wŁasnoŚĆ intelektualna - lublininfopatent2.oic.lublin.pl/download/publikacja.pdf · 2010. 9....

Jerzy Szczotka, Tomasz Demendecki, Marzena Kucharska-Derwisz

WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNAniezbędne aktywa każdego przedsiębiorcy

Jak chronići jak korzystać z ochrony?

Polska Fundacja OśrodkówWspomagania Rozwoju

Gospodarczego „OIC Poland”

Lublin 2010

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

Projekt Ochrona własności intelektualnej - program informacji dla polskich przedsiębiorców - II edycja jest finansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Działania 5.4 Zarządzanie własnością intelektualną, Poddziałanie 5.4.2 Popularyzacja wiedzy w zakresie własności intelektualnej – osi priorytetowej 5 Dyfuzja innowacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013. Projekt jest realizowany przez Polską Fundację Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego „OIC Poland” na podstawie umowy nr U-POIG .05.04.02-00-022/09-00 z dnia 22 grudnia 2009 r. zawartej z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości.

© Copyright by Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego „OIC Poland”

Wydawca:

Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego „OIC Poland” ul. Mełgiewska 7-9, 20-209 Lublintel.: + 48 81 749 17 70fax: + 48 81 749 32 13e-mail: [email protected]

we współpracy z:

Innovatio PressWydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji w Lublinieul. Mełgiewska 7-9, 20-209 Lublintel./ fax: + 48 81 749 17 77e-mail: [email protected]

ISBN 978-83-62074-25-9

Skład, łamanie tekstu i projekt okładki: Marek Szczodrak



Spis treści

WSTĘP 5

CZĘŚĆ I. WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA – UWAGI OGÓLNE (Jerzy Szczotka) 71. Pojęcie własności intelektualnej 72. Zakres przedmiotowy własności intelektualnej 73. Ochrona prawna własności intelektualnej 94. Rola własności intelektualnej w działalności gospodarczej 10

CZĘŚĆ II. WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA 111. Wynalazki (Jerzy Szczotka) 112. Wzory użytkowe (Jerzy Szczotka) 153. Wzory przemysłowe (Jerzy Szczotka) 164. Znaki towarowe (Jerzy Szczotka) 195. Oznaczenia geograficzne (Tomasz Demendecki) 246. Topografie układów scalonych (Tomasz Demendecki) 347. Firma (Tomasz Demendecki) 368. Nowe odmiany roślin (Tomasz Demendecki) 399. Tajemnica przedsiębiorstwa. Know How (Tomasz Demendecki) 43

CZĘŚĆ III. WŁASNOŚĆ LITERACKA I ARTYSTYCZNA (Jerzy Szczotka) 451. Prawo autorskie 452. Ochrona praw pokrewnych 503. Ochrona baz danych 52

CZĘŚĆ IV. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA I KARNA ZA NARUSZENIE PRAW WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ (Marzena Kucharska – Derwisz) 55

1. Wprowadzenie w przedmiocie naruszeń własności intelektualnej 552. Odpowiedzialność cywilna za naruszenie praw własności intelektualnej 573. Odpowiedzialność karna za naruszenie praw własności intelektualnej 64

CZĘŚĆ V. REALIZATOR PROJEKTU 73

ZAŁĄCZNIKI 75Załącznik nr 1 Formularz wniosku o udzielenie prawa ochronnego na znak towarowy 76Załącznik nr 2 Formularz wniosku o udzielenie patentu na wynalazek 78Załącznik nr 3 Formularz wniosku o udzielenie prawa ochronnego na wzór użytkowy 80Załącznik nr 4 Formularz wniosku o udzielenie prawa z rejestracji na wzór przemyslowy 82Załącznik nr 5 Formularz wniosku o udzielenie zgloszenia na oznaczenie georaficzne 84Załącznik nr 6 Formularz wniosku o udzielenie dodatkowego prawa ochronnego 86

3


4

WSTĘP

Jednym z najcenniejszych aktywów nowoczesnej firmy jest znana i ceniona marka, logo, znak towarowy, lub wzór opakowania. Wartości te budują rynkową tożsamość przedsię-biorstwa i często decydują o zdolności do generowania zysku. Także prawa do korzystania ze stworzonej lub zakupionej technologii, rozwiązań konstrukcyjnych, dokonanych wyna-lazków lub opracowanego designu mają decydujący wpływ na wartość i pozycję rynkową przedsiębiorstwa oraz perspektywy rozwoju.

W obecnej sytuacji globalizacyjnej przedsiębiorstwa UE (Polski szczególnie) nie mogą utrzymać swojej pozycji konkurencyjnej wyłącznie dzięki cenom, atutem staje się innowa-cja. Konieczne jest zatem dostarczanie przedsiębiorcom wiedzy i umiejętności w zakresie identyfikacji rozwiązań innowacyjnych kwalifikujących się do ochrony, a także procedur i metod uzyskiwania ochrony własności przemysłowej.

Niniejsza opracowanie powstało w wyniku realizacji projektu pt. „Ochrona własno-ści intelektualnej – program informacji dla polskich przedsiębiorców”, którego głównym celem jest upowszechnienie stosowania prawa własności intelektualnej wśród polskich przedsiębiorców.

W ramach projektu zostanie zorganizowanych 5 konferencji, które odbędą się w głów-nych miastach wojewódzkich objętych działaniem projektu: Wrocławiu, Opolu, Katowi-cach, Krakowie oraz Łodzi, by przybliżyć uczestnikom najważniejsze zagadnienia chroniące własność intelektualną, zaproponować wymianę doświadczeń oraz zachęcić do nawiąza-nia wzajemnych kontaktów.

Poprzez udział w 16-godzinnych warsztatach Beneficjenci projektu – 300 przedsiębior-ców – zdobędzie wiedzę i umiejętności w jaki sposób chronić prawnie swoje innowacyjne pomysły.

Poprzez udział w projekcie zachęcimy i obejmiemy wsparciem firmy, które zdecydu-ją się na wystąpienie do odpowiednich organów o uzyskanie ochrony własności intelek-tualnej na obszarze Polski oraz za granicą, w celu uzyskania wyłączności do korzystania z chronionego prawnie dobra i zwiększenia możliwości zrekompensowania kosztów opra-cowania nowych technologii.

Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Fundu-szu Rozwoju Regionalnego i realizowany w ramach Działania 5.4 Zarządzanie własnością intelektualną , Poddziałanie 5.4.2 Popularyzacja wiedzy w zakresie własności intelektual-nej – osi priorytetowej 5 Dyfuzja innowacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospo-darka 2007-2013.

Przekazana Państwu Publikacja zawiera kompendium wiedzy z zakresu ochrony własno-ści intelektualnej w świetle przepisów Polskich i Unijnych, własności przemysłowej oraz własności literackiej i artystycznej oraz wyjaśnia jak chronić i jak korzystać z ochrony.


5


6

CZĘŚĆ I

WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA – UWAGI OGÓLNE

(Jerzy Szczotka)

1. Pojęcie własności intelektualnej

Nie budzi zdziwienia fakt, że każdy przedsiębiorca w sposób szczególny troszczy się o swoje dobra materialne (budynki, lokale, pojazdy, sprzęt komputerowy, biurowy i wszel-kie inne urządzenia), służące do prowadzenia działalności gospodarczej – produkcyjnej, handlowej lub usługowej. Są to wszak jego aktywa umożliwiające realizację podstawowe-go celu, jakim jest osiąganie dochodów (korzyści ekonomicznych). Zaznaczyć należy, że w przepisach Kodeksu cywilnego (ustawa z dn. 23 kwietnia 1964 r., Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej w skr. k.c.) dobra tego rodzaju określone zostały mianem rzeczy (art. 44 k.c.). Dbałość przedsiębiorcy o te dobra polega także na zapewnieniu im ochrony prawnej - za pomocą wszelkich dostępnych instrumentów.

Każdy przedsiębiorca powinien zdawać sobie sprawę, że jego sukces gospodarczy – w nie mniejszym stopniu – zależy również od od aktywów intelektualnych, tj.

dóbr niematerialnych,• wchodzących w skład jego majątku (przedsiębiorstwa),• mających wymierną wartość komercyjną i • mogących być samodzielnym przedmiotem obrotu na rynku.•

Dobra te stymulują rozwój gospodarczy przedsiębiorcy, zwiększają jego potencjał ekonomiczny i wzmacniają pozycję na rynku. Na płaszczyźnie prawnej określane są trady-cyjnym zbiorczym mianem własności intelektualnej i jako takie podlegają ochronie.

Z punktu widzenia swego charakteru mogą one przybierać postać rozwiązań, oznaczeń lub utworów.

Dobra intelektualne, o których tu mowa należy odróżniać od ich nośników, tj. przed-miotów materialnych (rzeczy), w których zostały ucieleśnione i dzięki którym można się z nimi zapoznać i z nich korzystać. Pamiętać trzeba, że odróżnienie to ma znaczenie ze względu na zupełnie odmienną, niezależną ochronę prawną obydwu kategorii.

2. Zakres przedmiotowy własności intelektualnej

Z przedmiotowego punktu widzenia własność intelektualna nie ma charakteru jedno-rodnego – obejmuje grupę różnorodnych dóbr odmiennych, co do charakteru, postaci i funkcji, a przez to także sposobu ochrony.


7

Tradycyjnie, dziedzina własności intelektualnej dzielona jest na dwa podstawowe działy:

własność przemysłową,a. własność literacką i artystycznąb. (prawo autorskie i prawa pokrewne).

Ad a. Ustawodawca polski postanowił, że w ramach własności przemysłowej ochronie podlegają:

wynalazki, •wzoryużytkowe,•wzoryprzemysłowe,•znaki towarowe,•oznaczeniageograficznepochodzeniatowarówiusług,•topografieukładówscalonych,•

(podstawowa regulacja prawna dotycząca powyższych dóbr znajduje się w ustawie zdn.30czerwca2000r.Prawowłasnościprzemysłowej – tj. Dz. U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1117 ze zm., dalej w skr. p.w.p.);

firma• (regulacja prawna w art. 432 - 4310 Kodeksu cywilnego);nowe odmiany roślin• (regulacja prawna w ustawie z dn. 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie – tj. Dz. U. z 2007 r., Nr 41, poz. 271 ze zm.);know-how • (tajemnica przedsiębiorstwa).

Istotne znaczenie dla ochrony własności przemysłowej, a podstawowe dla know-how(tajemnicyprzedsiębiorstwa), mają także przepisy ustawy z dn. 16 kwietnia 1993 r. ozwalczaniunieuczciwejkonkurencji (tj. Dz. U. z 2003 r., Nr 153, poz. 1503 ze zm. – dalej w skr. u.z.n.k.) oraz przepisy Kodeksucywilnego (k.c.) o czynach niedozwolonych (art. 415 i nast.).

Inne istotne akty prawa polskiego o charakterze ogólnym, dotyczące ochrony własno-ści przemysłowej, to:

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dn. 20.05.2008 r. w sprawie rejestrów • prowadzonych przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej – Dz. U. Nr 91, poz. 564.Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 29.08.2001 r. w sprawie opłat związanych • z ochroną wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych – Dz. U. Nr 90, poz. 1000 ze zm.Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dn. 15.05.2008 r. w sprawie dokony-• wania zgłoszeń wynalazków, produktów leczniczych i produktów ochrony roślin, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz prowadzenia korespondencji w postaci elektronicznej – Dz. U. Nr 89, poz. 540.

