување, има осигуреник: - кај кој ќе настане инвалидност пред навршени 50 години живот ако според преостанатата работна способност може да се оспособи за друга работа со полно работно време. Право на професионална рехабилитација има осигуреникот од членот 11 став (1) точки 1 и 2 од овој закон (работниците во работен однос и со нив, согласно со посебни закони изедначени лица; воениот и цивилниот персонал согласно со закон)кај кој постои професионална неспособност за работа. 71. Ако смртта на осигуреникот настанала како последица од повреда на работа или од професионална болест, членовите на семејството стекнуваат право на семејна пензија: -без оглед на должината на пензискиот стаж на осигуреникот. 72. Висината на семејната пензија се определува во процент од основата што ја сочинуваат старосната или инвалидската пензија и тоа: -70% за еден член на семејството, а за секој нареден член уште по 10%, но не повеќе од 100% од основицата. 73. Ако осигуреникот за ист случај на телесно оштетување стекне право на паричен надоместок за телесно оштетување по прописите на пензиското и инвалидското осигурување и право на инвалиднина како

174

мирновремен воен инвалид по прописите за воените инвалиди, може: - да користи само едно од тие права, по сопствен избор. 74. Заштитно друштво како трговско друштво заради вработување на инвалидни лица може да се основа: -и да работи како заштитно друштво ако вработува најмалку десет лица на неопределено време од кои најмалку 40% се инвалидни лица од вкупниот број на вработени, од кои најмалку половината се лица со утврдена инвалидност во смисла на чл.2 ст.1 од овој Закон ( Инвалидно лице со оштетен вид, оштетен слух, со пречки во гласот, говорот и јазикот, телесно инвалидно лице, лице со пречки во интелектуалниот развиток и лице со комбинирани пречки кое поради степенот на инвалидност има специфични потреби во работењето. 75. Програма за безбедност и здравје при работа донесува: -Владата на РМ 76. Работодавачот мора да обезбеди здравствени прегледи за вработените најмалку: -на секои 24 месеца. 77. Дали вработено лице може да работи на работно место или во услови на изложеност на зголемена опасност од повреда или нарушување на здравјето (намален воздушен притисок, високи или ниски температури, штетни зрачења, зголемени вибрации, бучава, работа со болни од заразни болести итн)? -може да работи само врз основа на процена на овластена здравствена установа со која се потврдува способноста на вработениот за односната работа. 78. Советот за безбедност и здравје при работа, како експертско советодавно тело, го сочинуваат: -15 члена од кои четири члена, од репрезентативните организации на работодавачите, четири члена од репрезентативните синдикати, три члена именувани од Владата на Република Македонија, еден член претставник на факултетот кој спроведува образовна дејност на полето на безбедноста при работа, еден член претставник на факултетот кој спроведува образовна дејност на полето на медицината на трудот, еден член претставник на здружението на стручните лица за безбедност при работа и еден член претставник на здружението на експерти на медицина на трудот. 79. Комисијата за одлучување по прекршок (Прекршочната комисија) формирана од страна на министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за работите од областа на трудот, според Законот за безбедност и здравје при работата се избира за времетраење од: - три години со право на реизбор на членовите. 80. Против решението на Прекршочната комисија формирана од страна на министерот кој раководи со органот на државната управа надлежен за работите од областа на трудот, со кое се изрекува прекршочна санкција,согласно Законот за безбедност и здравје при работата, може да се поднесе: -тужба за поведување на управен спор пред надлежниот суд. 81. Барањето за пополнување на работното место - судски службеник,

175

претседателот на судот го доставува до: -Судскиот буџетски совет. 82. Рокот за пријавување на објавениот оглас за избор на судски службеник, не може да биде пократок од: - од 15 дена, односно подолг од 20 дена од денот на неговото објавување во дневните весници. ЗА УНАПРЕДУВАЊЕ Рокот за пријавување на објавениот оглас не може да биде пократок од пет дена односно подолг од десет дена од денот на неговото објавување. 83. Вработените во судската служба имаат право на платено отсуство од работа за склучување на брак на судскиот службеник, во траење од: - 3 дена. 84. На судскиот службеник кој е избран или именуван на државна или јавна функција, а чие вршење бара привремено да престане да ги извршува работите и работните задачи, му мирува работниот однос за време на вршењето на функцијата и по престанување на вршењето на функцијата, има право: -во рок од 30 дена по престанувањето на вршењето на функцијата да се врати во судот од каде што заминал на вршење на функција, на работно место кое одговара на видот на неговото образование. 85. Вработениот во судската служба во случај на спреченост да дојде на работа, должен е: -да го извести судскиот администратор за причините за недоаѓањето најдоцна во рок од 24 часа од изостанокот. 86. Збирот на паричните казни изречени на судскиот службеник во еден месец за полесна и потешка дисциплинска повреда, може да биде во висина која: -не надминува 30% од износот на неговата вкупна плата за тој месец. 87. Неуредно чување на службените списи и податоци од страна на судскиот службеник, претставува: -полесна повреда на службената должност 88. Против решението со кое е утврдена материјална одговорност на судскиот службеник, тој има право на жалба до Советот, во рок од: -осум дена од денот на врачувањето на решението. 89. Решението за престанок на вработувањето на вработениот во судската служба, го донесува:

-претседателот на судот. 90. Против решението за престанок на вработувањето, вработениот има право на жалба до Советот, во рок од: -осум дена од денот на доставувањето на решението. 91. Судскиот службеник кој не е задоволен од конечната одлука на Советот или ако Советот не одлучил во рок од 15 дена, има право во рок од 15 дена од приемот на решението да бара заштита на своите права пред: -надлежен суд.

176

92. Припадник на судската полиција за работа во денови на празници утврдени со закон, има право на додаток на плата за поминати часови на работа: -во износ од 50% од износот на основната плата и додатокот на плата за звање. 93. Надзор над работата на судската полиција во судовите на Република Македонија врши: -претседателот на судот, Министерството за правда и командантот на судската полиција во Врховниот суд на Република Македонија. 94. Носители на социјалната заштита се: - Републиката, општината, градот Скопје и општините во градот Скопје, во рамките на нивните надлежности, а во согласност со ЗСЗ. 95. Корисници на социјална заштита се: -државјани на Република Македонија кои имаат постојано живеалиште во Република Македонија и странците кои имаат регулиран постојан престој во Република Македонија, согласно со закон. -Државјаните на Република Македонија кои немаат постојано живеалиште во Република Македонија и странците кои имаат регулиран привремен престој во Република Македонија, согласно со закон, ги користат правата од социјалната заштита под услови утврдени со овој или друг закон и меѓународни договори и конвенции. (чл.15 ЗСЗ). 96. Доколку во судска постапка се утврди дека со барателот или корисникот на социјална заштита е постапувано спротивно на забраната на директна или индиректна дискриминација, барателот или корисникот на социјална заштита има право: -да бара надомест на штета од сторителот на дискриминацијата. 97. Реализација на мерките и активностите на социјална превенција се остварува во: -центрите за социјална работа во соработка со општината, градот Скопје и општините во градот Скопје, предучилишните, училишните, здравствените установи и другите државни тела и органи, правни и физички лица и здруженија. 98. Износот на придонесите за пензиско и инвалидско осигурување и здравствена заштита на згрижувачите кои вршат згрижување на лице во своето семејство како професионална дејност, се на товар на: - Буџетот на Република Македонија. 99. Институционалната заштита, според Законот за социјална заштита опфаќа: -право на оспособување за работно-производна активност и право на сместување во установа за социјална заштита. 100. Висината на социјалната парична помош за носителот на правото е во фиксен износ (2.334,оо денари), а за секој следен член на домаќинството се зголемува за: - коефициент 0,37 а најмногу до пет члена. 101. Право на постојана парична помош, согласно Законот за социјална заштита може да оствари: -лице неспособно за работа и материјално необезбедено, кое не може да обезбеди средства за својата егзистенција врз основа на други прописи.

177

102. Висината на паричната помош на лице кое до 18 години возраст имало статус на дете без родители и родителска грижа, а се наоѓа на редовно школување до наполнување на 26 години возраст, изнесува: -5.600 денари усогласена со порастот на трошоците на живот за претходната година, објавени од Државниот завод за статистика, во јануари за тековната година. 103. Висината на паричната помош на мајка која родила четврто дете, изнесува: - 8.000 денари, усогласена со порастот на трошоците на живот за претходната година, објавени од Државниот завод за статистика, во јануари за тековната година. 104. Кога мирува правото на паричниот надоместок за помош и нега од друго лице? - за време додека лицето е згрижено подолго од 30 дена во здравствена или друга установа со решение на центарот. 105. Еднократна парична помош или помош во натура, како право од социјална заштита, се доделува на: -лице или семејство кое се нашле во положба на социјален ризик, како и на лице и семејство заради претрпена природна непогода или епидемија и подолго лекување во здравствена установа. 106. Износот на еднократна парична помош, како право од социјална заштита, може да изнесува до 30.000 денари и тоа за: -за задоволување на потребите на лице или семејство кое се нашло во положба на социјален ризик, а која може да остави трајни последици, заради претрпена природна непогода (земјотрес, поплава, пожар), епидемија и смрт на член на семејството, -на семејство чиј член е корисник на земјоделско земјиште на плодоуживање во сопственост на државата, во моментот на склучување на договорот за плодоуживање согласно со прописите, -лице кое има потреба од оперативен зафат или подолго лекување во здравствена установа во странство и -станбено необезбедено лице - корисник на постојана парична помош, како помош во обезбедување на нужно сместување. 107. Еднократната парична помош, како право од социјална заштита, се остварува во: -центарот за социјална работа, а во итни и неодложни случаи министерот може да донесе решение за доделување еднократна парична помош. 108. Начинот, образецот на барањето и документацијата за остварување на правото, со општ акт го определува: - Министерот за труд и социјална политика со општ акт. 109. Социјално загрозени лица кои имаат право на парична помош за социјално домување се: -социјално загрозени лица - станбено необезбедени. Социјално загрозени лица во оваа смисла се: -корисници на постојана парична помош и -лице кое до 18-годишна возраст имало статус на дете без родители и без

178

родителска грижа, односно и по престанување на старателството, а најмногу до 26-годишна возраст. 110. Право на здравствена заштита, според Законот за социјална заштита имаат: -Право на здравствена заштита имаат корисниците на: -постојана парична помош, -лица сместени во згрижувачко семејство, -лица сместени во установа за социјална заштита (за институционална и вонинституционална заштита), - корисници на паричен надоместок за помош и нега од друго лице, -лице кое до 18-годишна возраст имало статус на дете без родители и без родителска грижа, најмногу до 26 години, а користи социјална парична помош, - лице - жртва на семејно насилство за кое се презема мерка на заштита согласно со Законот за семејството и -лице - жртва на трговија со луѓе, -лице опфатено со организирано живеење со поддршка. 111. Се смета за колективно отпуштање од деловни причини, доколку работодавачот има намера да донесе одлука за престанок на работен однос: -на поголем број работници од деловни причини, односно на најмалку 20 работници за период од 90 дена при секој престанок на работен однос без оглед на вкупниот бројот на работниците кај работодавачот. 112. Според Законот за работните односи, неоснована причина за откажување на договорот за вработување е: -1) членство на работникот во синдикат или учество во синдикални активности во согласност со закон и колективен договор; 2) поднесување на тужба или учество во постапка против работодавачот заради потврдување на кршење на договорните и други обврски од работниот однос пред арбитражни, судски и управни органи; 3) одобрено отсуство заради болест или повреди, бременост, раѓање и родителство, нега на член на семејството и неплатено родителско отсуство; 4) користење на одобрено отсуство од работа и годишен одмор; 5) отслужување или дослужување на воен рок или воена вежба и 6) други случаи на мирување на договорот за вработување утврдени со овој закон. 113. Договорот за вработување може да се раскине со спогодба: -која мора да содржи одредба за последиците, коишто настануваат за работникот поради договорното раскинување при остварувањето на правата врз основа на осигурување за случај на невработеност. (2) Спогодбата од ставот (1) на овој член се потпишува на денот на престанокот на работниот однос и истата треба да содржи своерачно напишано име и презиме од работникот и од работодавачот, своерачно напишан датум на престанок на работниот однос од работникот и од работодавачот и своерачен потпис на работникот и на работодавачот. (3) Доколку спогодбата за раскинување на договорот за вработување е склучена спротивно на ставовите (1) и (2) на овој член, истата е ништовна. 114. Државен службеник е :

179

-лице вработено во државната служба кое врши стручни, нормативно-правни, извршни, управни, управно-надзорни, плански, материјално-финансиски, сметководствени, информатички и други работи од надлежност на органот во согласност со Уставот и со закон. 115. Во државната служба, звањата се систематизирани: - во три групи: - I раководни, - II стручни и - III стручно-административни. 116. Агенцијата за администрација е: - самостоен државен орган со својство на правно лице. 117. Општи услови за вработување во државна служба се: - да е државјанин на Република Македонија, да е полнолетен, да има општа здравствена способност и да не му е изречена казна со правосилна судска пресуда за забрана професија, дејност или должност. 118. Пополнување на работно место во државна служба се врши: - со објавување на јавен оглас за вработување во државната служба, - објавување на интерен оглас за вработување на државен службеник, - преземање на државен службеник од еден во друг орган на работно место во исто звање и - распоредување на државен службеник во истиот орган на друго работно место во исто звање - преземање на вработен од органите на државната и локалната власт, други државни органи или институции. 119. Државниот службеник : - е должен работите да ги врши совесно, стручно, ефикасно, уредно и навремено во согласност со Уставот и со закон. (2) Државниот службеник е должен да ја врши својата работа непристрасно и без влијанија од политичките партии, да не се раководи од свои политички уверувања, од лични финансиски интереси, да не ги злоупотребува овластувањата и статусот што го има како државен службеник и да го штити угледот на органот. Државниот службеник е должен да ги извршува наредбите на функционерот кој раководи со органот од член 3 став (2) на овој закон, односно на непосредно претпоставениот службеник и да постапува по нив во согласност со Уставот, со закон или со друг пропис. Државниот службеник е должен да ја чува државната и класифицирана информација со степен на тајност определен согласно со закон на начин и под услови утврдени со закон и со друг пропис. (2) Обврската за чување на класифицирана информација со степен на тајност определен согласно со закон трае до три години по престанувањето на службата. Член 21 Државниот службеник е должен, во согласност со закон, по барање на граѓаните да дава информации заради остварување на нивните права и интереси, освен информациите од член 20 на овој закон. Член 22 (1) Државниот службеник без негова согласност може да биде распореден во истиот или во друг орган од член 3 на овој закон, надвор од местото на неговото живеалиште во случај на вонредни околности (природни непогоди, епидемии,

180

поплави и слично) се додека тие траат, но не подолго од три месеци. (2) Во случаите од став (1) на овој член, државниот службеник има право на надоместоци утврдени со овој закон. - должен работите да ги врши совесно, стручно, ефикасно, уредно и навремено во согласност со Уставот и со закон - Државниот службеник е должен да ја врши својата работа непристрасно и без влијанија од политичките партии, да не се раководи од свои политички уверувања, од лични финансиски интереси, да не ги злоупотребува овластувањата и статусот што го има како државен службеник и да го штити угледот на органот (чл.18 ЗДС) -Државниот службеник е должен да ги извршува наредбите на функционерот кој раководи со органот , односно на непосредно претпоставениот службеник и да постапува по нив во согласност со Уставот, со закон или со друг пропис (чл.19 ЗДС) -Државниот службеник е должен да ја чува државната и класифицирана информација со степен на тајност определен согласно со закон на начин и под услови утврдени со закон и со друг пропис (чл.20 ЗДС) -Државниот службеник е должен, во согласност со закон, по барање на граѓаните да дава информации заради остварување на нивните права и интереси, освен класифицирани информации (чл.21 ЗДС) -Државниот службеник има право на надоместоци согласно со закон доколку без негова согласност може да биде распореден во истиот или во друг орган надвор од местото на неговото живеалиште во случај на вонредни околности (природни непогоди, епидемии, поплави и слично) се додека тие траат, но не подолго од три месеци (чл.22 ЗДС) -Државниот службеник кој работи со странки е должен во текот на работното време на работното место да носи на видно место ознака за личното име и звањето (чл.23 ЗДС) -Државниот службеник има право и должност стручно да се оспособува и усовршува во согласност со потребите на органот во кој е вработен (чл.24 ЗДС) -Државниот службеник има право на заштита ако кон него непосредно се упатени закани, напади и слични постапки во врска со вршењето на службените задачи (чл.25 ЗДС) -Државните службеници заради остварување на своите економски и социјални права имаат право да основаат синдикати и да членуваат во нив под услови и на начин утврдени со закон (чл.26 ЗДС) -Државните службеници се должни во остварувањето на правото на штрајк да обезбедат минимум непречено извршување на функциите на органот неопходното ниво во стварувањето на правата и интересите на граѓаните и на правните лица и извршувањето на ратификуваните меѓународни договори (чл.27 ЗДС) - Државниот службеник е должен да учествува во изборниот процес како член на изборен орган доколку биде избран од надлежен изборен орган (чл.27-а ЗДС) - Државниот службеник со членувањето во политичка партија и со учество во нејзините активности не смее да го доведува во прашање својот статус на

181

државен службеник, ниту вршењето на службените задачи кои произлегуваат од тој статус (чл.28 ЗДС) -Државниот службеник има право на одмор и отсуства од работа согласно со прописите за работните односи (чл.29 ЗДС) -Во случај на спреченост за доаѓање на работа државниот службеник е должен да го извести непосредно претпоставениот службеник, односно секретарот, односно функционерот кој раководи со органот (чл.29-а ЗДС) -Државниот службеник во остварувањето на правата од работниот однос има право да бара заштита пред надлежниот суд, синдикатот или друг надлежен орган во согласност со закон (чл.30 ЗДС) - Секретарот, односно функционерот кој раководи со органот во кој не се именува секретар со решение го распоредува државниот службеник на работно место што одговара на неговиот степен на образование и работна способност ако бил оценет со оценката “незадоволува” (чл.31 ЗДС) -Државниот службеник кој е избран или именуван на државна или јавна функција, утврдена со закон, а чие вршење бара привремено да престане да ги извршува работите и работните задачи на државен службеник, има право во рок од 15 дена по престанувањето на вршењето на функцијата, да се врати во органот од каде што заминал на вршење на функција, на работно место кое одговара на неговиот степен на стручна подготовка (чл.31-а ЗДС) -Државниот службеник кој е упатен на работа во странство во рамките на меѓународно-техничка или просветно-културна и научна соработка, во дипломатски и конзуларни претставништва, има право во рок од 15 дена од денот на престанувањето на работата во странство, да се врати на работа во органот од од каде што заминал во странство, на работно место кое одговара на неговиот степен на стручна подготовка (чл.31-б ЗДС) 120. Дисциплинските мерки предвидени со Законот за државните службеници, се изрекуваат на државен службеник за: - дисциплинска неуредност и дисциплински престап. Дисциплинска неуредност е полесна незначителна повреда на службената должност, односно полесна повреда на угледот на службата или угледот на државниот службеник. Дисциплинскиот престап е потешка значителна повреда на службената должност, односно потешка повреда на угледот на службата или угледот на државниот службеник. 121. Примањето на подароци или друг вид корист претставува: - Дисциплински престап. 122. Врз основа на што се врши оценувањето на државните службеници? -Оценувањето на државните службеници се врши врз основа на податоци што се однесуваат на резултатите од нивната работа и личните квалитети што ги покажале во текот на работењето. 123. Ако државен службеник неоправдано отсуствува од работа најмалку три последователни дена во еден месец, во тој случај: - му престанува вработувањето. 124. Државниот службеник кој не е задоволен од конечната одлука на Агенцијата за администрација, донесена по изјавена жалба од негова

182

страна против решението на првостепениот орган, има право: -во нареден рок од 15 дена да бара заштита на своите права пред надлежниот суд. 125. Државниот управен инспекторат врши контролен надзор: над спроведувањето на Законот за државни службеници и прописите донесени врз основа на тој закон во органите од членот 3 став (2) на тој закон (органите на државната и локалната власт и другите државни органи, основани согласно со Уставот и со закон), освен надзорот кој што согласно со закон е во надлежност на друг државен орган.Надзорот го вршат инспектори. Инспекторот ги има овластувањата утврдени со закон. Контролниот инспекциски надзор се врши по истекот на рокот определен во инспекцискиот акт донесен од страна на инспекторот, при што инспекторот при утврдување на фактичката состојба ќе констатира дека органот од членот 3 став (2) на овој закон делумно постапил или не постапил по инспекцискиот акт. 126. Кој решава во прв степен по барањето за остварување на право од социјална заштита? -центарот надлежен за подрачјето на кое подносителот на барањето има живеалиште или престојувалиште. По жалбата против решението на центарот решава министерот. Жалбата не го одложува извршувањето на решението 127. Правото на парична помош од социјална заштита се остварува од денот на: -поднесувањето на барањето. 128. Во кој рок е должен Центарот да донесе решение во постапката за остварување на право на социјална парична помош? - во рок од 60 дена од денот на поднесувањето на барањето со потребната документација. 129. Кога може центарот за социјална работа да склучи договор за доживотно издржување? -Во случаите кога полнолетно лице кое има имот или приход од имот, кој ја надминува висината на постојаната парична помош и поднело барање за остварување на право за сместување во установа за социјална заштита, центарот со лицето може да склучи договор за доживотно издржување согласно со закон, а по претходна согласност на Министерството. 130. Во постапката за уредување на личните односи на дете со родител со кого не живее заедно, родителите се покануваат: - да присуствуваат лично, при што е исклучена јавноста и присуството на полномошник. 131. Индивидуален работен спор, во смисла на Законот за мирно решавање на работните спорови, се смета: -спор по повод откажување на договор за вработување и неисплата на најниската плата 132. Страни во индивидуалниот спор во смисла на Законот за мирно решавање на работните спорови се: - работникот и работодавачот. 133. Постапката за помирување на колективниот спор, согласно на Законот за мирно решавање на работните спорови, се води пред:

183

-Одборот за помирување (чл.20 ЗМРРС) 134. Предлогот за покренување на постапка за решавање на индивидуален спор пред арбитерот, согласно Законот за мирно решавање на работните спорови, може да го повлече: -Секоја страна во спорот може да го повлече предлогот за покренување на постапка пред арбитерот најдоцна до денот на отворањето на расправата. 135. Странките во спорот, согласно на Законот за мирно решавање на работните спорови, можат да поднесат барање за изземање на помирувач, односно арбитер до: - 1) Странките во спорот можат до министерот надлежен за работите од областа на трудот да поднесат барање за изземање на помирувач, односно арбитер, и тоа ако: 1. застапува некоја од страните во спорот или ја застапувал во последните пет години некоја од, страните во спорот; 2. е во крвно сродство во прва линија до кој било степен, а во странична линија до четврт степен со некоја од страните во спорот, односно ако брачниот другар или сродник по женско сродство до втор степен со некоја од страните во спорот; 3. е во работен или членски однос со некоја од страните во спорот или таквиот однос настанал последните две години и 4. е поврзан со страните во спорот на кој било друг начин кој би можел да влијае на неговата непристрасност. 136. Врз основа на задолжителното здравствено осигурување на осигуреникот, се обезбедува задолжително здравствено осигурување и на членовите на неговото семејство, освен за: освен за лицата со статус на признаен бегалец и лице под супсидијарна заштита од членот 5 став 1 точка 10 од овој закон. Лице корисник на постојана парична помош; лице со статус на признаен бегалец; лице под супсидијарна заштита; лице сместено во згрижувачко семејство; лице сместено во установа за социјална заштита (за институционална и вонинституционална заштита); корисник на паричен надоместок за помош и нега од друго лице; лице кое до 18 годишна возраст имало статус на дете без родители и без родителска грижа, најмногу до 26 години, а користи социјална парична помош; лице-жртва на семејно насилство за кое се превзема мерка на заштита согласно законот за семејство и лице опфатено со организирано самостојно живеење со поддршка; ако не може да се осигураат по друга основа.” 137. Основни здравствени услуги во примарната здравствена заштита од задолжително здравствено осигурување, се: здравствени услуги заради утврдување, следење и проверување на здравствената состојба; 2) преземање на стручно медицински мерки и постапки за унапредување на здравствената состојба, спречување, сузбивање и рано откривање на болестите и други нарушувања на здравјето; 3) укажување на итна медицинска помош, вклучувајќи и превоз со санитетско возило кога е тоа неопходно; 4) лекување во ординација, односно во домот на корисникот;

184

5) здравствена заштита во врска со бременост и породување; 6) спроведување на превентивни, терапевтски и рехабилитациони мерки; 7) превенција, лекување и санирање на болестите на устата и забите и 8) лекови според листата на лекови што со општ акт ја утврдува Фондот на кој министерот за здравство дава согласност; 138. Работите во врска со вработување на граѓаните на земјите членки на Европската унија во Република Македонија, согласно Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, ги врши: Агенцијата за вработување на РМ. 139. Координирање на обуката, преквалификацијата или доквалификацијата во јавните и приватните установи од областа на образованието, според Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, го врши: Агенцијата за вработување на РМ. 140. Право на паричен надоместок од осигурување во случај на невработеност, според Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност, има: -Право на паричен надоместок има невработено лице кое било во работен однос најмалку девет месеци непрекинато или 12 месеци со прекин во последните 18 месеци. Член 66 Право на паричен надоместок има невработено лице за времето поминато во работен однос, за кое се уплатувани придонеси од задолжително социјално осигурување и тоа: - во работен однос со полно работно време; - во работен однос со неполно работно време, пресметано во полно работно време; - во работен однос на определено време (сезонска работа) подолго од 40 часа во неделата, ако тоа време му е пресметано во работен стаж и - за работа во странство. За остварување право на паричен надоместок како време поминато во работен однос не се смета времето за кое невработеното лице примало паричен надоместок. - невработено лице за времето поминато во работен однос, за кое се уплатувани придонеси од задолжително социјално осигурување и тоа: - во работен однос со полно работно време; - во работен однос со неполно работно време, пресметано во полно работно време; - во работен однос на определено време (сезонска работа) подолго од 40 часа во неделата, ако тоа време му е пресметано во работен стаж и - за работа во странство (чл.66 ЗВОН).

141. Доброволно здравствено осигурување може да се воспостави: Доброволното здравствено осигурување може да се воспостави само како дополнително за лица за кои претходно е воспоставено задолжително здравствено осигурување.

