X. Uluslararas Dil, Yazn ve Deyibilim Sempozyumu The 10th International Language, Literature and Stylistics Symposium BLDRLER / PAPERS 3-4-5 KASIM/NOVEMBER 2010 GAZ NVERSTES ANKARA www.deyisbilim.gazi.edu.tr 10. Uluslararas Dil, Yazn ve Deyibilim Sempozyumu - 2 - X. Uluslararas Dil, Yazn ve Deyibilim Sempozyumu The 10th International Language, Literature and Stylistics Symposium BLDRLER / PAPERS EDTRLER / EDITORS Do. Dr. Suna AILDERE Do. Dr. Nurettin CEVZ ISBN:978-975-507-249-4 Sempozyum Grsel Kimlik Sorumlusu: Ar. Gr. Veysel AYLI Dizgi: Ar. Gr. Murat ZCAN Bask: Bizim Bro Basmevi Ankara-2011 The Tenth Language, Literature and Stylistics Symposium - 3 - KURULLAR / BOARDS Onur Kurulu / Honorary Board Prof. Dr. Rza Ayhan(Gazi niversitesi Rektr / Rector) Prof. Dr. Mustafa Safran(Gazi Eitim Fakltesi Dekan / Dean) Dzenleme Kurulu / Organization Board Prof. Dr. Abdlvahit akr Prof. Dr. Tahsin Akta Prof. Dr. Emrullah ler Do. Dr. Suna Aldere Do. Dr. Nurettin Ceviz Yrd. Do. Dr. Paa Tevfik Cephe Ar. Gr. Bra Delen Ar. Gr. Muhammet Koak Ar Gr. Aye Hmeyra Ktkc Ar. Gr. Murat zcan Ar. Gr. Nesrin Tekin Bilim Kurulu / Editorial Board Yazn / Literature Prof. Dr. Altan Alperen (Gazi niversitesi) Prof. Dr. Battal Arvasi (Ankara niversitesi) Prof. Dr. Deniz Bozer (Hacettepe niversitesi) Prof. Dr. smet Cemilolu (Gazi niversitesi) Prof. Dr. Sebahat Deniz (Marmara niversitesi) Prof. Dr. Haluk Harun Duman (Marmara niversitesi) Prof. Dr. Ayten Er (Gazi niversitesi) Prof. Dr. Tuna Ertem (Ankara niversitesi) Prof. Dr. Leyla Karahan (Gazi niversitesi) Prof. Dr. Nedim Kula (Ankara niversitesi) Prof. Dr. Nedret ztokat (stanbul niversitesi) Prof. Dr. Mkremin Yaman (Atatrk niversitesi) Prof. Dr. Necmi Yaar (ukurova niversitesi) Karlatrmal Yazn / Comparative Literature Prof. Dr. Kubilay Aktulum (Sleyman Demirel niversitesi) Prof. Dr. Ali Gltekin (Eskiehir Osmangazi niversitesi) Prof. Dr. Nevzat Kaya (Ege niversitesi) Prof. Dr. Jale Parla (Bilgi niversitesi) eviribilim / Translation Studies Prof. Dr. Ayfer Altay (Hacettepe niversitesi) Prof. Dr. Aye Alper (Gazi niversitesi) Prof. Dr. Tahsin Akta (Gazi niversitesi) Prof. Dr. Berrin Aksoy (Atlm niversitesi) Prof. Dr. Fsun Ataseven ( Yldz Teknik niversitesi) Yabanc Dil retimi / Language Teaching Prof. Dr. Abdlvahit akr (Gazi niversitesi) Prof. Dr. Mustafa akr (Anadolu niversitesi) Prof. Dr. Mehmet Demirezen (Hacettepe niversitesi) Prof. Dr. Murat Demirkan (Marmara niversitesi) Prof. Dr. Hsn Enginarlar (ODT) Prof. Dr. Ayten Gen (Hacettepe niversitesi) Prof. Dr. Glnihal Glmez (Anadolu niversitesi) Prof. Dr. Hseyin Gm ( Marmara niversitesi) Prof. Dr. brahim lkan (Seluk niversitesi) Prof. Dr. Emrullah ler (Gazi niversitesi) Prof. Dr. Murat zbay (Gazi niversitesi) Prof. Dr. Necmettin Kamil Sevil (stanbul niversitesi) Prof. Dr. Cemal Yldz (Marmara niversitesi) Prof. Dr. Musa Yldz (Gazi niversitesi) Prof. Dr. Dursun Zengin (Ankara niversitesi) Dilbilim / Linguistics Prof. Dr. Mehmet Batrk (Balkesir niversitesi) Prof. Dr. V. Doan Gnay (Dokuz Eyll niversitesi) Prof. Dr. Mehmet Osman Toklu (Ankara niversitesi) Prof. Dr. nsal znl (Uluslar aras Kbrs niversitesi) Prof. Dr. Nadir Engin Uzun (Ankara niversitesi) Prof. Dr. Sleyman Yldz (Hacettepe niversitesi) Prof. Dr. Dursun Zengin (Ankara niversitesi) Prof. Dr. Deniz Zeyrek (ODT) Bildiriler soyada gre alfabetik olarak sralanmtr. Burada yer alan bildirilerin biim ve ieriinden yazarlar sorumludur.KAPANI BLDRS Prof. Dr. nsal znl Bundan10ylnceDenizliPamukkaleniversitesi'ndebalatmolduumuz'Dil,YaznveDeyibilim' konulusempozyumun10.sunudabykbaarylatamamlambulunuyoruz.Dilkonularyalnzcadilikonuedinen bilim dallarn deil, herkesi ilgilendirdii iin ksacabu sempozyumlara byk ilgi duyulmu, katlm says her geen yldahafazlaolmutur.10ylncedoanbirbebeinbu10yliindeolumasrecinitamamladktansonragelime srecinegireceigibi,10yldanberiheryldzenlenegelensempozyumumuzartkgelimesrecinegirmitir.Bu sempozyumdasunulanbildirilerdebugelimesrecininilemeyebaladngstermektedir.Sunulanbildirilerde grldgibi,dilileilgiliherbilimdalkendikonulariindebykgrler,azmsanmayacakdeiimler,baka gr alaryla bezenmi kuramlar, yepyeni deneyimler kazanmtr. Her deiimin sonucu olarak bilim dallarnn ana yaplarndadadeimelerolmasgerektiikanlmazbirgereklikolgusudur.Bilimselgrlerileyntemlerininde deimesi zaten bu gerei gerektirmektedir. Bu10.sempozyumda'Dilbilim','DilbilimveUygulamalar','eviribilimveUygulamalar','DilEitimive Uygulamalar','Yazn','KarlatrmalYazn','DeyibilimveUygulamalar','KltralmalarveUygulamalar', son olarak da'Posterler'olmak zere9 anakonu bal altndaelealnmayaallan bildirilerin toplam saysgeen yllaragreoldukaokartanbirsayyaulamtr.Sempozyumdayaklak298kadarbildiriile13kadardaposter sunulmutur. 9 ana konu bal altna toplanm bildirilerin her biri, her ne kadar bir konu iinde gsterilse bile, bildiri konularnnieriindedilileilgilibakakonularadarastlanabilir,nkdil,kltrgibienginbirdnce derinliindeki sonsuz saydaki gelerinidevirir; bu devirme ilevinde de insan aklnn, insan zekasnn yzyllardan beri gelitirmeyi srdrd 'deyi trlerini' kullanr. Deyi trleri devirme ilevinin aralardr. Bu aralarn kimi dilin devirilmesindebalang,kimisre,kimidesunumaralardr.Birbakadeyile,deyitrleridilileanlatlan herhangi bir olgunun kar tarafa sunumu srasnda kullanlan ambalajlamayntemidir. Bu ambalajlama yntemi yalnz biimideil,anlatmileierikkonularndaelealabilir.Bunedenle,sunulanbildirilerinhemenhepsindedehem deyibilimi, hem dilbilimi, hem de yaznbilimi ilgilendiren noktalar bulunabilmektedir. te bu nedenle sempozyumuda ele alnan konular dil, yazn, deyibilim ana bal altnda toplanmtr. Ana balklar altnda toplanan bildiriler daha alt balklaradaayrlabilir. Yazn roman, dzyaz,oyun, deneme,vb.; dilbilim sesbilgisi,sesbilim, biimbilim,szdizim, anlambilim;deyibilimisedilbilimseldeyibilim,yaznsaldeyibilim,karlatrmaldeyibilim,edimseldeyibilim gibialtblmlereayrlabilir.Buayrmlamaeylemindeortaktutulabilecektekkonudeyibilimolmaldr,nkdilin kullanlmas srasnda dili insanlar arasna karan olgu deyi olgusudur. Bir baka deyile, dil insanlar arasna karken deyiadverilenrtyebrnr.Deyidenilenrtinsandaninsana,ortamdanortama,konudankonuya,durumdan duruma, balamdan balama, kullanmdan kullanma, yerden yere deiir. Her dil kullanmnda deyi olgusunu aramak gerektii iin dilin her alannda, sempozyum konularnda yaplan her aratrmada deyi olgusunu da aramakgerekir. nsanlararasiletiimintemelaracdilolmas,dilinbirdizgelertoplamolmas,budizgelertoplamneitli konular altndadilbilimin incelemesi, her tr insan iletiimindedil kullanlmas,yaznn hemenher tr iletiimikonu edinmesi,iletiiminkiiliinideyilekazanmasnedenleriyle,sempozyumunadn10ylnce'Dil,Yaznve Deyibilim'olaraksaptamtk,nkhereydililebaladnagre,ncedili,dahasonradadilinanlatmnieren yazn, sonra da dilin kiiliini bulduu alan olan deyibilimi ele alma gerekliliini dnmtk. 10 yldan beri eitli dallardakibiliminsanlarnnbirarayageldiiDil,YaznveDeyibilimSempozyumlar'ndaeitlialanlardayaplan aratrmalar,incelemeler,almalarelealnmtr.Bakabilimdallarnabenzemeyenbusempozyumlardaeitli alanlardaki bilim insanlar baka dallarla ilgilenen dier bilim insanlarnn belli konulardaki grlerini almlar, kendi dallarndakigrlerideonlaraaktarmlardr.Sempozyumlarnbirbakanemlizelliidediliyaratcolarak kullanan yazarlar, airleri, sanat insanlar da toplantlarna alarak kendi yaptlarndaki dil kullanmlarna ilikin onlarn grlerinin alnmasdr. Bu da baka bilim dallarndaki sempozyumlarda sk grlmeyen bir olgudur. 10 yldr artk bir gelenekdurumunagelenbuzelliin,sempozyumlaraairlerin,yazarlarn,sanatlarndaarlarakbukonularda onlarn da grlerinin alnmasnn srdrlmesi en byk dileklerimizden birisidir. Gerekdilbilim,gerekyazn,gerekdeyibilimalanlarndabugnekadarsregelengelimelerdeyibilim konularnn gzard edilemeyecek derecede nemini artrmtr. Oluum devresini geen 10 ylda tamamlam bulunan 'Dil,YaznveDeyibilim'sempozyumukazandyeni boyutlar imdiki geliim devresindeelealmaldr. Deyibilim almalarn asl ama edinmi olan bu sempozyumlar, yaznn da, deyiin de dilden kaynaklanmas nedeniyle deyile birliktedilide,yazndakonuedinmiti.Ancakoluumdevresindeki10yliindesunulmuolanbildirilerele alndnda,deyibilimbildirilerindekikonularnaslbildirikonusuedinilendilileyazniindeeritildikleri grlmektedir. Bir baka deyile, ou bildiri asl inceleme amac olarak ya dili, ya da yazn ele almaktadr. nceleme konusunundeyizelliklerikapsamlolarakelealnmamaktadr.Bununbalcanedenideincelemeyiyapanlarn bilgilerinin , ya da ilgilerinin ya yalnzca dil, ya da yalnzca yazn alanlarnda kalm olmasdr. Oysa dil ile yazn hibir zaman birbirinden ayrlamaz bir btn (birer btn deil) olduu gibi, dil kullanmlar ile yazndaki anlatmlar da ancak deyi ile kiilik bulur. Bu nedenle dil, yazn, deyibilim konularndaki incelemelerin, aratrmalarn anlan bu konuyu birlikte ele almalar gerekmektedir. Dil ile yazn ayrlamaz bir btn oluturduklarndan, her iki konu da deyi ile kiilik kazandndan,sempozyumlarnncedilileyaznelealmalarn,sonradadeyizellikleriniaramailemine balayacaklarndnm,10ylncebutoplantlarnadn'Dil,YaznveDeyibilimSempozyum'larolarak koymutuk.Ayrca,dilbilgisikurallarnagre,'ve'balacnnikieitdeeribaladndnerekincelemecilerindil ile yazn aratrmalar yaparken deyi zelliklerini de arayacaklarn beklemitik. Ama 10 yldr yaplan aratrmalarda The Tenth Language, Literature and Stylistics Symposium 5 deyibilimkonularnaverilennemdilileyaznkonularnaverilennemdenazdr.Dilileyazndeerikarsnda deyibiliminbekleneneitliibozulmaktadr.Bunakarndeyibilimindeeribakalkelerdegittikeartmakta, deyibilimdisiplinlerarasincelemelere,aratrmalarasahneolmakta,zellikleedimbilimeoldukayounyararlar salamaktadr.Yukardasznettiimnedenlerle,bundansonrayaplacakolansempozyumlarnadnn,kayna Trkebirszckolmayan've'balackullanlmadan,aynszcklerinyerdeitirmesiyle'Deyibilim,Dil,Yazn' olarakanlmasnndahauygunolacandnmekteyim.Ayrca,eskidenolduugibi,herylgeneairler,yazarlarla birlikte, her dil ile, her kltrn yazn ile ilgili tm bilim dallarndan bilim insanlarnn biraraya gelerek tartmalarnn srdrlmesi nem verdiim dileklerimden biridir.Yaplmas gereken deiikliklerin nedenlerinden biri de, sempozyumlarn sonundayaymlanmas beklenen ortak gr bildirisidir. Her sempozyum sonunda bilim insanlar belli konularda bir ortak gre varrlar, ya da ayrldklar noktalar genebirortakbildirideortayakoyarlar.'Dil,YaznveDeyibilim'sempozyumlarnnsonlarndaortayakonulmas gerekenbylebirortakbildirisiimdiyekadarhiolmamtr,nkherbilimdal,kendialaniindeistediiher konuyailikindncelerini,grleriniortayaatmsnakarn,aslvarlmasgerekenortakhedefolandeyibilime ilikinnoktalarounluklagzardetmitir.Dilleilgiliherbilimdalylabirilgisi,birbantsolandeyibilimasl varlmasgerekenortaknoktaiken,herbilimdalkendiamalardorultusundagrleriniaklamtr.Sempozyumlarn ad 'Deyibilim, Dil, Yazn' olarak deiince, deyibilimin dier iki bilim dalyla olan eitlik durumu dahabelirginleecek,ayrcadilileyaznkonularndavarlmasbeklenenortaknoktalardeyibilimalannda buluacaktr.'Deyibilim,Dil,Yazn'sempozyumlarnnenyararlolmasbeklenenynlerindenbirisidebusempozyumlardabaz oturumlarnbellikonularaayrlaraktartmalarnokonularaodaklanmasdr.Eerbuyaplabilirse,hersene sempozyumbitimindebellibirkonuyailikinbirtopluyapteldeedilebilir.Aslndabilimseltoplantlarnsonunda herkesinbeklediidebuolmaldr.Bellibiryazarn,yadaairinyaptlarnailikinardzamanl,yadaezamanlbir deyibilimincelemesi,aratrmas,herhangibiryazarnherhangibiryaptndakigzearpabilenbellibirdil kullanmyla ilgili bir alma, belli bir yazarn, ya da airin yazn alanndaki yerine ilikin bir inceleme, bir yazar, yada airinbellibirdilkullanmnailikinbirirdeleme,klasikdevirlerdeortayakanszbilim(rhetoric)kullanmlarnn gnmzairleri,yazarlar tarafndannasl uygulandna ilikin bir alma,herhangi bir oyundaki herhangi bir eit dilkullanmnnsylem,deyi,szbilimalanlarndakizelliklerininaratrlmasgibikonulardeyibilimalanndaele alnabilecekkonulardanyalnzcabazlardr.GelecekylyaplacakolanDeyibilim,Dil,Yaznsempozyumuiinbir genel konuyu neriyorum: 'Deyibilim Asndan Yazn'.Ana bal bu ad tayan sempozyumunbaz oturumlar bu konuya ayrlarak, dier konularn paralel oturumlarda eskiden olduu gibi grlmesi gene srdrlebilir. Ana baln elealdkonulardandabirortakgr,biryaptortayakabilir.Buyaplabilirse,10yldrverimliliini,canlln, ilginliini her zaman artran sempozyumlarmz, Deyibilim, Dil, Yazn olan yeni adyla, her yl ele alaca konularla daha verimli, daha etkin bir duruma ykselecektir.'Deyibilim, Dil, Yazn' sempozyumlarnda uygulanmas belirtilen dzenlemeleri bir kez daha zetliyorum: 1- Sempozyumlarda dil, yazn konular iindeki alan eitliliini srdrmekteyarar vardr. Ancak her alann, her daln iindekikonularladeyibiliminilgisi,olabilenzelliklerivurgulanmaldr.rnein,yabancdilretiminde dnlmesindeyararolankesimseldilkullanmlardeyibilimalmalaryladorudanilgilidir.evirialannda deyibilimsel zellikler her zaman ortaya kar. Kendi yaznmzda da dil kullanmndaki deyisel nitelikleri yaptlarna tayanyazarlaroldukaoktur.Deyibilimseldilkullanmlaryalnzbirkadildedeil,herdilde,dilinherynnde bulunur. 