tÜrkİye’de afet yÖnetİmİ ve İdarenİn...

İSTANBUL UumlNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTUumlSUuml

KAMU HUKUKU ANABİLİM DALI

DOKTORA TEZİ

TUumlRKİYErsquoDE AFET YOumlNETİMİ VE İDARENİN

SORUMLULUĞU

GUumlLCAN AZİMLİ CcedilİLİNGİR

2502110168

TEZ DANIŞMANI

PROF DR ZEHREDDİN ASLAN

İSTANBUL 2019

ii

iii

OumlZ


SORUMLULUĞU

Bu ccedilalışmanın afeti afet youmlnetimini ve afetlerden dolayı idarenin

sorumluluğunu eleştirel bir bakışla değerlendirilmesini amaccedillayan diğer ccedilalışmalardan

başlıca farkı oumlncelikle 23112011 tarihinde Vanrsquoda meydana gelen maddi ve manevi

anlamda buumlyuumlk tahribata neden olan depremde afetin olduğu doumlnemdeki iklim

şartlarının da etkisiyle başta barınma ihtiyacı olmak uumlzere kriz youmlnetimi suumlrecinde

yapılması gereken faaliyetlerin yuumlruumltuumllmesinde depremi bizzat yaşayan biri olarak

idari anlamda saptanan birccedilok sorunun olası afetlerde bir daha yaşanmaması iccedilin ne

gibi ccedilalışmaların yapılması gerektiğinin goumlzlemlenmesi ve bunun neticesinde oumlzellikle

afete muumldahale aşamasında yapılması gerekenlerin neler olduğuna ilişkin tespit ve

oumlnerileri iccedilermesidir Bir diğer fark bu zamana kadar afetlerle ilgili olarak yapılan

ccedilalışmaların yalnızca teorik olarak afeti veya afet youmlnetim sistemini yahut afetlerden

dolayı idarenin sorumluluğunu ele alan tek youmlnluuml bir incelemeyi iccedilermiş olmalarıdır

Bu bağlamda ccedilalışma afet afet youmlnetimi ve idarenin afet hukukundan kaynaklanan

sorumluluğunu ccedilok youmlnluuml bir şekilde ele almakta ve incelemektedir

Anahtar Kelimeler Afet Afet Youmlnetimi Afet Hukuku İdare Sorumluluk

iv

ABSTRACT

DISASTER MANAGEMENT AND ADMINISTRATION IN TURKEY

RESPONSIBILITY

The main difference of this study from other studies aiming to animadversional

evaluate disaster disaster management and responsibility of the administration due to

disasters Firstly in the earthquake that caused material and moral destruction in Van

on 23112011 in the earthquake conditions in the period of the disaster especially in

the need for shelter in terms of carrying out the activities to be carried out during the

crisis management process as an individual who experienced the earthquake It is to

observe what kind of studies should be done in order to prevent many of the problems

identified in possible disasters and to include the findings and recommendations

regarding what needs to be done especially in the disaster response stage Another

difference is that the studies conducted so far on disasters only include theoretically a

one-way review that deals with the disaster or disaster management system or the

responsibility of the administration for disasters In this context the study considers

and examines the responsibility of disaster disaster management and administration

arising from disaster law in a multidimensional way

Keywords Disaster Disaster Management Disaster Law Administration

Responsibility

v

İCcedilİNDEKİLER

OumlZ ii

ABSTRACT iv

TABLOLAR LİSTESİ viii

ŞEKİLLER LİSTESİ ix

KISALTMALAR LİSTESİ x

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BOumlLUumlM

AFET YOumlNETİMİ KAVRAMI VE AŞAMALARI

11 Afet Tanımı 5

111 Afet Ccedileşitleri 8

1111 Doğa Kaynaklı Afetler 10

11111 Ani Gelişen Doğa Kaynaklı Afetler 10

1112 Yavaş Gelişen Doğa Kaynaklı Afetler 23

112 İnsan Kaynaklı (Teknolojik) Afetler 28

12 Afet Youmlnetimi Kavramı Ve Tanımı 32

13 Afet Youmlnetimi Aşamaları 40

131 Risk Youmlnetimi 42

1311 Risk Azaltma Aşaması 46

1312 Oumlnceden Hazırlık Aşaması 50

132 Kriz Youmlnetimi (Stratejik Kriz Youmlnetimi) 51

1321 Arama-Kurtarma ve İlk Yardım Aşaması 58

1322 İyileştirme Aşaması 59

1323 Yeniden Yapım Aşaması 60

İKİNCİ BOumlLUumlM

AFET YOumlNETİMİ OumlRGUumlTLENMESİ VE YASAL GELİŞİMİ

21 Afet Youmlnetimi Oumlrguumltlenmesinin Yasal Gelişimi 63

211 Yasal Duumlzenlemeler 65

2111 3733 Sayılı Erzincanrsquoda ve Erzincan Depreminden Muumlteessir Olan

Mıntıkalarda Zarar Goumlrenlere Yapılacak Yapılar Hakkında Kanun 66

vi

2112 4623 Sayılı Yer Sarsıntılarından Evvel ve Sonra Alınacak Tedbirler

Hakkında Kanunrdquo 67

2113 6785 Sayılı İmar Kanunu 67

2114 7269 Sayılı Umumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla Alınacak

Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun 69

2115 Diğer Yasal Duumlzenlemeler 71

22 Afetler ve Kentsel Doumlnuumlşuumlm Mevzuatı 84

221 Genel Olarak Kentsel Doumlnuumlşuumlm 84

222 Kentsel Doumlnuumlşuumlmle İlgili Yasal Duumlzenlemeler 87

223 Afeti Konu Alan Kentsel Doumlnuumlşuumlm Duumlzenlemeleri 88

2231 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında

Kanun 88


2233 7143 Sayılı ldquoVergi ve Diğer Bazı Alacakların Yeniden

Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunrdquo (

3194 Sayılı İmar Kanunu Geccedilici md16 (İmar Barışı)) 99

2234 5393 Sayılı Belediye Kanunursquonun 73rsquouumlncuuml Maddesi 101

2235 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel Taşınmaz Varlıkların

Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Kanunu 104

24 Afeti Konu Alan Diğer Duumlzenlemeler 106

241 775 Sayılı Gecekondu Kanunu 106

242 2985 Sayılı Toplu Konut Kanunu 107

25 AFAD Oumlncesi Afet Youmlnetim Sistemi 108

251 Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu 108

252 Başbakanlık Kriz Youmlnetim Merkezi 108

253 Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml 110

254 Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml 112

255 Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı(AFAD) 119

256 Afet ve Acil Durum Danışma Kurulu 126

257 Afetle İlgili Goumlrev Yapan Diğer Kurum ve Kuruluşlar 126

vii

UumlCcedilUumlNCUuml BOumlLUumlM

İDARENİN SORUMLULUĞU İLKESİ VE İDARENİN SORUMLULUĞU

İLKESİ KAPSAMINDA AFETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

31 İDARENİN SORUMLULUĞU İLKESİ 138

311Genel Olarak 138

312 Kusurlu Sorumluluk (Hizmet Kusuru) 142

313 Hizmet Kusuru Halleri 147

314 Kusursuz Sorumluluk 152

32 RİSK YOumlNETİMİ AŞAMASINDA İDARENİN SORUMLULUĞU 167

33 KRİZ YOumlNETİMİ AŞAMASINDA İDARENİN SORUMLULUĞU 176

34 MUumlCBİR SEBEP VE BEKLENMEYEN HAL KAVRAMLARI

BAĞLAMINDA İDARENİN SORUMLULUĞU 189

341 Genel Olarak 189

342 Muumlcbir Sebep Ve Beklenmeyen Hal Kavramları 190

3421 Muumlcbir Sebebin Unsurları 192

343 Muumlcbir Sebep ve Beklenmeyen Hal Kavramları Accedilısından İdarenin

Sorumluluğunun İrdelenmesi 202

SONUCcedil 207

KAYNAKCcedilA 218

OumlZGECcedilMİŞ 253

viii

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1 Afet tuumlrlerine goumlre afetlerden zarar goumlren afetzede ve yerleşim birimi

sayısı 11

Tablo 2 Son Sekiz Yılda Meydana Gelen Afetler Listesi (2010-2017) 12

Tablo 3 Tuumlrkiyersquode Meydana Gelmiş En Oumlluumlmcuumll On Afet (EM-DAT 2017) 14

Tablo 4 Genel Hayata EtkililikEtkisizlik Kararı Oumllccediluumltleri 54

Tablo 5 TAMPrsquo da Afet ve Acil Durumlar 121

Tablo 6 Afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesini tablo uumlzerinde şu şekilde oumlzetleyebiliriz 135

ix

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1 Afet Youmlnetimi Şeması Kaynak AFAD 2018 Afet Youmlnetimi Aşamaları 41

Şekil 2 Kriz Youmlnetimi Uygulama Suumlreci 53

Şekil 3 Boumllgelere goumlre zorunlu deprem sigortasına katılım oranı (DASK 2018) 82

