uyku ve hemŞİrelİk bakimi
DESCRIPTION
UYKU ve HEMŞİRELİK BAKIMI. UYKU. Tanımlar Düzenli tekrarlayan kolayca geri dönebilen uyanıklıkla karşılaştırıldığında dış uyaranlara yanıt eşiğinin azaldığı göreceli hareketsizlikle beliren bir durumdur. UYKU. Tanımlar - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
UYKU
ve
HEMŞİRELİK
BAKIMI
UYKUTanımlar
Düzenli tekrarlayan
kolayca geri dönebilen
uyanıklıkla karşılaştırıldığında dış uyaranlara yanıt eşiğinin azaldığı
göreceli hareketsizlikle beliren
bir durumdur
UYKU Tanımlar
Bireyin herhangi bir uyaranla uyandırılabileceği bağıntılı bir bilinçsizlik durumu
Organizmanın uyaranlara karşı cevabının azaldığı bir dönem
UYKU
Uyku, beynin dinlendiği, bu nedenle yavaşladığı ve hatta durduğu bir süreç olarak yorumlanırken;
Yapılan gözlemler ve araştırmalar;
uyku sırasında beyinde işlevlerin durmadığını sadece uyanıklık durumuna göre dış uyaranların daha zayıf veya farklı olarak işlendiği bir bilinç durumu olduğunu ortaya koymuş
UYKU
Uyku,
Bireylerin yaşamını ve sağlığını etkileyen
Fizyolojik, psikolojik ve sosyal boyutları olan
İnsanın gerek fiziksel gerekse ruhsal yönden sağlıklı olması için gerekli
Temel yaşam aktivitelerinden biridir
UYKU FİZYOLOJİSİ
UYKU FİZYOLOJİSİ
Beyin sapındaki iki özelleşmiş bölge
uykunun kontrol edilmesinde önem
taşımaktadır;
Medulladaki bulber senkronize edici bölge
Retiküler Aktive Edici Sistem
Retiküler aktive edici sistem;
görsel, işitsel, ağrı ve dokunma uyarıları biçiminde duyusal
bilgiyi alır Bu uyarılar bireyin uyanık kalmasını
sağlar
Birey uyumaya başladığında gözler kapanır, rahat pozisyon alır
Retiküler aktive edici sisteme olan uyarılar azalır
Böylece bulber senkronize edici bölge bireyin uyumasını sağlar
UYKU FİZYOLOJİSİ
Beden ve ruh sağlığı açısından
önemli
UYKU
FİZYOLOJİSİ
Uyku Sırasında Görülen Fizyolojik
Değişiklikler
Böbreklerden fosfat atılır
Adrenal hormonlar salgılanır
Vitaminler kullanılır
Deri onarımı gerçekleşir
Büyüme hormonu salgılanır
Vücut onarımı (yara kapanması) sağlanır
UYKU FİZYOLOJİSİ
Uykusuzluk Durumunda Görülen
Fizyolojik Değişiklikler
Yorgunluk, bezginlik
Konsantrasyonda güçlük
Ağrıya karşı duyarlılıkta artış
Sinirlilik
UYKU FİZYOLOJİSİ
Uykusuzluk Durumunda Görülen
Fizyolojik Değişiklikler
İleri durumda;
Halüsiyasyon, iştahsızlık, boşaltımda zorluk
Deri sarkması, renginde koyulaşma(göz altları)
SİRKADİYEN SAAT VE RİTİM
Belirli aralıklarla yinelenen biyolojik olaylara Biyolojik Ritim;
Aradan geçen zamana Ritim Periodu denir
Günlük(sirkadiyen) en sık görülen ritim’dir
Karanlıkta ya da aydınlıkta da devametmesi ritmin endojen (içten gelen)kaynaklı olduğunu ve bir iç saatin varlığını gösterir
Sirkadiyen ritmi;
gün ışığı
melatonin
seratonin hormonu belirler
SİRKADİYEN
SAAT VE
RİTİM
UYKU EVRELERİ
UYKU EVRELERİ
Klasik tanımlama ile uyku
1. REM -Hızlı Göz Hareketleri- (Rapid Eye Movement)
a) Yüzeyel Uyku
b) Derin uyku
2. Non-REM (NREM)
olmak üzere iki ana dönemden oluşur
UYKU EVRELERİ Uykunun uyanıklık ile beraber
