Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ...

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Özlem TAHHUŞOĞLU

HATAY İLİ’NDE YAŞ SEBZE MEYVE DIŞ SATIMININ YAPISI VE

GELİŞTİRME OLANAKLARI

TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI ADANA, 2007

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

HATAY İLİ’NDE YAŞ SEZE MEYVE DIŞSATIMININ YAPISI VE

GELİŞTİRME OLANAKLARI

Özlem TAHHUŞOĞLU

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TARIM EKONOMİSİ ANALİM DALI

Bu tez …/…./2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle Kabul Edilmiştir. İmza ………………….... İmza …………………… İmza ………………… Prof. Dr.Yaşar GÜRGEN Prof. Dr.Faruk EMEKSİZ Doç.Dr.YeşimY. MENDİ DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Tarım Ekonomisi Anabilim Dalında hazırlanmıştır. KOD NO:

Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ

Enstitü Müdürü

Bu çalışma Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir. Proje No: ZF 2007 YL 29 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

I

ÖZ

YÜKSEK LİSANS TESİ

HATAY İLİ’NDE YAŞ SEBZE MEYVE DIŞ SATIMININ YAPISI VE GELİŞTİRME OLANAKLARI

Özlem TAHHUŞOĞLU

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI

Danışman : Prof. Dr. Yaşar GÜRGEN

Yıl: 2007, Sayfa: 64 Jüri : Prof. Dr. Yaşar GÜRGEN Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ Doç. Dr. Yeşim YALÇIN MENDİ

Bu çalışmada, dünyada, Türkiye’de ve Hatay İli’nde yaş sebze meyve üretimi ile Türkiye ve Hatay İli’nde yaş sebze meyve üretim ve ihracatı incelenmiş, ihracatı geliştirme olanakları araştırılmıştır.

Hatay İli’nde faaliyet gösteren ve yaş sebze meyve ihracatı yapan 21 firmayla anket yapılmıştır. Anket sonuçlarından elde edilen bulgulara göre, Hatay İli yaş sebze meyve ihracatının durumu ve ihracatı etkileyen faktörler saptanmış, ihracatın yapısı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Özellikle devlet politikasının bir sonucu olan bürokratik işlemler ile ihracat teşviklerinin azlığı önemli bir engel oluşturmaktadır. Bu nedenle ihracat desteklerinin diğer ülkelerle aynı düzeyde olması gerektiği ve bürokratik işlemlerin kolaylaştırıldığı takdirde sorunların azaltılabileceği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Yaş sebze meyve, Yaş sebze meyve üretimi, Yaş sebze meyve ihracatı.

II

ABSTRACT

M.Sc.THESIS

STRUCTURE AND IMPROVEMENT POSSIBILITIES OF EXPORT FRESH FRUIT AND VEGATABLES IN HATAY PROVINCE

Özlem TAHHUŞOĞLU

DEPARTMENT OF AGRICULTURAL ECONOMICS INSTITUE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA

Supervisor : Prof. Dr. Yaşar GÜRGEN

Year: 2007, Page:64 Jury : Prof. Dr. Yaşar GÜRGEN Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ Assoc. Prof. Dr. Yeşim YALÇIN MENDİ

In this study, improvements in the production and export of fresh fruits and vegetables in the world, Turkey and Hatay province have been investigated.

Surveys have been conducted with 21 companies in Hatay which export fresh fruits and vegetables. Based on results of these surveys, general condition of the export and factors which affect fresh fruit and vegetables export have been determined. In addition, the structure of the fresh fruit and vegetables export in Hatay province has been revealed. Furthermore, factors which affect export have been examined. Especially, it was realized that there is a very big bureaucratic obstacle in the export.

Therefore export supports must be at the same level as the other countries. Some of the problems related to export may be reduced if bureaucratic processes are made more convenient than their current status. Key words: Fresh fruit and vegetables, production of fresh fruit and vegetables, export of fresh fruit and vegetables .

III

TEŞEKKÜR Yüksek Lisans çalışmamın planlanması ve yürütülmesinde bana yol gösteren,

ve yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Sayın Prof. Dr. Yaşar Gürgen’e

teşekkürlerimi sunarım.

Tezimi hazırlarken katkılarından dolayı Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ’e,

Doc.Dr. Yeşim Yalçın Mendi’ye, Prof.Dr. Ünal AY’a, Hatay İli’nde görüşme

yaptığım yaş sebze meyve ihracatı yapan işletmelere, çalışmalarım sürecinde bana

destek olan arkadaşlarıma anketlerimin yapılmasında ve tezimin hazırlanmasında

benden maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen ailem; ablam, ağabeylerim,

annem ve rahmetli babama sonsuz teşekkür ederim.

IV

İÇİNDEKİLER ÖZ……………………………………………………………………………………. I

ABSTRACT……………………………………………………………………….... II

TEŞEKKÜR………………………………………………………………………... III

İÇİNDEKİLER ………………………………………………………………....…. IV

ÇİZELGELER DİZİNİ ……………………………………………………………. VI

KISALTMALAR LİSTESİ……………………………………………...……..… VIII

1. GİRİŞ……………………………………………………………...……………… 1

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR…………………………………………...…………… 2

3. MATERYAL ve YÖNTEM…………………………………………...…………. 7

3.1. Materyal……………………………………………………………….………7

3.2. Yöntem…………………………………………………………………….…. 8

4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER………………………………..... 9

4.1. Dünyadaki ve Türkiye’deki Yaş Sebze Meyve Üretimindeki Gelişmeler…… 9

4.2. Türkiye’deki Yaş Sebze Meyve İhracatındaki Gelişmeler………………….. 21

4.3. Hatay İlindeki Yaş Sebze Meyve Üretimindeki Mevcut Durum……………. 26

4.4. Hatay İlindeki Yaş Sebze Meyve İhracatındaki Gelişmeler……………….... 27

5.ARAŞTIRMA BULGULARI……………………………………………………..33

5.1 İşletmelerle İlgili Bilgiler…………………………………………………….. 33

5.2 Yöneticilerle İlgili Bilgiler…………………………………………………… 34

5.3.İşletmelerin İhracatla İlgili Faaliyetleri……………………………………… 35

5.3.1. İhraç Ürünlerinin Yaklaşık Olarak Payları……………………………. 35

5.3.2.İhracatın Ülkelere Göre Durumu………………………………………. 36

5.3.3.Gelişme Potansiyeli Olan Pazarlar…………………………………...… 37

5.4. İhraç Edilen Ürünlerin Temini (Tedariki)………………………………….... 38

5.5. İhracatçı Firmaların Teslim Şekilleri……………………………………….. 40

5.5.1. İhraç Ürünlerinin Ulaşımı……………………………………………. 41

5.5.2. İhraç Ürünlerinin Sigortalanması ……………………………………. 41

5.6. İhracatçı Firmaların Yararlandığı İhracat Teşvikleri……………………….. 41

5.7. İşletmelerin Pazarlama Bilgi Kaynakları…………………………………… 43

5.8. İhraç Fiyatının Belirlenmesi ve İşletmeler Arası İlişkiler…………………... 44

V

5.8. İhraç Fiyatının Belirlenmesi ve İşletmeler Arası İlişkiler…………………... 44

5.8.1. İhracatçı İşletmeler Arası Rekabet………………………………...…… 45

5.8.2. İhracatçı İşletmeler Arası İşbirliği…………………………………… 45

5.8.3. İhracatçı İşletmelerin Marka Kullanımı……………………………… 46

5.9. İşletmelerin Başlıca Sorunları…………………………………………………. 46

5.10. Sorunların Çözüm Önerileri………………...………………………………... 49

5.11. Sorunlar Karşısında Devletten Beklentiler……………………...…………... 50

6.SONUÇ VE ÖNERİLER………………………………………………………… 51

KAYNAKLAR…………………………………………………………………….. 55

ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………….….. 59

EK………………………………………………………………………………….. 60

VI

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA NO

Çizelge 4.1. 2004-2005 Yılları Dünyada Üretilen Önemli

Taze Sebzeler (1000 Ton) …..…...……………………………….... 10

Çizelge 4.2. 2004-2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Taze Sebze

Üretimi (1000 Ton) ..……...…………………….………………….... 11

Çizelge 4.3. Türkiye’nin 2000-2005 Yıllar İtibariyle Önemli Taze Sebze

Üretimi (1000 Ton) ..………………………………………...……..... 12

Çizelge 4.4. 2004-2005 Yılları Dünyada Üretilen Önemli Taze

Meyveler (1000 Ton) ...……...……………………………….……… 13

Çizelge 4.5. 2004-2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Meyve Üretimi

(1000Ton ve % Oranları) ……....................................................……. 14

Çizelge 4.6. Türkiye’nin 2000-2005 Yıllar İtibariyle Önemli Taze Meyve

Üretimi (Ton ve % Oranları) ….……………………………………... 15

Çizelge 4.7. 2004-2005 Ülkeler İtibariyle Narenciye Üretimi

(1000 Ton ve % Oranları) .................................................................... 16

Çizelge 4.8. 2004-2005 Ülkeler İtibariyle Portakal Üretimi

(1000 Ton ve % Oraları) ...................................................…………... 17

Çizelge 4.9. 2004-2005 Ülkeler İtibariyle Greyfurt Üretimi

(1000 Ton ve % Oranları) …..................................................……..… 18

Çizelge 4.10.2004-2005 Ülkeler İtibariyle Mandarin Üretimi

(1000 Ton ve % Oranları) …............................................................... 19

Çizelge 4.11.2004-2005 Ülkeler İtibariyle Limon Üretimi

(1000 Ton ve % Oranları) ….........................…….......................…... 20

Çizelge 4.12.Türkiye Yıllar İtibariyle Turunçgil Üretimi (1000 Ton) ………..…... 20

Çizelge 4.13.Yaş Meyve Sebze Ve Narenciyenin 2004-2005 Yılları

İtibariyle Gelişimi……………………...…………………………... 23

Çizelge 4.14. 2004 – 2005 Yılları Yaş Meyve Sebze ve Narenciye'de

İhracat Yapılan İlk 10 Ülke (2004-2005) ………………………….. 24

Çizelge 4.15. 2004 ve 2005 Yılları Yaş Meyve Sebze ve Narenciyede

İhracat Yapılan İlk 10 Tür ………………………...……………..… 25

VII

Çizelge 4.16. Hatay’da Yaş Sebze ve Meyve Üretimi (2005) .................................. 26

Çizelge 4.17. Hatay'dan İhracatı Yapılan Meyvelerin 2004-2005 Yılları

İtibariyle Miktar ve Değerleri …………………………...………… 28

Çizelge 4.18. Hatay'dan İhracatı Yapılan Sebzelerin 2004-2005 Yılları

İtibariyle Miktar ve Değerleri ………………...…………………… 30

Çizelge 4.19. Hatay'dan İhracatı Yapılan Turunçgillerin 2004-2005 Yılları

İtibariyle Miktar ve Değerleri ……………………...……………… 32

Çizelge 5.1. Anket Yapılan Firma Yöneticilerinin Öğrenim Durumları …………...34

Çizelge 5.2. Anket Yapılan İşletme Yöneticilerinin Deneyim Durumları …...…..…35

Çizelge 5.3. Yaş Sebze Meyve Ürünlerinin İhracatında Ağırlık Oranları ...……… 35

Çizelge 5.4. Ürün Bazında Faaliyetlerin En Yoğun Olduğu Ülkeler …..……….… 36

Çizelge 5.5. Yakın Gelecekte En Cazip Olacak Pazarla…………………………… 37

Çizelge 5.6. İhraç Edilen Ürünlerin Temin Yerlerine Göre Dağılımı…………...…38

Çizelge 5.7. İhracat Ürününün Temin Şekli …………………………………….…39

Çizelge 5.8.Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Dış Pazarda Temsil Şekli ... ..39

Çizelge 5.9. Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Teslim Şekli ……………….40

Çizelge 5.10.Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Yararlandığı

İhracat Teşvikleri ………...………………………………………….. 42

Çizelge 5.11.İhracatçı Firmaların Yararlandıkları İhracat Teşvikleriyle

İlgili Görüşleri ……...…………………………………………………42

Çizelge 5.12.Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Pazarla İlgili Bilgi

Kaynakları ……………...………………………………….………….44

Çizelge 5.13.Yaş Sebze Meyve İhracatında Fiyatın Belirlenmesini

Etkileyen Etkenler ................................................................................. 45

Çizelge 5.14. Firmalar Arası İşbirliği …………………………………………....... 46

Çizelge 5.15.Yaş Sebze Meyve İhracat Firmalarının Karşılaştıkları

Genel Sorunlar …...……………………………………………...……48

Çizelge 5.16.Yaş Sebze Meyve İhracat Firmalarının Karşılaştıkları

Firma İçi Sorunlar …………...………………………………………. 49

Çizelge 5.17.Karşılaşılan Sorunlar Karşısında Devletten Beklentiler ……….……51

VIII

KISALTMALAR LİSTESİ AB Avrupa Birliği AKİB Akdeniz İhracatçılar Birliği DİE Devlet İstatistik Enstitüsü FAO Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü İGEME İhracatı Geliştirme ve Etüt Merkezi DTM Dış Ticaret Müsteşarlığı DFİF Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu

1.GİRİŞ Özlem TAHHUŞOĞLU

1

1.GİRİŞ

Türkiye, ekolojik yapısının uygunluğu nedeniyle önemli bir tarımsal üretim

potansiyeline sahiptir. Ülkemizde, 27,7 milyon hektar tarım alanının %6,3’ünde

(1,745 milyon ha) meyvecilik-zeytincilik ve bağcılık yapılırken, %1,2’sinde (332 bin

ha) ise sebzecilik faaliyeti sürdürülmekte olup, yılda yaklaşık 43 milyon ton yaş

meyve-sebze üretilmektedir. Bu çerçevede, toplam tarımsal üretimin %1,3’ünün yaş

sebze meyve üretiminden oluştuğu rahatça söylenebilir (Dış Ticaret Müsteşarlığı,

2002).

Türkiye’nin sahip olduğu genişlik ve çeşitlilik açısından dünya yaş sebze

meyve üretiminde önemli bir yeri vardır. Aynı zamanda yaş sebze meyve sektörü

ülkemiz tarımsal üretiminde önemli bir paya sahip olurken, sektörün milli gelire

sağladığı önemli katkı ve oluşturduğu istihdam ile tarım ürünleri ihracatımız

açısından da önemi büyüktür.

Türkiye’nin yaş sebze meyve üretiminde sahip olduğu tarımsal alanda

genişlik ve ürün çeşitliliğinin yanı sıra dünyada yaş sebze meyve ihracatı yapan ilk

10 ülke arasında bulunması ihracatta da önemli bir paya sahip olduğunu

göstermektedir. Tarımsal ihracat kalemleri içerisinde ise yaş sebze meyvenin çok

önemli bir payı vardır. Ürün bazında ele alındığında ihracatımızın yarıdan fazlasını

narenciye gurubu oluşturmaktadır.

Türkiye’nin sahip olduğu yaş sebze meyve üretim ve dış ticaret yapısı

içerisinde Hatay İli de sahip olduğu tarımsal üretim deseni, genişliği, iklim

koşullarının elverişli olması ve tarımsal arazinin verimli olmasının sonucu olarak yaş

sebze meyve üretimi bakımından çok önemli bir potansiyel oluşturmaktadır.

Hatay İli’nde üretilen yaş sebze meyve, iç pazarda satıldığı gibi ihraç da

edilmektedir ve bu faaliyet artmaya devam etmektedir. Ekonomik faaliyetler

açısından Hatay ili incelendiğinde tarımsal dış ticaretin önemli olduğu ve özellikle

yaş sebze meyve ihracatının oldukça önemli bir paya sahip olduğu söylenebilir.

Bu çalışmanın esas amacı; Hatay İli’nde yapılan yaş sebze meyve

dışsatımının mevcut yapısını belirlemek ve dışsatımın geliştirilme olanaklarını ortaya

koymaktır.

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Özlem TAHHUŞOĞLU

2

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Başkonuş (1982), ‘‘İhracat Potansiyeli Olan Yaş Meyve ve Sebze İle

Baklagiller Dışsatımı ve Pazarlama Maliyet Analizleri’’ konulu çalışmasında, yaş

meyve ve sebze ile baklagiller üretim ve ihracatı, ihracatta uygulanan teşvik

tedbirlerini araştırmıştır. Ayrıca yaş meyve ve sebze ile baklagiller ithalatçısı

ülkelerdeki üretim, ithalat ve ihracat durumları, yaş meyve sebze ile baklagiller

ihracatçısı işletmelerde pazarlama maliyetleri üzerinde durmuştur.

Maçinli (1982), “Yaş Meyve Ve Sebze Dışsatımının Genel Durumu” konulu

bildirisinde, dış pazarların istedikleri tür ve kalitede malın hazırlanması, nakliye

sorunlarının temelden ele alınarak çözümlenmesi, malın nakliyesinde gereken hızın

sağlanması, yurtiçi firmalar arasına rekabetin kaldırılması, ambalajın iyileştirilmesi

ve kısa vadede yüksek kazanç peşinde koşan teşebbüslerin olumsuzluğu üzerinde

durmuştur.

Baumeister (1984), “Ortak Pazar Topluluğunda Tarım Ürünleri İle İlgili

Pazar Düzenleme Kuralları ve Konunun Türk Yaş Meyve Sebze Dışsatımı Açısından

Değerlendirilmesi” konulu bildirisinde Ortak Pazar Topluluğu ülkelerinde nüfusun

azalma eğiliminde olduğunu, tüketimin doyum noktasına ulaştığını, bu nedenle

uluslar arası pazarda Türkiye’nin çok sayıda rakibi bulunduğunu belirtmiştir. Aynı

zamanda reklam ve markaya önem vermek şartıyla yüksek kaliteli, lezzetli ve

gerektiği şekilde ambalajlanmış yaş meyve ve sebzelerin her zaman pazar şansının

olacağını ifade etmiştir.