Şekil 4 Tuumlrkiye Deprem Tehlike Haritası 82

x

KISALTMALAR LİSTESİ

AADYM Afet ve Acil Durum Youmlnetim Merkezleri

JİCA Japan International Cooperation Agency

TDK Tuumlrk Dil Kurumu

RG Resmi Gazete

TBMM Tuumlrkiye Buumlyuumlk Millet Meclisi

KHK Kanun Huumlkmuumlnde Kararname

DASK Doğal Afet Sigortaları Kurumu

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu

ADYM Acil Durum Youmlnetim Merkezi

AFAD Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı

TOKİ Toplu Konut İdaresi Başkanlığı

KOSGEB Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi

Başkanlığı

ISMEP İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi

TABB Tuumlrkiye Afet Bilgi Bankası

TMMOB Tuumlrk Muumlhendis ve Mimar Odaları Birliği

AYDES Afet Youmlnetimi ve Karar Destek Sistemi

ZDS Zorunlu Deprem Sigortası

xi

TEMA Tuumlrkiye Erozyonla Muumlcadele Ağaccedillandırma ve Doğal Varlıkları

Koruma Vakfı

CcedilEKUumlL Ccedilevre ve Kuumlltuumlr Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı

DSİ Devlet Su İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml

AFADEM Afet ve Acil Durum Eğitim Merkezi

UDSEP Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı

İDDGK Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu

1

GİRİŞ

Kamu hizmeti niteliği taşıdığından şuumlphe bulunmayan ve bu bağlamda idarenin

sorumluluğunu gerektiren afetlerin ilk olarak kavramsal ve kuramsal ccedilerccedilevesi

ccedilizilmeye ccedilalışılmış ardından afet youmlnetiminin tanımı ve afet ccedileşitleri ile afet youmlnetimi

aşamaları ve idare hukuku accedilısından afet kavramı ele alınmış ayrıca merkezi ve yerel

duumlzeyde afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesinin ayrıntılı olarak incelenmesi bunun yanı sıra

anayasal ve yasal duumlzenlemelere ek olarak ulusal ve uluslararası boyutta oumlrnek yargı

kararları eşliğinde idarenin sorumluluğu ilkesinin afet youmlnetimi suumlrecine uyarlanması

ve afetlerden dolayı idarenin sorumluluğuna ilişkin tespitlerin bir buumltuumln olarak ele

alınmaya ccedilalışılmıştır

Ccedilalışmanın birinci boumlluumlmuumlnde afetlerle ilgili genel kavramlar ve tanımların

yanı sıra afet youmlnetim sistemi ve afet youmlnetiminin aşamaları uumlzerinde durulmaktadır

Bu bağlamda afetler doğa kaynaklı ve insan kaynaklı olmak uumlzere iki başlıkta ele

alınmaktadır Afet youmlnetimi aşamaları ise risk ve kriz youmlnetimi aşamaları başlıkları

altında ayrıntılı bir şekilde incelenmektedir

Ccedilalışmanın ikinci boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquode afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesinin

tarihsel ve yasal anlamda gelişimi ele alınmakta afet youmlnetim sistemimizde doumlnuumlm

noktası olarak değerlendirilen 1999 Marmara depremi oumlncesi ve sonrası doumlnemde

uumllkemizde var olan afet youmlnetiminin kurumsal yapısı mukayeseli olarak

değerlendirilmektedir Ayrıca afet sonrası yaşanma ihtimali olan kayıpları en aza

indirilmesi amacıyla afete dayanıklı yapıların yapılması dayanıksız olan mevcut

yapıların oumlzellikle konutların guumlccedillendirilmesi ve depreme dayanıklı hale getirilmesi

youmlnuumlnde bir konut yenileme politikasının geliştirilmesi izlenmesi zorunluluk arz

ettiğinden 2000 yılı ve sonrası en oumlnemli yasal gelişmelerden biri olarak

mevzuatımızda yer alan kentsel doumlnuumlşuumlmuumln ilk olarak genel bir değerlendirilmesi

yapılmaya ccedilalışılmış ardından afet zararlarının ve kentsel risklerin bulunduğu

alanlarda gerccedilekleştirilen kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları ve konuya ilişkin yasal

duumlzenlemeler uumlzerinde durulmuştur

2

Ccedilalışmanın uumlccediluumlncuuml boumlluumlmuumlnde idarenin sorumluluğu ilkesi ve afetlerde bu

sorumluluğun nasıl ele alınması ve uygulanması gerektiği hususu ile idarenin

sorumluluğu ilkesi şartları sorumluluk ccedileşitleri ve idarenin sorumluluğu ilkesi

kapsamında afetlerin değerlendirilmesi yapılmıştır Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde

idarenin sorumluluğu risk youmlnetimi ve kriz youmlnetimi aşamasında 6306 Sayılı Afet

Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanun kapsamında ve muumlcbir

sebep ve beklenmeyen hal kavramları bağlamında olmak uumlzere doumlrt başlık altında

ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır

Hem 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında

Kanun kapsamında hem de muumlcbir sebep ve beklenmeyen hal kavramları bağlamında

oumlnceleri muumlcbir sebep olarak ele alınıp idarenin sorumluluğu yoluna gidilmeyen

ancak son yıllarda oumlzellikle 1999 Marmara depremi sonrası doğa kaynaklı afetlerin

muumlcbir sebep olarak kabul edilmemesi şeklinde idare aleyhine değişen durum ulusal

ve uluslararası hukuk bağlamında oumlrnek kararlarla oumlncellikle yaşam hakkı ve muumllkiyet

hakkı kapsamında bu boumlluumlmde ele alınmıştır

Tezin sonuccedil boumlluumlmuumlnde ise uumllkemizdeki afet youmlnetim sisteminde yapılması

oumlngoumlruumllen hukuksal ve idari duumlzenlemeler afet oumlncesinde alınacak oumlnlemler ile

uumllkemiz afet youmlnetim sisteminin geliştirilmesi ve etkinleştirilmesi ile idarenin afet

dolayısıyla sorumluluğunun nasıl ele alınması gerektiğine ilişkin yargı kararlarından

oumlrneklerle tespit değerlendirme ve oumlnerilere yer verilmiştir

Tuumlrkiyersquode afete ve afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesine ilişkin yasal duumlzenlemeler

meydana gelen her doğa olayının ardından o olaya ilişkin oumlzel bir kanunun ccedilıkarılması

yoluyla gelişmiş ve afetler meydana geldikten sonra oluşan kriz ortamında afetlerden

etkilenen insanlara bir an oumlnce yardım edilmesi ve yaraların hızla sarılması amacıyla

muumldahale iyileştirme ve yeniden yapıma youmlnelik tedbirlerin alınması ccedilalışmalarına

ağırlık verecek huumlkuumlmlerle genişletilerek buguumlne kadar gelmiştir Sonuccedilta zamanla

ccedilok dağınık ve ccedilok ccedileşitli kurum ve kuruluşlar eliyle yuumlruumltuumllmeye ccedilalışılan karmaşık

bir yapının oluşmasına neden olmuştur

3

Son değişikliklerle 5902 Sayılı Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının

Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanunrsquoun 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı

Kararnamesiyle bazı maddeleri yuumlruumlrluumlkten kaldırılmadan oumlnce Afet ve Acil Durum

Başkanlığırsquonın oumlrguumltlenmesi iccedilerisinde başkanlığın merkezi ve yerel duumlzeydeki

teşkilatlanmasına ek olarak uumlccedil kurul daha yer almaktaydı 5902 Sayılı Kanunrsquoda Afet

ve Acil Durum Yuumlksek Kurulu Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu ve Deprem

Danışma Kurulu olarak duumlzenlenen bu kurullar ilgili Kararname ile kaldırılarak ldquoAfet

ve Acil Durum Danışma Kurulurdquo adı altında tek bir kurul şeklinde oumlrguumltlenmiştir(4

Numaralı Kararname m32)

Her ne kadar AFAD afetlerle bozulan duumlzenin yeniden kurulması

aşamasındaki faaliyetlerden birinci derecede sorumlu olan bir kurul olsa da ilgili

Kararnameyle Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquona bağlı olan Yapı İşleri Genel

Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde de afet sonrası oluşan hasarın tespit edilmesinden sorumlu

olmak uumlzere ldquoAfet Koordinasyon Hizmetlerirdquo adı altında bir daire başkanlığı ihdas

edilmiştir Bu başkanlığın kurulması ile beraber AFADrsquoın tek bir kurum olarak

yuumlruumlttuumlğuuml afet hizmetlerinde bir boumlluumlnme ve parccedilalanma yaşanmaya devam etmiştir

Anayasarsquoda yapılan son değişikliklerle beraber yeni bir kamu oumlrguumltlenmesinin

soumlz konusu olması kurumsal yapı ve ilgili bakanlıklara ek olarak afet youmlnetimi

suumlrecindeki bazı iş ve işlemlerden sorumlu olan birimlerin de yeniden tanımlanma

ihtiyacını guumlndeme getirmiştir İşte bu sebeple AFAD Cumhurbaşkanlığı Huumlkuumlmet

Sistemirsquonin gerektirdiği yeni oumlrguumltlenme yapısı iccedilerisinde İccedilişleri Bakanlığırsquona bağlı

olarak faaliyetlerini suumlrduumlrmektedir

Ccedilalışmamızın merkezini oluşturan afetler uzun yıllar sorumluluğu kaldıran bir

sebep olarak ele alınmış ve muumlcbir sebep olarak değerlendirilmiş ise de son yıllarda

oumlzellikle deprem heyelan sel gibi muumlcbir sebep olarak nitelendirilen doğa kaynaklı

olayların ancak normalin uumlstuumlnde bir şiddete sahip olması durumunda sorumluluğu

kaldıracağı kabul edilmeye başlanmıştır Bu noktada soumlz konusu doğa olayının

oumlnlenemez ve meydana getireceği zararın hiccedilbir şekilde engellenemez derecede olması

yani karşı konulamaz olması soumlz konusu ise de idarenin zararları en aza indirmek iccedilin

alması gereken tuumlm tedbirleri alıp almadığının değerlendirilmesi sorumluluktan

