Upload File

univerzitet crne gore j e odluku...vaspitanje, il a predl11ctima predskolska pedagogija, predskolska...

  • Home
  • Documents
  • UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,
58
YHlIDEP31UET [(pRE rOPE lJNIVERSITY OF MONTENEGRO <l>HJI030<l>CKH <l>AKY JITET FACULTY OF PHILOSOPHY .L\aHHIIa ])oj oBHl't a 66 Danila Bojo vi ca bb n .q J. 91 P.O. Box 9 1 81402 HHKwHIi YU-S1402 Niks ic UCG Tel. : +382 40 243 921, 243 913 , Fax : +382 40 24 7 109, e-mail: [email protected] 0(-H4 Datum 1'1 , Or; .WIP, UNIVERZITET CRNE GORE Centru za doktorske stud'ije i Senatu Univerziteta PODGORICA Vijece Filozofskog fakulteta, na sjed ni ci odrzanoj 19 , 06 . 2018. godine. don i j e I 0 j e ODLUKU Predlaze se Senatu Univerziteta da formi ra Komisiju za ocjenu doktorske disertacije Autonomija djeteta i institucionalni model djetinjstva u Crnoj Gori, mr Jovane Marojevic u sastavu : 1. Prof, dr Sasa Milic, Filozofski fakultet Niksic 2. Prof. dr Tatjana Novovic, Filozofski fakultet Niksic 3. Dr.sc Edita Slunjski, Sveuciliste u Zagrebu

Upload: others

Post on 27-Dec-2019

2 views

Category:

Documents


0 download

Report

TRANSCRIPT

Page 1: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

YHlIDEP31UET [(pRE rOPE lJNIVERSITY OF MONTENEGRO ltlgtHJI030ltlgtCKH ltlgtAKY JITET FACULTY OF PHILOSOPHY LaHHIIa ])ojoBHlta 66 Danila Bojovica bb n qJ 91 PO Box 9 1 81402 HHKwHIi YU-S1402 NiksicUCG Tel +382 40 243 921 243 913 Fax +382 40 247 109 e-mail ffacme

x~ 0(-H4 Datum 11Or WIP

UNIVERZITET CRNE GORE Centru za doktorske studije i

Senatu Univerziteta

PODGORICA

Vijece Filozofskog fakulteta na sjednici odrzanoj 19 06 2018 godine don i j e I 0 j e

ODLUKU

Predlaze se Senatu Univerziteta da formi ra Komisiju za ocjenu doktorske disertacije Autonomija djeteta i institucionalni model djetinjstva u Crnoj Gori mr Jovane Marojevic u sastavu

1 Prof dr Sasa Milic Filozofski fakultet Niksic 2 Prof dr Tatjana Novovic Filozofski fakultet Niksic 3 Drsc Edita Slunjski Sveuciliste u Zagrebu

ISPUNJENOST USLOVA DOKTORANDA

OPSTI PODACI 0 DOKTORANDU

i ula tille imc rt gtdirclp L JOV11 (SLlka) 11 l ngticic

preillne

Fk ultt~ lil ow lski fokulrer Niksilt

Sll(hi~ki p[ogrl111 PClbgogija --

BroJ Hldcksa 1 11

NAZIV DOKTO RSKE DlSERTACIJE -shy

la s luzbcfl l Hl1 icziku 1U(OllonllI3 J jeH ra 1insnnxionaini modd djetllljst1 u Crno i COD

N a englesknlll jcziku Childs au tono1l1Y and In~ Iiw ti ona1i lLd Jnodel or childh J X] 111

fvlontent~o

Naucna obla~ [ Prcdkolska rcdagogiia

MENTOR MENTORI

I -

erne IU nivc rzitet

Gore PJkolskPrvt m llnw

I

Prof dr Sa MiJic J i lozofski fakultet ptxb g()gi ja

INiksic --KOMISIJA ZA PREGLED I OCJENU DOKTORSKE DrSERTACIJE

1-- --- shy -shy ----shy r -- -- shyJ 1 lli I Lee ( C Predskolsbrof cr asa J l C 111entor ) --rna Jora

p~~~gogiia --Prcdskolska

1)[0( dr ~ 1 middot rja nJ Novovic claillca konusije UCG erna Gora dLCshy ~lYO~T Ja----shy __ _ _ b~ _

Dr sc r~Chril ~lu nj s kigt chln iea komis ij c Sveucilisre Zagreb i Pred~kobka

Ilrva tska I pedw(wija- -

Datum nacajni za ocjenn doktorske disertacije

Sjtullica Scnata na kojoj je da ra saglasnost na oCJenu te01C 1 04052016

kandidata --- shy -~-- - -DostavlJanja dokrorske diserracije orgaruzaaonoJ jedi nici 1 Saglasnos t rnefltora 28052018 slglasanos t 111entOra Predaia di sertacije 106201 R

rSjednica Vijeca orga nizacione jedinice na kojo j Je dat p ri jedlog

konusija pregled iza 1111cn OVa n JC za oCenu

doktorske disertacije

ISPUNJENOST USLOVA DOKTORANDA

1 skladl1 sa Clanom 3S pravila dokrorskih studija bndidar jJ nije cjelokupna iii dio sopsrvenih isuaziva nja vczanih za doktorsku disert3ciju publikovao u casoplsu sa

(SCI SCIE) (SSCIAampHCI) liste kao prvi auror Spisak radova doktoranda iz oblasti doktorskih snldija koje je pUblikovao u Casopisima sa (upisati odgovaraj~~_~~~___

M arojevic J Milic s (2017) f-Jabennas and F rein In a DiflloOlle Pedagogical Readin( o f

J-iabr l11IS C J7JaLMII jOJfl7l0 I tithttlirJJ __-shy

Vn119 N u2211 17 $[[ 605-635 U6d j ki li kulte t Svcuclli tJ u Zagrcbu Zagreb blI Wii( ~ I IIl155 J6lcjc middot 1~221 -11 )

Macojevic J 12( 17) IZa bolJem od v - pi ranja n~d((~(jlk rJ7JlJOJt 163 Savez pc(hgo~ kih

dtus[(w l Vorvod inc Novi Sad su 7 R-KL

Marojevic J (~~O 17) Od ekoJ()~kc ka binekoloskoj tluriji IjuCskog mzvoja shy cnvek j okn17(ll je u dijalo~u) Term br 1 Univerzitc [ II N isu Nis str 23-19 ill 1 1 i reuw2julli ni acr(jnticxphp IT I-IUmiddotmiddotilrti ck L cw ( 115

Milrojevic J (20 16) Preispirivanje impli citnc pedagogijl posunoderne odnos Inoci I zlanp I

interakcioni ()dnosl IllOd 1I (lno m obrazovanju 7borllik nllola SlI JlOll1l0lt-t Jk llprl JJ(ialIki

J1oJemblllk Junli 20 16 FJioofski faknltet I3anja L uka Baoja Luka SIT 381 - 407 DO l 107251BNSI 602381]vJ

Marojevic J (2016) O d cpistemoiogije do skrivcl10g kllriklliUlna biricka vs bankol1 p ( d3g()~ kltl pespckriva ]JallrWl1 i IJJjpitlJe~ (Pcdagosko drllstvo Srbije Bc()grltld Vol 1 s tr 125shy138 Imps I I wwwpCcie7orrL21116 0_ILJ)lLlisectlavltl -imiddotmiddotlt1spitltll1jC rot -1-1116 1= )ec9 IHSlt1SMl1

Marojevic J (20 (4) E pistemoi oske osnove kririckc pedagogije IVaJttlva i spitalle hr 4 src 607-620 https I1Wwpcdavovrs IYo-content Iuploads ( 20 16 105 I niv-04-14pdtmiddot= gec9d85aHo f()

Marojevic J (2014) Obrazova nje i poliri ka u diskursu - ogled kti ricke pedgogijc Jed(~~1ji(

Folum pedagoga Srbijc i erne G ore Beograd ISSN 0031-3807 - God 69 br 2 (20 1 ~) stl 203-211

Marojevic J (2014) 0 kritickoj pedagogiji Jnrija Z irua Varpiallie i onJzov((1je Zavod za udzbenike i nastavna sredstviI Podgorica str 17-36

iilic S Marojevic J (2014) lmplemcntaeija kOl1eepta djeCijih prava u crnogorskom obrnzovno m sistcnll1 PedaR0--P1rka istrtlzil)(IIya Z agreb Pedagogijsko drustvo IIrvarskc Vol1I No1 2014 SrI 127-138 ISSN 1314-7888

Obrazlozenje mentora 0 koriscenju doktorske disertacije u publikovanim radovima

Kandidatkinja Je u radu -[aberlloJ CIIItI Freire l tl Diaogl Pedagogical Read~g q -faVerJIICH

tcmatizovala pedagosku valeutnost konccpm kOlnllflikacione akcJe dovodcCi ga U VCZ LJ sa kritickom frcircanskolll pedagoskom tradicij om predlazuci b~ i kao izlaz iz opresivnih vaspitnoshyobrazovruh odnosa te kao alatku za prcvrednov3l1je i analizu odnasa moo u pedagoskinl rdac ijatna Pomenuti nalazi su proizisli kao rczultat komparati vllc analize poduzete U okvinl iscrazivanja i izrade doktorske teze MA Jovane Marojevic i cine njcn integralni dio

Datum i ovjera (pccat i potpis odgovome o sob e)

U (navesti grad) (naves ri datUln)

--- shy---- ------

Prilog dokmnenta sadri

I Potvrdu 0 p rcdaji doktu rjke diserlaci)t o rgallizaciono j jedi nici

2 Odluku 0 imenovanju komi sije za prcgkcl i Dc jn do kto rskc di serracijc

3 Knpiju (ada publi kovanog u ca-opisu Sl ougova rajucc lisre

4 Biogra fiju i bibliogratju bndidar

5 Hiografij u i bibLiogra fi ju cbn ovltl ko(uisijc za prcgJed i ocjcnu dokto lske di~ltrmci i c S~l

potv rd0I11 0 izbonl U odgovarajuce akadelnsko zVln je l po tvruom cia b~rcm jcdall c1all ko rnisije nije u radnom oclnos u lla U nivcrzirc ru e rne C ore

UNIVRZITET eRNE GOFIE FILOZOFSKI FAKUlTET

Braj 01- GCi 4~ 20poundIOd NIKillC

UNIYERZlTET CRNE GORE

FILOZOFSKI FAKULTET NIKSIC

STUDIJSKI PROGRAM ZA PEDAGOGIJU

POTVRDA

o predaji doktorske disertacije

Potvrcluje se da je MA ]ovana Marojevic predala doktorsku disertaciju pod nazivom Autonomija djeteta i institucionalni model djetinjstva 1I Crnoj Gori dana 01062018 godine na dalju proceduru

Potvrda se izdaje u svrhu pregleda i ocjene doktorske disertacije

U Nik~icu SEKRETAR

04062018

BIOGRA FIM DOKTORAN DA

Kandidatkinju ivfA lovana Marojc ic rod ella je 3 tl ) J ~)5 godil1 ~ tI Ni I u gJi e jc

zavrsila i QsnOV l1 l1 (kao oak gCllcrnc ije j Ilosilac Jiplollh I uca ]) i sred nju s~n lu (illl lllt1zija

Stojan Cerov ic Iakoae kao nas i lac dipl(c Iu(a I) Os novlle akadt mskc sLud iJ nn

Srud ijskorn programu za pedagogiju upi sala jc studiiskt 20U42005 gudine lla Filuzo rkolll

fakultctull Niksicll Zavrsila ihje u rCUOV1l01ll 1oku 20()7 god in ~l i cllli take kva lifi h aciju Skpcn

Bachelor (IlA) sa prasjecnom ocjcnom t (Ii 74) Sluciijske 20lJ71200R god ill c upisujc

postd ip loll1ske spec ij aii st ickc akadcmskc studijc koj c l1a ko ll godinu dana 7ilvrsava sa srcdnjom

acjenom A (992) i Lime sLice Stepen Spec ija li sLc (Spec ArL) lkaJ ems kc l1lagis ta rske sLU dije

pedagagije upisala je 20082009 gadine Fi lCZo lskom r kulLelli u Nikicli i po loila ispitc sa

prosjecnom ocjenom ltiA (l0 00) magistarski rad -Perccpcija djecijih prava u vaspitl1oshy

obrazov nom s istcHlLL C rne Gore od brallila sa n~j visom ocjenolll A (1000) 2011 gaJine

Doktorske studije pedagogij~ na J il ozo fskom fakulLe Lu u Niksicu upisa lajc 2013 go dino Ispite

lIa dokto rskiJn studijama po lozi la je sa najv isom pnlsjecnom oljcnom A (1000)

Od 200812009 studij ske godine angazova na je kao saradnik u nastavi na Filozofskom

fakul tetu u Niks ic u na Studijskom programu za pedagogij u i Studijs kolll progral11LL za prcdsko lsko

vaspitanj e Il a predl11ctima Predsko lska pedagog ija Predsko lska pcdagogija I - leorij skc as nove

Predskol ska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc Komparativna pcdagogija 1 - Sav remen i

pedagoski pravc i Komparati vna pcdagogija 1I - Savrcmeni p(dago~ki sjstemi Pedagogija ranog

djetinj stva Interkulturalna pedagogija i IlIlcrakLivlla naSlava

Objavi la liz mdova u relevalllim publikacijam3 lIccstvovala kao istrativac U Ilckol iko

naucno-istraz ivacki h projekata nacianalih i projekata mcd unarodnc saradnje Ob last i njenog

najuzeg naucnog interesovanja su predsko iska pcdagogija~ kriticka pcda gog ij a i soc io logija

djelinjstva

BIBLlO(RAFljA DOKrORANDA MAJOVANE MAROJEVIC

Maro jevic ] -~h lj( S (2r13 i ) Imiddot hbcn nej lIld rc ln~ in a l)[logue Ped~lg()gic d J(middottting of

i-Iabcnnls Cmalidll jOlllllfli rubullJflolI 0119 i()220 17 str 605-635 1ICitdjski tlkulr-c[

SVltL1ciJi~ m 1I 7agnmiddothll 1grcb

hrtp- Ido i_nrgl It l I)~ 16C1C 1 ()~1~

Marojevic J (20 17) 1lt1 boljcI11 oct VltlSPlfalljI prI( ~dLI floarl1o ) 163 Savez pedagoski h cl rustava V ojYocllClt Novi ~1d srr 78 li~

Maro jevic J (20 (7) O d ckc dokc ka bit)lk()lo~ koi re-oriji ljlldskog razvoja - covek i ()krucnjt u di jaloguJ TCIJlt Gr l Lllinrzitd U Nisu N i ~ $1 r 2) _) 9

Imp lttlne~ jlllHUocrs Ddlx p hpl middot I ~I11 j orncl1jcw11 15

Maro jevic J (2016) Ircipitivanjc implicirnc pnLgogijc postmodemc odnos moti wan) l

in terakC loni odnosi mt ei u ranolll obJtlzovanju LbJ17I1k radotltl Ja lallllog iJ(p( RtIJjrtlflki IIOWIIJ(1Jk

rtlmli 2016 FirLin(ski(rklltd Junja rJlkltf lfllt -IkrllI 381 - 407 DOL 10725111lNJI602JiflM

Marojevic J (2U10) Od cpistemologiJc do sktvcnog kurikuluma kriticka vs bankovna pedagoska p Clspektiva NfII i uaJPi1J l)cdagosko urustvo Srbije Beograd Vol 1 str 125shy138 hnps Vwwpcclngryts() 16070 I Inastaa-i-vaspitl1lie-broj -1-20 16v~9ce9dRSa86fO

Marojevic J (2014) Epistcmoloske osnove kririik pcdagogijc NaJiam i varpitaflje br 4 S (r 607shy620 httpswpecImiddot)wp-eolltcnriuploadsI201 605 I lliv-OImiddot 1 1 pd= 9cc9d85a8(cf()

Marojevic J (2014) O brazovanje i poli6b u d isku - ogled kriliike pedagogije Iedcrgo_ja forum pedagog Srbijc i erne Gore Beograd ISSN 003 1-3807 - God 69 br 2 (20 14) SLr 203shy211

Marojevic J (2014) 0 kritickoj pedagogiji Inrijc 7irn1 Vd~iICllje i olmJje Z avod za udi benike i nastvna -redstva PodW)lica sU 17-36

Milic S Marojevic J (201 4) Implcmcll tacija konccp djciijih prava u crnogorsko m obr~zovnom

sistClTIU Pedl~riIf( i rri(JJa) ZaglCb Pcdagogijsko drus[vo Hrvatske Vol 11 No 1 2014 str

127-138 ISSN 1334-7888

] ([n- r nrC1 l lJ-roHi 7 ) UF yenIf rt Y7Y OF Ji~ j ( N r r 111 ) 1 j 1 -ll gt1 1 [ l jU l lJ v_ uv~ rJ I-V o~v

~

)- f DelJl1It DJ 1 ~f

G CcrinjskJ hr 2

f q)gt 99 YJI U~fJltl () (ip 2

ro BOX 99 8 fJWJ nO ~OPJlU 8] 000 P(OGOR1CA

i10 NTENfCHO(PH A r0A TC (~I OJ (02 0) ~Il -middot= PILOl( (+382) 20 4l -i-2S5 D ftc CGlO) 41~~l~le Fax (+382) 20 414middot2)0

E-mail r~ktor2cmc bull - -------_---_ -

nr D~te ~-----

Na osnovLI dana 72 steW 2 Zakona a Jisokorn obrazov3nju (S lJzbeni list erne Gore br 44ii 4) i Clana 32 stew 1 tack] 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore rJa sjednici oclrzanoj 23 mala 2015 godine donio je

r _ Q~ P -~l ifgt c o Ij ~koe l -kn- IIJe 0 11 plAfr~o

C J I ~ middotfr)middot~ P1 ] L~I_- JI ~ 0 sI a gtI r _Ja l ~~ d yen ~ bull 3 v I~_~ ]

l 1 rUnlVeIZn Hi3 rne cn za preUrne12 romparauvna peoagO[ lja

- Salluneni reda~JOski pravci r(omp8fativna pedagorJija i -shySavrerneni corazoni ssterni (Studijski pi-ograrn ZCl pedagoiju)j Sq-renleri predskoslt sisterni inteft ll tula lna pedagogija (-Stuclijskl prG~~r8rn za preCskol--J~JJ aspitanje) Os-novi pedcigogije Savren1enl obrazoni sistern (~3tudijski prograrri za Olr~I lJe lcrc- d -~l r I070f( In~rl hklJ ptliJ~qL-JV _l ~ I i ~ _ J lt ~ _L_ _

F~ rofgt

-

Prof ell Sasa Milic

BIOGRAFIJA sa BIBLIOGRAFIJOM

Roden sam 14 avgusta 1966g u Podgorici Osnovno i srcdnje obrazovanje stckao sam u Podgorici Diplomirao sam na Filozofskom fakuletu - Ocljeljellje za pedagogiju Univerziteta u Beogradu 18 oktobra 1989g a tema mog diplomskog rada bilajeiz oblasti Nacionalnc is torij e ikolstva i glasila je raquoLicnost vrijeme i prosvjetiteljske ideje Svetog Petra Cetinj skoglaquo Postdip]omskemagistarske studije nastavio sam takodc na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradumiddot na Grupi za opstu pedagogiju Tokom rada na magistarskoj tezi istrazivao sam efekte primjene inovativnih obrazovnih model a u obrazovnom sistemu Crne Gore i 4 jula 2002g odbranio sam magistarsku tez u na temu raquoInd ividualizacija u vaspitno-obrazovnom proccsu na primjeru Program a raquoKorak po koraklaquo u osnovnirn skolama Crne Gorelaquo Visegodisnje aktivno sudjelovanje u reformskim procesima u obrazovnom sistemu Cme Gore povezao sam i sa mojim istrazivackim radom na doktorskim studijama a za temu doktorske di sertacije odabrao sam aktuelne aspekte unaprijedenja nastavnog procesa i ona je glasi la )Komunikacija nastavnik shyllcenik i efikasnost kooperativnog ucenjalaquo Doktorsku disertac iju sam odbranio 14 aprila 2004 g na Filozofskom filkultetu Univerziteta u Novom Sadu Znanje stranih jezika stekao sam tokom redovnog sko lovanja kao i na Institutu la stran ejei ke u Podgori ci - prema klasifikaciji Common European Framework of Reference (CEF) leve1 - Engleski jezik (understanding C 1 speaking C I writing B2) Jtalijanski jezik (understanding A2 speaking A 1 writin g A I)

Bazicni raclni angaimani

Prvi radni odnos zasnovao sam u Centralnoj naroclnoj biblioteci erne Gore Burck Crnojevi6 na Cetnj u na poslovima i radnim zadacima bibliotekara u periodu juli 1990 - jllii 1991 Nakon toga radni oclnos sam zasnovao 1I Narodnoj bibliotcci Radosav LjumoviC takode na radnom mjestu bibliotekara u periodu odjula ]991 do decembra 1995 Uporcdo sa tim 1I periodu decem bar 1994 - decem bar 1995 bio sam rad no angazovan u Mcdunarodnoj federaciji crvcnog krst i crvcnog polumjesecH (Zeneva) u Trauma ccntru za zrtve rata koji je bio lociran u Podgorici n3 poslovima strucnog saradnika za psiho-soeijalnu pomoc zrtvama rata Moj dalji radni angazman vezan jc a lnstitut za olvofeno clrustvo Crne Go re gdj c sam radio 11a poslovima koordinatora obrazoYllih program a u per iodu od januara 1996 do decembra 200 I posl ije cega zasnivam radn odnos II

Pcclagoskom eentru Crne Gore na poslovima izvrsnog direktora Centra itJaja 2002g sam izabntn za predavaca vise skole na Filozofskom faklilletli u Niksicu na Oclsjekll za predskolsko vaspitallj e (predmeti Predskolska pedagogija i Metodika vaspitnoobrazovnog racla) a lIporcdo sam radio i na poslovima nastavnog sa radnika na Odsjeku za obrazovanje ll citeija na predmetu Opsta

---- pElagegija NalfOnedbran e do ktoike-d isertilcij e-i zabranSilffi-lI-zV3ilje-d oeGIJ-lta-ra-pFedm et middot0 psla-- shypedagogija na Filoofskom iukultetu u Niksicu (februar 2005g) a potom u vanje vanrcdnog profesora (februar 20 I 0) i od lacla sam na Univerzitetu erne Gore bio angazovan nn slijede(irn faku ltetimaJpreclmcli m a

I Filozofski fak ultct Niks ic -nastavik na slijcclecim diseiplinama Komparativna pedagogija J shySaYrcl11eni pedagoski pravci K omparativna peclagogija 11 Savremeni obrazovni s isterni

r

Savremeni predskolski s is temi Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja Osnovi pedagogije Interkultllralna p edagogij a Socija lna pedagogija Evaluacija predskolske ustanove

2 Studijski program za obrazovanje ucittlja 1I Beranama Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja (2006-20 I 4)

3 Fakultet likovnih lImjetnosti i MlIzii5ka akadcmija Cetinje nasavnik na disciplinama Pedagogij a i Didaktika (2007-2009)

4 Studij ski program za obrazovanje ucitelja na albanskorn jeziku nastavnik na disciplinama Uvod u pedagogiju Teorija vasp itanja i Didaktika (2004-2007)

S Prirodn o-matematicki fa kultet nastavnik na d isciplini Pedago g ij a na stud ij skim programima za matemariku fiziku i biologiju (20 J4-)

Dodatni radn i angaimani Pored bazicnih radnih angazmana u prethodnorTl periodu akti vno sam angaiovan i na brojnim drllg im poslovima i radnim zadacima II ze rnlj i i inostranstv lI Medll najznacaj nijim dodatnim angaimanima u Crnoj Gori izdvajam slijedece Clan nacionalnog SavjetR za opste obrazovanje Crne Gore u dva mandata clan Odbora za pedagogiju i psihologij ll CANU potprecl sjedn ik Odbora za obrazovanj e CANU clan radnog tima za potprojekat Obrazovallje u okv iru nacionalnog projekta CANU Crna Gora II XXI stoljecli - u cri kompctit ivnosti clan Radne grupe Vlade Crne Gore za pregovore 0 pridrui ivanju EU (pog lavlj e 26 -- Obrazovanj e i kultu ra) Clan V ijeca cl rllstven ih nauka Un iverziteta Crne Gore (20 10-201 3) clan Senata Univerziteta Crne Gore (20 13 - -) clan Upravnog oclbora za projekat Evoilin imont u reali zacij i Uni ve rziteta Crn e Gore c lan Radnog tij e la za reorganizaciju i integrae iju Univerite ta Crne Go re

Na po lj u naucno-istrazivackog rada is li ccm slijedece rll kovod il ac nall cno-i s trazivackih proj ekata odobrenih od strane Ministarstva nauke Crne Gore lnd ikatori razvoja mui tikul tu ra lnost i i grada nskc svij esti 1I obrazovnom s islemu Crne Gore (20 10 -20 J2) i Razlozi neuspJcha djece romske populacij e u obrazovnom sistemu Crne Gore (20 12-20 14) te vode6 i istrazivac nil nallcno shyistraiivackom proj eklll Evaluacija reforme predsko Iskog obrazovanja 1I Crnoj Gori (20 j 2-20 14) Na p o lju struktwa lnih i kll ri kularnih reJlllmi ist icelll s lijedcce akaclemski rukovod il ac TEMPUS projekta Educa ti on Po licy Support Program (20 I 0-20 13) instilucionalni koordinator za Univerzitet ern e Gore TEMlUS projekta CONGRAD (2012-20 14) te vodec i sa rad i1ik na TEMPUS p roj ek tu Foundatmiddotion of In clusive Education in IViof1(cnegrin Highe r Educ1rion (20 I 2 shy2015)

Clan sam i nacionalnog HERE tima (Higher Ed ucation Re1()rm in Europe) imcnovan od otrane Ev tQpske-komisije blaPDUJ1 Q i~[a hLc uniyeritctskc saradnj e islit em s lijedcce ukovodi lc projek ta razmj ene naslavnog kadra i studenala sa Univcrzitetom Juvesk uJ a IZ FlnsKc tec--- shy

rukov odil ac proj ckta bilatcra lne naucno- islrazivackc sRradnje sa Oclsjckorn za pecl agogijll Sveui5i1i sta u Zagrebu (projekat ouobren od stranc Ministarstva nauke e rne Gore i Mi nistarstva znanos ti Republ ikc Hrvatske 2012-20 J4) Na I is ti sam eksperata za cvaluaciju Sa vjeta 7a visokoskolstvo Crne Gore (c na listi medun arod nih eksflcrata Agcncij e za Jaz voj visoko g obrazovanja i osigllranjc kvaJjtcta BoS[lG i Herce_goVfI1C Pri Gcneralnom direktorattl a istrazivanjc j~ioo vac jj e Evropske korn is ij e) imenovan sam za naclOlrdJlu -kontakl osobu za middotprogmiddotram ~)Sciencc

i

I in Society (2012-2015) Predsjednik sam Odbora za obrazovanje Nacionalne komisije Crne Gore za saradnju Sa UNESCO clan recenzcntskih komisija pri Zavodu za udzbenike i nastavna sredstva clan komisija za polaganje strucnih ispita imenovan od s trane Zavoda za skolstvo Crne Gore predsjednik Upravnog odbora Centralne narodne bibilioteke Dunle Crnojevic na Cetil~LI imenovan od strane Vlade Crne Gore autor sam i implementator deset programa za profesionalno usa vriavanje nastavnika koji su akrecli tovani od strane Zavoda za skolstvo clan Crnogorskog nacionalnog odbora za procjenu s tanj a Prava djeteta II Cmoj Gori

Od angazrnana na medunarodnom planu kao najznacajnije izdvajam c lan Internac ionalne Step by Step Asocijacije sa sjedistem u Amsterdamu -- j-Iolanclija i clan njenog Borda direktora II

mandatu 2002 - 2004g clan Internacionalnog savjetodavnog komiteta Svjetskog obrazovnog foruma Cije je sjediste u USA (2011 - -) clan sam i zastLipnik za Crnu GorLi NAEYC -- USA (Natioanl Association for Education of Young C hi ldrcn) s- sjed istem u Vasingtonu a od maja 2009_g_ clan sam i Savjetnickog borda NAEYC za projekat raquoP robl ematika obrazovanja imigrantske djecelaquo clan sam i zastupn ik 28 Cmu Goru naeionalnog komitcta SAD 7a djecu sa pose bnim potrebama (Co uncil for Exceptional Ch ildren - Washington DC) bio sam programski direktor za implcmentaciju brojnih internaciona lnih projekata u nasem obrazovnom sis temu od kojih su najznacajniji Roma Education Initiative Step by Step Projeet Reading and Writing for Critical Thinking Project Inclus ive Eelucation Minority Bducation i sl i po tom osnovu ostvario aktivnu saradnju sa Ro ma Education Initiative Budapest UNICEF Open Society Insti tute New York International R eading Association USA Project lor E thnic Relation _ P rinston Univers ity USA

NAUCNOlSTRAZrvACKA DJELATNOST

Milic S _ MasloYaric B Novov r (2013) Basic elements of implementation of a concept of inclus ive educatioll_ independent Scientific Monograph 1-5794-170 ISBN 978-3-659- 49601-1 lzdavac Lambe-t Academic Publishing (Saarbriicken GermiY) Autorska nallena monografij a izdala kod nas ciji j e izdavai naciona ln c akadem ijc nukaJ

driavni Llniverzitc Milic S (20 11) Indikatori razvaja multikulturalnosli i gnu]anskc vij esli u mom djetinj s tvu (predskol stvo i prvi eikllls osnovne skole) u ohrazovnom sistelllll erne Gore 1shy220 ISBN 978-86-7798-063-4_ Izdavac Filozolski hkultet Univerzitcta eme Go re

(Niksic Crna Gora) Dio nallene monografije izdatc koel nas (i II okruienju) ciji su izclavaci nacionalne

---- shyakaacm ljcnauKa-iLiriavni-nniverziletimiddotmiddoti-ltl-io-knjiglaquolt1 lid ij skbgkamklgltizdate kod Tlas __ Milic S_ (2010) Znacaj i specificna uloga ranog obrazolanja_U monografij i raquoCrna Gora LI XX] stoljecu - u eri kompetittvnostilaquo - Obrazovanjc lurednik akadcmik Pcdf V ukotic

CANlJp osebna izdanja -- rnonografije i stuel ije 7J ( 0) 45-6 1 _ ISBN 97S-K6-72 i i -- 240-1 fzela vac CnlOgorska akad cm ij a nauka i umj etnosti (Poelgorica ema Go) Mi lie S (20 J0) Inicijalno obrazovanje nastavnog bura II Cm oj Gori 1J lllu nografij i raquoe ma Gora u XXI s toljecu - II eri komp etitivnos ti Ohrazovanje furcdni k akatle nik Perko

Vukotic CAN U-posebna izdanja - monografije i stlldije 73 (10) 221- 238 ISBN 978-86 shy7215-240-1 Izltavac Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (Podgorica COla Gora)

Radovi objav ljeni II Casopisima koiLsc nal aze 1I medunarodnim bazama podataka

Milie S (2013) The twenty -first century university and the concept of lifelong learning Australian Journal of Adult Learning 53 (112013) 159-179 ISSN 1443-1394 Milie S Gazivoda N (2014) Place and role of childrens interests in contemporary educational process Croatian Journal ofEducation (Certificate of acceptance)ISSN J848shy5189

Radovi 1I medunarodn im casopisima lillii se ne nalaze u bazi-11odataka a Imlli redovn u medunarodnu distribuciju i rez ime na stranonLi~ziku

Milic S (20 I 0) Reform of Education Systems in Balkan Countries - Montenegro Education Sciences 1 9 1-106 ISSN 1109-8740 lCIanak jc na osnovu saglasnosti autora reprintan u monografiji Education in South Eastem E urope (2011) leds Calogiannakis P Karras KG Wolhllter CC ISBN 978-1-86822-605- 4 lzdavac Potchcfmoom P latinum Press (potche[stroom South Africa) Milic S (2010) Montenegroin PISA CEPS Jo urnal J (3201 1) 75-95 JSSN 1855-9719 Milie S (2009) MogLlenosti autenticnog poducavanja u predskoJskoj IJstanovi il perspekt ive savlcmenih obrazovn ih modela Pedagogija LXIV (22009) 203-224 ISSN

003 1-3807 Milic S Marojevic J (2014) Implemcnracija koncepta djecijih prava u e1l1ogorskom

obrazovnom s ustavu u Pedagogijska istrazivanja (portvda 0 prihvltanjl1 clanka za

objavljivanjc) ISSN 1334-7888 123

Jladoi objav ljcn i u domaeim casoli~ill1 a

Mi lie S (20J 0) IJdzbenik 11 kulturolosko scnzitivnim nastavnim precimetima 11 Vasritanje

i obrazovanjc 22010 151-1 56 ISSN 0350- 1094 Milic S (2010) Pozitivni efckti primj ene inkluzivnog ob razovanja u V sp itanj c

obrazbvanje 12010 31-44 ISSN 03 50- 1094

Radoyi na kQ1 gresiLlLSilllIozijumi ma i seltl inaritlla uiDost ran~ty

Milie S (2009) Inclus ive loducat ion Trends and Child Rights Keynote SpeHk~r -Procecdings 01 Regional Conference for ECD Inclus ive Education and Diversity in Early

__ _ _ Years organ ized by Arab Resources Collectivc and Lebanese American Un ivers ity ---(N- o-e-mber 5-8 2009 BelruTL5lnon

Ginsberg M Milie S (2009) Eariy Chi ldhood ~UJd Development as the Se~d~ for Integration and Social Inclus ion of]mmigrant Famili in New Host SOCidi~s pr cllwtion at lntcrnat ional Step by Step Assocation 10th AllIluul Con(Crence Se~d$ I ( Imgc shyEflective Investment in Early Childhood for Enduring Si)cial Progress (OurhG 14- 17

2009 Bucharest Romania) _ Mili e S (2013) lievelormcnt of MulticultUralism and Civic Ci1SciltlU ~S in NjontclItgrin Educational Systcm Proceedillg~ 0[ [Gi lI Conference of the 1ilb lll SIIcidy

i

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 2: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

ISPUNJENOST USLOVA DOKTORANDA

OPSTI PODACI 0 DOKTORANDU

i ula tille imc rt gtdirclp L JOV11 (SLlka) 11 l ngticic

preillne

Fk ultt~ lil ow lski fokulrer Niksilt

Sll(hi~ki p[ogrl111 PClbgogija --

BroJ Hldcksa 1 11

NAZIV DOKTO RSKE DlSERTACIJE -shy

la s luzbcfl l Hl1 icziku 1U(OllonllI3 J jeH ra 1insnnxionaini modd djetllljst1 u Crno i COD

N a englesknlll jcziku Childs au tono1l1Y and In~ Iiw ti ona1i lLd Jnodel or childh J X] 111

fvlontent~o

Naucna obla~ [ Prcdkolska rcdagogiia

MENTOR MENTORI

I -

erne IU nivc rzitet

Gore PJkolskPrvt m llnw

I

Prof dr Sa MiJic J i lozofski fakultet ptxb g()gi ja

INiksic --KOMISIJA ZA PREGLED I OCJENU DOKTORSKE DrSERTACIJE

1-- --- shy -shy ----shy r -- -- shyJ 1 lli I Lee ( C Predskolsbrof cr asa J l C 111entor ) --rna Jora

p~~~gogiia --Prcdskolska

1)[0( dr ~ 1 middot rja nJ Novovic claillca konusije UCG erna Gora dLCshy ~lYO~T Ja----shy __ _ _ b~ _

Dr sc r~Chril ~lu nj s kigt chln iea komis ij c Sveucilisre Zagreb i Pred~kobka

Ilrva tska I pedw(wija- -

Datum nacajni za ocjenn doktorske disertacije

Sjtullica Scnata na kojoj je da ra saglasnost na oCJenu te01C 1 04052016

kandidata --- shy -~-- - -DostavlJanja dokrorske diserracije orgaruzaaonoJ jedi nici 1 Saglasnos t rnefltora 28052018 slglasanos t 111entOra Predaia di sertacije 106201 R

rSjednica Vijeca orga nizacione jedinice na kojo j Je dat p ri jedlog

konusija pregled iza 1111cn OVa n JC za oCenu

doktorske disertacije

ISPUNJENOST USLOVA DOKTORANDA

1 skladl1 sa Clanom 3S pravila dokrorskih studija bndidar jJ nije cjelokupna iii dio sopsrvenih isuaziva nja vczanih za doktorsku disert3ciju publikovao u casoplsu sa

(SCI SCIE) (SSCIAampHCI) liste kao prvi auror Spisak radova doktoranda iz oblasti doktorskih snldija koje je pUblikovao u Casopisima sa (upisati odgovaraj~~_~~~___

M arojevic J Milic s (2017) f-Jabennas and F rein In a DiflloOlle Pedagogical Readin( o f

J-iabr l11IS C J7JaLMII jOJfl7l0 I tithttlirJJ __-shy

Vn119 N u2211 17 $[[ 605-635 U6d j ki li kulte t Svcuclli tJ u Zagrcbu Zagreb blI Wii( ~ I IIl155 J6lcjc middot 1~221 -11 )

Macojevic J 12( 17) IZa bolJem od v - pi ranja n~d((~(jlk rJ7JlJOJt 163 Savez pc(hgo~ kih

dtus[(w l Vorvod inc Novi Sad su 7 R-KL

Marojevic J (~~O 17) Od ekoJ()~kc ka binekoloskoj tluriji IjuCskog mzvoja shy cnvek j okn17(ll je u dijalo~u) Term br 1 Univerzitc [ II N isu Nis str 23-19 ill 1 1 i reuw2julli ni acr(jnticxphp IT I-IUmiddotmiddotilrti ck L cw ( 115

Milrojevic J (20 16) Preispirivanje impli citnc pedagogijl posunoderne odnos Inoci I zlanp I

interakcioni ()dnosl IllOd 1I (lno m obrazovanju 7borllik nllola SlI JlOll1l0lt-t Jk llprl JJ(ialIki

J1oJemblllk Junli 20 16 FJioofski faknltet I3anja L uka Baoja Luka SIT 381 - 407 DO l 107251BNSI 602381]vJ

Marojevic J (2016) O d cpistemoiogije do skrivcl10g kllriklliUlna biricka vs bankol1 p ( d3g()~ kltl pespckriva ]JallrWl1 i IJJjpitlJe~ (Pcdagosko drllstvo Srbije Bc()grltld Vol 1 s tr 125shy138 Imps I I wwwpCcie7orrL21116 0_ILJ)lLlisectlavltl -imiddotmiddotlt1spitltll1jC rot -1-1116 1= )ec9 IHSlt1SMl1

Marojevic J (20 (4) E pistemoi oske osnove kririckc pedagogije IVaJttlva i spitalle hr 4 src 607-620 https I1Wwpcdavovrs IYo-content Iuploads ( 20 16 105 I niv-04-14pdtmiddot= gec9d85aHo f()

Marojevic J (2014) Obrazova nje i poliri ka u diskursu - ogled kti ricke pedgogijc Jed(~~1ji(

Folum pedagoga Srbijc i erne G ore Beograd ISSN 0031-3807 - God 69 br 2 (20 1 ~) stl 203-211

Marojevic J (2014) 0 kritickoj pedagogiji Jnrija Z irua Varpiallie i onJzov((1je Zavod za udzbenike i nastavna sredstviI Podgorica str 17-36

iilic S Marojevic J (2014) lmplemcntaeija kOl1eepta djeCijih prava u crnogorskom obrnzovno m sistcnll1 PedaR0--P1rka istrtlzil)(IIya Z agreb Pedagogijsko drustvo IIrvarskc Vol1I No1 2014 SrI 127-138 ISSN 1314-7888

Obrazlozenje mentora 0 koriscenju doktorske disertacije u publikovanim radovima

Kandidatkinja Je u radu -[aberlloJ CIIItI Freire l tl Diaogl Pedagogical Read~g q -faVerJIICH

tcmatizovala pedagosku valeutnost konccpm kOlnllflikacione akcJe dovodcCi ga U VCZ LJ sa kritickom frcircanskolll pedagoskom tradicij om predlazuci b~ i kao izlaz iz opresivnih vaspitnoshyobrazovruh odnosa te kao alatku za prcvrednov3l1je i analizu odnasa moo u pedagoskinl rdac ijatna Pomenuti nalazi su proizisli kao rczultat komparati vllc analize poduzete U okvinl iscrazivanja i izrade doktorske teze MA Jovane Marojevic i cine njcn integralni dio

Datum i ovjera (pccat i potpis odgovome o sob e)

U (navesti grad) (naves ri datUln)

--- shy---- ------

Prilog dokmnenta sadri

I Potvrdu 0 p rcdaji doktu rjke diserlaci)t o rgallizaciono j jedi nici

2 Odluku 0 imenovanju komi sije za prcgkcl i Dc jn do kto rskc di serracijc

3 Knpiju (ada publi kovanog u ca-opisu Sl ougova rajucc lisre

4 Biogra fiju i bibliogratju bndidar

5 Hiografij u i bibLiogra fi ju cbn ovltl ko(uisijc za prcgJed i ocjcnu dokto lske di~ltrmci i c S~l

potv rd0I11 0 izbonl U odgovarajuce akadelnsko zVln je l po tvruom cia b~rcm jcdall c1all ko rnisije nije u radnom oclnos u lla U nivcrzirc ru e rne C ore

UNIVRZITET eRNE GOFIE FILOZOFSKI FAKUlTET

Braj 01- GCi 4~ 20poundIOd NIKillC

UNIYERZlTET CRNE GORE

FILOZOFSKI FAKULTET NIKSIC

STUDIJSKI PROGRAM ZA PEDAGOGIJU

POTVRDA

o predaji doktorske disertacije

Potvrcluje se da je MA ]ovana Marojevic predala doktorsku disertaciju pod nazivom Autonomija djeteta i institucionalni model djetinjstva 1I Crnoj Gori dana 01062018 godine na dalju proceduru

Potvrda se izdaje u svrhu pregleda i ocjene doktorske disertacije

U Nik~icu SEKRETAR

04062018

BIOGRA FIM DOKTORAN DA

Kandidatkinju ivfA lovana Marojc ic rod ella je 3 tl ) J ~)5 godil1 ~ tI Ni I u gJi e jc

zavrsila i QsnOV l1 l1 (kao oak gCllcrnc ije j Ilosilac Jiplollh I uca ]) i sred nju s~n lu (illl lllt1zija

Stojan Cerov ic Iakoae kao nas i lac dipl(c Iu(a I) Os novlle akadt mskc sLud iJ nn

