türkçe - tudemlsa başka bir tirilemez. aşağıdaki sözcüklerin eş anlamlılarını bu-ak...

Türkçe

35

Türkçe Kazanım Defteri

Öznel ve Nesnel Cümleler

Tanım :

ÖRNEK •Yazarınsonkitabınınkonusuoldukçailgiçekici.

Bucümleözneldirçünkü

DİKKAT !Sorularda, kanıtlanabi-lirlik açısından cümleler

sorulduğunda, cümlenin öznel mi yoksa nesnel mi

olduğuna bakılmalıdır.

Öznel ve nesnel cümleleri karşılaştıralım:

Aşağıdaki cümleleri öznel yargı bildirecek biçimde tamamlayın.

1.Bizimokulumuz 2.Okuduğumbukitap 3.Geçengüngiydiğinkırmızıkazak

4.BugünolduğumuzTürkçesınavı

5.Tuğçe’ninyazdığıkompozisyon

6.Kardeşimindoğumgününükutlayacağımıziçin

7.Bahçedekigüller 8.Parktakiçocuklar 9.KöpeğimizFındık10.Boran’ınyazısı11.Dünakşamizlediğimfilm,12.Bülentokuldangeldiğinde

13.Sabahınilksaatleri

Öznel Cümle

Nesnel Cümle

Öznel Cümle

Alınacak notlar için her sayfada

boş alanlar...

Konu ile ilgiliörnek

sorular...

Her kazanımı pekiştiren pratik

alıştırmalar...

Önemli noktalar...

Sözcükler Arası Anlam İlişkileri

Tanım:

Bir dilde aynı anlamı karşılayan sözcükler varsa ya bunlar arasında

küçük anlam farklılıkları vardır ya da bu sözcüklerden biri yabancı dil-

den gelmiştir.

Bir cümlede sözcüğün yerine eş anlamlısının getirilmesi, cümlenin

anlamını değiştirmez.

ÖRNEK

• Bu seyahat ile ilgili güzel hatıralarımız var.

Bu cümleyi altı çizili sözcüklerin yerine eş anlamlılarını getirerek yeniden yazalım:

Görüldüğü gibi cümlenin anlamı değişmemiştir.

DİKKAT !

Kalıplaşmış söz grup-

larında, deyimlerde ve

atasözlerinde bir söz-

cüğün yerine eş anlam-

lısı bile olsa başka bir

sözcük getirilemez.

Aşağıdakisöz

cüklerineşan

lamlılarınıbu

-

larakyazın.

vakit:

müsait:

millet:

rutubet:

hisse:

tesadüf:

istirahat:

mana:

imtihan:

tabiat:

Alıştırma

soru

Aşağıdaki sözcüklerden hangisinin eş anlamlısı yoktur? Çözüm:

A) Dünya B) Hayat

C) Kötü D) Taş

(2011 TUDEM Yönlendirme Sınavı-1)

18

TürkçeKazanı

mDefteri

EşAnlamlı(An

lamdaş)Sözcü

kler

Özet konuanlatımları...

Türkçe Kazanım DefteriTürkçe Kazanım DefteriBir BakıştaBir Bakışta

2 Türkçe Kazanım Defteri

Her konuyu pekiştiren farklı

soru tipleri içeren tekrar çalışması

sayfaları...

Tema ile ilgiliokuma parçaları

Okuduğunuanlama

çalışmaları...

33


TEKRAR ÇALIŞMASI

33


A. Aşağıdaki cümlelerin sonundaki kutucuğa

cümlede neden - sonuç ilişkisi varsa “N”,

amaç - sonuç ilişkisi varsa “A” harfini yazın.

C. Aşağıdaki balık kılçığı diyagramını çevre kirliğinin nedenlerini ve sonuçlarını yazarak tamamla-

yın.

Sonuç: ....................

....................

....................

....................

..

....................

....................

....................

....................

....................

............

....................

....................

....................

....................

....................

.............

Çevre

Kirliliği Sonuç: ..........

....................

....................

....................

............

....................

....................

....................

....................

....................

............

....................

....................

....................

....................

....................

.............

Sonuç: ....................

....................

....................

....................

..

....................

....................

....................

....................

....................

............

....................

....................

....................

....................

....................

.............

1. Çayısoğud

uğuiçiniçem

edik.

2. İçerigirm

ekiçinizinis

tedi.

3. Gönül,has

talandıdiye

bugünişege

le-

medi.

4. Depremold

udiyehepim

izçokkorktu

k.

5. Sabahtanb

eriçalıştığı

içinepeycey

o-

rulmuştu.