4

kurtulması accedilısından son derece oumlnemlidir Gerekli tedbirleri almayan idarenin afetler

sonucunda meydana gelen zararlardan sorumluluğunun doğacağı idari yargı yerlerince

de kabul edilmekte ve idarece zararların tazmini yoluna gidilmektedir

5



11 Afet Tanımı

Koumlken olarak Arapccedila bir kelime olan ldquoafetrdquo doğa olayları sonucu meydana

gelen yıkım veya felaket olarak tanımlanmaktadır1 Afetle ilgili genel bir tanımlama

yapılacak olursa afetin insanlar accedilısından fiziki sosyo-ekonomik ve ccedilevresel

kayıpların yanı sıra olağan hayatı ve insan etkinliklerin sekteye uğramasına sebep

olan toplumun ccedilok buumlyuumlk bir kesimini etkileyen ve toplumun sahip olduğu yerel

olanaklarının ve yerel kaynaklarının kullanımıyla istenilen sonucun alınamayacağı

teknolojik doğa veya insan kaynaklı eylemlerin sonuccedilları olduğu soumlylenebilir Bu

tanımdan hareketle afetin bir olayın kendisi değil o olayın doğurduğu sonuccedil olduğunu

soumlyleyebiliriz2

Ayrıca afet insanların guumlndelik hayatının normalin dışına ccedilıkmasına sebep

olan ve iyileştirme ccedilalışmalarının hızlı ve etkin bir şekilde yapılmasıyla beraber

hayatın yeniden eski hale doumlnmesini sağlayan beklenmedik olaylar olarak da

tanımlanmaktadır3 Afet sosyal bilimlerin yaklaşımına goumlre ise fiziksel ccedilevre ile

yapılandırılmış ccedilevrenin dinamik ve karşılıklı etkileşimi sonucunda oluşan ve insan

yaşamını olumsuz youmlnde etkileyen beklenmedik olaylardır4

Doğa olaylarının birccediloğunun belli zamanlarda ve normal boyutlarda

oluştuğunda zarara sebep olmamaları yanında yararlı neticeleri de bulunmaktadır

Fakat bu olaylar beklenilmeyen bir yerde zamanda ve guumlccedilte meydana geldiğinde

zararlı sonuccedillar doğurabilmekte afete doumlnuumlşmektedir Aslında doğa olayları hayatımız

1 httptdkterimgovtrbts (Ccedilevrimiccedili) (Erişim Tarihi 21 Haziran 2016) 2Accedilıklamalı Afet Youmlnetimi Terimleri Soumlzluumlğuuml(AFAD-Soumlzluumlk) TCBaşbakanlık Afet ve Acil Durum

Youmlnetimi Başkanlığı Kasım 2014 s23 3 WISNER Benjamin At Risk Natural Hazards Peoplersquos Vulnerability and Disasters Routledge New

York 2004 s10 4 Karancı N ldquoAfet Zararlarını Azaltmada Psikolojinin Oumlnemirdquo Afet Zararlarını Azaltmanın Temel

İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No2 Ankara 2006s52

6

iccedilin bir denge unsurudur Oumlrneğin yer kabuğunda meydana gelen belirli seviyedeki

bir enerji boşalması buumlyuumlk depremlerin oluşmasını ve volkan patlamalarını engeller

Aynı şekilde belirli oumllccediluumlde goumlruumllen bir yamaccedil hareketi daha şiddetli bir heyelanı

yoğun kar yağışı ise kuraklığın oluşumunu engelleyen olaylardır Guumlnuumlmuumlzde

kuraklık ormanların yok edilmesi meraların bozulması iklim değişiklikleri bataklık

alanlarının bozulması ve kıyı alanlarının insan yerleşmeleri sebebiyle tahrip edilmesi

doğa olaylarının afete doumlnuumlşmesinde oumlnemli bir etkiye sahiptir5

Afetlerin toplum ve oumlzellikle ekonomi uumlzerindeki etkileri doğrudan ve dolaylı

olmak uumlzere ikiye ayrılabilir Afetin doğrudan etkileri can ve mal kayıpları

yaralanmalar alt yapıda oluşan hasarlar hayvanların ve tarım uumlruumlnlerinin zarar

goumlrmesi arama-kurtarma ve ilk yardım ile geccedilici barınma ccedilalışmalarının sebep olduğu

giderler ayrıca tedavi masrafları temel ihtiyaccedillardan beslenme ve barınma giderleri

şeklinde kendini goumlsterir Afetlerin dolaylı etkilerine ise işyerleri veya uumlretim

tesislerinin zarara uğramasına paralel olarak uumlretimde yaşanan kayıplar sağlık ve

eğitim başta olmak uumlzere devlet hizmetlerinin birccediloğunun aksaması sonucu yaşanılan

hizmet ve gelir kayıpları hizmetlerin aksamasıyla beraber fiyatların fahiş oranlarda

artması devletin kaynaklarının tuumlmuumlnuumln arama-kurtarma ilk yardım hasar tespiti ya

da geccedilici barındırma gibi ccedilalışmalara harcanmasının doğurduğu ekonomik sıkıntılar

ile afetin sonuccedillarından zorunlu goumlccediluumln yol accediltığı diğer sosyal maliyetler oumlrnek

verilebilir6

Afetlerin etkisi uumllkelerin gelişmişlik duumlzeylerine goumlre farklı oumllccediluumllerde

gerccedilekleştiğinden gelişmekte olan uumllkeler afetlerden daha fazla zarar goumlrmektedir

Uumllkemizin de gelişmekte olan uumllkeler kategorisinde yer aldığı ve afetlerin yoğun

olarak yaşandığı bir uumllke olduğu goumlz oumlnuumlne alındığında etkin ve yetkin bir afet

youmlnetim sisteminin mevcudiyeti oumlnem kazanmaktadır Afetler ne kadar hazırlıklı

olunsa da başa ccedilıkma konusunda genellikle yetersiz kalınan buumlyuumlk ccedilaplı oumlnemli

5Şahin C Ve Sipahioğlu Ş ldquoDoğal Afetler Ve Tuumlrkiyerdquo Guumlnduumlz Eğitim ve Yayıncılık Ankara 2009

s 7 Turan M Yiğit Oumlrccedilen İ ldquoDoğal Afetler ve Ccedilevre Sorunlarırdquo İnsan Ccedilevre Toplum İmge Kitabevi

Ankara 2016 s486 6 Erguumlnay O ldquoAfet Youmlnetimi Genel İlkeler Tanımlar Kavramlarrdquo Acil ve Afet Dergisi Cilt2

Sayı4 Acil ve Afet Derneği Ankara 2014 s5 (Erişim Tarihi 21102016)

httpwwwacatcomtredergisayi4indexhtml

7

olaylardır7 Afetlerin buumlyuumlk ccediloğunluğunun oumlnceden nerede olacağı bilinmekte ancak

afetlerin şiddeti etkisi ve zamanı kestirilememektedir İşte bu nedenledir ki afetlerin

vereceği zararların boyutu tahmin edilememekte dolayısıyla gelişen teknolojiler

sayesinde alınacak ccedileşitli tedbirlerle afet zararları ancak asgari seviyeye

indirilebilmektedir

7269 Sayılı ldquoUmumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle

Yapılacak Yardımlara Dair Kanunrsquoun 1 inci maddesinde ldquohellip genel hayata etkili

olacak derecede zararhelliprdquo şeklindeki ifade bize insan kaynaklı ya da doğa kaynaklı

olumsuz olarak nitelendirilebilecek bir olayın idare hukuku accedilısından ldquoafetrdquo

sayılabilmesi iccedilin guumlndelik yaşamı genel olarak ve oumlnemli oumllccediluumlde zedelemesi

gerektiğini goumlstermektedir Bir olumsuz olayın idarece genel hayata etkili olacak

derecede zarara sebep olması ve afet olarak kabul edilmesinin hukuki accedilıdan oumlnemi

bir yandan idarenin yuumlkleneceği yetki ve sorumlulukların yoğunlaşması diğer yandan

da afetten zarar goumlrenlerin talep edebilecekleri idari hizmet yardımlar ve tazminatlar

konusunda belirleyici bir rol oynamasıdır8

Oluşan ya da oluşması beklenen afetlerin oluştuğu yerin genel hayatına etkili

olup olmadığı 7269 Sayılı Kanun uyarınca ccedilıkarılan ldquoAfetlerin Genel Hayata

Etkililiğine İlişkin Temel Kurallar Hakkında Youmlnetmelik9rdquo uyarınca tespit

edilmektedir Youmlnetmeliğin 5 maddesinde oluşan afet sonucu ccedilok sayıda oumlluuml veya

ağır yaralıların olması tarım uumlruumlnlerinden yarısına yakınının zarar goumlrmuumlş olması

hayvanların ccediloğunun telef olması afetin meydana geldiği yerde faaliyette bulunan yol

su elektrik veya kanalizasyon gibi kamuya ait tesislerin hasar goumlrerek kullanılamaz

hale gelmesi gibi durumlarda eski Bayındırlık ve İskan Bakanlığırsquonın şimdiki adıyla

7 Leblebici Ouml ldquoAfetlerde Kamu Youmlnetiminin Roluuml ve Toplum Temelli Afet Youmlnetimine Doğrurdquo Hitit

Uumlniversitesi SBE Dergisi Y7S2Aralık 2014s465 8 Adak A ldquoAfet Tehlikesi ve Olgusu Karşısında İdarenin Konumu ve Goumlrevlerirdquo Prof Dr Seyfullah