Srud ijskorn programu za pedagogiju upi sala jc studiiskt 20U42005 gudine lla Filuzo rkolll

fakultctull Niksicll Zavrsila ihje u rCUOV1l01ll 1oku 20()7 god in ~l i cllli take kva lifi h aciju Skpcn

Bachelor (IlA) sa prasjecnom ocjcnom t (Ii 74) Sluciijske 20lJ71200R god ill c upisujc

postd ip loll1ske spec ij aii st ickc akadcmskc studijc koj c l1a ko ll godinu dana 7ilvrsava sa srcdnjom

acjenom A (992) i Lime sLice Stepen Spec ija li sLc (Spec ArL) lkaJ ems kc l1lagis ta rske sLU dije

pedagagije upisala je 20082009 gadine Fi lCZo lskom r kulLelli u Nikicli i po loila ispitc sa

prosjecnom ocjenom ltiA (l0 00) magistarski rad -Perccpcija djecijih prava u vaspitl1oshy

obrazov nom s istcHlLL C rne Gore od brallila sa n~j visom ocjenolll A (1000) 2011 gaJine

Doktorske studije pedagogij~ na J il ozo fskom fakulLe Lu u Niksicu upisa lajc 2013 go dino Ispite

lIa dokto rskiJn studijama po lozi la je sa najv isom pnlsjecnom oljcnom A (1000)

Od 200812009 studij ske godine angazova na je kao saradnik u nastavi na Filozofskom

fakul tetu u Niks ic u na Studijskom programu za pedagogij u i Studijs kolll progral11LL za prcdsko lsko

vaspitanj e Il a predl11ctima Predsko lska pedagog ija Predsko lska pcdagogija I - leorij skc as nove

Predskol ska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc Komparativna pcdagogija 1 - Sav remen i

pedagoski pravc i Komparati vna pcdagogija 1I - Savrcmeni p(dago~ki sjstemi Pedagogija ranog

djetinj stva Interkulturalna pedagogija i IlIlcrakLivlla naSlava

Objavi la liz mdova u relevalllim publikacijam3 lIccstvovala kao istrativac U Ilckol iko

naucno-istraz ivacki h projekata nacianalih i projekata mcd unarodnc saradnje Ob last i njenog

najuzeg naucnog interesovanja su predsko iska pcdagogija~ kriticka pcda gog ij a i soc io logija

djelinjstva

BIBLlO(RAFljA DOKrORANDA MAJOVANE MAROJEVIC

Maro jevic ] -~h lj( S (2r13 i ) Imiddot hbcn nej lIld rc ln~ in a l)[logue Ped~lg()gic d J(middottting of

i-Iabcnnls Cmalidll jOlllllfli rubullJflolI 0119 i()220 17 str 605-635 1ICitdjski tlkulr-c[

SVltL1ciJi~ m 1I 7agnmiddothll 1grcb

hrtp- Ido i_nrgl It l I)~ 16C1C 1 ()~1~

Marojevic J (20 17) 1lt1 boljcI11 oct VltlSPlfalljI prI( ~dLI floarl1o ) 163 Savez pedagoski h cl rustava V ojYocllClt Novi ~1d srr 78 li~

Maro jevic J (20 (7) O d ckc dokc ka bit)lk()lo~ koi re-oriji ljlldskog razvoja - covek i ()krucnjt u di jaloguJ TCIJlt Gr l Lllinrzitd U Nisu N i ~ $1 r 2) _) 9

Imp lttlne~ jlllHUocrs Ddlx p hpl middot I ~I11 j orncl1jcw11 15

Maro jevic J (2016) Ircipitivanjc implicirnc pnLgogijc postmodemc odnos moti wan) l

in terakC loni odnosi mt ei u ranolll obJtlzovanju LbJ17I1k radotltl Ja lallllog iJ(p( RtIJjrtlflki IIOWIIJ(1Jk

rtlmli 2016 FirLin(ski(rklltd Junja rJlkltf lfllt -IkrllI 381 - 407 DOL 10725111lNJI602JiflM

Marojevic J (2U10) Od cpistemologiJc do sktvcnog kurikuluma kriticka vs bankovna pedagoska p Clspektiva NfII i uaJPi1J l)cdagosko urustvo Srbije Beograd Vol 1 str 125shy138 hnps Vwwpcclngryts() 16070 I Inastaa-i-vaspitl1lie-broj -1-20 16v~9ce9dRSa86fO

Marojevic J (2014) Epistcmoloske osnove kririik pcdagogijc NaJiam i varpitaflje br 4 S (r 607shy620 httpswpecImiddot)wp-eolltcnriuploadsI201 605 I lliv-OImiddot 1 1 pd= 9cc9d85a8(cf()

Marojevic J (2014) O brazovanje i poli6b u d isku - ogled kriliike pedagogije Iedcrgo_ja forum pedagog Srbijc i erne Gore Beograd ISSN 003 1-3807 - God 69 br 2 (20 14) SLr 203shy211

Marojevic J (2014) 0 kritickoj pedagogiji Inrijc 7irn1 Vd~iICllje i olmJje Z avod za udi benike i nastvna -redstva PodW)lica sU 17-36

Milic S Marojevic J (201 4) Implcmcll tacija konccp djciijih prava u crnogorsko m obr~zovnom

sistClTIU Pedl~riIf( i rri(JJa) ZaglCb Pcdagogijsko drus[vo Hrvatske Vol 11 No 1 2014 str

127-138 ISSN 1334-7888

] ([n- r nrC1 l lJ-roHi 7 ) UF yenIf rt Y7Y OF Ji~ j ( N r r 111 ) 1 j 1 -ll gt1 1 [ l jU l lJ v_ uv~ rJ I-V o~v

~

)- f DelJl1It DJ 1 ~f

G CcrinjskJ hr 2

f q)gt 99 YJI U~fJltl () (ip 2

ro BOX 99 8 fJWJ nO ~OPJlU 8] 000 P(OGOR1CA

i10 NTENfCHO(PH A r0A TC (~I OJ (02 0) ~Il -middot= PILOl( (+382) 20 4l -i-2S5 D ftc CGlO) 41~~l~le Fax (+382) 20 414middot2)0

E-mail r~ktor2cmc bull - -------_---_ -

nr D~te ~-----

Na osnovLI dana 72 steW 2 Zakona a Jisokorn obrazov3nju (S lJzbeni list erne Gore br 44ii 4) i Clana 32 stew 1 tack] 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore rJa sjednici oclrzanoj 23 mala 2015 godine donio je

r _ Q~ P -~l ifgt c o Ij ~koe l -kn- IIJe 0 11 plAfr~o

C J I ~ middotfr)middot~ P1 ] L~I_- JI ~ 0 sI a gtI r _Ja l ~~ d yen ~ bull 3 v I~_~ ]

l 1 rUnlVeIZn Hi3 rne cn za preUrne12 romparauvna peoagO[ lja

- Salluneni reda~JOski pravci r(omp8fativna pedagorJija i -shySavrerneni corazoni ssterni (Studijski pi-ograrn ZCl pedagoiju)j Sq-renleri predskoslt sisterni inteft ll tula lna pedagogija (-Stuclijskl prG~~r8rn za preCskol--J~JJ aspitanje) Os-novi pedcigogije Savren1enl obrazoni sistern (~3tudijski prograrri za Olr~I lJe lcrc- d -~l r I070f( In~rl hklJ ptliJ~qL-JV _l ~ I i ~ _ J lt ~ _L_ _

F~ rofgt

-

Prof ell Sasa Milic

BIOGRAFIJA sa BIBLIOGRAFIJOM

Roden sam 14 avgusta 1966g u Podgorici Osnovno i srcdnje obrazovanje stckao sam u Podgorici Diplomirao sam na Filozofskom fakuletu - Ocljeljellje za pedagogiju Univerziteta u Beogradu 18 oktobra 1989g a tema mog diplomskog rada bilajeiz oblasti Nacionalnc is torij e ikolstva i glasila je raquoLicnost vrijeme i prosvjetiteljske ideje Svetog Petra Cetinj skoglaquo Postdip]omskemagistarske studije nastavio sam takodc na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradumiddot na Grupi za opstu pedagogiju Tokom rada na magistarskoj tezi istrazivao sam efekte primjene inovativnih obrazovnih model a u obrazovnom sistemu Crne Gore i 4 jula 2002g odbranio sam magistarsku tez u na temu raquoInd ividualizacija u vaspitno-obrazovnom proccsu na primjeru Program a raquoKorak po koraklaquo u osnovnirn skolama Crne Gorelaquo Visegodisnje aktivno sudjelovanje u reformskim procesima u obrazovnom sistemu Cme Gore povezao sam i sa mojim istrazivackim radom na doktorskim studijama a za temu doktorske di sertacije odabrao sam aktuelne aspekte unaprijedenja nastavnog procesa i ona je glasi la )Komunikacija nastavnik shyllcenik i efikasnost kooperativnog ucenjalaquo Doktorsku disertac iju sam odbranio 14 aprila 2004 g na Filozofskom filkultetu Univerziteta u Novom Sadu Znanje stranih jezika stekao sam tokom redovnog sko lovanja kao i na Institutu la stran ejei ke u Podgori ci - prema klasifikaciji Common European Framework of Reference (CEF) leve1 - Engleski jezik (understanding C 1 speaking C I writing B2) Jtalijanski jezik (understanding A2 speaking A 1 writin g A I)

Bazicni raclni angaimani

Prvi radni odnos zasnovao sam u Centralnoj naroclnoj biblioteci erne Gore Burck Crnojevi6 na Cetnj u na poslovima i radnim zadacima bibliotekara u periodu juli 1990 - jllii 1991 Nakon toga radni oclnos sam zasnovao 1I Narodnoj bibliotcci Radosav LjumoviC takode na radnom mjestu bibliotekara u periodu odjula ]991 do decembra 1995 Uporcdo sa tim 1I periodu decem bar 1994 - decem bar 1995 bio sam rad no angazovan u Mcdunarodnoj federaciji crvcnog krst i crvcnog polumjesecH (Zeneva) u Trauma ccntru za zrtve rata koji je bio lociran u Podgorici n3 poslovima strucnog saradnika za psiho-soeijalnu pomoc zrtvama rata Moj dalji radni angazman vezan jc a lnstitut za olvofeno clrustvo Crne Go re gdj c sam radio 11a poslovima koordinatora obrazoYllih program a u per iodu od januara 1996 do decembra 200 I posl ije cega zasnivam radn odnos II

Pcclagoskom eentru Crne Gore na poslovima izvrsnog direktora Centra itJaja 2002g sam izabntn za predavaca vise skole na Filozofskom faklilletli u Niksicu na Oclsjekll za predskolsko vaspitallj e (predmeti Predskolska pedagogija i Metodika vaspitnoobrazovnog racla) a lIporcdo sam radio i na poslovima nastavnog sa radnika na Odsjeku za obrazovanje ll citeija na predmetu Opsta

---- pElagegija NalfOnedbran e do ktoike-d isertilcij e-i zabranSilffi-lI-zV3ilje-d oeGIJ-lta-ra-pFedm et middot0 psla-- shypedagogija na Filoofskom iukultetu u Niksicu (februar 2005g) a potom u vanje vanrcdnog profesora (februar 20 I 0) i od lacla sam na Univerzitetu erne Gore bio angazovan nn slijede(irn faku ltetimaJpreclmcli m a

I Filozofski fak ultct Niks ic -nastavik na slijcclecim diseiplinama Komparativna pedagogija J shySaYrcl11eni pedagoski pravci K omparativna peclagogija 11 Savremeni obrazovni s isterni

r

Savremeni predskolski s is temi Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja Osnovi pedagogije Interkultllralna p edagogij a Socija lna pedagogija Evaluacija predskolske ustanove

2 Studijski program za obrazovanje ucittlja 1I Beranama Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja (2006-20 I 4)

3 Fakultet likovnih lImjetnosti i MlIzii5ka akadcmija Cetinje nasavnik na disciplinama Pedagogij a i Didaktika (2007-2009)

4 Studij ski program za obrazovanje ucitelja na albanskorn jeziku nastavnik na disciplinama Uvod u pedagogiju Teorija vasp itanja i Didaktika (2004-2007)

S Prirodn o-matematicki fa kultet nastavnik na d isciplini Pedago g ij a na stud ij skim programima za matemariku fiziku i biologiju (20 J4-)

Dodatni radn i angaimani Pored bazicnih radnih angazmana u prethodnorTl periodu akti vno sam angaiovan i na brojnim drllg im poslovima i radnim zadacima II ze rnlj i i inostranstv lI Medll najznacaj nijim dodatnim angaimanima u Crnoj Gori izdvajam slijedece Clan nacionalnog SavjetR za opste obrazovanje Crne Gore u dva mandata clan Odbora za pedagogiju i psihologij ll CANU potprecl sjedn ik Odbora za obrazovanj e CANU clan radnog tima za potprojekat Obrazovallje u okv iru nacionalnog projekta CANU Crna Gora II XXI stoljecli - u cri kompctit ivnosti clan Radne grupe Vlade Crne Gore za pregovore 0 pridrui ivanju EU (pog lavlj e 26 -- Obrazovanj e i kultu ra) Clan V ijeca cl rllstven ih nauka Un iverziteta Crne Gore (20 10-201 3) clan Senata Univerziteta Crne Gore (20 13 - -) clan Upravnog oclbora za projekat Evoilin imont u reali zacij i Uni ve rziteta Crn e Gore c lan Radnog tij e la za reorganizaciju i integrae iju Univerite ta Crne Go re

Na po lj u naucno-istrazivackog rada is li ccm slijedece rll kovod il ac nall cno-i s trazivackih proj ekata odobrenih od strane Ministarstva nauke Crne Gore lnd ikatori razvoja mui tikul tu ra lnost i i grada nskc svij esti 1I obrazovnom s islemu Crne Gore (20 10 -20 J2) i Razlozi neuspJcha djece romske populacij e u obrazovnom sistemu Crne Gore (20 12-20 14) te vode6 i istrazivac nil nallcno shyistraiivackom proj eklll Evaluacija reforme predsko Iskog obrazovanja 1I Crnoj Gori (20 j 2-20 14) Na p o lju struktwa lnih i kll ri kularnih reJlllmi ist icelll s lijedcce akaclemski rukovod il ac TEMPUS projekta Educa ti on Po licy Support Program (20 I 0-20 13) instilucionalni koordinator za Univerzitet ern e Gore TEMlUS projekta CONGRAD (2012-20 14) te vodec i sa rad i1ik na TEMPUS p roj ek tu Foundatmiddotion of In clusive Education in IViof1(cnegrin Highe r Educ1rion (20 I 2 shy2015)

Clan sam i nacionalnog HERE tima (Higher Ed ucation Re1()rm in Europe) imcnovan od otrane Ev tQpske-komisije blaPDUJ1 Q i~[a hLc uniyeritctskc saradnj e islit em s lijedcce ukovodi lc projek ta razmj ene naslavnog kadra i studenala sa Univcrzitetom Juvesk uJ a IZ FlnsKc tec--- shy

rukov odil ac proj ckta bilatcra lne naucno- islrazivackc sRradnje sa Oclsjckorn za pecl agogijll Sveui5i1i sta u Zagrebu (projekat ouobren od stranc Ministarstva nauke e rne Gore i Mi nistarstva znanos ti Republ ikc Hrvatske 2012-20 J4) Na I is ti sam eksperata za cvaluaciju Sa vjeta 7a visokoskolstvo Crne Gore (c na listi medun arod nih eksflcrata Agcncij e za Jaz voj visoko g obrazovanja i osigllranjc kvaJjtcta BoS[lG i Herce_goVfI1C Pri Gcneralnom direktorattl a istrazivanjc j~ioo vac jj e Evropske korn is ij e) imenovan sam za naclOlrdJlu -kontakl osobu za middotprogmiddotram ~)Sciencc

i

I in Society (2012-2015) Predsjednik sam Odbora za obrazovanje Nacionalne komisije Crne Gore za saradnju Sa UNESCO clan recenzcntskih komisija pri Zavodu za udzbenike i nastavna sredstva clan komisija za polaganje strucnih ispita imenovan od s trane Zavoda za skolstvo Crne Gore predsjednik Upravnog odbora Centralne narodne bibilioteke Dunle Crnojevic na Cetil~LI imenovan od strane Vlade Crne Gore autor sam i implementator deset programa za profesionalno usa vriavanje nastavnika koji su akrecli tovani od strane Zavoda za skolstvo clan Crnogorskog nacionalnog odbora za procjenu s tanj a Prava djeteta II Cmoj Gori

Od angazrnana na medunarodnom planu kao najznacajnije izdvajam c lan Internac ionalne Step by Step Asocijacije sa sjedistem u Amsterdamu -- j-Iolanclija i clan njenog Borda direktora II

mandatu 2002 - 2004g clan Internacionalnog savjetodavnog komiteta Svjetskog obrazovnog foruma Cije je sjediste u USA (2011 - -) clan sam i zastLipnik za Crnu GorLi NAEYC -- USA (Natioanl Association for Education of Young C hi ldrcn) s- sjed istem u Vasingtonu a od maja 2009_g_ clan sam i Savjetnickog borda NAEYC za projekat raquoP robl ematika obrazovanja imigrantske djecelaquo clan sam i zastupn ik 28 Cmu Goru naeionalnog komitcta SAD 7a djecu sa pose bnim potrebama (Co uncil for Exceptional Ch ildren - Washington DC) bio sam programski direktor za implcmentaciju brojnih internaciona lnih projekata u nasem obrazovnom sis temu od kojih su najznacajniji Roma Education Initiative Step by Step Projeet Reading and Writing for Critical Thinking Project Inclus ive Eelucation Minority Bducation i sl i po tom osnovu ostvario aktivnu saradnju sa Ro ma Education Initiative Budapest UNICEF Open Society Insti tute New York International R eading Association USA Project lor E thnic Relation _ P rinston Univers ity USA

NAUCNOlSTRAZrvACKA DJELATNOST

Milic S _ MasloYaric B Novov r (2013) Basic elements of implementation of a concept of inclus ive educatioll_ independent Scientific Monograph 1-5794-170 ISBN 978-3-659- 49601-1 lzdavac Lambe-t Academic Publishing (Saarbriicken GermiY) Autorska nallena monografij a izdala kod nas ciji j e izdavai naciona ln c akadem ijc nukaJ

driavni Llniverzitc Milic S (20 11) Indikatori razvaja multikulturalnosli i gnu]anskc vij esli u mom djetinj s tvu (predskol stvo i prvi eikllls osnovne skole) u ohrazovnom sistelllll erne Gore 1shy220 ISBN 978-86-7798-063-4_ Izdavac Filozolski hkultet Univerzitcta eme Go re

(Niksic Crna Gora) Dio nallene monografije izdatc koel nas (i II okruienju) ciji su izclavaci nacionalne

---- shyakaacm ljcnauKa-iLiriavni-nniverziletimiddotmiddoti-ltl-io-knjiglaquolt1 lid ij skbgkamklgltizdate kod Tlas __ Milic S_ (2010) Znacaj i specificna uloga ranog obrazolanja_U monografij i raquoCrna Gora LI XX] stoljecu - u eri kompetittvnostilaquo - Obrazovanjc lurednik akadcmik Pcdf V ukotic

CANlJp osebna izdanja -- rnonografije i stuel ije 7J ( 0) 45-6 1 _ ISBN 97S-K6-72 i i -- 240-1 fzela vac CnlOgorska akad cm ij a nauka i umj etnosti (Poelgorica ema Go) Mi lie S (20 J0) Inicijalno obrazovanje nastavnog bura II Cm oj Gori 1J lllu nografij i raquoe ma Gora u XXI s toljecu - II eri komp etitivnos ti Ohrazovanje furcdni k akatle nik Perko

Vukotic CAN U-posebna izdanja - monografije i stlldije 73 (10) 221- 238 ISBN 978-86 shy7215-240-1 Izltavac Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (Podgorica COla Gora)

Radovi objav ljeni II Casopisima koiLsc nal aze 1I medunarodnim bazama podataka

Milie S (2013) The twenty -first century university and the concept of lifelong learning Australian Journal of Adult Learning 53 (112013) 159-179 ISSN 1443-1394 Milie S Gazivoda N (2014) Place and role of childrens interests in contemporary educational process Croatian Journal ofEducation (Certificate of acceptance)ISSN J848shy5189

Radovi 1I medunarodn im casopisima lillii se ne nalaze u bazi-11odataka a Imlli redovn u medunarodnu distribuciju i rez ime na stranonLi~ziku

Milic S (20 I 0) Reform of Education Systems in Balkan Countries - Montenegro Education Sciences 1 9 1-106 ISSN 1109-8740 lCIanak jc na osnovu saglasnosti autora reprintan u monografiji Education in South Eastem E urope (2011) leds Calogiannakis P Karras KG Wolhllter CC ISBN 978-1-86822-605- 4 lzdavac Potchcfmoom P latinum Press (potche[stroom South Africa) Milic S (2010) Montenegroin PISA CEPS Jo urnal J (3201 1) 75-95 JSSN 1855-9719 Milie S (2009) MogLlenosti autenticnog poducavanja u predskoJskoj IJstanovi il perspekt ive savlcmenih obrazovn ih modela Pedagogija LXIV (22009) 203-224 ISSN

003 1-3807 Milic S Marojevic J (2014) Implemcnracija koncepta djecijih prava u e1l1ogorskom

obrazovnom s ustavu u Pedagogijska istrazivanja (portvda 0 prihvltanjl1 clanka za

objavljivanjc) ISSN 1334-7888 123

Jladoi objav ljcn i u domaeim casoli~ill1 a

Mi lie S (20J 0) IJdzbenik 11 kulturolosko scnzitivnim nastavnim precimetima 11 Vasritanje

i obrazovanjc 22010 151-1 56 ISSN 0350- 1094 Milic S (2010) Pozitivni efckti primj ene inkluzivnog ob razovanja u V sp itanj c

obrazbvanje 12010 31-44 ISSN 03 50- 1094

Radoyi na kQ1 gresiLlLSilllIozijumi ma i seltl inaritlla uiDost ran~ty

Milie S (2009) Inclus ive loducat ion Trends and Child Rights Keynote SpeHk~r -Procecdings 01 Regional Conference for ECD Inclus ive Education and Diversity in Early

__ _ _ Years organ ized by Arab Resources Collectivc and Lebanese American Un ivers ity ---(N- o-e-mber 5-8 2009 BelruTL5lnon

Ginsberg M Milie S (2009) Eariy Chi ldhood ~UJd Development as the Se~d~ for Integration and Social Inclus ion of]mmigrant Famili in New Host SOCidi~s pr cllwtion at lntcrnat ional Step by Step Assocation 10th AllIluul Con(Crence Se~d$ I ( Imgc shyEflective Investment in Early Childhood for Enduring Si)cial Progress (OurhG 14- 17

2009 Bucharest Romania) _ Mili e S (2013) lievelormcnt of MulticultUralism and Civic Ci1SciltlU ~S in NjontclItgrin Educational Systcm Proceedillg~ 0[ [Gi lI Conference of the 1ilb lll SIIcidy

i

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 3: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

J-iabr l11IS C J7JaLMII jOJfl7l0 I tithttlirJJ __-shy

Vn119 N u2211 17 $[[ 605-635 U6d j ki li kulte t Svcuclli tJ u Zagrcbu Zagreb blI Wii( ~ I IIl155 J6lcjc middot 1~221 -11 )

Macojevic J 12( 17) IZa bolJem od v - pi ranja n~d((~(jlk rJ7JlJOJt 163 Savez pc(hgo~ kih

dtus[(w l Vorvod inc Novi Sad su 7 R-KL

Marojevic J (~~O 17) Od ekoJ()~kc ka binekoloskoj tluriji IjuCskog mzvoja shy cnvek j okn17(ll je u dijalo~u) Term br 1 Univerzitc [ II N isu Nis str 23-19 ill 1 1 i reuw2julli ni acr(jnticxphp IT I-IUmiddotmiddotilrti ck L cw ( 115

Milrojevic J (20 16) Preispirivanje impli citnc pedagogijl posunoderne odnos Inoci I zlanp I

interakcioni ()dnosl IllOd 1I (lno m obrazovanju 7borllik nllola SlI JlOll1l0lt-t Jk llprl JJ(ialIki

J1oJemblllk Junli 20 16 FJioofski faknltet I3anja L uka Baoja Luka SIT 381 - 407 DO l 107251BNSI 602381]vJ

Marojevic J (2016) O d cpistemoiogije do skrivcl10g kllriklliUlna biricka vs bankol1 p ( d3g()~ kltl pespckriva ]JallrWl1 i IJJjpitlJe~ (Pcdagosko drllstvo Srbije Bc()grltld Vol 1 s tr 125shy138 Imps I I wwwpCcie7orrL21116 0_ILJ)lLlisectlavltl -imiddotmiddotlt1spitltll1jC rot -1-1116 1= )ec9 IHSlt1SMl1

Marojevic J (20 (4) E pistemoi oske osnove kririckc pedagogije IVaJttlva i spitalle hr 4 src 607-620 https I1Wwpcdavovrs IYo-content Iuploads ( 20 16 105 I niv-04-14pdtmiddot= gec9d85aHo f()

Marojevic J (2014) Obrazova nje i poliri ka u diskursu - ogled kti ricke pedgogijc Jed(~~1ji(

Folum pedagoga Srbijc i erne G ore Beograd ISSN 0031-3807 - God 69 br 2 (20 1 ~) stl 203-211

Marojevic J (2014) 0 kritickoj pedagogiji Jnrija Z irua Varpiallie i onJzov((1je Zavod za udzbenike i nastavna sredstviI Podgorica str 17-36

iilic S Marojevic J (2014) lmplemcntaeija kOl1eepta djeCijih prava u crnogorskom obrnzovno m sistcnll1 PedaR0--P1rka istrtlzil)(IIya Z agreb Pedagogijsko drustvo IIrvarskc Vol1I No1 2014 SrI 127-138 ISSN 1314-7888

Obrazlozenje mentora 0 koriscenju doktorske disertacije u publikovanim radovima

Kandidatkinja Je u radu -[aberlloJ CIIItI Freire l tl Diaogl Pedagogical Read~g q -faVerJIICH

tcmatizovala pedagosku valeutnost konccpm kOlnllflikacione akcJe dovodcCi ga U VCZ LJ sa kritickom frcircanskolll pedagoskom tradicij om predlazuci b~ i kao izlaz iz opresivnih vaspitnoshyobrazovruh odnosa te kao alatku za prcvrednov3l1je i analizu odnasa moo u pedagoskinl rdac ijatna Pomenuti nalazi su proizisli kao rczultat komparati vllc analize poduzete U okvinl iscrazivanja i izrade doktorske teze MA Jovane Marojevic i cine njcn integralni dio

Datum i ovjera (pccat i potpis odgovome o sob e)

U (navesti grad) (naves ri datUln)

--- shy---- ------

Prilog dokmnenta sadri

I Potvrdu 0 p rcdaji doktu rjke diserlaci)t o rgallizaciono j jedi nici

2 Odluku 0 imenovanju komi sije za prcgkcl i Dc jn do kto rskc di serracijc

3 Knpiju (ada publi kovanog u ca-opisu Sl ougova rajucc lisre

4 Biogra fiju i bibliogratju bndidar

5 Hiografij u i bibLiogra fi ju cbn ovltl ko(uisijc za prcgJed i ocjcnu dokto lske di~ltrmci i c S~l

potv rd0I11 0 izbonl U odgovarajuce akadelnsko zVln je l po tvruom cia b~rcm jcdall c1all ko rnisije nije u radnom oclnos u lla U nivcrzirc ru e rne C ore

UNIVRZITET eRNE GOFIE FILOZOFSKI FAKUlTET

Braj 01- GCi 4~ 20poundIOd NIKillC

UNIYERZlTET CRNE GORE

FILOZOFSKI FAKULTET NIKSIC

STUDIJSKI PROGRAM ZA PEDAGOGIJU

POTVRDA

o predaji doktorske disertacije

Potvrcluje se da je MA ]ovana Marojevic predala doktorsku disertaciju pod nazivom Autonomija djeteta i institucionalni model djetinjstva 1I Crnoj Gori dana 01062018 godine na dalju proceduru

Potvrda se izdaje u svrhu pregleda i ocjene doktorske disertacije

U Nik~icu SEKRETAR

04062018

BIOGRA FIM DOKTORAN DA

Kandidatkinju ivfA lovana Marojc ic rod ella je 3 tl ) J ~)5 godil1 ~ tI Ni I u gJi e jc

zavrsila i QsnOV l1 l1 (kao oak gCllcrnc ije j Ilosilac Jiplollh I uca ]) i sred nju s~n lu (illl lllt1zija

Stojan Cerov ic Iakoae kao nas i lac dipl(c Iu(a I) Os novlle akadt mskc sLud iJ nn

Srud ijskorn programu za pedagogiju upi sala jc studiiskt 20U42005 gudine lla Filuzo rkolll

fakultctull Niksicll Zavrsila ihje u rCUOV1l01ll 1oku 20()7 god in ~l i cllli take kva lifi h aciju Skpcn

Bachelor (IlA) sa prasjecnom ocjcnom t (Ii 74) Sluciijske 20lJ71200R god ill c upisujc

postd ip loll1ske spec ij aii st ickc akadcmskc studijc koj c l1a ko ll godinu dana 7ilvrsava sa srcdnjom

acjenom A (992) i Lime sLice Stepen Spec ija li sLc (Spec ArL) lkaJ ems kc l1lagis ta rske sLU dije

pedagagije upisala je 20082009 gadine Fi lCZo lskom r kulLelli u Nikicli i po loila ispitc sa

prosjecnom ocjenom ltiA (l0 00) magistarski rad -Perccpcija djecijih prava u vaspitl1oshy

obrazov nom s istcHlLL C rne Gore od brallila sa n~j visom ocjenolll A (1000) 2011 gaJine

Doktorske studije pedagogij~ na J il ozo fskom fakulLe Lu u Niksicu upisa lajc 2013 go dino Ispite

lIa dokto rskiJn studijama po lozi la je sa najv isom pnlsjecnom oljcnom A (1000)

Od 200812009 studij ske godine angazova na je kao saradnik u nastavi na Filozofskom

fakul tetu u Niks ic u na Studijskom programu za pedagogij u i Studijs kolll progral11LL za prcdsko lsko

vaspitanj e Il a predl11ctima Predsko lska pedagog ija Predsko lska pcdagogija I - leorij skc as nove

Predskol ska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc Komparativna pcdagogija 1 - Sav remen i

pedagoski pravc i Komparati vna pcdagogija 1I - Savrcmeni p(dago~ki sjstemi Pedagogija ranog

djetinj stva Interkulturalna pedagogija i IlIlcrakLivlla naSlava

Objavi la liz mdova u relevalllim publikacijam3 lIccstvovala kao istrativac U Ilckol iko

naucno-istraz ivacki h projekata nacianalih i projekata mcd unarodnc saradnje Ob last i njenog

najuzeg naucnog interesovanja su predsko iska pcdagogija~ kriticka pcda gog ij a i soc io logija

djelinjstva

BIBLlO(RAFljA DOKrORANDA MAJOVANE MAROJEVIC

Maro jevic ] -~h lj( S (2r13 i ) Imiddot hbcn nej lIld rc ln~ in a l)[logue Ped~lg()gic d J(middottting of

i-Iabcnnls Cmalidll jOlllllfli rubullJflolI 0119 i()220 17 str 605-635 1ICitdjski tlkulr-c[

SVltL1ciJi~ m 1I 7agnmiddothll 1grcb

hrtp- Ido i_nrgl It l I)~ 16C1C 1 ()~1~

Marojevic J (20 17) 1lt1 boljcI11 oct VltlSPlfalljI prI( ~dLI floarl1o ) 163 Savez pedagoski h cl rustava V ojYocllClt Novi ~1d srr 78 li~

Maro jevic J (20 (7) O d ckc dokc ka bit)lk()lo~ koi re-oriji ljlldskog razvoja - covek i ()krucnjt u di jaloguJ TCIJlt Gr l Lllinrzitd U Nisu N i ~ $1 r 2) _) 9

Imp lttlne~ jlllHUocrs Ddlx p hpl middot I ~I11 j orncl1jcw11 15

Maro jevic J (2016) Ircipitivanjc implicirnc pnLgogijc postmodemc odnos moti wan) l

in terakC loni odnosi mt ei u ranolll obJtlzovanju LbJ17I1k radotltl Ja lallllog iJ(p( RtIJjrtlflki IIOWIIJ(1Jk

rtlmli 2016 FirLin(ski(rklltd Junja rJlkltf lfllt -IkrllI 381 - 407 DOL 10725111lNJI602JiflM

Marojevic J (2U10) Od cpistemologiJc do sktvcnog kurikuluma kriticka vs bankovna pedagoska p Clspektiva NfII i uaJPi1J l)cdagosko urustvo Srbije Beograd Vol 1 str 125shy138 hnps Vwwpcclngryts() 16070 I Inastaa-i-vaspitl1lie-broj -1-20 16v~9ce9dRSa86fO

Marojevic J (2014) Epistcmoloske osnove kririik pcdagogijc NaJiam i varpitaflje br 4 S (r 607shy620 httpswpecImiddot)wp-eolltcnriuploadsI201 605 I lliv-OImiddot 1 1 pd= 9cc9d85a8(cf()

Marojevic J (2014) O brazovanje i poli6b u d isku - ogled kriliike pedagogije Iedcrgo_ja forum pedagog Srbijc i erne Gore Beograd ISSN 003 1-3807 - God 69 br 2 (20 14) SLr 203shy211

Marojevic J (2014) 0 kritickoj pedagogiji Inrijc 7irn1 Vd~iICllje i olmJje Z avod za udi benike i nastvna -redstva PodW)lica sU 17-36

Milic S Marojevic J (201 4) Implcmcll tacija konccp djciijih prava u crnogorsko m obr~zovnom

sistClTIU Pedl~riIf( i rri(JJa) ZaglCb Pcdagogijsko drus[vo Hrvatske Vol 11 No 1 2014 str

127-138 ISSN 1334-7888

] ([n- r nrC1 l lJ-roHi 7 ) UF yenIf rt Y7Y OF Ji~ j ( N r r 111 ) 1 j 1 -ll gt1 1 [ l jU l lJ v_ uv~ rJ I-V o~v

~

)- f DelJl1It DJ 1 ~f

G CcrinjskJ hr 2

f q)gt 99 YJI U~fJltl () (ip 2

ro BOX 99 8 fJWJ nO ~OPJlU 8] 000 P(OGOR1CA

i10 NTENfCHO(PH A r0A TC (~I OJ (02 0) ~Il -middot= PILOl( (+382) 20 4l -i-2S5 D ftc CGlO) 41~~l~le Fax (+382) 20 414middot2)0

E-mail r~ktor2cmc bull - -------_---_ -

nr D~te ~-----

Na osnovLI dana 72 steW 2 Zakona a Jisokorn obrazov3nju (S lJzbeni list erne Gore br 44ii 4) i Clana 32 stew 1 tack] 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore rJa sjednici oclrzanoj 23 mala 2015 godine donio je

r _ Q~ P -~l ifgt c o Ij ~koe l -kn- IIJe 0 11 plAfr~o

C J I ~ middotfr)middot~ P1 ] L~I_- JI ~ 0 sI a gtI r _Ja l ~~ d yen ~ bull 3 v I~_~ ]

l 1 rUnlVeIZn Hi3 rne cn za preUrne12 romparauvna peoagO[ lja

- Salluneni reda~JOski pravci r(omp8fativna pedagorJija i -shySavrerneni corazoni ssterni (Studijski pi-ograrn ZCl pedagoiju)j Sq-renleri predskoslt sisterni inteft ll tula lna pedagogija (-Stuclijskl prG~~r8rn za preCskol--J~JJ aspitanje) Os-novi pedcigogije Savren1enl obrazoni sistern (~3tudijski prograrri za Olr~I lJe lcrc- d -~l r I070f( In~rl hklJ ptliJ~qL-JV _l ~ I i ~ _ J lt ~ _L_ _

F~ rofgt

-

Prof ell Sasa Milic

BIOGRAFIJA sa BIBLIOGRAFIJOM

Roden sam 14 avgusta 1966g u Podgorici Osnovno i srcdnje obrazovanje stckao sam u Podgorici Diplomirao sam na Filozofskom fakuletu - Ocljeljellje za pedagogiju Univerziteta u Beogradu 18 oktobra 1989g a tema mog diplomskog rada bilajeiz oblasti Nacionalnc is torij e ikolstva i glasila je raquoLicnost vrijeme i prosvjetiteljske ideje Svetog Petra Cetinj skoglaquo Postdip]omskemagistarske studije nastavio sam takodc na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradumiddot na Grupi za opstu pedagogiju Tokom rada na magistarskoj tezi istrazivao sam efekte primjene inovativnih obrazovnih model a u obrazovnom sistemu Crne Gore i 4 jula 2002g odbranio sam magistarsku tez u na temu raquoInd ividualizacija u vaspitno-obrazovnom proccsu na primjeru Program a raquoKorak po koraklaquo u osnovnirn skolama Crne Gorelaquo Visegodisnje aktivno sudjelovanje u reformskim procesima u obrazovnom sistemu Cme Gore povezao sam i sa mojim istrazivackim radom na doktorskim studijama a za temu doktorske di sertacije odabrao sam aktuelne aspekte unaprijedenja nastavnog procesa i ona je glasi la )Komunikacija nastavnik shyllcenik i efikasnost kooperativnog ucenjalaquo Doktorsku disertac iju sam odbranio 14 aprila 2004 g na Filozofskom filkultetu Univerziteta u Novom Sadu Znanje stranih jezika stekao sam tokom redovnog sko lovanja kao i na Institutu la stran ejei ke u Podgori ci - prema klasifikaciji Common European Framework of Reference (CEF) leve1 - Engleski jezik (understanding C 1 speaking C I writing B2) Jtalijanski jezik (understanding A2 speaking A 1 writin g A I)

Bazicni raclni angaimani

Prvi radni odnos zasnovao sam u Centralnoj naroclnoj biblioteci erne Gore Burck Crnojevi6 na Cetnj u na poslovima i radnim zadacima bibliotekara u periodu juli 1990 - jllii 1991 Nakon toga radni oclnos sam zasnovao 1I Narodnoj bibliotcci Radosav LjumoviC takode na radnom mjestu bibliotekara u periodu odjula ]991 do decembra 1995 Uporcdo sa tim 1I periodu decem bar 1994 - decem bar 1995 bio sam rad no angazovan u Mcdunarodnoj federaciji crvcnog krst i crvcnog polumjesecH (Zeneva) u Trauma ccntru za zrtve rata koji je bio lociran u Podgorici n3 poslovima strucnog saradnika za psiho-soeijalnu pomoc zrtvama rata Moj dalji radni angazman vezan jc a lnstitut za olvofeno clrustvo Crne Go re gdj c sam radio 11a poslovima koordinatora obrazoYllih program a u per iodu od januara 1996 do decembra 200 I posl ije cega zasnivam radn odnos II

Pcclagoskom eentru Crne Gore na poslovima izvrsnog direktora Centra itJaja 2002g sam izabntn za predavaca vise skole na Filozofskom faklilletli u Niksicu na Oclsjekll za predskolsko vaspitallj e (predmeti Predskolska pedagogija i Metodika vaspitnoobrazovnog racla) a lIporcdo sam radio i na poslovima nastavnog sa radnika na Odsjeku za obrazovanje ll citeija na predmetu Opsta

---- pElagegija NalfOnedbran e do ktoike-d isertilcij e-i zabranSilffi-lI-zV3ilje-d oeGIJ-lta-ra-pFedm et middot0 psla-- shypedagogija na Filoofskom iukultetu u Niksicu (februar 2005g) a potom u vanje vanrcdnog profesora (februar 20 I 0) i od lacla sam na Univerzitetu erne Gore bio angazovan nn slijede(irn faku ltetimaJpreclmcli m a

I Filozofski fak ultct Niks ic -nastavik na slijcclecim diseiplinama Komparativna pedagogija J shySaYrcl11eni pedagoski pravci K omparativna peclagogija 11 Savremeni obrazovni s isterni

r

Savremeni predskolski s is temi Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja Osnovi pedagogije Interkultllralna p edagogij a Socija lna pedagogija Evaluacija predskolske ustanove

2 Studijski program za obrazovanje ucittlja 1I Beranama Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja (2006-20 I 4)

3 Fakultet likovnih lImjetnosti i MlIzii5ka akadcmija Cetinje nasavnik na disciplinama Pedagogij a i Didaktika (2007-2009)

4 Studij ski program za obrazovanje ucitelja na albanskorn jeziku nastavnik na disciplinama Uvod u pedagogiju Teorija vasp itanja i Didaktika (2004-2007)

S Prirodn o-matematicki fa kultet nastavnik na d isciplini Pedago g ij a na stud ij skim programima za matemariku fiziku i biologiju (20 J4-)

Dodatni radn i angaimani Pored bazicnih radnih angazmana u prethodnorTl periodu akti vno sam angaiovan i na brojnim drllg im poslovima i radnim zadacima II ze rnlj i i inostranstv lI Medll najznacaj nijim dodatnim angaimanima u Crnoj Gori izdvajam slijedece Clan nacionalnog SavjetR za opste obrazovanje Crne Gore u dva mandata clan Odbora za pedagogiju i psihologij ll CANU potprecl sjedn ik Odbora za obrazovanj e CANU clan radnog tima za potprojekat Obrazovallje u okv iru nacionalnog projekta CANU Crna Gora II XXI stoljecli - u cri kompctit ivnosti clan Radne grupe Vlade Crne Gore za pregovore 0 pridrui ivanju EU (pog lavlj e 26 -- Obrazovanj e i kultu ra) Clan V ijeca cl rllstven ih nauka Un iverziteta Crne Gore (20 10-201 3) clan Senata Univerziteta Crne Gore (20 13 - -) clan Upravnog oclbora za projekat Evoilin imont u reali zacij i Uni ve rziteta Crn e Gore c lan Radnog tij e la za reorganizaciju i integrae iju Univerite ta Crne Go re

Na po lj u naucno-istrazivackog rada is li ccm slijedece rll kovod il ac nall cno-i s trazivackih proj ekata odobrenih od strane Ministarstva nauke Crne Gore lnd ikatori razvoja mui tikul tu ra lnost i i grada nskc svij esti 1I obrazovnom s islemu Crne Gore (20 10 -20 J2) i Razlozi neuspJcha djece romske populacij e u obrazovnom sistemu Crne Gore (20 12-20 14) te vode6 i istrazivac nil nallcno shyistraiivackom proj eklll Evaluacija reforme predsko Iskog obrazovanja 1I Crnoj Gori (20 j 2-20 14) Na p o lju struktwa lnih i kll ri kularnih reJlllmi ist icelll s lijedcce akaclemski rukovod il ac TEMPUS projekta Educa ti on Po licy Support Program (20 I 0-20 13) instilucionalni koordinator za Univerzitet ern e Gore TEMlUS projekta CONGRAD (2012-20 14) te vodec i sa rad i1ik na TEMPUS p roj ek tu Foundatmiddotion of In clusive Education in IViof1(cnegrin Highe r Educ1rion (20 I 2 shy2015)