periodik geçişlerin olduğu beş
dönemi vardır
Genellikle kısa bir uyanıklık döneminden sonra 1.,2.,3.,4. döneme girilir
UYKU EVRELERİ
İlk REM dönemi uyku başladıktan
90-120 dk sonra ortaya çıkar
Daha sonra yaklaşık 90 dk aralarla bir gecede 3-5 REM döneminden geçilir
UYKU EVRELERİ
UYKU
1) NREM 2) REM
Yüzeyel uyku (2.evre)
Derin uyku (4.evre)
Yüzeyel uyku (1.evre)
Derin uyku (3.evre)
UYKU EVRELERİ
UYKU EVRELERİ Uykunun hafif olduğu uyku-uyanıklık arasında geçiş evresidir
Uyarılarla (gürültü, dokunma, diğer uyarılar)
hemen uyanır
Fizyolojik aktiviteler azalır (kalp atımı,
solunum, ısı vb.) metabolizma yavaşlar
Olağan uykuda bu evrenin süresi:
½dk ile 7dk
Non-REM/ 1. Evre:
UYKU EVRELERİ Uyku 1. evreye göre daha derindir, uyandırılma güçtür
Bu dönemde beyin uyarıların önemine göre hareket eder (ör; gök gürültüsü/bebek sesi)
Fizyolojik aktivitelerde azalma devam eder (kalp atımı, solunum, ısı vb.), kas tonüsü azalır
Bu evrenin süresi: 10dk ile 20dk
Non-REM/ 2. Evre:
UYKU EVRELERİ Uyku 2. evreden daha derindir, uyandırılmak için güçlü uyarı gerekir
Solunum düzenli, kalp atımı ve vücut sıcaklığı düşüktür, vital bulgular yavaş/düzenlidir
Kaslar tamamen gevşektir
Bu evrenin süresi: 15dk ile 30dk
Non-REM/ 3. Evre:
UYKU EVRELERİ Uyku siklusunun en derin olduğu, vücudun tamamen dinlendiği, fizyolojik olayların geliştiği evre
Vital bulgular anlamlı şekilde düşük, kaslar gevşemiş, metabolizma yavaştır
Horlama, uykuda anlamsız konuşma, uyurgezerlik, enürezis görülebilir
Non-REM/ 4. Evre:
UYKU EVRELERİ
Somototropin ve büyüme hormonu salgılanır
Uyandırılma eşiği düşüktür
Bu evrenin süresi: 15dk ile 30dk
Non-REM/ 4. Evre:
UYKU EVRELERİ
Uyku başlangıçından 90 dk sonra başlar
Başta boyun kasları olmak üzere (solunum ve göz kasları hariç) iskelet kaslarında tonus kaybı olur
Bilişsel ve fizyolojik aktivitelerde artış olur
REM Evresi
UYKU EVRELERİRüyaların (canlı ve renkli) büyük çoğunluğu (%80) bu evrede görülür
Erkeklerde ereksiyon, kadınlarda uterusta ritmik kasılma olur
Taşikardi-bradikardi dönemleri görülür, solunum sayısı ve derinliği değişir, gastrik sekresyon artar
REM Evresi
Yaş gruplarına ve yaşam dönemlerine göre uyku niteliği ve süreci değişir
Fiziksel hastalık, gebelik, zihinsel stres, artmış mental gerginlik uyku gereksinimini artar
Zorlu öğrenme durumları ve stres dönemlerinde REM dönemi artar
Yeni doğanlar
Süt çocuğu(infant)
Oyun çocukluğu
Okul çağı çocukluğu
Adölesanlar
Genç yetişkinler
Orta yaş yetişkinler
Yaşlılar
Uyku sorunu hastalıklarda bulgu olarak görülür
Çoçuk, erişkin ve yaşlılarda uyku sorunu yaygındır
UYKU BOZUKLUKLUKLARI
Tanım;
Uykuya dalma, sürdürme ve sonlandırmada güçlük çekilmesi ve bireylerin yeterli bir süre ve zaman diliminde uyuyamadığı için dinlenememesi ve güne hazır olmaması
İnsomnia
İnsomnia’da Fizyolojik Belirtiler
• Göz kapağında düşüklük (pitozis)• Bulanık görme• Motor aktivitede azalma• Reflekslerde azalma• Uyaranlara yanıt vermede yavaşlama• Yargılama ve karar verme becerisinde azalma•Görsel/işitsel uyaranları algılamada azalma• Kardiak aritmi