Blanckertz (1984), “Türkiye’den B.Almanya’ya Dışsatımı yapılan Yaş

Meyve ve Sebzelerin Kalite Kontrol Sonuçları, Hatalar ve Giderilmesi İçin Alınması

Gerekli Önlemler” konulu bildirisinde, pazarın çok iyi izlenmesi, sevkıyatın

düzenlenmesi, erkenci ve mevsim dışı ürünlerin gönderilmesi, standart ve normlara

uyulması, istenen lezzette yeni ürünlerin arz edilmesi, istenen tarihte sürekli sevkıyat

yapılması durumunda Türk ürünlerinin her zaman Pazar şansının olabileceğini

vurgulamıştır.

Emeksiz (1988), “Türkiye’de Turunçgil Üretimi ve Pazarlanması ve

Dışsatımını Geliştirme Olanakları” konulu çalışmasında, Türkiye’de turunçgil


3

üretim, pazarlama yapısı hakkında bilgiler vermiş ve turunçgil ihracatının geliştirme

olanakları üzerinde durmuştur.

Yıldırım ve ark (1989), “Türkiye’de Yaş Meyve ve Sebzelerin İç ve Dış

Pazarlaması İle İlgili Altyapının İyileştirilmesi” konulu araştırmada, yaş sebze

meyve sektöründe altyapı koşullarının iyileştirilebilmesi için yapılabilecek

seçeneklere yer verilmiştir.

Koç (1990), “Çukurova Bölgesinde Avrupa Topluluğuna Yapılan Yaş Meyve

Sebze Dışsatımının Sorunları” konulu çalışmasında, AT ve Türkiye yaş meyve ve

sebze üretimi, dış ticareti ve dış ticaret politikalarının karşılaştırmalı analizi ile

Çukurova bölgesinden AT’ ye yaş meyve ve sebze dışsatımı yapan firmaların dış

pazarlama hizmetlerinde karşılaştıkları sorunları araştırmıştır. Araştırma sonucunda

dış satım pazarlama hizmetlerinde önemli sorun olduğunu ifade etmiştir. Türkiye’nin

yaş meyve ve sebze dış satımının hem toplamının hem de Avrupa Topluluğuna

yönelik kısmının üretimine oranla düşük olmasının nedeninin Topluluğun, dış

alımına getirdiği kısıtlayıcı uygulamaların olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca nedenler

arasında Türkiye’nin pazarlarda benzer ürünleri üreten Topluluk içi ve dışı Akdeniz

ülkeleriyle rekabet olmasını da belirtmiştir.

Şenyurt (1994), “Türkiye’nin Tarım Ürünleri Dış Ticaret Yapısı ve Gelişimi”

konulu çalışmasında, 1980–1992 döneminde Türkiye’nin tarım ürünleri dış ticaret

yapısını ve gelişimini inceleyerek, o dönemdeki gelişmeleri ve bunları doğuran

etkenleri araştırmıştır. Ayrıca 1980 sonrasında Türkiye’nin tarım ürünleri dış

ticaretinde yöneldiği pazarlardaki değişimi araştırmıştır. Araştırma sonunda 1980

öncesinde Türkiye’nin toplam ihracatının dörtte üçünü tarım ürünleri ihracatı

oluştururken, bu oranın 1980 sonrasında sanayi ürünleri lehine çevrildiğini ortaya

koymuştur. Tarım ürünleri ihracatının mutlak değer olarak artmasına karşın, oransal

olarak gerilediğini belirtmiştir. Bunun yanı sıra Yunanistan, G. Kore, Yugoslavya,

Fas, Cezayir, Hindistan, KKTC, Endonezya, Kanada, K. Kore, İsveç, Avustralya ve

G. Afrika ülkelerinin Türkiye’nin tarım ürünleri ihracatında gelişen ve önemli yer

tutan pazarları olduğunu ifade etmiştir.

Güllenoğlu (1993), “Marmara Bölgesi Yaş Meyve ve Sebze Üretimi,

Taşıması ve Soğuk Hava Depoculuğunun Ekonomik Analizi” konulu çalışmasında,


4

Marmara Bölgesinde yaş meyve ve sebze yetiştiriciliği üretim aşamasını ele alarak,

taşıma ve depolama aşamalarını da inceleyip, özellikle soğuk hava depoculuğunun

ekonomik analizini irdelemiştir.

Küçükkoca (1996), “A.B Uyumlaştırılmış Ambalajlama Etiketleme

Standartlarının Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatı Üzerine Etkileri” konulu

çalışmasında, Türkiye’nin yaş meyve ve sebze ihracatında, AB’ye uyumlaştırılmış

ambalajlama ve etiketleme standartlarının etkilerini araştırmış, ihracat sürecinde bu

standartların önemini vurgulamıştır.

Özdoğan (1997), “Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatında Karşılaşılan

Paketleme, Standardizasyon, Depolama ve Taşıma Sorunları” konulu çalışmasında,

ihracatta karşılaşılan spesifik olarak belirlenmiş paketleme, standardizasyon,

depolama ve taşıma sorunları üzerinde durarak bu sorunların çözüm önerilerinde

bulunmuştur.

Türkmen (1998), “Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze Pazarlaması

Uygulamalarında Ortaya Çıkan Problemler ve Çözüm Önerileri” konulu

çalışmasında, Türkiye’de yaş meyve ve sebze üretimi aşaması sonrası kullanılan

taşıma, depolama, ulaşım gibi pazarlama aşamaları problemlerini ayrıntılı olarak

ortaya koyarak çözüm önerilerinde bulunmuştur.

Akyıldız (1999), “Dondurulmuş ve Yaş Meyve Sebze İhracatında Pazar

Fırsatlarının Analizi ve İhracat Olanaklarının Araştırılması: Japonya Pazarı ve Genel

Değerlendirme” konulu çalışmasında, dondurulmuş yaş meyve sebze ihracatında

girilebilecek pazarları, pazarların özelliklerini, yapısı ve fırsatlarını ortaya koymuş ve

Japonya Pazarını ayrıntılı olarak incelemiştir.

Bayuk (2000), “Türkiye’de Yaş Meyve Sebze Ticareti ve Toptancı Hali

İşleyişi (Trabzon Toptancı Hali Örneği)” konulu çalışmasında, Trabzon Toptancı

Halinin işleyişi, yapısı üzerinde durmuştur. Ayrıca, Türkiye’de yaş meyve sebze

ticareti ve toptancı hallerinin işleyişini de araştırmıştır.

Mutlu (2001), “Çukurova Bölgesinde Turunçgil İhracat Sektör Yapısı”

konulu çalışmasında, Türkiye ve dünyadaki turunçgil üretim ve ihracat durumunu ve

ihracattaki uygulamaları araştırmıştır. Turunçgil ihracatını etkileyen faktörleri

incelemiş ve sektörle ilgili karar alıcı birimlere yardımcı olacak bilgiler sunmaya


5

çalışmıştır. Ayrıca Çukurova Bölgesindeki turunçgil ihracatçısı firmaların yapısı ve

bu firmaların sorunlarına da yer vermiştir. Araştırma sonunda turunçgil ihracatını

etkileyen en önemli faktörün, destekleme politikası olduğunu ve turunçgil ihracatının

artması için ürün, ambalaj kalitesi, gibi özelliklere dikkat edilmesi gerektiğini

belirtmiştir. Bunun yanı sıra teşviklerin sadece ihracatçı firmalara değil, aynı

zamanda üreticiye de verilmesi gerektiğini ifade etmiştir.

Çolak (2002), “Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatında Karşılaşılan

Pazarlama Sorunları Çözüm Önerileri ve İhracatçıların Eğitimi” konulu

çalışmasında, sorunları tespit ederek çözüm önerileri sunmuş ve ihracatçıları ihracat

süreci hakkında, pazar bulma, ürünü temin, tanıtma gibi konularda bilgilendirmeye

çalışmıştır.

Çetin (2005), “Dünyada ve Türkiye’de Organik Tarım Dış Ticaret ve

Türkiye’nin AB’ye Uyumu” konulu çalışmasında, son yıllarda tarımsal üretimde,

yeni bir üretim yöntemi olarak kabul edilen organik tarım üretimini araştırmıştır.

Organik tarım ürünleri pazarının dünyada ve Türkiye’deki durumunu araştırmıştır.

Türkiye organik tarım ürünleri ihracatı için önemli bir pazar olan Avrupa

Birliği’ndeki ve Türkiye’deki yasal düzenlemeler ile Avrupa Birliği ile Türkiye’nin

uyum durumunu incelemiştir.

Aldemir (2006), “Türkiye’de Döviz Kuru İle Dış Ticaret Fiyatları Arasındaki

Yansıma Etkisi Analizi” konulu doktora tezinde, nominal döviz kuru ile dış ticaret

fiyatları arasındaki ilişkiyi ifade eden yansıma etkisi, dış ticaret bilançosunun döviz

kuru değişmelerine uyum sürecinde önemli gecikmelerin görülmesi üzerine

incelenen teorik ve ampirik bir çalışma yapmıştır.

Erdoğan (2006), “Türkiye’nin İhracat Yapısındaki Değişme ve Büyüme

İlişkisi: Koentegrasyon ve Nedensellik Testi Uygulaması” adlı çalışmasında, 1923–

2004 yılları arasında ihracat ile büyüme arasında bir ilişkinin ve karşılıklı bir

nedenselliğin olup olmadığını araştırmıştır. Çalışmanın sonucunda, Türkiye için

ihracatın önemini vurgulayarak, ihracat ile büyüme arasında uzun süreli bir ilişkinin

olduğunu belirlemiştir. Ayrıca, 1980 sonrası büyüme ile ihracat arasında karşılıklı bir

nedensellik ilişkisi olduğunu belirtmiş, 1980 öncesinde ise değişkenler arasında bir

nedensellik ilişkine rastlanmadığını ifade etmiştir.


6

Erol (2006), “Gıda Ürünlerinin Dış Ticaret Yapısının İncelenmesi” konulu

çalışmasında, Türkiye’de ve dünyada gıda dış ticaretine konu olan ürünlerin ticaretini

araştırmış ve bunların dökme ürünler, işlenmiş ürünler ve paketlenmiş ürünler

olduğunu belirtmiştir. Araştırmada incelenen ülkelerin gıda ticareti politikalarını

belirlerken, üreticilere yüksek destekler verip, iç piyasanın talebi doğrultusunda

ithalata sıkı koruyucu önlemler uyguladıklarını ifade etmiştir.

Gökçek (2006), “Hatay İli’nde Turunçgil İhraç Eden Firmaların Mevcut

Durumu, Sorunları Ve İhracatı Geliştirme Olanakları” adlı çalışmasında, Türkiye ve

Hatay ili turunçgil ihracatı ve üretimindeki gelişmeleri incelemiştir. Ayrıca,

Türkiye’deki ihracat uygulamaları, kalite kriterleri, Akdeniz ülkelerinin turunçgil

ihracatındaki yeri, AB ülkeleri tarafından ihracatta istenen belge ve sertifikaları

belirlemeye çalışmıştır. Çalışmanın sonucunda, turunçgil ihracatının durumu ve

ihracatı etkileyen faktörleri de araştırmıştır.

Tuncer (2006), “Yaş Sebze Meyve İhracatında Dağıtım Kanalları ve Bir

Uygulama” adlı çalışmasında, yaş meyve sebzelerin pazarlanmasında dağıtım

kanalının önemini ve ortaya çıkabilecek sorunları ortaya koymayı amaçlamıştır. Bu

çalışmanın uygulamasını, Antalya’da Yaş Sebze Meyve Hali’nde faaliyetlerini

sürdüren işletmelerde gerçekleştirmiştir. Dağıtım kanalının faaliyetlerine yönelik

sorunları tespit etmiş ve bu sorunlara çözüm önerileri getirmeye çalışmıştır.

Çalışmanın sonunda meyve ve sebzelerin daha çok taze tüketiliyor olması ve

üretimden tüketime kadar geçen sürede ürün kaybının çok olması nedeniyle yaş

meyve sebzelerin pazarlanmasında dağıtım kanalının önemini vurgulamıştır.

3. MATERYAL VE YÖNTEM Özlem TAHHUŞOĞLU

7

3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Materyal

Bu araştırmanın ana materyali, Hatay’daki yaş sebze meyve ihracatı yapan

işletmelerle yüz yüze yapılan anket yoluyla elde edilen bilgilerden oluşmuştur.

Akdeniz İhracatçılar Birliği Antakya İrtibat Bürosundan alınan bilgiye göre bu

konuda faaliyette bulunan 100’ü aşkın kayıtlı işletme olmasına rağmen, sadece

25’inin düzenli ve aktif bir şekilde ihracat yaptıkları saptanmıştır. Diğerlerinin ise

düzenli olmayan sadece zaman zaman ihracat yapan ya da hiç ihracat yapmayan

sadece kayıtlı olan işletmeler olduğu belirlenmiştir. Bunlar arasında da birleşen

firmaların ve anket çalışmalarının başladığı dönemde faaliyetlerine ara veren

firmaların varlığı sebebiyle 21 firma ile anket çalışması yapılmıştır. Yapılan anketler

ile ihracat yapan firmaların genel özellikleri, yaş sebze meyve ihracatındaki payı,

ihracatla ilgili faaliyetleri, ihraç ürünleri, ihraç edilen ülkeler, ihracat ile ilgili

bilgilerden; ihraç ürününü nereden sağladıkları, ürünü üreticiden ne şekilde aldıkları,

firmanın dış pazarda nasıl temsil edildiği, ihracatın hangi teslim şekillerine göre

yapıldığı; pazarlama ile ilgili bilgilerden; ne tür bilgilere ihtiyaç duydukları, bilgileri

nereden sağladıkları, ihraç fiyatlarından; ihracat fiyatının nasıl belirlendiği, firmalar

arası işbirliği, marka kullanımı, firma sorunları ve çözüm yöntemleri, yaş sebze

meyve ihracatını etkileyen faktörlerin neler olduğu tespit edilmiştir.

Çalışmada kullanılan anket formu daha önceki araştırmalarda kullanılan anket

formlarının incelenmesi ve yeniden düzenlenmesiyle oluşturulmuştur. Çalışmada

uygulanan anket formu ekte mevcuttur.

Ayrıca konuyla ilgili olarak özellikle Akdeniz İhracatçılar Birliği (AKİB),

İhracatı Geliştirme ve Etüt Merkezi (İGEME), Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM),

Tarım İl Müdürlüğü Kayıtları, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Birleşmiş Milletler

Gıda ve Tarım Örgütünün (FAO) istatistiksel verilerinden de yararlanılmıştır.

3. MATERYAL VE YÖNTEM Özlem TAHHUŞOĞLU

8

3.2.Yöntem

Akdeniz İhracatçılar Birliği Antakya İrtibat Bürosu’ndan elde edilen bilgilere

göre tespit edilmiş 21 firma ile tam sayım yöntemi ile anket çalışması yapılmıştır.

Elde edilen anket verileri sıralama, ortalama, oran, gruplama analizleri ile

değerlendirilmiştir. Verilerin çizelgelere dökümü yapıldıktan sonra sonuçlar tablolar

halinde ortaya konularak yorumları yapılmıştır. Verilerin değerlendirilmesi

aşamasında Excel paket programından yararlanılmıştır.

4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU

9

4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER

4.1. Dünyadaki ve Türkiye’deki Yaş Sebze Meyve Üretimindeki Gelişmeler

Tarım sektörü, üretimin büyük oranda doğa koşullarına bağlı olması, tarım

ürünlerinin arz-talep esnekliğinin diğer sektör ürünlerine kıyasla düşük; ancak üretim

aralıklarının daha uzun olması, toplumda sosyal dengelerin sağlanması ve korunması

amaçlarına yönelik katkıları ve aynı zamanda diğer sektörlere göre gelirinin düşük

olması gibi faktörler ile öne çıkan bir sektördür (Dış Ticaret Müsteşarlığı, 2002).

Ayrıca, tarım sektörü, ülke nüfusunun zorunlu gıda maddeleri ihtiyacını karşılaması,

sanayi sektörüne hammadde sağlaması, sanayi ürünlerine talep yaratması, ulusal gelir

ve ihracata katkıları ile önem arz etmektedir.

Konuya yaş sebze ve meyve açısından bakılacak olunursa yıllık yaklaşık 43

milyon ton civarındaki üretimi ile dünya yaş meyve sebze üretiminde önemli bir yeri

vardır. Ülkemiz dünyanın önemli yaş meyve ve sebze üreticilerinden birisidir. Aynı

zamanda yaş meyve sebze sektörü, ülkemiz tarımsal üretiminde sahip olduğu pay,

oluşturduğu istihdam ve milli gelire sağladığı ek katkı ve tarım ürünleri ihracatımız

açısından önemli bir yere sahiptir.

FAO ’nun 2005 yılı verilerine göre; dünyada yaklaşık 52 milyon hektar

alanda taze sebze üretimi yapılmaktadır. Toplam taze sebze üretimi; yaklaşk 882

milyon ton olup yaklaşık 323 milyon ton ile dünyada en çok üretilen taze sebze

patatestir. Patates ekimi dünyada toplam yaklaşık 18,6 milyon hektar alanda

yapılmaktadır. Çin, Rusya Federasyonu, Hindistan, Polonya, ABD patates üretiminde

dünyada önde gelen ülkeler olurken, ABD hektara göre verimin en yüksek olduğu

ülkedir. Türkiye, hektara göre verim sıralamasında dünyada ön sıralardadır. Dünya

patates üretiminin önemli bir bölümü üretici ülkenin iç pazarında tüketilmekte iken

küçük bir bölümünün dış satımı olmaktadır. Dünyada en çok üretilen ikinci sebze

domatestir. Yaklaşık 122 milyon ton üretilen domatesin dünyada yaklaşık 4,5 milyon

hektar alanda ekimi yapılmaktadır. Çin, ABD ve Türkiye dünyadaki önemli domates

üreticisi ülkelerdir. Dünya domates üretiminin yaklaşık %40’ı bu üç ülke tarafından

gerçekleşmektedir. Karpuz, lahana ve hıyar sırasıyla en fazla üretilen taze sebzelerdir


10

(AKİB, 2005). Çizelge 4.1’de 2004–2005 yılları dünyada üretilen önemli taze

sebzelere yer verilmiştir.