Clan sam i nacionalnog HERE tima (Higher Ed ucation Re1()rm in Europe) imcnovan od otrane Ev tQpske-komisije blaPDUJ1 Q i~[a hLc uniyeritctskc saradnj e islit em s lijedcce ukovodi lc projek ta razmj ene naslavnog kadra i studenala sa Univcrzitetom Juvesk uJ a IZ FlnsKc tec--- shy

rukov odil ac proj ckta bilatcra lne naucno- islrazivackc sRradnje sa Oclsjckorn za pecl agogijll Sveui5i1i sta u Zagrebu (projekat ouobren od stranc Ministarstva nauke e rne Gore i Mi nistarstva znanos ti Republ ikc Hrvatske 2012-20 J4) Na I is ti sam eksperata za cvaluaciju Sa vjeta 7a visokoskolstvo Crne Gore (c na listi medun arod nih eksflcrata Agcncij e za Jaz voj visoko g obrazovanja i osigllranjc kvaJjtcta BoS[lG i Herce_goVfI1C Pri Gcneralnom direktorattl a istrazivanjc j~ioo vac jj e Evropske korn is ij e) imenovan sam za naclOlrdJlu -kontakl osobu za middotprogmiddotram ~)Sciencc

i

I in Society (2012-2015) Predsjednik sam Odbora za obrazovanje Nacionalne komisije Crne Gore za saradnju Sa UNESCO clan recenzcntskih komisija pri Zavodu za udzbenike i nastavna sredstva clan komisija za polaganje strucnih ispita imenovan od s trane Zavoda za skolstvo Crne Gore predsjednik Upravnog odbora Centralne narodne bibilioteke Dunle Crnojevic na Cetil~LI imenovan od strane Vlade Crne Gore autor sam i implementator deset programa za profesionalno usa vriavanje nastavnika koji su akrecli tovani od strane Zavoda za skolstvo clan Crnogorskog nacionalnog odbora za procjenu s tanj a Prava djeteta II Cmoj Gori

Od angazrnana na medunarodnom planu kao najznacajnije izdvajam c lan Internac ionalne Step by Step Asocijacije sa sjedistem u Amsterdamu -- j-Iolanclija i clan njenog Borda direktora II

mandatu 2002 - 2004g clan Internacionalnog savjetodavnog komiteta Svjetskog obrazovnog foruma Cije je sjediste u USA (2011 - -) clan sam i zastLipnik za Crnu GorLi NAEYC -- USA (Natioanl Association for Education of Young C hi ldrcn) s- sjed istem u Vasingtonu a od maja 2009_g_ clan sam i Savjetnickog borda NAEYC za projekat raquoP robl ematika obrazovanja imigrantske djecelaquo clan sam i zastupn ik 28 Cmu Goru naeionalnog komitcta SAD 7a djecu sa pose bnim potrebama (Co uncil for Exceptional Ch ildren - Washington DC) bio sam programski direktor za implcmentaciju brojnih internaciona lnih projekata u nasem obrazovnom sis temu od kojih su najznacajniji Roma Education Initiative Step by Step Projeet Reading and Writing for Critical Thinking Project Inclus ive Eelucation Minority Bducation i sl i po tom osnovu ostvario aktivnu saradnju sa Ro ma Education Initiative Budapest UNICEF Open Society Insti tute New York International R eading Association USA Project lor E thnic Relation _ P rinston Univers ity USA

NAUCNOlSTRAZrvACKA DJELATNOST

Milic S _ MasloYaric B Novov r (2013) Basic elements of implementation of a concept of inclus ive educatioll_ independent Scientific Monograph 1-5794-170 ISBN 978-3-659- 49601-1 lzdavac Lambe-t Academic Publishing (Saarbriicken GermiY) Autorska nallena monografij a izdala kod nas ciji j e izdavai naciona ln c akadem ijc nukaJ

driavni Llniverzitc Milic S (20 11) Indikatori razvaja multikulturalnosli i gnu]anskc vij esli u mom djetinj s tvu (predskol stvo i prvi eikllls osnovne skole) u ohrazovnom sistelllll erne Gore 1shy220 ISBN 978-86-7798-063-4_ Izdavac Filozolski hkultet Univerzitcta eme Go re

(Niksic Crna Gora) Dio nallene monografije izdatc koel nas (i II okruienju) ciji su izclavaci nacionalne

---- shyakaacm ljcnauKa-iLiriavni-nniverziletimiddotmiddoti-ltl-io-knjiglaquolt1 lid ij skbgkamklgltizdate kod Tlas __ Milic S_ (2010) Znacaj i specificna uloga ranog obrazolanja_U monografij i raquoCrna Gora LI XX] stoljecu - u eri kompetittvnostilaquo - Obrazovanjc lurednik akadcmik Pcdf V ukotic

CANlJp osebna izdanja -- rnonografije i stuel ije 7J ( 0) 45-6 1 _ ISBN 97S-K6-72 i i -- 240-1 fzela vac CnlOgorska akad cm ij a nauka i umj etnosti (Poelgorica ema Go) Mi lie S (20 J0) Inicijalno obrazovanje nastavnog bura II Cm oj Gori 1J lllu nografij i raquoe ma Gora u XXI s toljecu - II eri komp etitivnos ti Ohrazovanje furcdni k akatle nik Perko

Vukotic CAN U-posebna izdanja - monografije i stlldije 73 (10) 221- 238 ISBN 978-86 shy7215-240-1 Izltavac Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (Podgorica COla Gora)

Radovi objav ljeni II Casopisima koiLsc nal aze 1I medunarodnim bazama podataka

Milie S (2013) The twenty -first century university and the concept of lifelong learning Australian Journal of Adult Learning 53 (112013) 159-179 ISSN 1443-1394 Milie S Gazivoda N (2014) Place and role of childrens interests in contemporary educational process Croatian Journal ofEducation (Certificate of acceptance)ISSN J848shy5189

Radovi 1I medunarodn im casopisima lillii se ne nalaze u bazi-11odataka a Imlli redovn u medunarodnu distribuciju i rez ime na stranonLi~ziku

Milic S (20 I 0) Reform of Education Systems in Balkan Countries - Montenegro Education Sciences 1 9 1-106 ISSN 1109-8740 lCIanak jc na osnovu saglasnosti autora reprintan u monografiji Education in South Eastem E urope (2011) leds Calogiannakis P Karras KG Wolhllter CC ISBN 978-1-86822-605- 4 lzdavac Potchcfmoom P latinum Press (potche[stroom South Africa) Milic S (2010) Montenegroin PISA CEPS Jo urnal J (3201 1) 75-95 JSSN 1855-9719 Milie S (2009) MogLlenosti autenticnog poducavanja u predskoJskoj IJstanovi il perspekt ive savlcmenih obrazovn ih modela Pedagogija LXIV (22009) 203-224 ISSN

003 1-3807 Milic S Marojevic J (2014) Implemcnracija koncepta djecijih prava u e1l1ogorskom

obrazovnom s ustavu u Pedagogijska istrazivanja (portvda 0 prihvltanjl1 clanka za

objavljivanjc) ISSN 1334-7888 123

Jladoi objav ljcn i u domaeim casoli~ill1 a

Mi lie S (20J 0) IJdzbenik 11 kulturolosko scnzitivnim nastavnim precimetima 11 Vasritanje

i obrazovanjc 22010 151-1 56 ISSN 0350- 1094 Milic S (2010) Pozitivni efckti primj ene inkluzivnog ob razovanja u V sp itanj c

obrazbvanje 12010 31-44 ISSN 03 50- 1094

Radoyi na kQ1 gresiLlLSilllIozijumi ma i seltl inaritlla uiDost ran~ty

Milie S (2009) Inclus ive loducat ion Trends and Child Rights Keynote SpeHk~r -Procecdings 01 Regional Conference for ECD Inclus ive Education and Diversity in Early

__ _ _ Years organ ized by Arab Resources Collectivc and Lebanese American Un ivers ity ---(N- o-e-mber 5-8 2009 BelruTL5lnon

Ginsberg M Milie S (2009) Eariy Chi ldhood ~UJd Development as the Se~d~ for Integration and Social Inclus ion of]mmigrant Famili in New Host SOCidi~s pr cllwtion at lntcrnat ional Step by Step Assocation 10th AllIluul Con(Crence Se~d$ I ( Imgc shyEflective Investment in Early Childhood for Enduring Si)cial Progress (OurhG 14- 17

2009 Bucharest Romania) _ Mili e S (2013) lievelormcnt of MulticultUralism and Civic Ci1SciltlU ~S in NjontclItgrin Educational Systcm Proceedillg~ 0[ [Gi lI Conference of the 1ilb lll SIIcidy

i

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 4: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

Prilog dokmnenta sadri

I Potvrdu 0 p rcdaji doktu rjke diserlaci)t o rgallizaciono j jedi nici

2 Odluku 0 imenovanju komi sije za prcgkcl i Dc jn do kto rskc di serracijc

3 Knpiju (ada publi kovanog u ca-opisu Sl ougova rajucc lisre

4 Biogra fiju i bibliogratju bndidar

5 Hiografij u i bibLiogra fi ju cbn ovltl ko(uisijc za prcgJed i ocjcnu dokto lske di~ltrmci i c S~l

potv rd0I11 0 izbonl U odgovarajuce akadelnsko zVln je l po tvruom cia b~rcm jcdall c1all ko rnisije nije u radnom oclnos u lla U nivcrzirc ru e rne C ore

UNIVRZITET eRNE GOFIE FILOZOFSKI FAKUlTET

Braj 01- GCi 4~ 20poundIOd NIKillC

UNIYERZlTET CRNE GORE

FILOZOFSKI FAKULTET NIKSIC

STUDIJSKI PROGRAM ZA PEDAGOGIJU

POTVRDA

o predaji doktorske disertacije

Potvrcluje se da je MA ]ovana Marojevic predala doktorsku disertaciju pod nazivom Autonomija djeteta i institucionalni model djetinjstva 1I Crnoj Gori dana 01062018 godine na dalju proceduru

Potvrda se izdaje u svrhu pregleda i ocjene doktorske disertacije

U Nik~icu SEKRETAR

04062018

BIOGRA FIM DOKTORAN DA

Kandidatkinju ivfA lovana Marojc ic rod ella je 3 tl ) J ~)5 godil1 ~ tI Ni I u gJi e jc

zavrsila i QsnOV l1 l1 (kao oak gCllcrnc ije j Ilosilac Jiplollh I uca ]) i sred nju s~n lu (illl lllt1zija

Stojan Cerov ic Iakoae kao nas i lac dipl(c Iu(a I) Os novlle akadt mskc sLud iJ nn

Srud ijskorn programu za pedagogiju upi sala jc studiiskt 20U42005 gudine lla Filuzo rkolll

fakultctull Niksicll Zavrsila ihje u rCUOV1l01ll 1oku 20()7 god in ~l i cllli take kva lifi h aciju Skpcn

Bachelor (IlA) sa prasjecnom ocjcnom t (Ii 74) Sluciijske 20lJ71200R god ill c upisujc

postd ip loll1ske spec ij aii st ickc akadcmskc studijc koj c l1a ko ll godinu dana 7ilvrsava sa srcdnjom

acjenom A (992) i Lime sLice Stepen Spec ija li sLc (Spec ArL) lkaJ ems kc l1lagis ta rske sLU dije

pedagagije upisala je 20082009 gadine Fi lCZo lskom r kulLelli u Nikicli i po loila ispitc sa

prosjecnom ocjenom ltiA (l0 00) magistarski rad -Perccpcija djecijih prava u vaspitl1oshy

obrazov nom s istcHlLL C rne Gore od brallila sa n~j visom ocjenolll A (1000) 2011 gaJine

Doktorske studije pedagogij~ na J il ozo fskom fakulLe Lu u Niksicu upisa lajc 2013 go dino Ispite

lIa dokto rskiJn studijama po lozi la je sa najv isom pnlsjecnom oljcnom A (1000)

Od 200812009 studij ske godine angazova na je kao saradnik u nastavi na Filozofskom

fakul tetu u Niks ic u na Studijskom programu za pedagogij u i Studijs kolll progral11LL za prcdsko lsko

vaspitanj e Il a predl11ctima Predsko lska pedagog ija Predsko lska pcdagogija I - leorij skc as nove

Predskol ska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc Komparativna pcdagogija 1 - Sav remen i

pedagoski pravc i Komparati vna pcdagogija 1I - Savrcmeni p(dago~ki sjstemi Pedagogija ranog

djetinj stva Interkulturalna pedagogija i IlIlcrakLivlla naSlava

Objavi la liz mdova u relevalllim publikacijam3 lIccstvovala kao istrativac U Ilckol iko

naucno-istraz ivacki h projekata nacianalih i projekata mcd unarodnc saradnje Ob last i njenog

najuzeg naucnog interesovanja su predsko iska pcdagogija~ kriticka pcda gog ij a i soc io logija

djelinjstva

BIBLlO(RAFljA DOKrORANDA MAJOVANE MAROJEVIC

Maro jevic ] -~h lj( S (2r13 i ) Imiddot hbcn nej lIld rc ln~ in a l)[logue Ped~lg()gic d J(middottting of

i-Iabcnnls Cmalidll jOlllllfli rubullJflolI 0119 i()220 17 str 605-635 1ICitdjski tlkulr-c[

SVltL1ciJi~ m 1I 7agnmiddothll 1grcb

hrtp- Ido i_nrgl It l I)~ 16C1C 1 ()~1~

Marojevic J (20 17) 1lt1 boljcI11 oct VltlSPlfalljI prI( ~dLI floarl1o ) 163 Savez pedagoski h cl rustava V ojYocllClt Novi ~1d srr 78 li~

Maro jevic J (20 (7) O d ckc dokc ka bit)lk()lo~ koi re-oriji ljlldskog razvoja - covek i ()krucnjt u di jaloguJ TCIJlt Gr l Lllinrzitd U Nisu N i ~ $1 r 2) _) 9

Imp lttlne~ jlllHUocrs Ddlx p hpl middot I ~I11 j orncl1jcw11 15

Maro jevic J (2016) Ircipitivanjc implicirnc pnLgogijc postmodemc odnos moti wan) l

in terakC loni odnosi mt ei u ranolll obJtlzovanju LbJ17I1k radotltl Ja lallllog iJ(p( RtIJjrtlflki IIOWIIJ(1Jk

rtlmli 2016 FirLin(ski(rklltd Junja rJlkltf lfllt -IkrllI 381 - 407 DOL 10725111lNJI602JiflM

Marojevic J (2U10) Od cpistemologiJc do sktvcnog kurikuluma kriticka vs bankovna pedagoska p Clspektiva NfII i uaJPi1J l)cdagosko urustvo Srbije Beograd Vol 1 str 125shy138 hnps Vwwpcclngryts() 16070 I Inastaa-i-vaspitl1lie-broj -1-20 16v~9ce9dRSa86fO

Marojevic J (2014) Epistcmoloske osnove kririik pcdagogijc NaJiam i varpitaflje br 4 S (r 607shy620 httpswpecImiddot)wp-eolltcnriuploadsI201 605 I lliv-OImiddot 1 1 pd= 9cc9d85a8(cf()

Marojevic J (2014) O brazovanje i poli6b u d isku - ogled kriliike pedagogije Iedcrgo_ja forum pedagog Srbijc i erne Gore Beograd ISSN 003 1-3807 - God 69 br 2 (20 14) SLr 203shy211

Marojevic J (2014) 0 kritickoj pedagogiji Inrijc 7irn1 Vd~iICllje i olmJje Z avod za udi benike i nastvna -redstva PodW)lica sU 17-36

Milic S Marojevic J (201 4) Implcmcll tacija konccp djciijih prava u crnogorsko m obr~zovnom

sistClTIU Pedl~riIf( i rri(JJa) ZaglCb Pcdagogijsko drus[vo Hrvatske Vol 11 No 1 2014 str

127-138 ISSN 1334-7888

] ([n- r nrC1 l lJ-roHi 7 ) UF yenIf rt Y7Y OF Ji~ j ( N r r 111 ) 1 j 1 -ll gt1 1 [ l jU l lJ v_ uv~ rJ I-V o~v

~

)- f DelJl1It DJ 1 ~f

G CcrinjskJ hr 2

f q)gt 99 YJI U~fJltl () (ip 2

ro BOX 99 8 fJWJ nO ~OPJlU 8] 000 P(OGOR1CA

i10 NTENfCHO(PH A r0A TC (~I OJ (02 0) ~Il -middot= PILOl( (+382) 20 4l -i-2S5 D ftc CGlO) 41~~l~le Fax (+382) 20 414middot2)0

E-mail r~ktor2cmc bull - -------_---_ -

nr D~te ~-----

Na osnovLI dana 72 steW 2 Zakona a Jisokorn obrazov3nju (S lJzbeni list erne Gore br 44ii 4) i Clana 32 stew 1 tack] 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore rJa sjednici oclrzanoj 23 mala 2015 godine donio je

r _ Q~ P -~l ifgt c o Ij ~koe l -kn- IIJe 0 11 plAfr~o

C J I ~ middotfr)middot~ P1 ] L~I_- JI ~ 0 sI a gtI r _Ja l ~~ d yen ~ bull 3 v I~_~ ]

l 1 rUnlVeIZn Hi3 rne cn za preUrne12 romparauvna peoagO[ lja

- Salluneni reda~JOski pravci r(omp8fativna pedagorJija i -shySavrerneni corazoni ssterni (Studijski pi-ograrn ZCl pedagoiju)j Sq-renleri predskoslt sisterni inteft ll tula lna pedagogija (-Stuclijskl prG~~r8rn za preCskol--J~JJ aspitanje) Os-novi pedcigogije Savren1enl obrazoni sistern (~3tudijski prograrri za Olr~I lJe lcrc- d -~l r I070f( In~rl hklJ ptliJ~qL-JV _l ~ I i ~ _ J lt ~ _L_ _

F~ rofgt

-

Prof ell Sasa Milic

BIOGRAFIJA sa BIBLIOGRAFIJOM

Roden sam 14 avgusta 1966g u Podgorici Osnovno i srcdnje obrazovanje stckao sam u Podgorici Diplomirao sam na Filozofskom fakuletu - Ocljeljellje za pedagogiju Univerziteta u Beogradu 18 oktobra 1989g a tema mog diplomskog rada bilajeiz oblasti Nacionalnc is torij e ikolstva i glasila je raquoLicnost vrijeme i prosvjetiteljske ideje Svetog Petra Cetinj skoglaquo Postdip]omskemagistarske studije nastavio sam takodc na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradumiddot na Grupi za opstu pedagogiju Tokom rada na magistarskoj tezi istrazivao sam efekte primjene inovativnih obrazovnih model a u obrazovnom sistemu Crne Gore i 4 jula 2002g odbranio sam magistarsku tez u na temu raquoInd ividualizacija u vaspitno-obrazovnom proccsu na primjeru Program a raquoKorak po koraklaquo u osnovnirn skolama Crne Gorelaquo Visegodisnje aktivno sudjelovanje u reformskim procesima u obrazovnom sistemu Cme Gore povezao sam i sa mojim istrazivackim radom na doktorskim studijama a za temu doktorske di sertacije odabrao sam aktuelne aspekte unaprijedenja nastavnog procesa i ona je glasi la )Komunikacija nastavnik shyllcenik i efikasnost kooperativnog ucenjalaquo Doktorsku disertac iju sam odbranio 14 aprila 2004 g na Filozofskom filkultetu Univerziteta u Novom Sadu Znanje stranih jezika stekao sam tokom redovnog sko lovanja kao i na Institutu la stran ejei ke u Podgori ci - prema klasifikaciji Common European Framework of Reference (CEF) leve1 - Engleski jezik (understanding C 1 speaking C I writing B2) Jtalijanski jezik (understanding A2 speaking A 1 writin g A I)

Bazicni raclni angaimani

Prvi radni odnos zasnovao sam u Centralnoj naroclnoj biblioteci erne Gore Burck Crnojevi6 na Cetnj u na poslovima i radnim zadacima bibliotekara u periodu juli 1990 - jllii 1991 Nakon toga radni oclnos sam zasnovao 1I Narodnoj bibliotcci Radosav LjumoviC takode na radnom mjestu bibliotekara u periodu odjula ]991 do decembra 1995 Uporcdo sa tim 1I periodu decem bar 1994 - decem bar 1995 bio sam rad no angazovan u Mcdunarodnoj federaciji crvcnog krst i crvcnog polumjesecH (Zeneva) u Trauma ccntru za zrtve rata koji je bio lociran u Podgorici n3 poslovima strucnog saradnika za psiho-soeijalnu pomoc zrtvama rata Moj dalji radni angazman vezan jc a lnstitut za olvofeno clrustvo Crne Go re gdj c sam radio 11a poslovima koordinatora obrazoYllih program a u per iodu od januara 1996 do decembra 200 I posl ije cega zasnivam radn odnos II

Pcclagoskom eentru Crne Gore na poslovima izvrsnog direktora Centra itJaja 2002g sam izabntn za predavaca vise skole na Filozofskom faklilletli u Niksicu na Oclsjekll za predskolsko vaspitallj e (predmeti Predskolska pedagogija i Metodika vaspitnoobrazovnog racla) a lIporcdo sam radio i na poslovima nastavnog sa radnika na Odsjeku za obrazovanje ll citeija na predmetu Opsta

---- pElagegija NalfOnedbran e do ktoike-d isertilcij e-i zabranSilffi-lI-zV3ilje-d oeGIJ-lta-ra-pFedm et middot0 psla-- shypedagogija na Filoofskom iukultetu u Niksicu (februar 2005g) a potom u vanje vanrcdnog profesora (februar 20 I 0) i od lacla sam na Univerzitetu erne Gore bio angazovan nn slijede(irn faku ltetimaJpreclmcli m a

I Filozofski fak ultct Niks ic -nastavik na slijcclecim diseiplinama Komparativna pedagogija J shySaYrcl11eni pedagoski pravci K omparativna peclagogija 11 Savremeni obrazovni s isterni

r

Savremeni predskolski s is temi Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja Osnovi pedagogije Interkultllralna p edagogij a Socija lna pedagogija Evaluacija predskolske ustanove

2 Studijski program za obrazovanje ucittlja 1I Beranama Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja (2006-20 I 4)

3 Fakultet likovnih lImjetnosti i MlIzii5ka akadcmija Cetinje nasavnik na disciplinama Pedagogij a i Didaktika (2007-2009)

4 Studij ski program za obrazovanje ucitelja na albanskorn jeziku nastavnik na disciplinama Uvod u pedagogiju Teorija vasp itanja i Didaktika (2004-2007)

S Prirodn o-matematicki fa kultet nastavnik na d isciplini Pedago g ij a na stud ij skim programima za matemariku fiziku i biologiju (20 J4-)

Dodatni radn i angaimani Pored bazicnih radnih angazmana u prethodnorTl periodu akti vno sam angaiovan i na brojnim drllg im poslovima i radnim zadacima II ze rnlj i i inostranstv lI Medll najznacaj nijim dodatnim angaimanima u Crnoj Gori izdvajam slijedece Clan nacionalnog SavjetR za opste obrazovanje Crne Gore u dva mandata clan Odbora za pedagogiju i psihologij ll CANU potprecl sjedn ik Odbora za obrazovanj e CANU clan radnog tima za potprojekat Obrazovallje u okv iru nacionalnog projekta CANU Crna Gora II XXI stoljecli - u cri kompctit ivnosti clan Radne grupe Vlade Crne Gore za pregovore 0 pridrui ivanju EU (pog lavlj e 26 -- Obrazovanj e i kultu ra) Clan V ijeca cl rllstven ih nauka Un iverziteta Crne Gore (20 10-201 3) clan Senata Univerziteta Crne Gore (20 13 - -) clan Upravnog oclbora za projekat Evoilin imont u reali zacij i Uni ve rziteta Crn e Gore c lan Radnog tij e la za reorganizaciju i integrae iju Univerite ta Crne Go re

Na po lj u naucno-istrazivackog rada is li ccm slijedece rll kovod il ac nall cno-i s trazivackih proj ekata odobrenih od strane Ministarstva nauke Crne Gore lnd ikatori razvoja mui tikul tu ra lnost i i grada nskc svij esti 1I obrazovnom s islemu Crne Gore (20 10 -20 J2) i Razlozi neuspJcha djece romske populacij e u obrazovnom sistemu Crne Gore (20 12-20 14) te vode6 i istrazivac nil nallcno shyistraiivackom proj eklll Evaluacija reforme predsko Iskog obrazovanja 1I Crnoj Gori (20 j 2-20 14) Na p o lju struktwa lnih i kll ri kularnih reJlllmi ist icelll s lijedcce akaclemski rukovod il ac TEMPUS projekta Educa ti on Po licy Support Program (20 I 0-20 13) instilucionalni koordinator za Univerzitet ern e Gore TEMlUS projekta CONGRAD (2012-20 14) te vodec i sa rad i1ik na TEMPUS p roj ek tu Foundatmiddotion of In clusive Education in IViof1(cnegrin Highe r Educ1rion (20 I 2 shy2015)

Clan sam i nacionalnog HERE tima (Higher Ed ucation Re1()rm in Europe) imcnovan od otrane Ev tQpske-komisije blaPDUJ1 Q i~[a hLc uniyeritctskc saradnj e islit em s lijedcce ukovodi lc projek ta razmj ene naslavnog kadra i studenala sa Univcrzitetom Juvesk uJ a IZ FlnsKc tec--- shy

rukov odil ac proj ckta bilatcra lne naucno- islrazivackc sRradnje sa Oclsjckorn za pecl agogijll Sveui5i1i sta u Zagrebu (projekat ouobren od stranc Ministarstva nauke e rne Gore i Mi nistarstva znanos ti Republ ikc Hrvatske 2012-20 J4) Na I is ti sam eksperata za cvaluaciju Sa vjeta 7a visokoskolstvo Crne Gore (c na listi medun arod nih eksflcrata Agcncij e za Jaz voj visoko g obrazovanja i osigllranjc kvaJjtcta BoS[lG i Herce_goVfI1C Pri Gcneralnom direktorattl a istrazivanjc j~ioo vac jj e Evropske korn is ij e) imenovan sam za naclOlrdJlu -kontakl osobu za middotprogmiddotram ~)Sciencc

i

I in Society (2012-2015) Predsjednik sam Odbora za obrazovanje Nacionalne komisije Crne Gore za saradnju Sa UNESCO clan recenzcntskih komisija pri Zavodu za udzbenike i nastavna sredstva clan komisija za polaganje strucnih ispita imenovan od s trane Zavoda za skolstvo Crne Gore predsjednik Upravnog odbora Centralne narodne bibilioteke Dunle Crnojevic na Cetil~LI imenovan od strane Vlade Crne Gore autor sam i implementator deset programa za profesionalno usa vriavanje nastavnika koji su akrecli tovani od strane Zavoda za skolstvo clan Crnogorskog nacionalnog odbora za procjenu s tanj a Prava djeteta II Cmoj Gori

Od angazrnana na medunarodnom planu kao najznacajnije izdvajam c lan Internac ionalne Step by Step Asocijacije sa sjedistem u Amsterdamu -- j-Iolanclija i clan njenog Borda direktora II

mandatu 2002 - 2004g clan Internacionalnog savjetodavnog komiteta Svjetskog obrazovnog foruma Cije je sjediste u USA (2011 - -) clan sam i zastLipnik za Crnu GorLi NAEYC -- USA (Natioanl Association for Education of Young C hi ldrcn) s- sjed istem u Vasingtonu a od maja 2009_g_ clan sam i Savjetnickog borda NAEYC za projekat raquoP robl ematika obrazovanja imigrantske djecelaquo clan sam i zastupn ik 28 Cmu Goru naeionalnog komitcta SAD 7a djecu sa pose bnim potrebama (Co uncil for Exceptional Ch ildren - Washington DC) bio sam programski direktor za implcmentaciju brojnih internaciona lnih projekata u nasem obrazovnom sis temu od kojih su najznacajniji Roma Education Initiative Step by Step Projeet Reading and Writing for Critical Thinking Project Inclus ive Eelucation Minority Bducation i sl i po tom osnovu ostvario aktivnu saradnju sa Ro ma Education Initiative Budapest UNICEF Open Society Insti tute New York International R eading Association USA Project lor E thnic Relation _ P rinston Univers ity USA

NAUCNOlSTRAZrvACKA DJELATNOST

Milic S _ MasloYaric B Novov r (2013) Basic elements of implementation of a concept of inclus ive educatioll_ independent Scientific Monograph 1-5794-170 ISBN 978-3-659- 49601-1 lzdavac Lambe-t Academic Publishing (Saarbriicken GermiY) Autorska nallena monografij a izdala kod nas ciji j e izdavai naciona ln c akadem ijc nukaJ

driavni Llniverzitc Milic S (20 11) Indikatori razvaja multikulturalnosli i gnu]anskc vij esli u mom djetinj s tvu (predskol stvo i prvi eikllls osnovne skole) u ohrazovnom sistelllll erne Gore 1shy220 ISBN 978-86-7798-063-4_ Izdavac Filozolski hkultet Univerzitcta eme Go re

(Niksic Crna Gora) Dio nallene monografije izdatc koel nas (i II okruienju) ciji su izclavaci nacionalne

---- shyakaacm ljcnauKa-iLiriavni-nniverziletimiddotmiddoti-ltl-io-knjiglaquolt1 lid ij skbgkamklgltizdate kod Tlas __ Milic S_ (2010) Znacaj i specificna uloga ranog obrazolanja_U monografij i raquoCrna Gora LI XX] stoljecu - u eri kompetittvnostilaquo - Obrazovanjc lurednik akadcmik Pcdf V ukotic

CANlJp osebna izdanja -- rnonografije i stuel ije 7J ( 0) 45-6 1 _ ISBN 97S-K6-72 i i -- 240-1 fzela vac CnlOgorska akad cm ij a nauka i umj etnosti (Poelgorica ema Go) Mi lie S (20 J0) Inicijalno obrazovanje nastavnog bura II Cm oj Gori 1J lllu nografij i raquoe ma Gora u XXI s toljecu - II eri komp etitivnos ti Ohrazovanje furcdni k akatle nik Perko

Vukotic CAN U-posebna izdanja - monografije i stlldije 73 (10) 221- 238 ISBN 978-86 shy7215-240-1 Izltavac Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (Podgorica COla Gora)

Radovi objav ljeni II Casopisima koiLsc nal aze 1I medunarodnim bazama podataka

Milie S (2013) The twenty -first century university and the concept of lifelong learning Australian Journal of Adult Learning 53 (112013) 159-179 ISSN 1443-1394 Milie S Gazivoda N (2014) Place and role of childrens interests in contemporary educational process Croatian Journal ofEducation (Certificate of acceptance)ISSN J848shy5189

Radovi 1I medunarodn im casopisima lillii se ne nalaze u bazi-11odataka a Imlli redovn u medunarodnu distribuciju i rez ime na stranonLi~ziku

Milic S (20 I 0) Reform of Education Systems in Balkan Countries - Montenegro Education Sciences 1 9 1-106 ISSN 1109-8740 lCIanak jc na osnovu saglasnosti autora reprintan u monografiji Education in South Eastem E urope (2011) leds Calogiannakis P Karras KG Wolhllter CC ISBN 978-1-86822-605- 4 lzdavac Potchcfmoom P latinum Press (potche[stroom South Africa) Milic S (2010) Montenegroin PISA CEPS Jo urnal J (3201 1) 75-95 JSSN 1855-9719 Milie S (2009) MogLlenosti autenticnog poducavanja u predskoJskoj IJstanovi il perspekt ive savlcmenih obrazovn ih modela Pedagogija LXIV (22009) 203-224 ISSN

003 1-3807 Milic S Marojevic J (2014) Implemcnracija koncepta djecijih prava u e1l1ogorskom

obrazovnom s ustavu u Pedagogijska istrazivanja (portvda 0 prihvltanjl1 clanka za

objavljivanjc) ISSN 1334-7888 123

Jladoi objav ljcn i u domaeim casoli~ill1 a

Mi lie S (20J 0) IJdzbenik 11 kulturolosko scnzitivnim nastavnim precimetima 11 Vasritanje

i obrazovanjc 22010 151-1 56 ISSN 0350- 1094 Milic S (2010) Pozitivni efckti primj ene inkluzivnog ob razovanja u V sp itanj c

obrazbvanje 12010 31-44 ISSN 03 50- 1094

Radoyi na kQ1 gresiLlLSilllIozijumi ma i seltl inaritlla uiDost ran~ty

Milie S (2009) Inclus ive loducat ion Trends and Child Rights Keynote SpeHk~r -Procecdings 01 Regional Conference for ECD Inclus ive Education and Diversity in Early

__ _ _ Years organ ized by Arab Resources Collectivc and Lebanese American Un ivers ity ---(N- o-e-mber 5-8 2009 BelruTL5lnon

Ginsberg M Milie S (2009) Eariy Chi ldhood ~UJd Development as the Se~d~ for Integration and Social Inclus ion of]mmigrant Famili in New Host SOCidi~s pr cllwtion at lntcrnat ional Step by Step Assocation 10th AllIluul Con(Crence Se~d$ I ( Imgc shyEflective Investment in Early Childhood for Enduring Si)cial Progress (OurhG 14- 17

2009 Bucharest Romania) _ Mili e S (2013) lievelormcnt of MulticultUralism and Civic Ci1SciltlU ~S in NjontclItgrin Educational Systcm Proceedillg~ 0[ [Gi lI Conference of the 1ilb lll SIIcidy

i

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 5: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

UNIVRZITET eRNE GOFIE FILOZOFSKI FAKUlTET

Braj 01- GCi 4~ 20poundIOd NIKillC

UNIYERZlTET CRNE GORE

FILOZOFSKI FAKULTET NIKSIC

STUDIJSKI PROGRAM ZA PEDAGOGIJU

POTVRDA

o predaji doktorske disertacije

Potvrcluje se da je MA ]ovana Marojevic predala doktorsku disertaciju pod nazivom Autonomija djeteta i institucionalni model djetinjstva 1I Crnoj Gori dana 01062018 godine na dalju proceduru

Potvrda se izdaje u svrhu pregleda i ocjene doktorske disertacije

U Nik~icu SEKRETAR

04062018

BIOGRA FIM DOKTORAN DA

Kandidatkinju ivfA lovana Marojc ic rod ella je 3 tl ) J ~)5 godil1 ~ tI Ni I u gJi e jc

zavrsila i QsnOV l1 l1 (kao oak gCllcrnc ije j Ilosilac Jiplollh I uca ]) i sred nju s~n lu (illl lllt1zija

Stojan Cerov ic Iakoae kao nas i lac dipl(c Iu(a I) Os novlle akadt mskc sLud iJ nn

Srud ijskorn programu za pedagogiju upi sala jc studiiskt 20U42005 gudine lla Filuzo rkolll

fakultctull Niksicll Zavrsila ihje u rCUOV1l01ll 1oku 20()7 god in ~l i cllli take kva lifi h aciju Skpcn

Bachelor (IlA) sa prasjecnom ocjcnom t (Ii 74) Sluciijske 20lJ71200R god ill c upisujc

postd ip loll1ske spec ij aii st ickc akadcmskc studijc koj c l1a ko ll godinu dana 7ilvrsava sa srcdnjom

acjenom A (992) i Lime sLice Stepen Spec ija li sLc (Spec ArL) lkaJ ems kc l1lagis ta rske sLU dije

pedagagije upisala je 20082009 gadine Fi lCZo lskom r kulLelli u Nikicli i po loila ispitc sa

prosjecnom ocjenom ltiA (l0 00) magistarski rad -Perccpcija djecijih prava u vaspitl1oshy

obrazov nom s istcHlLL C rne Gore od brallila sa n~j visom ocjenolll A (1000) 2011 gaJine

Doktorske studije pedagogij~ na J il ozo fskom fakulLe Lu u Niksicu upisa lajc 2013 go dino Ispite

lIa dokto rskiJn studijama po lozi la je sa najv isom pnlsjecnom oljcnom A (1000)

Od 200812009 studij ske godine angazova na je kao saradnik u nastavi na Filozofskom

fakul tetu u Niks ic u na Studijskom programu za pedagogij u i Studijs kolll progral11LL za prcdsko lsko

vaspitanj e Il a predl11ctima Predsko lska pedagog ija Predsko lska pcdagogija I - leorij skc as nove

Predskol ska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc Komparativna pcdagogija 1 - Sav remen i

pedagoski pravc i Komparati vna pcdagogija 1I - Savrcmeni p(dago~ki sjstemi Pedagogija ranog

djetinj stva Interkulturalna pedagogija i IlIlcrakLivlla naSlava

Objavi la liz mdova u relevalllim publikacijam3 lIccstvovala kao istrativac U Ilckol iko

naucno-istraz ivacki h projekata nacianalih i projekata mcd unarodnc saradnje Ob last i njenog

najuzeg naucnog interesovanja su predsko iska pcdagogija~ kriticka pcda gog ij a i soc io logija

djelinjstva

BIBLlO(RAFljA DOKrORANDA MAJOVANE MAROJEVIC

Maro jevic ] -~h lj( S (2r13 i ) Imiddot hbcn nej lIld rc ln~ in a l)[logue Ped~lg()gic d J(middottting of

i-Iabcnnls Cmalidll jOlllllfli rubullJflolI 0119 i()220 17 str 605-635 1ICitdjski tlkulr-c[

SVltL1ciJi~ m 1I 7agnmiddothll 1grcb

hrtp- Ido i_nrgl It l I)~ 16C1C 1 ()~1~

Marojevic J (20 17) 1lt1 boljcI11 oct VltlSPlfalljI prI( ~dLI floarl1o ) 163 Savez pedagoski h cl rustava V ojYocllClt Novi ~1d srr 78 li~

Maro jevic J (20 (7) O d ckc dokc ka bit)lk()lo~ koi re-oriji ljlldskog razvoja - covek i ()krucnjt u di jaloguJ TCIJlt Gr l Lllinrzitd U Nisu N i ~ $1 r 2) _) 9

Imp lttlne~ jlllHUocrs Ddlx p hpl middot I ~I11 j orncl1jcw11 15

Maro jevic J (2016) Ircipitivanjc implicirnc pnLgogijc postmodemc odnos moti wan) l

in terakC loni odnosi mt ei u ranolll obJtlzovanju LbJ17I1k radotltl Ja lallllog iJ(p( RtIJjrtlflki IIOWIIJ(1Jk

rtlmli 2016 FirLin(ski(rklltd Junja rJlkltf lfllt -IkrllI 381 - 407 DOL 10725111lNJI602JiflM

Marojevic J (2U10) Od cpistemologiJc do sktvcnog kurikuluma kriticka vs bankovna pedagoska p Clspektiva NfII i uaJPi1J l)cdagosko urustvo Srbije Beograd Vol 1 str 125shy138 hnps Vwwpcclngryts() 16070 I Inastaa-i-vaspitl1lie-broj -1-20 16v~9ce9dRSa86fO

Marojevic J (2014) Epistcmoloske osnove kririik pcdagogijc NaJiam i varpitaflje br 4 S (r 607shy620 httpswpecImiddot)wp-eolltcnriuploadsI201 605 I lliv-OImiddot 1 1 pd= 9cc9d85a8(cf()

Marojevic J (2014) O brazovanje i poli6b u d isku - ogled kriliike pedagogije Iedcrgo_ja forum pedagog Srbijc i erne Gore Beograd ISSN 003 1-3807 - God 69 br 2 (20 14) SLr 203shy211

Marojevic J (2014) 0 kritickoj pedagogiji Inrijc 7irn1 Vd~iICllje i olmJje Z avod za udi benike i nastvna -redstva PodW)lica sU 17-36

Milic S Marojevic J (201 4) Implcmcll tacija konccp djciijih prava u crnogorsko m obr~zovnom

sistClTIU Pedl~riIf( i rri(JJa) ZaglCb Pcdagogijsko drus[vo Hrvatske Vol 11 No 1 2014 str

127-138 ISSN 1334-7888

] ([n- r nrC1 l lJ-roHi 7 ) UF yenIf rt Y7Y OF Ji~ j ( N r r 111 ) 1 j 1 -ll gt1 1 [ l jU l lJ v_ uv~ rJ I-V o~v

~

)- f DelJl1It DJ 1 ~f

G CcrinjskJ hr 2

f q)gt 99 YJI U~fJltl () (ip 2

ro BOX 99 8 fJWJ nO ~OPJlU 8] 000 P(OGOR1CA

i10 NTENfCHO(PH A r0A TC (~I OJ (02 0) ~Il -middot= PILOl( (+382) 20 4l -i-2S5 D ftc CGlO) 41~~l~le Fax (+382) 20 414middot2)0

E-mail r~ktor2cmc bull - -------_---_ -

nr D~te ~-----

Na osnovLI dana 72 steW 2 Zakona a Jisokorn obrazov3nju (S lJzbeni list erne Gore br 44ii 4) i Clana 32 stew 1 tack] 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore rJa sjednici oclrzanoj 23 mala 2015 godine donio je

r _ Q~ P -~l ifgt c o Ij ~koe l -kn- IIJe 0 11 plAfr~o

C J I ~ middotfr)middot~ P1 ] L~I_- JI ~ 0 sI a gtI r _Ja l ~~ d yen ~ bull 3 v I~_~ ]

l 1 rUnlVeIZn Hi3 rne cn za preUrne12 romparauvna peoagO[ lja

- Salluneni reda~JOski pravci r(omp8fativna pedagorJija i -shySavrerneni corazoni ssterni (Studijski pi-ograrn ZCl pedagoiju)j Sq-renleri predskoslt sisterni inteft ll tula lna pedagogija (-Stuclijskl prG~~r8rn za preCskol--J~JJ aspitanje) Os-novi pedcigogije Savren1enl obrazoni sistern (~3tudijski prograrri za Olr~I lJe lcrc- d -~l r I070f( In~rl hklJ ptliJ~qL-JV _l ~ I i ~ _ J lt ~ _L_ _