Edisrsquoe Armağan DEUumlHFD Y2000 s182 9 RG 21091968 tarih ve 13007 sayı

8

Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı10rsquonın takdir yetkisini kullanarak afetin genel hayata

etkili olup olmadığına karar verebileceği duumlzenlenmektedir

İdarenin suumlrekliliğini sağlamakla yuumlkuumlmluuml olduğu kamu duumlzenini bozan bir

etken niteliğinde olan afetin gerccedilekleşmemesi iccedilin gerekli oumlnlemleri almak ya da

gerccedilekleşmesi durumunda bozulan kamu duumlzenini onarmaya yeniden inşa etmeye

youmlnelik ccedilalışmalar yapmak ve afetten zarar goumlrenlere youmlnelik oumlzel ve olağandışı

hizmetler sunmak idarenin goumlrevlerindendir11

111 Afet Ccedileşitleri

Afetler temelde doğa kaynaklı ve insan kaynaklı afetler olmak uumlzere ikiye

ayrılmaktadır Doğa kaynaklı afetler afete neden olan doğal tehlikenin adı ile

anılmakta ve ccediloğunlukla oluşum nedenleri oluştukları ortam ile oluşum hızları dikkate

alınarak sınıflandırılmaktadır Bu şekilde bir sınıflandırma yapılmasına rağmen bazı

doğa kaynaklı afetleri tuumlm youmlnleriyle sadece bir gruba dahil etmek son derece zordur

Esasen aralarındaki sebep-sonuccedil ilişkileri ve iccedil iccedile geccedilmiş olmaları dikkate

alındığında afetlerin mutlak ve kesin bir youmlntem kullanılarak sınıflandırılması soumlz

konusu değildir12 Literatuumlrde ccedileşitli şekillerde doğa kaynaklı afet sınıflandırılmaları

mevcut olsa da13 en yaygın kullanılan sınıflandırma tuumlruuml deprem seltaşkın heyelan

kaya ve ccedilığ duumlşmesi şiddetli ruumlzgarların sebep olduğu fırtınalar ve buumlyuumlk ccedilapta

yangınları iccediline alan ani gelişen doğa kaynaklı afetler ile erozyon kuraklık heyelan

gibi yavaş gelişen doğa kaynaklı afetler şeklindedir İnsanların sebep olduğu insan

10 2011 yılında 6223 Sayılı Kanun ile Bayındırlık ve İskan Bakanlığı kaldırılarak Ccedilevre ve Şehircilik

Bakanlığının kurulması kararlaştırılmıştır Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmlerinde Bayındırlık ve

İskan Bakanlığı yerine Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı kullanılacaktır 11 Adak A ldquo Afet Tehlikesi ve Olgusu Karşısında İdarenin Konumu ve Goumlrevlerirdquo Dr Seyfullah

Edisrsquoe Armağan DEUumlHFD Y2000 s181 12Şahin ve Sipahioğlu age s13 Akar S ldquoDoğal Afetlerin Kamu Maliyesine ve Makro Ekonomiye

Etkileri Tuumlrkiye Değerlendirmesirdquo Youmlnetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi Sayı21 Y 2013 185-

206 s187

DOI httpdxdoiorg1011611JMER197httpdergiparkulakbimgovtryeadissueview50000161

07 (Erişim Tarihi16112016) 13 Doğal afetleri iccedilsel ve dışsal olarak ikiye ayıran (Moe ve Pathranarakul 2006 398) Doğal afetleri

etkilerinin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre buumlyuumlk orta ve kuumlccediluumlk olarak sınıflandıran (Sapir Hargitt ve Hoyois

2004 22)rdquo (Nakleden Akar 2016 s 187)

9

kaynaklı afetler ise nuumlkleer veya kimyasal kazalar buumlyuumlk ccedilaplı yangınlar patlamalar

savaşlar gibi olaylar şeklinde sıralanabilir

Geccedilmişte duumlnyanın şekillenmesinde buumlyuumlk etkisi olan bu tuumlr afetler

guumlnuumlmuumlzde de ccedilok yaygın bir şekilde goumlruumllmekte buumlyuumlk can ve mal kayıplarına sebep

olmaktadır Doğa kaynaklı afetlerin bir takım ortak oumlzellikleri mevcuttur İlk olarak

doğa kaynaklı afetlerin hepsi doğal koumlkenlidir ve doğal etkenler sonucu oluşur Bu tuumlr

afetlerin meydana gelmesine neden olan etkenler her ne kadar doğal koumlkenli olsalar

da insanların ccedileşitli etkinlikleri yeryuumlzuumlnuumln doğal yapısının bozulmasına ve hassas bir

denge uumlzerine oturmuş olan iklim sisteminde bozulmalara neden olmaktadır Bu

noktada tehlikeli doğa olaylarının oluşmasında insan faktoumlruumlnuumln ccedilok oumlnemli bir rol

oynadığı da goumlz ardı edilmemelidir14 Oumlrneğin yamaccedillardaki kuumltle hareketlerinin

nedeni aslında yamaccedil dengesinin bozulmasıdır Bu bozulma yol tuumlnel baraj yapımı

gibi insan faaliyetleriyle olabileceği gibi doğal yollarla da olabilir Ancak insanların

etkili olduğu bu tuumlr afetler az sayıdadır ve oluşumlarında doğal etkenlerin roluuml daha

fazla olduğundan bu tuumlr afetler de doğa kaynaklı afetler arasında yer almaktadır15

İnsan kaynaklı afetler ise doğal olmayan doğayla arasında bir sebep-sonuccedil ilişkisi

oluşturulamayan doğrudan insanların faaliyetlerinden kaynaklanan afetlerdir Bu

afetler doğal ccedilevreye ve toplumun sosyal yapısına zarar veren ayrıca buumlyuumlk oranlarda

yaralanma veya oumlluumlmlere sebep olan afetlerdir16

Afetlerle muumlcadele yaklaşımlarının giderek değişmesi ve olumlu youmlnde

gelişmesi afetler sonucu edinilen deneyimler ve geccedilmiş afetlerden ccedilıkarılan derslerin

etkisiyle şekillenmektedir Deprem sel toprak kayması ccedilığ hortum vb doğa kaynaklı

afetlerin nerelerde daha az nerelerde daha ccedilok olacağı hala kesin olarak

hesaplanamamaktadır Bilimsel gelişmeler sonucunda afetler hakkında bildiklerimiz

aslında sadece tahminlerden ibarettir Bu gibi felaketlerin insan eliyle engellenmesi

muumlmkuumln olmadığından bu suumlreccedilte doğa veya insan kaynaklı afetlerin sebep olacağı

zararların oumlnceden alınacak tedbirlerle en aza indirilmesi amaccedillanmaktadır Her afet

14 Şahin ve Sipahioğlu ages 355 15 Şahin ve Sipahioğlu ages 6 16 Akyel R ldquoAfet Youmlnetim Sistemi Tuumlrk Afet Youmlnetiminde Karşılaşılan Sorunların Tespit ve

Ccediloumlzuumlmuumlne İlişkin Bir Araştırmardquo Ccedilukurova Uumlniversitesi SBE Yayınlanmamış Yuumlksel Doktora Tezi

Adana 2007 s16-17

10

etkilediği toplum uumlzerinde bir takım izler bırakmakta ve ders alınması gereken

sonuccedillar doğurmaktadır Oumlzellikle ccedilok geniş bir alanı etkileyen ve ağır hasarların

doğumuna sebep olan bazı afetlerin diğerlerine nazaran etkilemiş oldukları

toplumların uumlzerinde kapanması ccedilok daha guumlccedil yaralar accedilması da kaccedilınılmaz

olmaktadır Risk azaltma ccedilalışmalarında uygulanabilecek olan en basit kural

oumlnlenebilmesi muumlmkuumln olan tehlikelere karşı engelleyici tedbirlerin alınması

oumlnlenebilmesi muumlmkuumln olmayan tehlikelere karşı ise koruyucu tedbirlerin arttırılması

youmlnuumlnde ccedilalışmaların yapılmasıdır

Kısaca oumlzetlenecek olursa ister doğa kaynaklı ister insan kaynaklı olsun

afetler yaşandığı toplumun yapısında bozulmalara sebep olan neden olduğu can ve

mal kayıpları ile yaralanmaların haricinde oumlnemli sosyo-ekonomik kayıplara da yol

accedilan olaylardır Tuumlrkiyersquonin afetleri sıkccedila yaşayan bir uumllke olması ve afetlerin neden

oldukları can kaybı yanında oumlnemli ekonomik sosyal ve ccedilevresel kayıpların da fazla

olması afet kavramını yalnızca bir disiplinin değil birden fazla bilim dalının ortak

ccedilalışması ile ele alınması ve incelenmesi gereken bir konu haline getirmektedir

Tuumlm bu accedilıklamalar kapsamında doğa kaynaklı ve insan kaynaklı afet ayrımına

detaylı olarak aşağıda yer verilecektir

1111 Doğa Kaynaklı Afetler

Genel olarak doğa kaynaklı afetler afete sebep olan doğal tehlikenin adı ile

anılmaktadır Bu tehlikeler de oluşum hızlarına goumlre iki şekilde sınıflandırılmaktadır

Deprem su baskını kaya ve ccedilığ duumlşmesi orman yangınları şiddetli ruumlzgarlar

volkanik hareketler olarak anılan doğa kaynaklı afetler ani olarak ortaya ccedilıkan doğa

olaylarının neden olduğu afetlerdir Erozyon kuraklık heyelan gibi afetler ise belirli

bir suumlreccedilte yavaş gelişen tehlikeli doğa olaylarının sebep olduğu afetlerdir