2-Sempozyumlarabellisaydakiairlere,yazarlara,dil,yaznileilgilenensanatlarayerverilmesigeleneinin srdrlmesidilikullananyaratcsanatkesiminingrlerinialmak,onlarabilimdnyasnngrlerinitantmak bakmndan ok nemlidir. 3- Sempozyumlara, gene eskisi gibi, her dil, her kltr ile ilgili bilim insannn arlmas bilim dnyasnn ok seslilii bakmndan ok nemlidir. Bu zelliin srdrlmesi gerekir. 4-Ancakbukonueitliliininortaknoktasdeyibilimolmaldr.Yaplanincelemelerin,yazlanmakalelerin,yaplanaratrmalarniindedeyibilimegerekliolankonularortayakonulmaldr,nksempozyumlaraslbuama dorultusunda dzenlenmektedir.5- 2011 ylnda dzenlenecek sempozyumdan balayarak, sempozyumun ad 'Deyibilim, Dil, Yazn' olacaktr.6-Bundansonradzenleneceksempozyumlardabirkaoturumdeyibilimdebellibirkonuyaayrlarakalmalar, aratrmalar, incelemeler bu konu erevesindeyaplmaldr. 2011 zel konusu 'Deyibilim Asndan Yazn'dr. Ortak grler bu konu evresinde birlemelidir. 7-2011ylndanbalayarak,sempozyumlarnsonundabellibirkonudaeldeedilengrlereilikinortakbirbildiri ortaya konulmaldr. (bknz. Madde 6) Gelecekylyenibirsempozyumdabulumakumuduylaherkese,herbiliminsannasalklar,baarlardiliyorum. Deyiiniz bol, kaleminiz (klavyeniz) salam olsun. 10. Uluslararas Dil, Yazn ve Deyibilim Sempozyumu 6 YABANCI DL OLARAK TRKE RETMNDE DEYM VE ATASZ RETM1 Akpnar, Meri / Ak, Fatma Gazi niversitesi GR:Trkedemanzumvemensurolarakveeitliedebsanatlarlameydanagetirilmiolanataszlerikr Elin (1986) tarafndan Nazm, nesir, her iki ekliyle, eski tecrbeleri tam bir fikir kompozisyonu iinde tebih, mecaz, tezat, kinaye gibi edeb sanatlarn kudretinden faydalanarak ssl, kapal olarak veya bazen ak, mecazsz hususuyla yetiecek genlere aktaran szler diye tanmlamaktadr. Ataszlerimiz milletimizin deer, norm ve sosyal kontrol unsurlarn, inanlarn, geleneklerini belirgin birbiimde bnyesinde tamakta ve paras olduu dil yardmyla da yukarda sralananlar gelecek kuaklara aktarmada nemli bir rol stlenmektedir. Deyimler ise genellikle birden fazla kelimenin bir araya gelmesi ve bunlardan bir ya da birkann gerek anlamlar dndakullanlmasylameydanagelenszbirlikleridir.Kalplam,ksavezlanlatmaralardr.Anlatm glendirmek ve daha etkili bir anlatm salamak iin ortak kltrn rn olarak ortaya kmtr. Dillerinhazinesiolanataszvedeyimlerindekltrndildekiyansmasolduudnlrseyabancdil retimindebukelimebirliklerininkullanmnnnedenlinemliolduuortayakmaktadr.Birtoplumunasrlar boyuncaoluandeneyimlerinin;hayata,insanlaradoayailikinduyuvednlerininrnolarakortayakan etkili,younanlatmsalayanataszvedeyimleryabancdilretimindenemlibirilevesahiptir.Yabancdil renenkiirendiidilindeyimveataszlerininedenlidoruyerindekullanrsarendiidileodenlihkim demektir. Bu hkimiyet yabanc dil renen bireyi dilini rendii ulusun dier bireyleriyle daha iyi kaynatracaktr. Yabancdilretimindehangiataszvedeyiminretiminihangibasamandanaslkullanlabileceiyukarda sznettiimizgerekliliinkarmakyndr.Yabancdilretimikonusundauzmanlamlkelerdedilretimi yntemleri, ilkeleri, teknikleri ndave temel sz varlnn taranmas yoluyla elde edilen bulgular retim srecine aktarlmtr.AncaklkemizdenemiyeniyenikavrananTrkeninyabancdilolarakretilmesialanndagerekli almalarnyetersizoluubualandaalanlarabykzorlukkarmaktadr.Bubildiridegenelanlamdayabancdil retimindezelanlamdaTrkeninyabancdilolarakretimindeataszvedeyimkullanmagerekliliiniortaya koymak ve bu gereklilik erevesinde nasl retilebilecei ile ilgili nerilerde bulunmak hedeflenmitir. Yabanc Dil Olarak Trke retiminde Deyim ve Atasz Kullanm:Bir dilin anadili olarak retilmesi ile yabanc dil olarak retilmesi arasnda baz farkllklarn olduu bir gerektir; nk dil, ait olduu milletin gemiine, hayatabakasnadairbykipulartamaktadr.Budilortamndadoanvebyyenbireyinkendianadilini renmesiylebakabirgemie;hayata,olaylarafarklbirbakasylabakanfarklbirkltrdenbireyinodili renmesiveodilinbireyeretilmesiarasndabirtakmfarkllklarolacaktr.Bufarkllklarszckhazinesi,sz dizimi,szckyaps,alfabefarkllklarvb.olabileceigibiodilikullanantoplumundoasndan,karakterinden kaynaklanan; benzetmelerde, mecazl ifadelerde, aktarmalardaki farkllklar da olabilir. BuerevedeAvrupaDilGeliimDosyasProjesinin(2001)DilGeliimDosyasnnA1,A2,B1,B2,C1,C2 dzeyleriiinbelirlediistandartlariindedeyim-ataszretimiileilgiliyaklamlarnnuekildeolduu grlmtr:A1veA2Dzeylerininksatanmlarnierenizelgedeanlama,konuma,yazmabecerialanlarnda deyimveataszkullanmnailikinakbirifadeyerastlanmamtr.B1dzeyindekonumabecerisi/szelretim alanndaDeyimleriveolaylar,dlerimiveihtiraslarmbetimlemekiinkalplaryaknbiryoldanbirbirine balayabilirim.ifadesiyeralmaktadr.C2dzeyindekonumabecerisi/szeletkileimalanndaHibirabasarf etmeden her trl konuma ya da tartmaya katlabilir ve deyimsel ifadelerle konuma dilini tanyabilirim. ifadesi yer almaktadr. YabancdilolarakTrkeretimiamacylahazrlananverneklemolarakseilenkitaplardakideyim,atasz varl ise u ekildedir: YabanclarinTrke1:rneklemolaraksetiimizkitapGaziniversitesiTrkerenim,Aratrmave Uygulama Merkezi (Gazi TMER) tarafndan hazrlanan ve kullanlan Yabanclar in Trke 1 Ders Kitabdr (2006, Ankara). Kitapta15nitebulunmaktadr.Herniteniniindesaylarbirilebearasndadeienfarklzellikte(diyaloglar, mektuplar,haberyazlar,ilanlar,rportajlar,edebmetinler.vb)metinleryeralmaktadr.Bunlardanbazlarvideo grntleriyledesteklenenmetinlerdir.Dinlememetinleriderskitabndayeralmadndan,bunlarlailgilietkinlikve altrmalar aratrmamza dhil edilmemitir. Kitap iin yazlm metinlerde deyim ve ataszlerinin dilin doal aknda kullanlmad, daha zorlama bir tutumla metne yerletirildii gzlemlenmitir. zgn/edeb metinlerde ise bu duruma daha az rastlanmaktadr. 1 Bu alma Meri Akpnarn tezinden retilmitir. The Tenth Language, Literature and Stylistics Symposium 7 KitaptametinlerleilgilialtrmaveetkinliklerOkuma-Anlama,YazlAnlatm,SzlAnlatm,Dinleme,Dil Bilgisi balklar altndatoplanmtr. Kitabn sonundabulunan indekstekazandrlmasplanlanan szcklernitelere gre sralanmtr. Kitap, ne tr deyim ve ataszlerinin kazandrlaca noktasnda herhangi birsistem gzetilmeksizin dzenlenmitir. 11.niteyekadardeyim,ataszleriyleilgilihibiretkinlieyerverilmediigrlmektedir.11.nitedensonraki metinlerde de eitli deyim ve ataszleri bulunmasna ramen bunlarla (ya da bunlardan baka) ilgili hibir etkinlik ve altrmann yer almamas kitabn eksik ynlerindendir. Kitaptaataszleriyleilgiliolarakhibiretkinlikyeralmamaktadrvetmkitaptasadeceikiataszgemektedir (Kalpkalbekardr.Parayverenddalar.)Bubalamdakitapataszkazandrmadaveataszleriyleilgili etkinlikler deerlendirildiinde nitel ve nicel ynden yetersiz bulunmutur. YabanclarinTrke2:rneklemolaraksetiimizkitapGaziniversitesiTMERtarafndanhazrlananve kullanlan Yabanclar in Trke 2 Ders Kitabdr (2006, Ankara). Kitapta 10 niteyeyer verilmitir. Her nitenin iinde drt metin bulunmaktadr. Baz nitelerde dinlememetinleri ve bunlarla ilgili altrma ve etkinlikler bulunmaktadr; ancak bunlar aratrmamza dhil edilmemitir. Kitaptakimetinlerkonubakmndaneitlidir.Ancakayneitlilikmetinlerintrleriiinszkonusudeildir. Diyalog, haber yazs, ilan, rportaj, zgn edeb metin vb. trlerde eitlilik yoktur. Metinler daha ok belli bir konu temelalnarakkitapiinyazlmtr.Ayrcaorijinalmetinlerdedzenlenmitir.Gnlkhayataynelikmetinlerin eksiklii kitapta tekdzelik yaratm, dilin gnlk kullanm gz ard edilmitir.KitaptahermetninarkasndanOkuma-Anlama,SzlAnlatm,YazlAnlatm,DilBilgisi,Dinlemeetkinlikve altrmalaryeralmaktadr.Kitabnsonundabulunanindekstekazandrlmasplanlananszcklerniteleregre sralanmtr. Kitabn dikkat eken ynlerinden biri deyim ve atasz kazandrmada uygulad yntemdir. Metinlerden sonra yer alan YazlAnlatm etkinlikleri iindeou kezmetnin konusuylailgikurulmayaallarak bir paragraf dzenlenmi ve bu paragrafa liste hlinde verilen deyim ve ataszlerinin yerletirilmesi istenmitir. rnek:Trkedegzileilgilibirokdeyimvardr.Budeyimlerdengnlkhayattaenokkullanlanlarnyle sralayabiliriz:Eskideeriniyitirdiinianlatmakiin.(gzdendmek),nazardediiniifadeetmek iin..(gzdemek)deyiminikullanrz.Yaplanbirilebeenitoplamakdurumuiin.(gze girmek), bir kiiyi daha nceden tanyp hatrlatma durumu iin de ..(gz srmak) ifadesini kullanrz. ok fazla sinirlenip hibir eyi dnmeden hareket edene de .. (gz dnmek) deriz. Kitapta bu altrmaya hemen her metnin arkasnda yer verilmitir. Bu yolla birok deyim ve atasznn renciye sunulduu,deyim-ataszfarkndaloluturulduubirgerektir;ancakrenmenintamanlamyla gerekleemeyeceinidndrmektedir.nkdeyimveataszlerinimetinden,metindekibalamndankoparlarak buyollavermekrenciyesadeceszlkalmasyaptrmak;onuezbercilieitmektir.Trkeyianadiliolarak kullananbireylerinbileanlamlandrmadaglkektiideyimveataszlerinindilindoalakndan,balamndan kopukverilmesi,Trkeyiyabancdilolarakrenenlerdedesorunlardouracaktr.Kaldkibuetkinliklerde dikkatimiziekenbirdiereksiklikdedeyiminyineiindedeyimbarndranifadelerleaklanmayaallmasdr. Yukardaki rnekte gz demek deyiminin aklamas nazar demek deyimiyle yaplmaktadr. Bukitapta,birncekikuriinhazrlanankitabagreokyounbiimdedeyimveataszlerineyerverildii grlmektedir.Ataszlerininseimindedeyimlerdeolduugibidahaoknitedehkimolantemayauygundenler verilmeyeallmtr.Bazataszlerindeiseyounkltrelelervemecazanlamlararbasmaktadr.Bunlarn retimindeszlkalmasyanndadierretimtekniklerinindereticitarafndankullanlmasgereklilii domaktadr.Kltrelelervemecazanlamlartayanataszlerinernekolarakunlargsterebiliriz:Dilimseni dilimdilimdileyim,bamahergelenisendenbileyim.Dinsizinhakkndanimanszgelir.yilikyapdenizeat,balk bilmezse Hlik bilir. Anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az. Her iki kitap incelendiinde deyim ve ataszlerini kazandrmada kitaplar arasnda bir lt birliinin olmad tespit edilmitir.Ataszleriyleilgiliolaraklistehalindeverilenataszleriniparagraftauygunboluklarayerletirme, ataszncmledekullanma,yarmbraklanataszlerininverilendieryarsylaeletirmeetkinliklerineyer verilmitir. Kazandrlmak istenen ataszleri nicel ynden yeterli bulunmutur. Ataszleriyle ilgili etkinlikler ise, nicelik bakmndan yeterli; nitelik ve eitlilik bakmndan yetersiz bulunmutur. Yeni Hitit Yabanclar in Trke Ders Kitab 1: rneklem olarak setiimiz kitap Ankara niversitesi TMER tarafndan hazrlanan Yeni Hitit Yabanclar in Trke Ders Kitab 1dir (2008, Ankara). Kitapta12niteveherniteniniinde3tematikaltbalkbulunmaktadr.Altbalklardasaylar,deikenlik gsterenfarkltrdemetinler(diyaloglar,edebmetinler,haberyazlar,ilanlar,keyazlar,rportajlarvb.)yer almaktadr.Metintrlerinineitliliikitabnolumluynlerindendir.Poplerkonularnyaayandilleaktarldbu metinlerde deyim ve ataszlerinin dilin doal ak iinde kullanld grlmtr. 