Ad b. W polskim ustawodawstwie szeroko rozumiana dziedzina własnościliterackiejiartystycznej obejmuje:

utwory• (chronione w ramach prawa autorskiego);artystyczne wykonania, fonogramy i wideogramy, nadania programów, wyda-•nia pierwsze oraz naukowe i krytyczne (chronione w ramach praw pokrewnych).


8

(przepisy dotyczące własności literackiej i artystycznej znajdują się w ustawie z dn. 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tj. Dz. U. z 2006 r., Nr 90, poz. 631 ze zm.).bazydanych,• chronione na podstawie ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie bazdanych (Dz. U. z 2001 Nr 128, poz. 1402 ze zm., dalej w skr. u.o.b.d.).

3. Ochrona prawna własności intelektualnej

Podstawowym instrumentem prawnym, zapewniającym ochronę własności intelektu-alnej jest przyznane określonej osobie (może to być przedsiębiorca) prawo podmiotowe, gwarantujące wyłączność (monopol) na korzystanie z danego dobra intelektualnego i rozporządzanie nim.

Jest to z reguły prawo o charakterze „właścicielskim” – zasadą jest, że nikt poza podmiotem uprawnionym nie może w żaden sposób korzystać z tego dobra. Taka wyłącz-ność to dla przedsiębiorcy szczególna szansa na dodatkowe korzyści ekonomiczne, to legalny element przewagi rynkowej – konkurenci, muszą w tym zakresie respektować istniejącą ochronę monopolu, nie mogą swobodnie korzystać z chronionego dobra.

Istotne jest, że prawa wyłączne chroniące własność intelektualną są z reguły: ograniczone czasowo• (okresy ochrony nie są jednolite), przez co wskazana jest nie tylko intensywna, lecz i racjonalna eksploatacja dobra intelektualnego;ograniczone terytorialnie• , obejmując tradycyjnie obszar kraju; za sprawą jednak przepisów, gł. wspólnotowych oraz umów międzynarodowych istnieje możliwość (zwykle na podstawie odpowiedniego zgłoszenia) skorzystania z zakresu ochrony rozszerzonego terytorialnie poza granice Polski.

Naruszenie prawa wyłącznego (nielegalne korzystanie z chronionego dobra intelektu-alnego) zagrożone jest sankcjami cywilnymi i karnymi.

Komercyjna eksploatacja własności intelektualnej może polegać:albo na uzyskaniu przez przedsiębiorcę dochodu z tytułu a. sprzedaży dobra intelek-tualnego (umowa wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności),albo na osiąganiu korzyści majątkowych:b.

bezpośrednio z • osobistego wykorzystywania tego dobra w ramach prowadzo-nej działalności gospodarczej lub/iz tytułu udzielanych innym podmiotom • zezwoleń (licencji) na korzystanie z niego (w prawie własności przemysłowej udzielenie licencji wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności, w prawie autorskim taka forma wymagana jest tylko dla licencji wyłącznej); – licencja może mieć charakter pełny (zakres uprawnień licencjobiorcy jest taki sam jak licencjodawcy) lub ograniczony (zakres uprawnień licencjobiorcy jest węższy, aniżeli licencjodawcy), wyłączny (licencjobiorca ma zagwarantowaną wyłączność korzystania) lub niewyłączny (licencjodawca może udzielić licencji innym licencjobiorcom w takim samym zakresie); – dochody z licencji przyjmują najczęściej postać okresowych opłat lub też udziału w zyskach osiąganych przez licencjobiorcę.


9

Nie ulega wątpliwości, że efektywne wykorzystanie potencjału komercyjnego własno-ści intelektualnej zależy nie tylko od jej wartości rynkowej, lecz także od inwencji i strate-gii samego przedsiębiorcy.

4. Rola własności intelektualnej w działalności gospodarczej

Istotna, a często nawet decydująca rola własności intelektualnej w działalności gospodarczej nie jest obecnie przez nikogo negowana. Teza ta jest prawdziwa w stosun-ku do każdego przedsiębiorcy, bez względu na rozmiar (skalę) działalności, jej rodzaj (np. produkcja, handel, usługi, przemysł, rolnictwo), miejsce (zarówno drobne miejsco-wości, jak i duże aglomeracje) i formę prowadzenia (indywidualna działalność, spółki, spółdzielnie i przedsiębiorstwa państwowe).

Nie ulega wątpliwości, że w dzisiejszych czasach własność intelektualna to jeden z najskuteczniejszych instrumentów konkurencji gospodarczej, albowiem:

pozwala obniżyć koszty działalności, zwiększyć jej wydajność, wzbogacić asorty-• ment, podnieść jakość oferowanych produktów;umożliwia wzbogacenie oferty rynkowej o towary i usługi zupełnie nowe lub • posiadające nowe właściwości, lepiej dostosowane do rosnących, pojawiających się lub zmieniających potrzeb konsumentów;daje przedsiębiorcy szansę na rozszerzenie kręgu podmiotowego i terytorialnego • zarówno adresatów, jak i odbiorców oferowanych przez niego towarów i usług;pozwala wprowadzić modyfikacje organizacyjne i techniczne, zwiększające lub • ułatwiające dostęp na rynku do oferowanych produktów (towarów i usług);przyczynia się do zwiększenia skuteczności i zasięgu reklamy, promocji oraz dostę-• pu do informacji o przedsiębiorcy i jego ofercie;służy do budowania pozytywnego i przyjaznego wizerunku nowoczesnego przed-• siębiorcy (renomy), dbającego o potrzeby klientów;umożliwia wykreowanie podmiotowej tożsamość przedsiębiorcy i podnosi jego • rozpoznawalność na rynku;przyczynia się do wzmocnienia pozycji przedsiębiorcy wobec konkurentów, • kontrahentów, konsumentów oraz wobec instytucji publicznych i finansowych (np. banków).


10

CZĘŚĆ II

WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA

1. Wynalazki (Jerzy Szczotka)

A. Pojęcie wynalazku

Nowe intelektualne rozwiązania techniczne, zastosowane przez przedsiębiorcę, pozwalają prowadzić działalność gospodarczą w sposób wydajniejszy od konkurentów, tj. oferować produkty (towary i usługi) atrakcyjniejsze dla odbiorców – tańsze, zróżnico-wane asortymentowo, nowe lub ulepszone jakościowo, bardziej funkcjonalne, dostoso-wane do ich zmieniających się potrzeb. Dla przedsiębiorcy przewaga konkurencyjna na rynku oznacza wzrost poziomu dochodów.

Oczywiste jest, że komercyjna efektywność nowego intelektualnego rozwiązania zale-ży od zapewnienia sobie wyłączności na jego stosowanie. W ściśle określonych przypad-kach ustawodawca stwarza szansę uzyskania wyłączności za pomocą skutecznych środ-ków prawnych (wyłączność prawna). Przedsiębiorca, który nie skorzysta z tej możliwości powinien sam podjąć takie działania faktyczne, które w maksymalnie skutecznym stopniu zapewnią mu zachowanie rozwiązania w tajemnicy (wyłączność faktyczna).

Polski ustawodawca, ze względu na rangę (doniosłość) rozwiązań technicznych, dzieli je na: wynalazki, wzory użytkowe, topografie układów scalonych oraz część dóbr obję-tych pojęciem know-how (tajemnica przedsiębiorstwa). Zrozumiałe jest, że rozróżnienie to łączy się z odmiennym sposobem a przez to i poziomem ochrony prawnej.

Na podstawie art. 24 prawawłasnościprzemysłowej (p. w. p) można przyjąć, że wyna-lazek podlegający opatentowaniu to rozwiązanie techniczne nowe, posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego stosowania. Rozwiązanie to może dotyczyć samego towaru (wytworu) lub też metody (sposobu) wytwarzania, bądź stosowania.

Powołana definicja wskazuje na trzy cechy, jakie powinno posiadać rozwiązanie, aby mogło być uznane za wynalazek: a)nowość, b) poziom wynalazczy i c)nadawaniesiędoprzemysłowegostosowania.

Ad.a) Wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią – światowego – stanu tech-niki (art. 25 p.w.p.). Przez stan techniki rozumie się natomiast wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało - na całym świe-cie - udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Za stanowiące część stanu techniki uważa się również informacje zawarte w zgłoszeniach wynalazków lub wzorów użytkowych, korzystających z wcześniejszego pierwszeństwa, nieudostępnione do wiado-mości powszechnej, pod warunkiem ich ogłoszenia w sposób określony w ustawie.

Ad. b) Wynalazek uważa się za posiadający poziom wynalazczy, jeżeli dla znawcy (specjalisty w danej dziedzinie) nie wynika on w sposób oczywisty ze stanu techniki (art. 26 p.w.p.).


11

Ad.c) Wynalazek uważany jest za nadający się do przemysłowego stosowania, jeżeli według wynalazku – obecnie lub w przyszłości - może być uzyskiwany wytwór lub wyko-rzystywany sposób, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysło-wej, nie wykluczając rolnictwa (art. 27 p.w.p.).

W uzupełnieniu definicji wynalazku ustawodawca polski wskazał przykładowo szereg dóbr, które za wynalazki nie mogą być uznane (art. 28 p.w.p.). Są to w szczególności:

odkrycia, teorie naukowe i metody matematyczne;1. wytwory o charakterze jedynie estetycznym;2. plany, zasady i metody dotyczące działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gry;3. wytwory, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle 4. powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki;programy do maszyn cyfrowych;5. przedstawienia informacji.6.

W polskiej ustawie w sposób szczególny uregulowana została ochrona wynalazków biotechnologicznych (art. 931-937 p.w.p.).

B. Zgłoszenie wynalazku do Urzędu Patentowego

Na podstawie zgłoszenia dokonanego przez zainteresowaną osobę, Urząd Patentowy RP rozstrzyga, czy dane rozwiązanie techniczne może być uznane za wynalazek i w konse-kwencji, czy może uzyskać ochronę. Zgłoszenie wynalazku powinno zawierać: podanie, opis rozwiązania, zastrzeżenia patentowe, rysunki i skrót opisu.

Od dnia 1.10.2008 r. zgłoszenie może być dokonane także w postaci elektronicznej. Postępowanie przed Urzędem Patentowym trwa zwykle kilka lat.

Przepisy szczegółowo regulujące dokonywanie i rozpatrywanie zgłoszeń wynalaz-ków i wzorów użytkowych znajdują się w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 17.09.2001 r. (Dz. U. Nr 102, poz. 1119 ze zm.).

Dokonanie zgłoszenia powinno być poprzedzone starannym rozeznaniem, czy zgłasza-ne rozwiązanie jest nowe i nieoczywiste, a zatem czy istnieje realna szansa na uzyska-nie ochrony. Wymaga to dokładnego zapoznania się ze stanem techniki – odpowiednie poszukiwania (badania) ułatwione są dzięki istniejącej informacji patentowej, na którą składają się dostępne on-line bazy danych Urzędu Patentowego RP, urzędów patento-wych innych państw i organizacji.