F~ rofgt

-

Prof ell Sasa Milic

BIOGRAFIJA sa BIBLIOGRAFIJOM

Roden sam 14 avgusta 1966g u Podgorici Osnovno i srcdnje obrazovanje stckao sam u Podgorici Diplomirao sam na Filozofskom fakuletu - Ocljeljellje za pedagogiju Univerziteta u Beogradu 18 oktobra 1989g a tema mog diplomskog rada bilajeiz oblasti Nacionalnc is torij e ikolstva i glasila je raquoLicnost vrijeme i prosvjetiteljske ideje Svetog Petra Cetinj skoglaquo Postdip]omskemagistarske studije nastavio sam takodc na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradumiddot na Grupi za opstu pedagogiju Tokom rada na magistarskoj tezi istrazivao sam efekte primjene inovativnih obrazovnih model a u obrazovnom sistemu Crne Gore i 4 jula 2002g odbranio sam magistarsku tez u na temu raquoInd ividualizacija u vaspitno-obrazovnom proccsu na primjeru Program a raquoKorak po koraklaquo u osnovnirn skolama Crne Gorelaquo Visegodisnje aktivno sudjelovanje u reformskim procesima u obrazovnom sistemu Cme Gore povezao sam i sa mojim istrazivackim radom na doktorskim studijama a za temu doktorske di sertacije odabrao sam aktuelne aspekte unaprijedenja nastavnog procesa i ona je glasi la )Komunikacija nastavnik shyllcenik i efikasnost kooperativnog ucenjalaquo Doktorsku disertac iju sam odbranio 14 aprila 2004 g na Filozofskom filkultetu Univerziteta u Novom Sadu Znanje stranih jezika stekao sam tokom redovnog sko lovanja kao i na Institutu la stran ejei ke u Podgori ci - prema klasifikaciji Common European Framework of Reference (CEF) leve1 - Engleski jezik (understanding C 1 speaking C I writing B2) Jtalijanski jezik (understanding A2 speaking A 1 writin g A I)

Bazicni raclni angaimani

Prvi radni odnos zasnovao sam u Centralnoj naroclnoj biblioteci erne Gore Burck Crnojevi6 na Cetnj u na poslovima i radnim zadacima bibliotekara u periodu juli 1990 - jllii 1991 Nakon toga radni oclnos sam zasnovao 1I Narodnoj bibliotcci Radosav LjumoviC takode na radnom mjestu bibliotekara u periodu odjula ]991 do decembra 1995 Uporcdo sa tim 1I periodu decem bar 1994 - decem bar 1995 bio sam rad no angazovan u Mcdunarodnoj federaciji crvcnog krst i crvcnog polumjesecH (Zeneva) u Trauma ccntru za zrtve rata koji je bio lociran u Podgorici n3 poslovima strucnog saradnika za psiho-soeijalnu pomoc zrtvama rata Moj dalji radni angazman vezan jc a lnstitut za olvofeno clrustvo Crne Go re gdj c sam radio 11a poslovima koordinatora obrazoYllih program a u per iodu od januara 1996 do decembra 200 I posl ije cega zasnivam radn odnos II

Pcclagoskom eentru Crne Gore na poslovima izvrsnog direktora Centra itJaja 2002g sam izabntn za predavaca vise skole na Filozofskom faklilletli u Niksicu na Oclsjekll za predskolsko vaspitallj e (predmeti Predskolska pedagogija i Metodika vaspitnoobrazovnog racla) a lIporcdo sam radio i na poslovima nastavnog sa radnika na Odsjeku za obrazovanje ll citeija na predmetu Opsta

---- pElagegija NalfOnedbran e do ktoike-d isertilcij e-i zabranSilffi-lI-zV3ilje-d oeGIJ-lta-ra-pFedm et middot0 psla-- shypedagogija na Filoofskom iukultetu u Niksicu (februar 2005g) a potom u vanje vanrcdnog profesora (februar 20 I 0) i od lacla sam na Univerzitetu erne Gore bio angazovan nn slijede(irn faku ltetimaJpreclmcli m a

I Filozofski fak ultct Niks ic -nastavik na slijcclecim diseiplinama Komparativna pedagogija J shySaYrcl11eni pedagoski pravci K omparativna peclagogija 11 Savremeni obrazovni s isterni

r

Savremeni predskolski s is temi Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja Osnovi pedagogije Interkultllralna p edagogij a Socija lna pedagogija Evaluacija predskolske ustanove

2 Studijski program za obrazovanje ucittlja 1I Beranama Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja (2006-20 I 4)

3 Fakultet likovnih lImjetnosti i MlIzii5ka akadcmija Cetinje nasavnik na disciplinama Pedagogij a i Didaktika (2007-2009)

4 Studij ski program za obrazovanje ucitelja na albanskorn jeziku nastavnik na disciplinama Uvod u pedagogiju Teorija vasp itanja i Didaktika (2004-2007)

S Prirodn o-matematicki fa kultet nastavnik na d isciplini Pedago g ij a na stud ij skim programima za matemariku fiziku i biologiju (20 J4-)

Dodatni radn i angaimani Pored bazicnih radnih angazmana u prethodnorTl periodu akti vno sam angaiovan i na brojnim drllg im poslovima i radnim zadacima II ze rnlj i i inostranstv lI Medll najznacaj nijim dodatnim angaimanima u Crnoj Gori izdvajam slijedece Clan nacionalnog SavjetR za opste obrazovanje Crne Gore u dva mandata clan Odbora za pedagogiju i psihologij ll CANU potprecl sjedn ik Odbora za obrazovanj e CANU clan radnog tima za potprojekat Obrazovallje u okv iru nacionalnog projekta CANU Crna Gora II XXI stoljecli - u cri kompctit ivnosti clan Radne grupe Vlade Crne Gore za pregovore 0 pridrui ivanju EU (pog lavlj e 26 -- Obrazovanj e i kultu ra) Clan V ijeca cl rllstven ih nauka Un iverziteta Crne Gore (20 10-201 3) clan Senata Univerziteta Crne Gore (20 13 - -) clan Upravnog oclbora za projekat Evoilin imont u reali zacij i Uni ve rziteta Crn e Gore c lan Radnog tij e la za reorganizaciju i integrae iju Univerite ta Crne Go re

Na po lj u naucno-istrazivackog rada is li ccm slijedece rll kovod il ac nall cno-i s trazivackih proj ekata odobrenih od strane Ministarstva nauke Crne Gore lnd ikatori razvoja mui tikul tu ra lnost i i grada nskc svij esti 1I obrazovnom s islemu Crne Gore (20 10 -20 J2) i Razlozi neuspJcha djece romske populacij e u obrazovnom sistemu Crne Gore (20 12-20 14) te vode6 i istrazivac nil nallcno shyistraiivackom proj eklll Evaluacija reforme predsko Iskog obrazovanja 1I Crnoj Gori (20 j 2-20 14) Na p o lju struktwa lnih i kll ri kularnih reJlllmi ist icelll s lijedcce akaclemski rukovod il ac TEMPUS projekta Educa ti on Po licy Support Program (20 I 0-20 13) instilucionalni koordinator za Univerzitet ern e Gore TEMlUS projekta CONGRAD (2012-20 14) te vodec i sa rad i1ik na TEMPUS p roj ek tu Foundatmiddotion of In clusive Education in IViof1(cnegrin Highe r Educ1rion (20 I 2 shy2015)

Clan sam i nacionalnog HERE tima (Higher Ed ucation Re1()rm in Europe) imcnovan od otrane Ev tQpske-komisije blaPDUJ1 Q i~[a hLc uniyeritctskc saradnj e islit em s lijedcce ukovodi lc projek ta razmj ene naslavnog kadra i studenala sa Univcrzitetom Juvesk uJ a IZ FlnsKc tec--- shy

rukov odil ac proj ckta bilatcra lne naucno- islrazivackc sRradnje sa Oclsjckorn za pecl agogijll Sveui5i1i sta u Zagrebu (projekat ouobren od stranc Ministarstva nauke e rne Gore i Mi nistarstva znanos ti Republ ikc Hrvatske 2012-20 J4) Na I is ti sam eksperata za cvaluaciju Sa vjeta 7a visokoskolstvo Crne Gore (c na listi medun arod nih eksflcrata Agcncij e za Jaz voj visoko g obrazovanja i osigllranjc kvaJjtcta BoS[lG i Herce_goVfI1C Pri Gcneralnom direktorattl a istrazivanjc j~ioo vac jj e Evropske korn is ij e) imenovan sam za naclOlrdJlu -kontakl osobu za middotprogmiddotram ~)Sciencc

i

I in Society (2012-2015) Predsjednik sam Odbora za obrazovanje Nacionalne komisije Crne Gore za saradnju Sa UNESCO clan recenzcntskih komisija pri Zavodu za udzbenike i nastavna sredstva clan komisija za polaganje strucnih ispita imenovan od s trane Zavoda za skolstvo Crne Gore predsjednik Upravnog odbora Centralne narodne bibilioteke Dunle Crnojevic na Cetil~LI imenovan od strane Vlade Crne Gore autor sam i implementator deset programa za profesionalno usa vriavanje nastavnika koji su akrecli tovani od strane Zavoda za skolstvo clan Crnogorskog nacionalnog odbora za procjenu s tanj a Prava djeteta II Cmoj Gori

Od angazrnana na medunarodnom planu kao najznacajnije izdvajam c lan Internac ionalne Step by Step Asocijacije sa sjedistem u Amsterdamu -- j-Iolanclija i clan njenog Borda direktora II

mandatu 2002 - 2004g clan Internacionalnog savjetodavnog komiteta Svjetskog obrazovnog foruma Cije je sjediste u USA (2011 - -) clan sam i zastLipnik za Crnu GorLi NAEYC -- USA (Natioanl Association for Education of Young C hi ldrcn) s- sjed istem u Vasingtonu a od maja 2009_g_ clan sam i Savjetnickog borda NAEYC za projekat raquoP robl ematika obrazovanja imigrantske djecelaquo clan sam i zastupn ik 28 Cmu Goru naeionalnog komitcta SAD 7a djecu sa pose bnim potrebama (Co uncil for Exceptional Ch ildren - Washington DC) bio sam programski direktor za implcmentaciju brojnih internaciona lnih projekata u nasem obrazovnom sis temu od kojih su najznacajniji Roma Education Initiative Step by Step Projeet Reading and Writing for Critical Thinking Project Inclus ive Eelucation Minority Bducation i sl i po tom osnovu ostvario aktivnu saradnju sa Ro ma Education Initiative Budapest UNICEF Open Society Insti tute New York International R eading Association USA Project lor E thnic Relation _ P rinston Univers ity USA

NAUCNOlSTRAZrvACKA DJELATNOST

Milic S _ MasloYaric B Novov r (2013) Basic elements of implementation of a concept of inclus ive educatioll_ independent Scientific Monograph 1-5794-170 ISBN 978-3-659- 49601-1 lzdavac Lambe-t Academic Publishing (Saarbriicken GermiY) Autorska nallena monografij a izdala kod nas ciji j e izdavai naciona ln c akadem ijc nukaJ

driavni Llniverzitc Milic S (20 11) Indikatori razvaja multikulturalnosli i gnu]anskc vij esli u mom djetinj s tvu (predskol stvo i prvi eikllls osnovne skole) u ohrazovnom sistelllll erne Gore 1shy220 ISBN 978-86-7798-063-4_ Izdavac Filozolski hkultet Univerzitcta eme Go re

(Niksic Crna Gora) Dio nallene monografije izdatc koel nas (i II okruienju) ciji su izclavaci nacionalne

---- shyakaacm ljcnauKa-iLiriavni-nniverziletimiddotmiddoti-ltl-io-knjiglaquolt1 lid ij skbgkamklgltizdate kod Tlas __ Milic S_ (2010) Znacaj i specificna uloga ranog obrazolanja_U monografij i raquoCrna Gora LI XX] stoljecu - u eri kompetittvnostilaquo - Obrazovanjc lurednik akadcmik Pcdf V ukotic

CANlJp osebna izdanja -- rnonografije i stuel ije 7J ( 0) 45-6 1 _ ISBN 97S-K6-72 i i -- 240-1 fzela vac CnlOgorska akad cm ij a nauka i umj etnosti (Poelgorica ema Go) Mi lie S (20 J0) Inicijalno obrazovanje nastavnog bura II Cm oj Gori 1J lllu nografij i raquoe ma Gora u XXI s toljecu - II eri komp etitivnos ti Ohrazovanje furcdni k akatle nik Perko

Vukotic CAN U-posebna izdanja - monografije i stlldije 73 (10) 221- 238 ISBN 978-86 shy7215-240-1 Izltavac Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (Podgorica COla Gora)

Radovi objav ljeni II Casopisima koiLsc nal aze 1I medunarodnim bazama podataka

Milie S (2013) The twenty -first century university and the concept of lifelong learning Australian Journal of Adult Learning 53 (112013) 159-179 ISSN 1443-1394 Milie S Gazivoda N (2014) Place and role of childrens interests in contemporary educational process Croatian Journal ofEducation (Certificate of acceptance)ISSN J848shy5189

Radovi 1I medunarodn im casopisima lillii se ne nalaze u bazi-11odataka a Imlli redovn u medunarodnu distribuciju i rez ime na stranonLi~ziku

Milic S (20 I 0) Reform of Education Systems in Balkan Countries - Montenegro Education Sciences 1 9 1-106 ISSN 1109-8740 lCIanak jc na osnovu saglasnosti autora reprintan u monografiji Education in South Eastem E urope (2011) leds Calogiannakis P Karras KG Wolhllter CC ISBN 978-1-86822-605- 4 lzdavac Potchcfmoom P latinum Press (potche[stroom South Africa) Milic S (2010) Montenegroin PISA CEPS Jo urnal J (3201 1) 75-95 JSSN 1855-9719 Milie S (2009) MogLlenosti autenticnog poducavanja u predskoJskoj IJstanovi il perspekt ive savlcmenih obrazovn ih modela Pedagogija LXIV (22009) 203-224 ISSN

003 1-3807 Milic S Marojevic J (2014) Implemcnracija koncepta djecijih prava u e1l1ogorskom

obrazovnom s ustavu u Pedagogijska istrazivanja (portvda 0 prihvltanjl1 clanka za

objavljivanjc) ISSN 1334-7888 123

Jladoi objav ljcn i u domaeim casoli~ill1 a

Mi lie S (20J 0) IJdzbenik 11 kulturolosko scnzitivnim nastavnim precimetima 11 Vasritanje

i obrazovanjc 22010 151-1 56 ISSN 0350- 1094 Milic S (2010) Pozitivni efckti primj ene inkluzivnog ob razovanja u V sp itanj c

obrazbvanje 12010 31-44 ISSN 03 50- 1094

Radoyi na kQ1 gresiLlLSilllIozijumi ma i seltl inaritlla uiDost ran~ty

Milie S (2009) Inclus ive loducat ion Trends and Child Rights Keynote SpeHk~r -Procecdings 01 Regional Conference for ECD Inclus ive Education and Diversity in Early

__ _ _ Years organ ized by Arab Resources Collectivc and Lebanese American Un ivers ity ---(N- o-e-mber 5-8 2009 BelruTL5lnon

Ginsberg M Milie S (2009) Eariy Chi ldhood ~UJd Development as the Se~d~ for Integration and Social Inclus ion of]mmigrant Famili in New Host SOCidi~s pr cllwtion at lntcrnat ional Step by Step Assocation 10th AllIluul Con(Crence Se~d$ I ( Imgc shyEflective Investment in Early Childhood for Enduring Si)cial Progress (OurhG 14- 17

2009 Bucharest Romania) _ Mili e S (2013) lievelormcnt of MulticultUralism and Civic Ci1SciltlU ~S in NjontclItgrin Educational Systcm Proceedillg~ 0[ [Gi lI Conference of the 1ilb lll SIIcidy

i

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 6: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

BIOGRA FIM DOKTORAN DA

Kandidatkinju ivfA lovana Marojc ic rod ella je 3 tl ) J ~)5 godil1 ~ tI Ni I u gJi e jc

zavrsila i QsnOV l1 l1 (kao oak gCllcrnc ije j Ilosilac Jiplollh I uca ]) i sred nju s~n lu (illl lllt1zija

Stojan Cerov ic Iakoae kao nas i lac dipl(c Iu(a I) Os novlle akadt mskc sLud iJ nn

Srud ijskorn programu za pedagogiju upi sala jc studiiskt 20U42005 gudine lla Filuzo rkolll

fakultctull Niksicll Zavrsila ihje u rCUOV1l01ll 1oku 20()7 god in ~l i cllli take kva lifi h aciju Skpcn

Bachelor (IlA) sa prasjecnom ocjcnom t (Ii 74) Sluciijske 20lJ71200R god ill c upisujc

postd ip loll1ske spec ij aii st ickc akadcmskc studijc koj c l1a ko ll godinu dana 7ilvrsava sa srcdnjom

acjenom A (992) i Lime sLice Stepen Spec ija li sLc (Spec ArL) lkaJ ems kc l1lagis ta rske sLU dije

pedagagije upisala je 20082009 gadine Fi lCZo lskom r kulLelli u Nikicli i po loila ispitc sa

prosjecnom ocjenom ltiA (l0 00) magistarski rad -Perccpcija djecijih prava u vaspitl1oshy

obrazov nom s istcHlLL C rne Gore od brallila sa n~j visom ocjenolll A (1000) 2011 gaJine

Doktorske studije pedagogij~ na J il ozo fskom fakulLe Lu u Niksicu upisa lajc 2013 go dino Ispite

lIa dokto rskiJn studijama po lozi la je sa najv isom pnlsjecnom oljcnom A (1000)

Od 200812009 studij ske godine angazova na je kao saradnik u nastavi na Filozofskom

fakul tetu u Niks ic u na Studijskom programu za pedagogij u i Studijs kolll progral11LL za prcdsko lsko

vaspitanj e Il a predl11ctima Predsko lska pedagog ija Predsko lska pcdagogija I - leorij skc as nove

Predskol ska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc Komparativna pcdagogija 1 - Sav remen i

pedagoski pravc i Komparati vna pcdagogija 1I - Savrcmeni p(dago~ki sjstemi Pedagogija ranog

djetinj stva Interkulturalna pedagogija i IlIlcrakLivlla naSlava

Objavi la liz mdova u relevalllim publikacijam3 lIccstvovala kao istrativac U Ilckol iko

naucno-istraz ivacki h projekata nacianalih i projekata mcd unarodnc saradnje Ob last i njenog

najuzeg naucnog interesovanja su predsko iska pcdagogija~ kriticka pcda gog ij a i soc io logija

djelinjstva

BIBLlO(RAFljA DOKrORANDA MAJOVANE MAROJEVIC

Maro jevic ] -~h lj( S (2r13 i ) Imiddot hbcn nej lIld rc ln~ in a l)[logue Ped~lg()gic d J(middottting of

i-Iabcnnls Cmalidll jOlllllfli rubullJflolI 0119 i()220 17 str 605-635 1ICitdjski tlkulr-c[

SVltL1ciJi~ m 1I 7agnmiddothll 1grcb

hrtp- Ido i_nrgl It l I)~ 16C1C 1 ()~1~

Marojevic J (20 17) 1lt1 boljcI11 oct VltlSPlfalljI prI( ~dLI floarl1o ) 163 Savez pedagoski h cl rustava V ojYocllClt Novi ~1d srr 78 li~

Maro jevic J (20 (7) O d ckc dokc ka bit)lk()lo~ koi re-oriji ljlldskog razvoja - covek i ()krucnjt u di jaloguJ TCIJlt Gr l Lllinrzitd U Nisu N i ~ $1 r 2) _) 9

Imp lttlne~ jlllHUocrs Ddlx p hpl middot I ~I11 j orncl1jcw11 15

Maro jevic J (2016) Ircipitivanjc implicirnc pnLgogijc postmodemc odnos moti wan) l

in terakC loni odnosi mt ei u ranolll obJtlzovanju LbJ17I1k radotltl Ja lallllog iJ(p( RtIJjrtlflki IIOWIIJ(1Jk

rtlmli 2016 FirLin(ski(rklltd Junja rJlkltf lfllt -IkrllI 381 - 407 DOL 10725111lNJI602JiflM

Marojevic J (2U10) Od cpistemologiJc do sktvcnog kurikuluma kriticka vs bankovna pedagoska p Clspektiva NfII i uaJPi1J l)cdagosko urustvo Srbije Beograd Vol 1 str 125shy138 hnps Vwwpcclngryts() 16070 I Inastaa-i-vaspitl1lie-broj -1-20 16v~9ce9dRSa86fO

Marojevic J (2014) Epistcmoloske osnove kririik pcdagogijc NaJiam i varpitaflje br 4 S (r 607shy620 httpswpecImiddot)wp-eolltcnriuploadsI201 605 I lliv-OImiddot 1 1 pd= 9cc9d85a8(cf()

Marojevic J (2014) O brazovanje i poli6b u d isku - ogled kriliike pedagogije Iedcrgo_ja forum pedagog Srbijc i erne Gore Beograd ISSN 003 1-3807 - God 69 br 2 (20 14) SLr 203shy211

Marojevic J (2014) 0 kritickoj pedagogiji Inrijc 7irn1 Vd~iICllje i olmJje Z avod za udi benike i nastvna -redstva PodW)lica sU 17-36

Milic S Marojevic J (201 4) Implcmcll tacija konccp djciijih prava u crnogorsko m obr~zovnom

sistClTIU Pedl~riIf( i rri(JJa) ZaglCb Pcdagogijsko drus[vo Hrvatske Vol 11 No 1 2014 str

127-138 ISSN 1334-7888

] ([n- r nrC1 l lJ-roHi 7 ) UF yenIf rt Y7Y OF Ji~ j ( N r r 111 ) 1 j 1 -ll gt1 1 [ l jU l lJ v_ uv~ rJ I-V o~v

~

)- f DelJl1It DJ 1 ~f

G CcrinjskJ hr 2

f q)gt 99 YJI U~fJltl () (ip 2

ro BOX 99 8 fJWJ nO ~OPJlU 8] 000 P(OGOR1CA

i10 NTENfCHO(PH A r0A TC (~I OJ (02 0) ~Il -middot= PILOl( (+382) 20 4l -i-2S5 D ftc CGlO) 41~~l~le Fax (+382) 20 414middot2)0

E-mail r~ktor2cmc bull - -------_---_ -

nr D~te ~-----

Na osnovLI dana 72 steW 2 Zakona a Jisokorn obrazov3nju (S lJzbeni list erne Gore br 44ii 4) i Clana 32 stew 1 tack] 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore rJa sjednici oclrzanoj 23 mala 2015 godine donio je

r _ Q~ P -~l ifgt c o Ij ~koe l -kn- IIJe 0 11 plAfr~o

C J I ~ middotfr)middot~ P1 ] L~I_- JI ~ 0 sI a gtI r _Ja l ~~ d yen ~ bull 3 v I~_~ ]

l 1 rUnlVeIZn Hi3 rne cn za preUrne12 romparauvna peoagO[ lja

- Salluneni reda~JOski pravci r(omp8fativna pedagorJija i -shySavrerneni corazoni ssterni (Studijski pi-ograrn ZCl pedagoiju)j Sq-renleri predskoslt sisterni inteft ll tula lna pedagogija (-Stuclijskl prG~~r8rn za preCskol--J~JJ aspitanje) Os-novi pedcigogije Savren1enl obrazoni sistern (~3tudijski prograrri za Olr~I lJe lcrc- d -~l r I070f( In~rl hklJ ptliJ~qL-JV _l ~ I i ~ _ J lt ~ _L_ _

F~ rofgt

-

Prof ell Sasa Milic

BIOGRAFIJA sa BIBLIOGRAFIJOM

Roden sam 14 avgusta 1966g u Podgorici Osnovno i srcdnje obrazovanje stckao sam u Podgorici Diplomirao sam na Filozofskom fakuletu - Ocljeljellje za pedagogiju Univerziteta u Beogradu 18 oktobra 1989g a tema mog diplomskog rada bilajeiz oblasti Nacionalnc is torij e ikolstva i glasila je raquoLicnost vrijeme i prosvjetiteljske ideje Svetog Petra Cetinj skoglaquo Postdip]omskemagistarske studije nastavio sam takodc na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradumiddot na Grupi za opstu pedagogiju Tokom rada na magistarskoj tezi istrazivao sam efekte primjene inovativnih obrazovnih model a u obrazovnom sistemu Crne Gore i 4 jula 2002g odbranio sam magistarsku tez u na temu raquoInd ividualizacija u vaspitno-obrazovnom proccsu na primjeru Program a raquoKorak po koraklaquo u osnovnirn skolama Crne Gorelaquo Visegodisnje aktivno sudjelovanje u reformskim procesima u obrazovnom sistemu Cme Gore povezao sam i sa mojim istrazivackim radom na doktorskim studijama a za temu doktorske di sertacije odabrao sam aktuelne aspekte unaprijedenja nastavnog procesa i ona je glasi la )Komunikacija nastavnik shyllcenik i efikasnost kooperativnog ucenjalaquo Doktorsku disertac iju sam odbranio 14 aprila 2004 g na Filozofskom filkultetu Univerziteta u Novom Sadu Znanje stranih jezika stekao sam tokom redovnog sko lovanja kao i na Institutu la stran ejei ke u Podgori ci - prema klasifikaciji Common European Framework of Reference (CEF) leve1 - Engleski jezik (understanding C 1 speaking C I writing B2) Jtalijanski jezik (understanding A2 speaking A 1 writin g A I)

Bazicni raclni angaimani

Prvi radni odnos zasnovao sam u Centralnoj naroclnoj biblioteci erne Gore Burck Crnojevi6 na Cetnj u na poslovima i radnim zadacima bibliotekara u periodu juli 1990 - jllii 1991 Nakon toga radni oclnos sam zasnovao 1I Narodnoj bibliotcci Radosav LjumoviC takode na radnom mjestu bibliotekara u periodu odjula ]991 do decembra 1995 Uporcdo sa tim 1I periodu decem bar 1994 - decem bar 1995 bio sam rad no angazovan u Mcdunarodnoj federaciji crvcnog krst i crvcnog polumjesecH (Zeneva) u Trauma ccntru za zrtve rata koji je bio lociran u Podgorici n3 poslovima strucnog saradnika za psiho-soeijalnu pomoc zrtvama rata Moj dalji radni angazman vezan jc a lnstitut za olvofeno clrustvo Crne Go re gdj c sam radio 11a poslovima koordinatora obrazoYllih program a u per iodu od januara 1996 do decembra 200 I posl ije cega zasnivam radn odnos II

Pcclagoskom eentru Crne Gore na poslovima izvrsnog direktora Centra itJaja 2002g sam izabntn za predavaca vise skole na Filozofskom faklilletli u Niksicu na Oclsjekll za predskolsko vaspitallj e (predmeti Predskolska pedagogija i Metodika vaspitnoobrazovnog racla) a lIporcdo sam radio i na poslovima nastavnog sa radnika na Odsjeku za obrazovanje ll citeija na predmetu Opsta

---- pElagegija NalfOnedbran e do ktoike-d isertilcij e-i zabranSilffi-lI-zV3ilje-d oeGIJ-lta-ra-pFedm et middot0 psla-- shypedagogija na Filoofskom iukultetu u Niksicu (februar 2005g) a potom u vanje vanrcdnog profesora (februar 20 I 0) i od lacla sam na Univerzitetu erne Gore bio angazovan nn slijede(irn faku ltetimaJpreclmcli m a

I Filozofski fak ultct Niks ic -nastavik na slijcclecim diseiplinama Komparativna pedagogija J shySaYrcl11eni pedagoski pravci K omparativna peclagogija 11 Savremeni obrazovni s isterni

r

Savremeni predskolski s is temi Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja Osnovi pedagogije Interkultllralna p edagogij a Socija lna pedagogija Evaluacija predskolske ustanove

2 Studijski program za obrazovanje ucittlja 1I Beranama Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja (2006-20 I 4)

3 Fakultet likovnih lImjetnosti i MlIzii5ka akadcmija Cetinje nasavnik na disciplinama Pedagogij a i Didaktika (2007-2009)

4 Studij ski program za obrazovanje ucitelja na albanskorn jeziku nastavnik na disciplinama Uvod u pedagogiju Teorija vasp itanja i Didaktika (2004-2007)

S Prirodn o-matematicki fa kultet nastavnik na d isciplini Pedago g ij a na stud ij skim programima za matemariku fiziku i biologiju (20 J4-)

Dodatni radn i angaimani Pored bazicnih radnih angazmana u prethodnorTl periodu akti vno sam angaiovan i na brojnim drllg im poslovima i radnim zadacima II ze rnlj i i inostranstv lI Medll najznacaj nijim dodatnim angaimanima u Crnoj Gori izdvajam slijedece Clan nacionalnog SavjetR za opste obrazovanje Crne Gore u dva mandata clan Odbora za pedagogiju i psihologij ll CANU potprecl sjedn ik Odbora za obrazovanj e CANU clan radnog tima za potprojekat Obrazovallje u okv iru nacionalnog projekta CANU Crna Gora II XXI stoljecli - u cri kompctit ivnosti clan Radne grupe Vlade Crne Gore za pregovore 0 pridrui ivanju EU (pog lavlj e 26 -- Obrazovanj e i kultu ra) Clan V ijeca cl rllstven ih nauka Un iverziteta Crne Gore (20 10-201 3) clan Senata Univerziteta Crne Gore (20 13 - -) clan Upravnog oclbora za projekat Evoilin imont u reali zacij i Uni ve rziteta Crn e Gore c lan Radnog tij e la za reorganizaciju i integrae iju Univerite ta Crne Go re

Na po lj u naucno-istrazivackog rada is li ccm slijedece rll kovod il ac nall cno-i s trazivackih proj ekata odobrenih od strane Ministarstva nauke Crne Gore lnd ikatori razvoja mui tikul tu ra lnost i i grada nskc svij esti 1I obrazovnom s islemu Crne Gore (20 10 -20 J2) i Razlozi neuspJcha djece romske populacij e u obrazovnom sistemu Crne Gore (20 12-20 14) te vode6 i istrazivac nil nallcno shyistraiivackom proj eklll Evaluacija reforme predsko Iskog obrazovanja 1I Crnoj Gori (20 j 2-20 14) Na p o lju struktwa lnih i kll ri kularnih reJlllmi ist icelll s lijedcce akaclemski rukovod il ac TEMPUS projekta Educa ti on Po licy Support Program (20 I 0-20 13) instilucionalni koordinator za Univerzitet ern e Gore TEMlUS projekta CONGRAD (2012-20 14) te vodec i sa rad i1ik na TEMPUS p roj ek tu Foundatmiddotion of In clusive Education in IViof1(cnegrin Highe r Educ1rion (20 I 2 shy2015)

Clan sam i nacionalnog HERE tima (Higher Ed ucation Re1()rm in Europe) imcnovan od otrane Ev tQpske-komisije blaPDUJ1 Q i~[a hLc uniyeritctskc saradnj e islit em s lijedcce ukovodi lc projek ta razmj ene naslavnog kadra i studenala sa Univcrzitetom Juvesk uJ a IZ FlnsKc tec--- shy

rukov odil ac proj ckta bilatcra lne naucno- islrazivackc sRradnje sa Oclsjckorn za pecl agogijll Sveui5i1i sta u Zagrebu (projekat ouobren od stranc Ministarstva nauke e rne Gore i Mi nistarstva znanos ti Republ ikc Hrvatske 2012-20 J4) Na I is ti sam eksperata za cvaluaciju Sa vjeta 7a visokoskolstvo Crne Gore (c na listi medun arod nih eksflcrata Agcncij e za Jaz voj visoko g obrazovanja i osigllranjc kvaJjtcta BoS[lG i Herce_goVfI1C Pri Gcneralnom direktorattl a istrazivanjc j~ioo vac jj e Evropske korn is ij e) imenovan sam za naclOlrdJlu -kontakl osobu za middotprogmiddotram ~)Sciencc

i

I in Society (2012-2015) Predsjednik sam Odbora za obrazovanje Nacionalne komisije Crne Gore za saradnju Sa UNESCO clan recenzcntskih komisija pri Zavodu za udzbenike i nastavna sredstva clan komisija za polaganje strucnih ispita imenovan od s trane Zavoda za skolstvo Crne Gore predsjednik Upravnog odbora Centralne narodne bibilioteke Dunle Crnojevic na Cetil~LI imenovan od strane Vlade Crne Gore autor sam i implementator deset programa za profesionalno usa vriavanje nastavnika koji su akrecli tovani od strane Zavoda za skolstvo clan Crnogorskog nacionalnog odbora za procjenu s tanj a Prava djeteta II Cmoj Gori

Od angazrnana na medunarodnom planu kao najznacajnije izdvajam c lan Internac ionalne Step by Step Asocijacije sa sjedistem u Amsterdamu -- j-Iolanclija i clan njenog Borda direktora II

mandatu 2002 - 2004g clan Internacionalnog savjetodavnog komiteta Svjetskog obrazovnog foruma Cije je sjediste u USA (2011 - -) clan sam i zastLipnik za Crnu GorLi NAEYC -- USA (Natioanl Association for Education of Young C hi ldrcn) s- sjed istem u Vasingtonu a od maja 2009_g_ clan sam i Savjetnickog borda NAEYC za projekat raquoP robl ematika obrazovanja imigrantske djecelaquo clan sam i zastupn ik 28 Cmu Goru naeionalnog komitcta SAD 7a djecu sa pose bnim potrebama (Co uncil for Exceptional Ch ildren - Washington DC) bio sam programski direktor za implcmentaciju brojnih internaciona lnih projekata u nasem obrazovnom sis temu od kojih su najznacajniji Roma Education Initiative Step by Step Projeet Reading and Writing for Critical Thinking Project Inclus ive Eelucation Minority Bducation i sl i po tom osnovu ostvario aktivnu saradnju sa Ro ma Education Initiative Budapest UNICEF Open Society Insti tute New York International R eading Association USA Project lor E thnic Relation _ P rinston Univers ity USA

NAUCNOlSTRAZrvACKA DJELATNOST

Milic S _ MasloYaric B Novov r (2013) Basic elements of implementation of a concept of inclus ive educatioll_ independent Scientific Monograph 1-5794-170 ISBN 978-3-659- 49601-1 lzdavac Lambe-t Academic Publishing (Saarbriicken GermiY) Autorska nallena monografij a izdala kod nas ciji j e izdavai naciona ln c akadem ijc nukaJ

driavni Llniverzitc Milic S (20 11) Indikatori razvaja multikulturalnosli i gnu]anskc vij esli u mom djetinj s tvu (predskol stvo i prvi eikllls osnovne skole) u ohrazovnom sistelllll erne Gore 1shy220 ISBN 978-86-7798-063-4_ Izdavac Filozolski hkultet Univerzitcta eme Go re

(Niksic Crna Gora) Dio nallene monografije izdatc koel nas (i II okruienju) ciji su izclavaci nacionalne

---- shyakaacm ljcnauKa-iLiriavni-nniverziletimiddotmiddoti-ltl-io-knjiglaquolt1 lid ij skbgkamklgltizdate kod Tlas __ Milic S_ (2010) Znacaj i specificna uloga ranog obrazolanja_U monografij i raquoCrna Gora LI XX] stoljecu - u eri kompetittvnostilaquo - Obrazovanjc lurednik akadcmik Pcdf V ukotic

CANlJp osebna izdanja -- rnonografije i stuel ije 7J ( 0) 45-6 1 _ ISBN 97S-K6-72 i i -- 240-1 fzela vac CnlOgorska akad cm ij a nauka i umj etnosti (Poelgorica ema Go) Mi lie S (20 J0) Inicijalno obrazovanje nastavnog bura II Cm oj Gori 1J lllu nografij i raquoe ma Gora u XXI s toljecu - II eri komp etitivnos ti Ohrazovanje furcdni k akatle nik Perko

Vukotic CAN U-posebna izdanja - monografije i stlldije 73 (10) 221- 238 ISBN 978-86 shy7215-240-1 Izltavac Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (Podgorica COla Gora)

Radovi objav ljeni II Casopisima koiLsc nal aze 1I medunarodnim bazama podataka

Milie S (2013) The twenty -first century university and the concept of lifelong learning Australian Journal of Adult Learning 53 (112013) 159-179 ISSN 1443-1394 Milie S Gazivoda N (2014) Place and role of childrens interests in contemporary educational process Croatian Journal ofEducation (Certificate of acceptance)ISSN J848shy5189

Radovi 1I medunarodn im casopisima lillii se ne nalaze u bazi-11odataka a Imlli redovn u medunarodnu distribuciju i rez ime na stranonLi~ziku

Milic S (20 I 0) Reform of Education Systems in Balkan Countries - Montenegro Education Sciences 1 9 1-106 ISSN 1109-8740 lCIanak jc na osnovu saglasnosti autora reprintan u monografiji Education in South Eastem E urope (2011) leds Calogiannakis P Karras KG Wolhllter CC ISBN 978-1-86822-605- 4 lzdavac Potchcfmoom P latinum Press (potche[stroom South Africa) Milic S (2010) Montenegroin PISA CEPS Jo urnal J (3201 1) 75-95 JSSN 1855-9719 Milie S (2009) MogLlenosti autenticnog poducavanja u predskoJskoj IJstanovi il perspekt ive savlcmenih obrazovn ih modela Pedagogija LXIV (22009) 203-224 ISSN

003 1-3807 Milic S Marojevic J (2014) Implemcnracija koncepta djecijih prava u e1l1ogorskom

obrazovnom s ustavu u Pedagogijska istrazivanja (portvda 0 prihvltanjl1 clanka za

objavljivanjc) ISSN 1334-7888 123

Jladoi objav ljcn i u domaeim casoli~ill1 a

Mi lie S (20J 0) IJdzbenik 11 kulturolosko scnzitivnim nastavnim precimetima 11 Vasritanje

i obrazovanjc 22010 151-1 56 ISSN 0350- 1094 Milic S (2010) Pozitivni efckti primj ene inkluzivnog ob razovanja u V sp itanj c

obrazbvanje 12010 31-44 ISSN 03 50- 1094

Radoyi na kQ1 gresiLlLSilllIozijumi ma i seltl inaritlla uiDost ran~ty

Milie S (2009) Inclus ive loducat ion Trends and Child Rights Keynote SpeHk~r -Procecdings 01 Regional Conference for ECD Inclus ive Education and Diversity in Early

__ _ _ Years organ ized by Arab Resources Collectivc and Lebanese American Un ivers ity ---(N- o-e-mber 5-8 2009 BelruTL5lnon

Ginsberg M Milie S (2009) Eariy Chi ldhood ~UJd Development as the Se~d~ for Integration and Social Inclus ion of]mmigrant Famili in New Host SOCidi~s pr cllwtion at lntcrnat ional Step by Step Assocation 10th AllIluul Con(Crence Se~d$ I ( Imgc shyEflective Investment in Early Childhood for Enduring Si)cial Progress (OurhG 14- 17

2009 Bucharest Romania) _ Mili e S (2013) lievelormcnt of MulticultUralism and Civic Ci1SciltlU ~S in NjontclItgrin Educational Systcm Proceedillg~ 0[ [Gi lI Conference of the 1ilb lll SIIcidy

i

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 7: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

BIBLlO(RAFljA DOKrORANDA MAJOVANE MAROJEVIC

Maro jevic ] -~h lj( S (2r13 i ) Imiddot hbcn nej lIld rc ln~ in a l)[logue Ped~lg()gic d J(middottting of

i-Iabcnnls Cmalidll jOlllllfli rubullJflolI 0119 i()220 17 str 605-635 1ICitdjski tlkulr-c[

SVltL1ciJi~ m 1I 7agnmiddothll 1grcb

hrtp- Ido i_nrgl It l I)~ 16C1C 1 ()~1~

Marojevic J (20 17) 1lt1 boljcI11 oct VltlSPlfalljI prI( ~dLI floarl1o ) 163 Savez pedagoski h cl rustava V ojYocllClt Novi ~1d srr 78 li~

Maro jevic J (20 (7) O d ckc dokc ka bit)lk()lo~ koi re-oriji ljlldskog razvoja - covek i ()krucnjt u di jaloguJ TCIJlt Gr l Lllinrzitd U Nisu N i ~ $1 r 2) _) 9

Imp lttlne~ jlllHUocrs Ddlx p hpl middot I ~I11 j orncl1jcw11 15

Maro jevic J (2016) Ircipitivanjc implicirnc pnLgogijc postmodemc odnos moti wan) l

in terakC loni odnosi mt ei u ranolll obJtlzovanju LbJ17I1k radotltl Ja lallllog iJ(p( RtIJjrtlflki IIOWIIJ(1Jk

rtlmli 2016 FirLin(ski(rklltd Junja rJlkltf lfllt -IkrllI 381 - 407 DOL 10725111lNJI602JiflM

Marojevic J (2U10) Od cpistemologiJc do sktvcnog kurikuluma kriticka vs bankovna pedagoska p Clspektiva NfII i uaJPi1J l)cdagosko urustvo Srbije Beograd Vol 1 str 125shy138 hnps Vwwpcclngryts() 16070 I Inastaa-i-vaspitl1lie-broj -1-20 16v~9ce9dRSa86fO

Marojevic J (2014) Epistcmoloske osnove kririik pcdagogijc NaJiam i varpitaflje br 4 S (r 607shy620 httpswpecImiddot)wp-eolltcnriuploadsI201 605 I lliv-OImiddot 1 1 pd= 9cc9d85a8(cf()

Marojevic J (2014) O brazovanje i poli6b u d isku - ogled kriliike pedagogije Iedcrgo_ja forum pedagog Srbijc i erne Gore Beograd ISSN 003 1-3807 - God 69 br 2 (20 14) SLr 203shy211

Marojevic J (2014) 0 kritickoj pedagogiji Inrijc 7irn1 Vd~iICllje i olmJje Z avod za udi benike i nastvna -redstva PodW)lica sU 17-36

Milic S Marojevic J (201 4) Implcmcll tacija konccp djciijih prava u crnogorsko m obr~zovnom

sistClTIU Pedl~riIf( i rri(JJa) ZaglCb Pcdagogijsko drus[vo Hrvatske Vol 11 No 1 2014 str

127-138 ISSN 1334-7888

] ([n- r nrC1 l lJ-roHi 7 ) UF yenIf rt Y7Y OF Ji~ j ( N r r 111 ) 1 j 1 -ll gt1 1 [ l jU l lJ v_ uv~ rJ I-V o~v

~

)- f DelJl1It DJ 1 ~f

G CcrinjskJ hr 2

f q)gt 99 YJI U~fJltl () (ip 2

ro BOX 99 8 fJWJ nO ~OPJlU 8] 000 P(OGOR1CA

i10 NTENfCHO(PH A r0A TC (~I OJ (02 0) ~Il -middot= PILOl( (+382) 20 4l -i-2S5 D ftc CGlO) 41~~l~le Fax (+382) 20 414middot2)0