185

Средствата од доброволното здравствено осигурување не можат да се користат за плаќање на здравствени услуги опфатени со задолжително здравствено осигурување 142. Системот на пензиско и инвалидско осигурување е составен од: - задолжително пензиско и инвалидско осигурување врз основа на генерациска солидарност (во натамошниот текст: прв столб), - задолжително капитално финансирано пензиско осигурување (во натамошниот текст: втор столб) и - доброволно капитално финансирано пензиско осигурување (во натамошниот текст: трет столб) 143. Остварувањето и заштитата на правата од пензиско и инвалидско осигурување, се обезбедува преку: Фондот и судот- двостепеност на постапката и судска заштита на правата 144. За утврдување на пензиската основица на невработените лица кои примаат паричен надоместок во случај на невработеност, се зема: паричниот надоместок. Паричниот надоместок се валоризира со коефициент со кој се валоризираат платите за таа година 145. Според Законот за пензиско и инвалидско осигурување, инвалидност кај осигуреникот постои, кога: -кај осигуреникот, поради промена во здравствената состојба која не може да се отстрани со лекување или со медицинска рехабилитација, работната способност е трајно намалена за повеќе од половина во споредба со физички и психички здрав осигуреник со исто или слично образование и способност 146. Пополнување на привремено слободно работно место и засновање на работен однос на определено време, согласно Законот за судска служба, се врши во случај кога: - се врши замена на привремено отсутен вработен, кој е отсутен повеќе од еден месец, -има привремено зголемен обем на работа, -непредвидливи краткотрајни активности и -поради работа на проект (чл.18 ЗСС) 147. Право на паричен надоместок за телесно оштетување, според Законот за пензиско и инвалидско осигурување, осигуреникот стекнува: -независно од тоа дали се стекнал и користи и некое друго право од пензиското и инвалидското осигурување- кај кого телесно оштетување ќе настане за време на траењето на осигурување, под истите услови во поглед на пензискиот стаж под кои се здобива со правото на инвалидска пензија 148. Дисциплинска постапка, според Законот за судска служба, не може да се поведе, ако: -поминале 30 дена од денот кога непосредно претпоставениот судски службеник, судскиот администратор, односно претседателот на судот во кој не е избран судски администратор, дознал за повредата на службената должност. Дисциплинската постапка не може да се поведе ако поминале три месеци од денот кога е сторена повредата на службената должност, освен кога дисциплинската постапка се поведува по наод на внатрешна ревизија за што

186

рокот на застареност е една година. -Ако повредата на службената должност повлекува и кривична одговорност, дисциплинската постапка за утврдување на одговорноста на судскиот службеник застарува во рок од две години од денот на дознавањето за повредата (чл.99 ЗСС) 149. На вработениот во судска служба му престанува вработувањето, ако: -ја загуби работната способност, со денот на доставувањето на правосилното решение за утврдување на загубената работна способност - му престане државјанството на Република Македонија, со денот на доставувањето на решението за отпуст од државјанство на Република Македонија, - биде осуден за кривично дело во врска со службената должност, со денот на правосилноста на пресудата, - му е изречена казна забрана за вршење на професија, дејност или должност, со денот на правосилноста на пресудата, -поради издржување на казна затвор во траење подолго од шест месеци, со денот на започнувањето на издржување на казната, - наврши 64 години старост, - неоправдано отсуствува од работа најмалку три работни дена последователно во еден месец, - се утврди дека при вработувањето премолчил или дал невистинити податоци во однос на општите и посебните услови за вработување, - во рок од три работни дена не се врати на работа по завршувањето на неплатеното отсуство поради стручното оспособување или усовршување, - органот на државната управа, надлежен за инспекциски надзор, во рок од една година утврди дека вработениот е вработен спротивно на одредбите од овој закон и - во други случаи утврдени со овој и друг закон и колективен договор (чл.110 ЗСС) 150. Програма за едукација и тренинг на припадниците на судската полиција, донесува: -министерот за правда (чл.123 ЗСС) 151. Дали здравствената установа во мрежата за пациенти кои здравствените услуги ги плаќаат со лични средства има обврска да поднесува извештај за обемот и видот на извршените услуги за пациентите? -Здравствената установа од ставот (1) на овој член е должна на секои шест месеци до Министерството за здравство да поднесува извештај за обемот и видот на извршените здравствени услуги за пациентите кои услугите ги плаќаат со лични средства. 152. Носителот на правото на социјална помош, го определува: -Центарот за социјална работа. 153. Судскиот службеник кој не е задоволен од конечната одлука на Советот на судска служба или ако Советот не одлучил во рок од 15 дена има право да бара заштита на своите права пред надлежниот суд во рок од: -15 дена од приемот на решението да бара заштита на своите права пред надлежен суд. 154. Правото на надоместок на плата за скратено работно време поради

187

нега на дете со телесни или ментални пречки во развојот и со најтешки облици на хронични заболувања, се остварува: -во Центарот за социјална заштита Правото на надоместок на плата за скратено работно време поради нега на дете со телесни или ментални пречки во развојот и со најтешки облици на хронични заболувања, утврдено со Законот за работните односи, се оставрува во центарот. Висината на надоместокот на плата од ставот 1 на овој член изнесува 4.800 денари, усогласена со порастот на трошоците на живот за претходната година, објавени од Државниот завод за статистика, во јануари за тековната година. Придонесите и другите обврски ќе се пресметуваат и наплатуваат согласно со Законот за пензиското и инвалидското осигурување. Социјалните придонеси ќе се пресметуваат и плаќаат согласно со Законот за придонеси од задолжително социјално осигурување. Министерот со општ акт го определува начинот и документацијата за остварување на правото од ставот 1 на овој член. 155. Советот за безбедност и здравје при работа, како експертско советодавно тело во рамките на Законот за безбедност и здравје при работа, го основа: Владата 156. Кога стапува на сила договорот за вработување ? - Со потпишување на договорот за вработување се заснова работен однос меѓу работникот и работодавачот. -Правата, обврските и одговорностите врз основа на вршењето на работата од работниот однос и вклучување во задолжителното социјално осигурување врз основа на работниот однос, започнуваат да се остваруваат со денот на стапувањето на работникот на работа, договорени во договорот за вработување (чл.13 ЗРО). Ако датумот на стапување на работа не е определен во договорот за вработување, како датум на стапување на работа се смета наредниот ден од датумот на потпишувањето на договорот за вработување, а работникот се пријавува во Агенцијата за вработување на Република Македонија на датумот на потпишувањето на договорот за вработување. Работникот не може да стапи на работа пред да се склучи договор за вработување и пред работодавачот да го пријави во задолжително социјално осигурување. Правата, обврските и одговорностите врз основа на вршењето на работата од работниот однос и вклучување во задолжителното социјално осигурување врз основа на работниот однос, започнуваат да се остваруваат со денот на стапувањето на работа, исто така, и во случај ако на тој ден работникот од оправдани причини нема да започне да работи. 157. За време на штрајк, на работниците кои учествуваат во штрајкот, работодавачот : -може да му даде отказ само ако организирал или учествувал во штрајк кој не е организиран во согласност со закон и колективен договор или ако за време на штрајкот направил некоја друга тешка повреда на договорот за вработување (чл.239 ЗРО)

Работодавачот може да отстрани работници од процесот на работа само во одговор на веќе започнат штрајк.

188

(2) Бројот на работници отстранети од работа не смее да биде поголем од 2% од бројот на работниците учесници во штрајкот. (3) Работодавачот може да ги отстрани од процесот на работа само оние работници кои со своето однесување поттикнуваат насилничко и недемократско однесување, со што се оневозможуваат преговорите меѓу работниците и работодавачот. (4) За работниците отстранети од работа, за времето додека се отстранети од работа, работодавачот е должен да ги уплатува придонесите утврдени со посебните прописи за најниската основица за плаќање на придонесите. 158. Причина за отказ на договорот за вработување е: -Работодавачот може на работникот да му го откаже договорот за вработување, кога не е можно продолжување на работниот однос, ако: 1) работникот заради своето однесување, недостаток на знаења или можности или заради неисполнување на посебните услови определени со закон, не е способен да ги извршува договорните или други обврски од работниот однос (лична причина) или 2) работникот ги крши договорните обврски или други обврски од работниот однос (причина на вина) и 3) престане потребата од вршење на одредена работа под условите наведени во договорот за вработување заради економски, организациони, технолошки, структурни или слични причини на страна на работодавачот (деловни причини Неосновани причини за откажување на договорот за вработување се: 1) членство на работникот во синдикат или учество во синдикални активности во согласност со закон и колективен договор; 2) поднесување на тужба или учество во постапка против работодавачот заради потврдување на кршење на договорните и други обврски од работниот однос пред арбитражни, судски и управни органи; 3) одобрено отсуство заради болест или повреди, бременост, раѓање и родителство, нега на член на семејството и неплатеното родителско отсуство; 4) користење на одобрено отсуство од работа и годишен одмор; 5) отслужување или дослужување на воен рок или воена вежба и 6) други случаи на мирување на договорот за вработување утврдени со овој закон. 159. Кога работникот ќе поведе спор поради прекршување на забраната за дискриминација, товарот на докажување дали имало дискриминација е : -на работодавачот е товарот на докажувањето дека немало каква било дискриминација, односно дека постапил во согласност со членовите 6 и 9 на овој закон, освен ако докаже дека различниот третман е направен поради исклучоците од членот 8 на овој закон 160. При отказ на договорот за вработување од лични причини на страна на работникот, субјективниот рок на застареност изнесува: работодавачот може да му даде на работникот во рок од три месеца од денот на дознавањето за фактите кои се основа за давање на отказот, односно во рок од шест месеца од денот на настапувањето на фактите кои се основа за давање на отказот 161. Против одлуката за отказ на договорот за вработување со отказен рок,

189

работникот : -има право на приговор до органот на управување, односно работодавачот. (2) Приговорот се поднесува во рок од осум дена од денот на добивањето на одлуката за отказ на договорот за вработување. (3) Приговорот го одлага извршувањето на одлуката за отказ до донесувањето на конечната одлука по приговорот, која се донесува во рок од осум дена од денот на поднесувањето на приговорот. 162. Во органите на единиците на локалната самоуправа, работодавачот ја обезбедува потребата од работник преку : -објавување на јавен оглас во најмалку два дневни весника од кои најмалку во по еден од весниците што се издаваат на македонски јазик и во весниците што се издаваат на јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните кои зборуваат службен јазик различен од македонскиот јазик Работодавачот потребата од работници ја обезбедува преку: 1) огласување на јавен оглас во дневниот печат или во други средстава за јавно информирање пречатени или електронски на товар на работодавачот; 2) објавување во службата надлежна за посредување при вработување, без наплата, во согласност со закон; 3) посредување на службата надлежна за посредување при вработување преку упатување на лица за вработување од евиденцијата на невработените лица; 4) агенција за посредување при вработување со наплата од работодавачот, во согласност со закон, со претходно внесување на јавниот оглас во електронскиот систем на Агенцијата за вработување на Република Македонија. огласување на јавен оглас во дневниот печат или во други средстава за јавно информирање пречатени или електронски на товар на работодавачот; -објавување во службата надлежна за посредување при вработување, без наплата, во согласност со закон; -посредување на службата надлежна за посредување при вработување преку упатување на лица за вработување од евиденцијата на невработените лица; -агенција за посредување при вработување со наплата од работодавачот, во согласност со закон, со претходно внесување на јавниот оглас во електронскиот систем на Агенцијата за вработување на Република Македонија -во орган на единицата на локалната самоуправа, при вработувањето се применува начелото на соодветна и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во Република Македонија, односно во единиците на локалната самоуправа, без да се нарушат критериумите на стручност и компетентност - во орган на единицата на локалната самоуправа, потреба од работник се обезбедува со објавување на јавен оглас во најмалку два дневни весника од кои најмалку во по еден од весниците што се издаваат на македонски јазик и во весниците што се издаваат на јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните кои зборуваат службен јазик различен од македонскиот јазик (чл.22 ЗРО) 163. Според Законот за работните односи, едно лице може да склучи

190

договор за вработување : -со неполно работно време со повеќе работодавачи и така да го постигне полното работно време определено со законот (чл.49 ЗРО) 164. Согласно Законот за работните односи, волонтерите : -се оспособуваат за самостојно вршење на работата во работниот однос - Ако волонтерскиот стаж е услов за полагање на стручен испит или за самостојно вршење на дејност, во согласност со посебен закон, треба да се врши со склучување на договор за волонтерски стаж, меѓу работодавачот и волонтерот. -За волонтерот се применуваат одредбите ЗРО за траење и изведување на приправничкиот стаж, за ограничување на работното време, дневната пауза и одморите, одговорноста за обештетување, како и обезбедување на заштитата при работа, во согласност со закон. -Договорот за изведувањето волонтерски стаж мора да биде склучен во писмена форма, а копија од истиот во рок од три дена од потпишувањето, мора да се достави до инспекцијата на трудот (чл.61 ЗРО) 165. Основна обврска на работникот од договорот за вработување е -совесно да ја извршува работата на работното место за коешто склучил договор за вработување, во време и на место, коишто се определени за извршување на работата, почитувајќи ја организацијата на работа и деловната активност на работодавачот. -Во случаите определени со закон и колективен договор, работникот е должен да врши и друга работа која не е предвидена со договорот за вработување, ако е во рамките на степенот на неговата стручна подготовка (чл.30 ЗРО) 166. Колективниот договор, во однос на формата, се склучува : - задолжително се склучува во писмена форма (чл.209 ЗРО). Колективен договор се склучува како општ на ниво на Република, посебен на ниво на гранка односно оддел, согласно со Националната класификација на дејности и поединечен на ниво на работодавач. 167. Колективниот договор на ниво на гранка односно оддел : Колективниот договор на ниво на гранка односно оддел, согласно со Националната класификација на дејности се применува непосредно и е задолжителен за работодавачите кои се членови на здружението на работодавачите потписници на колективниот договор или кои дополнително му пристапиле на здружението- го склучуваат репрезентативниот синдикат и репрезентативното здружение на работодавачите на ниво на гранка, односно оддел (чл.217 ЗРО) 168. Паричните побарувања од работен однос : застаруваат во рок од три години од денот на настанувањето на обврската. 169. За време на отказниот рок, работодавачот е должен да му овозможи на работникот отсуство од работа заради барање на ново вработување во траење од : -За време на отказниот рок, работодавачот е должен да му овозможи на работникот отсуство од четири часа во текот на работната недела заради барање на ново вработување. (2) За време на отсуството од работа од ставот (1) на овој член работникот има право на надоместок на плата, согласно со колективен договор.

191

170. Ако повеќе работници предизвикале штета на работодавачот со намерно казниво дејствие, за штетата се солидарно одговорни 171. Претставниците на синдикатите и на здруженијата на работодавачите кои учествуваат во преговорите за склучување на колективен договор и кои склучуваат колективен договор : -мора да имаат овластување од своите органи- мора да имаат полномошно за колективно преговарање и склучување на колективен договор (чл.225 ЗРО) 172. Ништовна е одредбата од договорот за вработување : -Одредбата во договорот за вработувањето којашто е во спротивност со општите одредби за правата, обврските и одговорностите на договорните страни, определени со закон, колективен договор, односно акт на работодавачот е ништовна од моментот на склучувањето на договорот. 173. Работникот кој склучил договор за вработување со неполно работно време има право на годишен одмор со минимално времетраење од: -од десет работни дена. 174. Непридржувањето кон прописите за здравствена заштита и заштита при работа: -Работодавачот може на работникот да му го откаже договорот за вработување без отказен рок во случаите на кршење на работниот ред и дисциплина или неисполнување на работните обврски утврдени со овој или друг закон, превземено од колективен договор, правилата за работниот ред и дисциплина и договорот за вработување, а особено ако работникот: 175. Ако судот донесе одлука со која е утврдено дека на работникот незаконски му престанал работниот однос, работникот : -има право да се врати на работа по правосилноста на одлуката, ако тоа го бара- ако за работникот не е прифатливо да остане во работен однос, судот на барање на работникот ќе го определи денот на престанокот на работниот однос и ќе му досуди надомест на штета (чл.102 ЗРО) 176. Договорот за вработување може да го откаже : -работникот во времетраењето на пробната работа со отказен рок од три работни дена (чл.60 ЗРО) - Секоја од страните може да го откаже договорот за вработување само во целост (чл.70 ЗРО) - Работникот може да го откаже договорот за вработување ако писмено изјави дека сака да го откаже договорот за вработување (чл.71 ЗРО) -Работодавачот може да го откаже договорот за вработување, само ако постои основана причина за отказ поврзана за однесувањето на работникот (лична причина на страна на работникот), поради кршење на работниот ред и дисциплина или работните обврски (причина на вина) или ако причината е заснована на потребите на функционирањето на работодавачот (деловна причина) (чл.71 ЗРО) -Работодавачот може да го откаже договорот за вработување поради потешки прекршувања на договорните обврски, односно поради кршење на работниот ред и дисциплина или работните обврски за кои се дава отказ без отказен рок согласност закон и колективен договор само по претходна согласност на синдикатот чиј член е работникот кој се штити од отказ (чл.101 ЗРО)

192

177. Во случај на откажување на договорот за вработување, работодавачот- Во случај на откажување на договорот за вработување од деловни причини, работодавачот е должен на работникот да му исплати испратнина, и тоа: -до пет години поминати во работен однос - во висина од една нето плата; -од пет до десет години поминати во работен однос - во висина од две нето плати; -од десет до 15 години поминати во работен однос - во висина од три нето плати; -од 15 до 20 години поминати во работен однос - во висина од четири нето плати; -од 20 до 25 години поминати во работен однос - во висина од пет нето плати и -над 25 години поминати во работен однос - во висина од шест нето плати (чл.97 ЗРО). 178. Со закон односно со колективен договор, како полно работно време може да се одреди и работното време кое е пократко од 40 часа неделно, но истото не може да изнесува : -помалку од 36 часа неделно. 179. Согласно Законот за работните односи, за ноќна работа се смета работата која : -Ноќна работа се смета работењето во ноќно време. (2) Ноќно време е периодот меѓу 22,00 часот и 6,00 часот наредниот ден. (3) Работодавачот, кој користи редовно работници за ноќна работа е должен да ја извести инспекцијата на труд 180. Времетраењето на годишниот одмор кај повозрасните работници, согласно Законот за работни односи : Повозрасен работник од членот 179 на овој закон, инвалид, работник со најмалку 60% телесно оштетување и работник кој негува и чува дете со телесен или душевен недостаток има право на уште три работни дена годишен одмор 181. Од забраната за вршење на подземни работи на работничките, исклучени се : - 1) кои се раководни лица, односно водат работни единици и имаат овластувања за самостојни полноважни одлуки; 2) кои мораат поради стручно образување да поминат одредено време на пракса на подземни работи во рудниците и 3) кога се вработени во здравствените или социјалните служби и други случаи, кога мораат да одат на подземни работи во рудник заради вршење на работи кои не се физички. 182. Работникот има право на заработувачка - плата согласно со: согласно со закон, колективен договор и договорот за вработување 183. Како одговор на започнатиот штрајк, работодавачот може да отстрани работници, чиј број не смее да биде : -поголем од 2% од бројот на работниците учесници во штрајкот. 184. Во зависност од степенот на одговорноста на работникот, условите под кои е направена повредата на работните обврски и на работниот ред и дисциплина, поранешната работа и однесување на работникот, тежината на повредата и нејзините последици, работодавачот може на работникот да му изрече парична казна: -која не може да биде поголема од 15% од последната исплатена месечна

193

нето плата на работникот, во траење од еден до шест месеца 185. Работникот мора да се изјасни за новиот променет договор за вработување во рок од : -15 дена од денот на приемот на понудата. 186. Согласно Законот за работните односи, работодавачот го прекинува договорот за вработување на работникот кога тој ќе исполни услови за пензија, односно : -Работодавачот го прекинува договорот за вработување на работникот кога работникот ќе наполни 64 години возраст и 15 години пензиски стаж. (2) Работникот со писмена изјава до работодавачот може да побара да му се продолжи договорот за вработување најмногу до 67 години возраст (маж), односно до 65 години возраст (жена), доколку со закон поинаку не е утврдено. (3) Писмената изјава од ставот (2) на овој член, работникот ја дава најдоцна до 31 август во тековната година за продолжување на договорот за вработување од ставот (1) на овој член, а за секое натамошно продолжување на договорот за вработување од ставот (2) на овој член изјавата ја дава еднаш годишно а најдоцна до 31 август во тековната година за продолжување на договорот за вработување за наредната година. (4) Работодавачот е должен по дадената изјава од ставот (2) на овој член да го продолжи договорот за вработување најмногу до 67 години возраст (маж), односно најмногу до 65 години возраст (жена). 187. Согласно Законот за работни односи, во Република Македонија, странски државјани и лица без државјанство : -можат да склучат договор за вработување, ако ги исполнуваат условите определени со овој и со друг посебен закон, со кој се уредува вработување на странци. (2) Ако се склучи договор за вработување во спротивност со ставот (1) на овој член се смета дека договорот е ништовен. 188. Колективен договор може да се склучи на определено време : -за период од две години, со можност за продолжување, со писмена согласност на страните на договорот. 189. Работникот е одговорен за издавање на деловна тајна : -ако знаел или би морал да знае за таквото својство на податоците. Работникот не смее да ги искористи за своја сопствена употреба или да ги предаде на трето лице податоците што се сметаат за деловна тајна на работодавачот, кои како такви со посебен акт ќе ги определи работодавачот и кои му биле доверени на работникот или со кои бил запознат на друг начин. -Работникот е одговорен за издавање на деловна тајна, ако знаел или би морал да знае за таквото својство на податоците. - Секој работник кој доаѓа во контакт со материјали, информации и податоци кои се класифицирани е должен да ја чува тајната на истите. -Претставниците на работниците и сите експерти што им помагаат, не смеат на работниците или на трети страни да им откриваат какви било информации кои се од деловен интерес на работодавачот, а кои јасно им биле кажани во доверба. Оваа обврска продолжува да важи и по завршувањето на нивниот мандат.

194

-Во одредени случаи и според условите и ограничувањата утврдени со закон, може да се утврди дека работодавачот не е обврзан да пренесе информации или да се консултира кога природата на тие информации или консултации е таква што според објективни критериуми сериозно би го нарушила или би го довела во прашање функционирањето на работодавачот (чл.35 ЗРО) 190. Според Законот за работните односи, пред да го откаже договорот за вработување од деловни причини, поради кои престанува потребата од вршење на определена работа, работодавачот нема обврска да му понуди на работникот : - (1) Работодавачот, пред да го откаже договорот за вработување од деловни причини (технолошки, економски, организациони и слични промени), поради кои престанува потребата од вршење на определена работа, може на работникот да му понуди: 1) вработување кај друг работодавач без огласување, со преземање и склучување договор за вработување за вршење на работи кои одговараат на неговата стручна подготовка, односно квалификација; 2) стручно оспособување (обука, преквалификација или доквалификација за работа кај истиот или кај друг работодавач) или 3) нов договор за вработување. (2) Одредбата од ставот (1) точки 1, 2 и 3 на овој член не се однесува за вработување од трговско друштво, односно трговец поединец во државен орган, јавно претпријатие, јавна установа, единица на локалната самоуправа и градот Скопје, фондови, агенции, заводи и други правни лица основани со закон. 191. Кога колективниот договор е склучен помеѓу репрезентативниот синдикат претставуван од синдикален претставник и овластено лице од работодавачот, станува збор за : -Поединечен колективен договор 192. Дали Агенцијата за привремени вработувања смее да отстапува работник за вршење на исти работи кај ист работодавач без прекин или со прекин подолго од една година? -Агенцијата за привремени вработувања не смее да отстапува работник за вршење на исти работи кај ист работодавач без прекин или со прекин подолго од една година 193. Дали Aгенцијата за привремени вработувања се запишува во регистар? -Агенцијата за привремени вработувања се запишува во регистарот на агенциите за привремени вработувања во министерството надлежно за работите од областа на трудот, врз основа на барање на основачот – одговорното лице на агенцијата за привремени врботувања во кое се наведува името и презимето на основачот – одговорното лице, единствениот матичен број на граѓанинот, адреса и местото на живеење на одговорното лице, контакт телефон и електронска адреса, назив, адреса и седиште, контакт телефон, електронска адреса и предмет на работење на агенцијата за привремени вработувања. По уписот на агенцијата во регистарот на агенциите за привремени вработувања министерството надлежно за работите од

195

областа на трудот донесува решение врз основа на кое агенцијата се запишува и во Централниот регистар на Република Македонија и се стекнува со својство на правно лице. 194. Пред отстапувањето на работник на работодавач корисник, во согласност со договорот за отстапување на работник, Aгенцијата за привремени вработувања склучува договор за вработување со: -работникот кој се отстапува на работодавачот корисник. 195. Дали инвалидно лице во смисла на Законот за вработување на инвалидни лица може да биде работодавец или да врши работа на одговорно лице кај работодавец? -Инвалидно лице може да биде работодавец или да врши работа на одговорно лице кај работодавец, доколку добие позитивно мислење од комисијата од членот 2 став 3 на овој закон. комисија за оцена на работната способност на Фондот на пензиското и инвалидското осигурување на Македонија 196. Вработеното инвалидно лице, кое не е оспособено за вршење на соодветни работи, на работно оспособување го упатува: -на работно оспособување го упатува работодавецот 197. Кој орган одлучува по жалба против решението на Управниот одбор на Агенцијата за вработување на Република Македонија за доделување на средства од Посебниот фонд на инвалидно лице кое самостојно врши дејност како трговец поединец, заштитно друштво и друго правно лице? -министерот за труд и социјална политика 198. Договор за вработување или за работа склучен меѓу работодавач и странец кој не поседува работна дозвола, ќе се смета за: -ништовен 199. Каков вид на работна дозвола е дозволата за работа на странец? -Дозвола за работа е вид на работна дозвола со претходно утврдено временско ограничување, врз основа на која странецот може привремено да работи во Република Македонија, согласно со целта заради која била издадена дозволата. Дозвола за вработување е вид на работна дозвола која се издава во врска со потребата за постојано вработување кај работодавачите врз основа на систематизирани работни места. Странец кој го има регулирано престојот во Република Македонија и поседува ваков вид на дозвола, може да биде вработен само кај работодавач кој поднел барање за негова работна дозвола. 200. Кој орган одлучува во втор степен за правата утврдени со Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност? -Министерството надлежно за работите на трудот 201. Задолжителното здравствено осигурување во Република Македонија го спроведува: Фондот за здравствено осигурување на Македонија 202. Во кој рок е должен работодавецот писмено да го извести органот на државната управа надлежен за работите на инспекцијата на трудот за секоја појава која претставува непосредна опасност на вработените