İnsomnia’da Psikolojik Belirtiler
• Konfüzyon (bilinç bulanıklığı) ve dezoryantasyon
• Ağrı duyarlılığında artış
• İrritabilite
• Çevreye karşı ilgisizlik
• Apati (çevreye karşı patolojik kayıtsızlık), ajitasyon
• Hiperaktivite
• Motivasyonda azalma
A. Primer İnsomnia
- Psikofizyolojik
- Subjektif
B. Sekonder İnsomnia
- Psikiyatrik boz. İlişkili
- Tıbbi boz. ilişkili
İnsomnia
A. Primer İnsomnia
Psikofizyolojik İnsomia:
• uykuya başlamada ve devam ettirmede güçlük
• günlük işlevselliklerde azalma
• gerginlik ve endişe durumu
* Tekdüze uğraşlar esnasında uyuyabilirler, ancak istedikleri zaman uykuya dalamaz
* Yapmamış olduğu işler nedeni ile evde uyuyamaz, ev dışında aynı durumda rahatlıkla uyuyabilirler
A. Primer İnsomnia
- Subjektif İnsomnia:
Uyku bozukluğuna ilişkin nesnel bulgular olmamasına karşın uykusuzluk yakınmaları vardır
Normal sınırlarda ve kalitede uyumalarına rağmen kşi 1-2 saat uyuyabildiğini ifade der
B. Sekonder İnsomnia
- Psikiyatrik bozukluklarla ilişkili insomnia
Psikiyatrik bozukluklar ile insomnia arasında iki yönlü bir ilişki vardır
Anksiyete bozuklukları uykusuzluğu, uykusuzluk anksiyete bozukluğunu etkiler
B. Sekonder İnsomnia
- Tıbbi bozukluklarla ilişkili insomnia
• Akut-kronik hastalıklar
• Hastalıkların semptomları
• Kullanılan ilaçlar
uyku sorununa neden olabilir
B. Sekonder İnsomnia
- Tıbbi bozukluklarla ilişkili insomnia NEDENLERİ
• Ağrı
• Travma
• Kas-iskelet sist. hast., kalp-akciğer- böbrek, endokrin sist.- gastrointestinal sistem hast.
• Hipertansiyon, alzehimer, parkinson hast.
• İlaçlar; antidepresanlar, antihipertansifler, steroidler, bronkodiltörler
- İnsomnia genellikle birkaç geceden fazla sürmeyebilir
- Bir nedenle başlayan uykusuzluk sonraları başka nedenlerle devam ediyor olabilir
- İlaç yerine insomnia’ya etki eden durumun (ör; stres, ilaç kull.) belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması doğru yaklaşımdır
- Bireyler, uykusuzlukla başetmeye çalışırken yanlış uygulamalarla uykusuzluğun devamına neden olabilirler
- Kronik uykusuzlukta uykusuzluğu devam ettirici faktörler önemlidir
Uykusuzluğu Devam Ettiren Faktörler
1) Yatakta uyumak için fazla zaman harcama
2) Yatış ve kalkış saatini değiştirme
3) Uykusuzluk konusunda endişe duyma
4) Gündüz uyuklamaları
5) Gün içi performansının düşeceği endişesi
6) Hipnotik ilaçlara karşı tolerans ve bağımlılığın gelişmesi
7) Uyumak için yapılan olumsuz koşullanmalar
8) Kafein ve alkol alımı
Günlük yaşamın sürdürülmesini etkileyen,
gece yeterince uyunmasına karşın, gündüzleri uyuma gereksinimi ile kendini belli eden bir sorundur
HİPERSOMNİA
Hipersomnia BulgularıHipersomnia Bulguları
Uzamış uyku epizotları
Tekrarlayan uyku atakları
Gündüz aşırı uykulu olma
Her yerde uykuya dalma eğiliminde
olma
Kolaylıkla uykuya dalma
NarkoplesiNarkoplesi
Uyku-uyanıklık Uyku-uyanıklık durumunu düzenleyen durumunu düzenleyen