6. Dürüstlüğü

ile herkes t

arafından s

evi-

lenbiridir.

7. Onunlakon

uşmaküzere

yanınagitti

m.

8. Onunlatanı

şmakiçinca

natıyor.

B. Aşağıda bir bölümü verilen cümleleri koşul

sonuç ilişkisi kuracak biçimde tamamlayın.

1. ....................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

.....

kitabıEce’de

naldım.

2. ....................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

.....

pikniğegide

ceğimizisöy

ledi.

3. ....................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

.....

başarılıolab

ilirsin.

4. Orayakada

ryürürüma

ncak............

....................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

... .

5. Bizimlesine

mayagelebi

lirsinyeterk

i.......................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

... .

6. Kitapokurs

an...................

....................

....................

....................

...................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

... .

7. Zamanında

yolaçıkarsa

k........................

....................

..................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

....................

... .

Neden: ..........

....................

....................

....................

...........

....................

....................

....................

....................

....................

.............

....................

....................

....................

....................

....................

.............

Neden: ..........

....................

....................

....................

...........

....................

....................

....................

....................

....................

.............

....................

....................

....................

....................

....................

.............

Neden: ..........

....................

....................

....................

...........

....................

....................

....................

....................

....................

.............

....................

....................

....................

....................

....................

.............

Neden-Son

uç,Amaç-S

onuçveKoşu

l-SonuçCüm

leleri

22


Okuduğunu Anlama

GECE SEN NE GÜZELSİN!

İki arkadaş biliyorum. Aralarına Dünya’yı almış, kutu kutu pense oynuyorlar. Başları hiç dönme-

den, öylece dönüp duruyorlar. Sırayla, her yere uğruyorlar. Tahmin etmiş olmalısın, bahsettiğim bu

iki arkadaşı sen de. Evet, biri gündüz, biri gece…

Gündüz, güneş demektir benim için. Uyanmak demek, çalışmak, biraz gürültü, koşup terlemek,

yorulmak… Elbette yorulunca mola vermek gerek öyle değil mi? İşte diğer arkadaş gelir imdadıma

o zaman. Gece olur, ay yükselir gökyüzünde. Artık vakit, uyuma vaktidir, biraz dinlenmek ve soluk-

lanmak için…Ruhumuzu saran sıcacık kadife bir yorgan gibidir gece. Usulca örter üstümüzü biz uyuyunca bü-

tün şefkatiyle. Uyku sandallarına binip, sularında yüzdüğümüz sakin bir denizdir gece… Rüyadan

meltemleriyle tatlı tatlı okşar yüzümüzü öylece.

Düşünüyorum da, ya gece hiç olmasaydı? Gündüz arkadaşsız, yalnız kalırdı da; kim bilir nasıl

canı sıkılırdı. İnsanlar evlerine gidemezdi. Gökyüzünü ay hiç süsleyemezdi. Mışıl mışıl uyumak ol-

mazdı, o güzelim masallar anlatılmazdı. İnsanlar yorgun ve huzursuz, çocuklar mutsuz olurdu. Be-

bekler uykusuz kalır, ağlardı. Teneffüssüz ders, cumartesi pazarsız hafta, yaz tatilsiz yıl gibi olurdu

hayat, onsuz hiç yaşanmazdı.Dünyamıza verilmiş ne büyük bir armağansın sen gece! İyi ki geliyorsun her gün, güneş batıp

da gündüz gidince. Bizim için en az gündüz kadar değerli ve özelsin. Seni çok seviyoruz, gece sen

ne güzelsin!

Mustafa TOPÇU

Aşağıdaki soruları bu parçaya göre yanıtlayın.

1. Parçada bahsedilen iki arkadaş nelerdir?2. Parçada gece nelere benzetilmiştir?

3. Parçadaki altı çizili sözcüklerin eş anlamlılarını yazın.

4. Sizce gece olmasaydı ne olurdu? Kısaca düşüncelerinizi yazın.

Gecebenzetilmiştir.

benzetilmiştir.