E-mail r~ktor2cmc bull - -------_---_ -

nr D~te ~-----

Na osnovLI dana 72 steW 2 Zakona a Jisokorn obrazov3nju (S lJzbeni list erne Gore br 44ii 4) i Clana 32 stew 1 tack] 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore rJa sjednici oclrzanoj 23 mala 2015 godine donio je

r _ Q~ P -~l ifgt c o Ij ~koe l -kn- IIJe 0 11 plAfr~o

C J I ~ middotfr)middot~ P1 ] L~I_- JI ~ 0 sI a gtI r _Ja l ~~ d yen ~ bull 3 v I~_~ ]

l 1 rUnlVeIZn Hi3 rne cn za preUrne12 romparauvna peoagO[ lja

- Salluneni reda~JOski pravci r(omp8fativna pedagorJija i -shySavrerneni corazoni ssterni (Studijski pi-ograrn ZCl pedagoiju)j Sq-renleri predskoslt sisterni inteft ll tula lna pedagogija (-Stuclijskl prG~~r8rn za preCskol--J~JJ aspitanje) Os-novi pedcigogije Savren1enl obrazoni sistern (~3tudijski prograrri za Olr~I lJe lcrc- d -~l r I070f( In~rl hklJ ptliJ~qL-JV _l ~ I i ~ _ J lt ~ _L_ _

F~ rofgt

-

Prof ell Sasa Milic

BIOGRAFIJA sa BIBLIOGRAFIJOM

Roden sam 14 avgusta 1966g u Podgorici Osnovno i srcdnje obrazovanje stckao sam u Podgorici Diplomirao sam na Filozofskom fakuletu - Ocljeljellje za pedagogiju Univerziteta u Beogradu 18 oktobra 1989g a tema mog diplomskog rada bilajeiz oblasti Nacionalnc is torij e ikolstva i glasila je raquoLicnost vrijeme i prosvjetiteljske ideje Svetog Petra Cetinj skoglaquo Postdip]omskemagistarske studije nastavio sam takodc na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradumiddot na Grupi za opstu pedagogiju Tokom rada na magistarskoj tezi istrazivao sam efekte primjene inovativnih obrazovnih model a u obrazovnom sistemu Crne Gore i 4 jula 2002g odbranio sam magistarsku tez u na temu raquoInd ividualizacija u vaspitno-obrazovnom proccsu na primjeru Program a raquoKorak po koraklaquo u osnovnirn skolama Crne Gorelaquo Visegodisnje aktivno sudjelovanje u reformskim procesima u obrazovnom sistemu Cme Gore povezao sam i sa mojim istrazivackim radom na doktorskim studijama a za temu doktorske di sertacije odabrao sam aktuelne aspekte unaprijedenja nastavnog procesa i ona je glasi la )Komunikacija nastavnik shyllcenik i efikasnost kooperativnog ucenjalaquo Doktorsku disertac iju sam odbranio 14 aprila 2004 g na Filozofskom filkultetu Univerziteta u Novom Sadu Znanje stranih jezika stekao sam tokom redovnog sko lovanja kao i na Institutu la stran ejei ke u Podgori ci - prema klasifikaciji Common European Framework of Reference (CEF) leve1 - Engleski jezik (understanding C 1 speaking C I writing B2) Jtalijanski jezik (understanding A2 speaking A 1 writin g A I)

Bazicni raclni angaimani

Prvi radni odnos zasnovao sam u Centralnoj naroclnoj biblioteci erne Gore Burck Crnojevi6 na Cetnj u na poslovima i radnim zadacima bibliotekara u periodu juli 1990 - jllii 1991 Nakon toga radni oclnos sam zasnovao 1I Narodnoj bibliotcci Radosav LjumoviC takode na radnom mjestu bibliotekara u periodu odjula ]991 do decembra 1995 Uporcdo sa tim 1I periodu decem bar 1994 - decem bar 1995 bio sam rad no angazovan u Mcdunarodnoj federaciji crvcnog krst i crvcnog polumjesecH (Zeneva) u Trauma ccntru za zrtve rata koji je bio lociran u Podgorici n3 poslovima strucnog saradnika za psiho-soeijalnu pomoc zrtvama rata Moj dalji radni angazman vezan jc a lnstitut za olvofeno clrustvo Crne Go re gdj c sam radio 11a poslovima koordinatora obrazoYllih program a u per iodu od januara 1996 do decembra 200 I posl ije cega zasnivam radn odnos II

Pcclagoskom eentru Crne Gore na poslovima izvrsnog direktora Centra itJaja 2002g sam izabntn za predavaca vise skole na Filozofskom faklilletli u Niksicu na Oclsjekll za predskolsko vaspitallj e (predmeti Predskolska pedagogija i Metodika vaspitnoobrazovnog racla) a lIporcdo sam radio i na poslovima nastavnog sa radnika na Odsjeku za obrazovanje ll citeija na predmetu Opsta

---- pElagegija NalfOnedbran e do ktoike-d isertilcij e-i zabranSilffi-lI-zV3ilje-d oeGIJ-lta-ra-pFedm et middot0 psla-- shypedagogija na Filoofskom iukultetu u Niksicu (februar 2005g) a potom u vanje vanrcdnog profesora (februar 20 I 0) i od lacla sam na Univerzitetu erne Gore bio angazovan nn slijede(irn faku ltetimaJpreclmcli m a

I Filozofski fak ultct Niks ic -nastavik na slijcclecim diseiplinama Komparativna pedagogija J shySaYrcl11eni pedagoski pravci K omparativna peclagogija 11 Savremeni obrazovni s isterni

r

Savremeni predskolski s is temi Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja Osnovi pedagogije Interkultllralna p edagogij a Socija lna pedagogija Evaluacija predskolske ustanove

2 Studijski program za obrazovanje ucittlja 1I Beranama Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja (2006-20 I 4)

3 Fakultet likovnih lImjetnosti i MlIzii5ka akadcmija Cetinje nasavnik na disciplinama Pedagogij a i Didaktika (2007-2009)

4 Studij ski program za obrazovanje ucitelja na albanskorn jeziku nastavnik na disciplinama Uvod u pedagogiju Teorija vasp itanja i Didaktika (2004-2007)

S Prirodn o-matematicki fa kultet nastavnik na d isciplini Pedago g ij a na stud ij skim programima za matemariku fiziku i biologiju (20 J4-)

Dodatni radn i angaimani Pored bazicnih radnih angazmana u prethodnorTl periodu akti vno sam angaiovan i na brojnim drllg im poslovima i radnim zadacima II ze rnlj i i inostranstv lI Medll najznacaj nijim dodatnim angaimanima u Crnoj Gori izdvajam slijedece Clan nacionalnog SavjetR za opste obrazovanje Crne Gore u dva mandata clan Odbora za pedagogiju i psihologij ll CANU potprecl sjedn ik Odbora za obrazovanj e CANU clan radnog tima za potprojekat Obrazovallje u okv iru nacionalnog projekta CANU Crna Gora II XXI stoljecli - u cri kompctit ivnosti clan Radne grupe Vlade Crne Gore za pregovore 0 pridrui ivanju EU (pog lavlj e 26 -- Obrazovanj e i kultu ra) Clan V ijeca cl rllstven ih nauka Un iverziteta Crne Gore (20 10-201 3) clan Senata Univerziteta Crne Gore (20 13 - -) clan Upravnog oclbora za projekat Evoilin imont u reali zacij i Uni ve rziteta Crn e Gore c lan Radnog tij e la za reorganizaciju i integrae iju Univerite ta Crne Go re

Na po lj u naucno-istrazivackog rada is li ccm slijedece rll kovod il ac nall cno-i s trazivackih proj ekata odobrenih od strane Ministarstva nauke Crne Gore lnd ikatori razvoja mui tikul tu ra lnost i i grada nskc svij esti 1I obrazovnom s islemu Crne Gore (20 10 -20 J2) i Razlozi neuspJcha djece romske populacij e u obrazovnom sistemu Crne Gore (20 12-20 14) te vode6 i istrazivac nil nallcno shyistraiivackom proj eklll Evaluacija reforme predsko Iskog obrazovanja 1I Crnoj Gori (20 j 2-20 14) Na p o lju struktwa lnih i kll ri kularnih reJlllmi ist icelll s lijedcce akaclemski rukovod il ac TEMPUS projekta Educa ti on Po licy Support Program (20 I 0-20 13) instilucionalni koordinator za Univerzitet ern e Gore TEMlUS projekta CONGRAD (2012-20 14) te vodec i sa rad i1ik na TEMPUS p roj ek tu Foundatmiddotion of In clusive Education in IViof1(cnegrin Highe r Educ1rion (20 I 2 shy2015)

Clan sam i nacionalnog HERE tima (Higher Ed ucation Re1()rm in Europe) imcnovan od otrane Ev tQpske-komisije blaPDUJ1 Q i~[a hLc uniyeritctskc saradnj e islit em s lijedcce ukovodi lc projek ta razmj ene naslavnog kadra i studenala sa Univcrzitetom Juvesk uJ a IZ FlnsKc tec--- shy

rukov odil ac proj ckta bilatcra lne naucno- islrazivackc sRradnje sa Oclsjckorn za pecl agogijll Sveui5i1i sta u Zagrebu (projekat ouobren od stranc Ministarstva nauke e rne Gore i Mi nistarstva znanos ti Republ ikc Hrvatske 2012-20 J4) Na I is ti sam eksperata za cvaluaciju Sa vjeta 7a visokoskolstvo Crne Gore (c na listi medun arod nih eksflcrata Agcncij e za Jaz voj visoko g obrazovanja i osigllranjc kvaJjtcta BoS[lG i Herce_goVfI1C Pri Gcneralnom direktorattl a istrazivanjc j~ioo vac jj e Evropske korn is ij e) imenovan sam za naclOlrdJlu -kontakl osobu za middotprogmiddotram ~)Sciencc

i

I in Society (2012-2015) Predsjednik sam Odbora za obrazovanje Nacionalne komisije Crne Gore za saradnju Sa UNESCO clan recenzcntskih komisija pri Zavodu za udzbenike i nastavna sredstva clan komisija za polaganje strucnih ispita imenovan od s trane Zavoda za skolstvo Crne Gore predsjednik Upravnog odbora Centralne narodne bibilioteke Dunle Crnojevic na Cetil~LI imenovan od strane Vlade Crne Gore autor sam i implementator deset programa za profesionalno usa vriavanje nastavnika koji su akrecli tovani od strane Zavoda za skolstvo clan Crnogorskog nacionalnog odbora za procjenu s tanj a Prava djeteta II Cmoj Gori

Od angazrnana na medunarodnom planu kao najznacajnije izdvajam c lan Internac ionalne Step by Step Asocijacije sa sjedistem u Amsterdamu -- j-Iolanclija i clan njenog Borda direktora II

mandatu 2002 - 2004g clan Internacionalnog savjetodavnog komiteta Svjetskog obrazovnog foruma Cije je sjediste u USA (2011 - -) clan sam i zastLipnik za Crnu GorLi NAEYC -- USA (Natioanl Association for Education of Young C hi ldrcn) s- sjed istem u Vasingtonu a od maja 2009_g_ clan sam i Savjetnickog borda NAEYC za projekat raquoP robl ematika obrazovanja imigrantske djecelaquo clan sam i zastupn ik 28 Cmu Goru naeionalnog komitcta SAD 7a djecu sa pose bnim potrebama (Co uncil for Exceptional Ch ildren - Washington DC) bio sam programski direktor za implcmentaciju brojnih internaciona lnih projekata u nasem obrazovnom sis temu od kojih su najznacajniji Roma Education Initiative Step by Step Projeet Reading and Writing for Critical Thinking Project Inclus ive Eelucation Minority Bducation i sl i po tom osnovu ostvario aktivnu saradnju sa Ro ma Education Initiative Budapest UNICEF Open Society Insti tute New York International R eading Association USA Project lor E thnic Relation _ P rinston Univers ity USA

NAUCNOlSTRAZrvACKA DJELATNOST

Milic S _ MasloYaric B Novov r (2013) Basic elements of implementation of a concept of inclus ive educatioll_ independent Scientific Monograph 1-5794-170 ISBN 978-3-659- 49601-1 lzdavac Lambe-t Academic Publishing (Saarbriicken GermiY) Autorska nallena monografij a izdala kod nas ciji j e izdavai naciona ln c akadem ijc nukaJ

driavni Llniverzitc Milic S (20 11) Indikatori razvaja multikulturalnosli i gnu]anskc vij esli u mom djetinj s tvu (predskol stvo i prvi eikllls osnovne skole) u ohrazovnom sistelllll erne Gore 1shy220 ISBN 978-86-7798-063-4_ Izdavac Filozolski hkultet Univerzitcta eme Go re

(Niksic Crna Gora) Dio nallene monografije izdatc koel nas (i II okruienju) ciji su izclavaci nacionalne

---- shyakaacm ljcnauKa-iLiriavni-nniverziletimiddotmiddoti-ltl-io-knjiglaquolt1 lid ij skbgkamklgltizdate kod Tlas __ Milic S_ (2010) Znacaj i specificna uloga ranog obrazolanja_U monografij i raquoCrna Gora LI XX] stoljecu - u eri kompetittvnostilaquo - Obrazovanjc lurednik akadcmik Pcdf V ukotic

CANlJp osebna izdanja -- rnonografije i stuel ije 7J ( 0) 45-6 1 _ ISBN 97S-K6-72 i i -- 240-1 fzela vac CnlOgorska akad cm ij a nauka i umj etnosti (Poelgorica ema Go) Mi lie S (20 J0) Inicijalno obrazovanje nastavnog bura II Cm oj Gori 1J lllu nografij i raquoe ma Gora u XXI s toljecu - II eri komp etitivnos ti Ohrazovanje furcdni k akatle nik Perko

Vukotic CAN U-posebna izdanja - monografije i stlldije 73 (10) 221- 238 ISBN 978-86 shy7215-240-1 Izltavac Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (Podgorica COla Gora)

Radovi objav ljeni II Casopisima koiLsc nal aze 1I medunarodnim bazama podataka

Milie S (2013) The twenty -first century university and the concept of lifelong learning Australian Journal of Adult Learning 53 (112013) 159-179 ISSN 1443-1394 Milie S Gazivoda N (2014) Place and role of childrens interests in contemporary educational process Croatian Journal ofEducation (Certificate of acceptance)ISSN J848shy5189

Radovi 1I medunarodn im casopisima lillii se ne nalaze u bazi-11odataka a Imlli redovn u medunarodnu distribuciju i rez ime na stranonLi~ziku

Milic S (20 I 0) Reform of Education Systems in Balkan Countries - Montenegro Education Sciences 1 9 1-106 ISSN 1109-8740 lCIanak jc na osnovu saglasnosti autora reprintan u monografiji Education in South Eastem E urope (2011) leds Calogiannakis P Karras KG Wolhllter CC ISBN 978-1-86822-605- 4 lzdavac Potchcfmoom P latinum Press (potche[stroom South Africa) Milic S (2010) Montenegroin PISA CEPS Jo urnal J (3201 1) 75-95 JSSN 1855-9719 Milie S (2009) MogLlenosti autenticnog poducavanja u predskoJskoj IJstanovi il perspekt ive savlcmenih obrazovn ih modela Pedagogija LXIV (22009) 203-224 ISSN

003 1-3807 Milic S Marojevic J (2014) Implemcnracija koncepta djecijih prava u e1l1ogorskom

obrazovnom s ustavu u Pedagogijska istrazivanja (portvda 0 prihvltanjl1 clanka za

objavljivanjc) ISSN 1334-7888 123

Jladoi objav ljcn i u domaeim casoli~ill1 a

Mi lie S (20J 0) IJdzbenik 11 kulturolosko scnzitivnim nastavnim precimetima 11 Vasritanje

i obrazovanjc 22010 151-1 56 ISSN 0350- 1094 Milic S (2010) Pozitivni efckti primj ene inkluzivnog ob razovanja u V sp itanj c

obrazbvanje 12010 31-44 ISSN 03 50- 1094

Radoyi na kQ1 gresiLlLSilllIozijumi ma i seltl inaritlla uiDost ran~ty

Milie S (2009) Inclus ive loducat ion Trends and Child Rights Keynote SpeHk~r -Procecdings 01 Regional Conference for ECD Inclus ive Education and Diversity in Early

__ _ _ Years organ ized by Arab Resources Collectivc and Lebanese American Un ivers ity ---(N- o-e-mber 5-8 2009 BelruTL5lnon

Ginsberg M Milie S (2009) Eariy Chi ldhood ~UJd Development as the Se~d~ for Integration and Social Inclus ion of]mmigrant Famili in New Host SOCidi~s pr cllwtion at lntcrnat ional Step by Step Assocation 10th AllIluul Con(Crence Se~d$ I ( Imgc shyEflective Investment in Early Childhood for Enduring Si)cial Progress (OurhG 14- 17

2009 Bucharest Romania) _ Mili e S (2013) lievelormcnt of MulticultUralism and Civic Ci1SciltlU ~S in NjontclItgrin Educational Systcm Proceedillg~ 0[ [Gi lI Conference of the 1ilb lll SIIcidy

i

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 8: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

] ([n- r nrC1 l lJ-roHi 7 ) UF yenIf rt Y7Y OF Ji~ j ( N r r 111 ) 1 j 1 -ll gt1 1 [ l jU l lJ v_ uv~ rJ I-V o~v

~

)- f DelJl1It DJ 1 ~f

G CcrinjskJ hr 2

f q)gt 99 YJI U~fJltl () (ip 2

ro BOX 99 8 fJWJ nO ~OPJlU 8] 000 P(OGOR1CA

i10 NTENfCHO(PH A r0A TC (~I OJ (02 0) ~Il -middot= PILOl( (+382) 20 4l -i-2S5 D ftc CGlO) 41~~l~le Fax (+382) 20 414middot2)0

E-mail r~ktor2cmc bull - -------_---_ -

nr D~te ~-----

Na osnovLI dana 72 steW 2 Zakona a Jisokorn obrazov3nju (S lJzbeni list erne Gore br 44ii 4) i Clana 32 stew 1 tack] 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore rJa sjednici oclrzanoj 23 mala 2015 godine donio je

r _ Q~ P -~l ifgt c o Ij ~koe l -kn- IIJe 0 11 plAfr~o

C J I ~ middotfr)middot~ P1 ] L~I_- JI ~ 0 sI a gtI r _Ja l ~~ d yen ~ bull 3 v I~_~ ]

l 1 rUnlVeIZn Hi3 rne cn za preUrne12 romparauvna peoagO[ lja

- Salluneni reda~JOski pravci r(omp8fativna pedagorJija i -shySavrerneni corazoni ssterni (Studijski pi-ograrn ZCl pedagoiju)j Sq-renleri predskoslt sisterni inteft ll tula lna pedagogija (-Stuclijskl prG~~r8rn za preCskol--J~JJ aspitanje) Os-novi pedcigogije Savren1enl obrazoni sistern (~3tudijski prograrri za Olr~I lJe lcrc- d -~l r I070f( In~rl hklJ ptliJ~qL-JV _l ~ I i ~ _ J lt ~ _L_ _

F~ rofgt

-

Prof ell Sasa Milic

BIOGRAFIJA sa BIBLIOGRAFIJOM

Roden sam 14 avgusta 1966g u Podgorici Osnovno i srcdnje obrazovanje stckao sam u Podgorici Diplomirao sam na Filozofskom fakuletu - Ocljeljellje za pedagogiju Univerziteta u Beogradu 18 oktobra 1989g a tema mog diplomskog rada bilajeiz oblasti Nacionalnc is torij e ikolstva i glasila je raquoLicnost vrijeme i prosvjetiteljske ideje Svetog Petra Cetinj skoglaquo Postdip]omskemagistarske studije nastavio sam takodc na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradumiddot na Grupi za opstu pedagogiju Tokom rada na magistarskoj tezi istrazivao sam efekte primjene inovativnih obrazovnih model a u obrazovnom sistemu Crne Gore i 4 jula 2002g odbranio sam magistarsku tez u na temu raquoInd ividualizacija u vaspitno-obrazovnom proccsu na primjeru Program a raquoKorak po koraklaquo u osnovnirn skolama Crne Gorelaquo Visegodisnje aktivno sudjelovanje u reformskim procesima u obrazovnom sistemu Cme Gore povezao sam i sa mojim istrazivackim radom na doktorskim studijama a za temu doktorske di sertacije odabrao sam aktuelne aspekte unaprijedenja nastavnog procesa i ona je glasi la )Komunikacija nastavnik shyllcenik i efikasnost kooperativnog ucenjalaquo Doktorsku disertac iju sam odbranio 14 aprila 2004 g na Filozofskom filkultetu Univerziteta u Novom Sadu Znanje stranih jezika stekao sam tokom redovnog sko lovanja kao i na Institutu la stran ejei ke u Podgori ci - prema klasifikaciji Common European Framework of Reference (CEF) leve1 - Engleski jezik (understanding C 1 speaking C I writing B2) Jtalijanski jezik (understanding A2 speaking A 1 writin g A I)

Bazicni raclni angaimani

Prvi radni odnos zasnovao sam u Centralnoj naroclnoj biblioteci erne Gore Burck Crnojevi6 na Cetnj u na poslovima i radnim zadacima bibliotekara u periodu juli 1990 - jllii 1991 Nakon toga radni oclnos sam zasnovao 1I Narodnoj bibliotcci Radosav LjumoviC takode na radnom mjestu bibliotekara u periodu odjula ]991 do decembra 1995 Uporcdo sa tim 1I periodu decem bar 1994 - decem bar 1995 bio sam rad no angazovan u Mcdunarodnoj federaciji crvcnog krst i crvcnog polumjesecH (Zeneva) u Trauma ccntru za zrtve rata koji je bio lociran u Podgorici n3 poslovima strucnog saradnika za psiho-soeijalnu pomoc zrtvama rata Moj dalji radni angazman vezan jc a lnstitut za olvofeno clrustvo Crne Go re gdj c sam radio 11a poslovima koordinatora obrazoYllih program a u per iodu od januara 1996 do decembra 200 I posl ije cega zasnivam radn odnos II

Pcclagoskom eentru Crne Gore na poslovima izvrsnog direktora Centra itJaja 2002g sam izabntn za predavaca vise skole na Filozofskom faklilletli u Niksicu na Oclsjekll za predskolsko vaspitallj e (predmeti Predskolska pedagogija i Metodika vaspitnoobrazovnog racla) a lIporcdo sam radio i na poslovima nastavnog sa radnika na Odsjeku za obrazovanje ll citeija na predmetu Opsta

---- pElagegija NalfOnedbran e do ktoike-d isertilcij e-i zabranSilffi-lI-zV3ilje-d oeGIJ-lta-ra-pFedm et middot0 psla-- shypedagogija na Filoofskom iukultetu u Niksicu (februar 2005g) a potom u vanje vanrcdnog profesora (februar 20 I 0) i od lacla sam na Univerzitetu erne Gore bio angazovan nn slijede(irn faku ltetimaJpreclmcli m a

I Filozofski fak ultct Niks ic -nastavik na slijcclecim diseiplinama Komparativna pedagogija J shySaYrcl11eni pedagoski pravci K omparativna peclagogija 11 Savremeni obrazovni s isterni

r

Savremeni predskolski s is temi Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja Osnovi pedagogije Interkultllralna p edagogij a Socija lna pedagogija Evaluacija predskolske ustanove

2 Studijski program za obrazovanje ucittlja 1I Beranama Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja (2006-20 I 4)

3 Fakultet likovnih lImjetnosti i MlIzii5ka akadcmija Cetinje nasavnik na disciplinama Pedagogij a i Didaktika (2007-2009)

4 Studij ski program za obrazovanje ucitelja na albanskorn jeziku nastavnik na disciplinama Uvod u pedagogiju Teorija vasp itanja i Didaktika (2004-2007)

S Prirodn o-matematicki fa kultet nastavnik na d isciplini Pedago g ij a na stud ij skim programima za matemariku fiziku i biologiju (20 J4-)

Dodatni radn i angaimani Pored bazicnih radnih angazmana u prethodnorTl periodu akti vno sam angaiovan i na brojnim drllg im poslovima i radnim zadacima II ze rnlj i i inostranstv lI Medll najznacaj nijim dodatnim angaimanima u Crnoj Gori izdvajam slijedece Clan nacionalnog SavjetR za opste obrazovanje Crne Gore u dva mandata clan Odbora za pedagogiju i psihologij ll CANU potprecl sjedn ik Odbora za obrazovanj e CANU clan radnog tima za potprojekat Obrazovallje u okv iru nacionalnog projekta CANU Crna Gora II XXI stoljecli - u cri kompctit ivnosti clan Radne grupe Vlade Crne Gore za pregovore 0 pridrui ivanju EU (pog lavlj e 26 -- Obrazovanj e i kultu ra) Clan V ijeca cl rllstven ih nauka Un iverziteta Crne Gore (20 10-201 3) clan Senata Univerziteta Crne Gore (20 13 - -) clan Upravnog oclbora za projekat Evoilin imont u reali zacij i Uni ve rziteta Crn e Gore c lan Radnog tij e la za reorganizaciju i integrae iju Univerite ta Crne Go re

Na po lj u naucno-istrazivackog rada is li ccm slijedece rll kovod il ac nall cno-i s trazivackih proj ekata odobrenih od strane Ministarstva nauke Crne Gore lnd ikatori razvoja mui tikul tu ra lnost i i grada nskc svij esti 1I obrazovnom s islemu Crne Gore (20 10 -20 J2) i Razlozi neuspJcha djece romske populacij e u obrazovnom sistemu Crne Gore (20 12-20 14) te vode6 i istrazivac nil nallcno shyistraiivackom proj eklll Evaluacija reforme predsko Iskog obrazovanja 1I Crnoj Gori (20 j 2-20 14) Na p o lju struktwa lnih i kll ri kularnih reJlllmi ist icelll s lijedcce akaclemski rukovod il ac TEMPUS projekta Educa ti on Po licy Support Program (20 I 0-20 13) instilucionalni koordinator za Univerzitet ern e Gore TEMlUS projekta CONGRAD (2012-20 14) te vodec i sa rad i1ik na TEMPUS p roj ek tu Foundatmiddotion of In clusive Education in IViof1(cnegrin Highe r Educ1rion (20 I 2 shy2015)

Clan sam i nacionalnog HERE tima (Higher Ed ucation Re1()rm in Europe) imcnovan od otrane Ev tQpske-komisije blaPDUJ1 Q i~[a hLc uniyeritctskc saradnj e islit em s lijedcce ukovodi lc projek ta razmj ene naslavnog kadra i studenala sa Univcrzitetom Juvesk uJ a IZ FlnsKc tec--- shy

rukov odil ac proj ckta bilatcra lne naucno- islrazivackc sRradnje sa Oclsjckorn za pecl agogijll Sveui5i1i sta u Zagrebu (projekat ouobren od stranc Ministarstva nauke e rne Gore i Mi nistarstva znanos ti Republ ikc Hrvatske 2012-20 J4) Na I is ti sam eksperata za cvaluaciju Sa vjeta 7a visokoskolstvo Crne Gore (c na listi medun arod nih eksflcrata Agcncij e za Jaz voj visoko g obrazovanja i osigllranjc kvaJjtcta BoS[lG i Herce_goVfI1C Pri Gcneralnom direktorattl a istrazivanjc j~ioo vac jj e Evropske korn is ij e) imenovan sam za naclOlrdJlu -kontakl osobu za middotprogmiddotram ~)Sciencc

i

I in Society (2012-2015) Predsjednik sam Odbora za obrazovanje Nacionalne komisije Crne Gore za saradnju Sa UNESCO clan recenzcntskih komisija pri Zavodu za udzbenike i nastavna sredstva clan komisija za polaganje strucnih ispita imenovan od s trane Zavoda za skolstvo Crne Gore predsjednik Upravnog odbora Centralne narodne bibilioteke Dunle Crnojevic na Cetil~LI imenovan od strane Vlade Crne Gore autor sam i implementator deset programa za profesionalno usa vriavanje nastavnika koji su akrecli tovani od strane Zavoda za skolstvo clan Crnogorskog nacionalnog odbora za procjenu s tanj a Prava djeteta II Cmoj Gori

Od angazrnana na medunarodnom planu kao najznacajnije izdvajam c lan Internac ionalne Step by Step Asocijacije sa sjedistem u Amsterdamu -- j-Iolanclija i clan njenog Borda direktora II

mandatu 2002 - 2004g clan Internacionalnog savjetodavnog komiteta Svjetskog obrazovnog foruma Cije je sjediste u USA (2011 - -) clan sam i zastLipnik za Crnu GorLi NAEYC -- USA (Natioanl Association for Education of Young C hi ldrcn) s- sjed istem u Vasingtonu a od maja 2009_g_ clan sam i Savjetnickog borda NAEYC za projekat raquoP robl ematika obrazovanja imigrantske djecelaquo clan sam i zastupn ik 28 Cmu Goru naeionalnog komitcta SAD 7a djecu sa pose bnim potrebama (Co uncil for Exceptional Ch ildren - Washington DC) bio sam programski direktor za implcmentaciju brojnih internaciona lnih projekata u nasem obrazovnom sis temu od kojih su najznacajniji Roma Education Initiative Step by Step Projeet Reading and Writing for Critical Thinking Project Inclus ive Eelucation Minority Bducation i sl i po tom osnovu ostvario aktivnu saradnju sa Ro ma Education Initiative Budapest UNICEF Open Society Insti tute New York International R eading Association USA Project lor E thnic Relation _ P rinston Univers ity USA

NAUCNOlSTRAZrvACKA DJELATNOST

Milic S _ MasloYaric B Novov r (2013) Basic elements of implementation of a concept of inclus ive educatioll_ independent Scientific Monograph 1-5794-170 ISBN 978-3-659- 49601-1 lzdavac Lambe-t Academic Publishing (Saarbriicken GermiY) Autorska nallena monografij a izdala kod nas ciji j e izdavai naciona ln c akadem ijc nukaJ

driavni Llniverzitc Milic S (20 11) Indikatori razvaja multikulturalnosli i gnu]anskc vij esli u mom djetinj s tvu (predskol stvo i prvi eikllls osnovne skole) u ohrazovnom sistelllll erne Gore 1shy220 ISBN 978-86-7798-063-4_ Izdavac Filozolski hkultet Univerzitcta eme Go re

(Niksic Crna Gora) Dio nallene monografije izdatc koel nas (i II okruienju) ciji su izclavaci nacionalne

---- shyakaacm ljcnauKa-iLiriavni-nniverziletimiddotmiddoti-ltl-io-knjiglaquolt1 lid ij skbgkamklgltizdate kod Tlas __ Milic S_ (2010) Znacaj i specificna uloga ranog obrazolanja_U monografij i raquoCrna Gora LI XX] stoljecu - u eri kompetittvnostilaquo - Obrazovanjc lurednik akadcmik Pcdf V ukotic

CANlJp osebna izdanja -- rnonografije i stuel ije 7J ( 0) 45-6 1 _ ISBN 97S-K6-72 i i -- 240-1 fzela vac CnlOgorska akad cm ij a nauka i umj etnosti (Poelgorica ema Go) Mi lie S (20 J0) Inicijalno obrazovanje nastavnog bura II Cm oj Gori 1J lllu nografij i raquoe ma Gora u XXI s toljecu - II eri komp etitivnos ti Ohrazovanje furcdni k akatle nik Perko

Vukotic CAN U-posebna izdanja - monografije i stlldije 73 (10) 221- 238 ISBN 978-86 shy7215-240-1 Izltavac Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (Podgorica COla Gora)

Radovi objav ljeni II Casopisima koiLsc nal aze 1I medunarodnim bazama podataka

Milie S (2013) The twenty -first century university and the concept of lifelong learning Australian Journal of Adult Learning 53 (112013) 159-179 ISSN 1443-1394 Milie S Gazivoda N (2014) Place and role of childrens interests in contemporary educational process Croatian Journal ofEducation (Certificate of acceptance)ISSN J848shy5189

Radovi 1I medunarodn im casopisima lillii se ne nalaze u bazi-11odataka a Imlli redovn u medunarodnu distribuciju i rez ime na stranonLi~ziku

Milic S (20 I 0) Reform of Education Systems in Balkan Countries - Montenegro Education Sciences 1 9 1-106 ISSN 1109-8740 lCIanak jc na osnovu saglasnosti autora reprintan u monografiji Education in South Eastem E urope (2011) leds Calogiannakis P Karras KG Wolhllter CC ISBN 978-1-86822-605- 4 lzdavac Potchcfmoom P latinum Press (potche[stroom South Africa) Milic S (2010) Montenegroin PISA CEPS Jo urnal J (3201 1) 75-95 JSSN 1855-9719 Milie S (2009) MogLlenosti autenticnog poducavanja u predskoJskoj IJstanovi il perspekt ive savlcmenih obrazovn ih modela Pedagogija LXIV (22009) 203-224 ISSN

003 1-3807 Milic S Marojevic J (2014) Implemcnracija koncepta djecijih prava u e1l1ogorskom

obrazovnom s ustavu u Pedagogijska istrazivanja (portvda 0 prihvltanjl1 clanka za

objavljivanjc) ISSN 1334-7888 123

Jladoi objav ljcn i u domaeim casoli~ill1 a

Mi lie S (20J 0) IJdzbenik 11 kulturolosko scnzitivnim nastavnim precimetima 11 Vasritanje

i obrazovanjc 22010 151-1 56 ISSN 0350- 1094 Milic S (2010) Pozitivni efckti primj ene inkluzivnog ob razovanja u V sp itanj c

obrazbvanje 12010 31-44 ISSN 03 50- 1094

Radoyi na kQ1 gresiLlLSilllIozijumi ma i seltl inaritlla uiDost ran~ty

Milie S (2009) Inclus ive loducat ion Trends and Child Rights Keynote SpeHk~r -Procecdings 01 Regional Conference for ECD Inclus ive Education and Diversity in Early

__ _ _ Years organ ized by Arab Resources Collectivc and Lebanese American Un ivers ity ---(N- o-e-mber 5-8 2009 BelruTL5lnon

Ginsberg M Milie S (2009) Eariy Chi ldhood ~UJd Development as the Se~d~ for Integration and Social Inclus ion of]mmigrant Famili in New Host SOCidi~s pr cllwtion at lntcrnat ional Step by Step Assocation 10th AllIluul Con(Crence Se~d$ I ( Imgc shyEflective Investment in Early Childhood for Enduring Si)cial Progress (OurhG 14- 17

2009 Bucharest Romania) _ Mili e S (2013) lievelormcnt of MulticultUralism and Civic Ci1SciltlU ~S in NjontclItgrin Educational Systcm Proceedillg~ 0[ [Gi lI Conference of the 1ilb lll SIIcidy

i

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 9: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

Prof ell Sasa Milic

BIOGRAFIJA sa BIBLIOGRAFIJOM

Roden sam 14 avgusta 1966g u Podgorici Osnovno i srcdnje obrazovanje stckao sam u Podgorici Diplomirao sam na Filozofskom fakuletu - Ocljeljellje za pedagogiju Univerziteta u Beogradu 18 oktobra 1989g a tema mog diplomskog rada bilajeiz oblasti Nacionalnc is torij e ikolstva i glasila je raquoLicnost vrijeme i prosvjetiteljske ideje Svetog Petra Cetinj skoglaquo Postdip]omskemagistarske studije nastavio sam takodc na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradumiddot na Grupi za opstu pedagogiju Tokom rada na magistarskoj tezi istrazivao sam efekte primjene inovativnih obrazovnih model a u obrazovnom sistemu Crne Gore i 4 jula 2002g odbranio sam magistarsku tez u na temu raquoInd ividualizacija u vaspitno-obrazovnom proccsu na primjeru Program a raquoKorak po koraklaquo u osnovnirn skolama Crne Gorelaquo Visegodisnje aktivno sudjelovanje u reformskim procesima u obrazovnom sistemu Cme Gore povezao sam i sa mojim istrazivackim radom na doktorskim studijama a za temu doktorske di sertacije odabrao sam aktuelne aspekte unaprijedenja nastavnog procesa i ona je glasi la )Komunikacija nastavnik shyllcenik i efikasnost kooperativnog ucenjalaquo Doktorsku disertac iju sam odbranio 14 aprila 2004 g na Filozofskom filkultetu Univerziteta u Novom Sadu Znanje stranih jezika stekao sam tokom redovnog sko lovanja kao i na Institutu la stran ejei ke u Podgori ci - prema klasifikaciji Common European Framework of Reference (CEF) leve1 - Engleski jezik (understanding C 1 speaking C I writing B2) Jtalijanski jezik (understanding A2 speaking A 1 writin g A I)

Bazicni raclni angaimani

Prvi radni odnos zasnovao sam u Centralnoj naroclnoj biblioteci erne Gore Burck Crnojevi6 na Cetnj u na poslovima i radnim zadacima bibliotekara u periodu juli 1990 - jllii 1991 Nakon toga radni oclnos sam zasnovao 1I Narodnoj bibliotcci Radosav LjumoviC takode na radnom mjestu bibliotekara u periodu odjula ]991 do decembra 1995 Uporcdo sa tim 1I periodu decem bar 1994 - decem bar 1995 bio sam rad no angazovan u Mcdunarodnoj federaciji crvcnog krst i crvcnog polumjesecH (Zeneva) u Trauma ccntru za zrtve rata koji je bio lociran u Podgorici n3 poslovima strucnog saradnika za psiho-soeijalnu pomoc zrtvama rata Moj dalji radni angazman vezan jc a lnstitut za olvofeno clrustvo Crne Go re gdj c sam radio 11a poslovima koordinatora obrazoYllih program a u per iodu od januara 1996 do decembra 200 I posl ije cega zasnivam radn odnos II

Pcclagoskom eentru Crne Gore na poslovima izvrsnog direktora Centra itJaja 2002g sam izabntn za predavaca vise skole na Filozofskom faklilletli u Niksicu na Oclsjekll za predskolsko vaspitallj e (predmeti Predskolska pedagogija i Metodika vaspitnoobrazovnog racla) a lIporcdo sam radio i na poslovima nastavnog sa radnika na Odsjeku za obrazovanje ll citeija na predmetu Opsta

---- pElagegija NalfOnedbran e do ktoike-d isertilcij e-i zabranSilffi-lI-zV3ilje-d oeGIJ-lta-ra-pFedm et middot0 psla-- shypedagogija na Filoofskom iukultetu u Niksicu (februar 2005g) a potom u vanje vanrcdnog profesora (februar 20 I 0) i od lacla sam na Univerzitetu erne Gore bio angazovan nn slijede(irn faku ltetimaJpreclmcli m a

I Filozofski fak ultct Niks ic -nastavik na slijcclecim diseiplinama Komparativna pedagogija J shySaYrcl11eni pedagoski pravci K omparativna peclagogija 11 Savremeni obrazovni s isterni

r

Savremeni predskolski s is temi Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja Osnovi pedagogije Interkultllralna p edagogij a Socija lna pedagogija Evaluacija predskolske ustanove

2 Studijski program za obrazovanje ucittlja 1I Beranama Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja (2006-20 I 4)

3 Fakultet likovnih lImjetnosti i MlIzii5ka akadcmija Cetinje nasavnik na disciplinama Pedagogij a i Didaktika (2007-2009)

4 Studij ski program za obrazovanje ucitelja na albanskorn jeziku nastavnik na disciplinama Uvod u pedagogiju Teorija vasp itanja i Didaktika (2004-2007)

S Prirodn o-matematicki fa kultet nastavnik na d isciplini Pedago g ij a na stud ij skim programima za matemariku fiziku i biologiju (20 J4-)

Dodatni radn i angaimani Pored bazicnih radnih angazmana u prethodnorTl periodu akti vno sam angaiovan i na brojnim drllg im poslovima i radnim zadacima II ze rnlj i i inostranstv lI Medll najznacaj nijim dodatnim angaimanima u Crnoj Gori izdvajam slijedece Clan nacionalnog SavjetR za opste obrazovanje Crne Gore u dva mandata clan Odbora za pedagogiju i psihologij ll CANU potprecl sjedn ik Odbora za obrazovanj e CANU clan radnog tima za potprojekat Obrazovallje u okv iru nacionalnog projekta CANU Crna Gora II XXI stoljecli - u cri kompctit ivnosti clan Radne grupe Vlade Crne Gore za pregovore 0 pridrui ivanju EU (pog lavlj e 26 -- Obrazovanj e i kultu ra) Clan V ijeca cl rllstven ih nauka Un iverziteta Crne Gore (20 10-201 3) clan Senata Univerziteta Crne Gore (20 13 - -) clan Upravnog oclbora za projekat Evoilin imont u reali zacij i Uni ve rziteta Crn e Gore c lan Radnog tij e la za reorganizaciju i integrae iju Univerite ta Crne Go re

Na po lj u naucno-istrazivackog rada is li ccm slijedece rll kovod il ac nall cno-i s trazivackih proj ekata odobrenih od strane Ministarstva nauke Crne Gore lnd ikatori razvoja mui tikul tu ra lnost i i grada nskc svij esti 1I obrazovnom s islemu Crne Gore (20 10 -20 J2) i Razlozi neuspJcha djece romske populacij e u obrazovnom sistemu Crne Gore (20 12-20 14) te vode6 i istrazivac nil nallcno shyistraiivackom proj eklll Evaluacija reforme predsko Iskog obrazovanja 1I Crnoj Gori (20 j 2-20 14) Na p o lju struktwa lnih i kll ri kularnih reJlllmi ist icelll s lijedcce akaclemski rukovod il ac TEMPUS projekta Educa ti on Po licy Support Program (20 I 0-20 13) instilucionalni koordinator za Univerzitet ern e Gore TEMlUS projekta CONGRAD (2012-20 14) te vodec i sa rad i1ik na TEMPUS p roj ek tu Foundatmiddotion of In clusive Education in IViof1(cnegrin Highe r Educ1rion (20 I 2 shy2015)