mekanizmanın disfonksiyonumekanizmanın disfonksiyonuyla ortaya yla ortaya
çıkan bozuklukçıkan bozukluk
Gündüzleri kontrol edilemeyen
yineleyici uyku atakları vardır
NarkoplesiNarkoplesi
Uyku atakları Uyku atakları 1.5-2 saatlik aralarla1.5-2 saatlik aralarla, önüne , önüne
geçilmez bir şekilde ortaya çıkar, birey geçilmez bir şekilde ortaya çıkar, birey 5-5-
10dk uyduktan sonra kendini tamamen 10dk uyduktan sonra kendini tamamen
uyumuş hissederuyumuş hisseder
SOLUNUMLA İLİŞKİLİ UYKU
BOZUKLUKLARI
Uyku sırasında solunumla ilişkili bozukluklar ağırdır
Uyku Apnesi Sendromu
10 sn yada fazla süren, solunumun durması ile karakterize bir bozukluk
Tanı için; 5 apne/1 saat; koşul
PERİODİK EKSTİREMİTE
HAREKETLERİ BOZUKLUKLARI
Uyku sırasında ortaya çıkan periodik, yineliyici ekstiremite (özellikle alt ekstiremiteler) hareketleridir
Uykuda kısa süreli uyanıklıklara neden olur
PERİODİK EKSTİREMİTE
HAREKETLERİ BOZUKLUKLARI
Huzursuz Bacak Sendromu
Uyku sırasında, genellikle ayaklarda belirgin olmak üzere uyuşma, karıncalanma vb. hislerin olduğu, bazen ağrı ve sıçramalarla karakterize bir tablo
SİRKADİYEN RİTİM
BOZUKLUĞU
Sirkadiyen ritm, aydınlık ve karanlığa göre ayarlanan endojen bir düzenlemedir
Sirkadiyen ritim bozukluğu;
istenilen ile yaşanan uyku periodlarındaki düzensizlikler oluşan durumlardır
SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUĞU
Üç tipi vardır:
1.Gecikmeli uyku evresi tipi
2.Jet Lag tipi
3.Değişen mesai saatleri tipi
SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUĞU
1. Gecikmeli uyku evresi tipi
Uyku ve uyanma saatlerinin istenilen zamandan daha geç saatlere kayması, uyku başladıktan sonra sürdürmede güçlüğün olması ve çaba ile alışıldık uyku fazına dönmede yetersizlik ile karakterize durum
SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUĞU
2. Jet Lag tipi
Batı ya da doğuya uçarken yaşanan saat uyumsuzluğu sonucu ortaya çıkan bir durumdur
Batıya doğru uçarken biyolojik saatin ayarı daha kısa sürer (batı için ayar 4 gün, doğu için 9 gündür);
kuzey-güney uçuşlarında değişmez (aynı meridyendedir)
SİRKADİYEN RİTİM BOZUKLUĞU
3. Değişen mesai saatleri tipi
Gece mesaisi ya da mesai saatlerinin sık değişmesi ile birlikte asıl uyku dönemi sırasında uykusuz, aslı uyanıklık sırasında uykulu olmadır
Uykuda, uyku dönemi ile eş zamanlı davranış ve fizyolojik alanlarda değişmeler/bozulmalar olması
1. Kabus bozukluğu
2. Uyku terörü
3. Uyurgezerlik (somnambulizm)
PARASOMNIALAR
1. Kabus bozukluğu
3-5 yaşlarında sıktır, dış uyaran olmaksızın uyanmaya yol açan, korkutucu rüyalarla karakterize durum
Birey korkuyla uyanır, rüya rüyayı hatırlar, sonra yine uykuya dalar
PARASOMNIALAR
2. Uyku terörü
Uykunun ilk saatlerinde, yavaş dalga uykusu sırasında ortaya çıkan, çığlık atma ve ağlamanın eşlik ettiği, yoğun korku ile birlikte otonomik ve davranışsal değişikliklerle belirli bir bozukluk
PARASOMNIALAR
3. Uyurgezerlik
Yavaş dalga uykusu sırasında ortaya çıkan, ani motor aktivite ile kendini gösteren bir bozukluktur.