10. Uluslararas Dil, Yazn ve Deyibilim Sempozyumu 8 Kitapta metinlerle ilgili altrma ve etkinlikler sralamada deikenlik gstermekle birlikte tekrar edelim, yazalm, iaretleyelim,sralayalm,syleyelim,soralm-yazalm,tamamlayalm,dinleyelim-tekraredelim,yerletirelim-konualm,diyalogyazalm,fotoraflarlaeleyim,dinleyelim-dolduralm,yazalm-konualm,yerletirelim-tamamlayalm,yerletirelim-dinleyim,okuyalm-yantlayalm,soralm-anlatalmgibiokeitlibalklaraltnda toplanmtr. Ayrca kitapta her nite iin karlkl konuma etkinlikleri iin alma ktlar, dil bilgisi destei ieren ayr bir blm ve TMER-Avrupa Dil Pasaportu denkliini gsteren bir tabloya yer verilmitir. Kazandrlacakdeyimveataszlerininseimindenitelerdevenitelerinaltbalklarndahkimolantemalara uygunluun temel alnd sylenebilir. Kitap ataszkazandrmaynnden zayf bulunmutur. Bu kur dzeyi iin sadeceiki ataszkullanlmtr:ok okuyan bilmez, ok gezen bilir. ve Sayl gn abuk geer.ataszleriyle ilgili hibir etkinlieyer verilmemitir. Bu bakmdankitapataszkazandrma,ataszleriyleilgilietkinliklerynndennicel,nitelveeitlilikbakmndan yetersiz bulunmutur. Yeni Hitit Yabanclar in Trke Ders Kitab 2: rneklem olarak setiimiz kitap Ankara niversitesi TMER tarafndan hazrlanan Yeni Hitit Yabanclar in Trke Ders Kitab 2dir (2008, Ankara). Kitapta12niteveherniteniniinde3tematikaltbalkbulunmaktadr.Altbalklardasaylar,deikenlik gsterenfarkltrdemetinlere(diyaloglar,edebmetinler,haberyazlar,ilanlar,keyazlar,rportajlarvb.)yer verilmitir.Metintrlerinineitliliikitabnolumluynlerindendir.Poplerkonularnyaayandilleaktarldbu metinlerde deyim ve ataszlerinin dilin doal ak iinde kullanld grlmtr. Kitapta metinlerle ilgili altrma ve etkinlikler sralamada deikenlik gstermekle birlikte tekrar edelim, yazalm, iaretleyelim,sralayalm,syleyelim,soralm-yazalm,tamamlayalm,dinleyelim-tekraredelim,yerletirelim-konualm,diyalogyazalm,fotoraflarlaeleyim,dinleyelim-dolduralm,yazalm-konualm,yerletirelim-tamamlayalm,yerletirelim-dinleyim,okuyalm-yantlayalm,soralm-anlatalmgibiokeitlibalklaraltnda toplanmtr. Ayrca kitapta her nite iin karlkl konuma etkinlikleri iin alma ktlar, dil bilgisi destei ieren ayr bir blm ve TMER-Avrupa Dil Pasaportu denkliini gsteren bir tablo yer almaktadr. Kazandrlacakdeyimveataszlerininseimindenitelerdevenitelerinaltbalklarndahkimolantemalara uygunluuntemelalndsylenebilir.Ataszleriyleilgiliolarakataszlerininanlamlarylaeletirilmesi,verilen ataszlerininkonuankiilerdenhangisininsylemineuygundtnnbelirlenmesi,atasznnanlamnn aklanmas etkinliklerine yer verilmitir. Sonu olarak kazandrlmas planlanan ataszleri nicelik ve nitelik ynnden yeterlibulunmutur.Ataszleriyleilgiliolarakdzenlenenetkinliklerisenicelikvenitelikynndenyeterli,eitlilik ynnden gelitirilebilirbulunmutur. Kitap deyimfarkndal oluturmadayetersiz, atasz farkndal oluturmada yeterli, deyim-atasz ayrm farkndal oluturmada yetersiz bulunmutur. Yeni Hitit Yabanclar in Trke Ders Kitab 3: rneklem olarak setiimiz kitap Ankara niversitesi TMER tarafndan hazrlanan Yeni Hitit Yabanclar in Trke Ders Kitab 3tr (2008, Ankara). Kitapta12niteveherniteniniinde3tematikaltbalkyeralmaktadr.Altbalklardasaylar,deikenlik gsterenfarkltrdemetinler(diyaloglar,edebmetinler,haberyazlar,ilanlar,keyazlar,rportajlarvb.) bulunmaktadr. Metin trlerinin eitlilii kitabn olumlu ynlerindendir. Popler konularn yaayan dille aktarld bu metinlerde deyim ve ataszlerinin dilin doal ak iinde kullanld grlmtr. Kitapta metinlerle ilgili altrma ve etkinlikler sralamada deikenlik gstermekle birlikte tekrar edelim, yazalm, iaretleyelim,sralayalm,syleyelim,soralm-yazalm,tamamlayalm,dinleyelim-tekraredelim,yerletirelim-konualm,diyalogyazalm,fotoraflarlaeleyim,dinleyelim-dolduralm,yazalm-konualm,yerletirelim-tamamlayalm,yerletirelim-dinleyim,okuyalm-yantlayalm,soralm-anlatalmgibiokeitlibalklaraltnda toplanmtr. Ayrca kitapta her nite iin karlkl konuma etkinlikleri iin alma ktlar, dil bilgisi destei ieren ayr bir blm ve TMER-Avrupa Dil Pasaportu denkliini gsteren bir tablo yer almaktadr. Kazandrlacakdeyimveataszlerininseimindenitelerdevenitelerinaltbalklarndahkimolantemalara uygunluuntemelalndsylenebilir.Ataszleriyleilgiliolarakrencilerinkendilkelerindekiyemekkltryle ilgiliataszleriniarkadalarylapaylamas,verilenataszlerininiletisinekatlpkatlmadnifadeetme,atasznn anlamnyorumlamaetkinliklerineyerverilmitir.Sonuolarakkazandrlmasplanlananataszlerinitelvenicel yndengelitirilebilirolduugrlmtr.Ataszleriyleilgiliolarakdzenlenenetkinliklerisenicelik,nitelikve eitlilik ynnden gelitirilebilir bulunmutur. Sonu ve neriler: Atasz ve deyimlerimiz ulusumuzun deer, norm ve sosyal kontrol unsurlarn, inanlarmz, geleneklerimizi;duyu,dn,yaaytarzmzbelirginbirekildebnyesindetamaktaveparasolduudil yardmyladayukardasralananlargelecekkuaklaraaktarmadanemlibirrolstlenmektedir.Kltrlenmenin eksiksizolabilmesiiinanadiliretimindeataszvedeyimlerinretiminegerekennemverilmelidir.Trkeyi yabancdilolarakrenenleredesalklkltraktarmsalayabilmekiintoplumumuzunasrlarboyuncaoluan deneyimlerini; hayata, insanlara, doaya ilikin duyu ve dnlerinin rn olarak ortaya kan etkili, youn anlatm salayan atasz ve deyimlerimizin retimi byk nem tamaktadr.Trkerenenbiri,dilimizindeyimveataszlerininedenlidoruveyerindekullanrsaTrkeyeveTrk kltrneodenlihkimkabuledilecektir.Buhkimiyetkiiyidilinirendiiulusundierbireyleriyledahaiyi The Tenth Language, Literature and Stylistics Symposium 9 kaynatracak;iletiimyzeyyapdakalmayacak;kiignlkhayatnherhangibirnoktasndayadaedebibirmetni okurkenkarlatdeyim/atasznbalamnauygunanlamlandrabilecek,kendiniyazlveszldahaiyiifade edebilecektir.Biranlamdadaoulusunkltrelisiolacaktr.Bunedenlekonuzerindeyaplmveyaplacak almalarn nemi byktr. Bu balamda rneklem olarak seilen ayn yaynevine, kuruma ait yaynlarn kurlara gre dzenlenmikitaplararasndabileatasz/deyimkazandrmada,bunlarlailgilietkinliklerinnicelvenitel zelliklerinde, deyim/atasz farkndal oluturmada, deyim/atasz ayrm farkndal oluturmada, deyim /atasz yardmyla kltr aktarm salamada bir lt birlii bulunmamtr. Herkurumounluklakendideneyimvebirikimlerindenbeslenmi,bunlardanyalnzcaHTTserisiAvrupaDil Portfolyosu standartlarnauygun olarak hazrlanmayaallmtr. Kazandrlmas plnlanan deyim veataszleri daha ok nitelerin temalaryla balant kurularak verilmeye allmtr. Etkinlikler genellikle eletirme, boluk doldurma, yorumlama, cmleyeyerletirme, cmlekurmagibi benzer etkinliklerlesnrl kalm; retimdeetkinlii kantlanm dramatizasyon, hikye anlatma gibi zgn etkinliklere yer verilmemitir. neriler:1.Drttemelbeceriyigelitirmeyeynelikyaplacaktmalmalardaataszvedeyimlerprograma serpitirilmelidir. 2.Okuma,dinlememetinlerindeataszvedeyimleremutlakayerverilmeli,konumaveyazmaalmalarnda rencilerinrendiklerinikullanmassalanmaldr.retimetkinliklerincedenplnlanmal;plnlamadaihtiya analizisonularnadikkatedilmeli;seilecekyntem,teknikaravegereler,lmevedeerlendirmeyeilikintm ayrntlar yer almaldr. Bu plnlama atasz-deyimler iin de geerli olmaldr. 3.Atasz-deyimlerinretimindebasittenkarmaa,somuttansoyutagidenbiryolizlenmelidir. 4.Birseferdetekbiryapnnsunulmasnadikkatedilmeli,kavranmasgataszvedeyimlerdilbilgisikonularna rnek cmle olarak verilmemelidir. 5. retmen, deyim ve ataszlerinin retiminde sadece kitaplara bal kalmamal; verilen bilgilerin gnlk yaama aktarlmasnsalayabilmekadnadersii,dersdherortamdeerlendirebilmeli;gnlkhayattaskakarlalan, kullanlan materyallerden retim srecinde yararlanmaldr. 6.rencilerinbireyselfarkllklargznnealnmal,retmesreciplnlanrkenbufarkllklarolabildiince gzetilmeli;kiileritoplumlar,diniinanlarvb.deeryarglarnrencideedebilecek;bunlarhakkndaolumsuzn yarglarda,genellemelerdebulunulmasnayolaacaknitelikteolandeyimveataszlerikullanlmamaldr.Herulusta bulunanortakdeerler,olumlanan-olumsuzlananinsandavranlarnaynelikolanlarancelikverilmelidir. 7.Deyim-ataszlerininretimindeamacadoruhizmetedebilecekhertrlgrsel,iitselmateryalkullanlabilir. Bunlar hem konunun somutlamasn, renmenin hzlanmasn hem de renilenlerin kalc olmasn salamaktadr. 8.A1veA2Dzeylerindedinleme,okuma,szeletkileim,szelretim,yazmabecerilerininksaieriklerine baktmzda ok basit ve temel dzeyde zellikle gnlk yaam ve yakn evreyle ilgili olarak kurulacak iletiimlerde gnlkkonumadilindeokskkullanldndndmzkalpifadeleringerek/somutanlamldeyimve ataszlerinin retimde rahatlkla yer alabilecei kansndayz. 9. B1 ve B2 dzeylerinin genel ierikleri incelendiinde A1 ve A2 dzeylerinden farkl olarak mecaz/soyut anlaml deyim ve ataszlerinin daha ok kullanlabilecei buna ek olarak A1 veA2 dzeylerinde verilmesi planlanan deyim ve ataszlerinin bu dzeylerde tekrarlarnn yaplabilecei kansndayz. 10. C1 ve C2 dzeylerinin genel ierikleri incelendiinde daha nceki dzeylerde verilen deyim ve ataszlerinin bu dzeylerde tekrarlarnn yaplabilecei; gerek/somut anlamdan ok soyut ve derin anlam tayan, benzetme gibi eitli sz sanatlarn barndran, ait olduu kltrn geleneklerini inanlarn youn anlamda yanstan deyim ve ataszlerinin retimde yer alabilecei kansndayz.11.2005TrkeDersiretimiProgramnnkazanmlar,etkinlikleriveprogramauygunolarakhazrlanan materyallerdekiatasz-deyimlereyneliketkinliklerbirtakmuyarlamalaryaplarakyabanclaraTrkeretimi alanna aktarlabilir.12.Aratrmamzsrasndakelimesklaratrmalarnneksikliibykldehissedilmitir.Bunedenlealanda alanlara dayanak oluturmas bakmndan yazl ve szl iletiimde kullanlan szcklerin, deyim-ataszlerinin belli aralklarla taranmas,bulgularn alanda alanlarca kullanlmas gereklidir. 13.Alandakullanlacakmateryallersadecekitaplarlasnrlkalmamal,grsel,iitselhertrlmateryal(hikye kitaplar, dzeylere uygun hazrlanm szlkler, posterler...vb.) gelitirilmeli, kullanma sunulmaldr. 14.AnadiliolarakTrkeretimialanileyabanclaraTrkeretimialanarasndadisiplinlerarasbilgi paylam yaplmaldr. 15. Yabanclara Trke retiminde kurlaragre ayrntl bir deyim, atasz tasnifinin yaplmas ayr bir aratrma konusu olarak dnlebilir. Bu konuda nce nitelere, temalara gre bir snflandrmann yaplmas (salk, aile, sanat, ticaret,iletiim...vb.),sonrasndasomut-soyut,mecaz-gerekanlamagrebirsnflandrma,sonolarakdadilbilgisi konularna gre bir ayklama yaplmas gerektiini dnmekteyiz. 10. Uluslararas Dil, Yazn ve Deyibilim Sempozyumu 10 KAYNAKA 1.AKTA,T.,(2007):YabancDilretimindeKltrlerarasYaklam,TrkiyedeYabancDilEitimi Ulusal Kongresi. 2.AKSOY, . Asm, (2000): Ataszleri ve Deyimler Szl, Ankara: nklp Yaynlar. 3.BENHR,M.Hadi,(2002):TrkeninYabanclararetimindeTartlmayanAnaKavramlar. Yaynlanmam Doktora Tezi. Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits.4.EEN.M.Akif,(2007):YabanclaraTrkAtaszlerininretimindeSralamayalikinBirDeneme, Trkiyede Yabanc Dil Eitimi Ulusal Kongresi. 5.DEMREL, zcan, (1993): Yabanc Dil retimi. Ankara: Usem Yaynlar. 6.DURU,H.,(2009):AtaszleriveDeyimlerinYabanclararetilmesindeYntemveTeknikler. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Fatih niversitesi Sosyal Bilimler Enstits 7.ELN, kr, (1986): Halk Edebiyatna Giri. Ankara: Kltr ve Tur. Bak.Yaynlar. 8.GZ, ., (2003): Yazl Trkenin Kelime Skl Szl. Ankara: TDK Yaynlar. 9.G TMER, (2006a): Yabanclar in Trke I. Ankara: G..TMER Yaynlar. 10.G TMER, (2006b): Yabanclar in Trke II. Ankara: G..TMER Yaynlar. 11.HENGRMEN, Mehmet, (1997b): Trke Dilbilgisi. Ankara: Engin Yaynevi. 12.KAPLAN, Mehmet, (1992): Kltr ve Dil. stanbul: Dergh Yaynlar. 13.KOMSYON, (2008a): Yeni HTT Yabanclar in Trke I., A TMER Yaynlar. 14.KOMSYON, (2008b):Yeni HTT Yabanclar in Trke II, A TMER Yaynlar. 15.KOMSYON, (2008c):Yeni HTT Yabanclar in Trke III, ATMER Yaynlar. 16.MERT, M. (2009):Anadili Eitimive retimi Srecinde Sz Varl Belirleme almalarnnnemive Deyim Kazandrmaya Ynelik Etkinlik nerileri,Adyaman niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Yl : 2. 17.ZBAY, M.,TEMZYREK F.,(2004a): Trke reniyoruz Orhun Ders Kitab 1. Ankara: TKA Yaynlar. 18. ZBAY, M.,TEMZYREK F., (2004b): Trke reniyoruz Orhun Ders Kitab 2. Ankara: TKA Yaynlar. 19.ZBAY, M.,TEMZYREK F., (2004c): Trke reniyoruz Orhun Ders Kitab 3. Ankara: TKA Yaynlar. 20. LKER,N.,(2007):HititDersKitaplarrneindeYabancDilOlarakTrkeretimindeKltr AktarmSrecinezmleyiciveDeerlendiriciBirBak.YaynlanmamYksekLisansTezi.stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. 21.UNGAN,S.,(2006):AvrupaBirliininDilretimineKarTutumuveTrkeninYabancDilOlarak retilmesi, D Sosyal Bilimler Dergisi , S.15. 22. T.C.MEBETMARATIRMAVEGELTRMEDARESBAKANLIITrkiyeTrkesiretim Program www.turkceogretimi.com ALAUK KELMES ZERNE Adzhumerova, Reshide Sakarya niversitesi Trkler,okeskidnemlerdenberiekonomik,tabiatvecorafartlargibinedenlerinetkisiylekonar-ger bir yaam srmlerdir. Onlar, yazlar yayla (d deiikliini dikkate almadk. tor- ve dur- filleri her iki lehede farkl anlamlar tamaktadr.tor- kalkmak, ayaa kalmak, kmak. dur- durmak, hareketsiz, bulunduu yerde sabit kalmak gibi. Tabak tul ciz tyme, Kulm suzp alalmym. Tabakdolusumetaldme, Elimi sunup (uzatp) alamyorum.(sf97/75) Tat. kul-, Tt. el anlamndadr. Anlam kol olarak verseydik hataya dm olurduk. 3.Kaynaklehedeeksizolduuhaldehedeflehedeekisteyenyaplarlakarlalmveiirsellii bozacadnlsebileokuyucununmetnidahaiyikavramasnkolaylatrmakiingerekgrlenyerlere aslna bal kalarak parantez iinde uygun ek yazlmtr. Ayyanndaaltmkz,Altm da altn kz. Ay(-n)yanndaaltmgz, Altm daaltngz.(sf100/85) Bizde daha ziyade belirtili isim tamlamas eklinde kurulduu iin ekli vermeyi uygun grdk. Altn kal, Km bal, Tuksan ik yel. Altnkal, Gmbal, Doksan ikiya(-nda). (sf114/126) Yalbizdeihtiyaranlamndakullanldiindoksanikiyalsaycaokluubelirtenbiranlam karklna yol aacandan biz li ekininda ekiyle karladk. Tawda talar yarla,Sazda ylan szra, lgenkrtlar trle. Dada, talar yarlr, Saz(-lk)taylanslkalar, lmkurtlardirilir.(sf105/98) y tbesnde yart kme. Ev(-in) tepesindeyarmekmek. (sf86/28) Ayagnban yeire Taklmegi iine.Ayan ban gizler, Ta(tan) gmlei(nin) iine.(sf385/1055) 4. Kaynak lehede ekli fakathedef lehede eksiz olmas gereken durumlar. Taradmz almalarda bu sorunadeinilmemitir.Yukardabelirtisizisimtamlamasdurumundaverilenrnekleribelirtiliisim tamlamas olarak aktarmtk burada ise tam tersi bir durum sz konusudur. Tnn buy bz buldk, Taatkanda cuyldk. Geceboyubizolduk, Tan atncakaybolduk.(sf95/68) Ceynbuybalcya, Knbuyxelcya. Yazboyuncabalyar, Kboyuncagyar (toplar). (sf377/1029) Nindi ana zn balalarn ime? Hangi ana kendi balalarn (yavrularn) emer?(sf131/181) 5.Yansmaseslereszlklerdeokfazlayerverilmemiolmasndandolayaktarmadayaadmzen byk zorluklardan biri biri olmutur. Bu gibi durumlarda yansma sesler olduu gibi braklmtr. Eleli, zeleli, ya tapmy, kkey salmy, - 547 - Ayna utz balaly. Eleli, zeleli Yuvabulmaz, yumurtabrakmaz, Ayna (her ay) otuzdourur.(sf119/137) Tzbz tawamne,Tzbztawdante, Kztzkbk,Kyr bz kbk. Tzbzdaa kar, Tzbz dadaniner, Gztuz gibi, Kuyruusivri(biz) gibi.(sf465/1212) ututunl, stcltunl, fektanl. ut ut ynl, stscak(ck)mantolu, pekidonlu.(sf458/1288) 6.Baz bilmecelerde sz beklerinin ve cmle elerinin diziliinde farkllklar gzlenmi ve bu aksaklk Tt.sindeki sz bei ve cmle elerinin dizimine uygun hale getirilerek giderilmitir. Arnyarm bzm bar, Bdreelkzm bar, Kterrge xelm yuk, K alrdipgamm yuk. Yarmarnkumamvar, Kvrcksal kzmvar, Kaldrmayahalimyok, Kiialrdiyecekgamm yok.(sf378/1034) Burda sz bei olan sfat tamlamasnda tamlayan tamlanandan sonra getirilmitir. y tbes tul altn kadak.Evintepesi altn ivi dolu.(sf/94/61) Devrik cmle yapsn dz cmle olarak evirdik. Sonu Bilmecelerinhalkazndanderlenmiolmas,bizimiinhembirkolaylkhemdezamanzamanzorluk oluturdu.Bazszckleriedebidilegrehazrlanmolanszlklerdebulmazorluuyaaynca,ister istemez azlardaki ses olaylarna da deinmek zorunda kaldk.Geniapldiyalektolojiszlnnolmamasdabykbirdezavantajoluturdu.Busebeple almamzn bir blmn Tatar diyalektleri ile ilgili kaynaklar Trkiye Trkesine aktarmaya ayrdk.Aktarmada szlklerin ve gramer kitaplarnn yeterli olmad gzlenmitir. Aktarcnn kaynak lehenin kltr zelliklerini de iyi bilmesi gerektii ortaya kmtr. Biz bu zorluu tez danmanm Sayn Birsel Oru Aslanndesteiyleatk.BirselHanmnbirdnemTataristandayaamolmasoblgeninkltrel zellikleri hakknda bilgi sahibi olmas ve bu bilgilerini benimle paylamas bu konudaki zorluklar amam salamtr. BilmecelerinTrkiyeTrkesineaktarlmasndaaslnabalkalmayaalmaklabirlikte,kafiyedzeni pekokyerdebozuldu.Bunundasebebianlamfarklszcklerlekarlamakzorundakalnmasvebaz ekim eklerinin farkl ekillerde olmasdr. Bu tr almalara balamadan nce dikkat edilmesi gereken hususlardan en nemlisi kaynak lehenin ve hedefleheninokiyibilinmesidir.BenbuzorluuaarkennceTatarcaveTatarlarhakkndabilgiveren pekokeservemakaleyiokudum.Ardndanaktarmadafaydalanabileceim,bataszlklerolmakzere Tatarcanngramerzellikleriniverenkaynaklardataramayolunagittim.Tatarcannsadecesesbilgisi asndan deil, ekil bilgisi ve leksik adan da Trkiye Trkesinden ayrldn grdm. Bu yzden sadece ses bilgisi deil, ekil bilgisini de renmem gerekti. Bu da uzun bir zaman ald.Dikkatedilmesigerekenikincihususbutraktarmalardasalklbirsonualnabilmesiiinkaynak kitaplarn yetmeyecei mmknse, o lehenin konuulduu blgede belli bir sre kalnmas gerektiidir. Kaynaka Ganiyev,Fuatvedierleri(1997),TataraTrkeSzlk(TatarcaTrkeSzlk),KazanMeskew: nsan Neriyat. Gvercin, Glcan (2009)Tatar Bilmecelerinin Trkiye Trkesine Aktarlmas ve Ses Bilgisi Asndan ncelenmesiDA (yksek lisans tezi) senbet, Nekiy (1970), Tatar Halk Tabmaklar, Kazan: Tatarstan KitapNeriyat. Kara, Mehmet (2009), Leheler Aras Aktarmalarda Temel SorunlarTurksh Studies Kiriiolu,Fatih(2006),TrkmenTrkesindenTrkiyeTrkesineYaplanAktarmalarda Karlalan Baz Problemler Seluk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi, Say: 20:21-35. TDK (2005), TrkeSzlk, Ankara: TDK Yay. BR SOSYAL BLM DALI OLARAK EVRBLMN DOASIGzel, Ozan ErdemYldz Teknik niversitesi Bu bildiri, Thomas Kuhnun Bilimsel Devrimlerin Yaps ve Asal Gerilim adl kitaplar,Doan zlemin DoaBilimleriveSosyalBilimlerAyrmnnDnveBugnzerineadlmakalesiveJames Holmesn eviribilimin Ad ve Doas adl makalesi araclyla Bir sosyal bilim olan eviribilimin zaman iinde geirdii eitli bilimsel dnemelerle evrilen epistemolojik ve paradigmatik anlayna ilikin gncel tartmalarn vard son nokta nedir? sorusunun yantlamaya alacaktr. 1) Thomas Kuhnn Bilim Anlay ThomasKuhnunBilimselDevrimlerinYapsadlyaptfiziktenpsikolojiye,bilimtarihinden eviribilime kadar hem doa bilimlerinden hem de sosyal bilimlerden ok eitli disiplinlerin kendi disipliner gemilerini,evrimlerinideerlendirmelerindekullanlantemelbirbavurukaynadr.Kuhn,bilimi; ilerlemeci, birikimcive evrimci deil; kesintili ve devrimci bir biimde ele almas ve bilimi, hem bir bilim yapmagelenei(Kuya,2008:16)hemdebellibirtopluluunyeleritarafndanpaylalaninanlarn, deerlerin,tekniklerinbtn(Kuhn,2008:282)olaraknitelendirerekbiliminsosyolojikboyutunadikkat ekmesiyle bilim kavramna yeni bir perspektif kazandrmtr.ncelikle Kuhnun vurgulad temel noktalara bir gz atalm: - 549 - ilerleme: Kuhnunkitabndanemlevurguladkavramlarnbandailerlemefikrigelmektedir.Kuhn,ncelikle batdncetarihininvedemokratiktoplumlarnnenkkldeerlerinden,hattanyarglarndanbiriolan ilerlemedncesivebudncenintemelindeyatanampiristbilimgeleneininbalcavarsaymlarn eletirmektedir (Kuya, 2006: 11). Kuhn, bilim tarihinden verdii rneklerle bilim ya da ilerleme olarak lanseedilenbilimselevrelerinyadabazbilimselsonularnyanltcolabildiininkbilimsel topluluklarnbilimdeeriilensonevreyigenellikleeriilebilecekenmkemmelevreolarakgsterme eilimindeolduklarnbelirtmektedir.Buyzden,varlanensonnoktayaveeldeedilenbilimselverilere bilimleuraangruplartarafndankesintisiz,duraksamasz,birikerekartanbirevrimleulaldizlenimi uyandrlmak istenir. Kuhn, bilim tarihi alanndayapt aratrmalara dayanarak gerekte bilimin kesintisiz, evrimcibirbirikimhalindedeil,tersine,bilimselbilgiyikopmalarauratankesintili,devrimcibir dnmlegelimekteolduunukantlamaktadr.Kuhnayrca,gerekliefarklalardanyaklaankart bilimselkuramlarnbirbirleriylemcadelesisonucundabugnevaranbilimselbilgiieriininolmas gerekendeil,birokmmkndnyadanbirtekininbilinmezliktenkurtarlarakyaratlp gerekletirilmesi olduunu da belirtmektedir (a.g.y. 14). paradigma: Kuhnun kitabnda altn izdii dier bir nemli kavram da paradigma kavramdr. Kuhna gre, birbirine rakip bilimsel okullarn birbirinekart bilimselgrler ortayaatmasylaalandaki bilimsel bilgiretimive bilimsel ilerleme bir g mcadelesine dnmektedir (Kuya, 2006: 16).Kuhn, birbiriyle rekabet halinde olanbukartbilimselgruplarnnesrdklerifarklbilimselyaklamlaryapsalcdilbilimdendn aldbirkavramolanparadigmaileadlandrmaktadr(a.g.y.16).Kuhn,buterimibellibirbilimsel yaklamn doay sorgulamak ve doada bir ilikiler btn bulmak iin kulland ak ya da rtl btn inanlar, kurallar, deerleri ve kavramsal/deneysel aralar kapsayacak biimde daha geni bir anlamda ele almaktadr(a.g.y.16).Ancak,bilimsosyolojisialanndakialmalarndansonraKuhn,paradigmalar,bir bilimevresinebellibirsreiinbirmodelsalayan,yanirneksorularvezmlertemineden,evrensel olarakkabuledilmibilimselbaarlareklindetanmlamayabalamtr(Kuhn,2006:65).Birbaka deyile,paradigma,kabulgrmbirmodelyadarnekolupgeerliliinikoruduusrecebiryant olduunu bildiimiz trden sorular semeye yarayan bir lttr (Kuhn, 2006: 97). bilimsel topluluk: Kuhnunkitabndakivurgunoktalarndanbiridebilimseltopluluktur.Bilimseltoplulukyelerinin paylatklarn paradigmaolarak tanmlayan Kuhn, bilimsel topluluu dabir paradigma paylaankiilerin oluturduu camia olarak dngsel bir biimde tanmlamaktadr (Kuya, 2008: 283). Kuhna gre bilimsel topluluklarparadigmalarabavurmadantanmlanabilirlerveparadigmalardaancakbutrtopluluklarn davranveyaklamlarincelenerekortayakartlmaldr(a.g.y.283).Bilimselbiruzmanlkalannda faaliyetgsterenbireylerdenoluanbutopluluklardakikiilerinaldklareitimvemeslekiraklk deneyimleri dier alanlarda grlmeyen lde benzerlikler tar (a.g.y. 284). nk bu kiiler ayn teknik yaznlabeslenmiveounlukladabuyazndanaynsonularavarmkiilerdir(a.g.y.284).Butemel yaznn erevesi alann disipliner snrlarn izer ve bilimsel topluluun zgl aratrmakonusunu belirler. Paradigmaya ballk, bilimsel topluluk yeliinin ve bu snrlar iinde ilerlemenin olmazsa olmaz, belirleyici kouludur. Kuhna gre bu tr topluluklar, bilimsel bilginin reticileri ve kurucular olan birimlerdir (a.g.y. 286). bilimsel toplulukta dogmatik diren: Bilimdegerilimvedevrimkanlmazdr.Bugerilimvedevrimiparadigmalarzerindenizleyebiliriz. Paradigmahembirbilimseltoplulukturhemdebirbilimyapmageleneidir.Gelenekolarakparadigma ballkgerektirir.Buradaballklakastedilenparadigmannzlmeyedeerbulduuproblemlere odaklanmak, bu problemleri paradigmann biriktirdii yntem ve tekniklerle zmek ve de ortaya kan ufak tefek terslikleri birikim adna grmezden gelmektir. Bilim insan yeni bir problemle karlatnda onu daha nceden bildii bir probleme benzeterek, ortaya kan yeni problemi, var olan problem(ler)in zm mant ve aralaryla zmeye alr.Sz edilen bu paradigmaya ballk bir yere kadar bilim topluluuna hizmet etse de eninde sonunda bir tkanmanoktasnagelecektir.tebiliminsanlarbutkanmanoktasndasetikleristratejidorultusundaiki temelgrubaayrlrlar:lkgrup,problemlerieldekizmlereyapteklerlezmeyedevametmeye alanlar,sorununkaynanbilimgeleneindendardabiryerdearayanlardr,yanidogmatikdiren gsterenlerdir.kincigrupsa,gelenektekitersgideneyinfarknavarabilen,tersliitanyabilmeyetenei olan, paradigmann yklmas gereken an tanyabilen ve bunu kabul edebilecek kadar z eletiriye sahip olan cesurbiliminsanlardr(Kuhn,1994:284).Cesurolarakadlandrlmayhaketmelerininnedeniherkesin kabul ettiine kar karak bilimsel topluluktan dlanmay ve yalnzl gze almalardr. dogmatik diren ve ders kitaplar: Bilimselgeleneinsrdrcsolanlarsadeceinsanlardeildir.Eitimbirparadigmanngenikitlelere veyenikuaklaradoruveieyararbirkuramlarveuygulamalarbtnolarakaktarmndaentemel sahadr. Bu sahann en etkilisilah ders kitaplardr. Bir ders kitabnn amac,okuraen ekonomikvekolay zmsenebilirbir yolla, ada bilimsel topluluun bildiineinanm olduu eylerin ve bu bilginin balca nerelerdekullanlabileceininanlatlmasnsalamaktr(Kuhn,1994:229).Derskitaplar,biliminnaslve hangiaamalardangeerekolutuklarndeil,seilmivedeerlikabuledilmibilimselalmalarnnasl okunacanretirler(a.g.y.230).Bubilgininnaslkazanldsorunuileniinmeslekekabuledilmi olduukonusustnebilgilenme,olsaolsabagajfazlasdr(a.g.y.229).rencilerbuderskitaplarndan rendikleriniellerindengeldiincekullanmayaalrlaramaokaznnaklnabunlarsorgulamak, deitirmek ya da yenilerini retmek gelir.2) Sosyal Bilimlere Bak Doan zlem, sosyal bilimlerin yeniala birlikte insann kendisini zne klmas sonucu yenian zne-nesneayrmntemelalanepistemolojiyedayalolarakortayaktnbelirtir.zlemegre,insann kendisinievreninbirparasolarakgrddoukltrlerininveYeniancesiBatnntersine,artk kendisinievreninmerkezineyerletirmivednyaydaddnyadiyeadlandrarakkendisindenayrm, kendisidndabiryerekoyarakonuyadrgarolmutur(zlem,1998:27).Dolaysyla,yenianbilimleri zne-nesneayrmnadayalepistemolojiyegrebiimlenmitir.Ancakbuepistemolojiortayaktbu dnemde bile baz bilim insanlarnca phe ile karlanm ve belli bir ihtiyat ile kabul grmtr. Bu gerek aslnda bu epistemolojinin gnmzn sosyal bilimleri iin savunulmayacak bir duruma gelmesini destekler birniteliktar.Yanizne-nesneayrmnadayananepistemolojitarihvetoplumbilimleriszkonusu olduundageersizkalmakta,iflasetmektedir.nkzleminbelirttiizeresosyalbilimlerdezne, inceledii nesnenin iindedir, onun bir parasdr. (a.g.y. 27). zlemegrezne-nesnetemelliepistemolojininvepozitivistbilimfelsefesininenbykyanlgs sosyal bilim kavramn, bir toplumsal-tarihsel varlk olmas dolaysyla her zaman veher durumdakltrel kodlarla, deerlerle bezenmi olan znenin, kendini tm bunlardan yaltarak byle bir ntralite ve tarafszla sahip olabilecei fikrine dayandrm olmasdr. (zlem, 1998: 27). Sorgulamamzgerekendierbirnemlinoktada,BatlkuramlararaclylaithalettiimizBatnn evrenselci-tmelcialgsdr. Kaynan ok byk ldeGrek felsefevebilimindebulan Bat felsefesive Batbilimi,kendilerinitmelinbilgisiniortayakoymaklagrevliklmlarvencefelsefeyidahasonra Yenialabirliktebilimidezatentmelinbilgisinineldeedilebileceibilgifaaliyetleriolaraklanse etmilerdir(zlem,1998:10).Hereyikuramsalbirbiimde,genelkavramlarlaaklamayadayalbu tmelci-evrenselci ihtiras Batnn bilimsel ve felsefi hayatndaki egemen motif olmutur (a.g.y. 10). Bu yzden,kendisinitmelinbilgisinieldeetmeyehasretmiolanBatfelsefesivebilimindetekilintekil olarak bilinmesine ynelik bilgi faaliyetleri kmsenmi, ikincil klnm, hatt reddedilmitir (a.g.y. 10). KuhnunsznettiiparadigmatiksrecinizinieviribilimdesrecekolursakncelikleJames HolmesneviribiliminAd veDoasadlmakalesinebakmamzgerekir. BumakaledeHolmes; alann adn, snrlarn ve alt alanlarn belirlemeden nce yeni bir disiplinin oluum srecini Michael Mulkayden yapt alntyla yle zetlemektedir. Bilim, yeni bilisizlik alanlarnn kefi yolu ile ilerler (Venuti, 2000: 172). Yeni bir sorun ya da sorun dizisi bilim dnyasnda ortaya ktnda, yakn/komu disiplinlerden bilim insanlarveuzmanlarosoruna/sorunlaraeilmekzereoalanaaknederlerveberaberlerindedesorunun zmiinkendialanlarndayararllklarkantlanmparadigmavemodellerinidetarlar.Sorunun zmiinbumodelveparadigmalarabavurusonucundabuparadigmavemodellerdenbiri/birkann snrlardahilindesorununtanlanmas,incelenmesi,analizi,aklanmasvesorunaenazndanksmibir zm getirilmesi mmknse, bu durumda o sorun alan yerleik bir disiplinin alt dal olarak o disiplinin bir parasolur.Ancak,buparadigmavemodelleryeterlisonular/zmlerretmedebaarszolurlarsa, aratrmaclarartkbusorun/sorunlarnzmiinyeniyaklam,yntem,modelveparadigmalara gereksinimolduununayrdnavarrlar.Buikincitipdurumda,ortayakansonuyenisorunuinceleyen aratrmaclarileonlarnncekialanlarndakimeslektalararasndabirgerilimenedenolur.Bubunalm zmek iin yeni ara, yntem, model ve kuramlar oluturulur ayn sorun evresinde bir araya gelen bilimsel toplulukhemkendiilerindeiletiimkurmakhemdetezlerinidierakademikbirimlernezdindedahaiyi - 551 - duyurmakiinyeniiletiimkanallarkurarlar.Bubunalmnsonucundakademeliolarakyeniiletiim kanallarnnkurulmasveyeni,farklparadigma,model,kuram,yntemvearaaraylargibigelimeler yenibirdisiplinindouununhabercileridir.Yenibirbilimdaltopyasnnfilizlenmesideyenikanbu disiplin ile uraan bilim insanlarnn akademik evreler, kurullar ve kurumlar nnde kendi bak alar ve bilimalanlariinmeruiyetistemelerinimmknklar.BununeniyirneiniTheoHermansn manipulation school ya da invisible college diye adlandrd bilimsel grup sergiler. 3) eviribilime Bak ve Sonu Gzlemleri eviribilimegelecekolursak,eviribilim;birikimciveevrimcideil,birbirinidevirenparadigmalardan oluankesintilivedevrimcibirdoayasahiptir.rnein,TheoHermansnmanipulationschoolve invisiblecollegeifadeleriylenitelediibilimseltopluluk,kendindenncekianlaydevirmeleri,bir yntemevresindetutarlbirtoplulukoluturmalarvekurduklariletiimkanallaralarndantamda Kuhnun sz ettii bilimsel topluluk tanmna denk der.Bualannbilimseldevrimsalaypyenibirparadigmaaanenetkilibilimseltopluluuolan manipulationschool/invisiblecollege,,dilbilimekolnneviriyisaltdilselbiraktarmolarak snrlayandogmatikdirencinekarkmvebaarlolmutur.Grnmezokulunkonferanslar,iletiim kanallar,yazdklarmakaleler,kitaplar,buyaptlardabirbirlerineskskatftabulunmalarvebu paradigmannbirzmaracolarakuzunsrealannihtiyalarnacevapvermesibilimselbirtopluluun tipikbelirtileridir.Dierbirtipikzelliiisekanlmazolarakgeldiitkanmanoktasdr.Szkonusu paradigmayykmakistemeyen,dogmatikdirengsterenlervarolmutur.Bunudaeniyi,rencilerinher eviriolaynkltrkavramerevesinekimizamanzorlaoturtmayaalmasdr.unudaaklmzda bulundurmalyzki,dilbilimekolnnyadagrnmezokulunkuramsalolarakdevrilmesionlarn uygulamadahertrbilimseltopluluktaveyayndadevrilmiolduunugstermez.Dogmatikdirencinsonu olmadndan mutlaka bu direnle alma yapmay halen srdren gruplar olacaktr. Bubakmdaneviribiliminyaadilkparadigmadevriminin,kltrodaklbetimleyiciparadigmann dilbiliminhakimiyetindeolankuralceviribilimanlaynykmasolduusylenebilir.Birsonraki paradigmadeiimiisekltrelincelemelerlekurulanilikilersonucundaortayakaneviribilimdeki asimetrik g ilikilerine dikkat eken smrgecilik sonras paradigmadr diyebiliriz.Artk amzda kabul edilemeyecek duruma gelen nesnellik ve evrensellik anlaynn sorunlu bak as geneldebilimin,zeldedetoplumvetarihbilimlerininnesnelliininsorgulanmasnavenesnelcilik anlaynnirdelenmesine,iddetleeletirilmesinenedenolmutur.nknesnellikanlaynn nesnellik/ntralite ile gereklii/doruluu zde saymas, bir tutmas olduka sorunlu bir bak asdr. Biliminsanlarnnkendileriniaratrmanesnelerindenuzaklatrmas,kiiselalkanlk,eilim,ballk, dnceveduygularndanarndrmasnadayalsterilveszdenyargsz,tarafszventrnesneldoru anlaynnmodasgemitir.Biliminsannntmduyguvenyarglarndanarnarak,kendisinitmeilim vealkanlklarnayabanclatrarak,aratrmanesnesinekarilgisizkalarak,onunlaarasnamesafekoyup ona kardan bakarak, btn balant ve ballklardan uzak herkesin gzlemleyebilecei ampirik deneyler ve testleraraclylaaslndahalihazrdadoadavarolanancakbilimtarafndankefedilmeyibekleyentekve doru,nesnelveyanszbirgerekliktenszetmesidemodeolmasnnyansrazatenimkanszbirbilimsel paradigmadr.nyarg,nkabulvenkavramlaraslndasosyalbilimselaratrmalararptmak,dorudan saptrmakyledursun,bunlartarihvetoplumbilimlerialanndasalklbilimselaratrmaveincelemeler yaplabilmesiiingereklidirvehattaszdentralite,sosyalbilimlerinanaliznesnelerinidahaiyi kavramasn, incelemesini ve tekileri, farkllklar anlamasn engellemektedir. Birsosyalbilimolaneviribilimdeevrensel,tmel,genel-geer,szdetarafszdorularvenesnel gereklikpeindekomakyerinearatrmayntemlerini,bilimselalmalarn,kuramsalargmanve nermelerini zaman iinde dizgesel olarak gncellemeli, donup kalmamaldr. nk sosyal bilimlerde kesin, tekbirresmiolangereklikyerinefarklperspektiflerinoluturduugereinfarklgrnmlerivardr.Bu bakmdaneviribilimcilersosyalbilimlerinykc,statkoyukran,srekliolarakdeienniteliinigz nndetutaraktarihvetoplumdnyasndayaanansreklideiimvebelirsizliklereayakuydurmalve statik bilimsel paradigmalarn yanltc rehavetine kaplmamaldr. nk doa bilimcilerinin bile genel geer pozitivist anlaytan genelde sosyal bilimciler zelde de eviribilimciler kanmaldr. eviribilim alannn geliimi srecinde eviribilim kuramlar da alanda yaanan dnm noktalar ile kout olarakyasakoyucu,kuralckuramlardanbetimleyicivedizgeselkuramlarynndeevrilmitir.Busre eviribilimcilere dilbilim kaynakl, kaynak metin odakl kuramlarn ok boyutlu ve ok deikenli karmak eviri olgusunun evrenselci-tmelci bir anlayla,normatifbir biimdeaklanamayacangstermitir. Bu nedenle eviribilim kuramlarnaynelik beklentiler de gnmzde gzden geirilmektedir. nk normatif, sabitleyici, evrenselci, tmel, genelleyici kuramlarn genel geer kurallar belirlemeveher eviri veya metin trneuyacak biryntem neren bir kuram oluturmaabalar baarszolmutur. Kald ki,byle olduklar iddia edilen kuramlar da tekillikle baa kamazlar. Bunun alternatifi tekillii grmezden gelerek evrensel ve normatif kurallar koymakyerine, topluma, kltreyadabalamazg tekil vebetimleyicieviri kuramlar oluturmaktr.Ksacas,busorununzm,evrenselbireviribilimyerinezmtmel/evrenseldeil, tikel/bireysel bir eviribilimden gemektedir. ada eviri kuramlar da tarafszl, ntraliteyi, nesnel ve evrensel dorular yadsr ve hibir sylemin ideolojidenbamszolamayacan,pozitivistanlamdanesnelgereklikdiyebireyinolmadnve aslndanesnelliksadakatkavramlarnndaideolojikkavramlarolduunu,bununkiminkonutuunave tarihselbalamagredeiebilenbirkavramolduunuilerisrer(Karada,2004:14).Ksacas eviribilimkuramlargerekliintekbirbiimiyadaresmiolduunuilerisrenpozitivistanlaytanartk uzaklamtr. Gnmzde zerkliini greceli olarak yeni kazanm, gen bir disiplin olan eviribilim artk, ok-katmanlgereiarayanamabtnlkl,zgnvetutarlamafarklbilimseletkileimlereak, dondurmakyerineufukaan,snrlamakyerinezgrletiren,daraltmakyerinevizyonugenileten, genellemekyerinefarkldurumlardakitikelliigren,kuralkoymakveaklamakyerinebetimlemeyeve anlamayaalan,evrenselliiyadsyankuramlaroluturmaktadr.eviribilimsosyalbirbilimolduundan elealdolgularnesnellikiddiasndakigenellemelerleaklamayaalmakyerinebuolgularnkendine zglln anlamaya odaklanr. Kaynaka: Kuhn,Thomas.1994(ev.Yakupahan)AsalGerilim.stanbul:KabalcYaynevi.