11111 Ani Gelişen Doğa Kaynaklı Afetler

Olayın kendisinden ziyade ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar olarak algılanan ve

algılanması gereken afet olayının etkileri de doğrudan ya da dolaylı olarak afetin

etkilediği boumllgelerde yaşamını suumlrduumlren tuumlm canlılar uumlzerinde oluşmaktadır Doğa ya

11

da insan kaynaklı bir olayın afet olduğunun kabuluuml iccedilin insan topluluklarının ve yaşam

alanlarının ccedileşitli zararlar ve kayıplara uğraması ve bunlarla muumlcadelede yerel imkan

ve kaynakların yetersiz kalması ya da insanların guumlndelik yaşamını olumsuz bir

biccedilimde etkilemesi gerekmektedir17


sayısı

Afet Tuumlruuml Afetzede Sayısı Yuumlzde Zarar Goumlren Yerleşim

Birimi Sayısı

Deprem 158241 55

3942

Heyelan 59345 21 5472

Su Baskını 22157 8 2924

Kaya Duumlşmesi 19422 7 1703

Ccedilığ Duumlşmesi 4384 2 605

Diğer Afetler 9237 3 992

Kaynak Goumlkccedile O Oumlzden Ş Demir A ldquoTuumlrkiyersquode Afetlerin Mekansal ve İstatistiksel

Dağılımı Afet Bilgileri Envanterirdquo Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml Afet Etuumlt ve Hasar Tespit Daire

Başkanlığı 2008 s 10-11

Tablo 1rsquode Tuumlrkiyersquode 1950rsquoli yıllar ile 2008 yılları arasında gerccedilekleşmiş

doğa kaynaklı afetlerin mekacircnsal ve istatistiksel dağılımına yer verilmiştir Bu tabloya

bakıldığında uumllkemizde gerccedilekleşen doğa kaynaklı afetler sıralamasında afetten

etkilenen insan sayısına bakıldığında sıralamada oumlncelikli olarak depremlerin yer

aldığı goumlruumllmektedir Bu bağlamda depremlerden etkilenenlerin oranı tuumlm afetlerin

iccedilerisinde 55rsquoi oluşturmakta depremlerin ardından sırasıyla heyelanlar su

baskınları kaya duumlşmesi ve ccedilığ duumlşmesi gelmektedir18

17 Yılmaz A vd ldquo e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciencesrdquo

wwwnewwsacom (Ccedilevrimiccedili) 2011 1A0229 6 (4) 1212-1223 s1213 (Erişim Tarihi 20072016) 18 Songuumlr D Afet Sonrası Barınakların ve Geccedilici Konutların Analizi ve Değerlendirilmesi İstanbul

Teknik Uumlniversitesi Fen Bilimleri Enstituumlsuuml Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi 2000 s113

12

Oumlzmen ve Goumlkccedilersquonin 2018 yılı ldquoTuumlrkiyersquonin Afetselliğirdquo19 başlıklı

ccedilalışmasında ise 2010 ila 2017 yılları arasında oluşan doğa kaynaklı afetlerin hem

mekacircnsal hem de istatistiksel dağılımı 2010 yılı ve sonrasındaki farklı kaynaklardan

derlenerek oluşturulmuştur Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığırsquonın ldquoTuumlrkiye

Afet Bilgi Bankası (TABB)rdquo TMMOB Jeoloji Muumlhendisleri Odasırsquonın ldquoDoğa

Kaynaklı Afetler Yıllığırdquo ldquoAfet Youmlnetimi ve Karar Destek Sistemi (AYDES)rdquo ile

gazete ve haber sitelerinde yer alan haberlerden elde edilen verilerin bir araya

getirildiği son 8 yılda (2010-2017) meydana gelen afet olaylarının mekacircnsal ve

istatistiksel dağılımı aşağıda (bkz Tablo 2) oumlzetlenmektedir

Tablo 2 Son Sekiz Yılda Meydana Gelen Afetler Listesi (2010-2017)

Afet Tuumlruuml Olay Sayısı Oumlluuml Yaralı Hasar Goumlren Konut Sayısı

Deprem (gt45) 351 651

gt2500

Su BaskınıSel 593 97 104 20743

Heyelan Kaya

Duumlşmesi

327 77 54 1301

Ccedilığ Duumlşmesi 74 30 17 15

Orman Yangını 888 6 8 37

FırtınaHortum 47 9 67 189

Toplam 2280 870 gt2750

Kaynak Oumlzmen B ve Goumlkccedile O ldquoTuumlrkiyersquonin Afetselliğirdquo Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi

Sosyal Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla Ed Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara 2018 s 26-27

Tablo 2rsquoye bakıldığında hem doğa kaynaklı hem de insan kaynaklı afetlerin

sıkccedila yaşandığı uumllkemizde bu afetler sonucu oluşan can ve mal kayıplarının accedilık

arayla en buumlyuumlk boumlluumlmuuml depremlerden kaynaklanmıştır Can ve mal kayıpları

accedilısından depremleri sel felaketleri ve heyelankaya duumlşmesi izlemiştir Afetler ve

etkileri az gelişmiş uumllkelerde gelişmiş uumllkelere nazaran ccedilok daha yoğun yaşanmaktadır

Bunun sebebi ise toplumun duumlşuumlk gelirli olarak nitelendirilebilecek ccedilok buumlyuumlk bir

kısmının hızlı plansız yeterli altyapıdan yoksun ve ccedilarpık kentleşmenin yarattığı

19 Oumlzmen B ve Goumlkccedile O ldquoTuumlrkiyersquonin Afetselliğirdquo Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve

Youmlnetim Boyutuyla Editoumlrler Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara 2018 s26

13

korunaksız bir ccedilevrede yaşamak zorunda kalması ve bu savunmasız geniş kitlelerin

karşı karşıya kalmış oldukları sorunlardır20

Afetlerde en ccedilok zarar goumlren kesimin duumlşuumlk gelirliler olduğu ve az gelişmiş

uumllkelerde nuumlfusun oumlnemli bir boumlluumlmuuml oluşturduğu dikkate alındığında afetler

sonucunda meydana gelen maddi ve manevi kayıpların azaltılması noktasında afetlere

ilişkin bir planlama yapılırken afet oumlncesinden başlamak uumlzere her aşamada duumlşuumlk

gelirlilerin konumunu iyileştirici ve guumlccedillendirici oumlnlemlerin alınması kamu ve oumlzel

kesimin sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte harekete geccedilmelerinin sağlanması son

derece etkili bir yol olarak goumlzuumlkmektedir21

Ani gelişen doğa kaynaklı afetlerden ilki depremdir Deprem genel olarak

tektonik kuvvetlerin veya volkan faaliyetlerinin etkisiyle yer kabuğunun kırılmasıyla

accedilığa ccedilıkan enerjinin sismik dalgalar biccediliminde genişleyerek yayılması geccedilmiş

oldukları ccedilevreyi ve genel anlamda duumlnyayı kuvvetli bir şekilde yerinden oynatması

eylemidir22 Depremi doğal etkenlere bağlı olarak yer kabuğunda meydana gelen ve

genellikle yeryuumlzuumlnde oumlnemli değişikliklere sebep olan kısa suumlreli salınım ve titreşim

hareketleri olarak da tanımlayabiliriz Deprem ani olarak gelişen ve oumlnlenmesi imkanı

olmayan buumlyuumlk oranda can ve mal kayıplarına neden olan ayrıca hem kişiler hem de

toplum uumlzerinde sosyal ve psikolojik accedilıdan buumlyuumlk olumsuzluklar yaratan bir doğa

olayıdır Bu nedenlerle diğer doğa kaynaklı afetler arasında deprem ayrı bir yere ve

oumlneme sahiptir23

Tuumlrkiyersquode meydana gelen en oumlluumlmcuumll on afete bakıldığında bunların hepsinin

deprem nedeniyle gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir Aşağıda yer alan tabloda uumllkemizde

meydana gelmiş en oumlluumlmcuumll on afet sıralanmıştır Tabloya bakıldığında en oumlluumlmcuumll

depremler sıralamasında ilk sırada 1939 yılında 79 buumlyuumlkluumlğuumlnde meydana gelen

Erzincan depremi ikinci sırada ise 1999 yılında 74 buumlyuumlkluumlğuumlnde yaşanan İzmit

20 Şenses F ldquo Afetler ve Kalkınma Konusuna Toplu Bakışrdquo Afetlerle Kalkınma Tecruumlbeler

Politikalar ve Beklentiler Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi Ankara Nisan 2016 s21

21 Şenses age s33

22 AFAD Soumlzluumlk s58

23 Şahin ve Sipahioğlu age s26

14

Koumlrfezi depremi yer almaktadır24 Tuumlrkiye depremler sonucunda oumlluumlmler accedilısından

duumlnyada uumlccediluumlncuuml sırada yer almaktadır25

Tablo 3 Tuumlrkiyersquode Meydana Gelmiş En Oumlluumlmcuumll On Afet (EM-DAT 2017)

Afet Tuumlruuml Adı Tarih Can Kaybı

Sayısı

Deprem Erzincan Depremi 27121939 32962

Deprem İzmit Koumlrfezi Depremi 17081999 17127

Deprem Malazgirt Depremi 29041903 6000

Deprem Tosya-Ladik Depremi 26111943 4000

Deprem Burdur Depremi 03101914 4000

Deprem Bolu-Gerede Depremi 01021944 3959

Deprem Ccedilaldıran-Muradiye Depremi 24111976 3840

Deprem Niksar-Erbaa Depremi 20121942 3000

Deprem Varto Depremi 19081966 2394

Deprem Lice Depremi 06091975 2385


Sosyal Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla Editoumlrler Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara 2018 s26