Çizelge 4.1. 2004–2005 Yılları Dünyada Üretilen Önemli Taze Sebzeler (1000 Ton)

Ürünler 2004 2005 Pay 2005

(%) Patates 330.301 323.103 36,6 Domates 122.422 122.660 13,9 Karpuz 95.619 96.455 10,9 Lahana 68.135 69.917 7,9 Hıyar 40.948 41.837 4,7 Patlıcan 30.120 30.478 3,5 Kavun 27.337 28.349 3,2 Havuç 24.504 24.481 2,8 Marul 21.761 22.204 2,5 Karnabahar 16.442 16.284 1,9 Sarımsak 14.089 14.549 1,7 Ispanak 12.756 12.981 1,5 Bezelye 9.018 9.083 1,0 Taze Fasulye 6.389 6.413 0,7 Bamya 5.065 5.042 0,6 Diğerleri 47.738 58.616 6,6 Toplam 874.643 882.452 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567

Çin, taze sebze üretiminde dünyada en önde gelen ülkedir. Coğrafi yapısının

genişliği etkisiyle tarımsal üretimin yoğun yapıldığı Çin’de, iklim çeşitliliğinden

dolayı aşağı yukarı tüm sebzelerin üretimi yapılabilmektedir (Çizelge 4.2).

http://faostat.fao.org/site567


11

Çizelge 4.2. 2004- 2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Taze Sebze Üretimi (1000Ton)

Ülkeler 2004 2005 PAY 2005

(%) Çin 423.395 435.024 49,3 Hindistan 80.529 80.529 9,1 A.B.D. 39.113 36.941 4,2 Türkiye 25.235 25.395 2,9 Mısır 15.927 16.165 1,8 Rusya Federasyonu 15.504 16.144 1,8 İtalya 16.363 16.014 1,8 İran 13.495 13.495 1,5 İspanya 13.000 12.635 1,4 Kore 11.838 12.160 1,4 Japonya 11.299 11.469 1,3 Meksika 10.039 10.124 1,2 Brezilya 8.958 8.841 1,0 Fransa 8.861 8.561 1,0 Nijerya 8.270 8.270 0,9 Diğerleri 172.818 170.685 19,3 Toplam 874.643 882.452 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567 Domates, patates, karpuz, hıyar ve kavun taze sebze üretimimiz içinde önemli

bir paya sahiptir. Bu ürünlerin sırasıyla dünya üretimindeki payları; %7,9, %1,29,

%0,4, %4,12, %5,99’ dur. Domates üretimi genel olarak Akdeniz, Ege ve Marmara

bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Patates, Türkiye üretiminde ikinci sırada yer almaktadır.

Patates çok üretilen ve iç piyasada tüketilen bir üründür. Orta Anadolu, Karadeniz,

Ege ve Kuzey Anadolu Bölgelerinde üretilmektedir.

Türkiye sebze tarımında son 20 yılda ekim alanlarında yaklaşık %35’lik,

üretim miktarlarında yaklaşık %88’lik ve verimde ise yaklaşık %39’luk artış

kaydetmiştir. Verimliliğin artmaya devam etmesi, sebze üreticilerinin gelişmeleri

yakından takip etmelerinden ya da sebze üretim tekniklerindeki iyileştirmelerden

olmuş olabilir. Türkiye, bir Akdeniz ülkesi olmasından dolayı sahip olduğu ekolojik

özelliklerin avantajı da sebze üretiminde ve verim artışında etkili olmuş olabilir.



12

Türkiye’nin farklı iklim ve toprak yapısına sahip olması nedeniyle Ege, Akdeniz ve

Marmara bölgeleri üretimin en fazla yapıldığı tür ve çeşit yönünden en zengin olan

bölgelerdir (Çizelge 4.3).

Çizelge 4.3. Türkiye’nin 2000–2005 Yılları İtibariyle Önemli Taze Sebze Üretimi (1000Ton)

Ürün Adı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Pay 2005

(%) Domates 8.890 8.425 9.450 9.820 9.440 9.700 38,2 Patates 5.370 5.000 5.200 5.300 4.800 4.170 16,4 Karpuz 3.900 4.020 4.575 4.250 3.825 3.800 15,0 Hıyar 1.825 1.740 1.670 1.780 1.725 1.725 6,8 Kavun 1.905 1.775 1.820 1.700 1.700 1.700 6,7 Patlıcan 924 945 955 935 900 880 3,5 Lahana 725 710 720 721 700 701 2,8 Taze Fasulye 514 490 515 545 582 555 2,2 Havuç 235 230 235 405 438 380 1,5 Marul 333 350 345 340 362 375 1,5 Diğerleri 18 480 340 72 763 1.409 5,6 Toplam 24.639 24.165 25.825 25.868 25.235 25.395 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567

2005 yılı FAO verilerine göre; dünyada yaklaşık 51,5 milyon hektar alanda

taze meyve üretimi yapılmaktadır. Toplam taze meyve miktarı yaklaşık 510 milyon

ton olup 72,5 milyon ton ve %14’lük pay ile dünyada en çok üretilen taze meyve

muzdur. Bu ürünü sırasıyla üzüm, portakal, elma ve mango izlemektedir. Yüzdeler

incelendiğinde üretilen ilk 4 ürünün (muz, üzüm, portakal, elma) dünya taze meyve

üretiminde %50’lik bir pay aldığı görülecektir.

Genel anlamda, meyve üretimini belirleyen temel faktör taleptir. Bu talebin iç

veya dış piyasadan gelmesinin yanı sıra, taze ya da işlenmiş olarak tüketilmesi

üretimin şeklini ve yapısını değiştirmektedir. Bunların yanında taze meyve

üretiminde, ekolojik faktörler, meyve çeşidinin tadı ve aromasında önemli bir etkiye

sahiptir. Taze ya da işlenmiş olarak tüketimi yapılan taze meyveler içinde üzüm,

elma ve armudun şaraplık olarak ayrı türlerinin üretimi yapılmaktadır (Çizelge 4.4).



13

Çizelge 4.4. 2004–2005 Yılları Dünyada Üretilen Önemli Taze Meyveler (1000Ton) Ürünler 2004 2005 Pay 05 (%) Muz 72.653 72.466 14,3 Üzüm 67.100 65.584 12,9 Portakal 64.261 59.672 11,7 Elma 63.400 59.444 11,7 Mango 27.181 28.222 5,6 Mandarin 23.430 23.330 4,6 Armut 18.681 19.539 3,8 Ananas 16.096 16.770 3,3 Şeftali Ve Nektarinler 15.347 15.782 3,1 Limon 12.569 12.726 2,5 Erik 9.633 9.459 1,9 Hurma 6.908 6.922 1,4 Papaya 6.757 6.811 1,3 Greyfurt 4.677 3.675 0.72 Çilek 3.548 3.617 0,7 Diğerleri 103.727 104.642 20,6 Toplam 515.964 508.659 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567

Muz, genellikle tropik ürün yetiştiren gelişmekte olan ülkelerde

yetiştirilmektedir. Hindistan, Ekvator, Çin ve Brezilya yalnız başlarına dünya

üretiminin yaklaşık %50’sini gerçekleştirmektedirler. Üretimde verimlilik yönünden

incelendiğinde ise, İspanya ve Kostarika ilk iki sırayı alırken Türkiye üçüncü sırada

yer almaktadır.

FAO 2005 yılı rakamlarına göre; elma üretimi dünyada yaklaşık 5 milyon

hektarlık alanda yapılmaktadır. Dünya elma üretiminin yaklaşık %75’i 10 ülke

tarafından yapılmaktadır. Elma üretiminde ilk iki sırada Çin ve ABD yer alırken,

Türkiye yaklaşık 2,5 milyon tonluk üretimi ile üçüncü sırada yer almaktadır. Bu

ülkeleri Fransa, İran, İtalya, Polonya, Rusya Federasyonu, Almanya ve Hindistan

takip etmektedir.

2005 yılı FAO kayıtlarında; taze meyve üretiminde Çin yaklaşık %16’lık pay

ve yaklaşık 82,5 milyon tonluk üretim ile ilk sırada yer almaktadır. Bu ülkeyi



14

Hindistan, Brezilya, ABD ve İtalya izlemektedir. Bu 5 ülke dünya meyve üretiminde

yaklaşık % 40’lık paya sahiptir. Türkiye ise yaklaşık 11,5 milyon tonluk üretim ve

yaklaşık % 2.3 pay ile dünya sıralamasında 11. sırada yer almaktadır.

Çin, 2005 FAO rakamlarına göre yaklaşık 10 milyon hektarlık bir alanda taze

meyve üretimi yapmaktadır. Çin üretim konusunda diğer ülkelerin önündedir.

Avustralya, ABD ve Brezilya gibi ülkelerde geniş arazi kaynakları olmasına rağmen

Çin’deki kadar fazla işgücü bu ülkelerde bulunmamaktadır. Coğrafi genişliği ve

iklim çeşitliliği bulunan Çin’de aşağı yukarı her çeşit meyve üretimi yapılmaktadır.

2005 rakamlarına göre en çok üretilen taze meyve elmadır (Çizelge 4.5).

Çizelge 4.5. 2004–2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Meyve Üretimi (1000 Ton ve % Oranları) Ülkeler 2004 (%) 2005 (%) Çin 83.238 16,1 82.456 16,2 Hindistan 47.031 9,1 47.031 9,3 Brezilya 36.095 6,9 35.788 7,0 ABD 30.184 5,8 26.050 5,1 İtalya 17.995 3,5 18.015 3,5 Meksika 14.918 2,9 15.015 3,0 İspanya 16.687 3,2 14.805 2,9 Endonezya 14.747 2,9 13.777 2,7 İran 13.143 2,5 13.143 2,6 Filipinler 12.365 2,4 12.453 2,5 Türkiye 10.811 2,1 11.481 2,3 Uganda 10.568 2,0 10.568 2,1 Fransa 11.056 2,1 10.300 2,0 Mısır 8.206 1,6 8.196 1,6 Tayland 7.963 1,5 8.138 1,6 Diğerleri 180.956 35,0 181.444 35,7 Toplam 515.964 100,0 508.659 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567

FAO rakamlarına göre Türkiye’de taze meyve sektörüne bakıldığında, üretim

genelde 2000 yılından bu yana artan bir trend izlemiştir. 2004 yılında bir düşüş

yaşansa da 2005 yılında toparlanabilinmiştir. Ürün olarak bakıldığında üzüm, taze



15

meyve üretiminin yaklaşık % 32’sini kapsayarak ilk sırada yer almaktadır. Bu ürünü

elma, portakal, limon ve mandarin gibi ürünler izlemektedir.

Aslında Türkiye taze meyve üretimi için verimli arazilere sahip bir ülkedir.

Ancak son 50 yıllık dönemde köyden kente göçün hızla artması, tarımsal teşviklerin

yeterli düzeyde sağlanamaması, ürün çeşitliliğinin olamaması, iyi tarım tekniklerinin

uygulanamaması, üreticilere zirai danışmanlık hizmetlerinin verilmemesi, bilinçsiz

zirai ilaç kullanımı gibi nedenlerle, taze meyve üretiminde beklenen üretim ve verim

artışları sağlanamamıştır. Bu nedenlerle, aslında dünya üretiminden daha fazla pay

almamız gerekirken bu gerçekleşememiştir. Nitekim, Türkiye’de yıllar itibariyle

üretilen meyvelerle ilgili veriler, Çizelge 4.6’da verilmiştir.

Çizelge 4.6. Türkiye’nin 2000–2005 Yılları İtibariyle Önemli Taze Meyve Üretimi (Ton ve % Oranları)

Ürün Adı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Pay2005

(%) Üzüm 3.600 3.250 3.500 3.600 3.500 3.650 32 Elma 2.400 2.450 2.200 2.600 2.100 2.550 22 Portakal 1.070 1.250 1.250 1.250 1.300 1.250 11 Limon 460 510 525 550 600 600 5 Mandarin 560 580 590 550 670 585 5 Şeftali, Nektarin 430 460 455 470 372 485 4 Kiraz, Vişne 336 370 310 410 383 400 3 Kayısı 579 517 352 499 350 370 3 Armut 380 360 340 370 320 340 3 İncir 240 235 250 280 275 280 2 Çilek 130 117 145 150 155 160 1 Greyfurt 130 135 125 135 135 150 1 Muz 64 75 95 110 130 135 1 Ayva 105 102 110 110 110 110 1 Diğerleri 374 376 375 410 410 415 4 Toplam 10.858 10.787 10.622 11.494 10.810 11.480 100 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567 Narenciye üretiminin büyük bölümü (%70) Kuzey Yarımkürede

gerçekleşmektedir. Narenciye üretimi yapılan ülkeler; Brezilya, Akdeniz ülkeleri,



16

ABD ve Çin’dir. Dünya narenciye üretiminin yaklaşık 2/3’ü bu ülkeler tarafından

gerçekleştirilmektedir. Güney Yarımküre ülkelerinden Arjantin, Avustralya ve

Güney Afrika, kuzeye sezon dışı narenciye sağlayabilmektedirler.

Brezilya 2005 yılı dünya narenciye üretiminde, ilk sırada yer alarak dünya

narenciye üretiminin yaklaşık % 19’unu, Türkiye ise dünyada 12. sırada yer alarak,

dünya üretiminin yaklaşık % 2,45’ini gerçekleştirmektedir (AKİB 2005). Çizelge

4.7’de 2004–2005 yılları ülkeler itibariyle narenciye üretimi ve % oranları

görülmektedir.

Çizelge 4.7. 2004–2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Narenciye Üretimi - Miktar (1000 Ton ve % Oranları) Ülkeler 2004 (%) 2005 (%) Brezilya 20.487 18,5 20.143 19,1 Çin 15.495 14,0 16.020 15,2 ABD 14.851 13,4 10.317 9,8 Meksika 6.648 6,0 6.736 6,4 İspanya 5.920 5,3 4.867 4,6 Hindistan 4.750 4,2 4.750 4,5 İran 3.825 3,4 3.825 3,6 İtalya 3.336 3,0 3.398 3,2 Nijerya 3.250 2,9 3.250 3,1 Mısır 2.855 3,0 2.798 2,7 Arjantin 2.690 2,4 2.690 2,6 Türkiye 2.708 2,4 2.588 2,5 Pakistan 1.670 1,5 1.670 1,6 Japonya 1.319 1,2 1.370 1,3 Fas 1.183 1,0 1.255 1,2 Diğerleri 19.926 18,0 19.764 18,7 Toplam 110.911 100,0 105.440 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567



17

2005 yılında üretilen narenciye çeşitlerinde portakal ilk sırada yer alarak

narenciye üretiminin yaklaşık % 56,6’sını oluşturmaktadır. Bunu sırasıyla, mandarin

(% 22,1), limon (% 12,1) ve greyfurt (% 3,5) izlemektedir.

2005 yılında Türkiye’de üretilen portakal, dünya üretiminin yaklaşık % 2,1’i,

mandarin yaklaşık % 2,5’i, greyfurt yaklaşık % 4,1’i ve limon yaklaşık % 4,7’si

kadardır (AKİB, 2005). Çizelge 4.8’de ülkeler itibariyle portakal üretimi ve %

oranları görülmektedir.

Çizelge 4.8. 2004–2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Portakal Üretimi - Miktar (1000 Ton ve % Oranları) Ülkeler 2004 (%) 2005 (%) Brezilya 18.271 28,4 17.805 29,8 ABD 11.677 18,2 8.266 13,9 Meksika 3.977 6,2 4.050 6,8 Hindistan 3.100 4,8 3.100 5,2 Çin 2.311 3,6 2.412 4,0 İtalya 2.105 3,3 2.201 3,7 İspanya 2.691 4,2 2.150 3,6 İran 1.900 3,0 1.900 3,2 Mısır 1.850 2,9 1.789 3,0 Endonezya 2.071 3,2 1.312 2,2 Türkiye 1.300 2,0 1.250 2,1 Pakistan 1.169 1,8 1.169 2,0 Yunanistan 772 1,2 958 1,6 Fas 719 1,1 810 1,4 Arjantin 770 1,2 770 1,3 Diğerleri 9.577 14,9 9.730 16,3 Toplam 64.261 100,0 59.672 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567

2005 yılında dünyada greyfurt üretimi, toplam narenciye üretiminin % 3,5’ine

denk gelmektedir. Greyfurt, en fazla ABD’de üretilmektedir. Türkiye dünya greyfurt

üretiminde yaklaşık % 4,1 payla 7. sırada yer almaktadır. Çizelge 4.9’da ülkeler

itibariyle greyfurt üretimi ve % oranları görülmektedir.



18

Çizelge 4.9. 2004–2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Greyfurt Üretimi - Miktar (1000 Ton ve % Oranları) Ülkeler 2004 (%) 2005 (%)ABD 1.964 42,0 914 24,9Çin 433 9,3 443 12,1Meksika 260 5,6 265 7,2İsrail 710 15,2 264 7,2Küba 225 4,8 226 6,1Arjantin 170 3,6 170 4,6Türkiye 135 2,9 150 4,1Hindistan 142 3,0 142 3,9Tunus 72 1,5 72 2,0Brezilya 66 1,4 68 1,9Sudan 68 1,5 68 1,9Belize 56 1,2 56 1,5Jamaika 44 0,9 44 1,2Paraguay 40 0,9 43 1,2Filipinler 41 0,9 40 1,1Diğerleri 723 15,4 710 19,3Toplam 4.677 100,0 3.675 100,0 Kayna FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567

2005 yılında dünya mandarin üretimi, toplam narenciye üretiminin yaklaşık

% 22,1’ine denk gelmektedir. Türkiye’de üretilen mandarin, dünya üretiminin

yaklaşık %2,5’ine denk gelmektedir. Dünya mandarin üretiminin yarıya yakınını,

Çin karşılamaktadır. Türkiye, dünya üretiminde 9. sırada yer almaktadır. Çizelge

4.10’da ülkeler itibariyle mandarin üretimi ve % oranları görülmektedir.