3Türkçe Kazanım Defteri


İÇİNDEKİLER1. TEMA – ÇOCUK DÜNYASISözcüğün Anlam Özellikleri .......................................... 6Dilimize Henüz Yerleşmemiş Yabancı Sözcükler ........ 14Deyim .......................................................................... 15İkileme ........................................................................ 16Tekrar Çalışması ........................................................ 17Sözcükler Arası Anlam İlişkileri ................................ 18Tekrar Çalışması ........................................................ 21Okuduğunu Anlama ................................................... 22

2. TEMA – MİLLÎ MÜCADELE VE ATATÜRKAnlamlı ve Kurallı Cümle ............................................ 26Cümlede Vurgu .......................................................... 27Tekrar Çalışması – 1 .................................................. 28Tekrar Çalışması – 2 .................................................. 29Neden – Sonuç, Amaç – Sonuç ve Koşul – Sonuç Cümleleri ........................................................ 30Tekrar Çalışması ........................................................ 33Nesnel ve Öznel Cümleler ........................................... 34Tekrar Çalışması ........................................................ 36Duygusal ve Abartılı Anlatımlı Cümleler ................... 37Karşılaştırma Cümleleri ............................................. 38Tekrar Çalışması ........................................................ 39Okuduğunu Anlama ................................................... 40

3. TEMA – ERDEMLERGeçiş ve Bağlantı İfadeleri ......................................... 44Özdeyişler ve Atasözleri ............................................ 46Tekrar Çalışması .......................................................... 48Söz Sanatları .............................................................. 49Tekrar Çalışması – 1 ................................................... 52Tekrar Çalışması – 2 ................................................... 53Okuduğunu Anlama ................................................... 54

4. TEMA – BİLİM VE TEKNOLOJİSözcüğün Kökü .......................................................... 58Tekrar Çalışması ........................................................ 61Yapım Ekleri ............................................................... 62Tekrar Çalışması ........................................................ 65Okuduğunu Anlama ................................................... 66

5. TEMA – MİLLÎ KÜLTÜRParagrafta Konu ve Ana Fikir .................................... 70Tekrar Çalışması ........................................................ 72Paragrafta Yapı .......................................................... 73Tekrar Çalışması – 1 .................................................. 74Tekrar Çalışması – 2 ................................................. 75Paragrafta Anlatıcı ve Bakış Açısı ............................. 76Tekrar Çalışması ........................................................ 77Anlatım Biçimleri ........................................................ 78Tekrar Çalışması .......................................................... 80Düşünceyi Geliştirme Yolları ........................................ 81Tekrar Çalışması .......................................................... 82Metin Türleri ................................................................. 83Tekrar Çalışması – 1 .................................................... 90Tekrar Çalışması – 2 .................................................... 91Okuduğunu Anlama ..................................................... 92

6. TEMA – OKUMA KÜLTÜRÜSes Olayları ................................................................ 96Tekrar Çalışması – 1 ............................................... 100Tekrar Çalışması – 2 ............................................... 101Tablo ve Grafik Yorumu ........................................... 102Tekrar Çalışması ...................................................... 103Konuşma ve Dinleme Kuralları ................................ 104Tekrar Çalışması ...................................................... 105Okuduğunu Anlama ................................................. 106

7. TEMA – SAĞLIK VE SPORYazım Kuralları ......................................................... 110Tekrar Çalışması – 1 ................................................ 118Tekrar Çalışması – 2 ................................................ 119Okuduğunu Anlama ................................................. 120

8. TEMA – DOĞA VE EVRENNoktalama İşaretleri ................................................ 124Tekrar Çalışması – 1 ................................................ 137Tekrar Çalışması – 2 ................................................ 138Doğru ve Güzel Anlatım ........................................... 139Oluş Sırası ................................................................ 140Tekrar Çalışması ....................................................... 141Okuduğunu Anlama ...................................................142

ÇOCUK DÜNYASI1. TEMA

SÖZCÜKTE VE SÖZCÜK GRUPLARINDA ANLAM

Sözcüğün Anlam Özellikleri ve Sözcük Grupları

T.5.2. Konuşma

T.5.2.5. Kelimeleri anlamlarına uygun kullanır.

T.5.2.7. Konuşmalarında yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin Türkçe-

lerini kullanır.

T.5.3. Okuma / Söz Varlığı

T.5.3.5. Bağlamdan yararlanarak bilmediği kelime ve kelime gruplarının anlamını tahmin eder.

T.5.3.7. Kelimelerin eş anlamlılarını bulur.

T.5.3.33. Okuduğu metindeki gerçek, mecaz ve terim anlamlı sözcükleri ayırt eder.

Sözcükler Arası Anlam İlişkileri

T.5.3. Okuma / Söz Varlığı

T.5.3.6. Deyim ve atasözlerinin metne katkısını belirler.

T.5.3.7. Kelimelerin eş anlamlılarını bulur.

T.5.3.8. Kelimelerin zıt anlamlılarını bulur.

T.5.3.9. Eş sesli kelimelerin anlamlarını ayırt eder.


Sadakat:

Merhamet:

Dayanışma:

Vefa:

Misafirperver:

Aşağıdaki sözcükleri sözlük sırasına göre

numaralandırın ve bu sözcüklerin anlamlarını

yazarak birer cümlede kullanın.