Depremler en yıkıcı ve en fazla oumlluumlme neden olan felaketlerin başında

gelmektedir İnsanoğlu yeryuumlzuumlnde ortaya ccedilıkışından bu zamana depremlerle sık sık

karşılaşmasına rağmen bilgisizlik unutkanlık ccedilaresizlik kadercilik ve yoksulluk gibi

ccedileşitli nedenlerle bu oumlnemli doğa olayına gereken oumlnemi vermemiştir Doğada suumlrekli

tekrarlanan bu olaylar her defasında acı felaketlerle kendisini hatırlatmıştır Deprem

felaketine gereken oumlnemin verilmemesinde yıkıcı ve buumlyuumlk depremlerin uzun zaman

aralıklarında meydana gelmesi de etkilidir Ccediluumlnkuuml yıkıcı ve buumlyuumlk depremler bir

insanın hayatında bir veya iki defa meydana gelmektedir hatta belki de hiccedil meydana

gelmeyebilmektedir Deprem oumlncesi ve sonrasıyla travmaları devam eden bir suumlreccediltir

ve saniyeler iccedilinde olup biten bu doğa olayını aynı suumlrede unutmak imkansızdır

Yaşanan acıların kısa suumlrede unutulması yaraların sarılması zararların giderilmesi

ancak oumlnlenemeyen deprem gerccedileğinin kabul edilmesi ile başarılabilir26

24 Oumlzmen ve Goumlkccedile agm s23 25 Şenses ages20

26 Ersoy Ş ldquo2015 Yılının Doğa Kaynaklı Afetleri Duumlnya ve Tuumlrkiyerdquo TMMOB Jeoloji Muumlhendisleri

Odası Yayınları 2016v s33

15

Depremin şiddetini belirleyen bir kısmı doğal bir kısmı beşeri olmak uumlzere pek

ccedilok etken mevcuttur Depremin meydana geldiği yerin coğrafi yapısı doğal etkenler

yerleşim yerinin buumlyuumlkluumlğuuml nuumlfusunun yoğun olması ve binaların afete dayanıklılığı

ile teknolojik duumlzeyi ve deprem konusundaki eğitimi bilinccedil seviyesi de beşeri etkenler

olarak ele alınabilir Bu nedenle farklı uumllkelerde meydana gelen aynı buumlyuumlkluumlkteki bir

deprem değişik şekilde maddi ve manevi kayıplara sebep olmaktadır Oumlnemli can ve

mal kayıplarına sebep olan ekonomik sosyal ve psikolojik sorunlar doğuran ayrıca

yıkıcı bir etkiye sahip olan depremin nerede ne zaman ve ne kadar buumlyuumlkluumlkte

meydana geleceğini oumlnceden tahmin etmenin ve oumlnlemenin imkansız olduğu kabul

edilmektedir Ancak oumlnleme imkanı olmayan bu doğa olayının zararlarını azaltmak

can ve mal kayıplarını en aza indirmek deprem oumlncesinde deprem sırasında ve

deprem sonrasında gerekli oumlnlemleri almak ve gerekli planlamaları yapmak ile

muumlmkuumlnduumlr27

Genel olarak afetlerin oumlzelde de depremlerin olası zararlarını azaltabilmek ya

da ortadan kaldırabilmek iccedilin izlenmesi gereken ilk yol bu olası zararların olduğu

alanların yerleşime accedilılmaması ve buralarda yapıların yapılmamasıdır oumlyle ki

depremde goumlruumllen can kayıplarının ccedilok buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml yıkılan binalardan

kaynaklanmaktadır Bu bağlamda mevcut zararları azaltmaya youmlnelik gerekli

tedbirlerin alınması son derece oumlnemlidir Oumlrneğin imar planlarında yapılarla ilgili

birtakım sınırlandırmalar getirilebilir Ancak uumllkemizde meydana gelen doğa kaynaklı

afetlerde oumlzellikle depremlerin olası zararlarını azaltmak adına alınan oumlnlemler ve

yapılan ccedilalışmalara rağmen yine de giderilmesi gereken zararlarla karşılaşıldığı bir

gerccedilektir Bu zararlarla muumlcadele etmenin birbirinden farklı iki tuumlr modeli

bulunmaktadır Bunlardan birincisi yapılacak farklı duumlzenlemelerle devletin yani

idarenin bu yuumlkuuml uumlstlenmesi ve bu şekilde riskin topluma paylaştırılmasıdır İkincisi

ise bu yuumlkuuml sigorta başta olmak uumlzere farklı youmlntem ve uygulamalarla oumlzel sektoumlre

devredilmesidir

Yukarıda soumlzuumlnuuml ettiğimiz deprem zararlarıyla muumlcadele etmenin yollarından

birisi hatta en oumlnemlisi olan ve ikinci model iccedilerisinde yer alan Zorunlu Deprem

27 Şahin Sipahioğlu age s53

16

sigortası (ZDS) depremin ve depremin neden olduğu buumlyuumlk ccedilapta yangınlar ve

patlamalar ile heyelan sonucu meydana gelen maddi zararları teminat altına

almaktadır Buna karşılık oumlluumlmler ve yaralanmalar ile her tuumlrluuml taşınır mal ve eşyaların

zarara uğraması ve kaybı manevi tazminata ilişkin talepler ve enkaz kaldırma

ccedilalışmalarının yarattığı maliyetler gibi dolaylı zararların ZDS kapsamında

karşılanması muumlmkuumln değildir Uumllkemizde oumlzellikle 1999 yılında yaşanan iki buumlyuumlk

depremden sonra 2000 yılından itibaren ZDS yukarıda ifade edilen olası zararlarla

muumlcadele etmeyi amaccedillayan yollardan biri haline gelmiştir Aynı zamanda depremle

ilgili olası zararların paylaştırılmasının da bir aracı olmuştur28 Bu anlamda zorunlu

deprem sigortasıyla depremin ortaya ccedilıkardığı yuumlkuumln başta sigorta olmak uumlzere

değişik mekanizmalarla oumlzel sektoumlre devredilmesi sağlanmaktadır ZDS ikinci boumlluumlm

iccedilerisinde Doğal Afet Sigortaları Kurumu incelenirken ayrıntılı olarak ele alınacaktır

Diğer ani gelişen doğa kaynaklı afetlerden olan suların bulunduğu alandan

yuumlkselmesi veya farklı bir alandan ortaya ccedilıkarak ccediloğunlukla kuru olan alanları

kaplamasıyla hem fiziksel hem de sosyo-ekonomik kayıplara neden olarak olağan

yaşamı ve insan faaliyetlerini sekteye uğratması olarak tanımlanabilen sel ccediloğu zaman

yerel imkacircnlarla dahi olmasının oumlnuumlne geccedililemeyen bir afet tuumlruumlduumlr29 Seller yavaş

hızlı ve ani gelişen seller olmak uumlzere oluşum hızları dikkate alınarak bir

sınıflandırmaya tabi tutulabilir Genel olarak bir haftadan daha uzun bir suumlrede

gelişme goumlsteren seller yavaş sel bir ya da iki guumln gibi ccedilok kısa bir suumlre iccedilinde ortaya

ccedilıkanlar hızlı sel saat olarak ccedilok kısa bir zaman diliminde ortaya ccedilıkanlar ise ani sel

olarak adlandırılır30

Bir akarsuyun ccedileşitli sebeplerle yatağından ayrılarak etrafındaki topraklara

yerleşim alanlarına ve canlılara zarar vermek suretiyle etki ettiği boumllge iccedilerisindeki

guumlncel sosyo-ekonomik faaliyetleri kesintiye uğratması olayı olarak da

tanımlayabileceğimiz selsu baskını uumllkemizi etkileyen doğa kaynaklı afetler arasında

oumlnemli bir yer tutmaktadır Su baskınlarının oluşumunda en oumlnemli faktoumlr yağıştır Bir

28 Şahin Y ve Pehlivan A Doğal Afet Risklerini Paylaşma Aracı Olarak ldquoDeprem Sigortasırdquo TMMOB

Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı 2007 Ankara Mattek Matbaacılık s443 29 Kadıoğlu M(Heyelan) ldquoSel Heyelan ve Ccedilığ iccedilin Risk Youmlnetimirdquo Afet Zararlarını Azaltmanın

Temel İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No 2 Ankara 2008s 4 30 AFAD-Soumlzluumlk s132

17

yerde ccedilok kısa bir zamanda oluşan ve etkili olan normalin dışında gerccedilekleşen ani ve

şiddetli yağışların su baskınlarına neden olması kaccedilınılmaz olmaktadır31 Zira ani ve