(ngilizcebirinci basm 1977) Kuhn, Thomas. (ev. Nilfer Kuya). 2008. Bilimsel Devrimlerin Yaps. stanbul: Krmz Yaynlar. zlem, Doan.DoaBilimleri veSosyalBilimlerAyrmnn DnveBugn zerine,Toplum ve Bilim, Bahar 1998, say 76. 7-39. Holmes,James.TheNameandNatureofTranslationStudies,Venuti,Lawrence.2000.Translation Studies Reader. 172-185. Vermeer, Hans. evirmek ve Anlamak (der. ev. Turgay Kurultay). Metis eviri, 49. Karada,AyeBanu,EdebiyatveKltrDizgesiniekillendirmededeolojikAdanevirininve evirmenin Rol,Varlk,Say: 1155, 14-26, stanbul, Ocak 2004. FUNCTION OF MEMORY AND INFORMATION PROCESSING IN ELT Habibi, Parya Islamic Azad University-Sanandaj Branch Habibi, Sharmin Throughouttheyears,differentschoolsofpsychologywithdifferentclaimsandperspectiveshave emerged. Among the points viewed differently by these schools of psychology is the concept of learning. For manyyears,behavioriststriedtodeveloptheoriesaboutthebehaviorofanorganismwithnoreferenceto what might be happening in the mind of that organism. Hence, their definition of learning as a change in the behavior of organisms made no reference to the mind. However, with the advent of cognitive psychology and itsmainobjectivetostudyhumancognitionincludingattention,perception,learning,memory,language learning and concept formation (Eysenck, 1994), theroleofmind in learningwas takeninto account and it was argued that learning is not limited to changes in behavior with observable manifestations, rather it is the processbywhichrelativelypermanentchangesoccurinthebehavioralpotentialasaresultofexperience (Anderson,1995,p.4).Itwasarguedthatnoteverythingwelearnhasanimpactonourbehavior.For instance, we many learn the name of an individual but never have the opportunity to use it. So, learning is not justaspontaneouschangeinbehaviorbutonlyachangeinpotentialofbehavior.Thus,theconceptof memory as the ''relatively permanent record of experience that underlies learning'' (Anderson, 1995, p. 5) was taken into account as well. - 553 - Since the emergence of cognitive psychology, mind and memory have been studied and investigated from differentapproachesandperspectives.Oneoftheearliestandmostlyacceptedapproachestomemoryis ''informationprocessingapproach''proposedbyAtkinsonandShiffrin(1968citedinHuitt,2003). Researchersadvocatingthisapproachmaintainthathumanshaveextremelycomplexinternalsystemsfor performing behavioral tasks and following Atkinson and Shiffrin, they use the analogy of computer systems (Lutz,1994;Eysenck&Keane,2001)inthatinformationisencodedinthememory,storedthereand retrieved when necessary. Accordingly, Atkinson and Shiffrins model is also called stage theory because, they believe information is processed sequentially in the brain through three stages of encoding, storage and retrievalandtheydistinguishthreekindsofmemoryassensry.memory,shorttermmemoryandlongterm memory Therearealsotwootherapproachestmemorywhicharecalledparalleldistributedprocessingmodel slatesthatinformationisprocessedsimultaneouslybyseveraldifferentpartsofthememorysystemrather than sequentially as hypothesized by Atkinson and Shiffrin. The connectionist model maintains that the mind doesnotworkexactlylikeacomputer.Researcherssupportingthismodelprefertoconsiderthemindasa networkofconnections.Informationprocessingapproachandconnectionistapproacharenot,however, contradictory; rather the latter tries to complement the former (Martindale, 1991). Hence, as the terms used in informationprocessingapproachseemtobemorefamiliar,thefollowingexplanationismostlybasedon informationprocessingapproach,thoughtheconnectionistviewpointwillbetakenintoaccountwhen necessary. Learning and Memory Encoding Storge RetrivalCreating memory trace Takes place during presentation of material Deals with different information for different length of timeInvolves accessing and recovering stored informationExternal Events External Events Short term memory Long term memory Sensory inputAttention to important And novel stimuli Encoding Encoding A simplified model of human memory (Myers, 1996,p,225) Encoding : Encodingistheprocessofperceivinginformationandbringingitintothememorysystem.Encodingis not simply copying information directly from the outside world into the brain. Rather, the process is properly conceivedasrecoding,orconvertinginformationfromoneformtoanother.Thehumanvisualsystem provides an example of how information can change forms. Light from the outside world enters the eye in the formofwavesofelectromagneticradiationsTheretinaoftheeyetransforms(converts)thisradiationto bioelectricalsignalsthatthebraininterpretsasvisualimages.Similarly,whenpeopleencodeinformation into memory, they convert it from one form to another to help them remember it later (Roediger, 2003). It is said that most of the early childhood memories are encoded as images or pictures. In a variety of experiments researchershavedemonstratedthebenefitsofmentalimagesForexample,werememberwordsthatlend themselvestopictureimagesbetterthanwerememberabstract,lowimagerywords.Ithasalsobeenfound thatwhenprocessingverbalinformationforstorage,weusuallyencodeitsmeaning.Forexample,we associate it with what we already know or imagine (Wortman et al .,1999) Storage : Storageiskeepingorretainingencodedinformationovertime.FollowingAtkinsonandShiffrin,many psychologistsbelievethat,regardingthestorageofinformation,wehavethreekindsofmemory:sensory memory, short term memory and long term memory. Sensory memory : Sensorymemoryreferstotheinitialmomentaryrecordingofinformationinoursensorysystem. Watchingamovie,youseewhatappearslikeacontinuoussceneinwhichpeopleapparentlymove.Butin fact, the movie is a set of images separated with very short periods of darkness, and this is your brains visual systemthathasacapacitytostoretheinformationfromoneframeuntilthenextonearrives.Thiskindof sensory memory i. e., the capacity of mind to store the visual information for a very shorttune (less than 1/2 second)iscallediconicsensorymemory.Thebrainsauditorysystemhasthesamecapacityforstoring auditoryinformationorsoundsforaveryshorttime(about3-4seconds).Thiscapacityiscalledechoic sensory memory (Solo, 2001). The information in sensory memory vanishes unless it captures our attention and enters short term or working memory. Short term memory : To understand this sentence, you need to remember the beginning Until you get to the end. Without some kind of memory to keep words and the order in which they occur, the sentence would be incomprehensible. This kind of memory is called short term memory and it relates towhat we are thinking about at any given moment in time as well as what we have attended to in recent past. Psychologists originally used the term to refer to the ability to hold information over a brief period of time. But as conceptions of short term memory expanded to include more than just the brief storage of memory, psychologists created new terminology. The termworkingmemoryisnowcommonlyusedtorefertoabroadersystemthatbothstoresinformation briefly and allows manipulation and use of that information. Asitwasstated,totransferinformationfromsensorymemorytoshorttermmemory,attentionhasa crucial role and to keep information in short term memory rehearsal is very essential. For example to keep a telephonenumber inmind,you shouldsayit toyourself again and again. Short termmemory initially lasts around15-30secondsunlessitisrepeated(rehearsed)atwhichpointitmaybeavailableupto20minutes (Solo, 2001). Another major limit on information processing in short term memory is in terms of the number of units that can be processed at any one time. In 1956, an American psychologist, George Miller, reviewed many experiments on memory span and concluded that people could. hold an average of 72 items in short term memory (cited in Roediger, 2003). But nowadays psychologists agree more on 52 items. However,peoplecanovercomesuchstoragelimitationsbygroupinginformationintochunksor meaningfulunits.Forexample,separatewordssuchassoldierandbraveareconsideredtwoitemsbuta meaningfulcombinationlikeabravesoldierisoneitem.Asanotherexampletrytomemorizethislistof - 555 - letters: T E, I, L, N, I, G, L, N, T, E. It seems really difficult. But if you form a meaningful unit like the word I N T E L L I G E N T, au letters are kept as one item. Long term Memory :Long term memory is the ability of the brain to store vast amounts of information on a relatively enduring basis. There seems to be no finite capacity to long term memory. By a careful estimate, an average adult has aboutabillionbitsofinformationinmemory(Myers,1996,p.234).Aslongtermmemorycontainsan amazing variety. of different kinds of information, it is assumed that thereshould be different types of long term memory for holding this plethora of information. Tulving (1972) was the first psychologist who talked about this idea and made a distinction between episodic memory and semantic memory (cited in Eysenck & Keane, 2001). Episodic memory refers to the storage and retrieval of specific events or episodes occurring in a particular place or time. For example, what you have had for dinner on Saturday night two weeks ago is an exampleofepisodicmemory.Sinceinformationinepisodicmemoryisunorganized,retrievingitseems highlydifficult.Incontrast,semanticmemoryisacollectionoforganizedsemanticnetworks;hence, retrievinginformationfromsemanticmemoryismucheasier.Forexampleyoumayeasilyrememberwhat canary is becauseyou may have a semantic memory in your mind which classifies canary as a bird under a bigger or super- ordinate term such as animal. To make the difference between episodic and semantic memory, Newall (1994) states that to memorize a pair associate like book and 13 involves episodic memory because what is being learned is not that book andnumber13belongtogether,buttheybelongtogetheronaparticularoccasion.Thissituationseemsto contrast sharplywith learning that2+2=4 becausethey arepermanent facts independentof theoccasionfor learning them and therefore belong to semantic memory. Inspiteofthedifferencesbetweenthem,bothepisodicandsemanticmemoryinvolvewhathasbeen called declarative knowledge. A simple definition of declarative knowledge is knowing that (e. g., knowing that Tehran is the capital city of Iran). There is another kind of knowledge called procedural knowledge and it is the matter of knowing how (e. g., how to ride a bicycle). While people consciously recall facts, events, andexperiencesintheirdeclarativeknowledgeandcanverballydeclareordescribewhattheyhave remembered,proceduralknowledgewhichrelatestoskillsthathumanspossessdoesnotrequireconscious effort to recall and it is not of course easy to declare. For example, while riding a bicycle, you do not have to consciously remember how to start, which foot to put first and even if you want to describe it to someone, it is not an easy task (Eysenck & Keane, 2001) Retrieval : Encodingandstoragearenecessarytoacquireandretaininformation,butthecrucialprocessin remembering