INSTITUT ZA OCEANOGRAFIJU I RIBARSTVO - SPLITSFR JUGOSLAVIJA

No. 64v

BILJESKE- NOTES 1985

Citogeneticka istrci.tivanja jadranskih ribaUranoseopus scaber L., So/ea lutea (Risso) i

Serranus scriba (L.)

Cytogenetic investigations on Adriatic fishes Uranoscopusscaber L., Solea luiea (Risso) and Serranus scnba (L.,)

A vdo S ofra d ž i j a

Prirodno-matematicki fakultet. Sara1evo. .T1WnglrW1,;rr

UVOD

Prema raspoloživim literaturnim podacima u Jadranskom moru, stalnoili povremeno, živi oko 410 ribljiih formi (Š o 1 jan 1975, Tor t o n e s e 1975,Jar d a s 1983 i dr.). Pomenuti broj ribljih formi (vrste i podvrste) se, medu-tim, ne može smatrati potpuno tacnim niti pak konacnim, s obzirom na izra-ženu migratornost i (posebno) prisustvo brojnih problema vezanih za biosiste-matskih položaj i status pojedinih taksona.

Na temelju raspoloživih literaturnih podataka koji se odnose na kario-loška i citogeneticka proucavanja jadranskih riba, može se konstatovati da suone u tom pogledu veoma malo istražene ; do sada je kariološki obraden veomamali broj vrsta i to onih koje imaju šire rasprostranjenje (C ata ude Il a etal., 1973, Vas i l' e v, 1980, S o 1a et al., 1981). Citogeneticka istraživanjajadranskih riba u Jugoslaviji su preduzeta tek u najnovije vrijeme (S o f r a-d ž i j a, 1983, 1984).

U prezentiranom radu se, prvi put, saopštavaju rezultati citogenetickihistraživanja triju jadranskih vrsta riba: U. scaber (nebogled), S. lutea (listžuckan) i S. scriba (pirka). Prikazani rezultati su ostvareni u okviru širezasnovanih citogenetick~h istraživanja riba Jadranskog mora. .'

.'...

MATERIJAL I METODE

Saopšteni podaci o citogenetickim odlikama vrsta U. scaber, S. lutea iS. scriba dobiveni su na temelju analize materijala ulovljenog u Neretvanskomkanalu (podrucje Sreser). Materijal je lovijen i kariološki obraden tokomjula i avgusta 1984. godine.(*) Sistematska pripadnost (determinacija) ispitiva-nih vrsta riba ostvareni su analizom mitoza u celijama bubrežnog epitela.Pri izradi hromosomskih preparata primijenjena je nešto modificirana metod~koju je opisao S o fra d ž i j a (1977). Nakon kolhicinskog tretmana (u trajanjuod dva sata) živim ribama su p'isekovani bubrezi i rezani na male komadice(2 mm). Materijal je zatim hi~otoniziran u 0,075 M KCl, u trajanju od 40minuta. Nakon toga materijal j~ bojen u 2% lakto-propionskom orseinu u tra-janju od 2 sata. Morfološka klasifikacija pojedinih hromosomskih parova (uosnovne morfološke kategorije) ucinjena je saglasno kriterijumima koje pre-porucuju Lev a n et al. (1964).

REZULTATI

1. Uranoseopus scaber (nebogled)

Na temelju analize veceg broja mitotickih (pro)metafaznih figura u celi-jama bubrežnog epitela ove riblje vrste, konstatovano je da diploidni hromo-somski broj iznosi 2n = 26 (sl. 1-2). Konstatovani broj hromosoma naden je

-,4

f

, ) .l<... , "':",'~..

..,,..,..,

. '\".Ii~...'I>

~'o

..

~...

..

. ,.. I'"..1 , 2..

Sl. 1-2: Mitoticke (pro)metafa?:e u celijama bubrežnog epitela vrste V. scaber(2n = 26) ,Mitotic (pro)metaphases in the cells of the kidny epithelium of V. scaber(2n = 26)

(*)Sav materijal. za potrebe ovog rada su ulovili sportski ribolovci Amer Sofra-džija i Ante Nadilo na cemu im se toplo zahvaljujem.

2

u svim analiziranim mitozama, pa se može tvrditi da ispitivano mitotickotkivo karakteriše stalan broj hromosoma (ovo se podjednako odnosi i na muž-jake i na ženke).