DİKKAT !Sözcükler, sözlükte alfabetik sıraya göre yer alır.

Alıştırma

soruAşağıda harfleri karışık olarak verilen sözcüklerden hangisi sözlükte diğerlerinden önce gelir?

A) AYPATAP B) SEPATAT Çözüm:C) ZARPAKIL D) ANPARZET

Tanım :

Bir sözcüğün tek başına ya da cümle içinde diğer ögelerle bağlantılı olarak

zihinde yarattığı kavramlardan her biri, sözcüğün anlamını oluşturur. Anlamını

bilmediğimiz sözcüklerin anlamlarını kullanarak öğrenebiliriz.

Sözcük

Sözcüğün Anlam Özellikleri


Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangi anlamda kullanıldıklarını sözlükten

bularak yazın.

1. Pazar sabahları kahvaltıyı hazırlamak bana düşüyor.

2. Hava soğuyunca üzerine açık mavi hırkasını giydi.

3. Dairenin alanını hesaplamayı bilmediğinden soruyu çözemedi.

4. Sokağın başındaki bina, bugün yıkılacakmış.

5. Arkadaşını ikna etmek için boş vaatlerde bulunuyordu.

"Gelmek" sözcüğünü, aşağıda verilen anlamlarına uygun olarak cümle içinde kullanın.

• İsabet etmek:

• Belli bir süre dolmak:

• Varlığını sürdürmek, yaşamak, intikal etmek:

Sözcükler, cümle içindeki kullanımlarına göre farklı anlamlar kazanır. Yani bir sözcüğün anlamı,

içinde bulunduğu cümleden yola çıkarak belirlenir.

ÖRNEK

• Ayakkabısının çözülen bağını bağlamak için eğildi.

“Bağ” sözcüğü bu cümlede

anlamında kullanılmıştır.

• Bu kitapta birbirinden farklı iki olay arasındaki bağ anlatılıyor.

“Bağ” sözcüğü bu cümlede ise anlamında kullanılmıştır.


Aşağıdaki sözcükleri temel anlamları ile

cümlede kullanın.

1. İnce:

2. Diş:

3. Kırmak:

4. Burun:

5. Göz:

6. Yol:

7. Baş:

8. Soğuk:

soru


Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "sırt" sözcüğü temel anlamda kullanılmıştır?

A) Sırtındaki yükle merdivenlere tırmandı. Çözüm:B) Dağın sırtındaki yerde piknik yaptık. C) Kitabın sırtına adını yazmış. D) Sırtında hep aynı ceketle dışarı çıkardı.

Tanım :

Yan anlam ve temel anlam, sözcüğün gerçek anlamını oluşturur. Her sözcüğün yalnızca bir tane

temel anlamı vardır.

Alıştırma

Temel Anlam


Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcükleri yan anlamlarıyla birer cümlede kullanın.

1. Dişlerimizi günde iki defa fırçalamamız gerekir.

2. Yavru martı, kanadı kırıldığı için uçamıyordu.

3. Taş ocağında dinamitler art arda patladı.

4. Bu paketi bir an önce Nesrin’e yetiştir.

5. Elindeki bardağı ağzına kadar suyla doldurdu.

6. Mutfaktan güzel kokular geliyor.

Tanım :

Sözcüğün yan anlam kazanmasında yakıştırma ve benzerlik ilgisi etkilidir:

ÖRNEK

• Bebeğin gözleri masmaviydi.

“Göz” sözcüğü bu cümlede kullanılmıştır.

• İpliği iğnenin gözünden bir türlü geçiremedi.

“Göz” sözcüğü bu cümlede ise kullanılmıştır.

DİKKAT !Bir sözcüğün birden fazla yan anlamı olabilir.

soru


Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ağız” sözcüğü yan anlamda kullanılmamıştır?

A) Kapının ağzında durmuş, bize bakıyordu. Çözüm:B) Heyelandan sonra mağaranın ağzı kapanmış. C) İhtiyarın ağzında diş kalmamıştı. D) Yol ağzında küçük bir kaza olmuş.

Yan Anlam


Aşağıdaki cümlelerde mecaz anlamda

kullanılmış sözcüklerin altlarını çizin ve bu

sözcüklerin temel anlamlarını sözlükten bu-

larak yazın.

1. Size derdimi açmaya geldim, dedi.

2. Sunucu, sorular karşısında terledi.

3. Kazadan sonra arkadaşlarından kopmuştu.

4. Tatlı sözleriyle annesine kendini affettirdi.

5. Açıklamaları hepimizi aydınlattı.

soru


Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “damar” sözcüğü “mecaz” anlamda kullanılmıştır?