Zainteresowany ochroną przedsiębiorca może dokonać zgłoszenia wynalazku w Urzę-dzie Patentowym, gdy zachodzi jedna z okoliczności:

jest twórcą• zgłoszonego wynalazku (art. 11 ust. 1 p.w.p),wynalazku dokonał • jego pracownik w ramach obowiązków ze stosunku pracy (art. 11 ust. 3 p.w.p.),wynalazek został dokonany • na jego zamówienie w wyniku realizacji umowy cywil-noprawnej (art. 11 ust. 3 p.w.p.),w drodze umowy • nabył od twórcy prawo zgłoszenia wynalazku (art. 20 p.w.p.).

Ważne jest także, że przedsiębiorca, który udzielił twórcy pomocy przy dokonaniu wynalazku, może korzystać z tego rozwiązania we własnym zakresie, także wtedy, gdy twórca wystąpi o ochronę patentową i ją uzyska (art. 11 ust. 5 p.w.p.).


12

Pełnomocnikiem strony w postępowaniu przed Urzędem Patentowym w sprawach związanych z dokonywaniem i rozpatrywaniem zgłoszeń oraz utrzymywaniem ochrony wynalazków (także wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych) może być tylko rzecznik paten-towy (art. 236 ust. 1 p.w.p.). Nie ma jednak bezwzględnego przymusu korzystania z jego pośrednictwa – zgłaszający może występować przed Urzędem Patentowym osobiście, a jeśli zgłaszającym jest osoba fizyczna jej pełnomocnikiem może być również współ-uprawniony, a także rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozo-stające ze stroną w stosunku przysposobienia (art. 236 ust. 2 p.w.p.).

C. Pierwszeństwo do uzyskania ochrony

Dla uzyskania ochrony decydujące znaczenie ma pierwszeństwo, określane z reguły według daty zgłoszenia wynalazku (art. 13 p.w.p.) a wyjątkowo według daty wystawienia wynalazku na wystawie międzynarodowej (oficjalnej lub oficjalnie uznanej) lub wystawie publicznej w Polsce (wskazanej przez Prezesa Urzędu Patentowego). W tym drugim przy-padku konieczne jest ponadto dokonanie zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym w okresie 6 miesięcy od daty wystawienia (art. 15 p.w.p.).

W przedstawianej kwestii istotną rolę odgrywa postanowienie (art. 14 p.w.p.), wyni-kające z wielokrotnie nowelizowanej Konwencji paryskiej o ochroniewłasności prze-mysłowej z 1883 r., (tekst w zał. do Dz. U. z 1975 r. Nr 9, poz. 51), że data zgłoszenia do Urzędu Patentowego posłuży do oznaczenia pierwszeństwa w innym państwie, jeżeli zgłoszenie zostanie tam dokonane w okresie 12 miesięcy od tej daty (tzw. pierwszeństwo konwencyjne).

Pierwszeństwo z wystawy i konwencyjne jest zbywalne i podlega dziedziczeniu (art. 17 p.w.p.).

D. Ochrona wynalazku - patent

Ochrona wynalazku powstaje na skutek decyzji Urzędu Patentowego o udzieleniu patentu.

Przez uzyskanie patentu nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Czas trwania patentu wynosi 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym.

Przedsiębiorca, który uzyskał patent, ma zatem prawo zakazać każdej innej osobie, niemającej jego zgody, korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy pole-gający na:.

wytwarzaniu, używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu lub importowaniu 1. dla tych celów produktu będącego przedmiotem wynalazku lubstosowania sposobu będącego przedmiotem wynalazku, jak też używaniu, ofero-2. waniu, wprowadzaniu do obrotu lub importowaniu dla tych celów produktów otrzymanych bezpośrednio takim sposobem (art. 66 ust. 1 p.w.p.).

Patent jest zbywalny i podlega dziedziczeniu. Uprawniony z patentu może w drodze umowy udzielić innej osobie upoważnienia (licencji) do korzystania z jego wynalazku.

Udzielone patenty podlegają wpisowi do rejestru patentowego – jawnego i dostęp-nego dla wszystkich zainteresowanych. Urząd Patentowy na pisemny wniosek osoby


13

zainteresowanej wydaje wyciągi z rejestru. Informacja o zgłoszeniu patentowym publiko-wana jest w Biuletynie Urzędu Patentowego, zaś o udzieleniu patentu w Wiadomościach Urzędu Patentowego.

Zastrzec trzeba, że z mocy prawa na niektóre rozwiązania, mimo że posiadają cechy wynalazku, patentów nie udziela się (art. 29 p.w.p.). Są to:

wynalazki, których wykorzystywanie byłoby 1. sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; nie uważa się za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystanie z wynalazku tylko dlatego, że jest zabronione przez prawo;odmiany roślin lub rasy zwierząt2. oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt; przepis ten nie ma zastosowania do mikrobiologicznych sposobów hodowli ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami;sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi3. oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach; przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu.

W odniesieniu do produktów leczniczych i produktów ochrony roślin mogą być udzie-lane dodatkowe prawa ochronne (art. 751-7510 p.w.p.). Wydłużają one 20-letni okres ochrony patentowej maksymalnie o 5 lat, a dokładnie o okres równy okresowi, który upły-nął między datą dokonania zgłoszenia wynalazku a datą pierwszego zezwolenia na obrót opatentowanym produktem w Unii Europejskiej, pomniejszonemu o okres pięciu lat.

Przedsiębiorca ponosi koszty uzyskania ochrony patentowej (opłaty jednorazowe za wniesienie i rozpatrzenie zgłoszenia – obecnie podstawowa stawka to 550 zł) oraz jej utrzymania (opłaty okresowe przez cały czas ochrony).

E. Ochrona wynalazku poza granicami Polski

Zasada terytorializmu ochrony sprawia, że wynalazek opatentowany w Polsce – a przez to także ujawniony – nie podlega ochronie na obszarze innych państw. Oznacza to, że poza granicami naszego kraju każdy może swobodnie korzystać z tego rozwiązania również w sposób zawodowy lub zarobkowy. Podmiot (także przedsiębiorca), który wcze-śniej zgłosił wynalazek w polskim Urzędzie Patentowym, może jednak rozszerzyć zakres terytorialny swej ochrony na inne państwa poprzez albo:

dokonanie odpowiednich, odrębnych zgłoszeń 1. w urzędach patentowych poszcze-gólnych krajów (istotne znaczenie ma tu tzw. pierwszeństwo konwencyjne skuteczne w 172 państwach Konwencjiparyskiej) – jest to działanie mało prak-tyczne i dosyć kosztowne (np. obwiązuje tzw. przymus rzecznikowski);dokonanie zgłoszenia w jednym z 2. regionalnych urzędów patentowych, pozwalają-ce uzyskać ochronę we wszystkich państwach należących do danego regionalnego porozumienia; znaczenie ma tu przede wszystkim EuropejskaOrganizacjaPaten-towa(EPO), utworzona na podstawie Konwencjimonachijskiej o patencie euro-pejskim z 1973 r. (tekst polski: Dz. U. z 2004 r., Nr 79, poz. 737), skupiająca ponad 30 państw, w tym Polskę od 1.03.2004; na podstawie europejskiego zgłoszenia patentowego, dokonanego przez polskiego przedsiębiorcę w Urzędzie Patento-wym RP, Europejski Urząd Patentowy w Monachium może udzielić zgłaszającemu patentu europejskiego, obejmującego wszystkie, bądź wskazane państwa-strony


14

Konwencji; inne regionalne urzędy patentowe to np. Euroazjatycka Organizacja Patentowa (EAPO), Afrykańska Organizacja Własności Intelektualnej (OAPI), Afry-kańska Regionalna Organizacja Własności Przemysłowej (ARIPO).dokonanie 3. zgłoszenia międzynarodowego na podstawie Układuwaszyngtońskie-go z 1970 r. o Współpracy Patentowej (PCT), którego stroną od 1990 r. jest także Polska i uzyskanie ochrony we wszystkich (ok. 140), bądź wskazanych państwach członkowskich; zgłoszenie może być dokonane bezpośrednio w BiurzeMiędzyna-rodowymŚwiatowejOrganizacjiWłasnościIntelektualnej(WIPO/OMPI) lub za pośrednictwem Urzędu Patentowego RP; początkowo jedno postępowanie jest następnie rozdzielane i prowadzone w każdym ze wskazanych państw; decyzje dotyczące ochrony podejmowane są przez krajowe urzędy patentowe.

2. Wzory użytkowe (Jerzy Szczotka)

A. Pojęcie wzoru użytkowego

Zgodnie z art. 94 ust. 1 p.w.p. wzór użytkowy to nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci.

Wzór użytkowy określa się mianem „małego wynalazku” – jest także nowym rozwią-zaniem technicznym, lecz nie musi posiadać poziomu wynalazczego, tzn. może wynikać w sposób oczywisty ze stanu techniki, może stanowić jedynie ulepszenie, udoskonalenie rozwiązania powszechnie już funkcjonującego. Poziom wynalazczy ocenia znawca danej dziedziny.

Wzór użytkowy powinien być użyteczny, co oznacza, że musi mieć znaczenie prak-tyczne w życiu codziennym (tzw. „poręczność”), oraz może dotyczyć jedynie przedmiotu (rzeczy) o trwałej postaci – jego kształtu, budowy lub zestawienia (wyłączone są tu zatem płyny i gazy).

B. Prawo ochronne na wzór użytkowy

Po rozpatrzeniu odpowiedniego zgłoszenia Urząd Patentowy może wydać decyzję o udzieleniu na wzór użytkowy prawa ochronnego. Warunki i procedura uzyskania ochro-ny wzoru użytkowego są, co do zasady takie, jak przy wynalazku. Identyczna jest także treść prawa ochronnego – wyłączne korzystanie ze wzoru użytkowego w sposób zarob-kowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Inny jest natomiast czas trwania tego prawa – wynosi on 10 lat od daty dokonania zgłoszenia.

Znaczenie praktyczne ma postanowienie, że osoba zgłaszająca wynalazek w razie odmowy udzielenia patentu, a nawet jeszcze w toku rozpatrywania tego zgłoszenia, może złożyć wniosek o udzielenie prawa ochronnego na wzór użytkowy, pod warunkiem oczy-wiście, że zgłoszone rozwiązanie ma cechy wzoru użytkowego (art. 38 p.w.p.).

Udzielenie prawa ochronnego na wzór użytkowy wpisywane jest do prowadzonego przez Urząd Patentowy rejestru wzorów użytkowych.

Wzory użytkowe chronione są w znacznie mniejszej ilości państw (w ok. 80), aniżeli wynalazki.


15

3. Wzory przemysłowe (Jerzy Szczotka)

A. Pojęcie wzoru przemysłowego

Czynnikiem skutecznie przyciągającym klientów a przez to efektywnym środkiem konkurencji rynkowej jest nowy, atrakcyjny, uznany za „modny” wygląd zewnętrzny (postać) towaru, oferowanego na rynku. Różnorodne warianty takiego wyglądu, dostoso-wane do potrzeb poszczególnych – czasami niezbyt dużych - grup odbiorców, umożliwiają zwiększenie zainteresowania oferowanym produktem.

Projekt wyglądu (postaci), o jakim mowa, jest dobrem niematerialnym (intelektual-nym), które na mocy decyzji Urzędu Patentowego może uzyskać ochronę prawną jako wzór przemysłowy. Walory użytkowe produktu nie mają w tym przypadku żadnego znaczenia.