19

Çizelge 4.10 2004–2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Mandarin Üretimi – Miktar (1000 Ton ve % Oranları) Ülkeler 2004 (%) 2005 (%) Çin 11.044 47,1 11.395 48,8 İspanya 2.458 10,5 1.945 8,3 Brezilya 1.163 5,0 1.270 5,4 Japonya 1.060 4,5 1.100 4,7 İran 720 3,1 720 3,1 Tayland 668 2,9 670 2,9 Mısır 661 2,8 665 2,9 İtalya 611 2,6 586 2,5 Türkiye 670 2,9 585 2,5 Kore 584 2,5 580 2,5 Pakistan 434 1,9 434 1,9 Fas 443 1,9 425 1,8 ABD 476 2,0 390 1,7 Meksika 360 1,5 370 1,6 Peru 175 0,7 172 0,7 Diğerleri 1.901 8,1 2.023 8,7 Toplam 23.430 100,0 23.330 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567

2005 yılında dünyada limon üretimi, toplam narenciye üretiminin yaklaşık

%12,1’ine denk gelmektedir. Türkiye’de üretilen limon, dünya üretiminin yaklaşık

%4,7’sine denk gelmektedir. Limon üretiminde yaklaşık %15,6 payla Meksika ilk

sırada yer alırken, Türkiye 9. sırada yer almaktadır. Dünya limon üretimini tek

kendisinde bulunduran tek bir ülke olmayıp, dünyada çeşitli ülkelerde üretim

yapıldığı görülmektedir. Çizelge 4.11’de ülkeler itibariyle limon üretimi ve %

oranları görülmektedir.



20

Çizelge 4.11. 2004–2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Limon Üretimi - Miktar (1000 Ton ve % Oranları)

Ülkeler 2004 (%) 2005 (%)Meksika 1.988 15,8 1.988 15,6Hindistan 1.420 11,3 1.420 11,2Arjantin 1.300 10,3 1.300 10,2İran 1.100 8,8 1.100 8,6Brezilya 986 7,8 1.000 7,9ABD 732 5,8 746 5,9İspanya 729 5,8 734 5,8Çin 622 4,9 635 5,0Türkiye 600 4,8 600 4,7İtalya 583 4,6 549 4,3Mısır 338 2,7 338 2,7Peru 210 1,7 220 1,7Şili 165 1,3 167 1,3Guatemala 143 1,1 143 1,1Kolombiya 121 1,0 142 1,1Diğerleri 1.532 12,2 1.645 12,9Toplam 12.569 100,0 12.726 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567

Narenciye üretimi ülkemizde en fazla; Akdeniz Bölgesi’nde (Antakya,

Adana, Mersin, Antalya) ve Ege Bölgesi’nde (İzmir, Aydın, Muğla ve çevresi)

yapılmaktadır. Türkiye’deki toplam turunçgilin yaklaşık % 95’i bu iki bölgede

üretilmektedir. Ülkemizde en fazla üretimi olan narenciye çeşidi portakaldır (AKİB,

2005). Çizelge 4.12’de. Türkiye’nin yıllar itibariyle turunçgil üretimi görülmektedir.

Çizelge 4.12. Türkiye Yıllar İtibariyle Turunçgil Üretimi (1000 Ton) Ürün Adı 2000 2001 2002 2003 2004 Toplam Mandarin 560 580 590 525 525 4.958 Portakal 1.070 1.250 1.250 1.215 1.215 10.402 Limon 460 510 525 500 535 4.499 Greyfurt 130 135 125 130 130 1.085

Kaynak: FAO, 2004



21

4.2. Türkiye’deki Yaş Sebze Meyve İhracatındaki Gelişmeler

Türkiye, tarımsal üretimde geniş bir yelpazeye sahip olması ve çeşitliliğin bir

göstergesi olarak yıllık yaklaşık 43 milyon ton düzeyindeki üretimi ile dünya yaş

sebze meyve üretiminde önemli bir yere sahiptir. Aynı zamanda yaş sebze meyve

sektörü, ülkemiz tarımsal üretiminde sahip olduğu pay, oluşturduğu istihdam ve milli

gelire sağladığı ek katkı ile tarım ürünleri ihracatımız açısından önemli bir yere

sahiptir (Anonim, 2006).

Ürün bazında ele alındığında, yaş meyve ihracatımızın yarıdan fazlasını

narenciye grubu oluşturmaktadır. Bu payın da yaklaşık % 70’lik bir kısmı limon ve

mandarin ürünlerinden oluşmaktadır. Narenciye grubunu sırasıyla kiraz, üzüm,

şeftali, elma ve kavun ürünleri ihracatları izlemektedir (AKİB, 2005).

Bir araştırmaya göre, son zamanlarda dış ticaret artışının nedenleri arasında,

ihracat firmalarının yurtiçi üretim ve fiyatlama sürecinde, Türk Lirası yerine döviz

cinsinden karar almaya başladıklarını, dolayısıyla ihracat fiyatlama davranışında ve

(dalgalı döviz kuru ile örtülü enflasyon hedeflemesi rejimlerine bağlı olarak) döviz

kuru dinamiklerinde ortaya çıkan değişmelerin olduğunu tespit etmiştir. 2000-2005

dönemleri arasındaki Türkiye yaş sebze meyve ihracatındaki artış da bu sebeplere

bağlanabilir (Aldemir, 2006).

Akdeniz İhracatçılar Birliği’nden alınmış verilere göre yaş sebze, meyve ve

narenciye ihracatının yıllar itibariyle karşılaştırması Çizelge 4.13 de verilmiştir.

Türkiye yaş sebze ve yaş meyve ihracatı miktar olarak 2002 yılı hariç, hep artan bir

trend izlemiştir. Narenciye ihracatının ise miktar olarak 2003 yılında 2002 yılına

göre azalmış olduğu diğer yıllarda ise artış kaydettiği görülmektedir.

Türkiye, 2005 yılı yaş sebze meyve için hedeflediği 1 milyar dolar ihracatı,

AB ve Rusya’da yaşanan krizlerden dolayı gerçekleştirememiş, 2005 yılında 1

milyon 804 bin ton yaş sebze meyve ihracatına karşılık 968 milyon 620 bin dolar

döviz girdisi sağlamıştır ( Anonim, 2006). Ancak bazı ülkelerle yaşanan sorunlara

rağmen Türkiye’nin yaş sebze meyve ihracatının 2005 yılının ilk yarısında artmaya

devam ettiği görülmektedir. 2005 yılının Ocak - Haziran döneminde Türkiye’nin yaş

sebze meyve ihracatı 2004 yılının aynı dönemine göre yüzde 25.4 oranında artarak

688 milyon 694 bin dolara yükselmiştir. Yaş sebze meyve ihracatının yaklaşık yüzde


22

80’i Almanya, Avusturya, Belçika, Fransa, Hollanda, İngiltere ve İtalya’dan oluşan

Avrupa Birliği ülkelerine yapılmıştır. 2004 yılının ilk yarısında Türkiye 549 milyon

217 bin dolarlık yaş sebze - meyve ihracatı gerçekleştirmiştir (Perakende Haber

Portalı, 2005).

İhracat miktarı, düzenli bir pazarlama organizasyonun olmayışı, pazarın

istediği çeşitlerin istenilen kalitede, zamanda ve miktarda temin edilmeyişi gibi bir

çok faktörün yanı sıra, iklimsel değişiklikler sonucu üretim miktarında görülen

dalgalanmalardan da olumsuz yönde etkilenmektedir (Gökçek, 2006) .

Değer olarak baktığımızda ise ihracat miktarından bağımsız bir tablo

görülmektedir. İhracat miktarı azalsa bile ihracat değerinin artabileceği

görülebilmektedir. Örneğin 2001 yılı yaş meyve ihracat miktarı 237.3242’ten 2002

yılında 229.097’ye düşmesine rağmen, ihracat değeri 2001 yılında 142.365’ten 2002

yılı ihracat değeri 152.997 bin dolara çıkmıştır. Aynı durum, 2003–2004 yılları

arasında yaş sebze ihracat miktar ve değer rakamlarında da görülmektedir. İhracat

miktarı azalmasına rağmen ihracat değerinde oluşan farklılığın nedeni; yıllar

itibariyle oluşan döviz kuru farklılığı, ürün kalitesi farklılığı, yurt içi ile yurt dışı

turunçgil ihracat fiyatlarında meydana gelen değişikliklerden kaynaklanabilmektedir.

Çizelge 4.13.’de Türkiye yaş meyve sebze ve narenciye ihracatının 2000-2005 yılları

itibariyle gelişimi görülmektedir.


24

Türkiye yaş sebze meyve ve narenciye ürünlerinin belli başlı pazarları

Çizelge 4.14.’de de görüldüğü gibi coğrafi açıdan ülkemize yakın olan Rusya

Federasyonu, Avrupa Birliği ve Ortadoğu ülkeleridir.

İhraç edilen yaş sebze meyve kalemleri, ülkeler bazında farklılık

gösterdiğinden dolayı ülkelerin ihracat miktar ve değerleri arasında farklılıklar

bulunmaktadır. Örneğin; Türkiye’nin yaptığı ihracat içerisinde Romanya’nın payı

miktar olarak %9, değer olarak %7 iken, Ukrayna’nın payı miktar olarak %8, değer

olarak yine %7 şeklindedir. Çünkü ihracat kalemlerinin çeşitleri, kalite ve fiyatları

yıllar itibariyle farklılıklar gösterebilmektedir (Çizelge: 4.14).

Çizelge 4.14. 2004 – 2005 Yılları Yaş Meyve Sebze Ve Narenciye'de İhracat Yapılan İlk 10 Ülke

No Ülke

2004 2005 2005 Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer

Ton ($) Ton ($) Pay (%)

Pay (%)

1 Rusya Federasyonu 462.826 192.100 493.897 245.515 27 25

2 Almanya 115.977 131.077 135.437 133.864 8 14 3 Romanya 122.274 44.977 158.696 66.935 9 7 4 Ukrayna 103.542 44.206 140.002 64.282 8 7 5 Suudi Arabistan 157.460 58.237 166.371 63.359 9 7 6 Hollanda 44.850 47.299 50.692 45.814 3 5 7 Birleşik Krallık 41.921 37.965 37.682 41.898 2 4

8 Mersin Serbest Bölge 51.035 24.061 56.853 33.318 3 3

9 Yunanistan 74.626 35.478 52.840 29.704 3 3 10 Avusturya 22.329 18.047 29.286 24.138 2 2 Diğer 426.532 170.757 482.273 219.792 26 23 Toplam 1.623.372 804.204 1.804.029 968.620 100 100

Kaynak: AKİB, 2005

2004–2005 yılı Türkiye yaş sebze, meyve ve narenciye ihracatına

baktığımızda ilk sırayı büyük bir oranla narenciye türünden olan limon almaktadır.

Limon ihracatı en çok Rusya Federasyonu ile Suudi Arabistan’a yapılmaktadır.

Mandarin ithal eden ülkelerin başında Almanya ve İngiltere gibi Batı Avrupa ülkeleri


25

gelmektedir. Portakal daha çok Rusya Federasyonu ve Ukrayna ülkelerine ihraç

edilmektedir. Greyfurt ise İngiltere ve Hollanda gibi AB ülkelerine yapılmaktadır

(DTM, 2003). Bunlara ek olarak Hollanda’ya yaş meyve ve kabuklu yemişler,

turunçgil v.b. ürünlerin 2005 yılı ihracatı, ihracatımızda altıncı sıradadır.

Turunçgiller ve kayısı, erik, şeftali ve kiraz Hollanda’ya yapılan önemli yaş seze ve

meyve ihracat kalemlerimiz arasındadır (Rotterdam Türk Ticareti Geliştirme Ofisi,

2005). Çizelge 4.15’de 2004 ve 2005 yılları yaş sebze meyve ve narenciyede ihracat

yapılan ilk 10 tür görülmektedir.

Çizelge 4.15. Yaş Sebze Meyve ve Narenciyede İhracat Yapılan İlk 10 Tür

(2004-2005)

No Tür

2004 2005 2005payı (%) Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer

Ton ($) Ton ($) Ton ($) 1 Limon 223.248 99.428 359.723 170.683 20 18 2 Domates 236.218 110.480 252.264 145.562 14 15 3 Mandarin 226.307 97.302 250.102 110.912 14 11 4 Kiraz, Vişne 40.493 122.182 35.877 93.289 2 10 5 Üzüm 159.923 82.422 156.363 91.933 9 9 6 Portakal 127.410 49.739 179.942 72.741 10 8 7 Biber 50.091 44.451 64.002 56.139 4 6 8 Greyfurt 118.316 51.408 100.514 50.945 6 5 9 Şeftali 20.235 11.938 39.642 20.828 2 2

10 Hıyar, Kornişon 26.919 12.397 32.599 18.544 2 2 Diğer 394.213 122.456 333.001 137.045 17 14 Toplam 1.623.372 804.204 1.804.029 968.620 100 100 Kaynak: AKİB, 2005


26

4.3. Hatay İlindeki Yaş Sebze Meyve Üretimindeki Mevcut Durum Hatay Türkiye’nin en güneyinde bulunup tarihi ve kültürel zenginliklere

sahip bir ildir. Bunun yanında Türkiye’nin yaş sebze meyve dışsatımında da önemli

bir paya sahiptir.

Yaş sebze meyve üretimi yapılan Hatay İli sınırları içerisindeki ilçeler;

Merkez, Belen, Dörtyol, Erzin, Hassa, İskenderun, Kırıkhan ve Samandağ’dır.

Hatay ili yaş sebze meyve üretimi bakımından çok önemli bir potansiyel

oluşturmaktadır. Hatay ilinde en fazla üretimi yapılan sebzeler, meyveler ve

turunçgil ürünleri çizelgede görülmektedir. Hatay ilinde en fazla üretimi yapılan

sebzeler; domates, patlıcan, maydanoz, taze fasulye, kavun ve hıyardır. Hatay ilinde

en fazla üretimi yapılan meyveler; zeytin, erik, Trabzon hurması, nar, bağ ve

kayısıdır. Hatay ilinde turunçgil üretimi; limon, portakal, mandarin, altıntop ve

turunçtur (Çizelge 4.16).

Çizelge 4.16. Hatay’da Yaş Sebze ve Meyve Üretimi (2005) KATEGORİLER ÜRÜNLER ÜRETİM (ton)

SEBZELER

Domates 276.900 Biber 111.580 Patlıcan 74.535 Maydanoz 16.350 Taze fasulye 29.471 Kavun 50.005 Hıyar 63.860

MEYVELER

Zeytin 134.460 Erik 20.350 Trabzon hurması 4.921 Nar 34.385 Bağ 41.934 Kayısı 4.102

TURUNÇGİLLER

Limon 20.241 Portakal 215.667 Mandarin 205.739 Altıntop 24.817 Turunç 61

KAYNAK: www.hataytarim.gov.tr, 2005

http://www.hataytarim.gov.tr


27

4.4. Hatay İlindeki Yaş Sebze Meyve İhracatındaki Gelişmeler

Hatay İlinin Ekonomisi tarım ağırlıklıdır. Hatay İlinin topraklarının % 50’si

(270.766 hektarı) tarım alanıdır. Limon, domates ve mandarin en çok üretilen ve

satılan ürünlerdir. Türkiye narenciye ihracatının yüzde 35'i buradan yapılmaktadır.

Hatay yaş sebze meyve ihracatçıları; özellikle Ortadoğu, Rusya, AB ülkeleri başta

olmak üzere dünyanın dört bir yanına mal satmaktadırlar.

Türkiye genelinde olduğu gibi Hatay İli’nde de yaş sebze meyve ihracatı

artmaya devam etmektedir. Hatay’da önemli bir düzeyde olan sebze ve meyve

ticareti, nakliye sektörünü de geliştirmiştir. Bu gelişmelerin bir sonucu olarak bazı

illerde üretilen ürünlerin (portakal, kiraz ve mandarin gibi) Hatay ilindeki ihracatçılar

aracılığı ile ihraç edildiği görülmektedir.

Tarımsal faaliyet, Hatay ekonomisinde önemli yer tutmaktadır. Hatay İli için

ticarete konu olan en önemli tarımsal ürünler; buğday, pamuk, tütün, turunçgil,

zeytin ve zeytinyağı ile sebze türleridir. Avrupa ülkeleri ve Ortadoğu ülkelerini

birbirine bağlayan E–5 karayolunun Hatay’dan geçmesi ve ülkenin en önemli

limanlarından biri olan İskenderun Limanı’nın Hatay’da olmasından dolayı, ilde dış

ticaret gelişmiş durumdadır. Bu da taşımacılığın gelişmesini ve Türkiye’nin ikinci

büyük nakliye filosuna sahip olmasını sağlamıştır (Gökçek, 2006).

Hatay’dan 2005 yılı itibariyle en fazla ihraç edilen yaş meyve kalemlerine

değer olarak bakıldığında ilk sırayı üzüm, ikinci sırayı şeftali ve üçüncü sırayı elma

almaktadır. Bazı yıllar ihraç edilen bir ürünün miktarı azalış gösterirken ihraç değeri

artmaktadır. Örneğin incirin ihracat miktarı 2002 yılında miktar olarak 969 ton olup

2003 yılında 947 ton şeklinde azalma gösterirken, ihracat değeri 2002 yılında 258 $

(1000$) iken 2003 yılında 480 $ şeklinde artış göstermiştir. Ürün çeşitlerinin

fiyatları, kaliteleri ve ürün çeşitlerine olan talepler gibi unsurlar ürünlerin değerlerini

belirlemektedir. Bu unsurlar, ürün türleri arasında aynı miktarda ürün ihraç edildiği

durumlarda bile ihraç değerleri açısından farklıklara neden olabilmektedir. (Çizelge

4.17).