196

при работа? -Работодавачот е должен веднаш, а најдоцна во рок од 48 часа по настанот, писмено да го извесга органот на државната управа надлежен за работите на инспекцијата на трудот и претседателот на синдикалната организација, односно синдикалниот претставник на репрезентативниот синдикат или претставникот на вработените таму каде што нема синдикат и претставникот на вработените за безбедност и здравје при работа за: - секој смртен случај; - колекгивна несреќа и повредите при работа кои предизвикуваат времена неспособност за работа повеќе од три работни дена и - секоја појава која претставува непосредна опасност и ја загрозува безбедноста на вработешгге при работа. 203. Правото на згрижување во центар за дневно и привремено прифаќање и згрижување, во рамките на вонинституционалната социјална заштита што се остварува во или преку Центарот за социјална работа, се обезбедува за лице: - бездомник, -лице кое употребува, односно злоупотребува дроги и други психотропни супстанции и прекурзори, -жртва на семејно насилство и -жртва на трговија со луѓе Помошта во дневно згрижување за лицата од ставот 1 на овој член, односно дневно и привремено прифаќање и згрижување за лицата од ставот 2 на овој член, се обезбедува и тогаш кога тие живеат во семејство 204. Кој решава по жалба против решението на центарот за социјална работа за остварување на право од социјална заштита? -Министерот за труд и социјална политика. 205. Кој го донесува Правилникот за Листата за видовите на телесните оштетувања врз основа на кои се стекнува со правото на паричен надоместок и процентите на тие оштетувања, според Законот за пензиско и инвалидско осигурување? -Го донесува министерот за труд и социјална политика, по претходно прибавено мислење од Институтот за медицина на трудот 206. Професионални болести, во смисла на Законот за пензиско и инвалидско осигурување, се: -определени болести причинети со подолго непосредно влијание врз процесот и условите на трудот врз работната способност на осигуреникот. УПРАВНО ПРАВО 1. Судот во управни спорови одлучува за актите на органите на

197

државната управа, Влада, други државни органи,општините и градот Скопје, организации утврдени со закон и на правни и други лица во вршење на јавни овластувања, кога решаваат за права и обврски во: -во поединечни управни работи, како и за актите на тие органи донесени во прекршочна постапка. 2. Управен спор може да се води против управен акт: -Управен спор може да се води против конечен управен акт донесен во втор степен (конечен управен акт). Управен спор може да се поведе и против првостепен управен акт, кога не е предвидена правна заштита во управна постапка во втор степен. Управен спор може да се поведе и кога надлежниот орган по барањето, односно по жалбата на странката не донел соодветен управен акт, под условите предвидени со овој закон. Управниот спор може да се поведе и за повреда на одредбите од управните договори, согласно со одредбите од овој закон. 3. Право да поведе управен спор има: -физичко или правно лице, ако смета дека со управниот акт му е повредено некое право или непосреден интерес заснован врз закон. Државен орган, подружница или друга деловна единица на трговско друштво, населба и слично или група лица, иако немаат својство на правно лице, можат да поведат управен спор ако можат да бидат носители на правата и обврските за кои се решавало во управната постапка. Кога орган на општините и градот Скопје, или на организација решава во прв степен во управна работа од изворна и делегирана надлежност, а по жалбата против таквиот акт решавал надлежен орган определен со закон, управен спор против второстепениот акт може да поведе и општината и градот Скопје, односно организацијата чијшто орган решавал во прв степен, ако смета дека со второстепениот акт е повредено правото на локалната самоуправа, односно правото на управување. Управен спор може да поведе Државниот правобранител на Република Македонија, кога со управен акт или со управен договор се повредени законот или јавниот интерес, односно органот што го застапува според закон. Тужител во управен спор може да биде и синдикалната организација ако оцени дека на нејзин член со управниот акт му е повредено правото или непосреден интерес заснован врз закон. Кога на поединец кој е член во некое здружение кое според своите правила има задача да штити определени права и интереси на своите членови, а со управен акт му е повредено некое право или интерес, здружението може, во согласност со членот и од негово име, да поднесе тужба и да води управен спор против таков управен акт. Здружението од ставот 6 на овој член, може во секој стадиум на постапката, со права на спореден замешувач, да стапи во веќе поведениот спор на страната на тој поединец и во негова корист да ги преземе сите дејствија и да ги употребува сите правни средства, доколку тоа не е во спротивност со изјавите и постапките на самата странка. 4. Заинтересирано лице во управниот спор е :

198

- трето лице, на кое поништувањето на оспорениот управен акт непосредно би му било од штета, и во спорот има положба на странка. 5. Во управен спор во прв степен против управни акти одлучува: -Управниот суд на РМ. 6. Во постапка по управните спорови, доколку Законот за управните спорови не содржи одредби за постапката во управните спорови, соодветно ќе се применуваат одредбите од: -Законот за парнична постапка. 7. Во постапката по тужба во управниот спор, изземајќи ги прекршочните предмети, Управниот суд одлучува како: -првостепен суд. Управниот суд одлучува по тужби против управни акти донесени од фондови, јавните претпријатија, установи, организации и заедници, здруженија и други организации и заедници, кога во вршењето на јавни овластувања решаваат во управни работи и склу-чуваат управни договори. Управниот суд одлучува во прв степен и по тужби против решенијата на градоначалникот кога решава во управни работи и склучува управни договори. Во управен спор судот одлучува во совет. Во управен спор одлучува судија поединец во случаи определени со овој закон. Во прв степен споровите ги суди совет или судија поединец. Кога суди во прв степен советот е составен од тројца судии. 8. Управниот спор согласно Законот за управните спорови се поведува сметано од денот на извршената достава на управниот акт и тоа во рок од: -30 дена од денот на доставувањето на управниот акт до странката. Овој рок важи и за органот овластен за поднесување тужба, ако му е доставен управниот акт. Ако актот не му е доставен, може да поднесе тужба во рок од 60 дена од денот на доставувањето на управниот акт до странката во чија корист е донесен актот. Тужба против одлуката од членот 2 став 1 на овој закон освен за поединечните акти донесени во изборна постапка, се поднесува во рок од 30 дена од денот на доставувањето на актот, а доколку актот не е доставен, тужба може да се поднесе во рок од 30 дена од денот на објавувањето на актот, односно на одлуката на Уставниот суд во "Службен весник на Република Македонија". Поради неисполнување на обврските од управните договори, тужба се поднесува во рок од 30 дена од денот кога е утврдено неисполнување на обврската. 9. Управниот суд согласно Законот за управните спорови одлучува по правило на : -нејавна седница. За управните спорови судот одлучува: за законитост на актите и за самата управна работа. 10. Управниот суд ќе одржи јавна усна расправа и со пресуда ќе одлучи за самата управна работа во случај кога:

-сложеноста на предметот во управниот спор тоа го налага, -тоа е неопходно заради подобро разјаснување на управната работа или утврдување на фактичката состојба, -судот изведува докази и

199

-во случаите утврдени во членовите 22 и 36 став 3 и 40 од овој закон. Ако второстепениот орган во рок од 60 дена или во пократок рок определен со посебен пропис не донел решение по жалбата на странката против првостепеното решение, а не го донесе ниту во рок од седум дена по повторното барање, странката може да поведе управен спор како да е одбиена жалбата. На начинот пропишан во ставот 1 на овој член може да постапи странката и кога по нејзиното барање не донел решение првостепениот орган против чиј акт нема место за жалба. Ако првостепениот орган против чиј акт има место за жалба во рок од 60 дена или во пократок рок определен со посебен пропис не донел решение по барањето, странката има право со своето барање да се обрати до второстепениот орган. Против решението на второстепениот орган, странката може да поведе управен спор, а под условите од ставот 1 на овој член и ако овој орган не донел решение. Ако поништувањето на оспорениот управен акт според ставот 2 на овој член и повторното водење на постапката пред надлежниот орган би предизвикало за тужителот штета која тешко би можела да се надомести, или ако врз основа на јавни исправи или други докази во списите на предметот е очигледно дека фактичката состојба е поинаква од онаа што е утврдена во управната постапка, или ако во истиот спор веќе еднаш е поништен управниот акт, а надлежниот орган не постапил во целост по пресудата, судот ќе ја утврди фактичката состојба и врз основа на така утврдената фактичка состојба ќе донесе пресуда. Кога судот ќе најде дека оспорениот управен акт треба да се поништи, може, ако природата на работата тоа го дозволува и ако податоците на постапката даваат сигурна основа за тоа, со пресуда да ја реши управната работа. Судот задолжително ќе постапи така: -ако станува збор за погрешна примена на правото (погрешно утврдено правно прашање);

-ако станува збор за спорови од управни договори; -ако станува збор за акти донесени во прекршочната постапка од страна на органите наведени во членот 1 од овој закон; -ако дојде до оддолжување на постапката, а се работи за предмет во кој фактичката состојба е утврдена во управно-судската постапка; -ако претходно со пресуда го поништил управниот акт, а органот не постапил по насоките и ставовите на судот изнесени во пресудата; -ако надлежниот орган по поништувањето на управниот акт донесе управен акт спротивно на правното мислење на судот, или спротивно на забелешките од судот во однос на постапката, па тужителот поднесе нова тужба и -во случаите утврдени во членот 22 од овој закон. Таквата пресуда во сé го заменува актот на надлежниот орган. Во случаите од ставот 1 алинеи 4 и 5 на овој член судот го известува органот што врши надзор над работата на органот што го донел актот кој е предмет на управен спор. Органот што врши надзор должен е да го суспендира овластеното службено лице кое не ја почитувало одлуката на судот и покренува постапка за негова одговорност. Со пресудата со која се поништува оспорениот управен акт судот ќе одлучи и за барањето на тужителот за враќање на предметот. Во однос на надоместок на

200

штета, судот ќе го упати тужителот своето барање да го остварува во парнична постапка. Кога тужбата е поднесена врз основа на членот 22 од овој закон, а судот најде дека е таа оправдана, со пресуда ќе ја уважи тужбата и ќе определи во која смисла надлежниот орган ќе донесе решение. 11. Тужбата се доставува на одговор до тужена страна и заинтересирано лице во рок: -Одговор се дава во рокот што ќе го определи Управниот суд во секој одделен случај. Овој рок не може да биде пократок од осум, ниту подолг од 30 дена. 12. Управниот акт може да се побива:

-ако е донесен од ненадлежен орган, -поради погрешна примена на материјалното право, -поради погрешно или нецелосно утврдена фактичка состојба во постапката која му претходела на актот и -кога во постапката која му претходела на актот не се постапило според правилата на постапката. 13. За поништување на актот судот внимава во границите на барањето во тужбата, а на ништовноста на управниот акт судот внимава: -по службена должност. 14. Ако тужителот не ја уреди тужбата, односно во оставениот рок не ги отстрани недостатоците во тужбата: -а тие се такви што ја спречуваат работата на Управниот суд, судот со решение ќе ја отфрли тужбата како неуредна, освен ако не најде дека оспорениот управен акт е ништовен. 15. Кога тужителот ќе се откаже од тужбата се до донесувањето на одлуката од страна на органот, во тој случај судот со: -решение ќе ја запре постапката. 16. Кога судот ќе поништи акт против кој бил поведен управен спор, надлежниот орган мора да донесе друг управен акт место поништениот сметано од денот на приемот на одлуката и тоа: -без одлагање, а најдоцна во рок од 30 дена од денот на доставувањето на пресудата. 17. Ако надлежниот орган не донесе акт во исполнување на пресуда, судот може: -да побара од надлежниот орган известување за причините поради кои не го донел управниот акт. Надлежниот орган е должен да го даде ова известување веднаш, а најдоцна во рок од седум дена. Ако тој не го изврши тоа или ако даденото известување според мислењето на судот не го оправдува неизвршувањето на судската одлука, судот ќе донесе одлука што во сé го заменува актот на надлежниот орган, ако природата на работата тоа го дозволува. Судот ова решение ќе го достави до органот надлежен за извршување и за тоа истовремено ќе го извести органот што врши надзор. Органот надлежен за извршување е должен без одлагање да го изврши ваквото решение. 18. Кој суд во управните спорови донесува одлука по барањето за определување времена мерка и во кој рок: -За донесување на времена мерка надлежен е судот што одлучува по тужбата.

201

Судот одлучува по предметот за донесување на времена мерка во рок од седум дена од приемот на барањето со решение кое треба да биде образложено. Судот може донесувањето на времената мерка да го поврзе со условот да се даде осигурување за штетата која евентуално би настанала за спротивната странка, заради нејзиното донесување. 19. Надлежниот суд носи решение по жалба против одлука донесена по барање за определување времена мерка во рок: -три дена од денот на нејзиниот прием (решението го донесува Вишиот управен суд) 18. Кој суд во управните спорови донесува одлука по барањето за определување времена мерка и во кој рок: -За донесување на времена мерка надлежен е судот што одлучува по тужбата. Судот одлучува по предметот за донесување на времена мерка во рок од седум дена од приемот на барањето со решение кое треба да биде образложено. Судот може донесувањето на времената мерка да го поврзе со условот да се даде осигурување за штетата која евентуално би настанала за спротивната странка, заради нејзиното донесување. 19. Надлежниот суд носи решение по жалба против одлука донесена по барање за определување времена мерка во рок: -од три дена од денот на нејзиниот прием (решението го носи Вишиот управен суд) 20. Вишиот управен суд одлучува по жалба изјавена против одлука донесена по тужба во управен спор како: -второстепен суд. Вишиот управен суд одлучува по жалби против одлуките на Управниот суд донесени во прв степен. Вишиот управен суд одлучува по жалба во совет од тројца судии. 21. Причини за изјавување жалба против одлука донесена од Управниот суд се:

-суштествени повреди на одредбите на постапката, -поради погрешно и нецелосно утврдена фактичка состојба и -поради погрешна примена на материјалното право. 22. Тужениот орган во управниот спор може да поднесе жалба до надлежниот суд: - во рок од 15 дена од денот на доставувањето на одлуката преку Државниот правобранител.(чл.42-а ЗУС). 23. Вишиот управен суд ќе закаже расправа и мериторно ќе одлучи: -Вишиот управен суд по жалба по правило одлучува без расправа. Кога советот на Вишиот управен суд ќе најде дека заради правилно утврдување на фактичката состојба е потребно да се повторат веќе изведените докази, ќе закаже расправа. Кога на седница на советот ќе се утврди дека пресудата против која е изјавена жалба се заснова на суштествена повреда на одредбите на овој или на друг закон или на погрешно и нецелосно утврдена фактичка состојба, а пресудата веќе еднаш била укината, Вишиот управен суд ќе закаже расправа и мериторно ќе одлучи.

202

24. Управниот суд одлучува по тужба за повторување на постапката и тоа како: -По тужбата за повторување на постапката одлучува судот што ја донел одлуката на која се однесува причината за повторување. -Судот пред кој е завршена постапката одлучува за повторување на постапката во совет составен од петмина судии. 25. Според Законот за управните спорови една од причините за поднесување тужба за повторувањето на постапката е:

1) ако странката дознае за нови факти, или најде или стекне можност да употреби нови докази врз основа на кои спорот би бил поповолно решен за неа, доколку тие факти, односно докази би биле изнесени или употребени во поранешната постапка;

2) ако до одлука на судот дошло поради кривично дело на судија или службеник во судот, или одлуката е издејствувана со измама од страна на застапникот или полномошникот на странката, на неговиот противник или на неговиот застапник или полномошник, а таквото дејствие претставува кривично дело;

3) ако одлуката е заснована врз пресуда донесена во кривична или граѓанска работа, а таа пресуда подоцна е укината со друга правосилна судска одлука;

4) ако исправата врз која се заснова одлуката е лажна или лажно преиначена, или ако сведокот, вештакот или странката при сослушувањето пред судот дал лажен исказ, а одлуката на судот се заснова врз тој исказ;

5) ако странката најде или стекне можност да ја употреби поранешната одлука донесена во истиот управен спор;

6) ако на заинтересираното лице не му била дадена можност да учествува во управниот спор и

7) по одлука на Европскиот суд за човекови права. Поради околностите од ставот 1 точки 1 и 5 на овој член, повторување ќе се дозволи само ако странката без своја вина не била во состојба да ги изнесе тие околности во поранешната постапка. 26. Кој суд одлучува по барање за заштита на законитоста против одлука донесена по тужба за повторување на постапката: -Врховниот суд на РМ на општа седница (чл.49 ЗУС) 27. Кој може да поднесе барање за заштита на законитоста против одлукадонесена по тужба за повторување на постапката -Јавниот обвинител на РМ. (чл.49 ЗУС) 28. По барање за заштита на слободи и права загарантирани со Уставот,ако се повредени со конечен поединечен акт и ако не е обезбедена друга судска заштита и по предлог за заштита поради незаконито дејствие во прв степен одлучува: -судот надлежен за управните спорови. (чл.55 ЗУС) 29. Каква одлука донесува надлежниот суд во постапка за заштита наслободите и правата и по предлогот за заштита поради незаконито дејствие: -решение (чл.62 ЗУС)

203

30. На седница на Собранието и на седница на работното тело може да зборува на јазик различен од македонскиот, а кој го зборуваатнајмалку 20% од граѓаните на Република Македонија: -пратеник, избран или именуван функционер од Собранието на РМ. (чл.3 закон за јазикот 20%) 31. Министерствата му одговараат на граѓанинот кој живее во единиците на локалната самоуправа во која најмалку 20% од граѓанитезборуваат службен јазик различен од македонскиот, а тој јазик различен од македонскиот граѓанинот го употребува: -Кој било граѓанин кој живее во единиците на локалната самоуправа во која најмалку20% од граѓаните зборуваат службен јазик различен од македонскиот јазик, во комуникацијата со подрачните единици на министерствата во таа единица на локалната самоуправа, може да го употреби тој службен јазик и неговото писмо. -Подрачните единици надлежни за тие единици на локалната самоуправа одговараат на македонски јазик и неговото кирилско писмо, како и на службениот јазик и писмо што го употребува граѓанинот. -Кој било граѓанин кој живее во единиците на локалната самоуправа во која најмалку20% од граѓаните зборуваат службен јазик различен од македонскиот јазик, во комуникација со министерствата може да го употребува тој службен јазик и неговото писмо. -Министерствата одговараат на македонски јазик и неговото кирилско писмо, како и на службениот јазик и писмото што го употребува граѓанинот кој живее во единиците на локалната самоуправа во која најмалку20% од граѓаните зборуваат службен јазик различен од македонскиот јазик. (чл.4 закон за јазикот 20%) 32. Во постапката по управните спорови странките и другите учесници во постапката, граѓани на Република Македонија, чиј јазик е различен од македонскиот јазик и кирилското писмо тужбите, жалбите и другите поднесоци можат да ги поднесуваат до судот: -ако тој јазик исто така е службен поднесоците можат да ги поднесуваат на нивниот јазик и писмо. (чл.18 закон за јазиците 20%) 33. На граѓаните кои зборуваат јазик различен од службениот, податоцитеза личното име што се внесуваат во личната карта се запишуваат: -на нивно лично барање се запишуваат на македонски јазик и неговото кирилско писмо и на јазикот и писмото што го употребува граѓанинот. (чл.29 закон за јазиците 20%) 34. На граѓаните кои зборуваат службен јазик различен од македонскиот,податоците кои се внесуваат во пасошот и во патниот лист сезапишуваат: -На граѓаните кои зборуваат службен јазик различен од македонскиотјазик, на нивно лично барање, податоците кои се внесуваат во пасошот и во патниот лист се запишуваат на македонски јазик и неговото кирилско писмо и на службениот јазик и писмото што го употребува граѓанинот. (чл.30 закон за јазиците 20%) 35. Педагошката документација во основните училишта за ученицитеприпадници на заедниците кои наставата ја следат на јазик различенод македонскиот јазик се води и издава:

204

- на македонски јазик и неговото кирилско писмо и на јазикот и писмото на кој се изведува наставата. (чл.50 закон за јазиците 20%). 36. Учениците во средното училиште припадници на заедниците кои следат настава на јазик различен од македонскиот јазик и неговото кирилско писмо: -задолжително го изучуваат и македонскиот јазик. (чл.51 закон за јазиците 20%) 37. Органите на државната управа своите надлежности утврдени со закон ги извршуваат врз основа на начело: -на законитост, одговорност, ефикасност, економичност, транспарентност, еднаквост и предвидливост (чл.3 ЗОРОДУ) 38. Органите на државната управа можат да се основаат со: -со закон (чл.7 ЗОРОДУ). 39. Министерство може да се основа со: -закон (Закон за организација и работа на органите на државна управа). 40. Органите на државната управа можат да се основаат како: -министерства, други органи на државната управа и управни организации. (чл.5 ЗОРОДУ) 41. Заменик министерот се именува и разрешува од страна на: -Собранието на РМ на предлог на Претседателот на Владата на РМ. (чл.48 ЗОРОДУ) 42. Акти кои ги носи министерот се: -правилници,наредби,упатства,планови,програми,решенија и други видови акти за извршување на законите и други прописи ,кога за тоа е овластен со закон. (чл.55 ЗОРОДУ) 43. Со актите кои ги носи министерот: -не може за граѓаните и другите правни лица да се утврдуваат права и обврски, ниту да се пропишува надлежност на други органи. (чл.61 ЗОРОДУ) 44. Кој врши надзор на работата на министерствата: -Владата (чл.41 ЗОРОДУ) 45. Кој врши надзор над работата на органите во состав на министерството: -министерствата а над другите органи на државната управа министерството што е надлежно за управната област за која е образуван органот на државната управа (чл.41 ЗОРОДУ) 46. Со правилник се: -утврдуваат и се разработуваат одделни одредби на законите и други прописи заради нивно извршување.(чл. 56 ЗОРОДУ) 47. Со наредба: -се наредува или забранува постапување во определена ситуација која има општо значење за извршување на законите и другите прописи. (чл.56 ЗОРОДУ) 48. Управни работи според Законот за општата управна постапка: -управни работи претставуваат сите акти и дејствија преку кои се изразуваат и извршуваат надлежностите на јавната администрација. (чл.2 ЗОУП) 49. Основни начела според Законот за општата управна постапка се: - Начело на законитост,начело на заштита на правата на странките и јавниот интерес, начело на еднаквост, непристрасност и објективност, начело на сервисна ориентација на органите, начело на ефикасност, начело на материјална вистина,

205

начело на сослушување на странките, начело на одговорност,економичност и итност на постапката, начело на двостепеност (од чл.4 до чл.16 ЗОУП) 50. Начело на законитост и начело на заштита на правата на странките и јавниот интерес според Законот за општата управна постапка: -начело на законитост-органите на управата кога постапуваат во управни работи,решаваат врз основа и во рамките на законот и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот и други прописи на државните органи и на правните и други лица во вршењето на јавни овластувања. -Во управните работи во кои органот кој со закон или со пропис заснован на закон е овластен да решава по слободна оцена, решението мора да биде донесено во рамките на овластувањата утврдени со закон и во согласност со целта за која е дадено овластувањето. (чл.4 ЗОУП)

- начело на заштита на правата на странките ијавниот интерес-Органите на управата се должни во вршењето на работите на јавниот интерес да ги почитуваат со закон заштитените права и интереси на странките.

-При водењето на постапката и при решавањето, органите се должни на странките да им овозможат што полесно да ги заштитат и остварат своите права, водејќи притоа сметка остварувањето на нивните права да не биде на штета на други странки, ниту во спротивност со јавните интереси утврдени со закон. Кога службеното лице во текот на постапката ќе дознае или оцени дека определена странка има основа за остварување на некое право, е должно да и укаже на тоа. -Ако врз основа на закон на странките им се наложуваат обврски, спрема нив ќе се применуваат оние мерки предвидени со закон кои се поповолни за нив, ако со тие мерки се постигнува целта на законот. (чл.5 ЗОУП) 51. Начело на материјална вистина според Законот за општа управнапостапка: - Во управната постапка мора да се утврди фактичката состојба на работите и за таа цел мора да се утврдат сите факти што се од важност за донесување на законито и правилно решение. (чл.9 ЗОУП) 52. Начело на сервисна ориентација на органите според Законот за општауправна постапка: -Кога органите на управата решаваат во управни работи, сервисно се ориентирани кон остварувањето на правата и интересите на странките. (чл.7 ЗОУП) 53. Начело на еднаквост, непристрасност и објективност на органите,според Законот за општа управна постапка: -Органите во управната постапка се должни да обезбедат, еднаква, непристрасна и објективна примена на законите и другите прописи во решавањето на управните работи. (чл.6 ЗОУП) 54. Начело на сослушување на странките во управната постапка според Законот за општа управна постапка: -Пред донесување на решението на странката мора да и се даде можност да се изјасни за фактите и околностите што се од важност за донесување на решението.

206

Решение може да се донесе без претходно изјаснување на странката само во случаите утврдени со закон. (чл.10 ЗОУП) 55. Начело на двостепеност: -Правото на жалба против поединечни правни акти донесени во постапка во прв степен пред орган на државната управа или организација и друг орган што врши јавни овластувања се уредува со закон. -Под условите утврдени со закон странката има право на жалба и кога првостепениот орган во определениот рок не донел решение по нејзиното барање. - Против решението донесено во втор степен не е допуштена жалба. (чл.14 ЗОУП) 56. Употреба на јазиците и писмата во управна постапка според Законотза општата управна постапка:

- Во управната постапка службен јазик е македонскиот јазик и неговото кирилско писмо. Во управната постапка што се води во органите на државната управа, другите државни органи, органите на општината, на градот Скопје и на општините во градот Скопје, правните и други лица на кои со закон им е доверено вршење на јавни овластувања, друг јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните и неговото писмо, се користи во согласност со овој закон. Странките и другите учесници во постапката кои не се државјани на Република Македонија, а не го разбираат македонскиот јазик и неговото кирилско писмо, имаат право на преведувач. (чл.19 ЗОУП) 57. Стварна и месна надлежност според Законот за општата управна постапка: -За решавање во управни работи во прв степен стварно надлежни се органите на управата,освен ако со закон не е предвидена надлежност на друг орган. -Стварната надлежност за решавање во управната постапка се определува со закон со кој се уредува управната област или се определува надлежноста на органите што решаваат во управната постапка. (чл.21 ЗОУП) -Месната надлежност се определува според актите за внатрешна организација на органите што решаваат во управната постапка. (чл.21 ЗОУП) -Месната надлежност се определува:

1) во работите кои се однесуваат на недвижност според местото каде што се наоѓа таа;

2) во работите кои се однесуваат на надлежноста на органите на државната управа, други државни органи и органи на општината, на градот Скопје и на општините во градот Скопје според местото на нивното седиште, во работите кои се однесуваат на дејноста на правните и други лица на кои со закон им се доверени јавни овластувања според местото на нивното седиште, а ако имаат деловни единици според седиштето на деловната единица;

3) во работите кои се однесуваат на водење дуќан или на професионална дејност на одделни лица која се врши или ќе се врши во определено место според седиштето на дуќанот, односно според местото каде што се врши дејноста;

4) во други работи според живеалиштето на странката. Кога има повеќе странки, надлежноста се определува според странката спрема која барањето е насочено. Ако странката нема живеалиште во Република Македонија,

207

надлежноста се определува според местото на нејзиното престојувалиште, а ако нема престојувалиште, според местото на нејзиното последно живеалиште, односно престојувалиште во Република Македонија и

5) ако месната надлежност не може да се определи според ставот (1) точки 1, 2, 3 и 4 на овој член, таа се определува според местото каде што настанала причината за водење на постапката.