Uzyskana ochrona pozwala zapobiegać kopiowaniu i podrabianiu takiego projektu przez konkurentów oraz odróżnić produkty danego przedsiębiorcy spośród innych tego rodzaju.

Definicja zawarta w art. 102 ust. 1 p. w. p. wskazuje, że wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub mate-riał wytworu oraz przez jego ornamentację.

Podstawowe znaczenie dla interpretacji powołanej definicji mają: pojęcie wytworu oraz wymogi nowości i indywidualnego charakteru.

Wytwór• to każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy (art. 102 ust. 2 p.w.p.) – mogą to być np. pojazdy, odzież, meble, zabawki, sprzęt rtv, a także opakowania, symbole graficzne (np. ikony grafiki komputerowej) oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem jednak programów komputerowych. Za wytwór uważać również należy:

wytwórzłożony• , tj. przedmiot składający się z wielu wymienialnych części skła-dowych umożliwiających jego rozłożenie i ponowne złożenie;częśćskładową• wytworuzłożonego, jeżeli:

po jej włączeniu do wytworu złożonego • pozostaje widoczna w trakcie jego zwykłego używania, przez które rozumie się każde używanie, z wyłączeniem konserwacji, obsługi lub naprawy;może być przedmiotem • samodzielnego obrotu.

Nowość• – ustawową zasadą jest, że wzór przemysłowy uważa się za nowy, jeżeli przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestra-cji (obowiązują tu reguły takie, jak przy wynalazkach), identycznywzórniezostałudostępnionypublicznieprzezstosowanie,wystawienielubujawnieniewinnysposób. Przyjmuje się, że identyczny wzór to także taki, który wprawdzie różni się od zgłoszonego, ale jedynie nieistotnymi szczegółami (art. 103 p.w.p.). Wzoru nie uważa się za udostępniony publicznie, jeżeli nie mógł dotrzeć do wiadomości osób zajmujących się zawodowo dziedziną, której wzór dotyczy. Wymóg nowo-ści oznacza konieczność utrzymania wzoru w tajemnicy. Prawo polskie wyjątko-wo dopuszcza jednak tzw. ulgę w nowości – udzielenie prawa z rejestracji jest


16

możliwe także, gdy wzór przemysłowy został ujawniony, ale nastąpiło to w ciągu 12 miesięcy przed zgłoszeniem przez osobę uprawnioną lub za jego zgodą albo w wyniku nadużycia wobec niej.

Indywidualnycharakter• – wzór przemysłowy odznacza się indywidualnym charak-terem, jeżeli ogólne wrażenie, jakie wywołuje na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez inne wzory publicznie udostępnione przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo (art. 104 ust. 1 p.w.p.).

B. Ochrona wzoru przemysłowego – prawo z rejestracji

Na podstawie dokonanego zgłoszenia Urząd Patentowy udziela na wzór przemysłowy prawa z rejestracji (art. 105 p.w.p.). Przez jego uzyskanie uprawniony (także przedsiębior-ca, spełniający warunki, wskazane przy zgłoszeniu wynalazku) nabywa prawowyłączne-gokorzystaniazwzoruprzemysłowegowsposóbzarobkowylubzawodowynacałymobszarzeRzeczypospolitejPolskiej,przezokres25latoddatydokonaniazgłoszenia.

Prawo z rejestracji wzoru przemysłowego ogranicza się do wytworów tego rodzaju, dla których nastąpiło zgłoszenie.

W konsekwencji uprawniony może zakazać osobom trzecim wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu, eksportu lub używania wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub składowania takiego wytworu dla takich celów.

Podkreślić trzeba, że prawo z rejestracji obejmuje nie tylko wzór identyczny ze wzorem zgłoszonym, lecz także podobny, tzn. każdy taki, który na zorientowanym użytkowniku nie wywołuje odmiennego ogólnego wrażenia – różni się od zgłoszonego jedynie nieistot-nymi szczegółami.

Praw z rejestracji nie udziela się m.in. na wzory przemysłowe, których wykorzystywa-nie byłoby sprzecznezporządkiempublicznymlubdobrymiobyczajami – art. 106 p.w.p. (np. wulgarne, rasistowskie, obrażające uczucia religijne).

Względy praktyczne związane z potrzebą napraw wytworów złożonych (gł. pojazdów) sprawiły, że ochrona z tytułu prawa z rejestracji wzoru została ograniczona – nie obejmuje wytworu, który stanowi część składową wytworu złożonego i jest używany do naprawy tego wytworu w taki sposób, by przywrócić mu jego wygląd początkowy. Oznacza to, że każdy może legalnie korzystać z takiego wytworu „składowego” – także w sposób objęty prawem z rejestracji – ale tylko dla wspomnianych celów, związanych z naprawą wytworu złożonego.

Wzory przemysłowe, będące utworami mogą dodatkowo korzystać z ochrony na podstawie przepisów prawa autorskiego, jeśli zaś pełnią funkcję znaku towarowego możliwa jest ich jednoczesna ochrona także z tego tytułu.

C. Zgłoszenie wzoru przemysłowego do Urzędu Patentowego

Urząd Patentowy wydaje decyzję o udzieleniu prawa z rejestracji jedynie po stwierdze-niu, że z punktu widzenia formalnego zgłoszenie wzoru przemysłowego (podanie, ilustra-


17

cja wzoru w postaci np. rysunków, fotografii lub próbek materiału włókienniczego, opis wyjaśniający ilustrację) zostało sporządzone prawidłowo (art. 110 p.w.p.).

Szczegółowe kwestie dotyczące dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wzorów przemysłowych uregulowane zostały w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dn. 30.01.2002 r. (Dz. U. Nr 40, poz. 358 ze zm.).

Podstawowa opłata za zgłoszenie wynosi obecnie 300 zł., a czas oczekiwania na rozpa-trzenie wniosku – ok. 3 miesięcy.

Odmiany wzoru przemysłowego, tj. odrębne postacie wytworu mające jednak wspól-ne cechy istotne mogą być objęte jednym zgłoszeniem w liczbie jednakże zasadniczo nie przekraczającej dziesięciu.

Udzielone prawa z rejestracji wzorów przemysłowych podlegają wpisowi do reje-stru wzorów przemysłowych. Opis ochronny wzoru przemysłowego jest udostępniany osobom trzecim i podlega rozpowszechnianiu przez Urząd Patentowy – publikacja nastę-puje w Wiadomościach Urzędu Patentowego. Dla wszystkich zainteresowanych dostępna jest (także on-line) bogata baza danych Urzędu o zarejestrowanych – nie tylko w Polsce – wzorach przemysłowych.

D. Ochrona wzoru przemysłowego poza granicami Polski

Ochrona wynikająca z prawa z rejestracji wzoru przemysłowego udzielonego przez Urząd Patentowy RP tradycyjnie ograniczona jest wyłącznie do terytorium Polski. Rozsze-rzenie zakresu terytorialnego na inne państwa możliwe jest poprzez:

dokonanie zgłoszenia 1. w urzędzie patentowym innego kraju (zgodnie z postano-wieniami Konwencjiparyskiejz1883r. uczynienie tego w okresie 6 miesięcy od daty zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP, pozwala zachować pierwszeństwo według tej daty);na podstawie przepisów 2. Rozporządzenia Rady (WE) nr 6/2002 z 12.12 2001 w sprawie wzorów wspólnotowych, przedsiębiorca może uzyskać ochronę wzoru na obszarze całej Unii Europejskiej (wspólnotowywzórprzemysłowy); wystar-czy jedno zgłoszenie dokonane w UrzędzieHarmonizacjiRynkuWewnętrznego (Office for the Harmonization in the Internal Market - OHIM) w Alicante (Hiszpa-nia), bezpośrednio lub za pośrednictwem Urzędu Patentowego RP; na podstawie jednego zgłoszenia we właściwym innym regionalnym urzędzie ds. własności przemysłowej możliwe jest uzyskanie ochrony w państwach należących do tego systemu (np. Afrykańska Organizacja Własności Przemysłowej - ARIO, Afrykańska Organizacja Własności Intelektualnej - OAPI);na podstawie 3. Porozumienia Haskiego w sprawie międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych (od 2.07.2009 r. Polska jest stroną Aktu Genewskiego tego Porozumienia z 1999 r. – zob. Dz. U. z 2008 r., Nr 130, poz. 827) można uzyskać ochronę we wszystkich lub tylko wskazanych państwach-stronach tego Porozu-mienia; wystarczy jedno zgłoszenie międzynarodowe – dokonane za pośrednic-twem Urzędu Patentowego RP – i rejestracja w BiurzeMiędzynarodowymŚwia-towejOrganizacjiWłasnościIntelektualnej(WIPO) w Genewie.


18

4. Znaki towarowe (Jerzy Szczotka)

A. Istota i funkcje znaków towarowych

Oznaczenie przez przedsiębiorcę wprowadzanego do obrotu towaru lub świadczonej usługi pozwoli nie tylko je zidentyfikować – odróżnić od innych tego rodzaju na rynku, lecz także może się stać istotnym nośnikiem informacji o przedsiębiorcy i jego produkcie oraz środkiem ich reklamy.

Siła atrakcyjna produktu – określona przede wszystkim przez jego jakość, cenę i wygląd – zostaje nie tylko ujawniona, lecz także wzmocniona za pomocą, przyciągające-go klientów znaku. Skala i sposób oddziaływania na odbiorców takiego znaku (głównie za pomocą mass mediów), będącego wszak dobrem niematerialnym (intelektualnym), jest bowiem niewspółmiernie większa, aniżeli samego produktu. Pamiętać jednak należy, że w gruncie rzeczy wartość znaku zależy przede wszystkim od wartości rynkowej towa-ru. Dobry znak dobrego produktu to dodatkowe dochody dla przedsiębiorcy i większa wartość jego aktywów (przedsiębiorstwa).

Aby znak mógł w sposób optymalny (maksymalnie skuteczny) pełnić swoją funkcję powinien być związany w sposób wyłączny z jednym przedsiębiorcą i jego określonym produktem. Gwarancję takiej wyłączności daje zgłoszenie znaku towarowego do Urzędu Patentowego i uzyskanie ochrony prawnej. Wskazane jest dokonanie zgłoszenia jeszcze przed wprowadzeniem produktu na rynek.

W efekcie uzyskanej tą drogą ochrony, tylko dany przedsiębiorca (zgłaszający) będzie miał prawo używania danego znaku dla – oferowanych przez siebie na rynku i wskaza-nych w zgłoszeniu – towarów lub usług. Pozwoli to eliminować takie działania konkuren-tów, które polegają na podrabianiu jego znaku (tj. wprowadzaniu na rynek produktów oznaczonych identycznym lub podobnym znakiem) i przez to prowadzą do przejmowania dochodów od wprowadzonych w błąd klientów.

Zastrzec jednak należy, że wnioskujący o ochronę przedsiębiorca powinien spełnić wszelkie wymogi prawne dotyczące swego statusu jako zgłaszającego, charakteru i kształ-tu znaku, formy i treści zgłoszenia, uiszczenia odpowiednich opłat.

Obok przepisów ustawy Prawowłasnościprzemysłowej podstawowe znaczenie ma tu rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 8.07.2002 w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń znaków towarowych (Dz. U. Nr 115, poz. 998 ze zm.) oraz rozpo-rządzenie Rady Ministrów z dnia 29.08.2001 w sprawie opłat związanych z ochroną m.in. znaków towarowych (Dz. U. Nr 90, poz. 1000 ze zm.).