4.ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU

29

Hatay’dan 2005 yılı itibariyle en fazla ihraç edilen yaş sebze kalemlerine

değer olarak bakıldığında ilk sırayı domates, ikinci sırayı havuç turp, üçüncü sırayı

da soğan, şalot almaktadır. Genel olarak, Hatay’dan yapılan sebze ihracat miktarında

2000 yılından 2005 yılına kadar bir artış gözlemlenmiş sadece 2000 yılında sebze

ihracat miktarında düşme görülmüştür. O dönemdeki enflasyon ve reel faizlerin

yüksek olması, Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizleri itibariyle gerçekleşen döviz kuru

rejimi ve para politikası değişikleri, dalgalı kur politikası kısacası dönem itibariyle

içinde bulunulan ekonomik durum 2000 yılının ihracat miktarındaki düşüşün

nedenleri arasında gösterilebilir (Aldemir, 2006). Yaş sebze meyve ihraç ettiğimiz

önemli ülkelereden AB ve Rusya’da yaşanan krize rağmen, 2005 yılı ortalama yaş

sebze ihracat miktar ve değerleri bir önceki yıla göre artış kaydetmiştir. Hatay’dan

ihracatı yapılan sebzelerin 2000-2005 yılları itibariyle miktar ve değerleri Çizelge

4.18’de verilmiştir.


31

2000-2005 yılları arasında, greyfurt ihracatında 2004 yılına kadar artış 2005

yılında ise düşme görülmüştür. Portakal ihracatında ciddi dalgalanmalar görülmemiş,

mandarin ihracatında artış tespit edilmiştir. Limon ihracatında ise, önemli bir

değişiklik görülmemiş, 2005 yılında ihracat önemli ölçüde artarak 101,328 ton

olmuştur. 2000 yılında Hatay’da en fazla ihraç edilen turunçgil ürününde ilk sırayı

limon, 2. sırayı mandarin alırken, 2005 yılında da aynı ürünler yerini korumuştur.

Hatay’dan 2005 yılı itibariyle en fazla ihraç edilen turunçgil kalemlerine değer olarak

bakıldığında da ilk sırayı limon, ikinci sırayı mandarin, üçüncü sırayı portakal ve

dördüncü sırayı greyfurt almaktadır. Genel olarak, Hatay’ın turunçgil ihracat

miktarında 2000 yılından 2005 yılına kadar bir artış gözlenmiş, sadece 2000 yılında

yaşanan ekonomik kriz ve iklim koşulları nedeniyle turunçgil ihracat miktarında

düşme görülmüştür. Bunlara ek olarak, bazı dönemlerde meydana gelmiş olan ihracat

miktarındaki düşüş; dış talepten, ürünün çeşidinden, kalitesinden ve fiyatından

kaynaklanmış olabilir. Hatay’ın toplam turunçgil ihracatının Türkiye’deki payı, 2002

yılında %31 iken, Akdeniz’deki payını %51’dir (AKİB, 2005). Bu veriler, Hatay’ın

Türkiye’nin turunçgil ihracatında önemli bir yeri olduğunu göstermektedir. Çizelge

4.19’da Hatay’dan ihracatı yapılan turunçgil ürünleri görülmektedir.

5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU

33

5.ARAŞTIRMA BULGULARI

Araştırma kapsamındaki işletmelerden elde edilen birincil veriler esas

alınarak elde edilen bulgular bu bölümde incelenmiştir.

5.1 İşletmelerle İlgili Bilgiler

İşletmelerin yasal organizasyonları, işletmelerin yönetim biçimini etkileyen

önemli faktörlerden biridir. Genellikle anonim şirket türünde organize olmuş

işletmelerin (halka açıklık oranına bağlı olarak) daha profesyonel yönetildikleri

bilinmektedir (Gürgen, 1995). Oysa kolektif ve kooperatif şirketlerle, küçük ölçekli

limitet şirketler ise aile işletmeleri görünümünde olup, genellikle sermayedarlar

tarafından yönetilmektedir. Günümüzde artık şirketlerin etkinliğinde profesyonel

yöneticilerle yönetilmenin çok önemli katkısı olduğu bilinmektedir.

Bu nedenle incelenen işletmelerin yasal örgütlenme şekilleri araştırılmış ve

sadece birinin anonim, diğerlerinin ise limitet şirket türünde olduğu görülmüştür.

Yukarıdaki yönetim esasları dikkate alındığında bu küçük sermaye şirketlerinin

ulusal ve uluslar arası pazarlarda doğrudan etkili olabilme olasılıklarının da az

olduğu söylenebilinir.

Oysa bunlar daha az sayıda, fakat anonim şirket şeklinde yeniden yapılanmış

olsa ve profesyonel yöneticilerce yönetilmiş olsa, Hatay’daki yaş sebze meyve

ihracatı yönünden daha da etkili olabilecekleri söylenebilir.

İşletmelerin ihracat ve ithalat yanında başka yan işlerde yapıp yapmadıkları

da araştırılmıştır. Bu esas faaliyetlerinin yanında ek iş olarak % 68’i nakliye

yapmakta ve % 10’u da file ve sandık gibi yardımcı maddeler üretmektedirler.

İşletmelerin yasal örgütlenme biçimi, işletmelerin büyüklükleri hakkında bir

bilgi vermektedir. Çalışanların sayısı da bu konuda bir fikir vermektedir. Nitekim

işletmelerde daimi işçi sayısı 10 ile 50 kişi arasında değişmektedir. Ancak, işlerin

yoğun olduğu 1–2 ay gibi süre içinde ambalajlama ve paketleme işlerinde

çalıştırılmak üzere alınan geçici işçilerle bu sayı bazı işletmelerde 200’e kadar

çıkmaktadır.


34

Sonuç olarak, araştırma kapsamındaki işletmelerin gerek örgüt yapısı ve

gerekse çalışan sayısı açısından küçük aile işletmeleri görünümünde oldukları ve

böyle bir yapılanmanın işletmelerin etkinliğini azalttığı söylenebilir.

5.2 Yöneticilerle İlgili Bilgiler

Yöneticilerin mal sahiplerimi yoksa profesyonel yöneticiler mi oldukları

araştırılmış ve tamamının (21) mal sahibi yönetici oldukları anlaşılmıştır. Mal sahibi

yöneticilerin, genelde profesyonel yönetici gibi yönetim ilkelerini uygulamakta

zorlandıkları da bilinmektedir. Nitekim bu konuda, Adana’daki sanayi işletmelerinin

yönetim sorunlarıyla ilgili yapılmış olan bir araştırmada, mal sahibi yöneticilerin

genelde kendilerini vazgeçilmez adam yerine koydukları ve bu nedenle kendi

altlarında çalışanların yetkilerini kısıtladıkları belirtilmiştir (Gürgen, 1977). Mal

sahibi yönetici hakimiyetinde etkinliği olumsuz etkileyebileceği de düşünülmektedir.

Bununla beraber, yöneticilerin eğitim durumları ile yöneticilik performansları

arasında bir ilişkinin olduğu da bilinmektedir. Bu nedenle yöneticilerin eğitim

durumlarıyla ilgili bulgular Çizelge 5.1’de verilmiştir. ,

Çizelge 5.1. Anket Yapılan İşletme Yöneticilerinin Öğrenim Durumları Örenim Durumu Kişi Sayısı Ortalama Üniversite 10 47 Lise 6 28 Ortaokul 2 11 İlkokul 3 14 Toplam 21 100 Çizelge bulgularına göre yöneticilerin yarıdan fazlasının yüksek tahsilli

olmayışı ve yöneticilik eğitimi almamış olmaları, işletmelerin modern işletmecilik

yönetim ilkeleri ile yönetilmelerini güçleştirmektedir. Üniversite mezunu olanların

da yöneticilik eğitimi veren iktisat ve işletme fakülteleri gibi yerlerden mezun

oldukları saptanmıştır. Bu durum, işletmelerin modern yönetilmeleri açısından

olumlu olarak yorumlanabilir.

Bununla beraber, konusunda uzman çalıştırıp çalıştırmadıkları da

araştırılmıştır. Zira ihracat ithalat işleri ayrıcalıklı bilgiler gerektirmektedir. Uzman


35

çalıştırmadıkları gibi bu konuda uzman kurumlardan da bilgi alışverişinde

bulunmadıkları anlaşılmıştır.

İthalat- ihracat konumundaki deneyimleri de araştırılmış ve bu konu ile ilgili

bulgular çizelge 5.2’de verilmiştir.

Çizelge 5.2. Anket Yapılan İşletme Yöneticilerinin Deneyim Durumları Çalışma Sayısı (yıl) Kişi Sayısı Ortalama (%) 0-5 3 14,28 5-10 1 4,76 10-15 7 33,33 15-20 1 4,76 20 + 8 38,09 Çizelge bulgularına göre yöneticilerin %38,09’u ihracatta 20 yıl üzeri

deneyime sahip olurken %33,33’ü de 10-15 yıl deneyime sahiptir. Bu durum

işletmelerde ihracat-ithalat konumunda çalışanların deneyimlerinin yüksek olduğunu

göstermektedir. Bunun, işletmelerin yönetim etkinlikleri açısından olumlu bir

gelişme olduğu söylenebilir.

5.3.İşletmelerin İhracatla İlgili Faaliyetleri 5.3.1. İhraç Ürünlerinin Yaklaşık Olarak Payları

İncelenen işletmelerin hemen hemen tamamı sebze, meyve ve turunçgil ihraç

etmektedirler. İhraç edilen turunçgiller arasında; portakal, limon, mandarin ve

greyfurt önemli ürünlerdir. Diğer meyveler olarak; şeftali, elma, üzüm, çilek, armut,

nar, kiraz, kayısı, kavun ve karpuz başlıca ihraç ürünleridir. İhraç edilen sebzeler

başta domates, kuru ve yeşil soğan olmak üzere; biber, havuç, hıyar, turp,

karnabahar, patlıcan, kabak ve yeşillikten (maydanoz, nane, tere otu, marul)

oluşmaktadır. Turunçgil, diğer meyvelerle sebzelerin ihracattan aldıkları yüzde

oranları Çizelge 5.3’de gösterilmiştir.

Çizelge 5.3. Yaş Sebze Meyve Ürünlerinin İhracatında Ağırlık Oranları ÜRÜN Ortalama % Turunçgil 60 Diğer Meyveler 20 Sebze 20


36

Çizelge bulgularına göre %60’lık oran ile en çok ihracatı yapılan grup

turunçgiller olup sırayı %20’lik oranlar ile diğer meyveler ve sebzeler almaktadır.

5.3.2.İhracatın Ülkelere Göre Durumu

Sebze ve meyve ihracatının yapıldığı ülkeler yıllara göre değişmektedir.

Nitekim, bazı yıllar narenciye ihracatında öne çıkan bir ülke, bir başka sene daha alt

sıralara düşebilmektedir. Gerek sebze, gerekse meyve guruplarında ülkelerin

sıralamalarının yıllara göre değişiklikler gösterdiği anlaşılmaktadır. Bunda bazen

Türk işletmelerinin pazara geç girmelerinin veya özellikle bizde kış mevsimi iken,

Güney Amerika ülkelerinin benzer ürünlerinin, Türk işletmelerinin pazarlarına hala

mal gönderiyor olmalarının da etkileri olduğu anlaşılmıştır. (AKİB, 2005)

Araştırmaya konu olan işletmelere, ürün bazında faaliyetlerinin en yoğun

olduğu ülkeler sorulduğunda, ihracatlarını % olarak en yoğun gerçekleştirdikleri

ülkeleri ve bu ülkelere hangi ürünleri ağırlıklı olarak ihraç ettiklerini yine % olarak

ifade etmişlerdir. İhracatın en yoğun yapıldığı ülkeler ve ihracata konu olan ürünlerin

ağırlıkları yıllara göre değişiklik gösterebilmesi nedeniyle 2005 yılı ürün bazında

ihracat faaliyetlerinin en yoğun olduğu ülkelerin verileri esas alınmış ve elde edilen

bulgular Çizelge 5.4’de verilmiştir.

Çizelge 5.4. Ürün Bazında Faaliyetlerin En Yoğun Olduğu Ülkeler (%)

Ülkeler

Ürünler Ülkelerin Payları

(%)

Meyveler Sebzeler

(%) Turunçgil

(%) Diğer Meyveler

(%)

Rusya 50 20 30 30

Ortadoğu 40 30 30 20

AB 42 23 35 25

Diğer* 50 20 30 25 *Romanya, Ukrayna, Polonya, Hırvatistan

Çizelge 5.4.’de belli başlı ülkelere yapılan ihracatın oranları verilmektedir.

Bu çizelge bulgularına göre sebze ve meyvede Rusya çok önemli bir pazarı


37

oluşturmaktadır. Daha sonra Avrupa Birliği ülkeleri ile Arap ülkeleri önemli pazarlar

olarak görülmektedir.

Araştırma bulgularına göre, yaş sebze meyve ihracatlarını farklı ülkelere

farklı oranlarda gerçekleştirmektedirler. Konu olan firmaların ihracatlarında Rusya

%30 paya sahip olup; bu oran %50 turunçgil, %20 diğer meyve ve %30 sebze

şeklinde dağılım göstermektedir. Ortadoğu ülkelerine yapılan ihracat payı %20 olup;

oran %40 turunçgil, %30 diğer meyveler ve %30 sebze şeklinde dağılım

göstermektedir. Avrupa Birliği Ülkelerine yapılan ihracat %25 paya sahip olup; bu

oran % 42 turunçgil, %23 diğer meyveler ve %35 sebze şeklinde dağılmaktadır.

İhracatta diğer ülkelerin payları %25 olup; bu oran %50 turunçgil, %20 diğer

meyveler ve %30sebze şeklinde dağılım göstermektedir. Diğer ülkeler önem sırasına

göre; Romanya, Ukrayna, Polonya ve Hırvatistan’dır.

5.3.3.Gelişme Potansiyeli Olan Pazarlar

Yöneticilere gelecekte yaş sebze meyve ihracatı yönünden daha çok ihracatın

yapılabileceği ülkelerin hangileri olabileceği ile ilgili beklentileri de sorulmuştur. Bu

konuyla ilgili olarak yöneticilerin beklenti ve tahminleriyle ilgili bulgular Çizelge

5.5.’de verilmiştir.


38

Çizelge 5. 5.Yakın Gelecekte En Cazip Olacak Pazarlar Ülkeler %

Rusya 42

Ukrayna 36.8

Romanya 15.7

Polonya 10.5

Kore 10.5

Irak 10.5

Moskova 5

İngiltere 5

Diğer 57.8

Çizelge bulgularına göre yaş sebze meyve dışsatımında görüşme yapılan 19

işletme pazar avantajları nedeniyle toplam 8 ülkeyi en cazip pazar olarak

görmektedir. Rusya %42, Ukrayna %36.8, Romanya %15.7, Polonya, Kore, Irak

%10.5, Moskova ve İngiltere %5 en cazip Pazar olarak görülmektedir. İşletmelerin

%57.8 de diğer pazarları da cazip bulmaktadırlar. Diğer pazarlar; Ortadoğu,

Moldovya, Uzak Doğu ülkeleri, Filipinler, Avrupa Birliği Ülkeleri, Türkiye

Cumhuriyetleri, Fransa ve Arabistan’dır.

5.4. İhraç Edilen Ürünlerin Temini (Tedariki)

Araştırmaya konu olan işletmelerin yaş sebze meyve ürününü alımından

satışına kadarki süreç incelenmiştir.

İşletmeler, ihracata esas olan ürünlerini ya bizzat kendileri üretmekte yahut

doğrudan üreticilerden almakta veya aracılar (komisyoncular) aracılığı ile temin

etmektedirler. İşletmeler ihraç ürünlerini bizzat kendi üretimlerini aracısız temin

etmelerinin, aracılı temine göre daha avantajlı olduğunu belirtmişlerdir. Ancak 21

işletmeden 2’si kendi ürünlerini ihraç etmekte (%9.5) ve arta kalan 19 işletme ise,

ihraç ürünlerini ya direk üreticiden satın alarak temin etmekte ya da üreticilerden

temin eden aracılardan almaktadır.


39

Sonuç olarak işletmelerin %90,5’i ihraç ürünlerini aracılar vasıtasıyla

(komisyoncu aracılığı ve toplayıcı/tüccar aracılığı ile) temin ederken, %9,5’i kendisi

üretmektedir. İşletmelerin hepsi ürünlerini doğrudan üreticiden almaktadır ancak

ihraç etikleri ünler içerisinde doğrudan üreticiden alınan ürünlerin ağırlıkları

değişmektedir. 21 işletmeden 15’i ihraç ürünlerinin %50 den fazlasını doğrudan

üreticiden temin ederken 5 işleme de ihraç ürünlerinin %50 den fazlasını komisyoncu

aracılığı ile temin etmektedir. 2 işletme ise ihraç ürünlerinin sadece %5’ini kendileri

üretirken geri kalanını hem doğrudan üreticiden hem de aracılar vasıtasıyla temin

etmektedirler (Çizelge 5.6.).

Çizelge 5.6. İhraç Edilen Ürünlerin Temin Yerlerine Göre Dağılımı Temin Yerleri Ortalama% Doğrudan Üreticiden Alınıyor 100 Komisyoncu Aracılığıyla Alınıyor 57 Toplayıcı / Tüccar 33.33 Kendi Üretimimiz 9.5

İncelenen yaş sebze meyve ihracatçısı işletmeler üreticiden ürünlerini kilo ve

götürü usulü ile almaktadır. İncelenen firmaların %24’ü kilo ile %76’sı hem kilo hem

götürü usulü ile ürünü üreticiden almaktadırlar (Çizelge 5.7.).