Во работите кои се однесуваат на брод или на воздухоплов, или во кои поводот за водење на постапката настанал на брод или на воздухоплов, месната надлежност се определува според матичното пристаниште на бродот, односно на воздухопловот.(чл.25 ЗОУП) -Ако според одредбите на овој закон истовремено биле месно надлежни два или повеќе органи, надлежен е оној орган што прв ј а повел постапката. -Органот што ја повел постапката како месно надлежен ја задржува надлежноста и кога во текот на постапката ќе настанат околности според кои би бил месно надлежен друг орган. Органот што ја повел постапката може предметот да му го отстапи на органот кој според новите околности станал месно надлежен, ако со тоа значително се олеснува постапката особено за странката. (чл.26 ЗОУП) -Секој орган по службена должност во текот на целата постапка внимава на својата стварна и месна надлежност. (чл.27 ЗОУП) 58. Кој го носи решението во управна постапка според Законот за општата управната постапка?

-Во управна работа за чие решавање е надлежен орган на државната управа, решението во управната постапка го донесува функционерот што раководи со органот. Функционерот што раководи со органот на државната управа, може да овласти друго службено лице од истиот орган за донесување на решение во управните работи од определен вид. (чл.33 ЗОУП)

-Во колегијалните органи решението во управни работи го донесува колегијалниот орган, ако со закон или друг пропис не е определено член на колегијалниот орган да донесува решенија во управната постапка.(чл.34 ЗОУП) -Ако за решавање во управна работа е надлежна Владата на Република Македонија, орган на општината, на градот Скопје и на општините во градот Скопје, постапката ј а води органот на управата во чиј делокруг спаѓа таа работа, ако со закон или пропис не е определено постапката да ја води друг орган (чл.35 ЗОУП) -Во управните работи во кои решава правно и друго лице на кое со закон му е доверено јавно овластување, решението го донесува индивидуалниот орган, односно лицето кое врши соодветна функција, ако со закон, односно со општ акт на правното лице не е определен друг орган или лице кое ќе решава во управната работа. (чл.36 ЗОУП) 59. Што е конечно решение според Законот за општата управна постапка?

-Решение против кое не е изјавена жалба во управната постапка, или пак жалбата е искористена, а со кое странката се стекнала со некое право, односно со кое на странката и е определена некаква обврска, е конечно во управната постапка.

208

Конечно решение во управната постапка може да се поништи, укине или измени само во случаите утврдени со закон. (чл.15 ЗОУП) 60. Што е правосилно решение според Законот за општата управна постапка?

-Решение против кое не може да се изјави жалба, ниту да се поведе управен спор, а со кое странката стекнала определени права, односно со кое на странката и се определени обврски е правосилно решение.

Решението станува правосилно и доколку странката се откаже од правото на жалба. Правосилно решение во управна постапка може да се поништи, укине или измени само во случаите утврдени со закон. (чл.16 ЗОУП) 61. Што подразбира институтот правна помош помеѓу органите во управнапостапка?

-За извршување на одделни дејствија во постапката што треба да се преземат надвор од подрачјето на надлежниот орган, овој орган ќе го замоли органот на чие подрачје треба да се преземе дејствието.

- Органот надлежен за решавање во управната работа може, заради полесно и побрзо извршување на дејствието или заради одбегнување на непотребни трошоци, вршењето на одделно дејствие во постапката да му го довери на друг орган овластен за преземање на такво дејствие. (чл.38 ЗОУП) - Органите на државната управа, другите државни органи, органите на општината, на градот Скопје и на општините во градот Скопје, правни и други лица кои имаат јавно овластување за решавање во управните работи, должни се едни на други да укажуваат правна помош во управната постапка. Оваа помош се бара со посебна молба. -Замолениот орган е должен да постапи по молбата во рамките на своето подрачје и надлежностите без одлагање, а најдоцна во рок од 15 дена од денот на приемот на замолницата. -Правна помош за извршување на одделни дејствија во постапката може да се бара од судовите, само ако тоа е предвидено со закон или друг пропис. По исклучок органите можат да бараат од судовите да им се достават списите што се потребни за водење на управната постапка. Судовите се должни да постапуваат по барањето ако со тоа не се попречува самата судска постапка. Судот може да го определи рокот во кој списите мора да му се вратат. -За правна помош до органите на странска држава, важат одредбите на меѓународните договори, а ако нема договори се применува начелото на заемност. Во случај на сомневање за постоење на заемност, објаснување дава органот на државната управа надлежен за надворешни работи. Во таков случај надлежниот орган ќе се обрати за објаснување преку органот на државната управа надлежен за правда. -Органите на Република Македонија им укажуваат правна помош на органите на странски држави на начин определен во законите на Република Македонија. Органот ќе ја одбие правната помош ако се бара дејствие што му е спротивно на правниот поредок на Република Македонија.

209

-Дејствието што е предмет на молбата може да се изврши и на начин што го бара органот на странската држава, ако таа постапка не е спротивна на правниот поредок на Република Македонија. (чл.38 и чл.39 ЗОУП) 62. Дали службено лице ќе се изземе од управна постапка ако во првостепената постапка учествувало во водењето на постапката или донесувањето на решението? -да (чл.40 ЗОУП) 63. Службеното лице кое е овластено да решава или да извршува одделни дејствија во постапката, ќе се изземе од работата во предметот ако:

1) во предметот во кој се води постапката е странка, сосопственик односно сообврзник, сведок, вештак, полномошник или законски застапник на странката;

2) со странката, со застапникот или со полномошникот на странката е роднина по крв во права линија, а во странична линија заклучно до четврти степен, брачен другар или роднина по брачниот другар заклучно до втор степен и тогаш кога бракот престанал;

3) со странката, со застапникот или со полномошникот на странката е во однос на старател, посвоител, посвоеник или хранител и

4) во првостепената постапка учествувал во водењето на постапката или донесувањето на решението. (чл.40 ЗОУП) 64. Кој може да биде странка во управна постапка?

-Странка во управната постапка е лице по чие барање е поведена постапката или против кое се води постапката, или кое заради заштита на своите права и интереси има право да учествува во постапката. (чл.46 ЗОУП) - Странка во управната постапка може да биде секое физичко и правно лице. - Државни органи, деловна единица на претпријатие, здруженија, населба, група лица и други кои немаат својство на правно лице, можат да бидат странки, ако можат да бидат носители на правата и обврските за кои се решава во управната постапка. -Странка може да биде и синдикална организација, ако управната постапка се однесува на некакво право или правен интерес на член на таа организација. (чл.47 ЗОУП) -Странки во управната постапка можат да бидат здруженијата на граѓани, фондации и политички партии што според општиот акт имаат за цел да штитат определени права и интереси на своите членови, кои во согласност на својот член можат од негово име да поднесат барање што се однесува на такви права и интереси, како и да стапат во веке поведената постапка со сите права на странка. (чл.48 ЗОУП) -Ако јавниот обвинител, јавниот правобранител или други државни органи со закон се овластени во управната постапка да ги застапуваат јавните интереси, имаат права и должности на странка, во рамките на овластувањата утврдени со закон. (чл.49 ЗОУП) 65. Застапување во управна постапка: Странка која е наполно деловно способна може сама да ги врши дејствијата во постапката (процесна способност). -За процесно неспособно лице дејствијата во постапката ги врши неговиот застапник по закон.

210

-Застапник по закон се определува врз основа на закон или со акт на надлежниот орган на државната управа, донесен врз основа на закон. -Правното лице ги врши дејствијата на постапката преку својот претставник, односно застапник по закон. Претставникот, односно застапник по закон на правното лице се определува со општиот акт на правното лице, ако не е определен со закон или со акт на надлежниот државен орган донесен врз основа на закон. -Државниот орган ги врши дејствијата во постапката преку претставникот определен со закон, деловната единица на организацијата или заедницата преку лицето кое раководи со работата на деловната единица, населба, односно групи лица кои немаат својство на правно лице преку лицето кое ќе го определат, ако со посебни прописи поинаку не е определено.(чл.50 ЗОУП) -Во текот на целата постапка органот по службена должност внимава дали лицето кое се појавува како странка може да биде странка во постапката и дали странката ја застапува нејзиниот застапник по закон. - Ако во текот на постапката настапи смрт на странката, постапката може да се запре или продолжи, зависно од природата на управната работа која е предмет на постапката. Ако според природата на работата постапката не може да се продолжи, органот ќе ја запре постапката со заклучок против кој е допуштена посебна жалба. (чл.51 ЗОУП) -Ако процесно неспособната странка нема застапник по закон, или некое дејствие треба да се преземе против лице чие живеалиште или престојувалиште не е познато, а кое нема полномошник, органот што ј а води постапката на таквата странка ќе И определи привремен застапник, ако тоа го бара итноста на предметот, а постапката мора да се спроведе. Овој орган веднаш за тоа ќе го извести органот за старателство, а ако привремен застапник му е определен на лице чие престојувалиште не е познато, својот заклучок ќе го објави на вообичаен начин. -Ако правно лице нема застапник по закон, претставник ниту полномошник, органот што ја води постапката,ќе и определи на таквата странка привремен застапник, по правило, од редот на службените лица на правното лице и за тоа без одлагање ќе го извести правното лице. -На ист начинот ќе се определи привремен застапник и кога треба да се изврши дејствие кое не може да се одложи, а странката односно нејзиниот полномошник или застапник не е можно навремено да се повика. За тоа странката, полномошникот или застапникот ќе се известат веднаш. -Привремениот застапник е должен да го прими застапувањето, а застапувањето може да го одбие само од причините кои се предвидени со посебни прописи. Привремениот застапник учествува само во постапката за која изрично е определен, и тоа додека не се појави застапник по закон или претставникот, односно самата странка или нејзиниот полномошник. (чл.52 ЗОУП) -Две или повеќе странки можат, ако со посебен пропис поинаку не е определено, во ист предмет да настапуваат заеднички. Во таков случај тие се должни да определат кој од нив ќе настапува како нивен заеднички претставник, или да определат заеднички полномошник.

211

-Органот што ја води постапката може, ако тоа не го забранува посебен правен пропис, на странките кои учествуваат во постапката со идентични барања со заклучок да им определи во определен рок да назначат кој меѓу нив ќе ги претставува или да постават заеднички полномошник. Ако странките не постапат по таквиот заклучок, тоа може да го определи самиот орган што ја води постапката во кој случај заедничкиот претставник, односно полномошник го задржува тоа својство се додека странките не определат друг. Против таквиот заклучок странките имаат право на посебна жалба, која не го одлага извршувањето. -И во случај на определување на заеднички претставник, односно полномошник, секоја странка го задржува правото да истапува како странка во постапката, да дава изјави и самостојно да изјавува жалби и да користи други правни средства. (чл.53 ЗОУП) -Странката, односно нејзиниот законски застапник може да определи полномошник што ќе ги застапува во постапката освен во дејствијата во кои е потребно самата странка да дава изјави.

Дејствијата во постапката што ги презема полномошникот во границите на полномошното имаат исто правно дејство како да ги презела самата странка. Покрај полномошникот и самата странка може да дава изјава, како непосредно, така и по барање на органот. Странката што е присутна кога нејзиниот полномошник дава усна изјава, може непосредно по дадената изјава да ја измени или отповика изјавата на својот полномошник. Ако во писмените или усните изјави кои се однесуваат на фактите постои неусогласеност меѓу изјавите на странката и на нејзиниот полномошник, органот што ја води постапката ќе ги цени двете изјави во согласност со членот 13 од овој закон. (чл.54 ЗОУП)

-Полномошник може да биде секое лице кое е наполно деловно способно, освен лица кои се занимаваат со надриписарство. -Ако како полномошник се појави лице кое се занимава со надриписарство, органот на таквото лице ќе му го одземе натамошното застапување и за тоа веднаш ќе ј а извести странката. -Против заклучокот за одземање на застапувањето може да се изјави посебна жалба која не го одлага извршувањето на заклучокот. (чл.55 ЗОУП) -Полномошното може да се даде писмено и усно на записник. За усното полномошно ќе се стави забелешка во списот на предметот. -Странка што не е писмена или не е во состојба да се потпише, наместо потпис на писменото полномошно ќе го стави отпечатокот на показалецот. -По исклучок, службеното лице кое ја води постапката или врши одделни дејствија во постапката може да допушти од името на странката, како нејзини полномошници да извршат определено дејствие без полномошно членовите на нејзиното семејство или домаќинство, лица во работен однос со неа или функционери, ако се работи за познати лица и ако нема сомневање за постоење и обемот на полномошното. Ако таквото лице поставува барање за поведување постапка или во текот на постапката дава изјава спротивна на поранешната изјава

212

на странката, од него ќе се побара во определен рок дополнително да поднесе полномошно. (чл.56 ЗОУП) Ако полномошното е дадено во форма на приватна исправа, се поднесува заверено полномошно. Адвокат не поднесува заверено полномошно. (чл.57 ЗОУП) Полномошно може да се даде за целата постапка или само за одделни дејствија, а може и временски да се ограничи. Полномошното не престанува со смртта на странката, со губење на нејзината процесна способност или со промена на нејзиниот законски застапник, но правниот следбеник на странката, односно нејзиниот нов законски застапник може да го отповика поранешното полномошно. (чл.58 ЗОУП)

66. На кој начин се предаваат поднесоците во управна постапка?

-Поднесоците по правило се предаваат непосредно или се испраќаат по пошта писмено или усно се соопштуваат на записник, а можат, ако поинаку не е пропишано, да се поднесуваат во електронска форма и по телефакс. Кратки и итни соопштенија можат да се поднесуваат во електронска форма, ако според природата на работата тоа е можно. (чл.61 ЗОУП) -Поднесокот му се предава на органот надлежен за прием на поднесокот, а може да се предаде секој работен ден во текот на работното време. - Усните поднесоци што не се врзани со рок или не се неодложни, можат да се предаваат само во определени часови во текот на работното време. -Времето за предавање на поднесоците го објавува органот во своите работни простории на видно место. -Поднесокот што се поднесува во електронска форма може да се поднесува и надвор од работно време и во неработни денови. -Ако поднесокот е врзан со рок утврден со закон, рокот почнува да тече од првиот нареден работен ден.(чл.62 ЗОУП) 67. Повикување странка во управна постапка: - Органот што ја води постапката е овластен да го повика лицето чие присуство во постапката е потребно, а кое престојува на неговото подрачје. По правило, повикување не може да се врши заради доставување на решенија и заклучоци или заради соопштенија што можат да се извршат по пошта и на друг начин што е попогоден за лицето на кое соопштението треба да му се достави. По исклучок, на усна расправа може да биде повикано лице кое престојува надвор од подрачјето на органот што ја води постапката, ако со тоа постапката се забрзува или се олеснува, а доаѓањето не предизвикува поголеми трошоци или поголемо денгубење за повиканиот. Повикувањето се врши со писмена покана, ако со посебен закон или пропис не е предвиден друг начин на повикување. (чл.67 ЗОУП) Во писмената покана ќе се означи називот на органот кој повикува, име, презиме и адреса на лицето кое се повикува, местото, денот, а кога е тоа можно и часот на доаѓањето на повиканиот, предметот поради кој се повикува и во кое својство (како странка, сведок, вештак итн.), а потоа и кои помошни доказни средства повиканиот треба да ги земе со себе. Во поканата мора да се наведе дали повиканото лице е должно да дојде лично или може да испрати полномошник што

213

ќе го застапува, а потоа ќе се предупреди дека во случај на спреченост да се јави на поканата е должно да го извести органот што ја издал поканата. Повиканиот, исто така, ќе се предупреди на последиците ако не се јави на поканата, или не извести дека е спречен да дојде. Во поканата за усна расправа странката може да се повика да поднесе писмени и други докази, а може да се предупреди дека може да доведе сведоци на кои има намера да се повика. (чл.68 ЗОУП) При повикувањето органот ќе води сметка лицето чие присуство е потребно да се повика да дојде во време кое најмалку ќе го попречува повиканиот во вршењето на неговата редовна работа. Никој не може да биде повикан да дојде во текот на ноќта, освен ако се работи за итни и неодложни мерки. (чл.69 ЗОУП) -Повиканото лице е должно да се јави на поканата. Ако повиканото лице поради болест или некоја друга оправдана причина е спречено да дојде, должно е веднаш по приемот на поканата за тоа да го извести органот што ја издал поканата, а ако причината за спреченост настанала подоцна, тогаш веднаш по дознавањето на таа причина. Ако лицето на кое поканата лично му е не се јави на поканата, а изостанокот не го оправда, може да биде приведено, а покрај тоа и казнето со глоба во износ од 100 евра во денарска противвредност. Овие мерки ќе се применат само ако во поканата било означено дека тие ќе се применат. Ако поради неоправданиот изостанок на повиканото лице настанале трошоци во постапката, може да се определи тие трошоци да ги поднесе лицето кое изостанало. Заклучокот за приведување, за плаќање на трошоците или за поведување на прекршочна постапка го донесува службеното лице кое ја води постапката во согласност со службеното лице овластено за решавање на работата, а кај замолениот орган во согласност на функционерот на тој орган, односно со службеното лице овластено за решавање во слични работи. Против овој заклучок е допуштена посебна жалба. -Ако на поканата не се јави воено лице или работник на полицијата, органот ќе се обрати до командата на тоа лице со барање тоа да се доведе, а може и да се казни, односно да определи да ги поднесе трошоците (чл.70 ЗОУП) 68. Право на увид во списите на предметот:

Странките имаат право да ги разгледуваат списите на предметот и на свој трошок да ги препишат потребните списи. Разгледувањето и препишувањето на списите се врши во присуство и под надзор на службено лице. Право да ги разгледува списите и на свој трошок да препише одделни списи има и секое друго лице кое ќе го стори веројатен својот правен интерес за тоа. Барањето за разгледување и препишување на списите може да се даде и усно. Органот може да бара од лицето писмено или усно на записник да го образложи постоењето на својот правен интерес. Не можат да се разгледуваат ниту да се препишуваат: записникот за советувањето и гласањето, службените реферати и нацртите на решенијата, како ни другите списи што се водат како доверливи, ако со тоа би можела да се осуети целта на постапката, или ако тоа му се противи на јавниот интерес или на оправдан интерес на една странка или на трети лица. (чл.77 ЗОУП)

214

69. Како се врши доставување според Законот за општата управна постапка? -со предавање од страна на органот -по пошта -со јавна објава -на др начин уврден со закон (чл.78 ЗОУП) 70. Како се врши доставување на писменото на физички лица според Законот за општа управна постапка?

- Доставување на физичко лице се врши, по правило, во станот на лицето на адресата која е заведена во неговата лична карта, во деловна просторија или во работилница, каде што е вработено лицето, а на адвокат во неговата адвокатска канцеларија, а ако такви простории нема, на такво лице доставувањето може да му се изврши секаде каде што ќе се затече тоа. -Кога лицето на кое треба да му се изврши доставување не се затече во својот стан, доставувањето се врши со предавање на писменото на некој од полнолетните членови на неговото домаќинство. -Ако доставувањето се врши на работното место на лицето на кое писменото треба да му се достави, а тоа лице не се затече тука, доставувањето може да му се изврши на лицето кое е вработено на истото работно место, ако тоа се согласи да го прими писменото. - Доставувањето на адвокат може да се изврши и со предавање на писменото на лице вработено во адвокатската канцеларија. (чл.88 ЗОУП) -Доставувањето мора да му се изврши лично на лицето на кое му е наменето писменото кога такво доставување е определено со овој закон или со друг пропис, кога од денот на доставувањето почнува да тече рокот кој не може да се продолжува, или кога тоа особено ќе го определи органот што го наредил доставувањето. Се смета дека е извршено лично доставување на адвокат и со предавање на писменото на лице вработено во адвокатската канцеларија. (чл.89 ЗОУП) 71. Како се врши доставување на писменото на правно лице според Законот за општа управна постапка?

-Доставување на правно лице се врши во деловните простории на правното лице или на адресата која е означена како седиште на лицето во трговскиот/судскиот регистар.

Доставувањето со предавање на писменото се врши со предавање на писменото на лицето определено за примање на писмена, ако за посебни случаи поинаку не е пропишано. (чл.90 ЗОУП) 72. Што треба да содржи предлогот за враќање во поранешна состојба според Законот за општата управна постапка?

-Странката е должна во предлогот за враќање во поранешна состојба да ги изнесе околностите поради кои била спречена во рокот да го изврши пропуштеното дејствие и тие околности да ги стори барем веројатни. Предлогот за враќање во поранешна состојба не може да се заснова врз околност што органот веќе порано ја оценил како недоволна за продолжување на рокот или за одлагање на расправата.

215

Ако враќањето во поранешна состојба се бара поради тоа што е пропуштено да се поднесе поднесокот, кон предлогот треба да се приложи и тој поднесок. (чл.107 ЗОУП) 73. Во кој рок се поднесува предлог за враќање во поранешна состојба според Законот за општата управна постапка? -во рок од осум дена од денот кога престанала причината што го предизвикала пропуштањето, а ако странката дури подоцна дознала за пропуштањето, тогаш од денот кога тоа го дознала.

По истекот на три месеца од денот на пропуштањето не може да се бара враќање во поранешна состојба. (чл.108 ЗОУП) 74. Кога се губи правото да се бара враќање во поранешна состојба? -Ако се пропушти рокот за поднесување на предлог за враќање во поранешна состојба, не може да се бара враќање поради пропуштањето на овој рок. (чл.108 ЗОУП) 75. Кој ги поднесува трошоците во управната постапка според Законот за општа управна постапка? - Посебните издатоци во готови пари на органот што ја води постапката, како што се: патните трошоци на службените лица, издатоците за сведоци, вештаци, толкувачи, увид, огласи и слично, а кои настанале со спроведувањето на постапката по некоја управна работа, по правило ги поднесува оној што ја предизвикал целата постапка. -Кога лицето кое учествува во постапката по своја вина или несоодветно однесување ќе предизвика трошоци за одделни дејствија во постапката, должно е да ги поднесе тие трошоци. -Кога постапката што е поведена по службена должност е завршена поволно за странката, трошоците на постапката ги поднесува органот што ја повел постапката. (чл.116 ЗОУП)

Секоја странка по правило сама ги поднесува своите трошоци предизвикани со постапката, како што се трошоците за доаѓање, денгуба, издатоците за такси, за правно застапување, стручно помагање и друго.

Кога во постапката учествуваат две или повеќе странки со спротивни интереси, странката што ја предизвикала постапката, а на чија штета е завршена постапката, должна е на спротивната странка да и ги надомести оправданите трошоци што за неа настанале со учеството во постапката. Кога некоја од странките делумно успеала во своето барање, таа е должна на спротивната странка да и ги надомести трошоците сразмерно на делот на своето барање со кое не успеала. Странката која со несоодветно однесување и предизвикала на спротивната странка трошоци во постапката, должна е да и ги надомести тие трошоци.

Трошоците за правно застапување се надоместуваат само во случаите кога такво застапување било неопходно и оправдано.

Секоја странка ги поднесува своите трошоци на постапката што е завршена со порамнување, ако во порамнувањето поинаку не е определено.

Трошоците на странката или на друго лице во постапката, предизвикани со постапката поведена по службена должност или во јавен интерес, кои странката,

216

односно друго лице во постапката не ги предизвикало со своето однесување, ги поднесува органот што ја повел постапката. (чл.118 ЗОУП)

Трошоците на постапката во врска со извршувањето ги поднесува извршеникот. Ако овие трошоци не можат да се наплатат од него, ги поднесува странката по чиј предлог е спроведено извршувањето. (чл.119 ЗОУП) 76. Кој ја поведува управната постапка? -поведува надлежниот орган по службена должност или по повод барање од странката. (чл.126 ЗОУП) 77. Кој ја поведува управната постапка? -поведува надлежниот орган по службена должност или по повод барање од странката. (чл.126 ЗОУП) 78. Кога надлежниот орган по службена должност поведува управнапостапка според Законот за општа управна постапка? - кога тоа е утврдено со закон и кога ќе утврди или дознае дека со оглед на постојната фактичка состојба, треба заради заштита на јавниот интерес да се поведе управна постапка при поведувањето на управната постапка по службена должност надлежниот орган ги зема предвид и евентуалните претставки од граѓаните и од други субјекти (чл.127 ЗОУП) 79. Дали странка во управна постапка може да се откаже од своето барање? -Странката може да се откаже од своето барање во текот на целата постапка. Кога постапката е поведена по барање од странката, а странката ќе се откаже од своето барање, органот што ја води постапката ќе донесе заклучок со кој се запира постапката. За тоа ќе биде известена спротивната странка. Ако натамошното водење на постапката е потребно во јавен интерес или ако тоа го бара спротивната странка, надлежниот орган ќе го продолжи водењето на постапката. Кога постапката е поведена по службена должност, органот може да ја запре постапката. Ако постапката во истата работа можела да биде поведена и по барање од странката, постапката ќе продолжи ако странката го бара тоа. Против заклучокот со кој се запира постапката е допуштена посебна жалба. (чл.134 ЗОУП) -Странката се откажува од своето барање со изјава што му ја дава на органот што ја води постапката. Додека органот што ја води постапката не донесе заклучок за запирање на постапката и не го достави до странката, странката може да го отповика своето откажување од барањето. -Одделно дејствие или пропуштање на странката може да се смета како нејзино откажување од барањето само кога тоа е определено со закон. - Ако странката се откажала од своето барање по донесувањето на првостепеното решение, а пред истекот на рокот за жалба, со заклучокот за запирање на постапката се поништува и првостепеното решение, доколку со него барањето на странката било позитивно или делумно позитивно решено. Ако странката се откажала од своето барање по изјавената жалба, а пред да и биде доставено решение донесено по жалбата, со заклучокот за запирање на постапката се поништува првостепеното решение со кое барањето на странката било усвоено во

217

целост или делумно, ако странката во целост се откажала од своето барање.(чл.135 ЗОУП) 80. Кога се спроведува посебна испитна постапка според Законот за општата управна постапка? - кога тоа е потребно заради утврдување на фактите и околностите што се од значење за разјаснување на работата или заради давање на странките можност да ги остварат и заштитат своите права и правни интереси. (чл.145 ЗОУП) 81. Претходно прашање според Законот за општата управна постапка: - Ако органот што ја води постапката наиде на прашања без чие решение не може да се реши самата работа, а тоа прашање претставува самостојна правна целина за чие решение е надлежен суд или некој друг орган (претходно прашање), органот може под услови утврдени во овој закон да ја прекине постапката додека надлежниот орган не го реши тоа прашање. За прекинот на постапката се донесува заклучок против кој е допуштена посебна жалба, освен ако заклучокот го донел второстепен орган. Ако органот го расправил претходното прашање, решението за прашањето има правно дејство само во работата во која е решено тоа прашање. Ако постои кривично дело и кривична одговорност на сторителот, органот што ја води постапката е врзан со правосилната пресуда на судот со која обвинетиот се огласува за виновен. (чл.147 ЗОУП) -Органот што ја води постапката мора да ја прекине постапката кога претходното прашање се однесува на постоење на кривично дело, на постоење на брак, на утврдување на татковство или кога тоа е определено со закон. - Кога претходното прашање се однесува на кривично дело, а нема можност за кривично гонење по службена должност, органот што ј а води постапката ќе одлучува по завршувањето на судската постапка покрената по приватна тужба (чл.148 ЗОУП) 82. Што содржи решението според Законот за општа управна постапка? -Писменото решение содржи: увод, диспозитив (изрека), образложение, упатство за правно средство, назив на органот, со број и датум, потпис на службеното лице и печат на органот. Во случаите предвидени со закон или со пропис донесен врз основа на закон, решението не мора да содржи одделни делови. Ако решението се обработува механографски, односно во електронска форма наместо потпис и печат содржи факсимил, односно електронски потпис согласно со закон. (чл.209 ЗОУП) 83. Во кој рок надлежниот орган е должен да донесе решение според Законот за општа управна постапка?