Analizom morfološke strukture hromosomske garniture utvrdeno je da seona sastoji od 11 parova metacentricnih i submetacentericnih, te 2 para akro-centricnih, odnosno telocentricnih hromosoma ; ukupan broj hromosomskihkrakova iznosi NF = 48 (Sl. 3). U kategoriji dvokrakih hromosoma (metacen-

1 2

7

Sl. 3: Kariogram U. scaberKaryogram of U. scaber

trici i submetacentrici) nalazi se šest parova hromosomskih elemenata koji sumedusobno veoma slicni, kako po velicini, tako i morfološki (vidi prikazanikariogram, sl. 3). Preostalih pet parova iz skupine dvokrakih hromosoma su,takode, morfološki slicni; centromere su im smještene medijaIno, a najmanjipar hromosoma iz ove skupine pripada submetacentricnom tipu sa približnimodnosom karakova 1 :2. Dva para jednokrakih hromosoma pripadaju najkra-cim elementima u posmatranoj garnituri, pri cemu se posebno morfološki iz-dvaja najmanji par u garnituri ove ribe.

2. Solea lutea (list žuckan)

Sprovedena citogeneticka istraživanja vrste S. lutea su pokazala da ovuriblju vrstu odlikuje diploidni hromosomski broj 2n = 30 (sl. 4-5). Ovaj brojhromosoma naden je u svim celijama, pa se može reci da ispitivano mitotickotkivo bubrežnog epitela odlikuje stalan hromosomski broj.

Analiza morfološke strukture kariotipa je pokazala da se dipl oi dna hro-mosomska ganitura ove vrste lista sastoji od 7 parova metacentricnih i sub-metacentricnih i 8 parova akrocentricnih, odnosno telocentricnih hromosoma

(vidi prikazani kariogram; sl. 6). Ukupan broj hromosomskih krakova (NF)u diploidnoj garnituri iznosi, prema tome, 44 (NF = 44). Hromosomska gar-nitura ispitivane riblje vrste je sastavljena od elemenata vrlo malih dimen-

3

"~

zija ,pa se ova cinjenica može smatrati znacajnom citogenetickom odlikomove ribe. Pritom je važno istaci da su dvokraki hromosomi (meta i submeta-centricni) nešto duži, što u izvjesnom smislu sugerira pretpostavku o moguc'u:',mehanizmima konstituisanja hromosomskog seta ove vrste.

t

Sl. 4-5: Mitoticke metafaze u celijama bubrežnog epitela vrste S, lutea (2n = 30)Mitotic metaphases in the cells of the kidy epitthelium of S. lutae (2'"1= 30)

Sl. 6: Kariogram S. luteaKaryogram of S. lutea

3. Serranus scriba (pirka)

Analizom veceg broja mitotickih (pro)metafaznih figura li celijama bu-brežnog epitela, konstatovano je da diploidan hromosomski broj vrste S. scriba

4

iznosi 2n = 48 (sl. 7-8). Pomenuti broj hromosoma utvrden je u svim anali-ziranim mitozama i kod mužjaka i kod ženki.

Diploidna hromosomska garnitura ove riblje vrste sastavljena je isklju-civo od jednokrakih hromo soma - (akro)telocentrika, pa ukupan broj krakovaiznosi NF = 48 (sl. 9). Garnitura je sastavljena od elemenata koji su po svojoj

..

,..""'" --

J .. ,"'"tiJ' -\,-1..t dl t

.... -'- , ,do -

.",, ""i

rr sSL 7-8: Mitoticke (pro)metafaze u celijama bubrežnog epitela vrste S. scriba

(2n = 48)Mitotic (pro)metaphases in the cells of the kidny epithelium of S. scriba(2n = 48)

I. 7 8

IJli

12 13 11. 15 15

..,

17 18 19

"'. .

20

,,~.21 22 23 24

9SL 9: Kariogram S. scriba

Karyogram of S. scriba

5

..=.

dužini i morfologiji medusobno veoma slicni, što otežava njihovu homologi-zaciju, a i položaj pojedinih parova u kariogramu je manje-više us lova n (ovose posebno odnosi na hromosomske parove od rednog broja 1 do 8, odnosno9 do 16).