B. Pojęcie znaku towarowego

Zgodnie z definicją zawartą w art. 120 ust. 1 p. w. p. znakiem towarowym może być każdeoznaczenie,któremożnaprzedstawićwsposóbgraficzny,jeżelioznaczenietakienadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innegoprzedsiębiorstwa. Znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, rysunek, orna-ment, kompozycjakolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opako-wania, a także melodia lub innysygnałdźwiękowy.

Ze względu na sposób przedstawienia oznaczenia, zgłoszonego do Urzędu Patentowe-go – ma to decydujące znaczenie dla zakresu uzyskanej ochrony – wyróżnia się znaki:

słowne• (np. wyrazy, skróty, zdania, slogany),graficzne• (np. rysunki, ornamenty, kompozycje kolorystyczne),


19

słowno-graficzne• ,dźwiękowe• (np. melodia, głos człowieka, odgłosy natury, urządzeń mechanicznych),przestrzenne• (formy trójwymiarowe – np. opakowania, butelki, figury plastyczne),mieszane• (kompilacje poprzednich).

Zgłaszający, wskazując rodzaj znaku, określa tym samym cechę, ze względu na którą będzie on chroniony.

Pojęciem towaru objąć w szczególności należy wyroby przemysłowe, rzemieślnicze, płody rolne oraz produkty naturalne, zwłaszcza wody, minerały, surowce, a także usługi (art. 120 ust. 3 p.w.p.).

C. Prawo ochronne na znak towarowy

Na zgłoszony w Urzędzie Patentowym znak towarowy może być udzielone prawo ochronne. Przez jego uzyskanie osoba zgłaszająca nabywa prawowyłącznegoużywaniaznakutowarowegowsposóbzarobkowylubzawodowynacałymobszarzeRzeczypo-spolitejPolskiej (art. 153 ust. 1 p.w.p.).

Zgodnie z art. 154 p.w.p. czynność używania znaku towarowego, objęta wyłącznością prawną, polega w szczególności na:

umieszczaniu tego znaku • na towarach objętych prawem ochronnym lub ich opako-waniach, oferowaniu i wprowadzaniu tych towarów do obrotu, ich imporcie lub eksporcie oraz składowaniu w celu oferowania i wprowadzania do obrotu, a także oferowaniu lub świadczeniu usług pod tym znakiem;umieszczaniu znaku • na dokumentach związanych z wprowadzaniem towarów do obrotu lub związanych ze świadczeniem usług;posługiwaniu się nim • w celu reklamy.

Czas trwania prawa ochronnego wynosi 10 lat od daty zgłoszenia znaku towarowego w Urzędzie Patentowym (art. 153 p.w.p.). Prawo ochronne na znak towarowy może zostać, na wniosek uprawnionego, przedłużone dla wszystkich lub części towarów, na kolejne okresy dziesięcioletnie. Wniosek w tej sprawie powinien być złożony przed końcem upły-wającego okresu ochrony, jednak nie wcześniej niż na rok przed jego upływem. Wraz z wnioskiem należy wnieść należną opłatę za ochronę. Wyjątkowo – za dodatkową jednak opłatą – może on zostać złożony również w ciągu sześciu miesięcy po upływie okresu ochrony.

Zaznaczyć trzeba, że zasadniczo prawo ochronne na znak towarowy wygasa, jeżeli znak ten nie jest używany dla towarów objętych rejestracją w ciągu nieprzerwanego okresu pięciu lat począwszy od dnia wydania decyzji przez Urząd Patentowy (art. 169 ust. 1 pkt 1 p.w.p.).

Urząd Patentowy może przyznać (1) wspólne prawo ochronne przedsiębiorcom, którzy wspólnie zgłosili oznaczenie – uznane oczywiście za znak towarowy – przeznaczone do równoczesnego przez nich używania (art. 122 ust. 1 p.w.p.).

Organizacja posiadająca osobowość prawną, powołana do reprezentowania interesów przedsiębiorców, może natomiast uzyskać (2) prawo ochronne na wspólny znak towaro-wy. W takim przypadku prawo używania znaku mają także przedsiębiorcy, zrzeszeni w tej organizacji.

Jeżeli jednak tego typu organizacja nie będzie używała znaku a jej rola polega na określeniu zasad takiego używania przez przedsiębiorców i sprawowaniu w tym zakresie


20

kontroli, Urząd Patentowy może przyznać jej (3) prawo ochronne na wspólny znak towa-rowy gwarancyjny.

Udzielenie prawa ochronnego na znak towarowy ogłaszane jest w Wiadomościach Urzędu Patentowego i wpisywane do prowadzonego przez ten Urząd rejestru znaków towarowych.

UUprawniony może poinformować osoby trzecie o zarejestrowaniu swojego znaku poprzez umieszczenie obok niego litery R wpisanej w okrąg – ® (151 p.w.p.).

Uzyskanie prawa ochronnego na znak towarowy uzależnione jest od pierwszeństwa, oznaczanego – tak jak w odniesieniu do wynalazku – przede wszystkim według daty zgło-szenia znaku w Urzędzie Patentowym (art. 123 p.w.p.).

Dla polskiego przedsiębiorcy istotne znaczenie może mieć także:pierwszeństwo według daty wystawienia1. towaru oznaczonego tym znakiem w Polsce lub za granicą, na wystawie międzynarodowej oficjalnej lub oficjalnie uznanej, jeżeli zgłoszenie w Urzędzie Patentowym tego znaku nastąpi w okresie 6 miesięcy od daty wystawienia (art. 125 p.w.p.), orazpierwszeństwo konwencyjne2. (przy zgłoszeniach międzynarodowych), jeżeli zgło-szenie znaku towarowego w urzędzie patentowym innego państwa (sygnatariusza Konwencjiparyskiejz1883r.) nastąpi w okresie 6 miesięcy od daty pierwszego prawidłowego zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP (art. 124 p.w.p.).

Znaki towarowe, będące utworami mogą dodatkowo korzystać z ochrony na podsta-wie przepisów prawa autorskiego, jeśli zaś stanowią jednocześnie wzór przemysłowy możliwa jest ich ochrona także z tego tytułu.

D. Zgłoszenie znaku towarowego do Urzędu Patentowego

W zgłoszeniu należy określić znak towarowy oraz wskazać towary, dla których znak ten jest przeznaczony. Jedno zgłoszenie może dotyczyć tylko jednego znaku (art. 138 p.w.p.). Możliwe jest jednak zgłoszenie i używanie jednego znaku dla różnych towarów danego przedsiębiorcy. Dopuszczalna jest także sytuacja używania przez uprawnionego różnych chronionych znaków dla jednego towaru.

Oznaczenie towarów i usług powinno być dokonane według ich specjalnego podziału na klasy – stworzona w tym celu i obowiązująca obecnie klasyfikacja międzynarodowa znajduje się w Porozumieniunicejskim z dnia 15.06.1857 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 63, poz. 583, 584) i obejmuje aktualnie 34 klasy towarowe i 11 klas usługowych.

Wyjątkowo, ochrona znaków renomowanych i powszechnie znanych (nie ma koniecz-ności ich rejestracji) dotyczy także takich towarów, które nie są identyczne lub nawet podobne do tych, dla których znak został zgłoszony lub jest używany.

Podstawowa aktualna opłata za zgłoszenie znaku towarowego to 550 zł i dodatkowo 120 zł od każdej klasy towarowej, powyżej trzech. Okres oczekiwania na rozpatrzenie zgłoszenia i udzielenie przez Urząd Patentowy RP prawa ochronnego wynosi obecnie ok. 3 lat.


21

E. Przeszkody udzielenia prawa ochronnego

Pamiętać należy, że nie na każde zgłoszone przez przedsiębiorcę oznaczenie towaru może być udzielone prawo ochronne. Urząd Patentowy prowadzi wielopłaszczyznowe badanie dotyczące zarówno samego znaku, jak i towaru.

1) Po pierwsze sprawdza, czy zgłoszony znak może spełniać swą funkcję, tj. czy nadaje się do odróżniania na rynku wskazanych w zgłoszeniu towarów (art. 129-130 p.w.p.). Urząd Patentowy wyda odmowną decyzję w kwestii przyznania ochrony, jeżeli oznaczenie:

niemożebyćznakiemtowarowym• lub niemadostatecznychznamionodróżniających• ; nie mają takich znamion ozna-czenia, które:

nie nadają się do odróżniania• w obrocie towarów, dla których zostały zgłoszone,służąwobrociedowskazanianp• . rodzaju towaru, jego pochodzenia, jakości, ilości, wartości, przeznaczenia, sposobu wytwarzania, składu, funkcji lub przy-datności, chyba że znak ten przed datą zgłoszenia zyskał tzw. wtórnązdolnośćodróżniającą, tzn. nabrał, w następstwie jego używania, charakteru odróżnia-jącego w przeciętnych warunkach obrotu,weszły do języka potocznego• (tzw. degeneracja znaku towarowego) lub są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych).

2) Po drugie, Urząd Patentowy odmówi udzielenia prawa ochronnego, jeżeli – genera-lizując i upraszczając przyczynę – stwierdzi istnienie przeszkód związanych z charakterem samego znaku, bez względu na rodzaj zgłoszonego towaru (art. 131 p.w.p.).Do takich przeszkód (tzw. bezwzględnych) ustawodawca zalicza przykładowo:

sytuację, gdy używanie znaku • narusza prawa osobiste lub majątkowe osób trzecich;sprzeczność• znaku z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami;sytuację, gdy znak • ze swojej istoty może wprowadzaćodbiorcówwbłąd (w odnie-sieniu do wyrobów alkoholowych, każdy znak towarowy zawierający elementy geograficzne niezgodne z pochodzeniem wyrobu uważa się za znak wprowadzają-cy odbiorców w błąd),zgłoszenie do Urzędu Patentowego • wzłejwierze w celu uzyskania ochrony;sytuację, gdy znak zawiera m.in. • nazwęlubskrótnazwy Rzeczypospolitej Polskiej bądź jej symbole (godło, barwy lub hymn), nazwy lub herby polskich województw, miast lub miejscowości, znaki sił zbrojnych lub sił porządkowych, reprodukcje polskich orderów, odznaczeń lub odznak honorowych, odznak lub oznakwojsko-wych bądź innych oficjalnych lub powszechnie używanych – zgłaszający może jednak wykazać posiadanie odpowiedniego uprawnienia lub zezwolenia;zawieranie przez znak skrótów • nazw bądź symboli (herby, flagi, godła) obcychpaństw, organizacji międzynarodowych, a także przyjętych w obcych państwach urzędowych oznaczeń, stempli kontrolnych i gwarancyjnych, jeżeli zakaz taki wynika z umów międzynarodowych, chyba że zgłaszający wykaże się zezwoleniem właściwego organu, które uprawnia go do używania takich oznaczeń w obrocie;sytuację, gdy znak zawiera urzędowo uznane oznaczenia przyjęte do stosowa-• nia w obrocie, w szczególności znaki bezpieczeństwa, znaki jakości lub cechy legalizacji, w zakresie, w jakim mogłoby to wprowadzić odbiorców w błąd, co do


22

charakteru takich oznaczeń, o ile zgłaszający nie wykaże, że jest uprawniony do ich używania;sytuację, gdy znak zawiera elementy będące symbolami, w szczególności o charak-• terze religijnym, patriotycznym lub kulturowym, których używanie obrażałobyuczuciareligijne, patriotyczne lub tradycjęnarodową;sytuację, gdy znak stanowi • formębądź innąwłaściwość towaru lubopakowa-nia, która jest uwarunkowana wyłącznie jego naturą, jest niezbędna do uzyskania efektu technicznego lub zwiększa znacznie wartość towaru.sytuację, gdy znak zawiera • elementygeograficzne prawdziwe w sensie dosłow-nym, co do terytorium, regionu lub miejsca, z którego towar pochodzi, ale które mogłyby wprowadzićodbiorcówwbłąd, że towar pochodzi z innego, słynącego z danych wyrobów terenu.