şiddetli yağışların sonucunda toprak ve bitki oumlrtuumlsuuml tarafından tutulamayan veya

kontrol altına alınmayan hızla akışa geccedilerek kontrolsuumlz bir şekilde akmaya devam

eden ve ccedilok kısa bir suumlre iccedilerisinde ccedilevreyi etkisi altına alan sular selesu baskınına

sebep olmaktadır Şiddetli yağışların yanı sıra karların ani sıcaklık değişimleriyle

hızla erimesi heyelanların etkisiyle barajların yıkılması ve şiddetli ruumlzgarların neden

olduğu buumlyuumlk fırtınalar neticesinde selsu baskını riski artmaktadır32

Uumllkemizde oumlzellikle Karadeniz Boumllgesinde meydana gelen can ve mal

kayıplarının yaşanmasıyla sonuccedillanan guumlnluumlk yaşamı ve ekonomik faaliyetleri

etkileyerek ciddi maddi kayıplara sebep olan su baskınlarının oluşumunda yağış

koşulları ile şiddetli yağışların kar erimelerinin ve dolunun etkisi buumlyuumlktuumlr Ayrıca ani

sıcaklık değişimleri ruumlzgar ve nem de bu doğa olayının oluşmasında etkili

faktoumlrlerdendir Ancak su baskınlarının oluşumu yalnızca doğa şartlarına bağlanarak

accedilıklanamaz Bunun yanında oumlzellikle akarsu yataklarında yerleşimlerin

genişletilmesi yeni yolların accedilılması ve yeni tesislerin kurulmasıyla birlikte arazinin

yapısı değişime uğramakta orman ve meralar sorumsuz bir şekilde yok edilmektedir

Bu uygulamaların sonucu olarak suların normal akış duumlzeni etkilenerek değişmekte ve

bu durum da su baskınlarının taşkınların daha sık goumlruumllerek can ve mal kayıplarının

zaman iccedilinde daha da artmasına sebep olmaktadır33

31 Geray C ldquoTuumlrkiyede Yıkım (Afet) Olayları Karşısında Oumlnlemler ve Oumlrguumltlenmelerrdquo Amme İdaresi

Dergisi 8 S3 Y1975 s94 32 Smith K ve Ward R (1998) Floods Physical Processes and Human Impacts John Wiley

Chichester UK 382 pp s390 33Şahin ve Sipahioğlu age s137 Erkek C(1995) ldquo Boumllgesel Taşkın Zararları ve Taşkın Kontroluumlrdquo

Tuumlrkiye Muumlhendislik Haberleri S379 Eyluumll s43

18

Başta ormanlar olmak uumlzere doğal bitki oumlrtuumlsuumlnuumln yeterince korunmaması ve

uumllkemizde kararlı bir ormancılık politikasının izlenmemesi su baskınlarını dolaylı

olarak tetikleyen unsurlardır Doğal bitki oumlrtuumlsuuml yok edilen alanlarda eğim ve erozyon

nedeniyle tarımsal faaliyetler yapılamamakta ve bu durum su baskınlarınınsellerin

oluşumuna zemin hazırlamaktadır Sel ve su baskınından korunmak veya bunlarla

muumlcadele etmek ve bu afetin insan ve ccedilevre uumlzerindeki olumsuz etkilerini ortadan

kaldırmak amacıyla bazı yasal idari ve teknik oumlnlemlerin alınması ve uygulanması

ayrıca kararlı bir ormancılık politikasının izlenmesi oumlnem arz etmektedir Bu bağlamda

alınacak oumlnlemler afet oumlncesinde afet sırasında ve afet sonrasındaki suumlreccedillerde

uygulamaya konularak afetin sebebiyet verdiğivereceği zararların oumlnlenmesinin ya

da azaltılmasının sağlanabileceği accedilıktır Başka bir anlatımla tuumlm duumlnyada olduğu gibi

uumllkemizde de toprak su ve orman gibi doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi

su baskınlarıyla muumlcadelede oumlnemli bir yer tutmaktadır Bunun iccedilin de uumllkemizdeki

akarsu havzalarının fiziksel ve iklimsel oumlzelliklerinin su baskınınasele karşı

duyarlılığının belirlenip beşeri faaliyetlerin buna goumlre duumlzenlenmesi ve orman ile

mera alanlarının tahribatına youmlnelik faaliyetlerin oumlnlenmesine youmlnelik ccedilalışmalara hız

verilmesi gerekmektedir34

Kaya ve ccedilığ duumlşmesi olayları da ani gelişen doğa kaynaklı afetler arasındadır

Kaya duumlşmesi fiziksel veya kimyasal etkilerle bozulmuş veya parccedilalanmış değişik

boy ve ccedileşitteki kaya veya zemin parccedilalarının kendiliğinden ya da deprem ve şiddetli

yağışların etkisiyle eğime doğru suumlratle yola ccedilıkması olayıdır35 Kaya duumlşmesi olarak

adlandırılan hızlı kuumltle hareketinin oluşumunda deprem ayrı bir yere ve oumlneme

sahiptir Depremin neden olduğu sallanmaların hemen sonrasında depremin

buumlyuumlkluumlğuuml ile orantılı olarak ccedilok sayıda kaya duumlşmesi olayına rastlanabilir Ayrıca

insanların ccedileşitli faaliyetleri sonucu meydana gelen patlamaların neticesinde de kaya

duumlşmesi oluşabilir36

34 Şahin Kldquo Ccedilarşamba Ovası ve Yakın Ccedilevresindeki Sel Felaketi ( 27 Mayıs 2000)rdquo Tuumlrkiye Coğrafya

Dergisi S 39 İstanbul 2002 s91 Şahin ve Sipahioğlu age s142 35 AFAD-Soumlzluumlk s99 36 Şahin ve Sipahioğlu age s99

19

Bitki oumlrtuumlsuuml olmayan engebeli dağlık ve eğimli arazilerde biriken buumlyuumlk kar

yığınlarının kendiliğinden veya bir etkinin tetiklemesiyle dengesinin bozulması

sonucunda birdenbire ve şiddetli bir şekilde yamaccediltan aşağıya doğru kayması olarak

tanımlanan ccedilığccedilığ duumlşmesi olayının oluşumu ise meteorolojik karakterlidir

genellikle ccedilok hızlı gelişir ve hareket eder Ccedilığlar yerleşim birimleri dağ spor ve

turizm tesisleri karayolları koumly yolları demiryolları haberleşme ve enerji nakil

hatları sanayi askeri ve diğer benzeri tesisler iccedilin buumlyuumlk tehlikeler oluşturduğu gibi

can kayıplarına da sebep olurlar37

Ccedilığ duumlşmesi sebebiyle her sene ccedilok sayıda insan hayatını kaybetmektedir

Ancak ccedilığ insan kayıplarına sebep olmasının yanında ccedilok sayıda hayvanın telef

olması evlerin yıkılması ormanların yok olması elektrik ve haberleşme hatlarının

harap olması koumlpruumllerin yıkılması derelerin tıkanıp taşkınların oluşması kapanan

karayollarında bekleyen araccedilların ve taşıdığı yuumlklerin yerine geccedil ulaşması nedeniyle

kayıpların meydana gelmesi gibi oumlnemli oranda milli gelir kaybına neden olan

sonuccedillar da doğurmaktadır İşte bu nedenle ccedilığların insan yaşamı uumlzerine tesiri tahmin

edilemeyecek kadar fazla olabilmektedir38

Buguumlnkuuml teknolojik gelişmeye rağmen ccedilığ duumlşmesi gibi meteorolojik

karakterli doğal tehditlerden kaccedilınmamız her ne kadar olanaklı değilse de bu amaccedilla

geliştirilen youmlntemler sayesinde yapılan ccedilalışmalarla ccedilığ olabilecek konumu ve ccedilığ

oluşma anının yakın olup olmadığını belirleyebilmek muumlmkuumlnduumlr Bu bağlamda

insanların yerleşim yerlerini belirlerken meteorolojik oumlzellikleri de dikkate alarak

hareket etmeleri başta olmak uumlzere risk youmlnetimi ve erken uyarı sistemlerinin de

dikkate alınması sayesinde bu tuumlr olayların oumlnceden tahmin edilerek doğabilecek

zararların en az duumlzeye indirilmesi ve afete doumlnuumlşmesi buumlyuumlk oranda

engellenebilmektedir

37Taştekin TA ldquoMeteoroloji ve Ccedilığrdquo httpwwwmgmgovtrFILESarastirmacigdankorunmapdf

(Ccedilevrimiccedili) (Erişim Tarihi15102016) AFAD-Soumlzluumlk s55 38 Yavaş Ouml M ve Şahin D ldquoTuumlrkiyersquode Ccedilığ Afeti Zararlarını Azaltma Ccedilalışmalarırdquo 5 Duumlnya Su

Forumu Boumllgesel Hazırlık Suumlreci DSİ Yurticcedili Boumllgesel Su Toplantıları Kar Hidrolojisi Konferansı

Bildiri Kitabı 27ndash28 mart 2008 Erzurum S141-161 s151

20

Ayrıca kamu kurum ve kuruluşları39 ile yerel youmlnetimler ve bunların

youmlneticilerince meteoroloji kuruluşlarının hazırlamış olduğu hava tahmin raporları

dikkatli bir biccedilimde değerlendirilmelidir Kurum ve kuruluşlar arasındaki iletişime

gereken oumlnem verilerek aşırı yağışlara karşı hızlı ve duumlzenli bir acil yardım ekibi

oluşturulmalıdır Konu ile ilgili kuruluşlar arasında bilgi alışverişi ve eşguumlduumlm

muhakkak sağlanmalıdır Bunun yanı sıra bu tuumlr felaketlerin uumlstesinden gelebilmek

iccedilin her şeyi yerel youmlnetimlerden beklemek de ccedilok gerccedilekccedili ve akılcı bir davranış

değildir İşte bu sebepledir ki bu alanda faaliyet goumlsteren sivil toplum kuruluşlarının

sayısı artırılmalı afet youmlnetiminin her aşamasında aktif bir şekilde rol alması

sağlanmalı ve yapacağı hizmetler yasal zemine kavuşturulmalıdır40

Buumlyuumlk mal ve can kayıplarına yol accedilan ani gelişen doğa kaynaklı afetlerin

arasında yer alan orman yangınları ise AFAD Soumlzluumlğuumlrsquo ne goumlre klimatolojik bir afettir

yani iklim koşullarına bağlı afetlerden birisidir41 Ormanlar canlı yaşamına ve doğal