is retrieval or bringing information from long term memory to working (short term) memory. In retrieval process, the role of retrieval cues is essential.A retrieval cue is any stimulus that helps us to recall information in long term memory. Retrieval cues can cause us to suddenly remember something from years ago. For example, returning to whereyou once lived or went to schoolmay bring back memories of events experiencedlongago.Thefactthatretrievalcuescanprovokepowerfulrecollectionshasledsome researchers to speculate that perhaps all memories are permanent and forgetting is just the matter of failing to retrieve them, an idea which is challenged by many other psychologists (Roediger, 2003). To be effective, a retrieval cue should have two general features. The first feature is called encoding specificity.Thismeansthatastimulusmayactasaretrievalcueforanexperienceifitisencodedwiththat experience.Distinctivenessisanotherfeaturethatdeterminestheeffectivenessoftheretrievalcues.For example if a group of students is given a list of 100 words to memorize and only one word is accompanied by a picture, if they are given the cluethat which word was accompanied by a picture, almost everyonewould remember it. Therefore, the more effective retrieval cues attached to an item, the better it would be recalled. Up to here, wehave focused on information processing model as represented by Atkinson and Shiffrin. But asalreadystated,therearesomepsychologistswhohavedisputedandcriticizedthismodel.Amongthem, CraikandLockhart(1972)arguedthatmemorydependsonthedepthofprocessingi.e.,deepprocessing whichinvolvesmeaningwillresultinabetterrecollection(citedinBaddeley,1999).Theyalsofeltthat AtkinsonandShiffrinhadprovidedanoversimplifiedviewofrehearsal.Accordingtothem,thereare different types of rehearsal. Type 1 or maintenance rehearsal involves repetition of the processes which have already been carried out (e. g., simply repeating a word over and over again). Type 2 or elaborative rehearsal, involvesdeeperprocessingofthestimulusmaterialthatistobelearnedanditwasclaimedthattype2 rehearsal improves long term memory while type one does not. Why people forget? Forgetting is usually defined as the loss of information over time (Roediger, 2003). However, the rate of thisloss is not thesame. Many experiments donein this regard indicate thatforgettingis rapid at first but graduallyslowsdown(Baddeley,1999,P.109).Butthequestioniswhyforgettingoccursatall. Psychologists have proposed four explanations. According to the first explanation which is called decay hypothesis of forgetting, memory trace simply fades or decays over time rather like a notice which is exposed to the sun and rain and gradually fades until it becomes illegible. But the fact thatwe sometimes remember information totally forgotten indicates that this explanation is rather problematic. The second explanation which is called interference hypothesis maintains that we forget things because of the interference from other information or activities and a distinction is made betweentwokindsofinterference:proactiveandretroactive.Proactiveinterferenceoccurswhenprior learningtroublestherecallandretrievalofnewerinformation.Forexample,ifwehavealreadylearneda word like unanimous and later a word like anonymous, while needing the latter, the former comes to the surface. Retroactive interference, on the other hand, occurs when new information interferes with our ability to recall earlier information.For example, ifwelearn aword likecarcass and later aword likecascade, while needing the former, the latter comes to the surface. Accordingtothethirdexplanationwhichiscalledretrievalcuehypothesis,forgettingoccursbecause weloseaccesstothecueswhichhelptoretrievetherequiredinformation.Toprovethishypothesis,its advocates have done some experiments using free recall and recognition tests. In free recall tests, subjects are asked to memorize a list and then they are asked to remember it. But in recognition tests, they are provided withsomecuessuchaswhichofthefollowingwordswasinthelist?Itwasfoundthatsubjectscould performmuchbetteronrecognitiontestswhichmaybeduetothisfactthatinrecognitiontests,thereare retrieval cues which contribute to the memory. Finally it is assumed that another cause of forgetting resides in the concept of repression which refers to forgetting as an unpleasant event or piece of information due to its threatening quality. The idea of repression wasfirstpresentedbytheAustrianphysicianSigmundFreud,thefounder.ofpsychoanalysis.Butthereal causeofforgettingnegativeexperiencemaybe.thefactthattheyarenotusuallyencodedcarefullyanin details.Forexample,thereasonthatmanypeoplemaynotrememberthedetailsofanaccidentmaybethe fact that most people avoid looking carefully at terrible scenes. Section A : Brainstorming Encourages Better LearningSome learners are more successful than other in order to find out why, Rubin and Thompson (1984 : 114, Rubin, 1981) studied thecharacteristics ofgood learners.Four of these characteristics arediscussed below. These may explain why brainstorming is a useful tool in our classrooms.Good Learners Organize Information About Language Goodlearnerstrytoorganizetheirknowledge.Asteachers,wecantrytofacilitatethisorganizationby using suitable warm-up activities. A warm-up activity can remind our students of existing knowledge. At the sametime,itcandirecttheirmindstowardsideasthattheywillmeetinthemainactivity.Inthisway,it provides a link between new and existing knowledge. However, each learner has a different store of existing knowledge organized in a. unique way. A textbook orteacherpresentationcanneverusethisknowledgetoitsbestpotential.Inmanywarm-upactivities,the teacherandstudentscanbefrustratedbecausetheorganizationoflanguageinthewarm-upactivitiesis different from the organization in the learners minds. This mismatch is a block to good learning.Good Learners Find Their Own Way and Take Charge of Their Own Learning Studentswhodonottakechargeoftheirownlearningareunabletotakefulladvantageoflearning opportunities. This is problem that faces many Asian students who are generally more reserved than Western students (Tsui, 1996). Many teachers find that lack of self-initiative is usuallymore of a problem than lack of ability in conversation classes. Good Learners Make Intelligent Guesses Thegoodlearnersmakesintelligentguesses,hutthelanguageclassroomoftenworksagainstthis. Because of nervousness in a foreign language or fear of teacher correction, many students are afraid of using languageunlesstheyaresurethatitistotallycorrect(Nunan,1991).Thisstopsthemmakingintelligent guesses and slows down learning. Good Learners Use Contextual Cues to Help Them in Comprehension - 557 - Thegoodlearnerusesthecontextoflanguagetohelpincomprehensionbuttheforeignlanguage classroom can often seem artificial. Reference : Anderson, J. R. (1995). Learning and Memory : An integrated Approach. USA : V & W Graphics Inc. (2000) Cognitive Psychology and its Implication (5 th ed.) New York: Worth Publishers.Baddeley, A.D (1999). Essentials of Human Memory.UK: Psychology Press Ltd.Eysenk, M.W. (1994). Principles of Cognitive Psychology. Uk: Erlbaum Association. Eysenk,M.w.&Keane,M.T.(2001).CognitivePsychology:AStudent'sHandbook.NewYork: Psychology Press.Eysenk, M.W. (2004). Psychology : An International Perspective. Psychology Press. Huitt, W. (2003). The Information Processing Approach to Cognition Educational Psychology Interactive. Valdosta,GA:ValdostastateUniversity.RetrievedfromthewebOctober6, 2006.http://chironValdosta.du/whuitt/col/cogsys/infoproc.html. Lutz, J. (1994). An Introduction to Learning and Memory USA: Brooks/Cole Publishing Company. Martindale,C.(1991).CognitivePsychology:ANeuralnetworkApproach.USA:Brooks/Cole Publishing Company. Myers, D.G. (1996) Exploring Psychology. (3rded). New York: Worth Publishers. Newall, A. (1994). Unified Theories of Cognition USA: Harvard University Press. Roediger, H.L. (2003). Memory. In Microsoft Encartareference library [Computer Software]. Redmond WA: Microsoft Corportion. Solo, R.L. (2001). Cognitive Psychology. (6 th ed). USA:Pearson Education Company.Wortman,C.B.,Loftus,E.F.,&Weaver,C.(1999).Psychology.(5thed).USA:McGraw-Hill Companies. Richards, J. C., (1990). The Language Teaching Matrix. Combridge University Press. Rubin, J. (1981). What the '' Good Language Learner'' can teach us. TESOL Quarterly, Vol. 9, No. 1, 235-244. Rubin, J. and I. Thompson. (1984). How to Be a More Successful Language Learner.Boston Heinle & Heinle.VanGundy,A.B.(1988).TechniquesofStructuredProblemSolving.NEWYork:VanNostrand Reinhold. AZRBAYCAN, FARS V NGLS DLLRND BRNC XSN MNSUBYYTNN FAD VASTLR Haghnazari, Sima Technical and Proffesional nstitute Of Urmia Girls Mnsubiyytanlaymxtlifdillrdfrqlivasitlrlifadolunur.grbuiltisaqidilquruluuna mnsub trk dillrind, o cmldn, Azrbaycan dilindkililr vasitsil yaranrsa, flektiv dil qruluuna malikhind-Avropadillrind,ocmldnfarsvingilisdillrindisbusintaktikvasitlrlifadolunur. Buhalbirincixsintkindvcminddeynicrdr.YniAzrbaycandilindbirincixsin mnsubiyytidmorfolojikililrvasitsilyaradlr.Bubirincixsintkindsamitlbitnisimlrd-m4,saitlbitnisimlrdis-m,birincixsincmindissamitlbitnisimlrd-mz4,saitlbitn isimlrdis-mz,kilisininkmyiilyaradlr.bhsiz,buradamaraqdouranmqam,mqayis ediln digr dillrdn frqli olaraq Azrbaycan dilind mnsubiyyt anlay bildirn birinci xsin tkinin v cminin vzliklrinin ilnmsin ehtiyacn olmamasdr. Bu bard, Muxtar Hseynzad yazr: "Birinci v ikincixsaidmnsubiyytkililrininmn,sn,biz,sizxsvzliklrindnmlgldiyinivhr hans bir nitq hisssinin sonuna lav edildikd eyni xsi ifad etdiyini bilirik. Dorudan da, bu kililrin sasnsrvardrki,bunlardamnvzliyindntrnmim,snvzlyiyndntrnminvbiz,siz vzliklrindntrnmiznsrlrindnibartdir.Bunlarsznahnginuyunolaraqsaitqbuledir, mnsubiyytkateqoriyasnyaradr,mvnnsrlriyalnzbirincivikincixsintkiniifadedir.Eyni xslrincminiifadetmknhrikisinddilimizdoxluqmfhumuifadednznsrbaldr". slindbufikrmnasibttrkologiyadabirmnaldeyil.Msln,tannmtrkoloqalimE.V.Sevortyan fikrinc,bukilininbirbaa"mn"xsvzliyindntrnmsibiroqdrdinandrcdeyil.Lakin, trkoloqlarn bir oxubu kilinin birbaa "mn" xs vzliyindn trnmsini qbul edir . Ilk df is bu bard tannm trkoloq alim V.V.Radlovun dand qeyd edilir . Biz d bu fikirl razlarq ki,-im xs sonluu "mn" xs vzliyindn trnmidir. Mnsubiyytanlaymxtlifdillrdfrqlivasitlrlifadolunur.grbuiltisaqidilquruluuna mnsub trk dillrind, o cmldn, Azrbaycan dilindkililr vasitsil yaranrsa, flektiv dil qruluuna malikhind-Avropadillrind,ocmldnfarsvingilisdillrindisbusintaktikvasitlrlifadolunur.Buhalbirincixsintkindvcminddeynicrdr.YniAzrbaycandilindbirincixsin mnsubiyytidmorfolojikililrvasitsilyaradlr.Bubirincixsintkindsamitlbitnisimlrd-m4,saitlbitnisimlrdis-m,birincixsincmindissamitlbitnisimlrd-mz4,saitlbitn isimlrdis-mz,kilisininkmyiilyaradlr.bhsiz,buradamaraqdouranmqam,mqayis ediln digr dillrdn frqli olaraq Azrbaycan dilind mnsubiyyt anlay bildirn birinci xsin tkinin v cminin vzliklrinin ilnmsin ehtiyacn olmamasdr. Bu bard, Muxtar Hseynzad yazr: "Birinci v ikincixsaidmnsubiyytkililrininmn,sn,biz,sizxsvzliklrindnmlgldiyinivhr hans bir nitq hisssinin sonuna lav edildikd eyni xsi ifad etdiyini bilirik. Dorudan da, bu kililrin sasnsrvardrki,bunlardamnvzliyindntrnmim,snvzlyiyndntrnminvbiz,siz