Clan sam i nacionalnog HERE tima (Higher Ed ucation Re1()rm in Europe) imcnovan od otrane Ev tQpske-komisije blaPDUJ1 Q i~[a hLc uniyeritctskc saradnj e islit em s lijedcce ukovodi lc projek ta razmj ene naslavnog kadra i studenala sa Univcrzitetom Juvesk uJ a IZ FlnsKc tec--- shy

rukov odil ac proj ckta bilatcra lne naucno- islrazivackc sRradnje sa Oclsjckorn za pecl agogijll Sveui5i1i sta u Zagrebu (projekat ouobren od stranc Ministarstva nauke e rne Gore i Mi nistarstva znanos ti Republ ikc Hrvatske 2012-20 J4) Na I is ti sam eksperata za cvaluaciju Sa vjeta 7a visokoskolstvo Crne Gore (c na listi medun arod nih eksflcrata Agcncij e za Jaz voj visoko g obrazovanja i osigllranjc kvaJjtcta BoS[lG i Herce_goVfI1C Pri Gcneralnom direktorattl a istrazivanjc j~ioo vac jj e Evropske korn is ij e) imenovan sam za naclOlrdJlu -kontakl osobu za middotprogmiddotram ~)Sciencc

i

I in Society (2012-2015) Predsjednik sam Odbora za obrazovanje Nacionalne komisije Crne Gore za saradnju Sa UNESCO clan recenzcntskih komisija pri Zavodu za udzbenike i nastavna sredstva clan komisija za polaganje strucnih ispita imenovan od s trane Zavoda za skolstvo Crne Gore predsjednik Upravnog odbora Centralne narodne bibilioteke Dunle Crnojevic na Cetil~LI imenovan od strane Vlade Crne Gore autor sam i implementator deset programa za profesionalno usa vriavanje nastavnika koji su akrecli tovani od strane Zavoda za skolstvo clan Crnogorskog nacionalnog odbora za procjenu s tanj a Prava djeteta II Cmoj Gori

Od angazrnana na medunarodnom planu kao najznacajnije izdvajam c lan Internac ionalne Step by Step Asocijacije sa sjedistem u Amsterdamu -- j-Iolanclija i clan njenog Borda direktora II

mandatu 2002 - 2004g clan Internacionalnog savjetodavnog komiteta Svjetskog obrazovnog foruma Cije je sjediste u USA (2011 - -) clan sam i zastLipnik za Crnu GorLi NAEYC -- USA (Natioanl Association for Education of Young C hi ldrcn) s- sjed istem u Vasingtonu a od maja 2009_g_ clan sam i Savjetnickog borda NAEYC za projekat raquoP robl ematika obrazovanja imigrantske djecelaquo clan sam i zastupn ik 28 Cmu Goru naeionalnog komitcta SAD 7a djecu sa pose bnim potrebama (Co uncil for Exceptional Ch ildren - Washington DC) bio sam programski direktor za implcmentaciju brojnih internaciona lnih projekata u nasem obrazovnom sis temu od kojih su najznacajniji Roma Education Initiative Step by Step Projeet Reading and Writing for Critical Thinking Project Inclus ive Eelucation Minority Bducation i sl i po tom osnovu ostvario aktivnu saradnju sa Ro ma Education Initiative Budapest UNICEF Open Society Insti tute New York International R eading Association USA Project lor E thnic Relation _ P rinston Univers ity USA

NAUCNOlSTRAZrvACKA DJELATNOST

Milic S _ MasloYaric B Novov r (2013) Basic elements of implementation of a concept of inclus ive educatioll_ independent Scientific Monograph 1-5794-170 ISBN 978-3-659- 49601-1 lzdavac Lambe-t Academic Publishing (Saarbriicken GermiY) Autorska nallena monografij a izdala kod nas ciji j e izdavai naciona ln c akadem ijc nukaJ

driavni Llniverzitc Milic S (20 11) Indikatori razvaja multikulturalnosli i gnu]anskc vij esli u mom djetinj s tvu (predskol stvo i prvi eikllls osnovne skole) u ohrazovnom sistelllll erne Gore 1shy220 ISBN 978-86-7798-063-4_ Izdavac Filozolski hkultet Univerzitcta eme Go re

(Niksic Crna Gora) Dio nallene monografije izdatc koel nas (i II okruienju) ciji su izclavaci nacionalne

---- shyakaacm ljcnauKa-iLiriavni-nniverziletimiddotmiddoti-ltl-io-knjiglaquolt1 lid ij skbgkamklgltizdate kod Tlas __ Milic S_ (2010) Znacaj i specificna uloga ranog obrazolanja_U monografij i raquoCrna Gora LI XX] stoljecu - u eri kompetittvnostilaquo - Obrazovanjc lurednik akadcmik Pcdf V ukotic

CANlJp osebna izdanja -- rnonografije i stuel ije 7J ( 0) 45-6 1 _ ISBN 97S-K6-72 i i -- 240-1 fzela vac CnlOgorska akad cm ij a nauka i umj etnosti (Poelgorica ema Go) Mi lie S (20 J0) Inicijalno obrazovanje nastavnog bura II Cm oj Gori 1J lllu nografij i raquoe ma Gora u XXI s toljecu - II eri komp etitivnos ti Ohrazovanje furcdni k akatle nik Perko

Vukotic CAN U-posebna izdanja - monografije i stlldije 73 (10) 221- 238 ISBN 978-86 shy7215-240-1 Izltavac Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (Podgorica COla Gora)

Radovi objav ljeni II Casopisima koiLsc nal aze 1I medunarodnim bazama podataka

Milie S (2013) The twenty -first century university and the concept of lifelong learning Australian Journal of Adult Learning 53 (112013) 159-179 ISSN 1443-1394 Milie S Gazivoda N (2014) Place and role of childrens interests in contemporary educational process Croatian Journal ofEducation (Certificate of acceptance)ISSN J848shy5189

Radovi 1I medunarodn im casopisima lillii se ne nalaze u bazi-11odataka a Imlli redovn u medunarodnu distribuciju i rez ime na stranonLi~ziku

Milic S (20 I 0) Reform of Education Systems in Balkan Countries - Montenegro Education Sciences 1 9 1-106 ISSN 1109-8740 lCIanak jc na osnovu saglasnosti autora reprintan u monografiji Education in South Eastem E urope (2011) leds Calogiannakis P Karras KG Wolhllter CC ISBN 978-1-86822-605- 4 lzdavac Potchcfmoom P latinum Press (potche[stroom South Africa) Milic S (2010) Montenegroin PISA CEPS Jo urnal J (3201 1) 75-95 JSSN 1855-9719 Milie S (2009) MogLlenosti autenticnog poducavanja u predskoJskoj IJstanovi il perspekt ive savlcmenih obrazovn ih modela Pedagogija LXIV (22009) 203-224 ISSN

003 1-3807 Milic S Marojevic J (2014) Implemcnracija koncepta djecijih prava u e1l1ogorskom

obrazovnom s ustavu u Pedagogijska istrazivanja (portvda 0 prihvltanjl1 clanka za

objavljivanjc) ISSN 1334-7888 123

Jladoi objav ljcn i u domaeim casoli~ill1 a

Mi lie S (20J 0) IJdzbenik 11 kulturolosko scnzitivnim nastavnim precimetima 11 Vasritanje

i obrazovanjc 22010 151-1 56 ISSN 0350- 1094 Milic S (2010) Pozitivni efckti primj ene inkluzivnog ob razovanja u V sp itanj c

obrazbvanje 12010 31-44 ISSN 03 50- 1094

Radoyi na kQ1 gresiLlLSilllIozijumi ma i seltl inaritlla uiDost ran~ty

Milie S (2009) Inclus ive loducat ion Trends and Child Rights Keynote SpeHk~r -Procecdings 01 Regional Conference for ECD Inclus ive Education and Diversity in Early

__ _ _ Years organ ized by Arab Resources Collectivc and Lebanese American Un ivers ity ---(N- o-e-mber 5-8 2009 BelruTL5lnon

Ginsberg M Milie S (2009) Eariy Chi ldhood ~UJd Development as the Se~d~ for Integration and Social Inclus ion of]mmigrant Famili in New Host SOCidi~s pr cllwtion at lntcrnat ional Step by Step Assocation 10th AllIluul Con(Crence Se~d$ I ( Imgc shyEflective Investment in Early Childhood for Enduring Si)cial Progress (OurhG 14- 17

2009 Bucharest Romania) _ Mili e S (2013) lievelormcnt of MulticultUralism and Civic Ci1SciltlU ~S in NjontclItgrin Educational Systcm Proceedillg~ 0[ [Gi lI Conference of the 1ilb lll SIIcidy

i

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 10: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

r

Savremeni predskolski s is temi Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja Osnovi pedagogije Interkultllralna p edagogij a Socija lna pedagogija Evaluacija predskolske ustanove

2 Studijski program za obrazovanje ucittlja 1I Beranama Uvod u pedagogiju Teorija vaspitanja (2006-20 I 4)

3 Fakultet likovnih lImjetnosti i MlIzii5ka akadcmija Cetinje nasavnik na disciplinama Pedagogij a i Didaktika (2007-2009)

4 Studij ski program za obrazovanje ucitelja na albanskorn jeziku nastavnik na disciplinama Uvod u pedagogiju Teorija vasp itanja i Didaktika (2004-2007)

S Prirodn o-matematicki fa kultet nastavnik na d isciplini Pedago g ij a na stud ij skim programima za matemariku fiziku i biologiju (20 J4-)

Dodatni radn i angaimani Pored bazicnih radnih angazmana u prethodnorTl periodu akti vno sam angaiovan i na brojnim drllg im poslovima i radnim zadacima II ze rnlj i i inostranstv lI Medll najznacaj nijim dodatnim angaimanima u Crnoj Gori izdvajam slijedece Clan nacionalnog SavjetR za opste obrazovanje Crne Gore u dva mandata clan Odbora za pedagogiju i psihologij ll CANU potprecl sjedn ik Odbora za obrazovanj e CANU clan radnog tima za potprojekat Obrazovallje u okv iru nacionalnog projekta CANU Crna Gora II XXI stoljecli - u cri kompctit ivnosti clan Radne grupe Vlade Crne Gore za pregovore 0 pridrui ivanju EU (pog lavlj e 26 -- Obrazovanj e i kultu ra) Clan V ijeca cl rllstven ih nauka Un iverziteta Crne Gore (20 10-201 3) clan Senata Univerziteta Crne Gore (20 13 - -) clan Upravnog oclbora za projekat Evoilin imont u reali zacij i Uni ve rziteta Crn e Gore c lan Radnog tij e la za reorganizaciju i integrae iju Univerite ta Crne Go re

Na po lj u naucno-istrazivackog rada is li ccm slijedece rll kovod il ac nall cno-i s trazivackih proj ekata odobrenih od strane Ministarstva nauke Crne Gore lnd ikatori razvoja mui tikul tu ra lnost i i grada nskc svij esti 1I obrazovnom s islemu Crne Gore (20 10 -20 J2) i Razlozi neuspJcha djece romske populacij e u obrazovnom sistemu Crne Gore (20 12-20 14) te vode6 i istrazivac nil nallcno shyistraiivackom proj eklll Evaluacija reforme predsko Iskog obrazovanja 1I Crnoj Gori (20 j 2-20 14) Na p o lju struktwa lnih i kll ri kularnih reJlllmi ist icelll s lijedcce akaclemski rukovod il ac TEMPUS projekta Educa ti on Po licy Support Program (20 I 0-20 13) instilucionalni koordinator za Univerzitet ern e Gore TEMlUS projekta CONGRAD (2012-20 14) te vodec i sa rad i1ik na TEMPUS p roj ek tu Foundatmiddotion of In clusive Education in IViof1(cnegrin Highe r Educ1rion (20 I 2 shy2015)

Clan sam i nacionalnog HERE tima (Higher Ed ucation Re1()rm in Europe) imcnovan od otrane Ev tQpske-komisije blaPDUJ1 Q i~[a hLc uniyeritctskc saradnj e islit em s lijedcce ukovodi lc projek ta razmj ene naslavnog kadra i studenala sa Univcrzitetom Juvesk uJ a IZ FlnsKc tec--- shy

rukov odil ac proj ckta bilatcra lne naucno- islrazivackc sRradnje sa Oclsjckorn za pecl agogijll Sveui5i1i sta u Zagrebu (projekat ouobren od stranc Ministarstva nauke e rne Gore i Mi nistarstva znanos ti Republ ikc Hrvatske 2012-20 J4) Na I is ti sam eksperata za cvaluaciju Sa vjeta 7a visokoskolstvo Crne Gore (c na listi medun arod nih eksflcrata Agcncij e za Jaz voj visoko g obrazovanja i osigllranjc kvaJjtcta BoS[lG i Herce_goVfI1C Pri Gcneralnom direktorattl a istrazivanjc j~ioo vac jj e Evropske korn is ij e) imenovan sam za naclOlrdJlu -kontakl osobu za middotprogmiddotram ~)Sciencc

i

I in Society (2012-2015) Predsjednik sam Odbora za obrazovanje Nacionalne komisije Crne Gore za saradnju Sa UNESCO clan recenzcntskih komisija pri Zavodu za udzbenike i nastavna sredstva clan komisija za polaganje strucnih ispita imenovan od s trane Zavoda za skolstvo Crne Gore predsjednik Upravnog odbora Centralne narodne bibilioteke Dunle Crnojevic na Cetil~LI imenovan od strane Vlade Crne Gore autor sam i implementator deset programa za profesionalno usa vriavanje nastavnika koji su akrecli tovani od strane Zavoda za skolstvo clan Crnogorskog nacionalnog odbora za procjenu s tanj a Prava djeteta II Cmoj Gori

Od angazrnana na medunarodnom planu kao najznacajnije izdvajam c lan Internac ionalne Step by Step Asocijacije sa sjedistem u Amsterdamu -- j-Iolanclija i clan njenog Borda direktora II

mandatu 2002 - 2004g clan Internacionalnog savjetodavnog komiteta Svjetskog obrazovnog foruma Cije je sjediste u USA (2011 - -) clan sam i zastLipnik za Crnu GorLi NAEYC -- USA (Natioanl Association for Education of Young C hi ldrcn) s- sjed istem u Vasingtonu a od maja 2009_g_ clan sam i Savjetnickog borda NAEYC za projekat raquoP robl ematika obrazovanja imigrantske djecelaquo clan sam i zastupn ik 28 Cmu Goru naeionalnog komitcta SAD 7a djecu sa pose bnim potrebama (Co uncil for Exceptional Ch ildren - Washington DC) bio sam programski direktor za implcmentaciju brojnih internaciona lnih projekata u nasem obrazovnom sis temu od kojih su najznacajniji Roma Education Initiative Step by Step Projeet Reading and Writing for Critical Thinking Project Inclus ive Eelucation Minority Bducation i sl i po tom osnovu ostvario aktivnu saradnju sa Ro ma Education Initiative Budapest UNICEF Open Society Insti tute New York International R eading Association USA Project lor E thnic Relation _ P rinston Univers ity USA

NAUCNOlSTRAZrvACKA DJELATNOST

Milic S _ MasloYaric B Novov r (2013) Basic elements of implementation of a concept of inclus ive educatioll_ independent Scientific Monograph 1-5794-170 ISBN 978-3-659- 49601-1 lzdavac Lambe-t Academic Publishing (Saarbriicken GermiY) Autorska nallena monografij a izdala kod nas ciji j e izdavai naciona ln c akadem ijc nukaJ

driavni Llniverzitc Milic S (20 11) Indikatori razvaja multikulturalnosli i gnu]anskc vij esli u mom djetinj s tvu (predskol stvo i prvi eikllls osnovne skole) u ohrazovnom sistelllll erne Gore 1shy220 ISBN 978-86-7798-063-4_ Izdavac Filozolski hkultet Univerzitcta eme Go re

(Niksic Crna Gora) Dio nallene monografije izdatc koel nas (i II okruienju) ciji su izclavaci nacionalne

---- shyakaacm ljcnauKa-iLiriavni-nniverziletimiddotmiddoti-ltl-io-knjiglaquolt1 lid ij skbgkamklgltizdate kod Tlas __ Milic S_ (2010) Znacaj i specificna uloga ranog obrazolanja_U monografij i raquoCrna Gora LI XX] stoljecu - u eri kompetittvnostilaquo - Obrazovanjc lurednik akadcmik Pcdf V ukotic

CANlJp osebna izdanja -- rnonografije i stuel ije 7J ( 0) 45-6 1 _ ISBN 97S-K6-72 i i -- 240-1 fzela vac CnlOgorska akad cm ij a nauka i umj etnosti (Poelgorica ema Go) Mi lie S (20 J0) Inicijalno obrazovanje nastavnog bura II Cm oj Gori 1J lllu nografij i raquoe ma Gora u XXI s toljecu - II eri komp etitivnos ti Ohrazovanje furcdni k akatle nik Perko

Vukotic CAN U-posebna izdanja - monografije i stlldije 73 (10) 221- 238 ISBN 978-86 shy7215-240-1 Izltavac Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (Podgorica COla Gora)

Radovi objav ljeni II Casopisima koiLsc nal aze 1I medunarodnim bazama podataka

Milie S (2013) The twenty -first century university and the concept of lifelong learning Australian Journal of Adult Learning 53 (112013) 159-179 ISSN 1443-1394 Milie S Gazivoda N (2014) Place and role of childrens interests in contemporary educational process Croatian Journal ofEducation (Certificate of acceptance)ISSN J848shy5189

Radovi 1I medunarodn im casopisima lillii se ne nalaze u bazi-11odataka a Imlli redovn u medunarodnu distribuciju i rez ime na stranonLi~ziku

Milic S (20 I 0) Reform of Education Systems in Balkan Countries - Montenegro Education Sciences 1 9 1-106 ISSN 1109-8740 lCIanak jc na osnovu saglasnosti autora reprintan u monografiji Education in South Eastem E urope (2011) leds Calogiannakis P Karras KG Wolhllter CC ISBN 978-1-86822-605- 4 lzdavac Potchcfmoom P latinum Press (potche[stroom South Africa) Milic S (2010) Montenegroin PISA CEPS Jo urnal J (3201 1) 75-95 JSSN 1855-9719 Milie S (2009) MogLlenosti autenticnog poducavanja u predskoJskoj IJstanovi il perspekt ive savlcmenih obrazovn ih modela Pedagogija LXIV (22009) 203-224 ISSN

003 1-3807 Milic S Marojevic J (2014) Implemcnracija koncepta djecijih prava u e1l1ogorskom

obrazovnom s ustavu u Pedagogijska istrazivanja (portvda 0 prihvltanjl1 clanka za

objavljivanjc) ISSN 1334-7888 123

Jladoi objav ljcn i u domaeim casoli~ill1 a

Mi lie S (20J 0) IJdzbenik 11 kulturolosko scnzitivnim nastavnim precimetima 11 Vasritanje

i obrazovanjc 22010 151-1 56 ISSN 0350- 1094 Milic S (2010) Pozitivni efckti primj ene inkluzivnog ob razovanja u V sp itanj c

obrazbvanje 12010 31-44 ISSN 03 50- 1094

Radoyi na kQ1 gresiLlLSilllIozijumi ma i seltl inaritlla uiDost ran~ty

Milie S (2009) Inclus ive loducat ion Trends and Child Rights Keynote SpeHk~r -Procecdings 01 Regional Conference for ECD Inclus ive Education and Diversity in Early

__ _ _ Years organ ized by Arab Resources Collectivc and Lebanese American Un ivers ity ---(N- o-e-mber 5-8 2009 BelruTL5lnon

Ginsberg M Milie S (2009) Eariy Chi ldhood ~UJd Development as the Se~d~ for Integration and Social Inclus ion of]mmigrant Famili in New Host SOCidi~s pr cllwtion at lntcrnat ional Step by Step Assocation 10th AllIluul Con(Crence Se~d$ I ( Imgc shyEflective Investment in Early Childhood for Enduring Si)cial Progress (OurhG 14- 17

2009 Bucharest Romania) _ Mili e S (2013) lievelormcnt of MulticultUralism and Civic Ci1SciltlU ~S in NjontclItgrin Educational Systcm Proceedillg~ 0[ [Gi lI Conference of the 1ilb lll SIIcidy

i

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 11: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

i

I in Society (2012-2015) Predsjednik sam Odbora za obrazovanje Nacionalne komisije Crne Gore za saradnju Sa UNESCO clan recenzcntskih komisija pri Zavodu za udzbenike i nastavna sredstva clan komisija za polaganje strucnih ispita imenovan od s trane Zavoda za skolstvo Crne Gore predsjednik Upravnog odbora Centralne narodne bibilioteke Dunle Crnojevic na Cetil~LI imenovan od strane Vlade Crne Gore autor sam i implementator deset programa za profesionalno usa vriavanje nastavnika koji su akrecli tovani od strane Zavoda za skolstvo clan Crnogorskog nacionalnog odbora za procjenu s tanj a Prava djeteta II Cmoj Gori

Od angazrnana na medunarodnom planu kao najznacajnije izdvajam c lan Internac ionalne Step by Step Asocijacije sa sjedistem u Amsterdamu -- j-Iolanclija i clan njenog Borda direktora II

mandatu 2002 - 2004g clan Internacionalnog savjetodavnog komiteta Svjetskog obrazovnog foruma Cije je sjediste u USA (2011 - -) clan sam i zastLipnik za Crnu GorLi NAEYC -- USA (Natioanl Association for Education of Young C hi ldrcn) s- sjed istem u Vasingtonu a od maja 2009_g_ clan sam i Savjetnickog borda NAEYC za projekat raquoP robl ematika obrazovanja imigrantske djecelaquo clan sam i zastupn ik 28 Cmu Goru naeionalnog komitcta SAD 7a djecu sa pose bnim potrebama (Co uncil for Exceptional Ch ildren - Washington DC) bio sam programski direktor za implcmentaciju brojnih internaciona lnih projekata u nasem obrazovnom sis temu od kojih su najznacajniji Roma Education Initiative Step by Step Projeet Reading and Writing for Critical Thinking Project Inclus ive Eelucation Minority Bducation i sl i po tom osnovu ostvario aktivnu saradnju sa Ro ma Education Initiative Budapest UNICEF Open Society Insti tute New York International R eading Association USA Project lor E thnic Relation _ P rinston Univers ity USA

NAUCNOlSTRAZrvACKA DJELATNOST

Milic S _ MasloYaric B Novov r (2013) Basic elements of implementation of a concept of inclus ive educatioll_ independent Scientific Monograph 1-5794-170 ISBN 978-3-659- 49601-1 lzdavac Lambe-t Academic Publishing (Saarbriicken GermiY) Autorska nallena monografij a izdala kod nas ciji j e izdavai naciona ln c akadem ijc nukaJ

driavni Llniverzitc Milic S (20 11) Indikatori razvaja multikulturalnosli i gnu]anskc vij esli u mom djetinj s tvu (predskol stvo i prvi eikllls osnovne skole) u ohrazovnom sistelllll erne Gore 1shy220 ISBN 978-86-7798-063-4_ Izdavac Filozolski hkultet Univerzitcta eme Go re

(Niksic Crna Gora) Dio nallene monografije izdatc koel nas (i II okruienju) ciji su izclavaci nacionalne

---- shyakaacm ljcnauKa-iLiriavni-nniverziletimiddotmiddoti-ltl-io-knjiglaquolt1 lid ij skbgkamklgltizdate kod Tlas __ Milic S_ (2010) Znacaj i specificna uloga ranog obrazolanja_U monografij i raquoCrna Gora LI XX] stoljecu - u eri kompetittvnostilaquo - Obrazovanjc lurednik akadcmik Pcdf V ukotic

CANlJp osebna izdanja -- rnonografije i stuel ije 7J ( 0) 45-6 1 _ ISBN 97S-K6-72 i i -- 240-1 fzela vac CnlOgorska akad cm ij a nauka i umj etnosti (Poelgorica ema Go) Mi lie S (20 J0) Inicijalno obrazovanje nastavnog bura II Cm oj Gori 1J lllu nografij i raquoe ma Gora u XXI s toljecu - II eri komp etitivnos ti Ohrazovanje furcdni k akatle nik Perko

Vukotic CAN U-posebna izdanja - monografije i stlldije 73 (10) 221- 238 ISBN 978-86 shy7215-240-1 Izltavac Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (Podgorica COla Gora)

Radovi objav ljeni II Casopisima koiLsc nal aze 1I medunarodnim bazama podataka

Milie S (2013) The twenty -first century university and the concept of lifelong learning Australian Journal of Adult Learning 53 (112013) 159-179 ISSN 1443-1394 Milie S Gazivoda N (2014) Place and role of childrens interests in contemporary educational process Croatian Journal ofEducation (Certificate of acceptance)ISSN J848shy5189

Radovi 1I medunarodn im casopisima lillii se ne nalaze u bazi-11odataka a Imlli redovn u medunarodnu distribuciju i rez ime na stranonLi~ziku

Milic S (20 I 0) Reform of Education Systems in Balkan Countries - Montenegro Education Sciences 1 9 1-106 ISSN 1109-8740 lCIanak jc na osnovu saglasnosti autora reprintan u monografiji Education in South Eastem E urope (2011) leds Calogiannakis P Karras KG Wolhllter CC ISBN 978-1-86822-605- 4 lzdavac Potchcfmoom P latinum Press (potche[stroom South Africa) Milic S (2010) Montenegroin PISA CEPS Jo urnal J (3201 1) 75-95 JSSN 1855-9719 Milie S (2009) MogLlenosti autenticnog poducavanja u predskoJskoj IJstanovi il perspekt ive savlcmenih obrazovn ih modela Pedagogija LXIV (22009) 203-224 ISSN

003 1-3807 Milic S Marojevic J (2014) Implemcnracija koncepta djecijih prava u e1l1ogorskom

obrazovnom s ustavu u Pedagogijska istrazivanja (portvda 0 prihvltanjl1 clanka za

objavljivanjc) ISSN 1334-7888 123

Jladoi objav ljcn i u domaeim casoli~ill1 a

Mi lie S (20J 0) IJdzbenik 11 kulturolosko scnzitivnim nastavnim precimetima 11 Vasritanje

i obrazovanjc 22010 151-1 56 ISSN 0350- 1094 Milic S (2010) Pozitivni efckti primj ene inkluzivnog ob razovanja u V sp itanj c

obrazbvanje 12010 31-44 ISSN 03 50- 1094

Radoyi na kQ1 gresiLlLSilllIozijumi ma i seltl inaritlla uiDost ran~ty

Milie S (2009) Inclus ive loducat ion Trends and Child Rights Keynote SpeHk~r -Procecdings 01 Regional Conference for ECD Inclus ive Education and Diversity in Early

__ _ _ Years organ ized by Arab Resources Collectivc and Lebanese American Un ivers ity ---(N- o-e-mber 5-8 2009 BelruTL5lnon

Ginsberg M Milie S (2009) Eariy Chi ldhood ~UJd Development as the Se~d~ for Integration and Social Inclus ion of]mmigrant Famili in New Host SOCidi~s pr cllwtion at lntcrnat ional Step by Step Assocation 10th AllIluul Con(Crence Se~d$ I ( Imgc shyEflective Investment in Early Childhood for Enduring Si)cial Progress (OurhG 14- 17

2009 Bucharest Romania) _ Mili e S (2013) lievelormcnt of MulticultUralism and Civic Ci1SciltlU ~S in NjontclItgrin Educational Systcm Proceedillg~ 0[ [Gi lI Conference of the 1ilb lll SIIcidy

i

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 12: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

Vukotic CAN U-posebna izdanja - monografije i stlldije 73 (10) 221- 238 ISBN 978-86 shy7215-240-1 Izltavac Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (Podgorica COla Gora)

Radovi objav ljeni II Casopisima koiLsc nal aze 1I medunarodnim bazama podataka

Milie S (2013) The twenty -first century university and the concept of lifelong learning Australian Journal of Adult Learning 53 (112013) 159-179 ISSN 1443-1394 Milie S Gazivoda N (2014) Place and role of childrens interests in contemporary educational process Croatian Journal ofEducation (Certificate of acceptance)ISSN J848shy5189

Radovi 1I medunarodn im casopisima lillii se ne nalaze u bazi-11odataka a Imlli redovn u medunarodnu distribuciju i rez ime na stranonLi~ziku

Milic S (20 I 0) Reform of Education Systems in Balkan Countries - Montenegro Education Sciences 1 9 1-106 ISSN 1109-8740 lCIanak jc na osnovu saglasnosti autora reprintan u monografiji Education in South Eastem E urope (2011) leds Calogiannakis P Karras KG Wolhllter CC ISBN 978-1-86822-605- 4 lzdavac Potchcfmoom P latinum Press (potche[stroom South Africa) Milic S (2010) Montenegroin PISA CEPS Jo urnal J (3201 1) 75-95 JSSN 1855-9719 Milie S (2009) MogLlenosti autenticnog poducavanja u predskoJskoj IJstanovi il perspekt ive savlcmenih obrazovn ih modela Pedagogija LXIV (22009) 203-224 ISSN

003 1-3807 Milic S Marojevic J (2014) Implemcnracija koncepta djecijih prava u e1l1ogorskom

obrazovnom s ustavu u Pedagogijska istrazivanja (portvda 0 prihvltanjl1 clanka za

objavljivanjc) ISSN 1334-7888 123

Jladoi objav ljcn i u domaeim casoli~ill1 a

Mi lie S (20J 0) IJdzbenik 11 kulturolosko scnzitivnim nastavnim precimetima 11 Vasritanje

i obrazovanjc 22010 151-1 56 ISSN 0350- 1094 Milic S (2010) Pozitivni efckti primj ene inkluzivnog ob razovanja u V sp itanj c

obrazbvanje 12010 31-44 ISSN 03 50- 1094

Radoyi na kQ1 gresiLlLSilllIozijumi ma i seltl inaritlla uiDost ran~ty

Milie S (2009) Inclus ive loducat ion Trends and Child Rights Keynote SpeHk~r -Procecdings 01 Regional Conference for ECD Inclus ive Education and Diversity in Early

__ _ _ Years organ ized by Arab Resources Collectivc and Lebanese American Un ivers ity ---(N- o-e-mber 5-8 2009 BelruTL5lnon

Ginsberg M Milie S (2009) Eariy Chi ldhood ~UJd Development as the Se~d~ for Integration and Social Inclus ion of]mmigrant Famili in New Host SOCidi~s pr cllwtion at lntcrnat ional Step by Step Assocation 10th AllIluul Con(Crence Se~d$ I ( Imgc shyEflective Investment in Early Childhood for Enduring Si)cial Progress (OurhG 14- 17

2009 Bucharest Romania) _ Mili e S (2013) lievelormcnt of MulticultUralism and Civic Ci1SciltlU ~S in NjontclItgrin Educational Systcm Proceedillg~ 0[ [Gi lI Conference of the 1ilb lll SIIcidy

i

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 13: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

---

bull

for Pedagogy and Ed ucation The Image of the Otherthe Neighbour in the Educationa l Systems of the Balkan Countries (September 26th 201 3 - Thessaloniki Greece) Mili6 S (2013) Europeizacija dorazovnih sistema i harmoni zac ij a ob razovn ih po li tika Zbornik raclova sa Znanstveno-struene medunarodne konferencije Ka novim isko racima u odgoju i obrazovanju (11102013 Saraj evo Bosna i Hercegovina) M ili6 S (20 13) Evaluation of inclusive education in education system of Montenegro Proceedin gs of [[ In ternati onal scientifi c and prac tical conference Development of inclusive education p roblems search o f so l ut iOilS organi zed by Ministry of Ed ucation of Tajik istan and Academy of Education of T~ iki stan (November 21 st 2013 - Dushanbe Taj iki stan)

Mili6 S (20 14) Percepti on of ea rl y ch ildhood education in Montenegro presentat ion at 24th EECERA Conference (European Earl y Childhood Educa tio n Research Associat ion) Us th em amp me Uni versa l Targeted or Indi viduated Early Childhood Programmes (September 7- 10 2014 Crele Greece) Milic S (20 13) Interkutlrualn i e1 ijalog u nastav i povijesti izlaganje na Meauna rodnoj znanstvenoj konferenc iji fnterkulturalni kurikulum i odgoj za razliel iost Filozofski fakultel Zagreb (decembar 201 3) Mili6 S (20 14) Civi lizac ij ski i znanslveni aspekti razvoja ideje in kuzivnog obmzovanja izlaganje na Mcdunarodnoj znanstvenoj konferenciji Jnterklii turain obrazo va nje i europske vrij ednosti Filozofski fak ultet Zagreb Ciuo 2014)

Radovi nn kongresima si mpozi jumima i seminari ma u zemji

Mili6 S (2012) Razvoj kooeepta inkluzij e kao civ ili zacij ski iskorak u zbornikll adovl sa naucnog skupa lnkluz ivne vr ijednosti obrazovnog sistema Crne Gore CANU - Edi cij a naueni skupovi 11 7 (ODN 43) 31-58 ISBN 978-86-7215-305-7 Izelavac Crnogorska akademija nauka i lImjctn osti (Podgoriea Crna Gora) Napomena Na osnovll s3glasnosli autora te uz manje modifikacij e rad jt reprjntan u Interkllituraino oorazovje i uropske vrijednosti luredio Neven j-Irvalic _ Zagreb Fi lozofski fakultel 2014 ISBN

978-953-562 16- 1-4 Miic S (2013) Interkultllfalni dijalog 1I nastavi is torije u zborn iku raltio v S3 naucnog skllpa Jstorij ska nauka program i nastava istorij e u skolama CANU - Edi cija naueni skupovi I 18 (ODN 84) 71-85 ISBN 978-86-72 15-306-4 lzdavac Crnogorska akaciemija

nallka i lImjetnosti (podgo ri ca Crna Goni) Mili6 S (20 11) Interkultll ra lna dimenzija obrazovanja naslavnog kadra predavanjc na

Naucnom skllpu raquoKoncepti Ijudskih i dj ecijih prava i nj iho va rea li zacija Ll obrazrwnom sistemulaquo u Zborniku raciova sa nutoog sKliplnToTgnmiddoti7dc ijt-hloz0fskGg-fkultctLl~iki C shyi Zavoda zn skolslva IPodgorica 21 januar 20 11g I 57-72 ISBN 978-S6-779X-052middotmiddotS Izelavae Fi lozo fski fakul tel Univcni tela Crne Gore (NikS ic Cma Gora) Oljaea M Mil i6 S Mas lovaric B (2011) Romsbt obrazovna inicijativa u Cmoj ( mi U Zborni ku rado va sa nauenog sku pa raquoKullurna prava nac ionalnih nlallji na I socija lno depri virn nih ka tcgorij a stanovn istva u obrazovnom sistcmulaquo 1I Zborn iku rado va sa lI Juc nog

skuJla u organizacij i middotFilozolskog 111kulteta N ksic i Zavoda za skolsl J Podgri~

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 14: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

f

I IPodgorica 21 mal1 20I1g 2 143-198 ISBN 978-86-7798-056-6 Izdavac Fiiozofski

fakultet Univerziteta erne Gore Iiksic erna GoraI)

)1- I

Milic S (20 Ii) Profesionaino usavrsavanje romskih asistenata U Zbomiku radova sa naucnog skupa raquoKulturna prava nacionalnih manjina i socij al no depriviranib kategorij a stanovni stva u obrazovnom sistemulaquo u Zborniku radova sa naucnog skupa u organi zaciji Filozofskog fakulleta Niksi6 i Zavoda za skolstvo Podgoriea lPocigorica 2 i mart 20 II g 2227-237 ISBN 978-86-7798-056-6 fzdavac Filozofski faku ltet Uni vcrziteta Crne Gore (Niksit ema Gora)

Uvodno objavljeno plenarno predgvanjc na sastancima sa medunarodnim ucesnie ima

Milit S (20 12) Meeting Teachers Standards in Montenegro Regional conference Introduc tion and implementation of standards-based euucat ion in SCE - models and chall enges 11-12 December 2012 Belgrade Serbia 1 ERI SEE COP h1t)2 Iwywcep e(hJ~enlabolllpoundlt1Jeri -S~amp

Reeenziranje radova koji se nalazeu medunarodnirp bazama podatak~

Does history make a good citizen The Role of Adult Ed ucation in the Process or Rethinking the Past and its Impact on Democratizalion A Case Study in Easirn Europe Australian Journal of Adult Learning (lvJanuscript Number A IAL 325)

Recenziranj e radova ko ji sene llalaze 1I mec1unarodnjm bazarrJ2pdatakaJ ali imaiu fcdoynu

medunarod-~I distl)bueij u

Promjene u akademskoj profesij i Odgovo[ na iuzove u druslvuAulori Bojana C ulum Jasmin ka Ledic Branko Rauac Nena Roncevi c i Marko Turk (2012) ISBN 978-953-6104-89-5 Izelavac Filozofski fakul tet Sveucilisla u Rijeci (l(ijeka Hrvatska)

[lntcrlkulturalna ciimenzija 1I oclgoju i obrazovanju lI lori Mrr~j illls Rancevic i Ivosev ic (2013) ISBN 978 middot953 -6104middotmiddot98-7 Izda vac Filozofski igtikullet Svellcilisla II R ijcc i (R ijeka Hrvatska) Novi put - Nevo drorn - Nove I(alja Autor Neven ilrva li6 (20) 1) ISBN 9 77 middot95 1 shy56216-2- I Izdavac Fi lozofki iakullet Sveuci li sta u Zagrebu (Za g l ~b Hrval skaj Future Scenari o of AlLernati ve VelJ~lre A Case Stuciy of K holl Kacn PrDv ince British

Journal of Edu ca ti on) Society amp Behaviou nd Scien ce (MilllUScrip l Number

20 I 4_BJESBS_9306)

Re-IZeading Educat ion Policies _ I ] hllldbook Study ing the 101 icy r gemh or Th 2 1 (

Century liS I3N 978 -90-8790-829middotmiddot41 Psilosophy of Education middotmiddot An Anthojogy Ed ited hy Randl1 Cline lSBN 9n -1-405J shy3022-634 Philosophical anu Ideological Vo ices in Ed uuil inn I(wild Ciuck ISIH (1middot205shy160) 8- 1 35

- ~

Advancing Quality Cu ltnres lor T3chcrs Educatiull ill Europe - TcnsiJIl Opportulli ti cd I [uuson n Zgaga 1 Ast rand D ISBN Qn-91 middot715 )-1 14 2middotmiddot5 3(

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 15: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

1

Early Childhood Education - An Introductionl Seefeldt C amp Barbour N ISBN 0-13 shy748147shy

Studijski prirucnici (skripta hreSlomatije )

Interkulturalna pedagogija - Filozofski fakultet (skripta)

Gostujuci profesor na inostranim univer7iletirna

Gostujuci profesor na Univerzitetu Tyvaskyla - Finska nelV-clec 201 J

Strucna knjiga objavljena u zemlji

Milit S (2010) Strategije vaspitno-obrazovnog rada sa agresivnom djecom i mladima 1I raquoNasa skola - komunikacijom do znanjalaquo I urednik D Popovic Poclgorica Zavod za udzbenikc (SIr 29-35) ISBN 978-9940-24-004-2 44

Objavljeni prikazi izvjesla ji i ekspertiz~

Milit S (2009) Review of raquoThe Construction of a New Professionlaquo by Dr iall Peders International Magazine for Educational Sciences and Practice - Education for All Forum Montenegro (No 5-62009 pp 43-44) ISSN 1800-5535

Ostala clokumentovana stru9na djelatnost

Potpreclsjeclnik Odbora za obrazovanje CANU

Clan Oelbora za pedagogiju i psihologiju CANU Clan Vijeca drustvenih nauka UCG (2010- 2013) Clan Senata UCG (2013 - - ) Precbjednik Odbora za prosvj etu i mlaclc Nacionalnc komisij e za saradnju sa UNESCO (2011-) Popovic D Milit S i dr (20 I 0) Vodic za trenere - Poclgorica Zavod zn kol stvo Clan Racine grupe Ministarstva prosvjcte i nauke CG za izradu rnode1a liccllcirallja i nelicenciranja nastavnika Clan Komisije za izracl u Elaborala posldipiomskih magistarskih sludija IW Srud ij skom programu za preciskolsko vaspitanje Ekspelt Savjeta za visoko obrazovanje Crne Gore za akrcciitaciju novih stu rJ ijki h programa (httpwwwll1pingovme) Meaunaroclni ekspert Agencljc za razvoj visokog ubrazovanja i osiguranje kvalikw

------ --- Bosnci UerltampgQyild htt lwwwbeagovbalKvaliletli$1I_ckspcrata) Recenzent casopisa Ucileljskog fak uiteta u Beogradu middotraquolnovacij e u naslav i laquo( (LO 1-4 c - ) - shy

Institucionaini koordinatorTEMPUS CONGRAD projekta (2011-2014) Akademski koorclinator TEMPUS projckla EDUCATION POLley (20 I 0-20 J) Clan proje ktnog tima TEMPUS projeka FOSFIM (2012-20 5) Reeenzcnl Australian Educational Researcher (SSC rho 111 son reuters Iisl - 20 13)

Clan IntemaliQnalOrganizing COlllmitec - World Forum on tmiddotarl y Care And Educalilt)1l (ReuJ11ond - USA 20 II - -) Clan nacionanog tima projekla Higher eelucation Reform ill Fu rope (20i2 - -)

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 16: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

i

I

1If l Recenzent Zavoda za udzbenike i nastavna sredstva CG (2008 - - )

Autor i realizator brojinih akreditovanih sem inara za profesionalno usavrsavanje nastavnog kadra (Katalog Zavoda za skolstvo CG) Rukovodilac naucno-istrazivackog projckta raquolndikatori razvoJa mlil tikultura inosti i gradanske svijesti u obrazovnom sistemu Crne Gorclaquo - projekat podrzan od Min istrstva prosvjete i nauke CG (2008-2011) Rukovodilac naucno-i straZivackog projekta raquoRazlozi neuspjeha djece romskc populacije u obrazovnom slstemll Crne Gorclaquo - projeka t podrZan od Minis trstva prosvjete i nauke CG (2012-2014) Clan tima naucno-istrazivackog projekta raquoEval llacija reforrne predskol skog obrazovanja u obrazovnom sistcmu Crne Go relaquo - projekat poclrZan od Min istrstva prosvjete i nau ke CG (2012-2014) Dobitnik stipenclUe Ministarstva vanjskih poslova lzraela i lcesce na meclunarodnom

seminaIll u Jelusalimu raquoProfessional Development for Teachers 29 avgusi - 22 septcm bar 20 II g)

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 17: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

Introduction The name o f Jurgen Habcrmas is associated to Inil n Ill oltkr n phi ln l lph i ltIi

sOciological poiitiG11 legal media and coml11Unicltive contp t~ l-Li~ work j- par l Or

the traditi on of critical theory deal ing with sociolugy and philosophy a pwdllt ()f the Institute for Social Research Frankfurt He belongs to tht stcond gentrarion of the Frankfurt School within which the basic tendencies or prag matics -based criticaJ

theory tried to be reconstructed (Konig amp Zedlcr J998 Paicevic 20 L L Pusey 20(3) Habermass work actually represents the cOlltil1uing answer to th e Frankfurt Schools first generations critical theory (FiIllayson 20()S)