A) Ayaklarında şişen damarlar, genç adama acı veriyordu. Çözüm:B) Şairlik damarı kabarmış, durmadan bir şeyler yazıyordu.C) Ovacık köyünün sırtını dayadığı dağda altın damarları vardı.D) Mermerin üzerindeki damarlar görüntüyü bozuyordu.

(2014 TUDEM Yönlendirme Sınavı-1)

Tanım :

Bu kullanımda anlatımı kuvvetlendirmek ve renklendirmek esastır.

ÖRNEK

• Bu ince davranışlarıyla herkesin gönlünü kazanmıştı.

“İnce” sözcüğünün temel anlamı, dır. Bu cümlede ise

anlamında kullanılmıştır. Yani gerçek anlamından tamamen uzaklaşmış ve

kazanmıştır.

Alıştırma

Mecaz Anlam



Aşağıdaki cümlelerde terim anlamlı bir sözcük olup olmadığını işaretleyin. Eğer varsa

bu sözcüğü yuvarlak içine alın.

1. Bu roman, tarihî bir olayı anlatıyor.

2. Meseleyi kökünden çözmek için konuştular.

3. Çürüyen dişine dolgu yaptırmış.

4. Bu konuda doğruları söylediğine inanıyorum.

5. Bizim takım, penaltı atışı yapacak.

Aşağıdaki sözcükleri, terim anlam ifade edecek biçimde cümlede kullanın. Daha sonra

bu sözcüklerin ait olduğu alanla ilgili ikişer terim daha yazın.

1. ışık:

2. dünya:

3. açı:

4. perde:

5. dize:

6. hücre:

Var Yok

Tanım :

ÖRNEK

• Müzisyen, notaları doğru çalmak için uğraşıyordu.

Bu cümlede “nota” sözcüğü müzik terimidir. “Bir müzik sesini belirtmeye

yarayan işaret” anlamında yani terim anlamında kullanılmıştır.

DİKKAT !Bir sözcüğün terim anlamlı olup olmadığı, cümledeki kullanımı-na göre belirlenir.

Terim Anlam


Aşağıdaki sözcükleri genelden özele doğ-

ru sıralayın.

1. hayvan - varlık - kedi - canlı

2. bölge - il - köy - ilçe - ülke - kasaba

3. hece - sözcük - paragraf - cümle - harf

4. edebiyat - şiir - İstiklâl Marşı - sanat

5. ağaç - bitki - karaçam - çam

6. Türkiye - Dünya - Konak - İzmir

7. sandalye - varlık - cansız - mobilya

Kapsam Yönünden Sözcüğün Anlamı

Genel Anlam Özel Anlam

soru


Alıştırma

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kitap” sözcüğü diğerlerine göre daha özel anlamlıdır?

A) Kitap, insanın en sadık dostudur. Çözüm:B) Kitabın yalnızlığın tek ilacı olduğunu söylüyor.C) Kitaptaki çizimler oldukça başarılı.D) Kitap okumak, insanın kendine yaptığı en büyük iyiliktir.



Nitelik Yönünden Sözcüğün Anlamı

Somut Anlam Soyut Anlam

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin soyut anlamda mı yoksa somut anlamda mı

kullanıldığını işaretleyin.

1. Yaşlı kadının bakışları hüzün doluydu.

2. Bu gürültü nereden geliyormuş?

3. Rüzgârın şiddeti giderek artıyor.

4. Soğuk davranışları yüzünden kimse onunla konuşmuyor.

5. Yaptığı yemeğin tadı güzel olmuştu.

6. Bu sözleri ona söylemek yürek ister.

7. Bugün hava çok sıcaktı.

8. Ona olan öfkem hâlâ dinmedi.

9. Odadaki ışık, kitap okumak için yetersizdi.

10. O, çok akıllı bir çocuktu.

11. İnsanlık öldü mü, diye bağırdı duraktaki adam.

12. Yağmurun sesi konuşmaları bastırıyordu.

Soyut Somut

AğaçGörebilirim.

Dokunabilirim.

Endişe Hiçbir duyuyla

algılanamaz.

DİKKAT !Beş Duyumuz:

GörmeDokunma

İşitmeKoklamaTatma

Somut anlamlı bazı sözcükler, cümle içinde soyut anlam kazanabilir.

ÖRNEK


türkçe - tudemlsa başka bir tirilemez. aşağıdaki sözcüklerin eş anlamlılarını bu-ak...

Documents