Çizelge 5.7. İhracat Ürününün Temin Şekli Ürünün Temin Şekli İşletme Sayıları % Hem Götürü Hem Kilo 16 76 Sadece Kilo 5 24 Sadece Götürü 0 0 Toplam 21 100 İncelenen işlemelerin %71’i dış pazarla bağlantılarını ihracat sezonu süresi

içinde gelen taleplere göre, %29’u da hem sezon öncesi yapılan bağlantılara göre

hem de sezon içinde gelen taleplere göre yapmaktadırlar.

Bu arada işletmelerin ürünlerini yurt dışına pazarlarken doğrudan mı yoksa

aracı kullanarak mı pazarladıkları da araştırılmıştır. Yaş sebze meyve ihracatçı

işletmeler, yurtdışında genellikle doğrudan kendi firmasının satış şubesi (%42,80)

aracılığıyla satmaktadırlar. Bunun yanı sıra bazı ihracatçı işletmelerin birden fazla

aracı kullandığı ve genellikle doğrudan yurtdışında temsil, ithalatçı ve yurtdışında


40

komisyoncu (%19) şeklinde yurtdışında satış yaptıkları belirlenmiştir. Bu konu ile

ilgili bulgular Çizelge 5.8.’de verilmiştir.

Çizelge 5.8. Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Dış Pazarda Temsil Şekli

Temsil Şekli Firma Sayısı (%)

Doğrudan Yurtdışında Temsil (Firmanın Satış Şubesi) 9 42,80 Doğrudan Yurtdışında Temsil + İthalatçı + Yurt Dışında Komisyoncu 4 19

Doğrudan Yurtdışında Temsil + Yurt Dışında Komisyoncu 2 9,50

Doğrudan Yurtdışında Temsil + Satış Şubesi 2 9,50

İthalatçı 2 9,50

Yurt Dışında Komisyoncu 1 4,80

Doğrudan Yurtdışında Temsil + Satış Şubesi + İthalatçı 1 4,80

TOPLAM 21 100 5.5. İhracatçı Firmaların Teslim Şekilleri

İhracat teslim şekilleri incelendiğinde, birden çok teslim şeklinin tercih

edilebildiği görülmektedir. FOB (Free on board) şeklindeki satışta, ihracatçı, ürünün

gemiye yüklenmesi için gerekli işlemleri yapar ve o ana kadarki risklere de katlanır.

FOB, malın ihracatçının limanında, gemiye yüklendiği andaki fiyatıdır. Malın

gemiye yüklenmesinden sonra yapılacak her türlü masraf alıcıya aittir. CIF (Cost,

insurance and freight) şeklindeki satışta, ihracatçı, malın varış limanına kadar olan

tüm giderleri karşılamakla yükümlü olup, risklere karşı ürününü sigorta ettirmek ve

bununla ilgili giderlere de katlanmak zorundadır. CIF fiyatı ithalatta mal bedelinin

üzerine sigorta ve navlun giderleri eklenerek ortaya çıkar. CF (Cost and freight)

satışta ise, satıcı, malın varış limanına kadar olan tüm giderleri karşılamakla

yükümlüdür. Ancak ürünün gemiye yüklendikten sonra olabilecek hasarlarını da alan

taraf karşılayacaktır. CF, fiyatın mal bedeli ile belirli bir yere kadar olan taşıma

masraflarını içerir (Mutlu, 2001).

İncelenen işletmelerde birlikte tercih edilebilen teslim şekillerinden FOB ile

CIF % 52,3’lük pay almıştır. Sadece FOB’u tercih eden işletmeler, % 33,33’tür. Tek

başlarına tercih edilen CIF ile CF %4,7’lik pay almaktadırlar. Burdan hareketle, en


41

çok tercih edilen teslim şekillerinden ilk sırayı FOB alırken, 2. sırayı da CIF

almktadır. Çizelge 5.9.’de yaş sebze meyve ihracatçısı firmaların teslim şekilleri

gösterilmektedir.

Çizelge 5.9. Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Teslim Şekli Teslim Şekli Firma sayısı (%) FOB + CIF 11 52.3 FOB 7 33,33 CIF 1 4,7 CF 1 4,7 FOB + CF +CIF 1 4,7 TOPLAM 21 100 5.5.1. İhraç Ürünlerinin Ulaşımı İncelenen işletmelerin çoğunluğu (%81) yaş sebze meyve ihracatını hem

karayolu kem de deniz yolu ile yapmaktadırlar. İşletmelerin %19’u ihracatlarını

sadece karayolu ile geçekleştirmektedirler. Romanya, Polonya, Macaristan başka bir

deyişle Avrupa Birliği ülkelerine, Orta Doğu ülkelerine genelde karayolu ile ihracat

yapılırken, Rusya, Ukrayna, Litvanya ülkelerine deniz yolu ile ihracat yapılmaktadır.

Rusya’ya ihracat, Samsun’a kadar karayolu ile daha sonra ise bu ilden denizyolu ile

yapılmaktadır.

5.5.2. İhraç Ürünlerinin Sigortalanması İncelenen firmaların %81’i ihraç ettikleri ürünleri sigorta ettirirken, %19’u

ihraç ettikleri ürünleri sigorta ettirmemektedirler. Sigorta ettirmeme sebebi olarak

sigorta masraflarının maliyete yansımaması ve nakliye yapmayan firmalarda

sigortayı nakliye yapan firmanın üstlenmesi belirtilmiştir.

5.6. İhracatçı Firmaların Yararlandığı İhracat Teşvikleri

İncelenen işletmelerin yaş sebze meyve ihracatı yaparken yararlandıkları

ihracat teşviki en çok DFİF ( Destekleme Fiyat İstikrar Fonu) Primidir. Para ve kredi

kurulu tarafından kararlaştırılan ve resmi gazetede ilan edilen bu uygulamada dikkat

edilen hususlar; malların ihraç potansiyeli taşıması, yurt içi talebin üzerinde bir


42

potansiyele sahip olması ve destekleme yapılığında önemli ölçüde dış satım gelirinin

temin edilmesidir (Koç, 1990).

Firmaların %72’si DFİF Priminden, %66.66’sı Vergi İadesinden, %23.8’i

İhracat Kredisi’nden ve Vergi Muafiyeti İstisnası İndiriminden, %9.5’i Döviz

Tahsisi'nden yararlanmaktadırlar.

Yapılan görüşmelerde ihracat teşviklerinden olan DFİF Priminin daha önceki

ihracat dönemlerinde yapıldığı gibi nakit olarak ödenmediği, firmanın vergi borcu

veya elektrik, su gibi borçlarına mahsuben kesildiği bildirilmiştir (Çizelge 5.10).

Çizelge 5.10. Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Yararlandığı İhracat Teşvikleri

İhracat Teşvikleri İşletme Sayısı Ortalama %

DFİF Primi 15 72

Vergi iadesi 14 66.7

İhracat Kredisi 5 23.8

Döviz tahsisi 2 9.5

Vergi muafiyeti, İstisnası, indirimi 5 23.8

Navlun Primi -

Diğer* 4 19

* KDV, Tarımsal Destek

İncelenen işletmelerin %86’sı yaş sebze meyve ihracatında ihracat

teşviklerini yetersiz bulmakta, %81’i ise zamanında bulmamaktadır. İşletmelerin

%14’ü ise yeterli bulurken, %19’u zamanında bulmaktadır. İhracat teşviklerini

yeterli ve zamanında bulamayan işletmelerin önerilerinin başında DFİF primlerinin,

ihracat teşviklerinin nakit ve zamanında ödenmesi gelmektedir. Uygulanan kur

politikasının ihracatı ilerletmesi, ihracatta Avrupa standartlarının uygulanması

önerileri arasında bulunmaktadır (Çizelge 5.11).


43

Çizelge 5.11. İhracatçı Firmaların Yararlandıkları İhracat Teşvikleriyle İlgili Görüşleri

İhracat Teşvikleri Firma Sayısı (%) İhracat Teşvikleri Firma Sayısı (%)

Yeterli 3 14 Zamanında 4 19

Yetersiz 18 86 Zamanında Değil 17 81

Toplam 21 100 Toplam 21 100

5.7. İşletmelerin Pazarlama Bilgi Kaynakları

Bu bölümde işletmelerin ihracat yaptıkları pazarla ilgili bilgiyi nereden

sağladıkları ve pazarla ilgili ne tür bilgiye ihtiyaçları olduğu sorulmuştur.

İşletmeler, dış pazarla ilgili bilgileri edinirken birden çok kaynak

kullanabilmektedirler. Nitekim işletmelerin %95’i pazarla ilgili bilgileri pazardaki

temsilci / dağıtıcılarından edinmektedirler. Bunun yanında kendi pazar

araştırmalarından, İhracatçılar Birliğinden, T.C. Hükümeti yayınlarından, İhracatı

Geliştirme ve Etüt Merkezi’nden (İGEME), pazar ülkedeki hükümet ve endüstri

yayınlarından ve pazar araştırma işletmelerinden de yararlanmaktadırlar. Bu

işletmelerin dış pazarla ilgili ihtiyaç duydukları bilgiler; alıcı ülkelerin talepleri,

ihracat uygulamaları, pazar potansiyeli olup olmadığı ve pazarın şartları gibi

konulardır. İhtiyaç duyulan bilgilere ek olarak, talep edilen ürünün kalitesi, fiyatı,

güvenilirliği, ödeme şekilleri nakliyesi, çeşitliliği, dağıtım şekilleri, yurt içi ve yurt

dışı rakip işletmelerin ürünleri, kotanın olup olmadığı, ürün için talep, arz ve tüketim

miktarı gibi konular verilebilir. (Çizelge 5.12).


44

Çizelge 5.12.Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Pazarla İlgili Bilgi Kaynakları

Bilgi Kaynakları Firma Sayısı (%)

Pazardaki temsilci / dağıtıcımızdan 20 95 Pazar ülkedeki hükümet ve endüstri yayınlarından 1 4,7

T.C. hükümeti yayınlarından 2 9,5

İhracatçılar birliği 8 38

İGEME 2 9,5

Kendi Pazar araştırmalarımızdan 16 76

Pazar Araştırma Firmalarından 1 4,7

İnternetten 1 4,7

5.8. İhraç Fiyatının Belirlenmesi ve İşletmeler Arası İlişkiler

İhraç fiyatlarının belirlenmesinde, arz ve talep koşullarının, ürün kalitesi ile

imajının, hükümetin izlediği fiyat politikalarının ve yurtdışı temsilcilerinin

önerilerinin etkili olduğu anlaşılmıştır.

İncelenen işletmelerin bazıları, ihraç fiyatlarının rakip ülke fiyatlarından

yüksek olduğunu ve bunun gümrük vergilerinin ve maliyetlerin yüksekliğinden

(üretimden pazarlamaya kadar olan safhalarda), devlet desteğinin yetersiz

olmasından kaynaklandığı belirlenmiştir. Buna karşılık bazı ihracatçı işletmelerin ise

belli bir ürün kalitesini sağlamış oldukları ve rakip ülkelerle aynı düzeyde fiyatla

ürünü satabildikleri anlaşılmıştır (Çizelge 5.13).


45

Çizelge 5.13. Yaş Sebze Meyve İhracatında Fiyatın Belirlenmesini Etkileyen Etkenler

İhraç Fiyatlarını Etkileyen Faktörler

Çok Etkisiz Etkisiz Normal Etkili Çok

Etkili Toplam

Rakip ülke fiyatları 0 0 14,2 14,2 71,4 100

Firma faaliyetleri 0 4,7 4,7 23,8 66,6 100 İhracatın yapıldığı ülkedeki müşteri isteği 0 0 0 33,3 66,6 100

Yerli diğer ihracatçıların fiyatları 0 9,5 33,3 23,8 33,3 100

T.C. Hükümeti fiyat politikası 28,5 42,8 14,2 4,7 9,5 100 İhracatın yapıldığı ülkedeki fiyat politikası 14,2 28,5 9,5 47,6 0 100

Aracı firmalar 33,3 28,5 19 19 0 100

Ürünün kalitesi, imajı 0 0 0 0 100 100 5.8.1. İhracatçı İşletmeler Arası Rekabet

İncelenen işletmelerin %81’i yurt içinde yaş sebze meyve ihracatçısı firmalar

arasında rekabet olduğunu ifade etmişlerdir. Firmalar ağırlıklı olarak ürünün fiyatı,

ürün kalitesi, ürünün çeşitliliği, ambalajı, alım-satımı, malın yurt dışına erken ve

ucuz ulaştırılması gibi konularda rekabet olduğunu belirtmişlerdir. Firmaların %19’u

yaş sebze meyve ihracatçısı firmalar arasında herhangi bir rekabet olmadığını

düşünmektedirler.

5.8.2. İhracatçı İşletmeler Arası İşbirliği

İncelenen işletmelerin %100’ü ihracatçı firmalar arasında işbirliği

yapılmasının yararlı olacağını belirtmişlerdir. Bu firmaların % 30’u Hatay ili’ndeki

yaş sebze meyve ihracatçısı firmalar arasındaki rekabetin fazla olmasından dolayı

işbirliğinin imkansız olduğunu düşünmelerine rağmen, işbirliğinin yararlı

olabileceğini düşündüklerini ifade etmişlerdir. İşbirliğinin yararlı olacağına inanan

işletmelerin çoğu, asgari ihraç fiyatını belirleme, dış pazar bilgisi sağlama, tüm ihraç


46

faaliyetlerini birlikte yürütme konularında firmalar arası işbirliğinin yararlı olacağını

da vurgulamışlardır.

Bunların dışında diğer işbirliği konuları, nakliye ve ihracatla ilgili sorunları

birlikte çözme, bürokratik engellerin azaltılması gibi konular da araştırılmıştır.

Firmaların çoğu işbirliğinin birçok alanda sağlanmasının yararlı olabileceğini

düşünmektedirler. İncelenen işletmelerin herhangi bir işbirliği yapıp yapmadıkları da

araştırılmıştır. İşletmelerin %19’u işbirliği yaptıklarını, %81’i ihracatçı firmalarla

herhangi bir işbirliği yapmadıkları anlaşılmıştır. İhracatçı firmalarla işbirliği yapan

firmalar, nakliye, mal alış, fiyat belirleme ve fiyat istikrarı sağlama konularında

işbirliği yaptıkları anlaşılmıştır. (Çizelge 5.14).

Çizelge 5.14. Firmalar Arası İşbirliği

İşbirliği Konuları Firma Sayısı (%)

Dış Pazar bilgisi sağlama 4 19

Pazar bulma 3 14

Asgari ihraç fiyatını belirleme 13 62

Tüm ihracat faaliyetlerini birlikte yürütme 6 28,5

Tek marka altında satış 3 14

Diğer 5 23,8 5.8.3. İhracatçı İşletmelerin Marka Kullanımı

İncelenen işletmelerin %100’ü ihracatta marka kullandıklarını ve marka

kullananların da %86’sının kendi tek firma markalarını kullandıkları, %14’ünün ise

değişik ülkelere ve kaliteye bağlı olarak farklı markalar kullandıklarını

belirtmişlerdir.

5.9. İşletmelerin Başlıca Sorunları

Hatay’daki yaş sebze meyve ihracatçısı işletmelerin karşılaştıkları genel

sorunların başında, bürokratik kuralların fazlalığı (%80,9), devletin ihracatçıya

desteğinin ve teşvikinin azlığı (%66,66) gelmektedir. Girdi, işleme, paketleme vb


47

maliyetlerin yüksek oluşu ile firmalar arası rekabet, firmaların %19’u tarafından

sorun olarak belirtilmiştir.

Karşılaşılan bürokratik engeller; ihracatın gerçekleşmesi için banka, tarım il

müdürlüğü, ziraat odası gibi devlet dairelerindeki prosedürlerin fazla olması,

prosedürlerin çok uzun sürmesi şeklindedir. Aynı zamanda hazırlanması gereken

evrak sayısı ve dokümantasyon çokluğu, gümrükte kontrollerin ve gümrükleme

işlemlerinin uzun sürmesi hem bürokratik engel olarak, hem de gümrük geçişlerinde

sıkıntı olarak belirtilmiştir. Gümrüklerde mesai bitince işlemlerin durması da başka

bir önemli sorun olarak belirlenmiştir. Gümrük geçişlerindeki bu sıkıntı, çabuk

bozulabilir hassas olan yaş seze meyve ürünlerinin çürüme riskiyle karşı karşıya

kalmalarına neden olabilmektedir.

İşletmeler; nakliye-ulaşım sorunlarının, ulaşımda özel izin belgesi, tır geçiş

belgelerinin yetersizliği, bazı ülkelerdeki yüksek geçiş ücretleri ve tonaj limiti

uygulamaları olduğunu belirtmişlerdir. Bunlara ek olarak nakliyede gemi bulma

problemi ve taşıma ile destek hizmetlerinde maliyetlerin yüksek olması da birer

nakliye-ulaşım problemidir. Devlet desteği – teşviklerinin (DFİF Primi, vergi iadesi,

ihracat kredisi, döviz tahsisi, vergi muafiyeti – İstisnası – indirimi ve navlun primi)

yetersizliği ve zamanında bulunmaması, ihracat kredi temininde ve ödemede

karşılaşılan problemler de incelenen işlemeler tarafından belirtilen kısıtlayıcı

engellerdir. Kur politikasındaki dalgalanmalar başka bir ifade ile döviz fiyatlarındaki

istikrarsızlık sorunlar arasındadır. Bilinçsiz üretim sonucunda ihracata konu olan

ürünlerde kalite standartlarını sağlama açısından problemlerle karşılaşılmaktadır.