3) Po trzecie, Urząd Patentowy odmówi udzielenia prawa ochronnego, jeżeli – gene-ralizując i upraszczając przyczynę – uzna, że rejestracja znaku spowodowałaby wprowa-dzanie uczestników obrotu gospodarczego w błąd, co do pochodzenia towaru (art. 132 p.w.p.). Rozstrzygnięcie w tej kwestii wymaga porównania znaku i towaru zgłoszonego z tymi, które zostały już zarejestrowane lub wcześniej zgłoszone. Wprowadzenie w błąd może zasadniczo nastąpić, gdy towary te i znaki (oznaczenia) są identyczne lub podob-ne. Przeszkody, o jakich tu mowa mają więc charakter ocenny (względny).

Do przeszkód tego rodzaju ustawodawca zalicza przykładowo:sytuację, gdy zgłoszony • znak towarowy dla towarów identycznych lub podobnych, jestidentycznylubpodobny do:

zarejestrowanego• oznaczeniageograficznego (chyba że zgłaszający jest upraw-niony do używania tego oznaczenia),znaku• , który przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa ochronnego, był powszechnie znany i używany jako znak towarowy dla towarów pochodzących od innej osoby;wcześniej zarejestrowanego w Rzeczypospolitej Polskiej znaku towarowego• , któregoochronawygasła, jeżeli od daty wygaśnięcia prawa ochronnego na znak towarowy do dnia zgłoszenia podobnego znaku przez inną osobę nie upły-nął okres 2 lat.

sytuację, gdy zgłoszono • znak towarowy identyczny do znaku towarowego zare-jestrowanego lub zgłoszonego do rejestracji (o ile znak taki zostanie zarejestro-wany) z wcześniejszym pierwszeństwem na rzecz innej osoby dla identycznych towarów;sytuację, gdy zgłoszono znak towarowy• identycznylubpodobny do:

znaku towarowego, na który udzielono prawa ochronnego lub zgłoszone-• go w celu uzyskania prawa ochronnego (o ile na znak taki zostanie udzielone prawo ochronne) z wcześniejszym pierwszeństwem na rzecz innej osoby dla towarów identycznych lub podobnych, jeżeli zachodzi ryzyko wprowadzenia odbiorcówwbłąd, które obejmuje w szczególności ryzyko skojarzenia znaku ze znakiem wcześniejszym;renomowanego(lubpowszechnieznanego)• znaku towarowego zarejestrowa-nego lub zgłoszonego z wcześniejszym pierwszeństwem do rejestracji (o ile znak taki zostanie zarejestrowany) na rzecz innej osoby dla jakichkolwiek towarów, jeżeli mogłoby to przynieść zgłaszającemu nienależną korzyść lub być szkodliwe dla odróżniającego charakteru bądź renomy znaku wcześniejszego.


23

Skomplikowany proces badania znaku i towaru w Urzędzie Patentowym oraz jego waga dla uzyskania ochrony przemawiają za dokładnym przygotowaniem zgłoszenia. Szczególnie istotne znaczenie ma przeprowadzenie poszukiwań wśród znaków już zare-jestrowanych i zgłoszonych (po ich ujawnieniu) pod kątem ewentualnego ich podobień-stwa ze znakiem zgłaszanym. Konieczne jest także uwzględnienie rodzaju towarów, do których znaki się odnoszą. Ułatwieniu poszukiwania, służą dostępne on-line bogate bazy znaków towarowych Urzędu Patentowego RP, urzędów patentowych innych państw i organizacji.

F. Ochrona znaku towarowego poza granicami Polski

Ochrona wynikająca z prawa ochronnego na znak towarowy, udzielonego przez Urząd Patentowy RP tradycyjnie ograniczona jest wyłącznie do terytorium Polski. Rozszerzenie zakresu terytorialnego na inne państwa możliwe jest poprzez:

dokonanie zgłoszenia 1. w urzędzie patentowym innego kraju (zgodnie z postano-wieniami Konwencjiparyskiejz1883r. uczynienie tego w okresie 6 miesięcy od daty zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP, pozwala zachować pierwszeństwo według tej daty);na podstawie 2. przepisów RozporządzeniaRady(WE)nr 40/94 z 20.12 1993 r. (ze zm.) w sprawie wspólnotowego znaku towarowego, przedsiębiorca może uzyskać ochronę znaku na obszarze całej Unii Europejskiej (wspólnotowy znak towa-rowy); wystarczy jedno zgłoszenie dokonane w Urzędzie Harmonizacji RynkuWewnętrznego (Office for the Harmonization in the Internal Market - OHIM) w Alicante (Hiszpania), bezpośrednio lub za pośrednictwem Urzędzie Patentowym RP; na podstawie jednego zgłoszenia we właściwym innym regionalnym urzędzie ds. własności przemysłowej możliwe jest także uzyskanie ochrony w państwach należących do danego systemu (np. Afrykańska Organizacja Własności Przemysło-wej – ARIPO, Afrykańska Organizacja Własności Intelektualnej - OAPI);na podstawie 3. Porozumienia Madryckiego z 1891 r. o międzynarodowej rejestracji znaków towarowych (Polska przystąpiła w 1991 r.) i ProtokołudotegoPorozu-mienia z 1989 r. (Polska przystąpiła w 1997 r.) można uzyskać ochronę we wszyst-kich lub tylko wskazanych państwach-stronach tego Porozumienia (tzw. system madrycki – należy do niego obecnie ponad 70 państw); wystarczy jedno zgłosze-nie międzynarodowe – dokonane za pośrednictwem Urzędu Patentowego RP – i rejestracja w BiurzeMiędzynarodowymŚwiatowejOrganizacjiWłasnościInte-lektualnej(WIPO) w Genewie (Szwajcaria).

5. Oznaczenia geograficzne (Tomasz Demendecki)

A. Definicje i klasyfikacja oznaczeń geograficznych. Podstawowe funkcje oznaczeń.

Geograficzne oznaczenia pochodzenia (oznaczenia geograficzne), są związkiem pewnego symbolu o treści geograficznej z towarem, który jest odbierany przez prze-ciętnego nabywcę jako zespół informacji o towarze, w tym zwłaszcza o jego pochodze-niu z pewnego miejsca geograficznego. Mogą mieć wyłącznie słowną postać i dotyczą wyłącznie towarów a nie usług.


24

Nie mogą być oznaczeniami geograficznymi:oznaczenia wskazujące wyłącznie na pochodzenie towaru z określonego terenu • (piwo leżajskie);wskazujące na rodzaj towaru (ser szwajcarski).• W Polsce obowiązują obecnie dwa reżimy prawne w zakresie ochrony oznaczeń • geograficznych:krajowy – odnoszący się do oznaczeń towarów innych niż produkty rolne i środki • spożywcze oraz do oznaczeń napojów spirytusowych;wspólnotowy – odnoszący się do oznaczeń produktów rolnych i środków spożyw-• czych (z wyjątkiem win i napojów spirytusowych).

W konsekwencji uzyskanie ochrony dla polskiego oznaczenia geograficznego, doty-czącego produktów rolnych lub środków spożywczych jest obecnie możliwe wyłącznie w systemie wspólnotowym. Państwa członkowskie UE nie mogą więc udzielać ochrony oznaczeniom geograficznym na poziomie krajowym na te produkty lub środki, które zostały objęte zakresem przedmiotowym regulacji prawa wspólnotowego.

Zgodnie z art. 174 i 175 u.p.w.p. oznaczeniami geograficznymi, są oznaczenia słow-ne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli okre-ślona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru. Wymieniona definicja ustawowa nie dotyczy oznaczeń geograficznych produktów rolnych i środków spożywczych, objętych prawem wspólnotowym.

Ustawa Prawo własności przemysłowej wyróżnia dwa rodzaje oznaczeń geograficz-nych: nazwy regionalne oraz oznaczenia pochodzenia. Nazwy regionalne to oznaczenia dotyczące towarów, które spełniają łącznie następujące warunki: pochodzą z określonego terenu; posiadają szczególne właściwości, które wyłącznie lub w przeważającej mierze zawdzięczają oddziaływaniu środowiska geograficznego, obejmującego łącznie czynniki naturalne lub ludzkie; zostały wytworzone lub przetworzone na tym terenie (art. 175 ust. 1 u.p.w.p.). Natomiast oznaczenie pochodzenia to oznaczenie wskazujące na pochodze-nie towaru z określonego terenu. To również wytworzenie lub przetworzenie towaru na danym terenie. Przy oznaczeniach pochodzenia związek szczególnych właściwości towa-ru z naturalnym środowiskiem jest słabszy niż przy nazwach regionalnych. Szczególne właściwości tego towaru są bowiem przypisane samemu jego pochodzeniu z tego terenu, nie zaś oddziaływaniu środowiska geograficznego tego terenu.

W prawie wspólnotowym rozróżnia się natomiast dwie kategorie nazw objętych ochroną: nazwy pochodzenia (CHNP) oraz oznaczenia geograficzne (CHOG). Kategorie te różnią się stopniem powiązania produktu ze specyficznym obszarem geograficznym, którego nazwę noszą. W przypadku nazw pochodzenia zarówno produkcja surowców, jak i cały proces przygotowania i przetwarzania, aż do produktu końcowego musi się odby-wać na obszarze objętym tą nazwą. Natomiast warunkiem uzyskania ochrony na ozna-czenie geograficzne jest przeprowadzenie przynajmniej jednej z trzech wymienionych faz wytwarzania produktu na danym obszarze. W przypadku oznaczenia geograficznego nie jest wymagane aby produkt zawdzięczał swoje szczególne właściwości warunkom natu-ralnym obszaru, z którego pochodzi; wystarczającym jest aby te właściwości były przypi-sane jego pochodzeniu geograficznemu.


25

Nazwa pochodzenia oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub w wyjątko-wych przypadkach nazwę kraju, służącą do oznaczenia produktu rolnego lub środka spożywczego:

pochodzącego z tego region, określonego miejsca lub kraju;• którego jakość lub cechy charakterystyczne są w istotnej lub w wyłącznej mierze • zasługą środowiska geograficznego, na które składają się czynniki naturalne i ludz-kie, oraz;którego produkcja, przetwarzanie i przygotowanie odbywa się na tym określonym • obszarze geograficznym.

Oznaczenie geograficzne oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub w wyjąt-kowych przypadkach nazwę kraju, służącą do oznaczenia produktu rolnego lub środka spożywczego:

pochodzącego z tego regionu, określonego miejsca lub kraju;• którego określona jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna może być • przypisana temu pochodzeniu geograficznemu, oraz;którego produkcja lub przetwarzanie lub przygotowywanie ma miejsce na okre-• ślonym obszarze geograficznym.