Although his explicit dealing wi th educatio n was modest [-hlbenlllt1SS ( u ll triblt-ion

to this field is very signit1cant One of the reasons for relltltively slow cbssificltion or his ideas could be found in a certain complexity of his concepts and thcnrcticallanguage (Murphy amp Fleming 2(10) Still his influence in the area of pedagogy is particularly important when we discuss the relationship between education civil society and state forms of democracy and means to which it is being integrated or disLntcgratcd in Sdlools (Murphy amp Fleming 2010) his concept ofcommunicative actions being an especially potent pedagogical field with clear emphasis on micro-pedagogical processes learning and interaction in education As such Habermass theo~etical opus is in the background of nominally different pedagogical theories - from criticalmiddot emancipated social pedagogy with dialectic-critical approach to education (Previic amp Prgomet 2(07) to critical-constructive pedagogy (Miedema 1994) and critical pedagogy (Gutek 2004 Kon ig amp Zedler J998) ie the basis of didactics as a criticalmiddot

constructivist theory (Klafki 1994) or critical theory of educational communiiation (Winkel 1994) BaSically it is about pedagogical aspirations of critical orielltatiotl (Fleming 2(10) I

We shall simplity pedagogical reading of this authors theoretically complex language by using parallel comparative analyses of the ideas of critical pedagogical tradiliol1 in which certain Habermass concepts have become educationally relevant Namely some of his ideas translated into pedagogical language show an unambfguous coincidence with the attitudes of Paul Freire a Brazilian scholar and advocate of critical pedagogical thought as well as in the work which following his footsteps was carried on by contemporary critical pedagogues - Henry Giroux Peter McLaen Joe Kincheloe Michael Apple and others The paper is therefore conceived as a parallel analysis of Habermass and Freires social and pedagogical concepts Habermass social theory ie the life world and social systems civil society deliberative democracy and communicative action is going to be presented through the prism of Freirian critical (also pedagogical) thought iu the text that follows

The goal of this paper is to point out the pedagogical valence - the critical pedagogical valence - of numerous Habermass concepts by means of methodology based pfunarily on comparative analysis of these two authors In a theoretically multilayered dis~ourse it is possible to recognize unambiguously educational relevance and Significance of this authors certain social-philosophical constructs as well as an obvious coincidence

606

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 18: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

vVh at in Habermass cO llctptual system (ails u nJ~[ llioJlUzat ion translates into

oppn~~iol in freires These two terms are namely the to carry ing hypothest of [IlL

autho rs social theories Freircs pedagogy grew out of the prohlem of social domi n UlCt

and oppression His posi tion is that of firm ~tance in criticizing tht modern concept

of lift il nd education where to be mea ns to possess - a st rong cons um erist mincisct

dominance of the culture of possess ing as wel l as m~lte r illi aic concept ot existence in

which people tend to turn everything aroun d them into objec ts the objects of thei r

own purchasing power where mon ey is the measure of all things Freire poi nts nut

that the theory of globalization has enthroned the e thics of the marketplace by using

universal human ethics as an excuse (Freirc 1998) Earth property production th t

creation of people people themselves time - everything is reduced to th e sta tus of

object and its disposal because for the oppressors to be is tu have (freire 1996 p40)

Language (Praxis) As a Means for Deliberation and Humanization

Both authors witness a powe rless dem oc rat ic subject of our times as helshe in

the mids t of hisher non -critical enlightenment consigns hi s her everyday lifes

experie nces to a wo rthy order based on the ideas of power gain inte rest and

money They both recognized radical (Freire (996) o r deliberative (Habermas 1996)

democratization as the only poss ible escape from that social dead-end - of the

colonized personal lives and realities under oppression (Critical) enlightenment entails

the ability of perceiving politica l social and economic contradictions and acting

against the oppressive elements of reality on that premise (Freire 1996) It is the lack

oflaquocritical awareness that is considered the cause of h ierarchal oppressive social order

Also witnessed by Habermas is the law and polit ical rights being legitimate inside the

discourse of creating the opinions and will only if the citizens do not use their freedom

of speech exclusively as individ ual liberties in the pursuit of personal interests but

rather use them as communicative liberties for the purpose of a public use of reason

(Habermas 1996 p 46 1) Conditio sille qua Ilon of deliberat ive democracy is the

living communicative rationalization according to Haberm as Habermas offers the

theory ofcommunicative action as a fram~work for interdiSciplinary critical ltl nalysis

of aforementioned patterns of capitalist modernization (Habermas 1987 p 397)

What is in fact a communicative action

At the heart of o ur basic social functions - ra ising children sociali zing work shy

resides communicative action as a tendency to achieve common understanding with the slightest possible manipulation but also as a modus of our experienced

reality that goes on independently from human intention and volition (Brookfield

2010) Communicative activity is underway when the actions of agents involved

are coordinated not through egocentric calculations of success but through a cts of

reaching understanding (Habermas 1984 pp 285-6) Reaching an understanding

is an inherent telos of human language (Habermas 1981 p 120) Namely people

608

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 19: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

as well -lS equ~ll opportu nities regarding tht lirnitlessn(ss of rhe di-i cu urse subjects and

freedom of uJ1 limited discour$e ( Ondu(l (Pavicevic 1995) Bc~ide~ Habcrmas advocates

institutio llclJization of djsC()llr~~ in urder to create simi lar prepositions o f participation

fo r ail the potential participants in d iscourse (Habermas 1 Y90 p 92) We can on ly go againsl colonization by affirming c(Jrlltnunica (ve rationality by strengthening the

autonomy of civil soc iety by openin g S P IC C for free ~Iction and cum mun ication in

understanding that is by rational dis(ourst among people (Mit rovic 19(9)

Hence 1 in l language undersroo d from the aspe ct of practica l performativc

dimensions of communicative action (not lin guisti ccllly) Hltlberrnas see s an

opportuni ty for reaching a stllsible co nsensus lt1S the key pattern for social relations

through which we can stop the aforementioned proccss of colonization (Terry 1997)

Therefore language is understood as praxis as il transforrnative action

Jus t as Habermas Freire is also interested in the (dc) liberat io n pro cess as a

childbirth and a pai nful one (Freire 19 p 3 1) and both au thors find similar ways of reaching it Even to a superfic ial expert of critical pedagogica l tradition an

unambiguous si milari ty of Habermass- o ntological pattern of communicative action

directed toward achieving understanding ic accomplishing deliberative democracy

in a society and Freires (IY96) way of existing in the lhought ~a ction~emacjpation

unity is being self-imposed Continually interested in the process of humanization

emancipation and deliberation Freire sees an opportunity for transformation of

the world and society in the word as praxis A persons means of existing is through

naming the world and to name it is to change it (Freire 1996 p 69) Namely there

is no right word that simnltaneously does not mean praxis Unity of thought and action is in the basis of the communicat ive process of labelling (sacrificing action leads to verbalism while sacrificing reflection leads to activism) Additionally Freire believes that the thought-action process is inter-subjective and discursive so that cl think is preceded by we think This co-participation of the Subjects in the act of thinking is communicat ion (Freire 1973 p 137 as cited in Morrow amp Torres 2002 p 36) A d ialogue entails mutnal trust based on the relation oflove humili ty and faith (Freire 1996) Along that line communication does not exist if an understanding of the meaning of signs ie words and language is not established between the Subjects (Freire 1973 p 141 as cited in Morrow amp Torres 2002) The basic assumption of the possibility for emancipation enlightenment and humanization is actually the fact of the human beings imperfection and equally imperfect reality around himher (Freire 1996) That way the world becomes the object of that transforming action by men and women which results in their humanization (freire 1996 p67) Everything that does not represent dialogue action is being marked as anti-dialogue and entails hierarchal relations dominance and leads to dehumanization (Morrow amp Torres

2002) oppression (Freire) ie cnizati01 (Habermas) To conclude Habermas and Freire distinguish colonization and oppression as the

social factors of the contemporary and in the process of establishing humanizing

610

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 20: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

- --MarojeVhlUJLj I I Idit 1laiJern1t1sand Frtirlt III II n lllcgUt Pedagogical Nlodillg nf I hlbermaj

dialectic undt lstanding of the schuol symiddotttm L necessary (Mclaren 20 13 p 367)

accordi ng lO wh ich schools are bei ng recogni zed as both inst itut ions o f potential

indoct ri nation ~IIHI domination but also ins titu tions of equally possible emancipatioN and disl-OLlrse Yes schools can serve as places which restore o r reproduce the existing

soci al o rd er but it is Mc larens belief that they could al- o be o r would have to be

the plJecs of questioning places of r r itique and ultimately transformation of social administration (Mel a ren 2013)

Personal Epistemology

Considering that it is baseo on communicalive action and discourse epistemology

wh ich can be discerned in Habermas (nd somew hat m ore explicitly elIsa in Frei re shy

is personal conlexl-HlIl pluralistic and a oticized School is namely a potential public

domain that prefers pluralism and in that sellse all the knowledge and values are

also public sin ce they are prone to questi on ing and relative Here p lura lism is

being understood as a possibility of different perspectives on knowledge and values

something that also develops the students autonomy yet one that is special - the

public autonol1lY which entails the condition where all the views and perspectives of

the individuals are related to the social co ntext ( Englnnd 20 10 p 26) Tbis sort of

pluralistic epistemology does an obvious deflection from the possibility of knowledge

objectification (Giroux 199920 13) Kincheloes FIDUROD conceptualization of

modern mecbanistic epistemology (Kincheloe 2008 pp 117-1 74) political economic

and ethical neutrality of pedagogy and knowledge (Apple 1980 Girollx 2013 Shor

1993) Knowledge is namely a social construct and as such embodies the collapse

of epistemological certainty (Monchinski 2008 p 12 1) reliability and safety of

knowledge ie its sources

Deliberative pedagogy which both Habermas and Freire more or less explicitly

advocate entails an understanding th e learner as a person with agency situated in

layered networks o f social relationships and with a particular life stor y and set of

aspirations Ooldersma amp Deakin Crick 2010 p 142) tbat is an unde rstanding of

a s tudent as a person and not olely th e carrier of the learning process That sort

of vision of an emancipated m odel of life-long learning envisions a pedagogy that

employs sources tbe Iifeworld resources of every single individual ie connecting

it with its own life giving it meaning interpreting it from its personal Hfe positions

etc Habermass understanding of discourse entails an approach which pedagogically

consolidates personal and autobiographical as well as cultural and social stories that

shape the way in which students understand the world experience social relations

and express their own m eani ngs - he demands a pedagogy tbat demands from the

Kincheloe develops FIO UROD - all acronym of modern mechaniSlic epistemology whose key features arc formalconstant dcconlcxt ualizcd universalistic reductionist and one-dimensional understand illS of knowledge (Kinchdoc 2(08)

612

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 21: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

Communicative Action As an Authentic Practice ofCritical Education

Habermas and Fre ire are interested in liberat ing the individual and emancipati ng

the neglected soda l subject Searching for the condit ions of possibility of individual autonomy (Morrow amp Torres 2002 p 11 6) leaJs them both towards learning as a dialogue process of reuching higher cognjtivc and moral levels of judgement Labelling

and changing the middotorld unity of thought and action is not only a persons W~ly of

existence but is at the same time the o nly possible discursive epistemological pattern

For Freire knowleJge is being fqrmed within d ialogue and created within the area

of intt rsubjectivity between the two communica tion-connected subjects Historical

Clnd personal epistemology also implicitly embodied in Freires determining education

as politica l and never ne utral act (freire 2001) means that knowledge as active

and transformative can be both emancipated and oppressive In that sense heire singles out two types of knowledge ~ one oriented toward communication the other

toward control (Morrow amp Torres 2002 p 47) ie the first one wh ich is oriented towards undentanciing anJ the second o ne orienled towards domination This same

deliberativeness this intentionality of human action lies in the foundation of Habermass

recognition of strategic ic communicative action

This Habermass continuum (communicative and strategic actions) is also an ideal

referential fra mework for Freires con tras ting of banking and problem-oriented education Strategic rationality directed towards achieving a certain goal and

communicative rationality directed towards achieving consensus (Habermas 198 1

1987 Morrow amp Torres 2002) are the basic opposing ways of pedagogical treatment fo r teachers anJ students participants in the educational process the way in which Freire recognizes them One of the key legaCies of his Pedagogy of the Oppressed (1996) is an interpretation of the banking model of education against the model of setting a problem that the author suggests Examining the educational system of that age (which to a certai n extent can be said for the one we have today) Freire determines that is suffering from narration sickness (Freire 1996 p 52) Namely we have the teacher as a Subject who speaks and the student as an alert object who listens while the teacbers task is to fi ll the stndents with the content of hisher d iscussio n Along with that logic Freire develops an idea about the banking model of educatio n according to which education is a process of hoardi ng where the teacher

is the investor knowledge is the investment and the student is the bank safe Instead of communication there is only the teachers announcement as the space of exchange

OppOSite the one-directional narrative character of the banking education model (Morrow amp Torres 2002 p 120) Freire suggests a pedagogical model of problem setting which contributes to the development of a critical mindset in students and leads to the development and construction of knowledge by students themselves shytherefore they cease to be mere receivers of already completed truths and become those that study research question the knowledge and trnth that is being offered to them This kind of process is also a prerequisite to critical action of those students

614

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 22: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

Ma roelk (lIId Milii faberrllas (llUi Freire ill a )julogw ledagugical Reading 0 HlIbermas

in tersubjcctivity Habermilss concept of communicative action is pedagogically nkvant as a who le and as slich can be applied in the area of education in its original sense with no revision or modification which would imply performing some new Cl)J1Cep ts on its basis

Deliberative Communication and Deliberative Pedagogical Context

l3ased on the premises of Habermass commun icat ive action concept the school and the entire educational systems foundation would have to develop communicative

competence in its broadest sense to know how to use civil rights on the premises of developed communicative competence training of an individual for the purpose of envisioning a pluralistiC universe in which different groups have different perspectives of the world Key idea here is for the students to have an opportunity to expand their competences of understanding and deliberation in regard to the pluralistic ideas and arguments in commu nication communication which is about both sharing and contest ing different ways of apprehending the world and ideas from differen t standpoin ts (Englund 20 10 p 2 L) Deliberati ve communicatio1 is a communication in which different opin ions confro nt a process where each participant listens seeks arguments and evaluates all the while there is a joint effort to adjust common values and norms that they can agree upon There are several key qualities of this type of communicatio n

I Different opinions are being confronted so that each side is left with space and time for proper articulation and presentation

2 There is tolerance and respect towards other participants and their arguments are always being attended to

3 Elements of collective will are present - namely there is a tendency to reach consensus or at least a temporal agreement

4 The authority and tradition are also susceptible to evaluation (parents tcachers traditional values etc)

5 Room is being left for communication and emancipation of students free from their teachers supervision and control (Englund 2010)

This dimension ofpluralism which is entailed by deliberative communication can be presented in many ways at school through subject curricula I the students are to be exposed to problems and questions which can be perceived from various points it is important that those questions are equivocal and offered in the form of controversies so that the students encounter different values and arguments Th is is the way to develop an intellectual or cognitive foundation in a student which should enable children not only to develop their own dreams about certain subject but also to analyze different questions from different perspectives This is exactly where emancipation potential of thus understood pedagogy rests It is a special pedagogical challenge to relate and integrate these life aspects of students with th e formal curriculum namely it is about the need for different models of curriculum especially researching

616

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 23: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

A1arojelJic and Mine HIJbtrnwstUn freirc il1 a Dialuguc Pedagoghal Readillg of f-aberllll1S--__shyof students Besides heshe has to help them critica lly evalu ate the valiJity of their own way or creating mea ning and support them in the search for perspectives that arc more open and prone to changes (Fleming 2010)

Conclusion Although co mplex and multilayered Jiirgen Habe rmass theoretical language

comes as highly relevant pedagogy-wise being ultimately readable as well Social shydeliberative preoccupation of hi s thought and orienta tion towards everything that reads exit out of the colonized social order resulted in a series of educa tional valence concepts We think it is necessary to build a school preCisely on the basis of deliberative practices of upbringing and learning that are above all crit ically and discursively oriented especially in the contemporary world where the deterministi c quality con tinues to be colonisation

Since he is deeply interested in the decolonization of the world and precisely due to his caring a concept ofcommuuicative action as a desired model of human reJations in deliberative democracy) which the author advocates emerges This concept can also be rightfully considered the key pedagogical implication of Habermass theory Commun ica tive action appea rs as a potentiall y elementary term the base unit of contemporary critically directed upbringing and education

Applicat ion of communicative action in educational practice means the following - Discursive character of edu cation requires for the classrooms and schools to

be transformed into spaces for discourse Learn ing is understood as a dialogic reflexive process of reaching higher intellectual or moral levels of judgement

- Overcoming the idea of individualism in alllorms and placing the learning process between - the student and teacher and vice versa - into an area of intersubjectjvity

where meanings are being constructed in unison - Epistemological relativism ie questioning of the textbooks and teachers as

the on I) sources of knowledge Communicative action establishes action of personal and contextual epistemology life middot releva nt knowledge by which it engages the studentslifeworld and also achieves deflection from a possibility of Girouxian phenomenon ofobjectification of knowledge ie objectification of students themselves (Giroux 2013 p 59) Th is sort of pedagogy also implies a contextually researching curriwlum that is also immersed in the lifeworld of students themselves

- Interpretation of Habermass concepts of communicative action places us on the opposite side of competence-based education Narrow professional competence as such is not sufficient enough for the quality of work which the individual performs besides knowledge based on the theory of communicative action has in its focus not only the individuals profeSSional achievement but first and foremost the fullness of hisher life in a community and quality of that communitys living ie society achievable only through an open discourse about the lifeworld

618

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 24: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

---Jlaruevc and Milii Habemra$ and Freire itl a Dialogue Pldngogicaf Rmdillg ofHaber mas

Ifabcrmas J (l979) Corn muJliclion and the Evolutioll of Society Boston Beacon PrCs~

Haberrnas J (1981) Social Act ion Purposive Aclivity and Coml1lunication fn M Cooke (EJ) 011 lhe Pragmatics ofCommUHication (pp 105- 183) Cambridge MIT Press

Habermas) J (1984) The theory afcommunicative action lol 1 Reosol and the ratiolalizatiDlI oJSociety Boston Beacon Press

Habermas 1 ( 1987) rhe theory of commwlica the actiu Vol 2 Lifeworld and System A Critique of FUllctionalist Reasoll Boston Beacon Press

HabermJs] (1990) Moral Consc iouwess and CnrnnHmicatile Actio n Cambridge Massachusetts The MIT Press

Habermas J (1996) Between Facts and Norllls Contributions to a Discourse Theory ofLaw (lId Democracy CambridgeMIT Press

Habermas] (l996a) Some Further Clarifications of the Con cept of Communicative Rationality In M Cooke (Ed ) On the Pragmatics of Comllunica tion (PI 107 -343) Cambridge MIT Press

Hinchey P (2004) Becoming Critical Educator Definillg a ClagtsT()om Identity Designing a CriicaL Pedagogy New York Peter Lang

oldersma C amp Deakin Crick R (2010) Citizenship Discourse Ethics and an Emancipatory Model of Lifelong Learning In M Murphy amp T Fleming (Eds) Nabermas Critical TfIeory and Education (pp 137-153) New York Routledge

Kelly A V (2004) The Curriculum Theory and Practice Sth edition London Sage Publications

Kincheloe (2008) Kn owledge and Critical Pedagogy An Introduction Montreal Springer hltpsldoinrg l 01 0079 78-1 -4Q20-8124-5

Klafki W (1994) Didaktika kao teorija obrazovanja u okviru kriticko middotknnstruktivne znanosti 0 odgoju U H Gudjons R Teske amp R Winkel (Eds) Didak ticke teorije (pp 13shy33) Zagreb Educa

Konig E amp Zedler P (200 1) Teorije zI(lnosti 0 odgoju Zagreb Educa

MekJaren P (2013) Zivot u skolama Beograd Eduka

Miedema S (1994) The relevance for pedagogy of Habermass Theory of Commmunicative Action Interchange 25(2) 195-206 DnVsI doior~ I01 007BFO 1534545

Mitrovic Z (I 999) New Social Paradigm Habermass Theory of Communicative Action Facta Universitatis 6(2) 217-223

Monchinski T (2008) CritiCtlI Pedagogy DTld the Everyday Classroom New York Springer httpslldoiorgliOl007978- 1-4()20ofiii~-8 4

MOITow R amp Torres C A (2002) Reading Freire and Habermas Crirical Pedagogy and lransformative Social Change New York Teacher College Press

Murphy Mamp Fleming T (2010) Communication Deliberation Reason An Introduction to Habermas In M Murphy amp T Fleming (Eds) Haberlllas Critical Theory alld Education (Pl 3-17) New York Routledge

Pavicevic D (1995) Etika diskursa Filozofija i drustvo VII 129-157

Pavicevic D (2011) Kriticka teorija drutva Frankfurtske kole Politiika teorija politiika sociologija politiiki sistelll 5 (1)49-67

620

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 25: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

lllorojevii and Milie HabernlCls (mel trcirl in a Dialog~e~_~dagtJgic1 RttIdillg ofNabamll

Habermas i Freire u dijalogu Pedagosko citanje Habermasa

Saietak Zgusnuli jilozojSki i saeioloski jezik iirgena Habermasa pokazao se kao sioien

i nerado prevodiv ria pedagoski jezik pa se u vrlo oskudnoj literaturi koja

problemalizira pedagosku valenlnosl njegove leorije svako pedagosko citnnje

(sto ovaj rad i predslavlja) maze smatrali korisnim Svrha ovag rada upravo je

U objasnjellju odgOjno-obra zovne reievantnosti njegovih teorijskih kon cepalll

i 10 putem metodolagije utemeljene na komparativnoj analizi Habermasove i

Freireave learije Identifieiranje l1 edvosmislene slienosi leorijskih preakupaeija Ie

dvojiee aulora (kolonizirani (Habermas) i opresivni (Freire) druSveni poredak

suvremenosli i j ez ik kao praksis (Freire) odnosno komrmikacijska akcija

(Habermas) kao osnovni naan izmjene ie isle slvarnosli) pomoii ce nam da

pedagogu zaSllovanu na Habermasovim Jilozojsko-soeioloskim kOllstruktima

svrstamo u red kritilki orijentiranih diskurzivnih epistemolaski personalnih i

deliberalivnih Iradieija Habermasovu koneeplu komunikaeijske akeije pripisujemo

potpunu odgojno-obrazovflu relevantnost nijeiuCi polrebu za stvaranjem nekog

viSe pedagoskog konslrukta koja se srce kod nekih anaWilara Habermasove

teorije Komunikacijska akcija kao lakva moie se smatrati autenticnom praksom

krililkog obrazovanja u deliberalivnom pedagoskom konlekslu zasnovanom na

epistemoloskom osvjeStavanju i legilimiranju vlaslitih auloritela samih ucenika

Upravo u lome vidimo habermasovski poziv a ko se suvremena pedagogija ne

smije oglusiti

Kljucne rijeei diskurs emaneipaeijsko obrazovanje komunikacijska akcija kriliekll

pedagogija

II Words matter

(Joldersma i Deakin Crick 2010 str 137)

Uvod Ime lurgena Habermasa vezuje se uz mnage suvremene filo zofske-sacialaske

palitiike pravne medijske i komunikacijske kancepte Njegav je rad dio tradicije krititke teorije u podrucju sociologije i filozofije proizvod Instituta za drustvella

622

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 26: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

it1nrojevii and Milii J-fabermas and rreire il (I Dialogue Pedagogiwl Reading 41 iabanw

Habermas i Freire 0 suvremenost i kolonizacija i opresija kao prevladavajuCi modus vivendi U svojoj teoriji drllstva Habermas prepoznaje koncept drustve nog ok ruztllja

kao 5v ijeta ii loia kOji podrazumijeva svakodneVllU orgmizaciju ljud skog zivota

stupanjem U interakciju s drugima osim toga postoje i drustveni sllstnvi (politicki

ekonomski) kao institucionali zirani i strukturirani obrasci odnosa medll IjllJim ltl

(Habermas 1987 str 395) Svijet iivola je ohirni konsenzus svakodnevnog zivljcnja

golema zalih podrazumijevajuCih cJefini cija svijeta koja daje kohercn LnOsl i smjer nasim zivotima (Habermas 1987 str 131raquo svojevrsno skladiste IHupitnih kulturnih

datosti Drustveni sustavi svakako su izrasli na temeljima svijeta zivota osnovna ie

karakteristika drustvenih sustava da stvaraju sustav ovisnosti Ijudi iii druStvenih

grupa taka da od njih Cine birace u politickam sustavu klijente u javnol11 servisu

i potrosaee u ekollomskorn sustavu (Mitrovic 1999) Odnosno ciij tih drustvenih $ustava jest kolonizacija svijeta i ivota (Terry 1997 sIr 273)

Odnos izmedu svijeta hvota i sustava u kapitalistickol11 drustvll Habermas opislije

kao kolonizaciju odnosno situaciju u kojoj su nase svakod nevne prakse kultura

medusobni odnosi poslovi zadojeni dominantnom ideologijom svijet iivota usmjeren

je prema vrijednostima novca i moti gdje individue kao takve postaju nevidljive

odnosno promalraju se sarno kao potencijalni kupd pOlrosaci proizvedenib dobara (Fleming 2010 sIr lI S) Ekonomski interesi postali su potpuno neovisni 0 svim oslalim drustvcnirn tokovima i kao tahi potkopavaju status gradana golem jc raskorak izmedu aktivne participacije gradana u drustvenim procesima i toga da

su zapravo sarno pasivni objekti utjecaja istih tih lokova (Haber mas 1996) Kljucno

pitanje kada je rijec 0 teoriji drustva za Habermasa je moze Ii i kako kapitalisLicka l110dernizacija biti shvacena kao proces jednostrane racionali zacije (Habermas

1984 str 140) Politicki i ekonomski imperativi su kao dVije kljuclle manifestacije

instrumentalne jednostrane racionalizacijeostetili potencijal svijeta zivota i utjecale

posebno na socijalizadju kulturnu reprodukciju i odgajanje djeee te je iivot u sustini utemeljen na liniji moe - novac (Morrow i Torres 2002 Murphy i Fleming 2010) KontroJiranjem medija - novca moti vrijednosti utjecaja - sodjalni sustavi indirektno

utjecu na ponasanje ljudi oni zapravo koloniziraju svijet iivota (Habermas 1987) Habermas je srnatrao da je sustina krize modernih drustava u tendenciji sirenja

druStvenih sustava cija je posljedica sUZavanje slobodnog ljudskog prostora Ono sto je u Habermasovu koneeptualnom sustavu ko[onizacija u Freireovu je

opresija Ta dva pojma su nairne nosece pretpostavke teorija drustva dvojiee autora

Freireova pedagogija izrasla je na problemu drustvene dominacije i opresije On stoji na cvrstim pozieijama kritike suvremene koncepcije iivota i obrazovanja u kojoj hili znaci imati - snazne potrosaCke svijesti dominacije kulture posjedovanja i materijalistickog

koneepta egzisteneije u kojoj ljudi teie pretvoriti sve oko sebe u objekLe i to objekte svoje kupovne moei pri cemu je novae mjera svih stvari Freire istice kako je teorija

624

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 27: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

---

---- ------

Marojcii and MiNe -aiJermas and Freire in a f )iuiogLic Ptdllgogiml Rudll~ I-IJ brmtis

t raganjcm za rilzumijevanjem i da orij ~ntaLiia premltl uspjehu nie pril11JIlIOourcdenje komunikacijskog djelovanja (Habermas l~m~l st r 286) Pr i t0l11e je -gtllstinski vaino odrediti znacenje procesa traganja za razumijevtnjem kaje zapravu po drazumijeva proces posti7_nja dogovora izmedu subjekata govora i djdovanja (Habennas 1984 str 287 Habermas 1981 str 106) odnosno istinsko nastojanje da dijdimo razumijevanjc S onim skim komuniciramo (Habermas 19H l str 120) Raznmijevanje se o dvija 1I

prostoru intersubjektivne uzajamnosti reciprocnug razumijevanja dijeljenja lna nja uzajamnog povjerenja i medusobnog sporazurna (Habermas 1979 str 3)

Postavlja se pitanje na koji nacin tako shvacena komunikacijska akcija oll1ogucava borbu protiv kolonizacije kao suvremenog oblika odnosa (d rnstva i pojedincn) Put do deliberativne demokracije prema Habermasu U slistini vooi preko idtltlla govorne situacije odnosno koncepta idealne govorne situ(lcijc koja podrazlIlnijeva govornll situaciju koja omogucava konsen zus II interakciji oslobodenoj ad silt otvorene iIi latentne (Habermas 1979 str 7) Argumentirana goyorna situacija podrazumijeva odstranjivanje svake eksterne iIi interne prisile osim prisHe boljcg argumenta neutralizirajuCi tako sve motive osim zajednicke potrage za istinom (Habennas 1990 str 88 89) To je zapravo situacija 1I kojoj se nesuglasice i konOikti razrjesavaj u razumno kroz oblik komunikacije koja je u potpunosli oslobodena bilo kakve prisile i u kojoj vlada sarno snaga jaeeg argumenta (Pusey 2003 str 73) Na toj osnovi izgraduju se i svojevrsna pravila sudjelovanja u diskursu ito sudjclovanje 1I diskursu omoguceno je svakom pojedinclI koji ima sposobnost govoriti i djelovnti svi iskazi u diskursu mogu se dovesti u pitanje svima je dopusteno uvesti bilo middotkoju tvrdnju u diskurs svima je dopusteno iskazati svoje stavove zelje i potrebe niti jednom pojedincu se bila vanjskam bila unutrasnjom prisilom ne mogu odnzeti spomenuta prava (Habermas 1990 str 89) Tim pravilima omogucava se prakticiranje ne SarnO participacije kao takve vee kvalitetne participacije Pravila ukazuju na opcenitost sudionika u komunikaciji moguCih realnih iii potencUalnih kao i na jednake sanse U OdnOSll na neogranicenost tema diskursa i slobodu neagranicenog vodenja diskursa (Pavicevic 1995 str 135) Uz to Habermas se zalaze za institucionaiizaClju diskrlrsa kako bi se stvorile sliene pretpostavke sudjelovanja 7a sve potencijalne aktere 1I

diskursu (Habermas 1990 str 92) Protiv kolonizacije moiemo it i sarno afirmaeijom kamunikacijske racionalnostijacanjem autonomije gradanskog drustvaotvaranjem prastora za slabodnu akciju i komunikaciju u razumijevanju odnasno racionainiJTI dislwrsom mcdu Ijudima (Mitrovilt (999)

Habermasdakle u jeziku shvacenom s aspekta praktiinih performativnih dimenzija govofne akcije (ne lingvisticki) vidi mogucnost dostizanja razmnnog konsenzusa kaa kljuenog obrasea drustvenih odnosa putem kojih se moze sprijeiiti spomenuti proces kolonizaeije (Terry (997) Jezik se dakle shvaca kao praksis kao transformirajuce

djelovanje

I Tako neki aulori smatraju da je sarno traganje za razllllliJe-vanjem po scbi ciljno orijentirana 3kcija (Uwe 2009 str21)

626

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 28: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

modela llccnja JaSIl O je da su za valj ilno sudjchlVanje u d iskl1rsu zapravo ncophodne

odredene kompetencije koje se ne mogu ralviti u svakolll o bra zov nom proesu

naprotiv samo onaj obrazovni proc~s koj i jt yasnovan na parlicipatillwj pcdagog~ji

maze pojeJince osposobiti za kvltli itt1no sudjelovanje 1I ctiskurslI pa j SltIJ1l0m livotu

Suvrem e nltl se pedagogij l previse konce ntrir~l 11lt1 vjdtin e zadatke ucenju ishodt

bihevioralne ishode i mjerenje kompetencija svt jt l sustavu ekonom iji i o buci

Pedagogija zasnovanlt1 na Habermasovim icieja m lt1 pak kr iticka sam) po sebi predlaze

JrugaCiji koncept obrazovanja - kriticku reOeksiju uvcrcnja d iskurs koj i ce opravdati

akcije utemeljene na novoustanovljenoJl1 zajednickom razum ijevanjll (Fleming 20 lO)

Zadatak je pedagoga da stvori prostor za diskurs (Ileming 2010 str 120) jed n je

ad konceptualizadja Habermasove teor ije

Tu vrstu diskurzivnosti skale trazc i sLLvremeni krilick i teoreticari pcdagogije

Suglltlsni su 1I ideji da skole nisu iJeoloski neutralne ustanove vee naprotiv sluze

legitirniranju i osnazivanju mocnijlh dru~ tvenih slojcvJ pren oscCi vazccu klasllu

konstrukciju drustva (Apple 1980 Freire 1998 Gutek 2004 McLaren 20 13) a to

najcesce znaci i da obnavljaju postojecli socijalnu nepravdll i nej~dnakost (lv1cLaren

2013) No one nisu samo mjesta jednostavne transmisije kulture znanja i znacenja

obrazovanje nikako nije sall10 instrument reprodukc ije domin antne id eologij c

(Freire 1998) Takva vizija obrazovanja je silllplificirana i gruba (Kelly 2004 str

52) djecu promatra sarno kao a biene primaoce znanja i ne rasvjetljava utjecaj

koji to znanje ima na njih a posebno ukida svaku inicijativl10st iii emancipacijsku

poziciju ucenika u odnosu na znanje svijet iii sebe (Kelly 2004) Ullljesto obrasca

jednostavne reprodukcije u skolama su na dje lll procesi medijacije i transformacije spomenutih normi koje se prenose sva kodnevnim Zlvotom LL skoli (Apple 1980)

Potrebno je dijalekticko shvacanje skolstva (McLaren 20 13 str 367) prema komc

se skole promatraju i kao institucije potencijalne indoktrinacije i dominacije ali i kao

instjrucije jednako magure emancipacije i diskursa Da skole mogu sluziti kao mjesta

koja obnavljaju iii reproduciraju postojeCi drustveni poredak ali isto tako bi m ogle iii

morale biti mjesta prollliSljanja kritike i na kraju transformacije drustvenog uredenja

smatra McLaren (McLaren 2013)

Personalna epistemologija

BuduCi da je zasnovana n a ko munikacijskoj ilkciji i diskursu epistemologija koja se kod Habermasa a nesto eksplicitnije i kod Freirea nocava jest personalna kontekstualna pluralisUcka i erotiziruna Skola jet nairne potencijalna javna s fe ra

s preterencijom pluralizma i u to m srnislu su i znanja i vrijednosti takoder javni

5 obzirom da su podlozni propitivanju i relativni Pluralizam se ovdje slnlaca kao

mogut nost razlil itog gledanja na znanja i vrijednosti cime se razvija i autonomija

kod ucenika ali autonomija posebne vrste - javna autonomija koja podrazumijeva

stanje u kome su gledi sta i perspektive pojedinaca u vezi s drustvenim kontekstom

(Englund 2010 str 26) Takva pluralisticka epistemologija radi oiigledan otklon od

628

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 29: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

---Mtlmjeli lind HiiJr laba lll (J II lId Freire III a V ilogllt Petitloical Readinb of labermas

lIcenika IMd vlastirim znanjem i lIcenjemtpiltnJolo(ko Oivjdlavanj( sarnih lIcenika

e pis tcmoloska veza sa SIVarI10Sc u razvijanje njihovih analitickil ifllerprctativnih

sposobnost i tI p regovarnnju i dOllosenju oJluka i SUJOVil zajeJno s nastavnici ma

kao ekspertiml u u ( ioniLi kan 7ajednic i uceni ka (Freire 1996 Hinchey 2004

Kincheloe 2008 Shor 1993) Za Freirea je parlicipacija ( ) u direktn clj i nei7ostavnoj

vezi s progres ivLlom obrazovnom praksom (Freire 1999 str 88) uCtnik i nastavnik

kao subjekti u procesu olkrivanja i novog stvaranja l nanja otkrivaju sebe kao stalne

stvaraoce i sudjeluju u p rocesu koji nijc samo pseudoparticipacija vee posveceno

ukljucivanje u proces ucenja (Freire 1996 str 51)

Kao takva (pluralist icka i participativna) pedltlgogija nadilazi okvire skolovanja i

postaje proces cjc1ozivotnog tlcenja gradana s aktivnim sudjdo vanjem u drustvu

u svojoj emanc ipacijskoj funkciji poslj edica takvog Llcenja zapravo je mijenjanje

cjelokupnog drustva Jasno je da takav projekt dostizanja deliberativne d cmokracije

podrazumijeva gradane s razvijen im i dobro ute rneljenim cmancipacijskim stavovima

te da je u tOll1 smislu Ilajvanija in stitucija sustava koja tom projektu moze doprinijeti

zapravo obrazovni sustav Na koje se naci ne ona moze razviti u skolama I kakva je funkcija skole na putl ostvarivanja delibc rativne demokracije

Komunikacijska akcija kao autentiina praksa kritickog obrazovanja

Habermas i Fre ire za interesirani su za oslobadal1je indi vidue i emancipacijn

zanemarenog socijalnog subjekta Traganje za mogucnostima autonomije individue

(Morow i Torres 2002 str 116) obojicu vodi do tenja kao dijaloskogprocesa doslizanja

visih kognitivnih i Inoralnih razinltJ rasudivanja Imenovanje i mijenjanje svijeta

jedinstvo misli i akcije nije same covjekov nacin postojanja nego isto tako jedini

mogu i dijaloski epistemoloski obrazac Ga Freirea znanje se stvara u dijalogu i

nastaje u podruiju intersubjeklivnosti od jednog do drugog subjekta u komunikaciji

Historijska i personalna epistemologija implicit no utjelovljena i u Freireovu odredenju

obrawvanja kao politiikog i nikad neutralnog Cina (Freire 200) znati da znanjekao

djelatno i transformirajuce moze biti kako elnancipacijsko tako i opresivno U tom

sluislu Freire istice dva tipa znanja - one orijentirano prema komunikaciji i drugo

orijentirano p rema kontroli (Morrow i Torres 2002 sIr 47) odnosno prvo koje je

orijentirano prcma raz umijevanju i drngo koje je orijentirano prema domirlaciji Ista

ta namjernost intencionalnost Ijudske akcije lezi u osnovi Habermasova prepoznavanja

strateSke odnosno kOlTIunikacijske akcije

Taj Habermasov kontinuurn (komunikacijske i strateke akcije) ujedno je idealan

referentni okvir za Freireovo kontrastiranje bankovnog i problemski orijenliranog

obrazovanja StrateSka racion alnost usmjerena na postizanje nekog cilja i

komunikacijska racionalnost usmjerena prema postizanju konsenznsa (Habermas

1981 str 118 -Iabermas 1987 str 286 Morrow i Torres 2002 sIr 52) osnovni su

s uprotni nacini pedagoskog pastupanja aktera obrazovnog procesa nastavnika i

ucenika na nabn na koji iii Freire prepoznaje Jedna od k1jucnih tekovina njegove

630

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 30: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

Harojclic ( lIJ Mllj -Iabcnllils find Frei re 111 d Dialogue Pedagogical Rtading v lfabelll ls ~--~

akci)om U 7 naenju kojc joj Haberrnas izvorno pr ipisuje buduci da je U obrazovanju rijd 0 usmjtnuosli premJ nekom dlju koji pak nijc cilj imane ntan lIcitdjundraslom kOla vrsiocLI straldke akcije odgajanja - njegov cilj je (postizanje kOllluni kacijske kompetencije ked dj cld il odnosno odrastajllceg drugog) na ime uspjeh dr ugog odnosno djetda (vli edema 1994 str 199)

U iznesenom iskazu valjalo bi prijc svega problematizirati osnovni postu lat 0

odgojnim odnosima kao odnosinu lt1 priori nejed nakih a time i potre bll 7lt1

konstrukcijom novog tip a akcijc (ped agoske) Ncdvosmisleno smjeSten na konSlruktivistickim ontoloskim i epistemolosk im pos tavka ll1a Habermas u svakol1l covjeku vidi aktera i tvorca vlastitog zivota U tom smislu bila kakva a priori ncjcdnakost u ko nlekstu njegove Icorije nije odriiva Osim toga ako jest (a jesl) II

sllst ini kO1unikacUske akcije te7nja k rltlzum-ijevanju onda svaki pedagoskiodgojni odnos prcdstavlja komullikacijsko djelovanje Sva ki pedagoski odnos (inleneionalan iii ne) zasniva se na gradenjll zajednickih znacenja iajcdnickog smisla kaje se znanju dajc 1I prosto ru intcrsubjektivnosti Habermasov koncept komurlikacijske akcije 1I cjehni je pcdagoski rclcvantan i kao takav se mo7e primijcniti u podrucjll obrazovanja 1I svom izvornom smislu bez rcvidiranja iii modificiranja koje hi znat Ho izvodenje novih konccpata na njegovu temelju

Deliberativna komunikacija i deliberativni pedagoski kontekst

Utemeljeni na premisama Habermasove kon cepcijc komunikacijske akcije skola i cjelokupni obrazovni sustav bi u svojoj osnovi morali imati razvoj komunikacijske kompetencije u najsirem smislu umjeti upotrebljavati gradanska prava na osnovi razvijene komunikaeijske sposobnosti osposobljavanje pojedinca za osmisljavanje pluraJistiCkog univerzuma u kome razliiite grupe razliiilo gledaju na svijet Kljucna je ideja ovdje da ucenici imaju mogucnost prosirivati svoje kompetencije razurnijevanja i deliberacije u odnosu na pluralisticke ideje i argumenle u komunikaciji komunikacija u kojoj jc na djclu i dijeljenje i svjedocenje razliiitih naCina shvacanja svijela (Englund 2010 str 21) Deliberativna komunikacija je komunikacija u kojoj se razli i ila misljenja suceljavaju pri (emU svaki ucesnik silisa traii argllmente procjenjuje a da pri tome postoji zajednicki napor da se usuglase zajedniike vrijednosti i norme 0 kojima se svi mogu slonti Nekoliko je kljuinih osobina te vrsle komunikacije (Englund 2010 str 24)

I suceljavaju se razliiita miSljenja i to tako da je svakoj strani ostavljen prostor i

vrijcme 7a valjanu artikulaciju i predstavljanje 2 postoji tolerancija i postovanje prema drugim sudionicima i uvijek se saslusaju

argumenti druge slrane 3 prisutni su elementi kolektivne volje - posloji naime nastojanje da se dostigne

konsenzus ili makar privremeni dogovorj 4 autoritet i tradieija su lakoder pod lozni propitivanju (rodite lji nastavnici

tradicionalne vrijednosti is) 5 ostavlja se prostor za ucenicku komunikaciju i clnancipaciju bez nadzora i

kontrole naslavnika (Englund 2010 str 24)

632

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 31: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

-- -- llroj(l l iC (IId Miie J-[If middotnas (md Freire 1 a Dillf()~w P(dlgogicaf Rrading ofHafltTllfli

vaZllO osposobiti uccnike za prakticiranje dd iblral ivne komunikacijc b(7 prisllstva