-Кога постапката се поведува по барање на странката односно по службена должност, ако е тоа во интерес на странката, а пред донесување на решението не е потребно да се спроведува посебна испитна постапка, ниту постојат други причини поради кои не може да се донесе решение без одлагање (решавање на претходно прашање и друго), надлежниот орган е должен да донесе решение и да и го достави на странката што побрзо, а најдоцна во рок од 15 дена, сметајќи од денот на предавањето на уредното барање, односно од денот на поведувањето постапка по службена должност, ако со посебен пропис не е определен пократок рок. Во другите случаи кога постапката се поведува по повод барање на

218

странката, односно по службена должност ако е тоа во интерес на странката, надлежниот орган е должен да донесе решение и да го достави до странката најдоцна во рок од 30 дена ако со посебен пропис не е определен пократок рок.(чл.221 ЗОУП) 84. Какво решение ќе донесе надлежниот орган кога за една работа се решава во повеќе точки, а само некои од нив се дозреани зарешавање? -делумно решение (чл.218 ЗОУП) 85. Какво решение ќе донесе надлежниот орган ако со решението не одлучил за сите прашања што биле предмет на постапката? -тој може да донесе посебно решение за прашањата кои со веќе донесеното решение не се опфатени-дополнително решение (чл.219 ЗОУП) 86. Кога надлежниот орган во управна постапка носи привремено решение?

- Ако според околностите на случајот е неопходно пред завршувањето на постапката да се донесе решение со кое привремено се уредуваат спорни прашања или односи, такво решение се донесува врз основа на податоците што постојат во моментот на неговото донесување. Во таквото решение мора да биде изрично назначено дека е привремено. (чл.220 ЗОУП) 87. Согласно Законот за општата управна постапка дали е допуштена жалба против првостепено решение? -ДА, Против решението донесено во прв степен странката има право на жалба, согласно со закон. (чл.226 ЗОУП) 88. Дали може да се изјави жалба против првостепено решение на орган во состав на органот на државната управа, без својство на правно лице? -Не може да се изјави жалба, но може да се поведе управен спор. (чл.227 ЗОУП) 89. Дали може да се изјави жалба против решение на Владата на Република Македонија? -Не може да се изјави жалба, но може да се поведе управен спор. (чл.227 ЗОУП) 90. Во кој рок се поднесува жалба против решение донесено во управнапостапка? -Во рок од 15 дена од денот на приемот на решението,ако со закон поинаку не е определено. (чл.230 ЗОУП) 91. Кои се вонредни правни лекови според Законот за општата управна постапка? -Повторување на постапката (чл.249 ЗОУП) -Менување и поништување на решение во врска со управен спор (чл.261 ЗОУП) -Барање за заштита на законитоста (чл.262 ЗОУП) -Поништување и укинување на решение по право на надзор (чл.263 ЗОУП) -Укинување и менување на правосилно решение со согласност или по барање на странката (265 ЗОУП) -Вонредно укинување на решението (чл.266 ЗОУП) -Огласување на решението за ништовно (чл.267 ЗОУП) 92. Субјективен и објективен рок за повторување на постапка според Законот за општата управна постапка: -субјективен рок -1 месец од моментот на дознавањето на странката на пример за нови факти,за правосилна пресуда,за лажен исказ и сл.

219

Објективен рок –најдоцна во рок од 5 години од доставувањето на решението. (чл.252 ЗОУП) 93. Која од следниве околности е причина за повторување на постапкатаспоред Законот за општата управна постапка?

-1) се дознае за нови факти, или се најде или се стекне можност да се употребат нови докази кои, сами или во врска со веќе изведените и употребените докази, би можеле да доведат до поинакво решение ако тие факти, односно докази биле изнесени или употребени во поранешната постапка;

2) решението е донесено врз основа на лажна исправа или лажен исказ на сведок или вештак, или ако дошло како последица од некакво дело казниво според Кривичниот законик;

3) решението се заснова врз пресуда донесена во кривична постапка, а таа пресуда е правосилно укината;

4) решението е поволно за странката и е донесено врз основа на невистинити наводи на странката, со кои органот што ја водел постапката бил доведен во заблуда;

5) решението на органот што ја водел постапката се заснова врз некое претходно прашање, а надлежниот орган тоа прашање подоцна го решил поинаку во суштествените точки;

6) во донесувањето на решението учествувало службеното лице кое според законот морало да биде изземено;

7) решението го донело службеното лице на надлежниот орган што не било овластено за негово донесување;

8) колегијалниот орган што го донел решението не решавал во составот предвиден со важечките прописи или ако за решението не гласало пропишаното мнозинство;

9) на лицето кое требало да учествува во својство на странка не му била дадена можност да учествува во постапката и

10) странката не ја застапувал застапникот по закон, а според законот требало да ја застапува. (чл.249 ЗОУП) 94. Која од следниве околности е причина за повторување на постапката според Законот за општата управна постапка? -исто со прашање бр.93 95. Која од следниве околности е причина за повторување на постапкатаспоред Законот за општата управна постапка? -исто со прашање бр.93 96. Кој може да бара повторување на управната постапка според Законот за општата управна постапка?

-Повторување на управната постапка може да бара странката, а органот што го донел решението со кое постапката е окончана може да поведе повторување на постапката по службена должност. Јавниот обвинител може да бара повторување на постапката под истите услови како и странката. (чл.250 ЗОУП) 97. Менување и поништување на решение во врска со управен спорсогласно Законот за општата управна постапка:

220

-Органот против чие решение навремено е поведен управен спор може до окончувањето на спорот, ако ги уважува сите барања на тужбата, да го поништи или измени своето решение од оние причини од кои судот би можел да го поништи таквото решение, ако со тоа не се повредува правото на странката во управната постапка или на трето лице. (против конечно решение) (чл.261 ЗОУП) 98. Кој има право да поднесе барање за заштита на законитоста? -Јавниот обвинител на РМ (чл.262 ЗОУП) 99. Во кој рок може да се поднесе барање за заштита на законитоста според Законот за општата управна постапка? -во рок од 1 месец од денот кога решението му е доставено на Јавниот обвинител, а ако не му е доставено,во рок од 6 месеца од денот на доставувањето на странката. (чл.262 ЗОУП) 100. Кој е надлежен да одлучува по барање за заштита на законитоста според Законот за општата управна постапка? -решава органот определен со закон кој е надлежен за решавање по жалба против побиваното решение. (непосредно повисокиот орган од органот што го донел решението) (чл.262 ЗОУП) 101. Во кој случај надлежниот орган ќе поништи по правото на надзорконечно решение во управна постапка?

1) решението го донел стварно ненадлежен орган, а не се работи за ништовно решение

2) во истата работа порано е донесено правосилно решение со кое таа управна работа е решена поинаку;

3) решението го донел еден орган без согласност, потврда, одобрение или мислење на друг орган, а ова е потребно според законот или друг пропис заснован врз закон;

4) решението го донел месно ненадлежен орган и 5) решението е донесено како последица од принуда, изнуда, уцена,

притисок или од друго недозволено дејствие. (чл.263 ЗОУП) 102. Во кои случаи може да се укине извршно решение според Законот заопштата управна постапка?

- Извршното решение може да се укине само ако тоа е потребно со цел за отстра-нување на тешка и непосредна опасност по животот и здравјето на луѓето, јавната безбедност, јавниот мир и поредок или по јавниот морал, ако тоа не би можело да се отстрани успешно со други средства со кои помалку би се засегнувало во стекнатите права. (чл 266 ЗОУП) 103. Во колкав обем може да се укине извршно решение според Законот за општата управна постапка? -. Решението може да се укине само делумно, во обем колку што е неопходно да се отстрани опасноста или да се заштитат наведените општи јавни интереси. (чл.266 ЗОУП) 104. Кога првостепено решение станува извршно според Законот за општата управна постапка?

1) со истекот на рокот за жалба, ако жалба не е изјавена; 2) со доставување на странката, ако жалба не е допуштена; 3)со доставување на странката, ако жалбата не го одлага извршувањето и

221

4) со доставување на странката на решението со кое жалбата се отфрла или се одбива. (чл.270 ЗОУП) 105. Кога второстепеното решение со кое е изменето првостепеноторешение станува извршно? -кога ќе и се достави на странката (чл.270 ЗОУП) Ако во решението е определено дека дејствието што е предмет на извршувањето може да се изврши во оставениот рок, решението станува извршно со истекот на тој рок. Ако со решението не е определен рок за извршување на дејствието, решението станува извршно во рок од 15 дена од денот на донесувањето на решението. (чл.270 ЗОУП) 106. Кога заклучокот донесен во управна постапка станува извршен?

-Заклучокот против кој не може да се изјави посебна жалба, како и оној против кој може да се изјави посебна жалба што не го одлага извршувањето на заклучокот, станува извршен со соопштувањето односно со доставувањето на странката. (чл.271 ЗОУП) 107. Кога заклучокот донесен во управна постапка станува извршен, ако созакон или со самиот заклучок е определено дека жалбата го одлагаизвршувањето на заклучокот? - Кога со закон или со самиот заклучок е определено дека жалбата го одлага извршувањето на заклучокот, заклучокот станува извршен со истекот на рокот за жалба, ако жалба не е изјавена, а ако е изјавена со доставувањето на решението до странката со кое жалбата се отфрла или се одбива. (чл.271 ЗОУП) 108. На кој начин се спроведува извршување на решението согласно Законот за општата управна постапка? -по службена должност или по предлог од странката (чл.274 ЗОУП) -заради остварување на парични побарувања или заради остварување на непарична обврска (чл.272 ЗОУП) -по административен пат (административно извршување) и по судски пат (судско извршување) (чл.275 ЗОУП) 109. Начин на извршување заради исполнување на непарична обврска: -Се спроведува преку други лица или по па на принуда (чл.284 ЗОУП) -се спроведува по административен пат (чл.276 ЗОУП) 110. Начин на извршување заради исполнување на парична обврска: -се спроведува по судски пат - По исклучок, извршувањето заради исполнување на парични обврски од примањата по основа на работен однос, може да се спроведе по административен пат по согласноста на извршителот. (чл.276 ЗОУП) 111. На кој начин се спроведува извршувањето заради остварување нанепарични обврски? -извршување преку други лица и по пат на принуда чл.284 -Ако обврската на извршителот се состои во извршување на дејствие што може да го изврши и друго лице, а извршителот не го изврши воопшто или не го изврши во целост, ова дејствие ќе се изврши преку друго лице на трошок на извршителот. Извршителот мора претходно да биде опоменат на тоа. -Во таков случај, органот што го спроведува извршувањето може со заклучок да му наложи на извршителот однапред да го положи износот што е потребен за

222

намирување на трошоците на извршувањето, а пресметката да се изврши дополнително. Заклучокот за полагање на овој износ е извршен. (чл.284 ЗОУП) -Ако извршителот е должен нешто да допушти или да трпи, па постапува спротивно на таа обврска, или ако предмет на извршување е дејствие на извршителот што не може наместо него да го изврши друго лице, органот што го спроведува извршувањето ќе го принуди извршителот на исполнување на обврската со поднесување на барање за поведување на прекршочна постапка. -Органот што го спроведува извршувањето најпрвин ќе му се закани на извршителот со примена на принудно средство, ако својата обврска не ја изврши во определениот рок. Ако извршителот во текот на тој рок преземе некое дејствие спротивно на својата обврска, или ако определениот рок безуспешно истече, принудното средство на заканата ќе се изврши веднаш, а истовремено ќе се определи нов рок за извршување на дејствието. (чл.286 ЗОУП) 112. Органи на општините според Законот за локалната самоуправа се: -советот и градоначалникот (чл.31 ЗЛС) 113. Кој орган на општината е претставнички, а кој управен според Законот за локалната самоуправа? -советот е претставнички орган (чл.32 ЗЛС) -градоначалникот е управен 114. Состав на советот на општината според Законот за локалната самоуправа: -бројот на членовите на советот се утврдува во зависност од бројот на жителите во општината и не може да биде помал од 9 ниту поголем од 33 члена. (чл.34 ЗЛС) 115. Обврски на претседателот на советот на општината според Законот за локалната самоуправа: -ги свикува и раководи со седниците на советот -се грижи за организацијата и работата на советот -ги потпишува прописите што ги донел советот и во рок од 3 дена од денот на нивното донесување ги доставува на градоначалникот заради објавување. (чл.48 ЗЛС) 116. Организирање општинска администрација според Законот за локалната самоуправа: -за извршување на работите од надлежност на органите на општината се организира општинска администрација.Таа се организира во секори и одделенија.Опшината може да организира општински инспекторат заради вршење на инспекциски надзор над вршењето на работите од нејзината надлежност.Организацијата,делокругот,и начинот на извршување на задачите ги утврдува советот врз основа на предлог на градоначалникот. (чл.57 ЗЛС) 117. Облици на месна самоуправа во општините: -во градовите-урбани заедници -во другите населени места-месни заедници (чл.82 ЗЛС) 118. Подрачје за кое се основаат урбани заедници според Законот зан локалната самоуправа:

223

-се границите на урбаните единици,според урбанистичкиот план на градот. (чл.82 ЗЛС) 119. Подрачје за кое се основаат месни заедници според Законот залокалната самоуправа: -се границите на катастарските општини на населените места (чл.82 ЗЛС) 120. Што опфаќа надзорот над работата на органите на општината во вршење на нејзините надлежности? -надзорот над законитоста и контрола и ревизија врз материјалното и финансиското работење. - Надзорот над работата на органите на општината над вршењето на делегирани работи од надлежност на органите на државната управа го опфаќа надзорот над законитоста и надзорот над ефикасноста. -Во случаите утврдени со закон, се врши и претходен надзор кој опфаќа претходна согласност на прописите на општината. -Начинот и постапката на вршењето на надзорот над работата на органите на општината се утврдени со закон. -Органите на општината се должни да соработуваат со органите за вршење на надзор. (чл.69 ЗЛС) УСТАВНО ПРАВО 1.Државјанин на Република Македонија може да биде предаден на друга држава: -не може да биде предаден на друга држава,освен врз основа на ратификуван меѓународен договор,со одлука на суд. (амандман 32) 2. Кога може да му биде одземено државјанството на државјанин на Република Македонија? -Не може да му биде одземено. (чл.4 Устав) 3. Границата на Република Македонија може да се менува: -само во согласност со Уставот,а врз приципот на доброволност и во согласност со општоприфатените меѓународни норми. (амандман 1) 4. Согласно Преамбулата на Уставот кои народи се граѓани на Република Македонија? -Македонскиот народ ,како и граѓаните кои живеат во нејзините граници кои се дел од албанскиот,турскиот,влашкиот народ,српскиот народ,ромскиот народ,бошњачкиот народ и другите. (амандман 4) 5. Кој е службен јазик во Република Македонија? -На целата територија во РМ и во нејзините меѓународни односи службен јазик е македонскиот јазик и неговото кирилско писмо. Друг јазик што го зборуваат помалку од 20% од граѓаните ,исто така е службен јазик и негово писмо. (амандман 5)

224

6. На кој јазик се издаваат личните документи на граѓаните кои зборуваат јазик различен од македонскиот јазик? -Се издаваат на македонскиот јазик и неговото писмо,како и на тој јазик и неговото писмо во согласност со закон. (амандман 5) 7. Кој одлучува за употребата на јазиците и писмата на кои зборуваат помалку од 20% од граѓаните во единиците на локалната самоуправа? -Одлучуваат органите на единиците на локалната самоуправа. (амандман 5) 8. Кој јазик граѓаните го користат во комуникација со Министерствата? Секој граѓанин во комуникацијата со министерството може да употребува еден од службените јазици и неговото писмо,а министерствата одговараат на македонски јазик и неговото писмо,како и на службениот јазик и писмото што го употребува граѓанинот. (амандман 5) 9. Државни симболи на Република Македонија се: - грб,знаме и химна (чл.5 устав) 10. Како граѓаните на Република Македонија ја остваруваат власта? -Преку демократски избрани претставници,по пат на референдум и други облици на непосредно изјаснување.( чл.2 устав) 11. Какво мнозинство е потребно за да се донесе закон за државните симболи? -Двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. (чл.5 устав) 12. Колку може да трае мерката притвор до подигнување на обвинение? Најдолго 180 дена од денот на притворувањето.(амандман 3) 13. Кога се донесени амандманите IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII,XIV, XV, XVI, XVII и XVIII и врз основа на кој документ? -16.11.2001 година со Одлука за прогласување на амандманите а врз основа на Охридскиот рамковен договор. 14. Во остварувањето на своите права, што може припадниците на заедниците да преземаат?

-Припадниците на заедниците имаат право слободно да го изразуваат, негуваат и развиваат својот идентитет и особеностите на своите заедници и да ги употребуваат симболите на својата заедница. -Републиката им ја гарантира заштитата на етничкиот, културниот, јазичниот и верскиот идентитет на сите заедници. -Припадниците на заедниците имаат право да основаат културни, уметнички, образовни институции, како и научни и други здруженија заради изразување, негување и развивање на својот идентитет.

-Припадниците на заедниците имаат право на настава на својот јазик во основното и средното образование на начин утврден со закон. Во училиштата во кои образованието се одвива на друг јазик се изучува и македонскиот јазик (амандман 8) 15. За припадниците на заедниците, на кој јазик се одвива наставата во основните и средните училишта? Имаат право на настава на својот јазик.Во учлиштата во кои образованието се одвива на друг јазик се изучува и македонскиот јазик. (амандман 8) 16. Како се дефинира посебно мнозинство за гласање во Собранието наРепублика Македонија (двојно гласање)?

225

- Што е Бадентеров принцип? Бадентеровиот принцип е неформален механизам за заштита на малцинствата од доминација или дискриминација направена од страна на мнозинството, воведен по предлог на Роберт Бадентер, француски сенатор, експерт по уставно право, кој во преговорите по повод воениот конфликт во 2001 година требаше да даде експертска помош. Принципот, кој инаку никаде не е дефиниран ако таков, е врзување на одредено право со одредена застапеност на групата што таквото право треба да го користи. Бадентеровиот принцип е принципот на глас, право поради 20-процентна застапеност. Принципот има двојна улога. Првата е да се заштити одредена карактеристика на немнозинските етнички заедници (пред сé заштита на културниот и на јазичниот идентитет) и, втората, да се заштитат овие заедници од „надгласување“ од страна на мнозинството при донесувањето одлуки што директно се однесуваат на нивните права (воведување двојно гласање во Собранието и во советите на локалната самоуправа за точно одредени прашања). За „двојното мнозинство“ во рамковниот договор стои: „На централно ниво, уставните амандмани и Законот за локална самоуправа нема да може да се усвојат без квалификувано мнозинство на две третини од гласовите, во чии рамки ќе мора да има мнозинство од гласовите на пратениците што тврдат дека припаѓаат на заедниците што не се мнозинско население во Македонија. За донесување закони што директно ги засегаат културата, употребата на јазикот, образованието, личните документи и употребата на симболите, како и на законите за локално финансирање, локални избори, градот Скопје и за општинските граници, ќе мора да постои мнозинство од гласови, во рамките на што ќе мора да има мнозинство од гласови на пратениците што тврдат дека припаѓаат на заедниците што не се мнозинско население во Македонија. Во случај на спор, за примената на ова мнозинство одлучува Комитетот за односи меѓу заедниците“. Во 2007 година Комитетот за односи меѓу заедниците подготви листа од 44 закони (претходно договорена меѓу главните политички актери од македонскиот и албанскиот блок во согласност одредбите на рамковниот договор и уставните амандмани што произлегоа од него). За законите кои директно се однесуваат на културата, употребата на јазиците, образованието, личните документи и употребата на симболите, Собранието одлучува со мнозинство гласови од присутните пратеници (обично мнозинство), при што мора да има мнозинство гласови од присутните пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија (т.н.Бадентерово мнозинство). Спорот во врска со примената на оваа одредба го решава Комитетот за односи меѓу заедниците (амандман 10) 17. За кои закони се користи двојно гласање? -За закони кои директно ги засегаат културата, употребата на јазиците, образованието, личните документи и употребата на симболите,Собранието одлучува со мнозинство гласови од присутните пратеници,при што мора да има мнозинство гласови од присутните пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија. Спорот во врска со примената на оваа одредба го решава Комитетот за односи меѓу заедниците.

226

Истото мнозинство е потребно за избор на народниот правобранител (Омбудсманот – Амандман XI), за избор на три члена на Судскиот совет од вкупно 15 члена (Амандман XIV) и за три од вкупно девет судии на Уставниот суд (Амандман XV). Амандман VI регулира соодветна и правична застапеност на сите заедници во органите на државната власт и другите јавни институции на сите нивоа, вклучувајќи го и Советот за безбедност на Претседателот на Републиката (за тројца членови), изборот на јавни обвинители, во аминистрацијата итн. 18. Кој го бира Народниот правобранител? Собранието на РМ,по предлог на надлежната комисија на Собранието. (чл.5 ЗНП) 19. Како се избира Народниот правобранител? Со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници,при што мора да има мнозинство гласови од вкупниот број пратеници кои припаѓаат на заедниците што не се мнозинство во РМ. Со мандат од 8 години и право на повторен избор(чл.5 ЗНП) 20. Кои овластувања ги има Народниот правобранител? Ги штити уставните и законските права на граѓаните и на сите други лица кога им се повредени со акти,дејствија и пропуштање на дејствија од органите на државната управа и од други органи и организации што имаат јавни овластувања и кој презема дејствија и мерки за заштита на начелата на недискриминација и соодветна и правична застапеностна припадниците на заедниците во органите на државнаа власт,органие на единиците на локалната самоуправа и во јавните установи и служби. (амандман 11) 21. Со Амандман XI на Уставот на Република Македонија, на кои начела Народниот правобранител посветува особено внимание? На заштита на начелата на недискриминација,соодвена и правична застапеност на припадниците на заедниците во органите на државнаа власт,органие на единиците на локалната самоуправа и во јавните установи и служби. (амандман 11) 22. Кој го основа Комитетот за односи меѓу заедниците? -Собранието на РМ. (чл.2 ЗКОМЗ) 23. Како се обезбедува соодветна и правична застапеност во Уставниот суд? -Собранието ги избира судиите на Уставниот суд. Собранието избира шест судии на Уставниот суд со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. Собранието избира тројца судии со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници, при што мора да има мнозинство гласови од вкупниот број пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија. Мандатот на судиите трае девет години без право на повторен избор (амандман 15) 24. Со какво мнозинство се носи законот со кој се уредуваат прашањата за локална самоуправа?