DISKUSIJA

Prikazani podaci o citogenetickim odlikama ispitivanih vrsta riba pokazujuda se one u tom pogledu medusobno veoma razlikuju, što je u stvari u sa-glasnosti sa njihovim sistematskim položajem (radi se o vrstama koje pripa-daju razlicitim višim sistem at skim kategarijama). Buduci da ove vrste ribanisu do sada karialoški istraživane, ovdje cemo se ukratko osvrnuti samona one kariološke ,osobenosti koje nam se cine znacajnim za sagledavanje nji-hovog kariološkog položaja medu košljaribama. Za vrstu V. scaber, s ~bziromna njene citogeneticke karakteristike, može se reci da predstavlja relativnorijetku riblju vrstu. Do sada, koliko nam je poznato, ovako mali diploidnihromosomski broj otkriven je samo kod nekoliko vrsta iz familije Cyprinodon-tidae, sa kojima V. scaber nema bliskih filagenetskih veza (S h e e 1, 1972b).Morfološka struktura kariotipa ove ribe, medutim, dozvoljava izvjesne pret-postavke koje ukazuju na moguce citogeneticke mehanizme evolucije ove ribE:.Moguce je da je kariotip ove ribe nastao od nekog pretka koji je imao 48akrocentricnih hromo soma od koga je, Robertsonovim mehanizmima (fuzijom

akrocentrika), nastao jedan simetricni kariatip od 11 parova dvokrakih i 2para jednokrakih hromosoma, pr,i cemu je ukupan broj hromosomskih kra-kova ostao nepramijenjen (NF = 48).

Od ukupno devet vrsta rada Solea, koliko živi u Jadranu, karialoški sudo sada obradene samo dvije. B er k e r (1972) je utvrdio da diploidan hro-mosomski broj vrste S. so lea (= S. vulgaris) iznosi 2n = 42; druge podatke okariotipu ove ribe citirani autor ne saopštava. Vas i l' e v (1978) je, analizommaterijala iz Crnog mora, utvrdio da diploidni braj hromosoma vrste S. lascarisiznosi 2n = 42, a ukupan broj hromosamskih krakova NF = 48. Vrsta S. lutea

se, prema našim nalazima, kariološki znacajno ra:dikuje od ~\ethodnih, pa je"iiizuzetno teško medu njima uspostavljati bilo kakve citogeneticke relacije.

Naša istraživanja su pokazala da vrstu S. scriba karakteriše diploidan hro-mosomski broj 2n = 48; ova garnitura je sastavljena iskljucivo od jednokra-kih hromosoma (akrocentrici, telocentrici). Ovakav diploidni hromosomski brojkonstatovan je i kod vrste Dicentrarchus labrax, koja pripada familiji Serra-nidae, a koja je jedino do sada kariološki istražena (C ata ude Il a et al.,1973). Ovakvu strukturu kariotipa nalazimo kod velikog broja ribljih vrstakoje pripadaju razlicitim, fitogenetski udaljenim višim sistematskim katego-rijama, pa je za sada nemoguce raspravljati o njenim citotaksonomskim odno-sima sa vrstom Dicentrarcus labrax, kaa i drugim predstavnicima roda Serra-

nus, buduci da oni nisu kariološki istraženi. Naša buduca istraživanja ce bitiusmjerena u tom pravcu.

6

-

ZAKLJUCAK

..

Na temelju sprovedenih citogenetickih istraživanja jadranskih riba U.scaber (nebogled) ,S. lutea (list žuckan) i S. scriba (pirka), mogu se izvestisljedeci zakljucci.

(1) Karakteresticni diploidni hromosomski broj vrste U. scaber iznosi2n = 26; njena garnttura je sastavljena od jedanaest parova metacentricnihi submetacentricnih i dva para akrocentricnih, odnosno telocentricnih hromo-

soma, pa ukupan broj hromosomskih krakova iznosi NF = 48.(2) Dipl<;>idni hromosomski broj vrste S. lutea iznosi 2n = 30. Ova hro-

mosomska garnitura se sastoji od 7 parova metacentricnih i submetacentricnihi 8 parova akrocentricnih i telocentricnih hromosoma. Ukupan broj hromo-somskih karakova u garnituri ove ribe iznosi NF = 44.

(3) Konstatovano je da karakteristican diploidni broj hromosoma vrsteS. scriba iznosi 48 (2n = 48). Ova hromosomski set je sastavljen od hromosomaakrocentricnog, odnosno telocentricnog tipa, pa broj ka rakova u garnituri overibe iznosi NF = 48.