111stavnika postbnu zoog toga ito se u ovoj v[sti komunikacije s lva raju znacc nja

(sociokult urna teorija uccnj a) i to medu jednakima iii u najmanj ll fu ku mcdu

rsnjacima i onima kOji su barem u tom smislu egal 111 je pak posebno VltlZIlO s toga

sto je na ujdu k()munikacij~ka jednakost kojoj nijl~ mjeslo 11 llcionici koja po sebi

implicira postojanje autoritcta nastavni ka (Englund 20 I 0 s tr 28) Kriticki orijenti ran

peJagog (th~ itelj nastavni k profesor) 1110ra stvoriti lak-vu ucionicku atmosferu koja

nhrabruje potpunu participacijll llcenika u diskursu Osim toga on im mora pomoCi

da kriticki pn)cijenc validnost vlastitog naCina stvanlnja znacenja i podrzJli ih u

t raganju za perspektivama koje Sli vjsc otvorcne i podlolne promjcnama (Heming

201OstL IJ 9 120)

Zakljucak laka kompleksan i viseslojan teorijski jezik Jiirgcna Habermasa pokazujc sc kao

pedagoski vrIo relevanta ll )a na kraju i citljiv Drustveno-ddiberat ivna preokupiranost

njegove misli i orijentiranost prema svemu i to znaci izlaz iz koloniziranogdrustvenog

pore tka urodila je nizom odgojno -oorazovno valcntnih koncepata Posebno u

suvrcmenosti cija predodredujuca kvaliteta nastavlja biti kolol1izacijasmatruno kako

bi bilo neophodno izgraditi skoln upravo na OSilovama deliberativnih praksi odgajanja i ucenja nadasve krWcki i diskurzivrw orijentiranih Implicitno u Habermasovu opusu

sadrzani su brojni instrumenti ostvarivanja upravo takve ikole

Buduci da je duboko zainteresiran Zit dekolonizaciju svijeta i upravo il te njegove

b rige izrasta koncept komllnikacijske akcije kao pozeljnog modela mcduljudskih odnosa u deliberativnoj demokraciji za koju se autor zalaze Taj koncept s pravom

se moze smat rat i i kljucnom pedagoskom implikacijom Habcrmasove teorije

Komunikacijska akcija javlja se potencijalno kao elementarnl pojam) osnovna jedinica

suvrcmenog kriticki usmjerenog odgoja i obrazovanja_

Primjena komunikacijskc akcije u praksi obrazovanja znaCi sJjcdecc

- Disknrzivni karakter obrazovanja nalaze da se ucionice i skole transformirajn u

prostore za diskurs Ucenje se shvaca kao dijaloski refleksivtli proces dostizanja visih intelektualnih iii moralnih cazina rasudivanja

- Prcvladavanje idejc individualizma u svim oblicima i smjcstanjc procesa ucenja

izmedu - uccnika i nastavnika ucenika i ucenika - u podrucje intersu~ieklivnosti u kome se zajednicki grade znacenjaj

- Epistemolosku relativizaciju odnosno upitnost udi benika i nastavnika kao

jedinih izvora manja Komunikacijska akcija uspostavlja djelovanje personalne i kontckstualne epistemologije z ivotno relevantnih znanja time zapravo angaiira

svijet iivota ucenika i ostvaruje i otklon od lnogucnosti Girouxova fenomcna

objektivizacije znanja odnosno objektivizacije samih u(enika (Giroux 20 II)

Takva pedagogija implicira i kontekstualtlo istraiivalki kurikul takoder uronjen u svijet zivota samih ucenika

634

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 32: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

)16 Hrvalska znanstvena bibliografija - Usta radova

1 BrajSa-Zganec Andreja Slunjski Edita Socioemocionalni razvoj u predskolskoj dobi povezanost razumij evanja emocija prosocijalnog ponasanja I Orustvena istraZivanja 16 (2007) 3 477-496 (clanak znanstveni)

Znanstveni radovi u drugim casopis ima

1 ljubetic Maja Viskovic Ivana Slunjski Edita More successful educat ion of preschool teachers by consensus - the d elph i method (Croati an experience) I International Journal of PhYSical amp Social Sciences 4 (2014) 4 217-237 (C1anak znanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja Play and its pedagogical potential in an preschool institutions II Croatian Journal of Education 16 (2014) SI 127-141 (prethodno priopcenje znanstveni)

3 Ljubeiic Maja Slunjski Edita From the Traditional to the i~odern The Culture of Kindergartens Communities That Learn (The Croatian Experience) I Worfd Journal of Education 2 (2012) (3) 43-49 (clanak znanstveni)

4 Slunjski Edita QUali tative Researches and Real ization of the Project Approach in an Institution of Early Education I Sodobna pedagogika 63 (2012) 2 130-146 (pregledni rad znanstveni )

5 Slunjski Edita Oijeie kao znanstvenik prirodoslovni aspekti suvremeno koncipiranoga ku rikuluma ranog odgoja II Skoski vjesnik casopis za pedagoskai skosllta pitanja 61 (2012) 1-2 163middot178 (clanak znanstveni)

6 Slunjski Edita - Razvoj autonomije djeteta u plJRcesu odgoja i obrazovanja u vrticu 1 Pedagogijska istraiivanja 8 (2011) 2 217-230 (clanak znanstveni)

7 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biser1lta The Reconceptualization of Early Childho od Curri culum and Childrens Competences II Hrvatski casopis za odgoj i obrazovanje 13 (2011) 3 88-116 (pregledni rad znanstveni)

8 Slunjski Edita Mogucnost i razvoja matematlCkog misljenja i ucenja u samoorganiziranim aklivnoslima dJece u vrticu 1 Magistra ladertina 5 (2010) 89-101 (prethodno priopcenje znanstveni )

9 Slunjski Edita Postizanje odgojno-obrazovne prakse v rtica lIskladene s pr irodom dj eteta i odraslog 1 Zivot i skala casopis za teariju i praksu adgoja i obrazovanja 55 (2009) 22 104-11 5 (pregledni fad znanstveni)

10 Slunjski Edita Rasprava kao tellleljni modalitet suradnickog u cenja odgaj at euro lja i strucnih suradnika vrtica II

Pedagogijska istraiivanj a 5 (2008) 1 22-35 (clanak znanstveni)

11 Slunjski Edita Sagud Mirj ana BraJsa-Zganec Andreja Kompetencij e o dgajatelja u vri lI - o rganizaciji koj a uci II Pedagogijska istrai ivanja 3 (2006) 1 45-59 (clanak znanstveni)

12 Petrovic-SoGo Bisefka Slulljski Edita Sagud Mirjana Nova paradigma ucenjltl - nOlle uloge odgoj iielj a U odgojno -obrazovnom procesll II Zbornik UCiteijske akaciomje u Zagreb 7 (2005) 2 (10) 315-327 (pregledni rad znanstveni)

13 Slunjski Edita

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 33: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografija - Lisla radova

Refleksivno ucenje djece i o~ ras lih u vriicu 1 Napredak casopis za pedagogijskll teoriju i praksu 142 (2001)1 31 -38 (pregledni rad znanstveni )

Oslali radovi u drugim casopisima

1 Slunjski Edita EI dificil cam cap al desenvolupalnent de I qualltat II Infancia a Europa 26 (2014) 21 -23 (Clanak strucni)

2 Slunjski Edita Ljubetic Maja~

Treba Ii (samo)vrednovanje u ustanovi ranog odgoja biti obveznc II Zmo casopis za obitej vrtic i skolu 105-106 (2013) 131-132 8-10 (clanak ostalo)

3 Slunjski Edita Kuriku lum ranog odgoja i obrazovanja II Zmo casopis za obitelj vrtic i slwiu 21 22 (2011) 93- 94 XX laquo(Janak stru6ni)

4 Slunjski Edita Kriteriji kvalitete U situacijama ucenja 1 Dijete vrtie obitej casopis za odgoj naobrazbu predskoske djece namijenjen strucnjacima i roditejima 64 (2011 ) 4-1 (clanak strucni)

5 Slunjski Edita Helping Children Acquire laquoKnowledge Worth Learning Ii Children in Europe 21 (2011) 20-21 (clanak strucni)

6 Slunjski Edita Bitne znacaj llte lmrikuilma kontekslual iziranost i razvojnost II Zrno casopis za obitelj vriic i skolu 21 (2010) 116-117 9-11 (clanall strucni)

7 Slunjski Edita Kako prepoznati kv ali tetan vTtic I Moj wtic - prin lcnik za sretne odrastanje 10 (2008) 8-12 (clanak strucni)

8 Slunjski Edita Kako biti bolji odgajateij i mditelj II Moj vrtic - priru(onik za sretnije odraslanje 2 (200) 52-16 (clanak strucni )

Radovi u postupku objavljivanja

1 Slunjski Edita Buric Helena Akcijsko istrazivaoje i razvoj nove ku lture doosa temeljena na ltIutcnc miji i ernancipaclj l Ilcitelja II Skolski vjesnik casopis za pedagoska i skolska pitallja (2013) (prihvacen za objavljivanje)

Plena rna izlaganja

1 Slunjski Edita Zajednica koja uCi prevladavanje podljeljenosti tearije i prakse II (plenarno predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni radznanslveni)

2 Petrovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremen o shvacanje predskolskog kuriku luma II Djetinjstvo razvoj I odgoj I Bacalja R (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strueni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojii el a predskolske djece 2003 19shy24 (plenarno predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Znansfve ni radovi u zborn icima skupova 5 rnedunarre c

1 Slunjski Edita Razvoj Jezik~ i ran e p ismenosti djeteta ti vrtcu I Opismenjavanje lIcenk in ucencev pismenost rnladih in odraslih v()rasanja dileme resitve i Hocevar Andreja MaL)o Jasna (ur)

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 34: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

2542016 Hrvatska znanstvena bibliografijamiddot Usta radova

Zalec Zveza drustev pedagoskih delavcev Siovenije 2010 38-49 (predavanje medunarodna bull recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Ljubetit Maja Doing Literary Texts with Youn g Children I Modem Methodological Aspects I Bene Annamaria (ur ) Subotica University of Novi Sad Hungarian Language Teacher Training Faculty 2010 (predavanje rnedunarodna recenzija objavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita Petrovic-Soco Biserka Istrazivanje razumijevanje i zajednicko izgra-divnje kvalitete zivljenja djece i odrasllh u predskolskoj ustanovi I Mec1unarodni strucno znanstveni skup Postignuca u praksi i teoriji predskolskog odgoja 1 Paragvaj Srniljana Ujcic Tajana (ur) Opatija Preluk 2003 00-00 (predavanje medunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

4 Miljak Arjana Vujicic Lidija Slunjski Edita Stvaranje gradbene teorije na osnovi istrazivanja odgojne prakse u djecjim vrticima Hrvatske I Oidakticni in metodicni vidiki prenove in razvoja izobraievanja Knjiga referatov z mednarodnega znanstvenega posvetamiddot1 Kramar Martin Duh Matjaz (ur) Maribor Univerza v Mariboru Pedagoska fakulteta Maribor Oddelek za pedagogiko psihologijo in didaktiko 2001 203-208 (predavanjemedunarodna recenzijaobjavljeni radznanstveni)

Drugi radovi u zbornicima skupova 5 recenzijom

1 Slunjski Edita Perspektive razvoja profesionalni h kompetencija ueitelja - razlloj orjsl(og praktieara I Perspektive cjeloiivolnog obrazovanja ucitelja i odgojitelja Zbomik radova s mec1unarodnoga znanstveno-strucnog skupa 1 Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru 2010 24-34 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2 Slunjski Edita Zajednicko ueenje lItece i odraslih i vrticu I Ojecji vrti6 - mjesto ucenja djece i odraslih 1 Babic Nada Redzep Borak Zera (ur) bull Osijek Centar za predskolski odgoj Osijek 2009 39-44 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni rad strutni)

3 Slunjski Edita Razumijevanje fenomenolo gije promjene kao kljue razlfoja kvalitetnije odgojno-obrazovne prakse vrtica I Pedagogija - prema cjeloiivotnom obrazovanju i drustvu znanja 1 Previsit Vlatko Soljan NiksaNikola Hrvatic Neven (ur) Zagreb Hrvatsko pedagogijsko drustvo 2007 652-661 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni rad znanstveni)

4 Slunjski Edita Vri j ednosti ucitelj a kao temelj odgojnoobrazovnog procesa I Kompetencije i kompetentnost ucitelja 1 Babic I~ada (ur) Sveutiliste Josipa Jurja Si rosmmayera Utitelj ski fakultet u Osijeku Kherson State University Kherson Ukraine 2007 491-499 (predavanjedomaea recenzija objavljeni rad znanstveni)

5 Slunjski Edita Ciglar Vesna Sukonstruiranje predskclskog kurikul uma I Prema novom kurikulumu u odgoju i obrazovanju Bacalja Robert Murn An te Nenadic-Bilan Diana Klarin Mira (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Odjel za izobrazbu utitelja i odgojitelja predskolske djece 2007 103-1 12 (predavanje domaca recenzija objavljeni rad znanstveni)

6 Slunjski Edita Sagud iv1iljana Knjiievni sadriaji kao sas tavnica pcticajnog j ezicnog okruzenja predskolske djece il UCitelj - godisnjak Visoke uCiteljs(e skole u Cakovcu 2007 119-128 (predavanjedomaea recenzijaobjavljeni radznanstveni)

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 35: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

2542016 Hrvatsl~a znanstvcna bi~iografija - Usta racbva

7 Sagud Mirjana Slunjski Edita Prlmjena portfolia t metod ickoj pri premi studenata I 1111 dani Mate Demarina - prema suvremenoj Skoli I Sagud Mirjana (ur) Petrinja Visoka uciteljska skbl~ u Petrinji 2006 89-98 (predavanjedomaca recenzijaobjavljeni radznanstveni)

8 Petovic-Soco Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kur ikuluma I Djeinjsva razvoj i odgo zbomil radova sa znansveno-strucLlog slwpa I 8acalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 19-24 (predava[1jedomaea recenzijaobjavlJeni rad)

Sazeci u zbornicima skupova

1 Slunjski Edita Doc umenting the chi ldrens activities and co-constrllcti ng the pmschoofcurTiculum I IDEC International Distance Education Conference 2015 (predavanje meounarodna recenzijasezetakznanstveni)

2 Slunjski Edita Pavlic Karmen Humanization of Conditions for Education and Learning of Praschoo l Children as the Framework for Curriculum Development - Croati an experi ence Ii TEC 2014 Intemaional Teacher Education Conference Dubai UAE 2014 (meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

3 Slunjski Edita Ethnographic approach to the research of childsn learn ing prc ce~ses at an -early age 1 BEST PRACTICES AND STRATEGIES ON EARLY CHILDHOOD AND PRE-SCHOOL EDUCATION CHALLENGES AND PERSPECTIVES (predavanjemeounarodna recenzijasazetakznanstveni)

4 Slunjski Edita Buckovic Anja Project worflt and development of childrens competenlties in ki 1dergarten (The Croati an experience) I A Global Gathering for Early Childhood Todays Children Tomorrows World Turning points The Gathering Ireland 203 2013 (predavanje meounarodna recenzijasazetakznanstveni)

5 Slunjski Edita Izazovi i perspektive razvoja kurikuluma ranog odgoj a II Teorfja i pra iltsa ranog odgoja I Pehlic I Hasanagic A (ur) Zenica Odsjek za predskolski odgoj i obrazovanje islamskog pedagoskog fakulteta Univerziteta u Zenici (pozvano predavanjemeounarodna rerenzila sazetakznanstveni j

6 Slunjski Edita Konstrukcija ku r iku l uma ranog o dgoja I (pozvano predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni)

7 Slunjski Edita Perspektive razvoj a profesionalnih kompetencija ucitelja - ravo 1)riJs~og praktieara Ii (predavanjedomaca recenzijasazetakznanslveni )

8 Slunjski Edita Vrtic kao ravnopravna zajednica djcee i -odras li h koj zajedno UCB II (predavanjedomaea recenzijasazetakznanstveni )

9 Brajsa-Zganec Andreja Glavina Ivana Slunjski Edw Samopostovanj e socijane vjestine zadovoljstvo iivolom i dozlvIJ i stres kao oguCi cimbenici koji odredujll kompetenlnost odgaJa[elja 1 -judski potencijalJ krOl iivotni vijek - knjiga saietaka I JelCic Jasminka LopiZiI Josip Lugovic Gina Susanj Z OflrJ fu r) Vodice HNatsko psihoiosko druslvo Drustvo pshotoqa Sibenl~ 2006 86 (posferdornaea

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 36: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

2~42016 Hrvalskaznanstvena bibliogafija - Usta radova

recenzija sazetak znanstveni )

10 Petrovic-Sota Biserka Slunjski Edita Tradicionalno i suvremeno shvacanje predskolskog kuri k~lluma II Djefinjsfvo razvoj i odgoj knjiga satetaka I Bacalja Robert (ur) Zadar Sveuciliste u Zadru Strucni odjel za izobrazbu ucitelja i odgojitelja predskolske djece 2003 6shy7 (predavanjemedunarodna recenzijasazeta l(znanstveni)

Neobjavljena sudjelovanJa na skupovima

1 Slunjski Edita Kvalitetan odgojno-obrazovn i kontekst vrtiea II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

2 Slunjski Edita Oijete i prostor - pedagoski aspekti organizacije i obllkovanja prostoTa vrtica II (pozvano predavanjemedunarodna recenzijaneobjavljeni rad znanstveni)

3 Slunjski Edita SuvTemeni kurikulum rnog i predskolskog odgoja II (pozvano predavanjeneobjavljeni rad)

4 Slunjski Edita Ustanova ranog odgoja ltao samoorganlzirajuCi oIVoreni sustav II (predavanje domaca recenzi ja neobjavljeni radznanstveni)

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 37: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

oraquoILl~TF lllA(ift~

~ r

flO1()fm f AK rLnOT _~)l~

KI ~~11 to40-OJ l-CI=J kWlaquoH )~middot5S0113

~~ 11- llilkktll toll p iiv clankaH I 91 ZP~~WI 0) ffIII1gt~j ~ I ~fs I mrIgtMlJIW

~ 1051raquo 11~1M 01 4Oli 3JIW 6lfll) thllelko ijlaquo bull 1gtJj Cdk Cill S tUJ

d(~

ODL JeV

~ till fir 1Oe _ bullbull Siolljdl iii mltlo-DIlItIYW lqnfO i 1111 lclnl) mjampo In~ pltrierl JIt ~dni~ ~ polif peel llIII1a pnrf~koblll ~ bull Ii bull 11 Od~1u 0

~~Iju - tIJftM otl ~fllliIU

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 38: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

REPU IKA HRVATSKA SVEUelLJSlE U ZAGREmiddoteU

N mlltt tlittka 24 Stlilidili Sllliiu~intfa II Zagnrbu NI pfiJI09 pOYje PI QtnnvlinJIcliIrij I potyenNll iboR U ZlllOja

Vljetamp druitveno-humanlstifkoga podrucja potv~uj ~r

dr sc EDITA SlUNJSKI

iZIIbraM U Zn8stvno-naatalljlQ Zl8nJ

Ivanredne profesOilCe

Q pqdr~J~ ~~znanoatit po ~1JaIPr8dj~ pedagoglja

1

Fllozofakom fIIWlWu SveuaIUu~~

na VriJemfj ijd Pitlloatu Biroj 84O-03Ii2-o3Mt9Zag 1bull proelrtell 2812

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 39: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

YHllBEP3llTET l(PHE [OPE YJI UeTHfbCKa Gp 2

n ax 99 81000 nonroPI1UA UPH A fOP A Teneoll (020) 414 -255 ltDaKe (020) 414-230

E- mail rekforacme

UNIVERSITY OF MONTENEGRO VI Cet injska br 2 PO 1l0X 99 81 000 PODGORICA

MO NTENE GRO Phone (+382) 20 414-255

Fax (+382) 20 414-230 E-mail rektoracme

Ref Datc--- - - -

Na osnovu clana 72 stay 2 Zakona 0 vis8kom obrazovanju (Sluzbeni list erne Gore br 4414) i clana 32 stay 1 tacka 9 Statuta Univerziteta erne Gore Senat Univerziteta erne Gore na sjednici odrzanoj 28 maja 2015 godine donio je

ODLUKU o IZBORU U ZVANJE

Dr TATJANA NOVOVIC bira se u akademsko zvanje vanredni profesor Univerziteta erne Gore za predmete Predskolska pedagogija I Predskolska pedagogjja II i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za pedagogiju i Predskolska pedagogija i Pedagogija ranog djetinjstva (specijalisticke studije) na Studijskom programu za predskolsko vaspitanje na Fllozofskom fakultetu na period od pet godina

KTOR

m a Vojvodic

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 40: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

810(RMIJA

HodCIlltl 12 OG 19()S gnd ine 1I Podgoric i gdjc j ~ Zi H sila osno vnu skolu i gimna7iju [)iplullli rl la j l I () X7 godine na FiJozofl l-orn takultetu 1I Saraj l~middotu na odsjeku I~ pcdagogiju i p~ih (J I (gij u

rvragis trirala je na Filozolskoll1 IJklllLdu 1I Beogradu 2004 goel na ndsic u 7~ prctiskols ku pcuagnglJu (le ma raquo Efc kti projcktil Djl(ji Irlfe kon porr(ilt-ni (~JlI(r na saradnju purodicC j vrticC)laquo) Doktorsku tezu na tClllll raquolloga vaspitaca u prvOI1l r=lndu reformislJlC osnoVlle skole II Crn~i GO ri laquo pod mcn torst volll pro f d r M iljanc Pcsi( udbrallila 1008 godine na Fi luzofs kom faku hl111 1I Beogradu Kao strucni saradnik psi holog LI JPU raquoLjuhica Popoviclaquo II Podgori ci radi laj c u periodli od 1900 UO 1096 godine potOIll kao prosvjetni inspe ktor 1I Mini sta rs tvlI prosvjete i nnilc (I )()6- 20tn) 13ila jc predsjcdnik komi s ij e za relo rJ11l1 predskol skng YO 1I C rnoj Gori a poslijc rCI1rOlOOl projcklovane inst ituc ionalne trans forma~ij c tj osa moslaljivanja Zavada za skolslvo kao posebne lI slanove za obra7()vanje radila je kao samostalni savjetnik 7a preti skolsko vaspilanjc od 2003 do 2007 godinc Od akade mske 20071OB godine angazovana j e kao sa radnik 1I na slavi ml Filozo tsko111 hkultelll 1I

Niksi0u Na osnovu GdIlIie 0 izhoru u zV(ll~ie doccnta na Univerzitdu C[n~ Go re 2009 godine real izovala jc nas tavu Ila Filozofskom t~lkull et ll 7lt-1 p rcdm~tL jz oblasti pedagogijc (uze oblas ti predskolska pcdagogija i pc(bgogija ranug djetinj slva) Na ishrn oblastima je angazovana i nakon izbora u 7v~mje va nrcdnog profeso ra 2015 godinc Bila je rukovodilac Studijskog programa za pretiskoi sko v(lSpilanje na Filozo fskom ll kl1ltclu U

N iks ic u od 2009 do 20 I 7god ine Projekti Koordinatorka projekta EvauClcija rejOrme obrcc()vana II erno Gori pod pokTovitelj stvol1l Mrdc fo ndacij a za otvoreno drustvo 2012 gtiine i uz saradnju ~a Ministarstvom prosvjete e rn E Gore Koordina lorka TEMPUS projekta fOSFIM (201 2-2015) EACEA No 2520]1 530766 1-2012-]shyME-TEMPUS-SMHES Koordinatorka IaciolaJlog nau(tloislraiivackolll proekra ))EFekli rejormskih promjela pr~dkoskog vaspilllo-obrazovllog kOllehla II Cm oj (iorilaquo(2012-20 4) Nosiae proelcra je Univerzilel erne GoreshyFlLOZOFSKJ FAKULTtT II Nikicu I soradllji sa MillislarslvOIll lIolike i MinislorslvolII prosvjete i sparta

Clanica jc Centra za doktorske s ludije i Se nata U niverziteta Crne Gore

SeJeklivn~ bihliogrltllija

Monogrulija Auturskll nauena mOllogralijll if-data od strallc renominmog IIlcdunarodnog izdavaca

Milie S Ma~ lovaric B Novovic T (2013) (poghnlje u mOllograliji) Basic elements of implement ali on ora conccpt ofinclllsivc education 72-90 ISBN l) 7X-3-659-49601 -l lzdavilc Lambcn Academic Publishing Germany

Dio naUell1 Inollo~rlnje izdllfe kod nlS (i u uklulcnju) ciji SU izdlIci naeiullaine akadcmije nauka i d6avni univenitcti i dio knjigc Slu(lijskog kantktera izdale kod nas

bull Novovit T (20 14) RuzwJj kllnkltiuJlu II predskoskilllllstwIlJllomo II Cmoj Gori Inft~kllllltr(JllIC (jh(z()w~ie i eltropske ijednosli IIrNevell I-JrV(lic ZIIQIISlvell mrmograjija Sfl 1] ()- 13 7 ISBN 978-953-56216-1-4 Odsjek za pedagogiju-Pilozojki rlkullel ll Lagrebll Zagreb

bull Novovic T (2014) 71CEffecls uEduclIliol(J ejiJrlIl Changes 011 Freschool Cr)1reXI ill MOllten egro COlltemporary lsues oEdlultiolJ Quality EditorsMiomir Despolot Emina Nebib 378-394 ISBN 978-86shy82019-75-6 PublishcrFaculty of PhilosophyUniver~ity of Belgrade Serbia Institu te ror Pedagogy and AndragogyU nivers ity or Belgrltldc Serbia Fatuity of Adult Education and HRDUnivcrsity of Pees Hungary

bull Novovic T (20 10) Polozaj i perspective djcce sa smclnjamltlteSkocama u razvqju u redovnolll obrazovnom sislemu Cma Gora u u 2 1 51 u eri kompetilivllosti (monografije i sludijc) ur Perko Vukotic 7311 0 199-121 fSBN 978shy86-72 15-240-1 COB ISSCG-I D 16131600 Izdavac Crnogorska abdemijl nauka i umjclllosti

bull Novovie T (20 16) The concept ofincusivc educat ion in thc masters degrec clirriculum in Montenegro Beograd Challenges and perspectives of inclusive education (editors Gutvajn N Vujacic M) Institute for Educational Rcsearch Bclgrade Serbia~ Vol1ograd State Socia-Pedagogical University Volgoorad Russia Faculty of Teacher

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 41: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

EU lICoUOll UnJCIS lty of U(l grado Bcgndc Serba

Nn ucni nu10vi objavljcni U IIl cdunarodllim casopis ima indt ksinutilll II baza nm SCI AIII C I S ~()Pt middot S Micanovic Y amp Novovi t T (20 15) Dimensions or Proschool Edulatlon Envirollmtn lltl MOIlII nlg l C t la t i ~Hl

Journa l of Ed ucation Zag reb Faculty o rTeacher EduClIOIl Univ rsi ly of Zagreb 17(3 L ~t) 1-923 ISS N J ~ Jo - 5 1 x lt)

(Pr illt) JS4S-5650 (Prin Sp Fd ) IS4~-S J97 (Onl il1 () i JDK 372 (05) Popov ic D Nova vic (2016) Teach ing Wri ting Skil ls - Il ow To SI1 rt Writing a Text Nas tav Jllsm cno g 111aiavltlnja kako poccl i reb-t HrvlIski tasopi~ za odgoJ t obrazovanjc I Croati an lournil of FdULa flO Il

1itanovic Y lovovic 1 Maslovant B (2017) Inclt ttvc valll~s in ti ll planning o f jlalh et1lal CI I I ~su~s at an ear ly age South African JOll nJaJ of EduCHlio ll 37(2 ) 1-10 [ -ISSN 2076-3413 ISS N 025(J -OIOO l Prlnt) uoi In I 570n20 1409 161 038 No vov ic T (20 17) S i -l~m prcdsobkc vzgojc v Cn (jori s tanjc in perspective LjUbljana Sodobm pCdlgOgikii Slcvilka 3 s sCOPUS 172-190 Novov ic T Pctlagoski uticaj SPMertv1 go na razvuj p rcd~k olstv1 u Crnoj Gori Acta Hisri1c Zgodovinsko dnl~to ~a julno Primorsko ~ Koper Socict Sionea del Litoralc - Capod ilitria (prih vacen za Slil lHjlU)

Radoi u me(lU1l1rod nirn cclso pisil1la koji se ne JlaJazc II bazi Jlo datak~l ltl imajll rtciovllu nl ((llinltlrudnu distrihuciju i rezilllc lIa stnmom jtziku

Novov it 1 Micanovic Y (2013) Pretpostrvkc tl cuspj t~ llog facia oSllovnih skola u emoj Gori NI tl vtl j vaspital1je (JVI24) 2 UDK 17 Beograd 346-362 IS SN 0547-33JO Novovic 1 Y Micanovic (201 2) Profess ional COIl1PCtl CCS of Preschool Teachcrs in Montenegro EG IT JM YE GE LECEKIJO URNAL OF EDUCATION AND FUTLiR E I ~ue I 49-6 1lSSN 2 146-8249

bull Micanovic Y Novoii T Maslovaric 8 Sakolic N (2013) Igtcreeplio ns ofinclusivc v~t1l1cs in lcadling nwt ll emaliGs in Montenegro SENSOS 6 Livpsil -Instituto poiilccnico Po rto vaLl Ccntre for R~seanhamplnnovat ion in Education 67-S1 rSSN 2 182-5 127 NOlovilt 7 (2012) Znablj i ltl oga ranog I prctkolskog vaspitanja II obraznvl1om sigtcmu e rne Gore I NO V AC lJ E U NASTAVI J Casopis za savrcmcilu naslavu 11auena jJublika ija Beograd I OO~ 11 J YU ISS N 0352-2334lJDK 370g vo125 COI3ISS SR-ID 42R9026 Novov ic T (20 I 0) PrlNkosvo II kOIllcSfII blljskfh promjerw 107 FilozoEk i fakultet Socioloska luca JV I Niksi ISSN 1800-55 35 Nnvo vii (20 I 0) Preschool Education ill the Context of Reforms in Montenegro Faculty of Philosophy Niksic Mon tenegro Intemational magazine for educ(ltio llal cicnccs and practice 007 issue 7 Podgorica 16-24 ISSN IKOO-5535 Micanovic Y Noyovh T (201 2 ) Psycho logical Factors in the Fon113tion of Bas ic Mathema ti cal Concepts at Preschoo l Age EGITI M VE GELECEKJJOURNAL OF EDUCAnON AND FUT URE Issue 2 105-113 ISSN 2146-8249

bull Vcsclin Miclnovic Dijalll VuCkovicTltjann Novovic (2015) - fCf in the first grades of primary school in Monlenegro REVI ST A DE PEDAGOGIE EXTRAS Tatjana Novovic and KaUlrina Todorovic (20J 5) Pre liminary communication Prvi razred dcvctogodBnjc skoleshyprctpostavb kontinuitcta tI ohrazovilorn sustavlI SvcuCilisla u Zagrcbu mcdunarodna znans lvena konfercllcijltl

bull Micano vic Y Novovic T Yuckov ic D Sakolic N (2015) The cognitivist approach to the dcvelopmc nt o f fu nctional th inking with in the children in the early school years Naslava i vaspitanje (M 24) Beograd PCdlgosko ltirvo Sfb ije LXIV (3) Slf 53 1middot 545 ISSN 0547-3330

bull Ntlv(Jvic Popovic (2017) 17opooulllft KOIll1UI-Cm KIlO ollllllpeiJIIIKoICKOl IUlcmUi1IY(1I0IlUJlIWZ tLIiilljelimll Y JJ1l1oj Topu HU06Qt(ujey lIacnUUJIi XXX 201 71 cmp 82- 95370181(49716

Radovi o bja lj e ni u domaCim casopisimn

bull Novovic T (2010) SaVfCI1lCnC tcndcncijc u razvijanju prcdskolskih kurikuluma Vaspilanjc i obrazoanj e hr 4 13 shy25 YU ISSN 0350-1094 Novovic T(20 11) Uloga i znacaj ranog r~zvoja i vasp itanja u Cmoj Gari Vaspiwnjc i obrazovanjc Poogorica 4 71-8 1 YU ISSN 0350- 1094

bull Mieallovic V Maslovaric B Novovic T (20D) Anali za IIkljuc ivanjadjece romskog porijckla 1I obrazovn i s isteln u okviru projckta Osnovno pravo nit obrazovanje 1I Crnoj Gori Vaspitanjc i ohrazovu nje Podgorica UDK-1 72 77-91 ISSN 0350- 1094

bull Novovic T Micnnovic Y Masovaric B (2014) Uloga roditclja tI predskolskom sistemu Crne Gore (naucno shyistraiivacki rad) Vaspitanje i obrazovanjc I 63-79 ISSN 0350- J094

Mertunarodni kongresi simpozijumi i Seminari Novovii T (20 13) In tegracija romskc dj cce u obrlZovni susta v Crne Go re Pcdagogija i kul tura svez1k 3 Hrvatsko pedagogijsko drustvo Zagreb 20 13 ISHN 978-953-99167-4-7 Drugi kongrcs pedagoga Hrvalske O patija str 256-267

bull Novovic 1 (2012) Jas li cna popuJaeija u o brazovnolll kontekstu Crne Gore nI Medunorodna naucno-strucna konferencijltl Unapredcnjc kva ljtcteiivota djecc i mlJdih 09 i 100620 12_ Ziatibo r SrbijaISSN 1986-9886 Udruzc nje za podrsku i kreat ivni razvoj dj ecc i mladih Edukac ij sko-rehab ilitac ij ski fakultct Tuzla Sir 199-211

bull Novovh r (2012) Aspects of institutional con text for carly age children in Montenegro (nurseries) confer ence proceedings full papers Patc hwork Learning Diversities Institutc of Psycho logy Bclgradc August 30st shySeprember lsI Belgrade ISBN 978-86-88803-25-0 middotIr 175-183

bull Novovic t (2015) KURIKULlJM U PEDAGOSKOJ PRAKSI PREDS KOLSKIH USTArlO VA U CRNOl GOR IMP LEM ENTATION OF INNOVATIONS IN EDUCATION - CHALLENGES AND DILEMMAS Ucilclljski fakulel BeogJltld

bull Micanovic V Novovic T (2016) Initial Teaching of Mathematics in the XXI Century Albania-TirdIla BEDER UNIVERSITY FAC ULTY OF PHILO LOGY AND EDUCATION DEPARTMENT OF EDUCATIONAL

2

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3

Page 42: UNIVERZITET CRNE GORE j e ODLUKU...vaspitanje, Il a predl11ctima Predskolska pedagogija, Predskolska pcdagogija I - leorijskc asnove, Predskolska pcdagogija II - primijcnjcne osnovc,

SCIE NCES Novov ic T M icanlwlc V (2016) EntcprCIlCllr1d L(a~nlllg III Montenegrm pi (( h ) 1 Init ial Tcadlll1 ) or falhcmaticgt in till XXI Century AlbaniamiddotmiddotTirana BFDER UNIVER SLTY FA Cl LT Y or PH IIOLOG) 110 EDUCATION LJpound IARTMENT O F EDIJCATJ)~AL SC IENCES 122-140 Micanovic V Novovit T 20 16) UdzbclllK II llltIStltlVI lllalclllalike u prV()nl cik lI ~u o~nnvne skok hI iX UN ivcrzitct u Kragujevcu UCi ICJjski fakultci U lJ7 i ~lI HOIiOLUdl TM~lh lI OIHlh H (20 16) KOI II(( II I lJ tpIllIlor paJ llojn y YUOcHllll11 l ll t I In n-a y JlPHO-1 HI~ I c~ OO IIOII II C IL)lW nC ldbc ll ik II fun kciji naSlavc i tlll nj1 UII u Kragujccu UcitLllk I ~~ kultd It Uzicu Novovic T (2 0 16) Dok Uill c iltovanjc djecjcg nap nxkwanja II prcdskolsko) 1l [all() VI (lnlogorskj prcusknJ k 1 kO lltcb() Banjalucki Jlovclllbarski susrct i 10m II Banp Luka IlonOinth T (201 7) Hm I)Jl lja H KyJrrypl lc (deNlllptaTI-IHI() KOWO I 1CHTl Y IJ pC~IWIi(UI CKO Htl tI~ KYJITYPI-O-nO 1T10PHA CPImiddotaCTBA Y tl)Y I IKIlHJH IIACTABE 1-1 YllE I bA Unnc rz itet u Krag uJIcu Ucitcljski flkurci U Uzitu

bull No vovic T M icanovic T (20 17) T CLllt hin g Strateg ies in the Preschool Sy~t Cn1 ofivlonlcncgro le RE Ptl t1 n

bull Novovic T(20U~ ) Inlegnltivlli 1I111einostni prislopi kot metodicn ~ stnltcgija ZiI podporo ofrokoll1 s po~c bninti potrebami io njihovirn dnlzinam Meuiterr~l1eQ SCI1Zl huldicap v sodel()wlJ~ill Univcrzo na Primorsk llll Pcoltlgosko t~lku 1teto in Uni versitil CatlolicltJ del Stc ro e uore Centro di Alcneo eli Bioelica UllIlerzo Ill j1rl lunkclII l~ed(lgo(I(1jilkul(IIf Uiliversifll Caflolictl del Sacro Cl)re 2 24~2j-16 IIajmaggio nUly 10 8 Koper (lmmiddotdfllII)

132 DomaCi kongrcsi sirnpozijumi scminari

NVlovii I (2012) Dimcnzije promjcnltl II radu vasp ilac1 u Cmoj Gori Zborn ik ItlcOVl Sa SCtilllOg simpuij u11l l S t

llI e(lunarodnim wescem Vaspila~ u 2 vcku NASE STYARANJE br l I Alcksinltlc st r1 02- 11 3 Novovi(= T MicanO-ic V Mils lovaric B(20 1-) Kva li lct raoa u predskolskom kontekstu u Crnoj Ciori 5 1 9 SilllpozijulTIa mctlunarodnim ucc~cem Vaspifa( If 2 1 middotekumiddotmiddot sIr 55 I -55 Novol-ii T (2013) Ho listiCi pri stup ranoll1 plcosko lsko1ll ujclinjsl lL Nasc s t var~mj c Z bomik raoova sa OSlllog simpozijuma sa medunaroonim uCeScelll VaJpilm I 21 vek ll middotNAS E STV ARANJE br 12 Alcksi nu sIr 77-90 Novovic T(20 14)Vltspitac kao planer u prcdskolskim ustanvama u Crnoj Gori X S impozjjuln sa lll(uullarodn irn ucc~cem VlIspifO Il 2 1 vekllmiddotmiddotSoko btnja (u stamp i)

bull Novovi( T (2009) AspekLi intcrkulturainosl i u progralllima za pred~ko l 5ko vaspi lanjc i ohra-ovanjc Elemcnt i multiklliturJlnosti u nasltlv il im planovima programill1a i udzbcni c ima 1I COloj Go ri Zbomik rauo v3 Sltl naucnog skllJla Filozols ki fakltd Nik iclUNS ZZSCG Podgorica ISBN 978-86-7798-029-0 COJ3ISS CG-ID l 104~528 SIr 4 5-63 NOHJFic T(201 1) Podrski socijalnoj illkluziji Uclllogorskom prtdsko lskom konlckslu Kulturna prava lIac ionalnih manjina i soeija lno J eprivranih kalcgorija stanov ni stvltl U obmzovllom sis temll Zbomik radova sa nallcnog skupa Podgorica UCG Filozofsk i fakliltet Nikicu ISBN 978-86-7798-056-6 COBISSCG-ID 17854480 Ir 85-103

bull Novovic T( 20 12) St rateska o rjentac ija II mzvoj u inkluzivnog obrdzovanja u Cmoj Gori Inluzivllc vrijcdno~Li obrlzovnog sistema e rne Gore (104- 123) CANU knjiga 11 743 ISBN978-86-305-7 C08 ISSCG-10 2 13 31472 sIT 103-12

Udlbcnici prirucnici

Novovic T (20 16) prircJ ila lnkllJ7l vno obrazovaJlj~ u Cmoj Gon postign llca izazovi perspec tive Filozor~ki fkltct 1I NiksiclI ISBN 978-86-7798-105 -1 COBISSCG-ID 30500 112

bull NOVQvic T (20 16) pri redila Hrcstomat ija KOllceptualnc prcLpostavkc ink luzivnog obrazovanja 1Filozo tsk i Ikltet middot- Niksic ISBN 978-86-7798-104-4 COJJ ISSCG-ID 30500880

bull NOVQv ic 1 Dimitrijev ic v S6cpanovic M(2015) Primllik za rat V(lSpifGCG Sdjecom uzr asa 3 middot6 gvdilltl llodgorica Lavod Zft uctzbell ike Cmc Gore

3


Intelektualno vaspitanje

Estetsko vaspitanje 39

Pedagogija drugicas

Pedagogija bezveze

Građansko vaspitanje

predskolska torba

Predskolska ustanova i osnovna skola,14_03_2011

Pedagogija - Gudjons_skr

VUKASOVIC PEDAGOGIJA

pedagogija, prijevod

Elen Vajt - Vaspitanje

za upis studenata u prvu go… · Sociologija Istorija Predškolsko vaspitanje Pedagogija Obrazovanje uöitelja Geografija Psihologija Obrazovanje uöitelja na albanskom jeziku 13

Predskolska Portfolio

Pedagogija uvod

OPŠTA PEDAGOGIJA

TAJANA VIDOVIĆsu slijedile i medijska pedagogija, interkulturalna pedagogija, pedagogija sporta, zdravstvena pedagogija i sl. Autor tvrdi kako su „odgoj za slobodno vrijeme i znanost

pedagogija samopouydanje

Vaspitanje karakteristike

Pedagogija Nenad

Skolska pedagogija

Zdravstveno vaspitanje 1

Moralno vaspitanje djece

Dr Sc Lidija Pehar Predskolska Pedagogija Radni Materijal

FIZICKO VASPITANJE

skripta pedagogija

pedagogija Skripta

1. PEDAGOGIJA NAUKA O VASPITANJU · pedagogija, školska pedagogija, andragogija, didaktika, porodična pedagogija, domska pedagogija,pedagogija slobodnog vremena, Pojedinačne pedagoške

PREDSKOLSKA PEDAGOGIJA -kamenov

Pedagogija sporta

STANDARDI: FIZIČKO VASPITANJE

Pedagogija - Porodična pedagogija

Zdravstveno vaspitanje

integrativna pedagogija

gradjansko vaspitanje

Likovno vaspitanje