227

-со 2/3 мносинство гласови од вкупниот број пратеници,при што мора да има мнозинство гласови од вкупниот број пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во РМ. (амандман 16) 25. Кога може да се отстапи од правото на неповредливост на писмата идругите облици на комуникација? -Врз основа на одлука на суд,под услови и во постапка утврдена со закон ако тоа е неопходно заради спречување или откривање кривични дела,заради водење кривична постапка или кога тоа го бараат интересите на безбедноста и одбраната на Републиката. (амандман 19 ) 26. Кои лица со наполнети 18 години немаат избирачко право? Секој граѓанин со наполнети 18 год живот стекнува избирачко право. Избирачко право немаат лицата на кои им е одземена деловната способност. (чл.22 устав) 27. Во Република Македонија смртна казна може да се изрече: - не може да се изрече смртна казна по ниту еден основ. (чл.10 устав) 28. Кога се дозволува присилна работа? -не е дозволена, се забранува присилна работа. (чл.11 устав) 29. Кој е временски максимум на лишување од слобода пред лицето да биде изведено пред судија? Најдоцна во рок од 24 часа од моментот на лишувањето од слобода. (чл.12 устав) 30. При лишување од слобода или приведување, кои права ги има лишеното лице? Мора веднаш да биде запознаено со причините за неговото повикување,приведување или лишување од слобода и со неговите права утврдени со закон и од него не може да се бара изјава.Лицето има право на бранител во полициската или судската постапка.Мора веднаш а најдоцна во рок од 24 часа од моментот на лишувањето од слобода да биде изведено пред суд. (чл.12 устав) 31. Како се дефинира презумпцијата на невиност? Лицето обвинето за казнено дело ќе се смета за невино се додека неговата вина не биде утврдена со правосилна судска одлука. (чл.13 устав) 32. Доколку лицето е незаконито лишено од слобода, какво право има? На надомест на штета и други права утврдени со закон.(чл.13 устав) 33. Во кои случаи лице може да биде казнето за дело кое пред да биде сторено не било утврдено со закон или со друг пропис како казниво дело. Во ниеден случај. (чл.14 устав) 34. Дали може лице повторно да биде судено за дело за кое веќе билосудено и за кое е донесена правосилна судска одлука? -Не. (чл.14 устав) 35. Кога се дозволува цензура на средствата за информирање? Цензурата е забранета. (чл.16 устав) 36. Дали Уставот го гарантира правото на слобода на вероисповед? Да (чл.19 устав) 37. Што може граѓаните да преземаат заради остварување и заштита на нивните политички, економски, социјални, културни и други права и

228

уверувања, односно преку кои облици ја изразуваат слободата на здружување? - На граѓаните им се гарантира слободата на здружување заради остварување и заштита на нивните политички, економски, социјални, културни и други права и уверувања. Граѓаните можат слободно да основаат здруженија на граѓани и политички партии, да пристапуваат кон нив и од нив да истапуваат. -Програмите и дејствувањето на здруженијата на граѓаните и политичките партии не можат да бидат насочени кон насилно уривање на уставниот поредок на Републиката и кон поттикнување или повикување на воена агресија или разгорување на национална, расна или верска омраза или нетрпеливост. Забранети се воени или полувоени здруженија што не им припаѓаат на вооружените сили на Република Македонија. (чл.20 устав) Граѓаните имаат право мирно да се собираат и да изразуваат јавен протест. (чл.21 устав) 38. Во кои случаи не се дозволува основање на здруженија на граѓани? Забранети се воени и полувоени здруженија на граѓани што не им припаѓаат на вооружените сили на РМ. (чл.20 устав) 39. Кога може да биде ограничено правото на мирен собир? Во услови на воена и вонредна состојба. (чл.21 устав) 40. Со каков акт може да се ограничи правото граѓанинот слободно да го избира своето живеалиште? Со закон,единствено во случаите кога е тоа потребно заради заштита на безбедноста на Републиката,водење на кривична постапка или за заштита на здравјето на луѓето. (чл.27 устав) 41. Како го гарантира правото на сопственост Уставот на Република Македонија? -Се гарантира правото на сопственост и правото на наследување -Сопсвеноста создава права и обврски и треба да служи за добро на поединецот и на заедницата. Никому не можат да му бидат одземени или ограничени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа,освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон. -Во случај на експропријација на сопственоста или во случај на ограничување на сопственоста се гарантира праведен надомест кој не може да биде понизок од пазарната вредност (чл.30 устав) 42. Под кои услови странско лице може да стекнува право на сопственост во Република Македонија? Под услови утврдени со закон. (чл.31 устав) -под исти услови како и домашните лица (закон за соопственост) 43. Со што се уредуваат правата на вработените и нивната положба? Со закон и со колективни договори. (чл.32 устав) 44. Со каков акт може да се ограничат условите за остварување на правото на синдикално организирање во вооружените сили,полицијата и органите на управата?

229

Со закон. (чл.37 устав) 45. Преку кои форми граѓаните може да ги остваруваат своите економскии социјални права ? - Заради остварување на своите економски и социјални права, граѓаните имаат право да основаат синдикати. Синдикатите можат да основаат свои сојузи и да членуваат во меѓународни синдикални организации. Со закон може да се ограничат условите за остварување на правото на синдикално организирање во вооружените сили, полицијата и органите на управата. (чл.37 устав) 46. Кога лице помладо од 15 години може да биде вработено? Не може да биде вработено. (чл.42 устав) 47. Со што се уредуваат условите за основање, вршење и престанок на дејноста на универзитетот? Со закон.(чл.46 устав) 48. Под кои услови и каде граѓаните имаат право да основаат приватнио бразовни установи? Под услови утврдени со закон,во сите степени на образованието,освен во основното образование. (чл.45 устав) 49. Пред кои органи граѓаните може да се повикаат на заштита на своите слободи и права согласно Уставот на Република Македонија? -пред судовите и пред уставниот суд на РМ во постапка заснована врз начелата на приоритет и итнност. (чл.50 устав) 50. Кога влегуваат законите во сила ? -најрано осмиот ден од денот на објавувањето а по исклучок,што го утврдува Собранието,со денот на објавувањето. (чл.52 устав) 51. Кога може законите и другите прописи да имаат повратно дејство заграѓаните? -неможат да имаат повратно дејство освен по исклучок, во случаи кога тоа е поповолно за граѓаните. (чл.52 устав) 52. Како се дефинира адвокатурата? -самостојна и независна јавна служба што обезбедува правна помош и врши јавни овластувања во согласност со закон. (чл.53 устав) 53. Кога може да се ограничат слободите и правата на граѓаните? -Само во случаи утврдени со Уставот. -за време на воена или вонредна состојба. (чл.54 устав) 54. Какво правно дејство има Уставот на Република Македонија? -спрема сите 55. Кои права не можат да бидат ограничени? -правото на живот,забрана на мачење,на нечовечко и понижувачко постапување и казнување,на правната одреденост на казнивите дела и казните, како и на слободата на уверувањето, совеста, мислата, јавното изразување на мислата и вероисповеста. (чл.54 устав) 56. Во кои случаи може да се ограничи слободата на пазарот и претприемништвото? -со закон, единствено заради одбраната на Републиката, зачувување на природата, животната средина или здравјето на луѓето. (чл.55 устав) 57. Што им се гарантира на странските вложувачи?

230

-право на слободно изнесување на вложениот капитал и добивката. (чл.59 устав) 58. Кога може да се намалат правата стекнати врз основа на вложениот капитал? -не можат да се намалуваат со закон или друг пропис. (чл.59 устав) 59. Со кој акт се уредува организацијата и работата на Народната Банка на Република Македонија? -Со закон. (чл.60 устав) 60. За кои прашања е одговорна Народната Банка на РепубликаМакедонија? -за стабилноста на валутата, за монетарната политика и за општата ликвидност на плаќањата во Републиката и кон странство. (чл.60 устав) 61. Преамбулата на Уставот на Република Македонија е: -позиционирана пред самиот Устав,односно пред неговиот наслов и не претставува составен дел на Уставот.Не содржи правни норми,одвоена е од нормативниот текст на Уставот и не е систематизирана во членови.Пишувана е во свечен тон и декларативен карактер. 62. Согласно концептот за народен суверенитет, кој е неразделен од демократијата, членот 2, став 1 од -Уставот на Република Македонија, утврдува дека суверенитетот произлегува и им припаѓа на: Граѓаните. (чл.2 устав) 63. Членот 12 од Уставот на Република Македонија пропишува дека лицето повикано, приведено или лишено од слобода: -Мора веднаш да биде запознаено со причините за неговото повикување,приведување или лишување од слобода и со неговите права утврдени со закон и од него не може да се бара изјава. Лицето има право на бранител во полициската и судската постапка. (чл.12 устав) 64. Во Република Македонија одлука за притвор може да донесе: -Судот. (чл.12 устав) 65. Лицето лишено од слобода: -мора веднаш а најдоцна во рок од 24 часа од моментот на лишувањето од слобода,да биде изведено пред суд кој без одлагање ќе одлучи за законитоста на лишувањето. (чл.12 устав) 66. Уставот ја гарантира неприкосновеноста на слободата на човекот. Во оваа смисла, согласно член 12, став 1 од Уставот: -Никому не може да му биде ограничена слободата,освен со одлука на судот и во случаи и во постапка утврдена со закон. (чл.12 устав) 67. Притворот, до подигнувањето на обвинението: -По одлука на суд може да трае најдолго 180 дена од денот на притворањето. (амандман 3) 68. Лицето обвинето за казниво дело: -Ќе се смета за невино се додека неговата вина не биде утврдена со правосилна судска одлука. (чл.13 устав) 69. Согласно член 14, став 1 од Уставот: -Никој не може да биде казнет за дело кое пред да биде сторено не било утврдено со закон или со друг пропис како казниво дело и за кое не била предвидена казна. 70. Според член 14, став 2 од Уставот:

231

-Никој не може повторно да биде осуден за дело за кое беќе бил суден и за кое е донесена правосилна судска одлука. 71. Во однос на слободниот пристап кон информациите, Уставот на Р.Македонија: -Се гарантира слободен пристап кон информациите,слободата на примање и пренесување на информации. (чл.16 устав) 72. Уставот на Р. Македонија ( член 16, став 4 и 5): -Се гарантира правото на одговор во средствата за јавно информирање. Се гарантира правото на исправка во средствата за јавно информирање. 73. Според Уставот на Р. Македонија (член 16, став 6): -Се гарантира правото на заштита на изворот на информацијата во средствата за јавно информирање. 74. Уставот ја гарантира слободата и тајноста на писмата и на сите другиоблици на општење. Сепак, дозволува ограничување на оваа слобода под определени услови и од надлежен орган: -ако тоа е неопходно заради спречување или откривање кривични дела, заради водење кривична постапка или кога тоа го бараат интересите на безбедноста и одбраната на Републиката. (амандман 19) 75. Со Амандманот VII се внесоа измени во членот 19 на Уставот на Р.Македонија. Со него: Македонската православна црква како и Исламската верска заедница во Македонија, Католичката црква, Евангелиско-методистичката црква,Еврејската заедница и другите верски заедници и религиозни групи се одвоени од државата и се еднакви пред закон. Македонската православна црква како и Исламската верска заедница во Македонија, Католичката црква,Евангелиско-методистичката црква, Еврејската заедница и другите верски заедници и религиозни групи се слободни во основањето на верски училишта и на социјални и добротворни установи во постапка предвидена со закон. 76. Уставот на Р. Македонија на граѓаните им гарантира слобода на здружување заради остварување и заштита на нивните политички,економски, социјални, културни и други права и уверувања и граѓаните можат слободно да основаат здруженија и политички партии. Во поглед на програмите и дејствувањето на здруженијата на граѓаните Уставот пропишува дека: -Не можат да бидат насочени кон насилно уривање на уставниот поредок на Републиката и кон поттикнување или повикување на воена агресија или разгорување на национална,расна или верска омраза или нетрпеливост. (чл.20 устав) 77. Согласно член 21 од Уставот на Р. Македонија: Граѓаните имаа право мирно да се собираат и да изразуваат јавен протест без претходно пријавување и без посебна дозвола.Користењето на оваа право може да биде ограничено само во услови на воена и вонредна состојба. 78. Уставот утврдува дека секој граѓанин има право слободно да се движи на територијата на Р. Македонија и слободно да го избира местото на своето

232

живеалиште, како и да ја напушти територијата на Републиката и да се врати во неа. Сепак, остварувањето на овие права може да сеограничи: -со закон,еднствено во случаите кога е тоа поребно заради заштита на безбедноста на Републиката,водење на кривична постапка или заштита на здравјето на луѓето. (чл.27 устав) 79. Уставот ја гарантира неповредливоста на домот (член 26) .Сепак, ова право може да се ограничи под определени услови.Кои? Со судска одлука кога е во прашање откривање или спречување на кривични дела или заштита на здравјето на луѓето. 80. Во однос на слободите и правата, странците во Република Македонија: Уживаат слободи и права гарантирани со Уставот,под услови утврдени со закон и меѓународни договори. (чл.29 устав) 81. Во однос на стекнување на сопственост, странско лице во РепубликаМакедонија: Може да стекнува право на сопственост под услови утврдени со закон. (чл.31 устав) 82. Во врска со правото на работа, Уставот на Р. Македонија пропишува: Секој има право на работа, слободен избор на вработување, заштита при работењето и материјална обезбеденост за време на привремена невработеност. Секому под еднакви услови,му е достапно секое работно место. Секој вработен има право на соодветна заработувачка. Секој вработен има право на платен дневен,неделен и годишен одмор.Од овие права вработените не можат да се откажат. Остварувањето на правата на вработените и новната положба се уредуваат со закон и со колективни договори. (чл.32 устав) 83. Согласно член 33 од Уставот на Р. Македонија: Секој е должен да плаќа данок и други јавни давачки и да учествува во намирувањето на јавните расходи на начин утврден со закон. 84. Социјалната заштита и социјалната сигурност на македонските граѓани, согласно начелото на социјална праведност, афирмирано со Уставот, е грижа на: -Републиката. (чл.35 устав) 85. Уставот ( член 42) гарантира посеба заштита на : -Мајчинството,децата и малолетните деца. Лице помладо од 15 години живот не може да биде вработено. Малолетните лица и мајките имат право на посебна заштита при работа. Малолетните лица не смеат да бидат вработувани на работни места што се штетни за нивното здравје и моралот. 86. Членот 43 од Уставот го гарантира правото на секој човек на здрава животна средина, но и должноста на секој да ја унапредува и штити истата. Кој е должен да обезбедува услови за остварување на ова право? -Републиката 87. Граѓаните на Р. Македонија, имаат право да основаат приватни образовни институции, под услови утврдени со закон: -во сите степени на образованието,освен во основното образование. (чл.45 устав)

233

88. Во врска со научното, уметничкото и другите видови творештво,Уставот во член 47 вели: -Се гарантира слобода на научното,уметничкото и на другите видови творештво. Се гарантираат правата што произлегуваат од научното, уметничкото или др видови интелектуално творештво. Републиката го поттикнува,помага и штити развојот на науката, уметноста и културата. Републиката го потикнува и помага научниот и технолошкиот развој. Републиката ги поттикнува и помага техничката култура и спортот. 89. Со Амандманот VIII на Уставот на Р.Македонија, во духот на слободното изразување, негување и развивање на идентитетот на заедниците се гарантира и: -Припадниците на заедниците имаат право слободно да го изразуваат, негуваат и развиваат својот идентитет и особеностите на своите заедници и да ги употребуваат симболите на својата заедница. Републиката им ја гарантира заштитата на етничкиот, културниот, јазичниот и верскиот идентитет на сите заедници. Припадниците на заедниците имаат право да основаат културни, уметнички, образовни институции, како и научни и други здруженија заради изразување, негување и развивање на својот идентитет. Припадниците на заедниците имаат право на настава на својот јазик во основното и средното образование на начин утврден со закон. Во училиштата во кои образованието се одвива на друг јазик се изучува и македонскиот јазик. 90. На странските вложувачи во Р. Македонија: -им се гарантира правото на слободно изнесување на вложениот капитал и добивката. (чл.59 устав) 91. Адвокатурата, според член 53 од Уставот е: -е самостојна и независна јавна служба што обезбедува правна помош и врши јавни овластувања во согласност со закон. 92. Слободата на говор и јавен настап: -се гарантира со Уставот. (чл 16 устав) 93. За поднесената претставка до државните органи и другите јавни служби, односно изнесените ставови во неа, граѓанинот: -не може да биде повикан на одговорност, ниту да трпи штетни последици,освен ако со нив не сторил кривично дело. (чл.24 устав) 94. Според Уставот на Република Македонија (член 54) -Слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот. Слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да бидат ограничени за време на воена или вонредна состојба според одредбите на Уставот. Ограничувањето на слободите и правата не може да биде дискриминаторско по основ на пол,раса,боја на кожа,јазик,вера,национално или социјално потекло,имотна или општествена положба. Ограничувањето не може да се однесува на правото на живот,забрана на мачење,на нечовечко и понижувачко постапување и казнување,на правна

234

одреденост на казнивите дела и казните, како и на слободата на уверувањето,совеста,мислата,јавно изразување на мислата и вероисповеста. 95. Уставот на Република Македонија го гарантира правото на сопственост. Во поглед на гаранцијата на сопственоста, Уставот утврдува дека: -Се гарантира правото на сопственост и правото на нследување -Сопственоста создава права и обврски и треба да служи за добро на поединецот и на заедницата -Никому не можат да му бидат одземени или ограничени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа,освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон. Сопственоста создава права и обврски и треба да служи за доброто на поединецот и на заедницата. Во случај на експропријација на сопственоста или во случај на ограничување на сопсвеноста се гарантира праведен надомест кој не може да биде понизок од пазарната вредност. (чл.30 устав) 96. Уставот го гарантира правото на граѓаните да основаат синдикати заради остварување на нивните економски и социјални права. Во поглед на условите за остварување на ова право, Уставот пропишува дека: -со закон може да се ограничат условите за остварување на правото на синдикално организирање во вооружените сили ,полицијата и органите на управата. (чл.37 устав) 97. Во врска со автономијата на високообразовните институции, Уставотна Република Македонија: -на Универзитетот му се гарантира автономија. Услови за основање,вршење и престанок на дејноста на универзитетот се уредуваат со закон.(чл.46 устав) 98. Пратениците уживаат т.н „материјален имунитет", кој што се однесува на нивната работа во Собранието. Во рамките на истиот, пратеникот не може да биде повикан на кривична одговорност или да биде притворен за: -искажано мислење или за гласање во Собранието. (чл.64 устав) 99. Собранието може да одлучи да се примени имунитет над пратеник и кога тој самиот не се повикал на него ако: -е тоа потребно заради вршење на функцијата пратеник. (чл.64 устав) 100. Според Уставот, пратеникот може да поднесе оставка. Оставката ја поднесува: -лично на седница на Собранието. (чл.65 устав) 101. За примената на Деловникот во работата на Собранието се грижи: -претседателот на Собранието. (чл.67 устав) 102. Согласно Уставот, автентично толкување на законите дава: -Собранието на РМ. (чл.68 устав) 103. Според Уставот, надлежен орган за амнестија е: -Собранието на РМ. (чл.68 устав) 104. Кој е надлежен за ратификација на склучените меѓународни договори? -Собранието на РМ. (чл.68 устав) 105. За закони кои директно ги засегаат културата, јазиците,образованието, личните документи и употребата на јазиците,Собранието одлучува:

235

-со мнозинство гласови од присутните пратеници,при што мора да има мнозинство гласови од присутните пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во РМ.(амандман 10) 106. Седниците на Собранието се јавни. Собранието може да одлучи да работи без присуство на јавноста: -со 2/3 мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. (чл.70 устав) 107. Собранието е должно да распише рефрендум кога предлог ќе поднесат: -најмалку 150 000 избирачи. (чл.73 устав) 108. До промена на границата на Р. Македонија, согласно Уставот, може да дојде само врз основа на: -принципот на доброволност и во согласност со општоприфатените меѓународни норми. (амандман 1) - Собранието донесува одлука за менување на границата на Републиката со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. Одлуката за менување на границата на Републиката е усвоена на референдум, доколку за неа гласало мнозинството од вкупниот број избирачи. (чл.74 устав) 109. Ако Собранието не може да се состане, одлука за прогласување воена состојба донесува: -Претседателот на РМ и му ја поднесува на Собранието на потврдување штом тоа ќе е во можност да се состане (чл.125 устав) 110. Претседателот е должен да го потпише указот за прогласување на законот: -доколку според Уставот, законот се донесува со 2/3 мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. (чл.75 устав) 111. Народниот правобранител се избира: -за време од 8 години,со право на уште еден избор. - со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници, при што мора да има мнозинство гласови од вкупниот број пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија (амандман 11 и ЗНП) 112. Комитетот за односи меѓу заедниците е составен: -од 19 члена од кои по 7 члена од редот на пратениците во Собранието Македонци и Албанци и по еден член од редот на пратеницие Турци,Власи,Роми,Срби и Бошњаци.(амандман 12 ) 113. Врховен командант на вооружените сили на Р. Македонија, според Уставот е: -Претседателот на РМ (чл.79 устав) 114. Во случај на смрт, оставка, трајна спреченост или престанок на мандатот, по сила на Уставот, функцијата претседател на Републиката,до изборот на нов претседател ја врши: -претседателот на Собранието. (чл.82 устав) 115. Кога претседателот на Собранието ја врши функцијата претседател наРепубликата: -тој учествува во работата на Собранието без право на одлучување. (чл.82 устав) 116. Претседателот на Р. Македонија:

236

-ја претставува Републиката, е врховен командант на вооружените сили на РМ,своите права и должности ги врши врз основа и во рамките на Уставот и законите. Се избира на општи,непосредни и слободни избори ,со тајно гласање,за време од 5 год. За претседател на Републиката едно исто лице може да биде избрано најмногу два пати. (чл. 79 и чл.80 устав) -го определува мандатот за состав на Владата на Република Македонија; - ги поставува и ги отповикува со указ амбасадорите и пратениците на Република Македонија во странство; - ги прима акредитивните и отповиковните писма на странските дипломатски претставници; - предлага двајца судии на Уставниот суд на Република Македонија; - предлага двајца членови на судски совет на Републичка Македонија - именува тројца членови на Советот за безбедност на Република Македонија; - именува и разрешува и други носители на државни и јавни функции утврдени со Уставот и со закон; - доделува одликувања и признанија во согласност со закон; - дава помилување во согласност со закон и - врши други функции утврдени со Уставот (чл.84 устав) 117. Амбасадорите и пратениците на Р. Македонија во странство, ги поставува и ги отповикува: - Претседателот на Р. Македонија. (чл.84 устав) 118. При именувањето на тројцата членови на Советот за безбедност,Претседателот на Р. Македонија, според Амандманот XIII: -ќе обезбеди составот на Советот,како целина да го одразува составот на населението на РМ. 119. Имунитет во Владата имаат: -Претседателот на Владата. (амандман 23) 120. Функцијата претседател на Владата и министер: -е неспојлива со вршење на други јавни функции или професии. (чл.89 устав) 121. Претседателот на Р. Македонија е должен во рок од десет дена од конституирањето на Собранието, мандатот за состав на Владата да го довери: -на кандидат на партијата,односно партиите што имаат мнозинство во Собранието. (чл.90 устав) 122. Владата, на предлог на мандаторот и врз основа на програмата ја избира Собранието со: -мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. (чл.90 устав) 123. Признавањето држави и влади е надлежност на: -Владата на РМ (чл.91 устав) 124. За воспоставување дипломатски и конзуларни односи со други државии за отворање дипломатско-конзуларни претставништва во странство одлучува: -Владата на РМ (91 устав)

237

125. Начела за внатрешна организација и работа на министерствата и другите органи на управата и насоки утврдува, како и надзор над нивната работа врши: -Владата на РМ (чл.91 устав) 126. Јавниот обвинител го предлага: -Владата на РМ, а го избира собранието (чл.40 ЗЈО) 127. Прашање за (не)доверба на Владата може да поднесат: -најмалку 20 пратеници. - Повторно прашање за доверба на Владата не може да се постави пред истекот на 90 дена од последното гласање за доверба, освен ако прашањето за доверба го постави мнозинството од вкупниот број пратеници. Одлуката за изгласување недоверба на Владата се донесува со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. Ако на Владата и е изгласана недоверба, Владата е должна да поднесе оставка. (чл.92 устав) 128. Претседателот на Владата: -Раководи со работата на Владата,одговорен е за нејзината работа и остварува соработка со другите органи ,јавни претспријатија и установи. -до насочува дејствувањето на Владата во целина и на нејзините членови во согласност со програмските определби и насоките што таа ги утврдува -ја претставува Владата -ги потпишува прописите и актите што ги донесува Владата и се грижи за нивното спроведување -формира Канцеларија која ќе му помага во вршењето на неговите права и должности кои произлегуваат од Уставот, закон и Деловникот -остварува соработка и со трговски друштва, здруженија на граѓани и други правни лица -ужива имунитет,за него одлучува Собранието. (чл.11 ЗВРМ) 129. Според член 95, став 2 од Уставот: -Се забранува политичко организирање и дејствување во органите на државната управа. 130. Органите на државната управа работите од својата надлежност ги вршат: -самостојно врз основа и во рамките на Уставот и законите и за својата работа се одговорни на Владата. (чл.96 устав) 131. Со органите на државната управа во областа на одбраната и полицијата раководат: -цивилни лица кои непосредно пред изборот на тие функции биле цивилни најмалку 3 години. (чл.97 устав) 132. Видовите, надлежноста, основањето, укинувањето, организацијата и составот на судовите, како и постапката пред нив, се уредуваат со: -закон што се донесува со 2/3 мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. (амандман 25) 133. Судијата се избира: -без ограничување на траење на мандатот (чл.99 устав)

238

134. Еден од основите за разрешување на судијата е „трајното губење на способноста за вршење на судиската функција“ што се утврдува од: -Судскиот совет со решение, врз основа на документација со наод,оцена и мислење на надлежна здравствена комисија. (чл.49 ЗСС) 135. Согласно член 102, став 1 од Уставот,расправата пред судовите иизрекувањето на пресудата се јавни. Според став 2 на истиот член,јавноста може да се исклучи: -во случаи утврдени со закон 136. Членовите на Судскиот совет се избираат за време од: -6 години со право на уште еден избор. (чл.7 ЗСС) 137. Судскиот совет го сочинуваат: 15 члена од кои -по функција членови на советот се Претседателот на Врховниот суд и министерот за правда -8 члена ги избираат судиите од своите редови.Тројца од избраните членови се припадници на заеднициите кои не се мнозинство во РМ,при што ќе се запази соодветна и правичност застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници -тројца членови ги избира Собранието со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници при што мора да има мнозинство гласови од вкупниот број пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во РМ -двајца членови предлага Претседателот на РМ,а изборот го врши Собранието,од кои еден е припадник на заедниците кои не се мнозинство во РМ.(чл.6 ЗСС) 138. Пониските јавни обвинители имаат: -обврска да изготват годишен извештај за својата работа, кој го доставуваат до непосредно повисокото јавно обвинителлство (чл.23 ЗЈО) 139. Претседателот на Уставниот суд: -го претставува Уставниот суд -ги потпишува одлуките,решенијата и другите акти на Уставниот суд -се грижи за спроведување на деловникот на Уставниот суд -врши и други работи определени со деловникот. (чл.8 ДУСРМ) -се избира на седница од редот на судиите со 2/3 мнозинство гласови, со тајно гласање (чл.7 ДУСРМ) 140. Мандатот на уставните судии е: -9 год без право на повторен избор. (амандман 15) 141. За оценка на согласноста на законите со Уставот и согласноста на другите прописи и колективни договори со Уставот и законите одлучува: -Уставниот суд на РМ (чл.110 устав) 142. За судирот на надлежностите меѓу носителите на законодавната,извршната и судската власта решава: -Уставниот суд на РМ (чл.110 устав) 143. Судиите на Уставниот суд уживаат имунитет. За нивниот имунитет одлучува: -Уставниот суд (чл.111 устав) 144. За уставноста на програмите и статутите на политичките партии и на здруженијата на граѓаните одлучува: -Уставниот суд на РМ (чл.110 устав)