Girdi, işleme, paketleme vb maliyetlerin yüksek oluşu ile işletmeler arası özellikle

fiyat ve ürün kalitesi gibi konularda rekabet incelenen işletmelerin belirttikleri genel

sorunlardır.

İşletmelerin birçoğu birden çok genel sorunların olduğunu ifade etmişlerdir

(Çizelge 5.15).


48

Çizelge 5.15. Yaş Sebze Meyve İhracat Firmalarının Karşılaştıkları Genel Sorunlar

Sorunlar Firma Sayısı (%)

Bürokrasi 17 80,9

Devlet desteğinin – teşviklerin azlığı 14 66,66

Nakliye – Ulaşım 7 33,33

Gümrük geçişlerinde sıkıntı 7 33,33

Kur politikası 5 23,8

İadelerin geç ödenmesi 5 23,8 Pazar bulma ve dış pazar hakkında bilgi yetersizliği 5 23,8

Bilinçsiz üretim 4 19

Rekabet 4 19

Maliyetlerin yüksek olması 4 19

Hava taşımacılık faaliyetlerinin yetersizliği 3 14,2

Orta Doğu'ya yapılan nakliyede fiyat yüksekliği 1 4,7

İşletmelerin karşılaştıkları firma içi sorun ve kısıtlayıcı engeller de

araştırılmıştır. Bunların başında, eğitimli, deneyimli kalifiye eleman yetersizliği

gelmektedir. Firmaların %71,’ü girdi, işleme, paketleme vb maliyetlerin yüksek

olmasından kaynaklanan sorunlarını öne çıkarmışlardır.

İhracatla ilgili işlemlerin yürütülmesi için gerekli olan hem deneyimli hem

de üniversite mezunu, ithalat-ihracat konularında bilgili elemen bulma sorunu,

kalifiye eleman yetersizliği şeklinde ifade edilmiştir. Hem yönetim departmanında

çalıştırılacak eğitimli, deneyimli eleman, hem de işleme, paketleme gibi işlemler için

çalıştırılacak verimli, deneyimli dönemsel işçilerin bulunmasında zorluk çekilmesi,

kısacası düşük işçilik kalitesi ile kalifiye eleman yetersizliği en büyük firma içi sorun

olarak belirlenmiştir. Üretim, paketleme, taşıma ve diğer destek hizmet

maliyetlerinin yüksek olması, ihracata konu olan ürünlerin kalite standartlarını

sağlamada problemler yaşanabilmesine neden olabileceği için bir kısıtlayıcı engel

teşkil etmektedir. Kaliteli ve daha ucuz rakip firma ya da ihracat yapan ülke

ürünlerine talep olması durumunda ihraç ürünlerinin pazarda alıcı bulamaması da


49

ihracatta risk oluşturabilmektedir. İncelenen işletmeler aile işletmeleri şeklinde olup

profesyonel yöneticilerle yönetilmedikleri için kurumsal işletme gibi faaliyet

gösterememekteler. Yasal organizasyon yapılarından kaynaklanan yönetim sorunları

da yaşamaktadırlar. Bu da beraberinde organizasyon içinde yetki karmaşasının

olmasına ve hiyerarşiler arası etkin iletişimin gerçekleşememesine neden olmaktadır.

Aynı zamanda, iş sürecinde organizasyon içi departmanlar arasında kopukluk

olmasına ve geri bildirimin (feedback) etkili gerçekleşmemesine neden

olabilmektedir. Bütün bu unsurlar firma içi kısıtlayıcı engellerdir.

Firmaların birçoğu birden çok kısıtlayıcı etkenlerin varlığını ifade etmişlerdir

(Çizelge 5.16).

Çizelge 5.16. Yaş Sebze Meyve İhracat Firmalarının Karşılaştıkları Firma İçi Sorunlar Sorunlar Firma Sayısı (%) Kalifiye eleman yetersizliği 20 95,2 Yüksek maliyet 15 71,4 Sağlıklı mal bulamama 5 23,8 İhracatta riskin oluşu 3 14,2 Kurumsallaşma problemi 3 14,2 Koordinasyon yetersizliği 3 14,2 Adil yönetim 1 4,7 5.10. Sorunların Çözüm Önerileri İncelenen işletmelere, yaşadıkları firma içi sorunlar ve kısıtlayıcı engeller

karşısında, düşündükleri önlem ve öneriler sorulduğunda; işletmeler, en önemli sorun

olan kalifiye eleman yetersizliği için üniversite eğitimi almış ya da ithalat ihracat

konularında en azından sertifika programlarına katılmış personele ihtiyaç

duyulduğunu belirtmişlerdir. Yüksek maliyet için çözümün, devletten gelecek

desteğin yeterli ve zamanında olması ve fiyat politikalarındaki istikrarın

sağlanmasının olabileceği belirtilmiştir. Sağlıklı mal bulma için üreticiyle direkt

bağlantı kurulması ve kaliteli mal yetiştirmesini sağlamak adına, üretim şartlarının ve

kontrollerin iyileştirilmesi gerektiğini vurgulamışlardır. İhracatta riskin, dönemsel

istikrara, hava koşullarına, ülkelerin tutumlarına da bağlı olabileceğinden, çözüm için


50

çok belirleyici müdahalelerinin olamayacağını ifade etmişlerdir. Ayrıca çürüme

ihtimaline karşın malların gümrükte çok fazla beklememesi gerekliliği üzerinde

durulmuştur.

5.11. Sorunlar Karşısında Devletten Beklentiler İncelenen firmalara yaşadıkları genel sorunlar karşısında düşündükleri önlem

ve öneriler sorulduğunda en büyük problemleri olan bürokrasi için, ihracat sürecinde

gereken evrak sayısı ile işlemlerin yapılacağı devlet dairesi sayısının azaltılması

kısacası bürokrasinin azaltılması gerektiğini ifade etmişlerdir (%85,7). Firmaların

%38’i ihracatı arttırmak için ihracatçıya teşviklerin arttırılması gerektiğini ifade

ederlerken, %28,5’i gümrüklerde araçlara geçiş kolaylığı sağlanması gerektiğini

belirtmişlerdir (Çizelge 5.17).

Çizelge 5.17. Karşılaşılan Sorunlar Karşısında Devletten Beklentiler

Beklentiler Firma Sayısı (%)

Bürokrasinin azaltılması 18 85,7 Teşviklerin arttırılması (üreticiye sübvansiyon verilmesi) 8 38 Araçlara geçiş kolaylığı 6 28,5 Tarla-bahçe çiftçilerin eğitilmesi 6 28,5 DİFİF teşviklerinin nakit ödenmesi 5 23,8 Üretici kontrolleri 5 23,8 DFİF teşviklerinin erken ödenmesi 4 19 Vergi iadelerinin zamanında ödenmesi 3 14,2 Kur politikasının istikrarlı olması 3 14,2 Dış Pazar bilgisi sağlama- Pazar bulmaya yardımcı olma 3 14,2 Zirai ilaç kullanım standartlarının diğer ülkelerle eşit olması 2 9,5 Vergi muafiyeti 2 9,5 Bir Merkez Bankası şubesinin Hatay'a açılması 1 4,7

6.SONUÇ VE ÖNERİLER Özlem TAHHUŞOĞLU

51

6.SONUÇ VE ÖNERİLER

Hatay’da incelenen işletmelerin yaş sebze meyve ihracat kalemlerinde büyük

bir payı turunçgil alırken ardından diğer meyveler ve sebze ihracatı gelmektedir.

İhraç edilen ülkelerden Rusya en büyük payı alırken ardından Avrupa Birliği ülkeleri

ile Ortadoğu ülkeleri gelmektedir. Yaş sebze meyve ihracatı için yakın gelecekteki

en cazip pazarlar Rusya, Romanya, Ukrayna ve Kore olabileceği söylenebilir.

İşletmelerin %100’ü ihraç ettikleri ürünleri doğrudan üreticiden alırken,

%57’si ihraç ürünlerini aynı zamanda komisyoncu aracılığı ile de almaktadırlar.

Firmaların %76’sı bu alımlarını hem götürü usulü, hem kilo ile alış şeklinde

yapmaktadırlar. İncelenen firmaların %71’i dış pazarla bağlantılarını ihracat sezonu

süresi içinde gelen taleplere göre çoğunluğu doğrudan firma tarafından yurtdışında

temsil (firmanın satış şubesi) edilerek yapmaktadırlar.

Aynı zamanda, çoğunun ihracat teslim şekli FOB ile CIF’ dır. Anket

sonuçlarına göre firmaların çoğunluğu (%81) yaş sebze meyve ihracatını hem

karayolu, hem de deniz yolu ile yapmaktadırlar. Firmaların %81’i ihraç ettikleri

ürünleri sigorta ettirmektedirler.

İşletmelerin %72’si ihracat teşviklerinden DFİF priminden yararlanırken,

firmaların %66.7’si vergi iadesinden, %23.8’i ihracat kredisinden yararlanmaktadır.

İşletmelerin %86’sı ihracat teşviklerini yetersiz bulmakta ve teşviklerin de

zamanında ödenmediğini belirtmişlerdir. İhracat teşviklerinin yeterli ve zamanında

olması, işletmelerin ihracat paylarının artması açısından büyük önem taşımaktadır.

Nitekim, Mutlu yapmış olduğu bir çalışmada, ihracatın teşvik edilmesi, ihraç

pazarlarımızın geliştirilmesi, dünya ihracatındaki payımızın arttırılması ve uluslar

arası piyasalara açılan firmalarımızın rekabet güçlerinin arttırılması açısından önem

taşıdığını ifade etmiştir.

İşletmelerin (%95) ihracatla ilgili bilgileri, malın kalitesi, fiyatı, güvenilirliği,

ödeme şekilleri, nakliyesi, çeşitliliği, dağıtım şekilleri, yurt içi ve yurt dışı rakip

firmaların ürünleri, şartları, kotanın olup olmadığı, ürün için talep, arz ve tüketim

gibi pazarla ilgili bilgiyi, pazardaki temsilci ve dağıtıcıları aracılığı ile elde ederken,

işletmelerin %76’sı bu bilgileri pazar araştırması ile elde etmektedirler.


52

İhraç fiyatlarını belirlerken ürünün kalitesi, imajı rakip ülke fiyatları çok etkili

olurken, işletme maliyetleri ile ihracatın yapıldığı ülkedeki müşteri isteği aynı ölçüde

etkili olmaktadır. İncelenen işletmelerin çoğu (%81) yurt içinde yaş sebze meyve

ihracatçısı işletmeler arasında fiyat, ürün kalitesi, çeşitliliği, ambalajı, alım-satımı,

malın erken ve ucuz ulaştırılması gibi konularda rekabet olduğunu düşünmektedirler.

İşletmelerin hepsi, bir kısmının imkansız olarak görmesine rağmen, asgari ihraç

fiyatını belirleme, tüm ihracat faaliyetlerini birlikte yürütme, dış pazar bilgisi

sağlama gibi konularda işbirliği yapılmasının yararlı olabileceğini düşünmektedirler.

İşletmelerin %19’unun nakliye, mal alış, fiyat belirleme ve fiyat istikrarı sağlama

konularında ihracatçı firmalarla işbirliği yaptıkları belirlenmiştir. İncelenen

işletmelerin hepsinin ihracatta marka kullandıkları, marka kullananların %86’sı kendi

işletme markalarını kullanıdıklarını belirtmişlerdir.

Gerek anket yoluyla elde edilen bilgilere dayanarak gerekse daha önce

yapılmış araştırmalardan da yararlanarak sektörün genel sorunları ve çözüm önerileri

belirlenmiştir.

İncelenen işletmelerin karşılaşabildikleri firma içi sorunlar ve kısıtlayıcı

engellerinin, kalifiye eleman yetersizliği, yüksek maliyet, sağlıklı mal bulamama,

ihracatta riskin oluşu, kurumsallaşma problemi olduğu tespit edilmiştir. Buna göre,

sabit ve eğitimli çalışan kadronun bulundurulması, işçi ve ürün kalitesinin arttırılması

ve üreticiyle direkt bağlantı kurularak kaliteli mal yetiştirilmesi sağlanmalıdır.

İncelenen işletmelerin genel sorunlarının bürokrasi, devlet desteğinin -

teşviklerin azlığı, nakliye-ulaşım, gümrük geçişlerinde sıkıntı, istikrarsız kur

politikası, iadelerin geç ödenmesi, pazar bulma ve dış pazar hakkında bilgi

yetersizliği, bilinçsiz üretim, rekabet, maliyetlerin yüksek olması şeklinde

belirlenmiştir. Gümrüklerde, ziraat odasında v.b. gibi ihracat sürecinde işlemlerin

yapıldığı noktalarda prosedürler sadeleştirilmeli ve bürokrasi mümkün olabilecek

minimum düzeye getirilmelidir. Üreticiye kaliteli, dünya piyasalarındaki rekabet

koşullarına uygun ürünler üretebilme fırsatı yaratmak adına sübvansiyon verilmesi,

hassas olan yaş sebze meyve ürünlerinin bozulma riskine karşın araçlara

gümrüklerde geçiş kolaylığı sağlanması, tarla-bahçe çiftçilerinin eğitilmesi

gerekmektedir. Bunlara ek olarak, ihracat teşviklerinden DFİF primleri, erken ve


53

nakit ödenmeli aynı zamanda vergi iadeleri de zamanında ödenmeli, istikrarlı kur

politikası sağlanmalı ve ithalat - ihracat dengesinin sağlanarak, ihracatın ve

ihracatçının önü açılmalı. Dış pazar bilgisi sağlamaya ve pazar bulmaya yardımcı

olunmalı, zirai ilaç kullanım standartları diğer ülkelerle eşit olmalı ve vergi

muafiyetleri gerçekleştirilmelidir.

Yurtiçindeki girdi maliyetlerinin yüksek olması, rakip ülkelerin desteklerinin

ülkemize oranla yüksek olması, ürün çeşitliliğinin azlığı ve diğer başka nedenlerle

yurtdışında rekabet şansı azalmakta ve yurtdışında alıcı bulunması zorlaşmaktadır.

Buna istinaden ihracatçılar için en önemli unsur ihracata verilen desteklemelerdir.

Teşvikler artırılmalı, üretim ihraç sezonu öncesi belirlenmeli ve ihraç ürünü

tespitinde sektörün görüşü alınmalıdır. Aynı zamanda önceki dönemlerde nakit

olarak ihracatçı firmalara ödenen destekler, günümüzde borçlara mahsup

edilmektedir. Desteklemelerin daha önceki dönemlerde yapıldığı gibi nakdi yardıma

dönüştürülmesi gerekmektedir. Teşvikler ihracatçı firmaya olduğu gibi üreticilere de

verilmelidir.

Dünya piyasalarında rekabet edebilmek için uygulanan teşvik primlerinin,

diğer rakip ülkelerde uygulanan düzeyde olabilmesi gerekmektedir.

Nitekim, Türkiye’nin başka bölgelerindeki yaş sebze meyve ihraçaçıların da

sektörle ilgili genel tespitleri; teşviklerin yetersiz ve gecikmeli olarak belirlendiği,

KDV iadelerinde gecikmeler olduğu yönündedir. Önerileri ise, yüksek geciş

ücretleri, tır geçiş belegelerinin yetersizliği ve gümrük kapılarındaki bürokratik

engeller gibi sorunların ikili temeslarda gündeme getirilmesi ve yaş sebze meyve

ihracat potansiyelimiz dikkate alınarak, sene başında yeterli sayıda geçiş belgesinin

tahsisinin sağlanması şeklindedir. Bunlara ek olarak, teşvikler arttırılmalı, üretim ve

ihracat sezonu öncesi belirlenmeli ve tespitinde sektörün görüşü alınmalıdır.

Piyasa koşullarına, ihraç edilecek ülkenin taleplerine, iklim koşullarına bağlı

olarak, ürünün kalitesine v.b. faktörlere bağlı olarak ihracat miktarlarında

dalgalanmalar gerçekleşebilmektedir. Buna bağlı olarak devlet tarafından zirai ilaç,

yakıt v.b. gibi giderlerin bir kısmının vergi indirimine tabi tutulması gerekmektedir.


54

Sertifikalı ürünlerdeki yanlışlıkların giderilmesi gerekmektedir. Zirai ilaç

kullanımında Lisanslı Ürünler krizi yaşanabilmektedir. Bunu gidermek adına Zirai

İlaç kullanımı ülkeler arası standartlara uygun olmalı.

Bilinçsiz üretim ve sağlıklı mal bulamama sorunları karşısında, üreticinin,

talebi yüksek, pazarda satışı olabilecek, kaliteli ve verimli türler hakkında

bilinçlendirilmesi ve üretici kontrollerinin yapılması gerekmektedir. Gerekirse üretim

yapılan her bölgeye ziraat mühendisleri atanmalı ve üreticiler zirai ilaç kullanımı

hakkında bilgilendirilmeli bunun yanı sıra yapılacak üretim ziraat mühendisleri

denetiminde olmalıdır. Üreticinin Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nın yayınladığı

broşürler dahil talebi olan türler hakkında bilinçlendirilmelidir. Ürün kalitesinin ve

veriminin ürün kontrolleri, analiz ve tahlillerinin yapılması ile gerçekleştirilmelidir.

Üretici ile yapılacak sözleşmenin sipariş miktarına göre, istenilen standartlara uygun

cins ve miktara göre olması gerekmektedir. Üretici ile ihracatçı örgütlenmelidir.

Hatay İli’ndeki yaş sebze meyve ihracat firmaları genellikle aile şirketi

şeklinde faaliyet göstermektedirler. Bu firmaların dış pazarda rekabet avantajı

sağlayabilmeleri için bir an önce kurumsallaşmaları, planlı programlı işçi

çalıştırmaları, kalifiye, eğitimli eleman istihdam etmeleri, çalışan memnuniyetini

önemsemeleri, ürün kalitesini ve verimini arttırmak adına teknolojiden

yararlanmaları, özellikle yurtdışı fuarlara katılarak firmalarının tanıtım

faaliyetlerinde bulunmaları ve dış pazarla ilgili sağlıklı, düzenli bilgi sağlamaları

gerekmektedir. Aynı zamanda ürün ve ambalaj kalitesinde AB standartlarını

yakalamaları gerekmektedir.