vzliklrindntrnmiznsrlrindnibartdir.Bunlarsznahnginuyunolaraqsaitqbuledir, mnsubiyytkateqoriyasnyaradr,mvnnsrlriyalnzbirincivikincixsintkiniifadedir.Eyni xslrin cmini ifadetmknhr ikisinddilimizdoxluqmfhumu ifadedn znsr baldr" [3. s.40-41].slindbufikrmnasibttrkologiyadabirmnaldeyil.Msln,tannmtrkoloqalim E.V.Sevortyanfikrinc,bukilininbirbaa"mn"xsvzliyindntrnmsibiroqdrdinandrc deyil [9.s.42]. Lakin, trkoloqlarn bir oxubu kilinin birbaa "mn" xs vzliyindn trnmsini qbul edir[:8,s.71,6,s.32,7,s.74, 10,s.98].IlkdfisbubardtannmtrkoloqalimV.V.Radlovun dand qeyd edilir [Bax: 2, s.25]. Biz d bu fikirl razlarq ki, -im xs sonluu "mn" xs vzliyindn trnmidir. Aydnolduukimi,mnsubiyytkililrininxsvzliklrindntrndiyini Azrbaycandilind yenidnonlarntkrarlanmasnaoxvaxtlzumqalmr mnsubiyytkililiszayrlqdaildilir.Bu bardyenM.Hseynzadnin"MasirAzrbaycandili"(Morfologiya)kitabndaoxuyuruq:"Mn vzliyininsonunaartrlan-mkilisiildftrisminartrlan-mkilisiarasndakilifrqolmasa da, mzmunlarnda ox ciddi frq vardr. Bel ki, brincisind (mnim)-im yiylik hal, ikincisind (dftrim) mnsubiyytkilisivasitsilbirincixsintkianlayoxaydntsvvredildiyindnmnsubiyyt birlmsininbirincitrfi(mnim) Azrbaycandilindartrladabilr.Ozamandftrimszvzlik olmadan da dftrin mn aid olduunu ifad edr. gr bir yann oxluu deyil xsin oxluunu nzrd tuturuqsa, yni yann bir ne xs mnsub olduunu bildirmk istyiriks, o zaman dftr szn hmin xsin oxluuni bildirn -mz kilisi artrmalyq.Bellikl, dftrimiz szn ldedirik ki,bu dadftrin oxluunu deyil,xsin oxluunu bildirir [3, s.41].Mqayis ediln digr iki dild is bu hallara, yni, ayrlqda szn mnsubluq ifad etmsin rast glmk olmaz.nkibudillrdmnsubluqanlayyalnzsintaktiksullaifadolunur.Bellikl,Azrbaycan dilindbirincixsintkininvmnsubluqanlaynbirincixsintkininvzliyiv-m,-im,-um,-m kilisiilyaratmaqolar.oxvaxtisvzliyinilnmsinehtiyacduyulmurvbudanqsahebir anlalmazlq yaratmr.Msln:" Nvm sn qurban, nvmin nvsi d...Sn d mnim bu cancazm qurban" (N.Vzirov) - 559 - Grndy kimi, Ncf by Vzirovun "Daldan atlan da topua dyr" komediyasndan gtrlm bu paradahmayrlqdailnmi(nvm)eynizamandabirincixsintkininxsvzliyiilbirlikd ilnmi (mnim, cancazm) mnsubiyyt kilisi d var. Bel misallara ox rast gl bilrik. Msln, Biz yatm hrin gecli klri il addmalayrdq v birdn Firuzun arvad mnim qoluma girdi. (Anar)Mnim bir tklifim var, glin Seymura telefonla qz tapaq.(Anar) Bu zorbalqla ay mnim qammn qorxusundan hr cr oyun xarr, amma bu balacalqda qzn lind aciz qalmam.( S.S.Axundov) ox vaxt is, Azrbaycan dilind artq qeyd etdiyimiz kimi, mnsubiyyt kilisi ayrca ilnir. Msln:Bu szlrim dz olmazsa, thmt edin,Sizdn rica eylyirm milyon kr...(C.Novruz) Buradabhsizszlrinsznnmnsubiyytkilisiililndiyinihissetmkolurvasanlqla mnim xs vzliyini brpa etmk olar. Baqa bir misala diqqt edk, Fatma qarya ba yin dedi ki, mnim limimi ver. Qar dedi:-Gl bama bax, sonra verim.(Y.V.mnzminli) Grndy kimi, bu misalda da, hm yiylik halda ilnn vzlikl (mnim limimi), hm d ayrlqda ilnn birinci xsin tkind ilnn mnsubiyyt kilili sz (bama) ilnmidir. Bundanlav,Azrbaycandilindisimolmayandigrszlrindbirincixsinmnsubiyytind ilnmsinrastglirik.Buhalisdahaoxisimlmidigrnitqhisslrininisminyerindilnrkn dad funksiya zaman ba verir. Msln, Snsn mnim solum-sam,Snsn yaxnm-uzam... ( Ramiz Rvn) Olumdan da, qzmdan da gizlnim,Hamdan da, zmdn dgizlnim... (R.Rvn) Nianlm yatb, - dedim. (Anar) Yolumuza davam etdik, yava-yava daldq, hr z evin getdi v mn, ndns zm ox nha hiss eldim. (Anar) Burada hmi tufan uuldayr, burda da anlamadm bir dill danrlar. (Anar) Qzlkynkgeymimryiminodudan.Ammadustaqolmamoxvaxtxryadmdan.( .R.Ulutrk) Krdhr eyimi, Heyf, unutdu birini, Qzna mtrini. ( X.R.Ulutrk) Lay krkmrdlrimi Mrmiy, top azna, Tank altna vermisn. ( X.R.Ulutrk) Alaqboy, air, otuz be yalarnda, qaragl drisindn yaxalql dri gdkc geymi alvarnn balaqlar xrom uzunboazlarna salnm bir kii Bak ibtidai mktblrinin birinin hytini kedi, qar altndan qaralan parta qaln tb, mrtbli mktb binasnn qapsna aparan pillknl qalxd. (Rstm brahimbyov) Yuxardaverilnmisallardamxtlifnitq hisslrinin siftlrin (yaxnm-uzam,mrdlrimi,nianlm), vzliyin(hreyimi,birini,zmdn)msdrin(olmam),felisiftin(anlamadm)isimlrk mnsubiyytgrdyimsinigrbilrik.Azrbaycadilindbirincixsincmininmnsubiyyt kilisin d kifayt qdr tez-tez rast glinir. Bu kililr szlr d cml daxilind hm tk halda, hm d birlm daxilind iln bilr. Artq qeyd etiyimiz kimi mnsubiyyt kilisi il ilnn Azrbaycan dilind tyini sz birlmlrinin sas trfi kimi x edir vkifayt qdr geni ilnm dairsin mxsusdur. Bu birlmlrdddigrlrindolduukimi,mnsubiyytkililiszlyiylikhallsznarasnasz artrmaq olur. Msln, Bizimlaboratoriyamdirimizinotanda-masannstndqarabirtelefonaparatvar.(Anar)Db iynimiz payz yarpa, El bil ld, tabutdan db.(R.Rvn) arpaymzGn xaracaq, gn (R.Rvn) Dalb qurtarmr bu dnya andr: srimiz diplomat sridir, baba! ( M.Araz) Sndn qeyri biz hr eyi bil billik,Sndn qeyri biz hammz l billik.( M.Araz) Azrbaycandililiyindproblemmsllrdbbiridmnsubiyytkilisininbznilnmmsidir. Artqqeydetiyimizkimimnsubiyytkilisininolmaszndndahaoxyiylikhalnolmasil myynlir. Bu mnada bzn yiylik hall szn ayrca ilnmsi dililr arasnda mbahis yaradr. Bel ki, Azrbaycan dilindmnsubiyyt kilili sz ayrca iln bils d, (bhsiz istniln halda, yiylik hall sztsvvredilirvonunbrpasoxasandr)mnsubiyytkilisiolmadanyiylikhalnilnmsiis mumiyytlmmknszsaylr.(Yiylikhalnxbrvzifsindmstqililnmsiistisnadr).Lakin, birinci v ikinci xsin cminin vzliyi bzn yiylik hallailns mnsubiyyt kilisiz olur. Mhz bu hal dililr arasnda mbahisy sbb olur. Msln, - Bizim nsild eynk taxan olmayb. Babamn ksn be ya var, hl d ova gedir. (Rstm brahimbyov)Bizi bir-bir fth etdilr bir-bir boyundurua saldlar. Bax bunlar sald - bizim xanmlar. (Anar) Bubard"MasirAzrbaycandili"kitabndaoxuyuruq:"Azrbaycandilindmnsubiyytiifadedn elbirlmlrdvardrki,onarnbirincitrfibirincivikincixslrincmiilifadolunur.Buzaman ikincitrfvzifsindxednmnsubxsvyayadanmnsubiyytkilisiixtisarolunur.Bizim srin melr, bu krp bnvlr, Glim pm sizi mn. (S.Vurun) Bzidililrbizimmelrtiplibirlmlrihaqlolaraqmorfoloji-sintaktiksullaifadolunan mnsubiyyt kateqoriyasna aid etdiklri halda, bir qisim mlliflr bel birlmlri nc tip, sintaktik v yaanalitiksullaifadedilnmnsubiyytkateqoriyasnadaxiledirlr[4,s.33].Azrbaycanntannm dilisi.Dmirizadbubardyazr:"grbirincitrfbirincivyaikincixsincminibildirn vzlikl, elc d yan ifad sz mumul biln bir yan ifad edirs, nisbt kilisi ixtisar edil bilr. Mnsubtrfmumulmi,yaxudmumulbilnbiryanvyahrhansvarlifadedirs,nisbt kilisi ixtisar etmk olmaz" [1, s.208]. Grndykimi,.Dmirizadninfikrinc,bucrbirlmlrdahaoxikincikomponentin mumilmi vyamumil biln szlrl ifad olunmas il baldr.Bizim fikrimizc, ttqiqatlarn bu mslybaqabirtrfdnyanamasdalazmglir.Belki,trkdilindbukateqoriyannvvllr kilisiz yarand qeyd edilir. "Trk dilind bu kateqoriya ilk nc sintaksis zmnind tkkl etdiyindn kilisiz-yanamayoluilifadolunmudur."[5,s.141]Blkdbuhal,vvllrolmusintaktik xsusiyytinqalqlardr.Axvvllrtrkdillrindbuhalolmusa,niybuindibavermsin.Eyni zamandatrkdillrininbzilrindindidbuhalarastglinir.Trkdillrininmorfologiyasnn ttqiqatlarndan biri olan tannm rus dilisi erbak da masir trkmn canl danq dilind bu haln hl dqaldnqeydedir.Msln,bizimoba-biroba"",uvadilininmorqauivsind Iv II xsin tkind mnim lim-man al " ", snin lin - san al " " [10, s.73].Bz el glir ki, bu hal, yni mnsubiyyt kilisiz ilnm blk d daha ox qdimd ba vern haln myyn nnada mntiqi davamdr.Lakinbununlaballyqinki,Azrbaycanttqiqatlarhlzfikirlrinibildircklr.nki, bznbelhallaramasirAzrbaycandilinddrastglinir.Msln,Mharibbalayandaelsnyada idim. (Rstm brahimbyov) slind burada bu birlmd snin yanda olmal idi, amma bu cmld hr iki trfdki kili ixtisar olunur.Bu da bizim dediyimizi bir daha tsdiqlyir ki, bu hal slind ayrca ttqiq edilmlidir. Mnsubiyytanlayndandanarknbhsiz,-kikilisiilyarananmnsubluqdandadanmaq lazmglir.Belki,biroxdililrindiqqtiniclbednbuhaltrkologiyadahmdAzrbaycan dililiyind kifayt qdr ttqiq edilib v bu hala mxtlif mnasibtlr bildirilmidir. Bu forma Azerbaycan dilindkifayt qdr yaylmdr. Httadialeketvivlrddbu formann geniyayld qeyd edilir. (4, s.44) Bu haqda "Masir Azrbaycan dili" kitabnda kifayt qdr geni mlumatverildiyindnv bu bard bhsednmlliflrinfikirlritdqiqedildiyindnbizbuhaqdaxsusidanmaqistmzdik.Sadconu qeyd edk ki, bu cr hallara daha ox birinci xsd rast glinir. Msln, Bu gn mnimki gtirmir. (Anar)z chnnm, biabr olaram, genapka-mapkaolsadrd yar idi.Mnimkixalis Buxararisindndi. (C.Cabbarl)Deyir: "Zmrdnl bizimki tutmaz". (sa Hseynov) Ammaeynizamandadigrxslrddbucrhallaraazdaolsarastglinir.Msln,Soruuramki, nn atann familiyas ayrdr, sninki ayr, a kii, bunun stnd he adam dyrlr. (Anar) Diqqtimclbedndigrbirmqamisbundanibarrdirki,Azrbaycandilindmnsubiyytkilisiqbul etmi sz aqqlutinativ dillr uyun olaraq digr qrammatik kililr d qbul ed bilir. msln: Yenqlncnkdistm,Qurbanolduumoalagzlr.BamdangetmidisevdaninqmiXyalm gzirdi btn almi.(Smd Vurun) Tkl kaza sinmin szO ana yurdumun oca kz. Ceyrann duruu, durnann gz Kkliyin aya yadma dd. ( Smd Vurun) - 561 - Qarnmz doyurmaqun day nlr elmirdik. ( Rustm brahimbyov) Barmamnaltndatelefondairsindyerlnbuberqmindimnimnkeilmzbirmsafdir, kilometrdir. (Anar) Verilnmisallardakszlrnzrsalsaqgrrikki,buszlrinoxumnsubiyytkilisiqbul etdikdnsonrahalkilisidqbuletmidir.Artqqeydetdiyimizkimi,mqayisyclbolunandigriki dildmnsubiyytanlaynnAzrbaycandilindrastglinnbucrgeniifadimkanlarolmasada,bu dillrd d mnsubluq anlay vardr. Lakin bu dillrd mnsubluq anlay, sasn, birlm daxilind yni sintaktiksullarlaverilir.Dahadqiqdesk,budillrdmnsubiyyttrkdillrindolduukimibir qrammatikkateqoriyasviyysinqalxmrvyalnzmxtlifkateqoriyalarmsln,halkateqoriyas daxilindreallar.Ingilisdilindmisallarabaxaq.Msln,Ihavealwaysearnedmyfood(ByJack London).I had been sent to England to my grandparents (By Jack London). My father was a St. Bernard, my mother was a collie, but I am a Presbyterian (Mark Twain). Before I could think, I sprang to the floor in my fright,andinasecondwashalf-waytothedoor;butinthenexthalf-secondmymother'sfarewellwas sounding in my ears, and I was back on the bed again (Mark Twain). I, and we cried; but she comforted me aswellasshecould,andsaidweweresentintothisworldforawiseandgoodpurpose,andmustdoour duties without repining, takeour life aswemight find it, live it for the best good of others, and never mind abouttheresults;theywerenotouraffair(MarkTwain).Bzn, ingilis dilind d, yiylik hall szl digr sz arasnda sz iln bilr. Msln, Ontario in our own times has been the scene of important naval evolutions (James Fenimore Cooper). We expected to meet you beforeyoureachedtheFalls,wherewehaveleftourowncanoe;whilewethoughtitmightdonoharmto come up a few miles, in order to be of service if wanted (James Fenimore Cooper). But speaking of water, it remindsmeofmyyoungfriend,JasperWesternhere,whocanclaimtoknowsomethingofthesematters, seeingthathehaspassedhisdaysonOntario(JamesFenimoreCooper).Farsdilindmisallaranzretsk txminn ingilis dili il eyuni olan nticlri ld etmi olarq. Msln, nticy Deyilnlrdn bel bir nticy glmk olar ki, mqayis ediln dillr mxtlif qrammatik qurulua malik dillrolduundanburadamnsubiyytanlaynnifadvasitlridmxtlifdir.Belki,grbutrk dillrinmxsusAzrbaycandilindmnsubiyytanlayhmmorfoloji,hmdsintaktiksullarlaifad olunursa, flektiv dillr mnsu fars v ingilis dillrind bu yalnz sintaktik sullarla mmkndr. dbiyyat Dmirizad . Azrbaycan dilinin slubiyyat. B,1962Eyvazova R. "Kivri "divan"inin dili" Bak, Elm, 200