Oznaczenia geograficzne dzieli się na oznaczenia zwykłe i kwalifikowane. Zwykłe ozna-czenia wskazują jedynie na pochodzenie towaru z określonego obszaru geograficznego, bez konieczności wykazania szczególnych cech towaru związanych z jego pochodzeniem (masło ekstra mazowieckie). W przypadku kwalifikowanych oznaczeń geograficznych sama informacja o pochodzeniu towaru jest niewystarczająca, musi bowiem istnieć związek między pochodzeniem geograficznym towaru a jego szczególnymi cechami lub jakością (wino Bordeaux). Biorąc pod uwagę sposób, w jaki oznaczenia wskazują na pochodzenie geograficzne towaru, dzieli się je na oznaczenia bezpośrednie oraz pośrednie. Bezpo-średnie oznaczenia geograficzne polegają na użyciu nazw geograficznych i mogą przybie-rać formę przymiotnikową lub odrzeczownikową. Pośrednie geograficzne oznaczenia nie zawierają wyraźnego wskazania na określone terytorium. Składają się one z elementów, które pozwalają odbiorcom na podstawie tradycji, łączyć dany produkt pod tym oznacze-niem z określonym miejscem geograficznym. Inny podział obejmuje wyróżnienie ozna-czeń słownych, słowno-graficznych i graficznych.

Oznaczenia geograficzne zawsze wskazują na pochodzenie towarów z określonego regionu lub miejsca geograficznego, nie zaś od przedsiębiorcy; informują o konkretnym, geograficznym źródle pochodzenia towaru. Mogą istnieć tylko wtedy, gdy istnieje obszar geograficzny, na który wskazują (są z nim nierozerwalnie związane). Stanowią dobro wspólne, z którego mogą potencjalnie korzystać wszyscy lokalni przedsiębiorcy.

Od geograficznych oznaczeń pochodzenia należy odróżnić natomiast nie podegajace co do zasady ochronie prawnej nazwy rodzajowe czyli nazwy produktów, które pomimo iż odnoszą się do miejsca lub regionu, w którym produkt ten lub artykuł był pierwotnie produkowany lub wprowadzony na rynek, stały się pospolitymi nazwami tego produktu lub artykułu żywnościowego, używanymi w języku potocznym.

W obrocie gospodarczym geograficzne oznaczenia pochodzenia pełnią różne funkcje identyfikując dany towar z określonym miejscem geograficznym a nie z przedsiębiorcą. Podstawowa funkcja informacyjna polega na informowaniu odbiorców o miejscu pocho-dzenia towarów z konkretnego obszaru geograficznego. Funkcja odróżniająca pozwala na odróżnianie towarów z określonym oznaczaniem geograficznym od pozostałych towarów


26

tego samego rodzaju, pochodzących z innych obszarów geograficznych. Funkcja rekla-mowa ma zwrócić uwagę odbiorcy na dany towar i skłonić go tym samym do jego naby-cia. Funkcja jakościowa natomiast stanowi gwarancję, że towar opatrzony oznaczeniem geograficznym posiada określoną jakość, którą zawdzięcza miejscu swego wytworzenia.

B. Podmioty uprawnione do uzyskania ochrony

Prawo z rejestracji na oznaczenie geograficzne może być udzielone jedynie na rzecz podmiotu zbiorowego, którym jest organizacja upoważniona do reprezentowania inte-resów producentów, działająca na danym terenie bądź kompetentny organ administracji rządowej bądź samorządu terytorialnego. Polski ustawodawca nie określa szczegółowo formy organizacji, o której mowa w art. 176 u.p.w.p. Może być nią więc każda organizacja, która ma na celu ochronę interesów lokalnych producentów.

C. Zgłoszenie oznaczenia geograficznego do Urzędu Patentowego RP

Ustawa Prawo własności przemysłowej przewiduje ochronę oznaczeń geograficznych opartą na rejestracji w Urzędzie Patentowym RP. Fakt rejestracji nie wyłącza jednak możli-wości ochrony oznaczeń geograficznych na podstawie innych regulacji prawnych. Zgłosze-nie oznaczenia geograficznego powinno zawierać: dokładne określenie zgłaszanego ozna-czenia geograficznego; wskazanie towaru, dla którego jest ono przeznaczone; dokładne określenie granic terenu, do którego się ono odnosi; określenie szczególnych cech lub właściwości towaru, w szczególności obejmujące główne fizyczne, chemiczne, mikrobio-logiczne lub organoleptyczne cechy charakterystyczne towaru oraz określenie szczegółów, z których wynika związek tych cech ze środowiskiem geograficznym lub pochodzeniem geograficznym; warunki korzystania z oznaczenia geograficznego obejmujące sposób wytwarzania, szczególne cechy lub właściwości towaru, inne przesłanki, które muszą być spełnione przez osoby chcące używać takiego oznaczenia, oraz, jeżeli jest to wymagane, metody ich kontroli; wskazanie przedsiębiorców, którzy używają lub będą używać tego oznaczenia. Szczegółowe wymogi jakim powinno odpowiadać zgłoszenie oznaczenia geograficznego określa rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 2002 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń oznaczeń geograficznych, Dz. U. Nr 63, poz. 570.

Zgłoszenie oznaczenia geograficznego może dotyczyć tylko jednego oznaczenia i tylko jednego towaru.

Z rejestracji są wyłączone oznaczenia: naruszające chronione znaki towarowe (art. 177 u.p.w.p.); oznaczenia, które mogą wprowadzić nabywców w błąd, co do odmiennego geograficznego pochodzenia towaru (art. 178 u.p.w.p.) oraz nazwy rodzajowe (art. 179 u.p.w.p.).

Zgodnie z ustawą, jeżeli zgłoszenie zostanie sporządzone prawidłowo oraz zostanie uiszczona stosowna opłata, Urząd Patentowy wydaje decyzję o udzieleniu prawa z reje-stracji (art. 182 ust. 1 i 3 u.p.w.p.). Prawo to jest ujawniane w rejestrze oznaczeń geogra-ficznych (art. 182 ust. 4 u.p.w.p.) i ogłaszane w Wiadomościach Urzędu Patentowego (art. 232 ust. 1 u.p.w.p.).

Udzielenie prawa z rejestracji na oznaczenie geograficzne stwierdza się przez wydanie świadectwa rejestracji.


27

Ustawodawca wprowadził instytucję sprzeciwu wobec prawomocnej decyzji Urzędu Patentowego o udzieleniu prawa z rejestracji. Skutkiem wniesienia umotywowanego sprzeciwu może być uchylenie decyzji o udzieleniu prawa z rejestracji.

D. Ochrona oznaczenia geograficznego – prawo z rejestracji

Na oznaczenie geograficzne może być udzielone prawo z rejestracji. Ochrona oznacze-nia geograficznego jest bezterminowa i trwa od dnia dokonania wpisu do rejestru ozna-czeń geograficznych, prowadzonego przez Urząd Patentowy. Poprzez prawo z rejestracji uprawniony nabywa prawo wyłącznego używania oznaczenia w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze kraju. Uprawnieni do oznaczania towarów zarejestrowa-nym oznaczeniem geograficznym mogą wskazać, że oznaczenie to zostało zarejestrowane poprzez umieszczenie na towarze określenia: „Zarejestrowane oznaczenie geograficzne” albo litery „G” wpisanej w okrąg w sąsiedztwie tego oznaczenia. Podmioty, które dzia-łając na danym terenie używały wcześniej, w dobrej wierze, oznaczenia geograficznego, a ich towary nie spełniają warunków będących podstawą udzielenie prawa z rejestracji, mogą go nadal używać, jednakże nie dłużej niż przez rok, począwszy od dnia udzielenia prawa z rejestracji.

E. Szczególne zasady ochrony oznaczeń geograficznych produktów rolnych i środków spożywczych

1. Pojęcie oznaczenia geograficznego produktu rolnego lub środka spożywczego

Oznaczenie geograficzne produktu rolnego lub środka spożywczego oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub, w wyjątkowych przypadkach, kraju, która służy do oznaczenia produktu rolnego lub środka spożywczego: pochodzącego z tego regionu, określonego miejsca lub kraju, oraz którego określona jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna może być przypisana temu pochodzeniu geograficznemu, oraz którego produkcja lub przetwarzanie lub przygotowywanie mają miejsce na określonym obsza-rze geograficznym.

Oznaczenia geograficzne są objęte ochroną, jeżeli co najmniej jedna z faz produkcji (produkcja, przetwarzanie, lub przygotowywanie) ma miejsce w regionie geograficznym, z którego pochodzi produkt.

2. Podmioty uprawnione do uzyskania ochrony

Uprawnioną do uzyskania ochrony z prawa do rejestracji jest grupa osób (wyjątkowo osoba fizyczna lub prawna) w rozumieniu art. 5 ust. 1 akapit 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych, Dz. Urz. WE L 93, z dnia 31 marca 2006, s. 12 – dalej jako r. 510/2006 w zw. z art. 2 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych, Dz. U. z 2005r., Nr 10, poz. 68 ze zm. – dalej jako u.r.o.n.o. Grupa oznacza niezależnie od jej formy prawnej i składu, każdą organizację producentów lub przetwórców tego samego produktu rolnego lub środka spożywczego. W wypadku nazwy określającej transgraniczny obszar geograficzny lub tradycyjnej nazwy związanej z transgranicznym obszarem geograficznym kilka grup może złożyć wspólny wniosek.


28

3. Zgłoszenie oznaczenia w postępowaniu rejestrowym

Ochrona oznaczeń geograficznych jest oparta na systemie rejestracji. Procedura składania i rozpatrywania zgłoszeń dla nazw wchodzących w zakres rozporządzenia nr 510/2006 odbywa się na podstawie przepisów zarówno tego rozporządzenia, jak i prawa krajowego państw członkowskich (w zakresie w jakim prawo krajowe nie jest sprzeczne z prawem europejskim, co wynika z nadrzędności prawa europejskiego) i jest podzielo-na na dwa etapy: krajowy (postępowanie toczy się przed właściwymi organami państwa członkowskiego) oraz wspólnotowy (postępowanie toczy się przed Komisją Europejską). Warunkiem uzyskania ochrony jest zgoda Komisji Europejskiej i pośrednio zgoda pozosta-łych państw członkowskich, przejawiająca się w braku sprzeciwów. Zgłoszenia krajowych oznaczeń geograficznych są objęte dyspozycją art. 5 r. 510/2006 oraz art. 7-26 u.r.o.n.o.

Zgodnie z art. 4 pkt 1 u.r.o.n.o. organem przyjmującym i oceniającym wnioski o reje-strację jest minister właściwy do spraw rynków rolnych (Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi) – dalej jako minister.

Podstawą rejestracji oznaczeń geograficznych jest wniosek o rejestrację oznaczenia geograficznego produktu rolnego lub środka spożywczego. Wniosek zawsze dotyczy konkretnego produktu (a nie grupy towarów). Wzór wniosku jest określony w rozporzą-dzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 kwietnia 2007 r. zmieniającym rozpo-rządzenie w sprawie wzorów wniosków o rejestracje nazw i oznaczeń produktów rolnych lub środków spożywczych oraz wzorów wniosku o zmianę specyfikacji, Dz. U. Nr 77, poz. 521 i 522.