55

KAYNAKLAR

AKDENİZ İHRACATÇI BİRLİKLERİ, (1999-2006). Web Sayfası.

(http://akib.org.tr)

AKİB, (1999 – 2005). Bilgisayar Kayıtları. Mersin

AKİB, 2005. Bilgisayar Kayıtları. Hatay

AKİB, (2000 – 2006). Genel Sekreterliği Bilgisayar Kayıtları. Mersin

AKYILDIZ,M., 1999. Dondurulmuş ve Yaş Meyve-Sebze İhracatında Pazar

Fırsatlarının Analizi ve İhracat Olanaklarının Araştırılması: Japonya Pazarı ve

Genel Değerlendirme. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Yüksek Lisans Tezi. İzmir.

ALDEMİR, Ş., 2006. Türkiye’de Döviz Kuru İle Dış Ticaret Fiyatları Arasındaki

Yansıma Etkisi Analizi. Anadolu Üniversitesi, İktisat Anabilim Dalı, Doktora

Tezi. Eskişehir

ANONİM, 2003. Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinde Neler Oluyor?.

ANONİM,2006.Türkiye’nin Yaşmeyve Sebze İhracat Gelirleri Artı. http://www.gida

sanayii.com (Erişim tarihi:08.08.2006)

ANTALYA TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ, (Çeşitli Yıllar). Bilgisayar Kayıtları.

Antalya (www.antalya-tarim.gov.tr)

ANTALYA İHRACATÇI BİRLİKLERİ, 2002. Web Sayfası (http://www.aib.org.tr)

AYDINOĞLU, A., 2005. Web Sayfası. (http//:www.aliaydinlioglu.com.tr)

BAŞKONUŞ,A., 1982. İhraç Potansiyeli Olan Yaş Meyve Sebze İle Baklagiller Dış

Satımı Ve Pazarlama Maliyet Analizleri. Milli Prodiktive Merkezi

Yayınları:273. Ankara

BAUMEISTER, 1984. Ortak Pazar Topluluğunda Tarım Ürünleri İle İlgili Pazar

Düzenleme Kuralları ve Konunun Türk Yaş Meyve Sebze Dışsatımı

Açısından Değerlendirilmesi. Tarım Ürünleri Dış Pazarlaması Sempozyumu

TÜBİTAK-TOAG TÜBİTAG Ofset Tesisleri Yayın No:618 Ankakara

BLANCKERTZ, 1984. Türkiye’den B.Almanya’ya Dışsatımı yapılan Yaş Meyve ve

Sebzelerin Kalite Kontrol Sonuçları, Hatalar ve Giderilmesi İçin Alınması

Gerekli Önlemler. Tarım Ürünleri Dış Pazarlama Sempozyumu TÜBİTAK-

TOAG Yayın No:618 TÜBİTAG Ofset Tesisleri Ankara.

http://akib.org.tr)

http://www.gida

http://www.antalya-tarim.gov.tr

http://www.aib.org.tr)

http://www.aliaydinlioglu.com.tr)

56

ÇETİN, E., 2005. Dünyada ve Türkiye’de Organik Tarım Dış Ticaret ve Türkiye’nin

AB’ye Uyumu. Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat

Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Antalya

ÇOLAK, T., 2002. Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatında Karşılaşılan

Pazarlama Sorunları Çözüm Önerileri ve İhracatçıların Eğitimi. Gazi

Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 92s

DÖLEKOĞLU, T.,2003. Türkiye’nin Tarım Ürünleri Dış Ticareti Tarımsal Ekonomi

Araştırma Enstitüsü Web Sayfası (http://www.aeri.org.tr)

DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI, 2002. Web Sayfası

(http://www.foreigntrade.gov.tr)

DTM, 2005. Bilgisayar Kayıtları. (http: //www.dtm.gov.tr)

EGE İHRACATÇI BİRLİKLERİ, 2002. Web Sayfası (http://egebirlik.org.tr)

EMEKSİZ, F., 1988. Türkiye’de Turunçgil Üretimi ve Pazarlanması ve Dışsatımın

Geliştirme Olanakları. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü. Adana

EMEKSİZ, F., 2004. Tarımsal Pazarlama Araştırmaları. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Tarım

Ekonomisi Bölümü Basılmamış Ders Notu, ADANA.

ERDOĞAN, S., 2006. Türkiye’nin İhracat Yapısındaki Değişme ve Büyüme

İlişkisi:Koentegrasyon ve Nedensellik Testi Uygulaması. Selçuk Üniversitesi.

Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Doktora Tezi. Konya

EROL, R., 2006. Gıda Ürünlerinin Dış Ticaret Yapısının İncelenmesi. Trakya

Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı,

Yüksek Lisans Tezi. Edirne

FAO, (Çeşitli Yıllar). Bilgisayar Kayıtları. (http//: faostat.fao.org)

FİSKOBİRLİK, 2005. Fiskobirlik Web sayfası

(http://www.fiskobirlik.org.tr/istatis.htm)

GÖKÇEK, B., 2006. Hatay İli’nde Turunçgil İhraç Eden Firmaların Mevcut

Durumu, Sorunları ve İhracatı Geliştirme Olanakları. Ç.Ü. Fen Bilimleri

Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, Adana

GÜLLENOĞLU, S., 1993. Marmara Bölgesi Yaş Meyve ve Sebze Üretimi, Taşıması

ve Soğuk Hava Depoculuğunun Ekonomik Analizi. Ankara Üniversitesi,

Doktora Tezi. Ankara

http://www.aeri.org.tr)

http://www.foreigntrade.gov.tr

http://www.dtm.gov.tr)

http://egebirlik.org.tr

http://www.fiskobirlik.org.tr/istatis.htm)

57

GÜRGEN, Y., 1995. İşletme Yönetimi Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No:111

GÜRGEN, Y., 1977. Adana İli’ndeki Tarıma Dayalı Sanayi İşletmelerinde

Yönetimin Etkinliği Üzerine Bir Araştırma

GÜRGEN, Y., 2004. Tarıma Dayalı Sanayi İşletmelerin Ekonomik ve Yönetsel

Sorunları. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü Basılmamış Ders

Notları

İSTANBUL İHRACATÇI BİRLİKLERİ, 2002. Web Sayfası.

(http://www.iib.org.tr)

KÜÇÜKKOCA, S., 1996. A.B Uyumlaştırılmış Ambalajlama Etiketleme

Standartlarının Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatı Üzerine Etkileri.

Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi. İzmir.

HATAY TARIM, 2005.Hatay Tarım Web Sayfası (http://www.hataytarim.gov.tr)

HATAY ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI Web Sayfası, 2005

(http://www.zmo.org.tr)

MUTLU, S., 2001. Çukurova Bölgesinde Turunçgil İhracat Sektör Yapısı. Ç.Ü. Fen

Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.

Adana

NTV, (Çeşitli Yıllar). Web Sitesi. (http://www.ntvmsnbc.com)

KOÇ, A., 1990. Çukurova Bölgesinde Avrupa Topluluğuna Yapılan Yaş Meyve

Sebze Dışsatımının Sorunları. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Anabilim Dalı,

Yüksek Lisans Tezi. Adana.

ÖZDOĞAN, A.,1997. Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatında Karşılaşılan

Paketleme, Standardizasyon, Depolama ve Taşıma Sorunları. Karadeniz

Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi. Trabzon

PERAKENDE HABER PORTALI, 2005 Web Sayfası. (http://www.perakende.org)

ROTTERDAM TÜRK TİCARETİ GELİŞTİRME OFİSİ, 2005. Web Sayfası

(http://www.ttponl.org)

ŞENYURT, H., 1994. Türkiye’nin Tarım Ürünleri Dış Ticaret Yapısı ve Gelişimi.

Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans

Tezi. Adana

TARIM KÖY İŞLERİ BAKANLIĞI, 2004. Bilgisayar Sayfası.

http://www.iib.org.tr)

http://www.hataytarim.gov.tr)

http://www.zmo.org.tr)

http://www.ntvmsnbc.com)

http://www.perakende.org

http://www.ttponl.org

58

(http//:www.tarim.gov.tr)

TGRT KANALI, 2005. Web Sitesi (http://www.tgrthaber.com.tr)

TUNCER, B., 2006. Yaş Sebze Meyve İhracatında Dağıtım Kanalları ve Bir

Uygulama. Anadolu Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim

Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir

TÜİK, 2005. Bilgisayar Kayıtları. (http://www.tuik.go.tr)

TÜRKMEN. H., 1998. Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze Pazarlaması

Uygulamalarında Ortaya Çıkan Problemler ve Çözüm Önerileri. İnönü

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. Malatya

ULUDAĞ İHRACATÇI BİRLİKLERİ, 2002. Web Sayfası.

(http://uib.org.tr)

YAZGAN, A, M. AKILLI, 1982. Yaş Sebze İhracatında Çeşit Sorunu Ve Çözüm

Yolları. Yaş Meyve Sebze İle Baklagiller İhracatı Ve Sorunları Semineri

MBM Yayın No: 265 Ankara

http://www.tarim.gov.tr)

http://www.tgrthaber.com.tr

http://www.tuik.go.tr)

http://uib.org.tr

59

ÖZGEÇMİŞ

Özlem Tahhuşoğlu 1979 yılında Antakya’da doğu. İlk orta ve lise öğrenimini

Antakya’da tamamladı. 2002 yılında Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler

Fakültesi İşletme Bölümü’nden mezun oldu. 2003 Yılında Ç.Ü. Fen Bilimleri

Enstitüsü Tarım Ekonomisi Ana Bilim Dalında Lisans Üstü Eğitimine başladı.

60

Anket Tarihi:………………….. İli :…..………..……. EK: HATAY İLİ YAŞ SEBZE VE MEYVE İHRACATI İLE İLGİLİ ANKET FORMU 1-FİRMA VE YÖNETCİLERİ İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER 1.1Firmanın Ünvanı: 1.2Kuruluş tarihi: 1.3Şirket türü: 1.4.Faaliyet alanları(Önem sırasına göre ilk 3’ ü) a)………………………………………. b)………………………………………. c)……………………………………. 1.5 Çalışan sayısı a) Uzmanlık alanlarına göre .............................................................................................. b)Deneyimlerine göre:……………………………………………………………………… c)Bu faaliyet alanında çalıştıkları yıllara göre……………………………………………… 1.6Firma Yöneticisinin(Anket yapılan): a)Adı ve soyadı…………………………………… b)Tahsil durumu………………………………… c) İhracattaki deneyimi:……………………………… d)Firmadaki deneyimi:……………………………….. 2-FİRMANIN İHRACATLA İLGİLİ FAALİYETLERİ (2004-2005 yılları itibariyle) 2.1- Firmanızın toplam yaş sebze meyve ihracatı içinde sebze, meyve ve turunçgil ürünlerinin yaklaşık olarak payı nedir? % Sebze …….. Meyve …….. Turunçgil …….. 2.2-Ürün bazında faaliyetlerinizin en yoğun olduğu olduğu ülkeler nerelerdir?

ÜLKELER % SEBZE MEYVE TURUNÇGİL

RUSYA

ORTA DOĞU

AB

DİĞER

61

2.3.Yakın gelecekte en cazip olacak pazarlar hangileri olabilir? a)……………………………………. c)……………………………. b)………………………………………….. d)……………………………. e) f) 3-İHRACAT İLE İLGİLİ BİLGİLER 3.1- İhracatını yaptığınız yaş sebze meyve ürününü nereden sağlıyorsunuz? Birden çok seçenekse yüzde payı nedir?

a) Kendi üretimimiz (%................) b)Doğrudan üreticiden alınıyor (%.................) c)Komisyoncu aracılığıyla alınıyor (%................) d)Toplayıcı/tüccar (%................) e)Diğer ....................

3.2- Yaş sebze meyve ürününü üreticiden ne şekilde alıyorsunuz? Eğer birden çok seçenekse yüzde olarak belirtiniz.

a) Götürü usulü (%........) b) Kiloyla alış (%..........)

3.3- Genel olarak yaş sebze meyve ihracatınızı aşağıdaki şekillerden hangisiyle yapıyorsunuz?

a) İhracat sezonu öncesi yapılan bağlantılara göre b) İhracat sezonu süresi içinde gelen taleplere göre c) Diğer (Belirtiniz)................................................

3.4- Firmanız dış pazarda nasıl temsil edilmektedir? a) Doğrudan kendim (Firmanın satış şubesi) b) İthalatçı c) Yurt dışında komisyoncu d) Yurt içinde komisyoncu e) Diğer(Belirtiniz)....................................................

3.5- İhracatınızı aşağıdaki teslim şekillerinden hangilerine göre yapıyorsunuz?

a) FOB b) CF c) CIF d) Yurtiçinde teslim e) Diğer (belirtiniz) ........................

3.6- İhraç ettiğiniz yaş sebze meyve ürününü hangi yoldan gönderiyorsunuz? Toplam yaş sebze meyve ihracat miktarı içindeki payı ve hangi ülkelere olduğunu belirtir misiniz?

62

Toplam içindeki payı(%) Hangi ülkelere

Karayolu Denizyolu Demiryolu Havayolu 3.7- İhracatı yapılan yaş sebze meyve ürünlerini sigorta ettiriyor musunuz?

a) Evet b) Hayır Ø Hayır ise niçin?

………………………………………………………………………………………………..................................................................................................................

3.8- Yaş sebze meyve ihracatı yaparken hangi ihracat teşviklerinden yararlanıyorsunuz önem derecesine göre sıralayınız?

a) Vergi iadesi ( ) b) İhracat kredisi ( ) c) Vergi muafiyeti, istisnası, indirimi ( ) d) DFİF Primi ( ) e) Navlun primi ( ) f) Döviz tahsisi ( ) g) Diğer (belirtiniz) ....................... ( )

3.9- Yaş sebze meyve ihracatı yaparken yararlandığınız ihracat teşvikleri ile ilgili • Yeterli buluyorum a) Evet b)Hayır • Zamanında buluyorum a)Evet b)Hayır • Önerilerim ..................................................................................

4-PAZARLAMA İLE İLGİLİ BİLGİLER 4.1- Pazarla ilgili bilgiyi nereden sağlıyorsunuz? (Önem derecesine göre sıralayanız)

§ Pazardaki temsilci / dağıtıcımızdan § Pazar ülkedeki hükümet ve endüstri yayınlarından § T.C. hükümeti yayınlarından § İhracatçılar birliği § İGEME § Kendi Pazar araştırmalarımızdan § Pazar araştırma firmalarından § İnternetten § Diğer (Belirtiniz) ..................................

4.2 Dış pazarla ilgili ne tür bilgilere ihtiyacınız oluyor?(Size göre en önemli üç tanesini belirtiniz.)

1. ......................................... 2. ......................................... 3. ........................................... 5-İHRAÇ FİYATLARI

63

5.1- İhracat fiyatınızı belirlenmesinde aşağıda belirtilen unsurların ne derece etkili olduklarını puanlayabilir misiniz? ( 5:çok etkili, 4:etkili, 3:normal, 2:etkisiz, 1:çok etkisiz) 1 2 3 4 5 Rakip ülke fiyatları Firma maliyetleri İhracatın yapıldığı ülkedeki müşteri isteği Yerli diğer ihracatçılar fiyatları T.C. Hükümeti fiyat politikası İhracatın yapıldığı ülkedeki fiyat politikası Aracı firmalar Ürünün kalitesi, imajı 5.2- Yurt-içindeki yaş sebze meyve ihracatçısı firmalar arasında herhangi bir rekabet var mı? a) var b) yok

Ø Varsa hangi konularda?............................................................................................... 5.3- İhracatımızın artması için ihracatçı firmalar arasında işbirliği yapılması yararlı olur mu? a) Evet b) Hayır

Ø Evetse hangi alanda? a) Dış Pazar bilgisi sağlama b) Pazar bulma c) Asgari ihraç fiyatını belirleme d) Tüm ihracat faaliyetlerini birlikte yürütme e) Tek marka altında satış f) Diğer ............................... 5.4- Şuan ihracatçı firmalarla herhangi bir işbirliği yapıyor musunuz? a)evet b)hayır Evetse hangi alanda .......................................................................................................... 5.5- İhracatını yaptığınız yaş sebze meyve ürününde marka kullanıyor musunuz? a)evet b)hayır

Ø Evetse ne tür marka kullanıyorsunuz? a) Firma markası b) Aracı firma markası c) Değişik ülkelere ve kaliteye bağlı olarak farklı markalar d) Ortak Marka (Birkaç firmayla) e) Diğer (belirtiniz) .....................................................................

64

6-SORUNLARINIZ 6.1- Hatay’daki yaş sebze meyve ihracat firmalarının genel sorunları nelerdir?(En önemli 3ü) 1-................................................................................................................................................. 2-................................................................................................................................................. 3-................................................................................................................................................. 6.2- Yaş sebze meyve ihracatında sizin firmanızın karşılaştığı genel sorunlar nelerdir? 1-.................................................................................................................................................. 2-.................................................................................................................................................. 3-.................................................................................................................................................. 6.3- Yaş sebze meyve ihracatında karşılaştığınız firma içi sorun ve kısıtlayıcı engeller nelerdir? 1-................................................................................................................................................. 2-................................................................................................................................................. 3-.................................................................................................................................................. 6.4- Size göre bu sorunlar ve kısıtlayıcı engeller karşısında ne gibi önlemler düşünüyorsunuz? 1-................................................................................................................................................. 2-................................................................................................................................................. 3-.................................................................................................................................................. 6.5- Size göre bu sorunlar karşısında devletten beklentileriniz nelerdir? 1-................................................................................................................................................. 2-................................................................................................................................................. 3-..................................................................................................................................................

Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ...

Documents