239

145. Судијата на Уставниот суд ќе биде разрешен од должноста ако: -биде осуден за кривично дело на безусловна казна затвор од најмалку 6 месеци или кога трајно ќе ја загуби способноста да ја врши својата функција,што го утврдува Уставен суд. (чл.111 устав) 146. Уставот на Р. Македонија во духот на либералните устави: -ги почитува човекови права 147. Меѓународните договори што се ратификувани во согласност соУставот: Се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон. (чл.118 устав) 148. Покрај Претседателот, меѓународни договори може да склучува и: -Владата кога тоа е определено со закон. (чл.119 устав) 149. При постоење на воена или вонредна состојба, до нејзиното завршување, во согласност со Уставот и со законот: -Владата донесува Уредби со законска сила. (чл.126 устав) 150. За време на воена состојба, ако Собранието не може да се состане: -Претседателот на Републиката може да ја именува и разрешува Владата и да именува и разрешува функционери чиј избор е во надлежност на Собранието. (чл.127 устав) 151. Во Република Македонија: -уставот се изменува и дополнува со уставни амандмани (чл.129 устав) 152. Во колку изборни единици, на територијата на Р. Македонија,согласно Изборниот законик, се избираат пратениците? -во 6 изборни единици. (чл.4 ИЗ) 153. По колку пратеници се избираат од секоја изборна единица, на територијата на Р. Македонија, согласно Изборниот законик? -по 20 пратеника( според пропорционален модел). (чл.4 ИЗ) 154. По кој изборен модел се избираат пратениците на територијата на Р.Македонија? - според пропорционален модел (чл.4 ИЗ) 155. Кога предмет на граѓанската иницијатива е предлагање на закон, уставите на земјите, вклучувајќи го и Уставот на Р. Македонија, без исклучок, предвидуваат исполнување на еден претходен услов за процесуирање на истата. Кој? -да е поднесен од овластен предлагач и да се однесува за прашање за кое е надлежно да одлучува Собранието (чл.66 ЗРДОНИГ) -Граѓанска иницијатива на државно ниво за поднесување на предлог за пристапување кон измена на Уставот и за распишување на референдум се смета за покрената ако најмалку 150.000 граѓани со свои потписи ја поддржале иницијативата -Граѓанска иницијатива за предлагање за донесување закон се смета за покрената ако најмалку 10.000 граѓани со свои потписи ја поддржале иницијативата. -Право да предлага донесување на закон има секој пратеник во Собранието, Владата на Република Македонија и најмалку 10.000 избирачи. (чл.71 ЗРДОНИГ) 156. Собранието на Р. Македонија, согласно Уставот, мора да распише референдум во три случаи. Еден од нив е следниов:

240

1.по предлог од 150.000 избирачи (чл.20 ЗРДОНИГ) 2.за усвојување одлука за менување на границата на РМ (чл.23 ЗРДОНИГ) 3.за стапување или истапување од сојуз или заедница со други држави. (чл.20 ЗРДОНИГ)) 157. Иницијативата за предлагање за донесување закон се смета за покрената ако со свои потписи ја подржале најмалку: -10.000 граѓани (чл.71 ЗРДОНИГ) 158. Пасивното избирачко право, кога се работи за Претседател наР.Македонија се врзува за возраст од: -40 год(на денот на изборите да има наполнето најмалку 40 год живот) (чл.80 устав) 159. Мнозинскиот изборен модел со релативно мнозинство за победник го смета: -кандидатот кој во вториот изборен круг добил мнмозинство гласови од избирачите кои гласале, доколку гласале повеќе од 40% од гласачите (чл.121 ИЗ) 160. Во Република Македонија, шефот на државата: -го определува мандаторот за состав на Владата на Република Македонија; -ги поставува и ги отповикува со указ амбасадорите и пратениците на Република Македонија во странство; -ги прима акредитивните и отповиковните писма на странските дипломатски претставници; -предлага двајца судии на Уставниот суд на Република Македонија; -предлага двајца членови на судски совет на РМ; -именува тројца членови на Советот за безбедност на Република Македонија; -именува и разрешува и други носители на државни и јавни функции утврдени со Уставот и со закон; -доделува одликувања и признанија во согласност со закон; -дава помилувања во согласност со закон и -врши други функции утврдени со Уставот (чл.84 устав) -е претседател на Советот за безбедност на РМ (чл.86 устав) -е одговорен за кршење на Уставот и законите во вршењето на своите права и должности (чл.87) -ги склучува меѓународните договори во името на РМ (чл.119 устав) 161. Уставот на Р. Македонија го дефинира Собранието како: -претставнички орган на граѓаните и носител на законодавната власт на Републиката. (чл.61 устав) 162. Конститутивната седница на Собранието ја свикува претседателот на Собранието од претходниот состав: -најдоцна 20 дена по одржаните избори. (чл.63 устав) 163. Пратеникот чија верификација на мандатот е одложена: Се смета дека тој не е избран за пратеник. (чл.5 ЗСРМ) 164. Мандатот на пратениците може да се продолжи: -само во случај на воена или вонредна состојба. (чл 63 устав) 165. Претседателот на Собранието на Р. Македонија се избира со: -Мнозинство гласови од вкупниот број пратеници (чл.67 устав)

241

166. Според Амандманот X на Уставот на Р. Македонија, Собраниетo можеда одлучува ако на седницата присуствува мнозинството од вкупниот број пратеници и тоа со следново мнозинство: -собранието одлучува со мнозинство гласови од присутните пратеници,а најмалку со 1/3 од вкупниот број пратеници,ако со уставот не е предвидено посебно мнозинство. -за закони кои директно ги засегаат културата,употребата на јазиците,образованието,личните документи и упоребата на симболите,Собранието одлучува со мнозинство гласови од присутните ,при што мора да има мнозинство гласови од присутните пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во РМ. 167. По скратена постапка во Р. Македонија се донесува: -закони (деловник на собранието) 168. Мандатот на претседателот на Р. Македонија изнесува: -5 години (чл.80 устав) 169. Кандидат за претседател на Р. Македонија може да предложат: -најмалку 10.000 избирачи или најмалку 30 пратеници (чл.81 устав) 170. Претседател на Советот за безбедност на Р.Македонија е: -Претседателот на Републиката (чл.86 устав) 171. Членови по функција во Судскиот совет на Р. Македонија се: -Претседателот на Врховниот суд на РМ и министерот за правда. (чл. 6 ЗСС) 172. Предлогот за покренување на граѓанска иницијатива во Р. Македонија на државно ниво се доставува до: -претседателот на Собранието (чл.67 ЗРДОНИГ) 173. Согласно Уставот на Р. Македонија, предлог за стапување во сојуз или заедница со други држави или истапување од сојуз со други државиможе да поднесат: -претседателот на Републиката, Владата или најмалку 40 пратеници (чл.120 устав) 174. Согласно претставничкиот мандат: -Пратеникот ги претставува граѓаните и во Собранието одлучува по свое уверување. (чл.62 устав) 175. Начинот и условите под кои определени добра од општ интерес можатда се отстапат на користење (на пр. рудните и други природни богатства) според Уставот на Р. Македонија: -Се уредуваат со закон. (чл.56 устав) 176. Темелна вредност на уставниот поредок на Р. Македонија е: -основни слободи и права на човекот граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот -слободно изразување на национална припадност и соодветна и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници во органите на државната власт и другите јавни институции на сите нивоа -владеење на правото -поделба на државната власт на законодавна извршна и судска -политички плурализам и слободни,непосредни и демократски избори -правна заштита на сопственоста

242

-слободата на пазарот и претприемништвото -хуманизам,социјална правда,солидарност -локална самоуправа -уредување и хуманизација на просорот и заштита и унапредување на животната средина и на природата -почитување на општо прифатените норми на меѓународното право. (чл.8 устав) 177. Според Уставот на Р. Македонија пратениците: -Пратениците се избираат на општи, непосредни и слободни избори со тајно гласање. Пратеникот ги претставува граѓаните и во Собранието одлучува по свое уверување. Пратеникот не може да биде отповикан. Начинот и условите за избор на пратениците се уредуваат со закон што се донесува со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. (чл.62 устав) -Пратениците во Собранието се избираат за време од четири години. Мандатот на пратениците го верифицира Собранието. Мандатот почнува да тече од конститутивната седница на Собранието. Новоизбраното Собрание се состанува на конститутивна седница најдоцна 20 дена по одржаните избори. Конститутивната седница ја свикува претседателот на Собранието од претходниот состав. Доколку не се закаже конститутивна седница во предвидениот рок, пратениците сами се состануваат и го конституираат Собранието на дваесет и првиот ден од денот на завршувањето на изборите. Избори за пратеници во Собранието се одржуваат во последните 90 дена од мандатот на стариот пратенички состав или во рок од 60 дена од денот на распуштањето на Собранието. Мандатот на пратениците во Собранието може да се продолжи само во случај на воена или вонредна состојба. Cо закон се утврдува неспојливоста и неизберливоста на функцијата пратеник во Собранието со вршење на други јавни функции или професии. Собранието се распушта ако за тоа се изјасни мнозинството од вкупниот број пратеници. (чл.63 устав) 178. На пратеникот во Собранието на Р. Македонија може да му биде одземен мандатот: -кога е осуден за кривично или друго казниво дело што го прави недостоен за вршење на функцијата пратеник и -за неоправдано отсуство од Собранието повеќе од 6 месеци. 179. Предлог за основање анкетна комисија во Собранието на Р.Македонија можат да дадат: -најмалку 20 пратеници (чл.76 устав) 180. Овластени предлагачи на закони во Р. Македонија се: -секој пратеник во Собранието, Владата на РМ и најмалку 10.000 избирачи. (чл.71 устав) 181. Со амандманот XI од 2001 година на народниот правобранител му се даде следната надлежност: - Народниот правобранител посветува особено внимание за заштита на начелата на

243

недискриминација соодветна и правична застапеност на припадниците на заедниците во органите на државната власт, органите на единиците на локалната самоуправа и во јавните установи и служби. 182. Функцијата претседател на Република Македонија: -може да ја врши лице кое на денот на изборите наполнило најмалце 40 год. живот и кое до денот на изборите било жител најмалку 10 години во последните 15 год. (чл.80 устав) -е неспојлива со вршење на друга јавна функција, професија или функција во политичка партија 183. Претседателот на Р. Македонија според Уставот го известува Собранието на Р. Македонија за прашања од неговата надлежност: -најмалку еднаш годишно (чл.85 устав) 184. За одговорноста на Претседателот на Р. Македонија одлучува: -Уставниот суд на РМ со 2/3 мнозинство гласови од вкупниот број судии. (чл.83 устав) 185. Ако на Владата на Р. Македонија и е изгласана недоверба, таа: -е должна да поднесе оставка (чл.92 устав) 186. Јавниот обвинител на Р. Македонија, според Уставот: - Јавното обвинителство е единствен и самостоен државен орган кој ги гони сторителите на кривични дела и на други со закон утврдени казниви дела и врши и други работи утврдени со закон. -Јавното обвинителство ги врши своите функции врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот. Функцијата на јавното обвинителство ја вршат Јавниот обвинител на Република Македонија и јавните обвинители. Надлежноста, основањето, укинувањето, организацијата и функционирањето на јавното обвинителство се уредува со закон што се донесува со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. Јавниот обвинител на Република Македонија го именува и разрешува Собранието на Република Македонија за време од шест години со право на повторно именување. Јавните обвинители ги избира Советот на јавни обвинители без ограничување на траење на мандатот. При изборот на јавните обвинители ќе се запази соодветната и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници. За разрешување на јавните обвинители одлучува Советот. Надлежноста, составот и структурата на Советот, мандатот на неговите членови, како и основите и постапката за престанок и разрешување на член на Советот се уредуваат со закон. Основите и постапката за престанок и разрешување на Јавниот обвинител на Република Македонија и јавните обвинители се уредува со закон. Функцијата Јавен обвинител на Република Македонија и јавен обвинител е неспојлива со членување во политичка партија или со вршење на други јавни функции и професии утврдени со закон.

244

Се забранува политичко организирање и дејствување во Јавното обвинителство. (чл.106 устав) 187. Локалната самоуправа во Р. Македонија е: -едностепена - е облик на јавна управа каде жителите на извесно подрачје образуваат заедница која е признаена од централната власт и како таков има специфичен правен статус -единици на локалната самоуправа се општините -општините се правни лица -општините ги извршуваат своите надлежности преку органи избрани непосредно од граѓаните (чл.3 ЗЛС) 188. Согласно член 58, став 2 на Уставот, учеството во управувањето и одлучувањето во јавните установи и служби се уредува со закон и врз принципите на: -стручност и компетентност 189. Според Уставот, Собранието на Р. Македонија има: -120-140 пратеници (чл.62 устав) 190. Постапката за утврдување на одговорност на претседателот на Република Македонија заради кршење на Уставот и законите вовршењето на правата и должностите, ја покренува: -Собранието со 2/3 мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. (чл.87 устав) 191. Доколку не се закаже конститутивната седница на Собранието на Р.Македонија во уставно предвидениот рок: -пратениците сами се состануваат и го конституираат Собранието на 21 ден од денот на завршување на изборите. (чл.63 устав) 192. По сила на Уставот на пратеникот во Собранието на Р. Македонија му престанува мандатот: -ако сам си поднесе оставка -кога е осуден за кривично дело за кое е пропишана казна затвор во траење од најмалку пет години. (чл.65 устав) 193. Според Уставот, Собранието на Р. Македонија се распушта: -ако за тоа се изјасни мнозинството од вкупниот број пратеници. (чл.63 устав) 194. Функцијата Претседател на Собранието на Р. Македонија: -е неспојлива со вршење на друга јавна функција,професија или функција во политичка партија. 195. Референдумот, според Уставот на Р. Македонија го распишува: -Собранието на РМ (чл.73 устав) 196. Народниот правобранител: -е орган на РМ кој ги штити уставните и законските права на граѓаните и на сите други лица кога им се повредени со акти,дејствија и пропуштања на дејствија од органие на државната управа и од други органи и организации што имаат јавни овластувања и кој презема дејствија и мерки за заштита на начелата на недискриминација и соодвена и правична застапеност на припадниците на заедниците во органите на државната власт,органите на единиците на локалната самоуправа и јавни установи и служби.(чл.2 ЗНП)

245

Народниот правобраниел е независен и самостоен во вршењето на функцијата. Работите од својата надлежност ги врши врз основа и во рамките на Уставот,законот и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот. (чл.3 ЗНП) 197. Кандидатот за претседател на Р. Македонија треба: -да е државјанин на РМ, на денот на изборите да има наполнето најмалку 40 год живот,и да било жител на РМ најмалку 10 год,во последните 15 год. (чл.80 устав) 198. Во вториот изборен круг за претседател на Р. Македонија избран е кандидатот кој добил: -мнозинство гласови од избирачите кои гласале, доколку гласале повеќе од 40% од избирачите. (амандман 31) 199. Прашањето за недоверба на Владата во Р. Македонија може да биде поставено од: -Прашање за доверба на Владата можат да постават најмалку 20 пратеници. (чл.92 устав) 200. Судовите во Р.Македонија судат: -врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со (амандман 25) 201. Активното избирачко право во Р. Македонија значи: -право на секој државјанин на РМ да избира, ако ги исполнува условите (да наполнил 18 години живот, да има деловна спсообност, да е со постојано живеалиште во изборната единица, општината, односно градот Скопје каде што се врши изборот.) (чл.6 ИЗ) 202. Изборниот систем во потесна смисла претставува: -со закон регулирана техника, модус или формула на пребројување на гласовите и нивно операционализирање во конкретни мандати во преставничкиот дом 203. Пратениците во Собранието на Р. Македонија: -ги претставуваат граѓаните и во Собранието одлучуваат по свое уверување. Се избираат на општи,непосредни и слободни избори со тајно гласање за време од 4 години пратеникот не може да биде отповикан (чл.62 устав) - Пратениците уживаат имунитет. Пратеникот не може да биде повикан на кривична одговорност или да биде притворен за искажано мислење или за гласање во Собранието. Пратеникот не може да биде притворен без одобрување на Собранието, освен ако е затечен во вршење кривично дело за кое е пропишана казна затвор во траење од најмалку пет години. Собранието може да одлучи да се примени имунитет над пратеник и кога тој самиот не се повикал на него, ако е тоа потребно заради вршење на функцијата пратеник. За време на мандатот пратениците не подлежат на обврска во вооружените сили. Пратеникот има право на надомест утврден со закон. (чл.64 устав) 204. Собранието на Р. Македонија може да се конституира: - Новоизбраното Собрание се состанува на конститутивна седница најдоцна 20 дена по одржаните

246

избори. Конститутивната седница ја свикува претседателот на Собранието од претходниот состав. Доколку не се закаже конститутивна седница во предвидениот рок, пратениците сами се состануваат и го конституираат Собранието на дваесет и првиот ден од денот на завршувањето на изборите. (чл.63 устав) 205. Одземањето на мандатот на пратениците го утврдува Собранието на Р.Македонија со: 2/3 мнозинство гласови од вкупниот број пратеници,а мандатот престанува на денот на одржување на седницата на Собранието на која е донесена одлуката за одземање на мандатот. (чл.65 устав и чл.6 ЗС) 206. Собранието на Р. Македонија има постојана анкетна комисија за: -Заштита на слободите и правата на граѓанинот (чл.76 устав) 207. Согласно процедуралниот имунитет (кој го штити пратеникот надвор од Собранието), гарантиран со Уставот на Р. Македонија:

-Пратеникот не може да биде притворен без одобрување на Собранието, освен ако е затечен во вршење кривично дело за кое е пропишана казна затвор во траење од најмалку пет години. 3.МЕЃУНАРОДНО ПРАВО 1.Дефиницијата на поимот „суд” содржана во јуриспруденцијата наЕвропскиот суд за човекови права во однос на членот 6 од ЕКЧП, гисодржи следниве три елементи: -ПРАВИЧЕН, НЕЗАВИСЕН, НЕПРИСТРАСЕН И СО ЗАКОН ВОСПОСТАВЕН СУД 2. Европскиот суд за човекови права во својата јуриспруденција во односна членот 6 од ЕКЧП дефинира четири карактеристики на поимот „суд“што тој треба да ги исполнува: -мора да биде компетентен да донесува правно обрзувачки одлуки (правото на пристап до суд), -независен, -непристрасен, -со закон воспоставен. Правото на пристап до суд, право на правично сослушување (сослушување во присуство на лицето, еднаквост на оружјата, правила за доказите, јавно сослушување и јавно изрекување на пресудата, право на судење во разумен рок, право на независен, непристрасен, со закон воспоставен суд, 3. Во својата јуриспруденција Европскиот суд за човекови права вооднос на членот 6 од ЕКЧП, под судска независност подразбира: -Независност на судовите од извршната власт, како и од страните во предметната постапка. 4. При утврдувањето дали постојат гаранции за независност согласночленот 6 од ЕКЧП, Судот во Стразбур како критериум го наметнува: -начинот на кој се назначени судиите, времетраењето на нивниот мандат, постоењето на гаранции против надворешен притисок како и прашањето дали таквото тело дава впечаток на независност.

247

5. Согласно членот 6 од ЕКЧП, независноста на националниот суд Судотво Стразбур ја опсервира: -преку начинот на кој се назначени судиите, времетраењето на нивниот мандат, постоењето на гаранции против надворешен притисок како и прашањето дали таквото тело дава впечаток на независност. 6. Дефиницијата на поимот „непристрасност“ согласно јуриспруденцијатана Европскиот суд за човекови права во однос на членот 6 од ЕКЧП гисодржи следниве елементи: -субјективен и објективен критериум. 7. Согласно јуриспруденцијата на Европскиот суд за човекови права вооднос на членот 6 од ЕКЧП, субјективната непристрасност: -на еден судија се претпоставува, се додека не се докаже спротивното. 8. Европскиот суд за човекови права согласно членот 6 од ЕКЧП,непристрасноста ја проверува преку спроведување: - субјективен (лично убедување на судијата во определен случај, дали постоела лична наклонетост – претпоставка дека судијата е непристрасен, се додека не се докаже спротивното) и објективен тест (дали судијата понудил доволно гаранции за да се исклучи било какво опрвдано сомнение во овој поглед). 9. Кои се критериумите за допуштеност за жалба пред Европскиот суд зачовекови права од членот 35 став 1 од Европската конвенција зачовекови права? -да станува збор за повреда на право загарантирано со одредбите на Конвенцијата -дека повредата е настаната по датумот на ратификација на Конвенцијата од страна на државата за која се тврди дека е сторител на повредата -дека барателот е жртва на повредата -дека барателот ги искористил сите домашни ефективни правни лекови (редовни и вонредни) согласно со општо познатите правила на меѓународното право -барањето е поднесено во рок од 6 месеци, сметано од денот на приемот на праволсилната судска пресуда 10. Кој може да поднесе жалба до ЕСЧП: -секоја висока страна договорничка може да се обрати до Судот за секоја наводна повреда на одредбите на Конвенцијата и на нејзините протоколи од страна на друга Висока страна договорничка (чл.33) -Судот прима жалби што му ги доставуваат физички лица,невладини организации, или група поединци, правни лица кои се мсетаат за жртва на повреда на правата признаени во Конвенцијата или во нејзините протоколи што ја извршила една од Високите страни договорнички. (чл.34) 11. Кој е надлежен орган за извршување на пресудите на ЕСЧП во РМ? -МЕЃУРЕСОРСКА КОМИСИЈА ЗА ИЗВРШУВАЊЕ НА ОДЛУКИТЕ НА ЕСЧП формирана од Владата на РМ 12. Со колку судии секоја држава членка на Советот на Европа езастапена во Европскиот суд за човекови права? -СО ПО ЕДЕН СУДИЈА (судот се состои од онолкав број судии колкав што е и бројот на Високите страни договорнички чл.20) 13. На што се однесува членот 2 од ЕКЧП:

248

-НА ПРАВОТО НА ЖИВОТ 1. Правото на живот на секој човек е заштитено со закон. Никој не може намерно да биде лишен од живот, освен со извршување на смртна казна, изречена со судска пресуда, со која е прогласен за виновен за кривично дело кое, според законот, се казнува со таква казна. 2. Се смета дека одредбите на овој член не се повредени доколку смртта настапила како резултат на апсолутно потребна употреба на сила: а.во одбрана на секој поединец од незаконско насилство; б.при апсење според закон или спречување на бегство на лице уапсено врз основа на закон; в. при законско спречување на немир или бунт. 14. Што е гарантирано со членот 3 од ЕКЧП: -ЗАБРАНА НА МАЧЕЊЕ Никој не смее да биде подложен на мачење, нечовечко или понижувачко постапување или казнување 15. Со кој член од Европската конвенција за човекови права егарантирано правото на судење во разумен рок пред независен инепристрасен суд:ЧЛЕН 6 16. Согласно Законот за судовите, кој орган во Република Македонија енадлежен да решава за заштита на правото на судење во разумен рок: ВРХОВНИОТ СУД НА РМ 17. Согласно членот 43 од ЕКЧП, рокот за жалба до Големиот судски совет изнесува 3 МЕСЕЦИ ,сметано од денот на донесување на пресудата од Судскиот совет 18. За што е надлежен да одлучува Европскиот суд за човекови права: -ЗА ИНТЕРПРЕТАЦИЈА И ПРИМЕНА НА КОНВЕНЦИЈАТА И ПРОТОКОЛИТЕ КОГА ПОСТОИ ТАКВО БАРАЊЕ ПОДНЕСЕНО ДО НЕГО СОГЛАСНО ЧЛЕНОВИТЕ 33,34, 46 и 47 (чл.32 од ЕКЧП) Член33-Меѓу-државни предмети Секоја Висока договорна страна може да се обрати до Судот поради некоја наводна повреда на одредбите на Конвенцијата и протоколите од страна на некоја друга Висока договорна страна. Член34-Индивидуални барања Поединци, невладини организации и групи на лица имаат право до поднесат барање до Судот, доколку се сметаат за жртва на повреда на нивните правата, признаени со Конвенцијата и протоколите, од страна на некоја Висока договорна страна. Високите договорни страни се обврзуваат на никаков начин да не ја спречуваат ефективната примена на ова право. Член 46 Високите страни договорнички се обврзуваат да се придржуваат кон конечните пресуди на Судот во споровите во кои се странки Конечната пресуда на Судот му се доставува на Комитетот на министрите којшто го надгледува нејзиното извршување Член 47 Судот може, на барање на Советот на Министри, да дава советодавни мислења по правни прашања, кои се однесуваат на интерпретацијата на Конвенцијата и протоколите. 19. Каков статус има Бирото за застапување на РМ пред ЕСЧП: -до 31.12.2014 година - орган на државната управа во состав на

249

Министерството за правда кое ги врши работите што се однесуваат на застапувањето и постапувањето на Република Македонија пред Судот и врши други стручни работи од надлежност на Министерството. -од 1.1.2015 година - орган на државната управа во состав на Министерството за правда со својство на правно лице, со сопствена буџетска сметка како буџетски корисник од прва линија, кое ги врши работите што се однесуваат на застапувањето и постапувањето на Република Македонија пред судот и врши други стручни работи согласно со овој закон. 20. Во кој член од Европската конвенција за човекови права е пропишанодека „Никој не смее да биде држен во ропство или во ропска зависност„? -ВО ЧЛЕН 4 21. Со кој член од Европската конвенција за човекови права се гарантира „Правото на почитување на приватниот и семејниот живот“: -ЧЛЕН 8 22. Со кој член од ЕКЧП е гарантирано „Правото на едно лице да бидеизвестено на јазикот што го разбира за причините за лишувањето одслобода и за обвиненијата против него“: -СО ЧЛЕН 5 став 2 и ЧЛЕН 6 став 3 23. Со членот 13 од ЕКЧП државите имаат обврска: -Да обезбедат услови за непречено остварување на човековите слободи и права признати со Конвенцијата и во случај на повреда на истите на лицата чии права се повредени да им овозможи судска заштита на истите дури и кога повредата ја извршило службено лице 24. Правото на сопственост е загарантирано со: -ЧЛЕН 1, ПРОТОКОЛ 1 ОД ЕКЧП 25. Кој е еден од критериумите за оценка на разумноста на траењето надомашната судска постапка, според праксата на ЕСЧП: - Сложеноста на предметот, однесувањето на странките, а особено тужителот и однесувањето на националните судови и органи -Нема апсолутно временско ограничување на постапките кое ЕСЧП ќе го третира како разумно или не. Фактори што секогаш се земаат во предвид се:1-сложеноста на случајот, 2-постапувањето на странките а особено на тужителот 3-однесување на националните судови и органи.Ниту еден посебен фактор не е одлучувачки мора да помине периодот според кој ќе се разгледаат сите фактори посебно,потоа да се оцени нивниот кумулативен ефект. 26. Согласно праксата на ЕСЧП, меѓу постапките кои се сметаат за итни сеи: -Постапките кога на жалителот му се заканува непосредна животна опасност или опасност од физичка повреда. 27. Согласно праксата на ЕСЧП, во парничните постапки, должината напостапката почнува да се смета: -од денот на поднесувањето на тужбата до судот 28. Во името на Република Македонија, пред Европскиот суд за човековиправа истапува: -Владин агент- Директорот на Бирото за застапување 29. Што е гарантирано со членот 9 од ЕКЧП :

250

-СЛОБОДА НА МИСЛАТА,УВЕРУВАЊЕТО И РЕЛИГИЈАТА 1. Секој има право на слобода на уверување, совест и религија,вклучувајќи го и правото на промена на религијата илиуверувањето: и слободата да сам или во група, во јавност илиприватно, ја изрази својата религија или убедување, прекупочитување, поучување, богослужба и обред. 2. Слободата на изразување на религијата или убедувањето може дасе ограничи само со закон и доколку е тоа неоходно во еднодемократско општество во интерес на националната безбедност,јавната сигурност, здравјето или моралот или за заштита на правата и слободите на другите. 30. Согласно Законот за извршување на одлуките на ЕСЧП, кој раководисо меѓуресорската комисија за извршување на одлуките на ЕСЧП: -МИНИСТЕРОТ ЗА ПРАВДА 31. Правилата развиени во судската пракса на Европскиот суд зачовекови права во рамките на членот 1 од Протоколот бр.1 на ЕКЧПкои се користат за определување на природата на попречувањето направото на сопственост се следниве: -правило на мирно уживање на сопственоста, кое го опфаќа правото на користење, управување и располагање со неа; -можноста за лишување од сопственоста, под одредени услови: кога тоа е од јавен интерес, и под услови предвидени со закон и со меѓународното право (пр. експропријација), -право на државата да ја контролира употребата на сопственоста заради следните цели: заштита или обезбедување на општите интереси, обезбедување на плаќање на даноци и други придонеси, односно јавни давачки и плаќање парични казни изречени од надлежни државни органи. 32. Попречувањето на правото од членот 9 на ЕКЧП, може да биде оправдано доколку претставува резултат на преземени мерки: -оние ограничувања што се предвидени со закон -и кои претставуваат мерки во интерес на јавната безбедност, поредокот, здравјето и моралот или заштитата на правата и слободите на други, неопходни во едно демократско општество. 33. Европскиот Суд за човекови права: -функционира постојано со седиште во Стразбур, Франција и основан е со цел да се обезбеди почитување на обврските што за Високите страни договорнички произлегуваат од Конвенцијата и нејзините протоколи. (чл.19) -Судот се состои од онолкав број на судии колкав што е бројот на Високите страни договорнички (чл.20) -Судот има пет оддели, а 47 судии се избрани од земјите-членки на Советот на Европа -За разгледување на случаи што му се доставени, Судот ќе заседава како судија поединец, во одбори од тројца судии, во судски совети од 7 судии и во голем судски совет од 17 судии. Судските совети ќе формираат одбори за определен период.