Uykunun ilk saatlerinde oluşur, yaklaşık 10 dk. süren, bu sırada kişinin uyandırılmasının güç olduğu ve amnezinin eşlik ettiği bir tablo
PARASOMNIALAR
UYKU BOZUKLARININ TEDAVİSİ
1. Uyku hijyeni
Bireylerin belirgin ruhsal ya da organik bir bozukluğunun olmadığı durumlarda uyulması gereken durumlar
UYKU BOZUKLARININ TEDAVİSİ
- Sabahları uyanınca hemen yataktan çıkılması gerektiği söylenir
- Egzersizleri (sabah ya da öğleden sonra yapılmalı) akşam yatma zamanından 2 saat önce yapmaktan kaçınmalı
- Uyku-uyanıklık siklusu bozulmamalı (hafta sonu-tatillerde uykusuz kalınmamalı)
UYKU HİJYENİ ALIŞKANLIĞI EDİNDİRMEK
- Yatak odası; uyuma dışında aktiviteler için kullanılmamalı (TV izleme, atıştırma vb)
- Uyumak için gevşeme tekniklerinin kullanılması, kaygı verici düşüncelerden uzak durma
- Kafein ve alkol alınımının sınırlandırılması
- Çevrede uykuyu engelleyici durumların belirlenmesi (ısı-ışık-ses vb)
UYKU HİJYENİ ALIŞKANLIĞI EDİNDİRMEK
- Uyumaya yardımcı malzemelerin (kulak tıkacı, göz bandı) kullanılmalı
- Uyumadan önce (3 saat önce) ağır yemek yemekden kaçınma
- Uyumak için kendini zorlamama
- Gündüz uyumamak
UYKU HİJYENİ ALIŞKANLIĞI EDİNDİRMEK
- Uyku hijyeni alışkanlıklarına uygun girişimler uygulanmalıdır
- Uygulamanın arkasından hemşire değerlendirme yaparak amacına ulaşıp ulaşmadığını kontrol etmelidir
Ör; odanın ışığını kapattıktan sonra bireyin uyuyup uyumadığı kontrol edilmeli, bireyinde bir önceki günle ilgili uyku durumunu değerlendirilmesi istenir
GİRİŞİMLER ve DEĞERLENDİRME
UYKU BOZUKLARININ TEDAVİSİ
- Uykuyu bozan primer hastalıklar tedavi edilmeli, uykuyu bozan çevresel faktörlerin etkisi ortadan kaldırılmalı
UYKU BOZUKLARININ TEDAVİSİ
Masaj, gevşeme teknikleri gibi tamamlayıcı terapiler, hidro ve termoterapi; ör; sıcak ayak banyoları
UYKU BOZUKLARININ TEDAVİSİ
Uyumayı sağlayan ilaçların kullanılmasıdır
Düşük dozlarda ve kısa süreli kullanılmalı
HEMŞİRELİK SÜRECİ
Hemşire kuramcılara göre de uyku; temel insan gereksinimidir ve hemşirelik tanıları arasında yer alır
NANDA (North American Nursing Diagnosis Association) tanısı:
“Uyku Örüntüsünde Bozukluk”
HEMŞİRELİK SÜRECİ
Yeterli bir uyku iyileşme sürecini hızlandırır, bu nedenle hastaların daha fazla uyku ve dinlenmeye ihtiyacı vardır
Hemşire, bütüncül bir yaklaşım sergileyerek onları etkileyen ya da etkileyebilecek tüm problemleri önceden tanımalı ve uygun girişimlerde bulunmalıdır
HEMŞİRELİK SÜRECİ
Hemşire, öncelikle bireyin uyku durumuna ilişkin veri toplamalıdır
- Bireyin uyku düzeni ve alışkanlıkları
- Şu anki uyku düzeni
- Uykuyu etkileyen etmenler nelerdir ?
- Uykusunun rahat-yeterli-dinlendirici olup olmadığı
HEMŞİRELİK SÜRECİ
- Uyku sorunu olduğunu düşünüyor mu ?
Uyku sorunu ifade ediyorsa daha ayrıntılı veri toplanmalıdır
TANILAMA: Elde edilen veriler gözden geçirilerek hemşirelik tanısı konulur
HEMŞİRELİK SÜRECİ
UYGULAMA
Uyku sorununa yol açan etmenlere uygun
olarak girişimlerde bulunulur
HEMŞİRELİK SÜRECİ
UYGULAMA
Bu girişimler:
Terapötik ilişkinin kurulması
Fiziksel rahatsızlıkların kontrolü
Dinlendirici ortam sağlanmas
Uyku bütünlüğünün sağlanması
HEMŞİRELİK SÜRECİ
UYGULAMA
Bu girişimler:
yatma zamanı alışkanlıklarına izin verilmesi
rahatlığın sağlanması
farmakolojik tedavi girişimleri
aile desteğ
eğitim
HEMŞİRELİK SÜRECİ
DEĞERLENDİRME
Uygulanan tedaviler subjektif verilerle ve hastanın yorumlarıyla değerlendirilmelidir
Eğer beklenen sonuçlar elde edilmemişse veriler yeniden gözden geçirilerek girişimler planlanmalıdır