Na podstawie art. 12 ust. 1 u.r.o.n.o., minister bada wniosek pod względem formal-nym w terminie 14 dni od dnia wpłynięcia wniosku. W terminie 14 dni od dnia wpisa-nia do rejestru wewnętrznego danych dotyczących wniosku minister powiadamia o tym wnioskodawcę, przekazuje wniosek Radzie do Spraw Tradycyjnych i Regionalnych Nazw Produktów Rolnych i Środków Spożywczych – dalej jako Rada oraz ogłasza w dzienniku urzędowym Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi i na stronach internetowych urzędu obsłu-gującego ministra informację o wpłynięciu wniosku o rejestrację (art. 16 u.r.o.n.o.). Po uzyskaniu opinii Rady minister wydaje decyzję o spełnieniu wymogów określonych w r. 510/2006 (decyzja pozytywna) i niezwłocznie przekazuje wniosek o rejestrację do Komisji Europejskiej (art. 19 ust. 1 pkt 1 lit b u.r.o.n.o. w zw. z art. 5 ust. 5 akapitem 3 r. 510/2006). Minister wpisuje też zgłoszoną nazwę na listę produktów rolnych i środków spożywczych podlegających tymczasowej ochronie krajowej (art. 19 ust. 1 pkt 1 lit. b u.r.o.n.o.).

Zgodnie z art. 17 ust. 1 u.r.o.n.o. osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której interesu gospodarczego lub prawnego doty-czy postępowanie w sprawie rejestracji nazwy produktu rolnego lub środka spożywczego, może złożyć, w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia informacji o wpłynięciu wniosku, do ministra zastrzeżenie do wniosku o rejestrację.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 r. 510/2006 wnioski o rejestrację pochodzące z państw członkow-skich rozpatruje Komisja Europejska. W terminie nie dłuższym niż 12 miesięcy Komisja sprawdza w drodze oficjalnego dochodzenia, czy wniosek jest uzasadniony i czy spełnia wymogi określone w r. 510/2006.

Zgodnie z art. 7 ust. 1 r. 510/2006, w ciągu 6 miesięcy od daty pierwszej publikacji podmioty zainteresowane (w tym państwa członkowskie) mogą wnieść sprzeciw.

Jeżeli sprzeciw nie zostanie wniesiony lub jeżeli po wniesieniu sprzeciwu i przepro-wadzeniu procedury sprzeciwowej zostanie podjęta decyzja o rejestracji, Komisja


29

wpisuje nazwę do rejestru chronionych nazw pochodzenia oraz chronionych oznaczeń geograficznych.

Decyzja Komisji Europejskiej o rejestracji oznaczenia geograficznego ma charakter konstytutywny ze skutkiem ex nunc. Decyzja ta jest źródłem prawa z rejestracji oznaczeń geograficznych.

4. Prawo z rejestracji

Prawo z europejskiej rejestracji oznaczenia geograficznego jest bezwzględnym prawem podmiotowym, o charakterze majątkowym, skutecznym erga omnes i bezterminowym. Prawo z rejestracji nie podlega zbyciu lub rozporządzeniu. W przypadku nazw złożonych, zawierających w swej strukturze element rodzajowy, ochrona prawna nie obejmuje takie-go elementu (art. 13 ust. 1 akapit 2 r. 510/2006).

Prawo z rejestracji obejmuje możność używania oznaczeń geograficznych w obro-cie. Używanie chronionych oznaczeń, oznacza umieszczanie tych nazw, ich skrótów oraz odpowiadających tym nazwom symboli europejskich na produktach, ich opakowa-niach wewnętrznych i zewnętrznych, dokumentach dotyczących produktów oraz w celu reklamy.

Prawo używania zarejestrowanych oznaczeń przysługuje zarówno podmiotom, które wystąpiły do organów krajowych z wnioskiem o rejestrację europejską, jak też pozostałym podmiotom, których produkty spełniają wymogi specyfikacji. Prawo z rejestracji oznacze-nia geograficznego jest skuteczne na terytorium całej Unii Europejskiej, we wszystkich jej państwach członkowskich.

Zarejestrowane nazwy na podstawie art. 13 ust. 1 r. 510/2006 są chronione przed: wszelkim bezpośrednim lub pośrednim używaniem w obrocie zarejestrowanej nazwy dla produktów nieobjętych rejestracją, jeżeli produkty te są porównywalne do produktów zarejestrowanych pod tą nazwą lub jeżeli przez używanie tej nazwy wykorzystuje się reno-mę chronionej nazwy; wszelkim nadużywaniem, imitacją lub aluzją, nawet jeśli jest wska-zane prawdziwe pochodzenie produktu lub jeśli chroniona nazwa została przetłumaczona lub towarzyszy jej określenie takie jak „rodzaj”, „typ”, „metoda”, „na sposób”, „imitacja” lub inne podobne określenie; wszelkim innym fałszywym lub wprowadzającym w błąd określeniem miejsca pochodzenia lub wytwarzania, właściwości lub podstawowych cech produktu znajdujących się na opakowaniu zewnętrznym lub wewnętrznym, w materia-le reklamowym lub w dokumentach odnoszących się do danego produktu, jak również stosowaniem opakowań mogących stworzyć fałszywe wrażenie co do jego pochodzenia; wszelkimi innymi praktykami mogącymi wprowadzić odbiorców w błąd co do prawdziwe-go pochodzenia produktu. Przy tym zakres ochrony jest bardzo szeroki, gdyż obejmuje zarówno oznaczenia geograficzne, jak też same produkty, dla których te oznaczenia zosta-ły zarejestrowane.

F. Szczególne zasady ochrony produktów tradycyjnych

Od nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych należy odróżnić oznaczenie „gwaran-towana tradycyjna specjalność”, dotyczące szczególnego rodzaju produktów rolnych lub środków spożywczych jakimi są produkty tradycyjne. Produkty tradycyjne stanowią grupę wyrobów selektywnych, wytwarzanych w sposób tradycyjny lub odzwierciedlający trady-cyjne metody produkcji i/lub przetwórstwa. Takie rozumienie pojęcia „produkty tradycyj-ne” pokrywa się znaczeniowo z art. 4 ust. 1 akapit 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 509/2006


30

z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie produktów rolnych i środków spożywczych będących gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami, Dz. Urz. WE L 93, z dnia 31 marca 2006, s. 1 – dalej jako r. 509/2006r. Według powołanego przepisu, w europejskim rejestrze gwaran-towanych tradycyjnych specjalności mogą znaleźć się tylko takie produkty rolne lub środki spożywcze, które są produkowane przy użyciu tradycyjnych surowców lub charakteryzują się tradycyjnym składem lub sposobem produkcji lub przetwarzania odzwierciedlającym tradycyjny sposób produkcji lub przetwarzania. Zgodnie z krajową definicją ustawową zawartą w art. 47 ust. 1 u.r.o.n.o., produktami tradycyjnymi są produkty rolne lub spożyw-cze, o których mowa w załączniku I do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską przeznaczone do spożycia przez ludzi, w załączniku do r. 509/2006 lub w załącznikach do r. 510/2006, oraz napoje spirytusowe, o których mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 110/2008 z dnia 15 stycznia 2008 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania i ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytu-sowych oraz uchylającym rozporządzenie Rady (EWG) nr 1576/89 z dnia 29 maja 1989 r. ustanawiające ogólne zasady definicji, opisu i prezentacji napojów spirytusowych, Dz. Urz. WE L 39, z dnia 13 lutego 2008 r., s. 16 – dalej jako r. 110/2008, których jakość lub wyjątkowe cechy i właściwości wynikają ze stosowania tradycyjnych metod produkcji, za które uważa się metody wykorzystywane od co najmniej 25 lat.

Postępowanie związane z wpisem produktu tradycyjnego do wspólnotowego rejestru gwarantowanych tradycyjnych specjalności prowadzonego przez Komisję Europejską, składa się z dwóch etapów (wewnątrzkrajowego i wspólnotowego) i przebiega analo-gicznie według reguł właściwych dla procedury rejestracyjnej oznaczeń geograficznych produktów rolnych i środków spożywczych. Podstawowymi regulacjami w zakresie tego postępowania rejestracyjnego pozostają cytowane rozporządzenie nr 509/2006 oraz ustawa o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożyw-czych oraz o produktach tradycyjnych.

Używanie oznaczenia „gwarantowana tradycyjna specjalność” nie stanowi przedmiotu prawa wyłącznego. Każdy producent ma możliwość użycia zarejestrowanej nazwy wraz z określonym oznaczeniem, oraz w odpowiednich warunkach z symbolem wspólnoto-wym albo samej zarejestrowanej nazwy, pod warunkiem, ze wytwarzany lub przetwa-rzany produkt rolny lub środek spożywczy jest zgodny z właściwą specyfikacją produk-tu, a producent podlega kontroli odpowiednich organów lub jednostek. Oznaczenie „gwarantowana tradycyjna specjalność” nie wiąże się z określonym miejscem wytwarza-nia produktów rolnych lub środków spożywczych.

Jednym z najskuteczniejszych sposobów promocji krajowych produktów tradycyjnych jest zebranie informacji na ich temat w formie ogólnokrajowej listy produktów trady-cyjnych. Podstawowym celem listy jest bowiem rozpowszechnianie informacji na temat produktów tradycyjnych, w tym produktów regionalnych z oznaczeniami geograficznymi (wpis na listę nie zapewnia jednak ochrony tych oznaczeń). W Polsce podstawę praw-ną funkcjonowania krajowej listy produktów tradycyjnych stanowią art. 47-56 u.r.o.n.o. Lista ta zawiera opis produktu, zawierający jego nazwę, rodzaj, charakterystykę, wskaza-nie surowców wykorzystywanych do jego produkcji, podstawowe informacje dotyczące tradycji, pochodzenia oraz historii produktu oraz metodę produkcji.

Wniosek o wpis na listę produktów tradycyjnych składa się do właściwego miejscowo marszałka województwa. Może go złożyć osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednost-ka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, wytwarzająca dany produkt. Marszałek województwa sprawdza wniosek pod względem formalnym oraz dokonuje oceny w zakresie spełniania przez produkt wymogów ustawowych. Jeżeli produkt spełnia


31

wskazane wymogi, marszałek województwa przesyła ministrowi, potwierdzoną przez siebie kopię wniosku o wpis na listę produktów tradycyjnych. W przypadku gdy produkt nie spełnia wymogów ustawowych, marszałek województwa wydaje decyzję o odmowie przekazania ministrowi wniosku o wpis. Minister po otrzymaniu wniosku, dokonuje wpisu produktu tradycyjnego na listę produktów tradycyjnych.

Wpis na listę produktów tradycyjnych nie zagraża istnieniu takiej samej nazwy lub znaku bądź produktów, które zostały legalnie wprowadzone do obrotu. Zgodnie z art. 48 u.r.o.n.o. nazwa produktu tradycyjnego wpisanego na krajową listę nie jest chroniona na podstawie ustawy.

G. Szczególne zasady ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych

1. Pojęcie oznaczenia geo

wŁasnoŚĆ intelektualna - lublininfopatent2.oic.lublin.pl/download/publikacja.pdf · 2010. 9....

Documents