LITERATURA

1.

Bar k e r, C. J. 1972. A method for the display chromosomes of plaice, Pleuronectesplatesa and other marine fishes. Copeia, 2 : 67-71.

C ata ude Il a, S., V. M. C i v i teIl i, E. Cap ana. 1973. The chromosomes ofsome Mediteranean teleosts: Scorpenidae, Serranidae, Labrinae, Blenniidae,Gobiidae (Pisces-Scorpeaniformes, Perciformes). BolI. Zoo1., 40 : 358-389.

Jad r a s, I. 1983. Analiticki pregled ihtiofaune Jadranskog mora. Ichthyologia,15 : 15-35.

Levan, A., K. F red g a and A. S and b er g. 1964. Nomenclature for centromeric'position,on chromosomes. Hereditas, 52 : 201-220.

S h e e 1, J. J,,1972b. Revuline karyotypes and their evolution (Revulinae, Cyprino-dontidae, Pisces). Z. zoo1. Syst. Evo1. Forsch., 10 : 180-209.

S o fra d ž i j a, A. 1977. Kariologija i citotaksonomija vrsta roda Leuciscus iz vodaBosne i Hercegovine. Godišnjak Bio1. inst. Univ. Sarajevo, 33 : 113-211.

S o fra d ž i ja, A. 1983. Prvi podaci o hromosomima tri jadranske vrste riba (Scor-pena pqrcus, S. ustulata i Corvina nigra). Ichtyologia, 11 (u štampi).

S o fra d ž i j a; A. 1984. Prvi podaci o karakteristikama hromosomskih garnitura dvijujadranskih gobiusa (Gobius paganellus i G. cobitis), Gobiidae, Pisces. Go-dišnjak 'BioI. inst. Univ. Sarajevo, 47 (u štampi).

S o 1 a, 1., S. Cata ude Il a, E. Cap a n n a. 1981. New developments in vertebratecytotaxonomy III. Karyology of bony fishes: a review. Genetica, 54 : 285-328.

S o 1 jan, 5. 1965. Ribe Jadrana (Pisces mari Adriatici). Zavod za izdavanje udžbe-nik SR Srl?ije, Beograd.

S o 1jan, T. 1975'., Il pesci dell'Adriatico. Ed. A. Mondadori, Verona.Tor t o n e se, E. 1975. Osteichthyes (Pesci ossei). II. Fauna Ital., 11. Ed. Calderini,

Bologna. 'Vas i l' e v, V. B. 1978.

Sea. Tsitologia, 20Vas i l' e v, V. B. 1980.

20 : 387-424!.

Karyotypes of 5 species of fishes (Pisces) from the Black: 1092-1094.

Hromosomnye cisla ryboobraznyh i ryb. Voprosy ihtiologii,

r

PriII).Ijeno: 13. 3. 1985.

7

CYTOGENETIC INVESTIGATIONS ON ADRIATIC FISHES URANOSCOPUSSCABER L., SOLEA LUTEA (RIS SO) AND SERRANUS SCRIBA (L.)

. AvdoS o had ž i j a

Faculty of Natural and Mathematical Sciences, Sarajevo, Yugoslavia

SUMMARY

Cytogenetic irivestigations on the Adriatic fishes of U. scaber, S. luteaand S. scriba have resulted in same basic conclusions.

Characteristic diploid chromosome number of the species of U. scabe7is 2n = 26. This complement is composed bf 11 pairs of (sub)metacentric chro-mosom:es and 2 pairs of (acro)telocentric; total number of chromosome arms(number f1::mdamental) is NF =-48-

Diploid cntbmQsome number of S. lutea im 2n = 30 consisting of 7 pairsof (sub)metacentrlcs and 7 pairs of (acro)telocentrics. Total number of chromosome arms in this set is NF = 44.

Diploid chromosome vomplement of S. scriba is 2n = 48. In this set onlyone one-armed (acrocentric and telocentric) chromosome was found undiundamental number is NF = 48.

BILJEŠKE-NOTES, izdaje Institut za oceanografiju i ribarstvo Split; izlazi povre-meno. Odgovorni urednik: Dr Mira Zore-Armanda. Naklada 600 primjeraka. Tisak'

»Slobodna Dalmacija«, Split