251

На барање на пленарната седница на Судот, Комитетот на министрите, со едногласна одлука и за определен период, може бројот на судиите во судските совети да го намали на 5. (чл.26) 34. Согласно јуриспруденцијата на Европскиот суд за човекови права,членот 3 од ЕКЧП ги содржи следниве два аспекта: МАТЕРИЈАЛЕН АСПЕКТ И ПРОЦЕДУРАЛЕН АСПЕКТ -материјален аспект-законската предвиденост -процедурален аспект-ефикасна истрага во случај на наводна тортура. 35. Што се подразбира под принципот на еднаквост на оружјата? -Секој кој е странка во постапката ќе има разумна можност да го претстави својот случај пред судот под услови што не го ставаат во подредена улога во однос на неговиот противник. На странките треба да им биде дозволено вкрстено да ги сослушуваат сведоците, да бидат информирани за и така да можат да ги оспорат причините за донесување на одредена управна одлука и да им биде дозволен пристап кон средствата под еднакви услови. 36. Врховниот суд на РМ при одлучување по барање за заштита направото на судење во разумен рок: -Ги зема предвид правилата и принципите утврдени со Европската конвенција за човекови права и основни слободи, а особено сложеноста на предметот, однесувањето на странките во постапката и однесувањето на судот кој постапувал. -донесува решение во рок од шест месеци од поднесувањето на барањето за заштита на правото на судење во разумен рок. 37. Што значи принципот на субсидијарност на ЕКЧП: -Дека примарна обврска за заштита и обезбедување на правата гарантирани со Конвенцијата имаат Високите страни договорнички (член 1 ЕКЧП). ЕСЧП е надлежен дури откако ќе се исцрпат сите ефективни домашни правни лекови. 38. За што одлучува Европскиот суд за човекови права: -за повреда на правата од Конвенцијата 39. Како се одвива постапката пред Европскиот суд за човекови права -Се поднесува жалба -Па се разгледува жалбата дали е допуштена недопуштена и дали треба да се симне од листата -Па по неа одлучува Совет од 7 судии, со пресуда и досудува правичен надомест -Ја доставува до комитетот на министри -Рок од 3 месеци за извршување (сето ова по писмен пат) 40. Која од наведените мерки е општа мерка за извршување на пресудана Европскиот суд за човекови права: 1.измени и дополнувања на законите и другите прописи поради кои настанала утврдената повреда и следење на нивната примена 2.измени во постапувањето на надлежните субјекти во согласност со закон 3.обезбедување правна експертиза на законските проекти 4.стручно оспособување и усовршување на судиите,јавните обвинители,адвокати,вработените во органите на државната управа,вработени во миграциони служби и други категории на вработени чија работа е поврзана со

252

извршување на законите и др прописи а со цел обезбедување за соодветна примена на Конвенцијата и судска пракса востановена од судот 5.др мерки определени во согласност со одлуката на Судот за спречување на повреди на Конвенцијата со цел за отстранување на недостатоците од системски карактер и обезбедување на обесштетување за последиците од повредите,а под надзор на Комитетот на министри на Советот на Европа. 41. Која е целта на општите мерки за извршување на пресудите наЕвропскиот суд за човекови права со кои се констатира повреда наЕвропската конвенција за човекови права: -надминување на недостатокот, што довел до поднесување на жалба пред Судот и соодветно спречување исти или слични повреди утврдени од Судот. 42. Дали Врховниот суд на Република Македонија има надлежност да констатира повреда на правото на судење во разумен рок -да 43. Дали постапката пред ЕСЧП поведена со индивидуална жалба противдржавата може да заврши со спогодба: -да 44. Кои критериуми ги применува Европскиот суд за човекови права когаодлучува дали попречувањето на правото на слобода на изразувањебило оправдано или не: -дали попречувањето било предвидено со закон; -дали со попречувањето се постигнува една или повеќе од легитимните цели предвидени со член 10, став 2 (заштита на државна безбедност, територијален интегритет и јавна безбедност, заштита на редот и спречување на нереди и злосторства, заштита на здравјето или моралот, угледот или правата на другите, спречување на ширењето на доверливи информации или за зачувување на непристрасноста на судството); и -дали попречувањето било неопходно во едно демократско општество. 45. За кои основи Членот 14 од Европската конвенција за човекови праваја забранува дискриминацијата: -ПОЛ,РАСА,БОЈА НА КОЖА,ЈАЗИК,ВЕРА,ПОЛИТИЧКО ИЛИ КОЕ И ДА Е МИСЛЕЊЕ,НАЦИОНАЛНО ИЛИ СОЦИЈАЛНО ПОТЕКЛО,ПРИПАДНОСТ НА НАЦИОНАЛНО МАЛЦИНСТВО,МАТЕРИЈАЛНА ПОЛОЖБА,ПОТЕКЛО ПО РАЃАЊЕ ИЛИ КОЈ И ДА Е ДРУГ СТАТУС. 46. Дали во Европскиот суд за човекови права постои можност заиздвоени мислења? -ДА постои Судиите може ќе сакаат да подготват посебно мислење за предмет за кој одлучувале и нивното мислење ќе биде приложено на пресудата. Генерално, судиите објаснуваат зошто гласале заедно со мнозинството (мислење со кое се согласуваат) или во спротивно зошто не се согласиле со мнозинството судии (различно мислење). 47. Судската пракса на Европскиот суд за човекови права е достапна ворамките на базата на податоци на Судот: - (HUDOC ) да, достапна е, судот сите конечни пресуди ги објавува на својата веб страна

253

48. Дали националниот судија во Европскиот суд за човекови права енезависен при одлучувањето? -ДА,тие се целосно независни 49. Европскиот суд за човекови права одлучува со- -мнозинство гласови од судиите во Судскиот совет или Големиот судски совет.судот своите одлуки ги носи како ОДЛУКИ И ПРЕСУДИ. 50. Европскиот суд за човекови права е орган на: СОВЕТОТ НА ЕВРОПА 51. Која од наведените изјави е точна? 52. Кој ги избира судиите во Европскиот суд за човекови права? -Парламентарното собрание,со мнозинство дадени гласови од листата на тројцата кандидати именувани од високата страна договорничка. (чл.22 ЕКЧП) 53. Како одлучува Европскиот суд за човекови права согласно Протоколот14?

-Судија поединец, одбори од тројца судии, судски совет од седум судии и голем судски совет од седумнаесет судии.

54. Колку протоколи има Европската Конвенција за човекови права? -8 (1,4,6,7,11, 12,13, 14) Вкупно 14 протоколи се усвоени, додека протоколот бр. 15 и 16 чекаат на потпис и ратификација од Високите страни договорнички. 55. Во кој член од Европската конвенција за човекови права е утврденазабраната за дискриминација? -ЧЛЕН 14 и Протокол 12 56. Правата предвидени и загарантирани со ЕКЧП: ги имаат следните карактеристики: тие се апсолутни, неотуѓиви, и незастариви. Тие се онтолошки засновани, универзално важат и во себе се рационални. Секое „природно право“ или основно право на човекот има три корелативни должности: должност за секој, вклучувајќи ја и државата, да се воздржува од негово кршење, должност правото да се штити од кршење и должност да се овозможува негово остварување. 57. Согласно Протоколот бр. 13 на ЕКЧП, смртната казна е забранета: -во сите околности. Не е дозволено изрекување ниту извршување. Забрането дерогирање и ставање резерва. 58. Согласно јуриспруденцијата на Европскиот суд за човекови права вооднос на членот 10 од ЕКЧП (слобода на изразување), прагот натолеранција во однос на критиките: -Судската практика од Стразбур вели дека носителите на јавни функции треба да имаат повисок праг на толеранција кон јавни критики (слобода на изразување) 59. „Маргина на уважување“ (“margin of appreciation”) значи: - Маргина на уважување е концепт на Европскиот суд за човекови права има развиено кога се размислува дали една земја-членка на Европската конвенција за човекови права ја прекршила Конвенцијата. Маргината на уважување му овозможува на судот да го земе во предвид фактот дека Конвенцијата ќе се толкува различно во различни земји-членки. Судиите се должни да ги земат во

254

предвид културните, историски и филозофски разлики меѓу Стразбур и нацијата во прашање. 60. Кој член од Европската конвенција за човекови права е повреден аконе биде укажана неопходна медицинска грижа на притворено лице? -член 3 ЗАБРАНА НА МАЧЕЊЕ 61. Дали Европскиот суд за човекови права, во постапката по жалба,може да сослушува сведоци? -Да, во исклучителни ситуации со цел за разјаснување на фактичката ситуација 62. Патувате од Франција во Германија. Благодарение на кој договордржавната граница ја поминувате без покажување пасош? -ШЕНГЕНСКИОТ ДОГОВОР склучен 1985 проширен 1990 63. Со кој договор е создадена Европската економска заедница? -СО РИМСКИ ДОГОВОР од25 март 1957 година 64. Кој договор можеме да го сметаме како прв чекор за Европскатаекономска интеграција? -Договорот за ЕВРОПСКАТА ЗАЕДНИЦА ЗА ЈАГЛЕН И ЧЕЛИК од април 1951 (Договорот од Париз) 65. Согласно Договорот на Европската унија од 1992 година (Договорот одМастрихт), Европската унија ја имаше следната структура: -ТРИ СТОЛБА 1.ЕВРОПСКА ЗАЕДНИЦА ЕЗ 2.ЗАЕДНИЧКА НАДВОРЕШНА И БЕЗБЕДНОСНА ПОЛИТИКА ЗНБП 3.ПРАВОСУДСТВО И ВНАТРЕШНИ РАБОТИ ПВР 66. Како го објаснувате значењето на поимот „ACQUIS COMMUNITAIRE“? -целокупното постоечко право на Заедницата/Унијата (ПРАВОТО НА ЕУ) -Збир на сите права и обврски што ги поврзуваат земјите на ЕУ Примарно право, Договори меѓунардни обичаи и принципи, Секундарно право- законодаствто, праксата на ЕСП, секоја друга обврска политичка или преговарачка преземена од државите. ACQUIS ги вклучува сите договори, декларации, меѓународни договори, прашања на ЕУ и пресудите дадени од Судот на правдата. 67. Вкупниот број пратеници на Европскиот парламент изнесува: -751 според изборите од 22-25 Мај 2014 68. Изборите во Европскиот парламент: -се непосредни и се организираат на секои пет години, во секоја земја членка на ЕУ. 69. Кои се основните функции на Европскиот парламент? -ЗАКОНОДАВНА,ПОЛИТИЧКА, НАДЗОРНА И БУЏЕТСКА. 70. Во рамките на Европска унија, Советот е составен од: -Министри од земјите членки на ЕУ, во зависност од областа за која се дискутира. -Комитетот на постојани претставници (КОРЕПЕР) и Генeрален секретаријат. 71. Во рамките на Европска унија, Судот на правдата е составен од: -3 судови (Суд на правдата,Првостепен суд и Трибунал за јавна служба) 72. Во рамките на Европска унија, работата на Судот на правдата јапомагаат: -9 јавни правни застапници (advocates general)

255

73. Во рамките на Европската унија, користењето на надлежностите на Унијата се регулира со начелата на: -Ограничувањата на надлежностите на Унијата се регулираат со начелото на пренесување. Користењето на надлежностите на Унијата се регулира со начелата на супсидијарниот и пропорционалност. 74. Во рамките на Европската унија, според начелото напропорционалност: -Според начелото на пропорционалност, содржината и обликот на дејствување на Унијата нема да ги надминат границите на она што е потребно за остварување на целите од Договорите. 75. Во рамките на Европската унија, согласно начелото на супсидијарност: -Во областите кои не спаѓаат во рамките на нејзините ексклузивни надлежности, Унијата постапува само и доколку целите на предложената активност неможат доволно да се остварат од страна на земјите-членки, на централно или регионално или локално ниво, туку поради нивото или ефектите од предложената активност можат подобро да се остварат на ниво наУнијата. (член 5 од Договорот за Европската Унија). Унијата дејствува само тогаш кога активностите ќе постигнат поголеми резултати на ниво на ЕУ, отколку на национално ниво. Комисијата ги испраќа своите предлози до националните парламенти во исто време кога ги праќа до Советот и до Парламентот, со цел националните законодавци да преиспитаат дали се почитува принципот на супсидијарност. 76. Во рамките на Европската унија, договорите се применуваат директноод државите членки: Да, бидејќи примарното законодавство, односно договорите, се всушност уставното право на Европската унија. Нив ги создаваат Владите на сите земји-членки на ЕУ преку конзенсус. Тие ги утврдуваат основните политики на Унијата воспоставувајќи ја нејзината институционална структура, законодавни постапки и моќ. 77. Регулативите се: -Акти на институциите, регулативата има општа примена и е целосно обврзувачка и директно применлива во државите членки (директно дејство). Тие се инструменти за унификација на правниот поредок во рамките на ЕУ и претставуваат правни акти кои се применуваат насекаде во заедницата. Тие се обврзувачки во целост за сите правни лица и ентитети, без никаква потреба за активност на националните власти. Тие имаат право на било кој начин да избираат, толкуваат или да прават било какви исклучоци во однос на регулативата. Уште повеќе, доколку постои конфликт со некоја национална одредба, судовите во таа земја во таков случај се должни едноставно да го игнорираат националното законодавство и целосно да ја применат регулативата 78. Директивитите: -немаат за цел да ги унифицираат законите на државите членки, туку да ги хармонизираат, така што разноликоста на национални институции и правни структури може да продолжи, на сметка на гаранцијата дека насекаде во заеницата ќе постојат подеднакви материјални услови. Директивите се обврзувачки за државите членки во однос на резултатот што треба да се постигне, но на националните власти им оставаат слободно да ја изберат формата и

256

методите на легислативата, преку која ќе се постигнат посакуваните ефекти во рамките на предвидениот временски период. За разлика од регулативите, директивите не се директно применливи во домашнте поредоци на земјите членки. Тие го добиваат целосниот правен статус само откога ќе бидат имплементирани, уредно спроведени во националното право. 79. Во рамките на Европската унија, редовната (вообичаената)законодавна постапка подразбира дека законодавството е усвоено од: -Советот на министри и Парламентот на Европската Унија 80. Принципите директен и индиректен ефект: -Правото на ЕУ опфаќа широк спектар кој може да се спореди со оној на правните системи на самите земји-членки. Се смета дека и одредбите од Договорите и регуалативите на ЕУ имаат хоризонтално „директен ефект“. Тоа значи дека граѓаните можат да се потпрат на правата кои им се доделени (и обврските кои произлегуваат од нив). На пример, една стјуардеса може да ја тужи авиокомпанијата во која работи поради сексуална дискриминација. Другиот главен правен инструмент на ЕУ, „директивите“ имаат директен ефект, но само „вертикално“. Граѓаните не можат да се тужат едни со други врз основа на директивата на ЕУ, бидејќи тоа се однесува на земјите-членки. Директивите им овозможуваат некаков избор на земјите-членки во начинот на кој тие ја пренесуваат директивата во националното право - обично тоа се прави со донесување еден или повеќе законодавни акти како што се: Акт на Парламентот или законски иснтрумент во Обединетото кралство. Откако тоа ќе се случи, граѓаните можат да се потпрат на правото кое се спроведува. Тие можат да ја тужат само Владата и тоа „вертикално“ за неправилно спроведување на директивата. Еден таков пример е Директивата за обврска кон производите што ги прават компаниите одговорни за опасни и неисправни производи кои можат да им наштетат на потрошувачите. 81. Држава членка на Советот на Европа е одговорна за секоја одлука нанационалниот суд со која се повредува Европската конвенција зачовекови права: -Да, бидејќи прифакањето на јурисдикцијата на Европскиот суд за човекови права е политичка обврска што произлегува од членството во Советот што произлегува и од член 46 на Конвенцијата. 82. Повелбата за фундаменталните права на Европската унија е дел од: примарното право на заедницата 83. Каков правен статус има Повелбата за фундаментални права наЕвропската унија? -Правно обврзувачки на исто рамниште со договорот за ЕУ и договорот за функционирање на ЕУ. 84. Дали може против Европска унија да се поднесе тужба пред Европскиот суд за човекови права поради повреда на Европскатаконвенција за човекови права? -НЕ МОЖЕ бидејќи Европската унија се уште не е членка на конвенцијата.

257

85. Кои се основите поради кои државите членки на Европската унија можат да ги ограничат правата на движење на граѓаните? -правата на движење на граѓаните во унијата не можат да се ограничат по ниту еден основ 86.Согласно правото на Европската унија, во кои случаи можат да седерогираат слободата на основање или правото на давање услуги? Слободата на основање и избор на седиште на претпријатие им дава право на граѓаните на ЕУ да се населат во друга земја-членка на ЕУ со цел да вршат индустриска, земјоделска или самостојна дејност. Иако почнувајќи од 1 јануари 1970 година постои забрана за ограничување на слободата на основање и избор на седиште на претпријатија, сепак, постојат вакви ограничувања преку различни регулативи за вршење професионални дејности и различни национални прописи кои важеле за регистрирање на претпријатија. Со усогласување и меѓусебно признавање на завршеното образование и стекнатите дипломи, во поголем дел од областите овие пречки беа отстранети во 1992 година. Историски настанати од неолибералното сфаќање на економското уредување, тие треба да се противат на опасноста учесниците на пазарот да го злоупотребат просторот за маневрирање, гарантиран со основните слободи и права, за да ја ограничат својата или слободата на другите преку картели, злоупотреба на пазарната моќ или фузии што ја загрозуваат конкурентската структура. Во таа смисла на Комисијата ѝ се доделени овластувања за надзор и интервенирање, иако од неодамна во рамките на антимонополското право во соработка со националните власти. Истовремено, Советот е овластен, по предлог на Комисијата и по сослушување на Европскиот парламент, да донесува директиви и регулативи за заштита на конкуренцијата (член 83 од ДЕЗ). 87. Кој е примарен индикатор за доминација за релевантен (одреден)пазар? Високиот степен на профитабилност може да биде индикатор за поседување на значителна пазарна моќ на одреден пазар. Големото пазарно учество на операторот со значителна пазарна моќ е значаен показател за постоење на доминантна положба на релевантните пазари, како што произлегува од судската практика на судот на Европската заедница каде операторот има пазарно учество поголемо од 50% само по себе е доказ за постоење на оператор со значителна пазарна моќ на релевантен пазар. Мерките кои е потребно да се употребат при мерењето на пазарното учество се различни,во зависност од значајноста на релевантниот пазар. 88. Колку држави членки има Европската унија? 28 89. По Договорот од Лисабон, на колку столбови се темели Европската унија? Со Договорот од Лисабон се укинува столбната структура. Практично трите столбови (i.e. Европската заедница, Полициска и судска соработка во кривични прашања и Надворешни работи и безбедносна политика) на кои се базираше ЕУ се споија во еден– Европската Унија како правен субјект. 90. Каде се наоѓа седиштето на Судот на правдата на Европската унија? -ВО ЛУКСЕМБУРГ

258

91. Каде се наоѓа седиштето на Европската централна банка? -ФРАНКФУРТ-ГЕРМАНИЈА 92. Кои критериуми се применуваат за прием во Европска унија? Мора да биде европска држава и мора да ги почитува принципите на слобода, демократија, да ги почитува човековите права и основните слободи и владеење на правото. Копенхагенски критериуми од 1993 и Мадридски критериум од 1995 За да стане членка на ЕУ, земјата-кандидат мора да исполни три критериуми: -политички критериуми: стабилност на институциите кои гарантираат демократија, владеење на правото, човекови права и почитување и заштита на малцинствата. економски критериуми: постоење функционална пазарна економија, како и капацитет за справување со притисокот на конкуренцијата и пазарните сили кои владеат во Европската унија; институционални критериуми: земјите-кандидати мора да го усвојат, применуваат и да го спроведуваат целокупниот пакет на политики и мерки одзаконодавството на ЕУ (acquis communautaire). Тоа значи способност за преземање на обврските од членството, вклучувајќи придржување кон целите на политичката, економска и монетарна унија. Ова бара и доволен административен капацитет на земјата-кандидат за транспонирање на европското во националното законодавство, за негова примена, и за ефикасно спроведување преку соодветни административни и судски структури. Мадридскиот критериум од 1995 (Совет на ЕУ, Мадрид, 1995) укажува дека усогласувањето на националното законодавство со европското законодавство само по себе не е доволно, туку неопходно е земјите-кандидати да создадат и услови за негова примена и спроведување преку соодветно прилагодување на административните и судските капацитети. 93. Институции воспоставени за следење на имплементацијата на Спогодбата за стабилизација и асоцијација се: -Советот за стабилизација и за асоцијација (на министерско ниво), Комитетот за стабилизација и за асоцијација, со седумте секторски поткомитети и специјалната група за следење на реформата на јавната администрација и Заедничкиот парламентарен комитет за стабилизација и за асоцијација 94. Во согласност со Договорот од Лисабон (член 13 од ДЕУ), органи наЕвропската унија се: -Европскиот парламент, -Советот, -Комисијата, -Судот на правдата, -Судот на ревизори -Европската централна банка и -Европскиот совет. 95. Под Копенхагенски критериуми, усвоени во 1993 година на Европскиот самит во Копенхаген, се подразбира: 1.Политички критериум: Стабилни институции кои ќе гарантираат демократија, владеење на правото, човековите права и почитување и заштита на малцинствата.

259

2.Економски критериуми: функционална пазарна економија и капацитет за справување со притисокот на конкуренцијата и пазарните сили во рамките на Унијата. 3.Правен критериум: Способност за преземање на обврските кои што ги носи членството во ЕУ, вклучувајќи и поддршка за целите на Унијата. Тие мораат да имаат јавна администрација која ќе биде способна да ги спроведува законите на ЕУ. 96. Во колку поглавја е поделено правото на Европската унија споредскрининг структурата? -35 тематски поглавја 97. Acquis communautaire е составено од: примарно законодавство, секундарно законодавство, судски одлуки, договори склучени со трети земји и конвенции помеѓу земјите членки; 98. Секундарното законодавство на ЕУ го сочинуваат: -Директивите, Регулативите, Одлуките и Препораките и Мислењата

Секундарното законодавство се состои од правни акти кои произлегуваат од Договорите и кои се донесуваат во постапка на одлучување во рамки на институциите на ЕУ. Тие правни акти влијаат на секојдневниот живот на граѓаните не ЕУ. Некои се поопшти, а други се поконкретни и содржат поединечни мерки и инструменти за спроведување. Секундарното законодавство ги вклучува и темелните акти и извршните мерки. Додека темелните акти ги донесува Европскиот парламент и Советот на Европската унија, извршните мерки ги донесува Европската комисија (во форма на уредби и директиви). Извршните мерки го надополнуваат постојното законодавство кое Парламентот и Советот веќе го донеле. 99. Претседателот на Европската комисија е избран од страна на: -се предлага од страна на Европскиот совет, а го избира Европскиот парламент. 100. Во рамките на Европската унија, Економско-социјалниот комитет и Комитетот на регионите имаат: -Европскиот економски и социјален комитет (ЕЕСК) е советодавен орган на Европската Унија,кој е основан во 1957 година со договорот од Рим кој ги вклучува претставниците на различните интересни групи во цивилното општество. ЕЕСК со своите студии, препораки и совети ја помага работата на Советот на Европската унија, Европскиот парламент и Европската комисија. Комитетот на регионите е советодавно тело на Европската Унија коешто се состои од претставници од регионалните и од локалните власти на земјите членки. Имаат седиште во Брисел, имаат ист број членови ограничен на 350.