dengenin korunmasına sağladığı olumlu nitelikte katkılarla en oumlnemli doğal

kaynakların başında gelmektedir Ancak pek ccedilok uumllkede olduğu gibi uumllkemizde de

ormanların azalması ve yok olmasına ccedilok buumlyuumlk can ve mal kayıpları ile ekonomik

ve sosyal sorunlara sebep olan orman yangınlarının oluşumuna zemin hazırlayan

etmenleri iki ana başlık altında toplamak muumlmkuumlnduumlr Yıldırımlar kuraklık ve ruumlzgacircrlı

havalarda kuru dalların birbirine suumlrtuumlnmesi sonucu ccedilıkan yangınlar doğal etmenleri

yerleşme yeri ve tarım arazisi elde etmek amacıyla kasıtlı bir şekilde yakılan

ormanların yanı sıra doğaya gelişiguumlzel atılan cam parccedilalarının optik oumlzellik

goumlstermesi ccediloumlplerin ateşe verilmesi enerji nakil hattı arızaları piknik ve ccediloban

ateşi gibi ihmal bilgisizlik ve bilinccedilsizlik nedeniyle ccedilıkan yangınlar ise beşericirc

etmenleri oluşturur42

Hem doğal hem de beşericirc etmenlerle oluşabilecek orman yangınları iccedilin uygun

koşulların bulunduğu bir konuma sahip olan uumllkemizde orman yangınlarının esas

39 İlgili kamu kurum ve kuruluşları iccedilin bkz ldquoAfet Youmlnetimi Kavramı ve Tanımırdquo syf33vd 40 Sever Rldquo Aşırı Kar Yağışlarının Afete Doumlnuumlşmesini Engellemek İccedilin Alınması Gereken Bazı

Oumlnlemler rdquo5 Duumlnya Su Forumu Boumllgesel Hazırlık Suumlreci DSİ Yurticcedili Boumllgesel Su Toplantıları Kar

Hidrolojisi Konferansı Bildiri Kitabı 27ndash28 mart 2008 Erzurum s180 41 AFAD-Soumlzluumlk s105 42 Şahin ve Sipahioğlu age s376

21

nedenini buumlyuumlk oumllccediluumlde insan faktoumlruuml oluşturmaktadır İnsanlar tarafından ccedilıkarılan

yangınlar ise oumlnlenebilir nitelikte olduğundan orman yangınlarının azaltılması iccedilin

oumlncelikle insanların ormanların oumlnemini kavramış olmaları yani bu konuda

bilinccedillendirilmeleri gerekmektedir

Orman kaynaklarının youmlnetimi uumlzerinde en etkili duumlzenleme hiccedil kuşkusuz

Anayasa huumlkuumlmleridir Bu huumlkuumlmler ormanların youmlnetimiyle ilgili toplumsal uzlaşma

huumlkuumlmleridir Ccedilıkarılan veya ccedilıkarılacak yasalar ve youmlnetmelikler iccedilin kaynak niteliği

taşımaktadır Bu bağlamda ldquoOrmanların korunması ve geliştirilmesirdquo başlığını taşıyan

Anayasarsquonın 169 uncu maddesirsquonde ormanların tuumlmuumlnuumln goumlzetiminin devlete ait

olduğu muumllkiyetlerinin devrolunamayacağı43 devletin ormanların korunması ve

sahalarının genişletilmesi iccedilin gerekli kanunları koyup tedbirleri almakla goumlrevli

olduğu ve ormanların devle tarafından youmlnetilip zarar verici hiccedilbir faaliyete izin

verilemeyeceği44 huumlkuumlm altına alınmıştır

Danıştay ormanın tamamının arsa olarak kabul edilerek yapılaşmaya accedilılması

ve uumllkenin doğal kaynaklarından biri olan ormanların harap edildiğini tespit ettiği dava

konusu olayda Anayasarsquonın 169 maddesinde devletin ormanlara zarar verme

niteliğinde bulunan hiccedilbir faaliyete izin vermeyeceğinin huumlkme bağlandığı ve bu husus

goumlzetilmeden ormanın yapılaşmaya accedilılmasının hukuka aykırı olduğuna huumlkmetmiştir

Ani gelişen doğa kaynaklı afetler ccedilok ccedileşitlidir Youmlnuuml hızı ve şiddetiyle

oumllccediluumllebilen havanın yer yuumlzeyine goumlre yatay bir şekilde hareket etmesi45 olarak

tanımlanan ruumlzgar yatay ya da yataya yakın olarak doğal yollarla havanın bir yerden

başka bir yere taşınması olarak da tarif edilmekte ve bu kategoride yer almaktadır

Canlı ve cansız ccedilevreyi olumlu ya da olumsuz bir şekilde etkileyen ancak goumlzle

goumlruumllemeyen ruumlzgarın belirli bir youmlnuuml ve hızı olmasına rağmen bu hız hiccedilbir zaman

devamlı aynı hat boyunca ve suumlrekli olarak aynı seviyede değildir Ruumlzgar da diğer

hava koumlkenli olaylar gibi zaman zaman afete doumlnuumlşebildiği iccedilin zarara yol accedilma

43 Y20HD E 200912865 K 200914625 T 13102009 Aynı doğrultuda bkz Y20HDE

20087060K 200812665 T 10102008 D6D E 20097373 K 20113346 T 2392011 D8D

E 19947528 K 19961096 T 1141996 wwwkazancicom Erişim Tarihi 11022018 44 D6D 09022007 Tarih ve 20063763 E 2007702K wwwkazancıcom Erişim Tarihi

12022018 45 AFAD-Soumlzluumlk s130

22

olasılığı olan fakat duumlnyanın doğal dengesi uumlzerindeki olumlu etkileri sebebiyle de

ccedilok yararlı bir doğa olayıdır

Ruumlzgarın diğer meteorolojik olaylardan farkı zarar verici boyuta ulaşarak afete

doumlnuumlşmesinin yalnızca hızındaki artışa bağlı olmamasıdır Bazı durumlarda ccedilok hafif

ruumlzgarlar afetin sebebi olurken kimi durumlarda da şiddetli ruumlzgarlar afetin

oluşumunun oumlnuumlne geccedilen bir olay olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Diğer bir deyişle

ruumlzgarlar bir yerde meydana gelme tehlikesi olan afetin oumlnuumlne geccedilerken diğer bir yer

iccedilin ise afet kaynağı veya sebebi olabilmektedir Ancak bir yerde esen kuvvetli

ruumlzgarlar aynı zamanda o yerde oumlnemli neticelere sebep olabilecek hava olaylarının

meydana geleceğinin ve bu olayların da hızlı bir seyir izleyerek gelişeceğinin bir

işaretidir İşte bu nedenle ruumlzgarlar diğer hava olaylarından farklıdır46

Ruumlzgarların oluşum nedenine goumlre birccedilok tuumlruuml mevcuttur Bu tuumlrler iccedilinde en

tehlikeli olanı fırtınadır Fırtına ccedilok şiddetli esen ruumlzgarların oluşturmuş olduğu hava

hareketleri olarak tanımlanabilir Ancak fırtınanın oluşmasına sadece ruumlzgar neden

olmayabilir Ruumlzgarın yanı sıra goumlk guumlruumlltuumlsuuml yağmur yıldırım şimşek kar ve dolu

gibi doğa olayları da fırtına oluşumunda etkilidir Goumlk guumlruumlltuumlsuuml ve yağmurun etkisiyle

meydana gelen fırtınalar ise son derece tehlikelidir Fırtına kendisinin afete

doumlnuumlşebilecek derecede bir doğal tehlike olmasının yanında başka doğal tehlikelerin

oluşumunda da oumlnemli bir faktoumlrduumlr Şiddetli fırtınalar deniz ve okyanuslarda ccedilok

buumlyuumlk dalgalara neden olarak sel ve taşkınlara deniz kazalarına binaların

yıkılmasına yıldırım ccedilarpmalarına ağaccedilların koumlklerinden soumlkuumllmesine ve daha birccedilok

istenmeyen doğa olayının oluşmasına sebebiyet verebilmektedir47

Ani gelişen diğer doğa kaynaklı afetlerden volkan puumlskuumlrmeleri oumlzellikle

patlama şeklindeki puumlskuumlrmeler doğal sebeplere bağlı olarak ani gelişen ccedilok tehlikeli

bir diğer doğa olayıdır Volkan patlamaları genellikle oumlnceden tahmini ve oumlnlenme

olanağı olmadığından ayrıca ccedilok kısa bir suumlrede buumlyuumlk can ve mal kayıplarına sebep

olabildiğinden yıkıcı doğal afetlerdendir Volkan patlamaları depremlere neden

46 Şahin ve Sipahioğlu age s225 47 httpwwwmgmgovtrarastirmadogal-afetleraspxs=kuvvetliruzgar(Ccedilevrimiccedili) Erişim Tarihi

03112016

23

olabilir patlama sonucu accedilığa ccedilıkan lavlar hızla yayılıp bitki oumlrtuumlsuumlnuuml ve tarım

uumlruumlnlerini yok ederek doğal ve beşeri ccedilevreye zarar verebilir ve ccedilok sayıda can ve mal

kayıplarına sebep olabilir Ani gelişen bir doğa olayı olan volkan patlamalarını

oumlnlemek muumlmkuumln değildir ancak diğer doğal afetlerde olduğu gibi yarattığı olumsuz

sonuccedillarını zararlarını en aza indirmek ilk olarak volkanlara yakın boumllgelerde yerleşim

alanları oluşturulmasının oumlnlenmesi etkili bir yol olarak ele alınabilir Bunun yanı sıra

oumlzellikle bu gibi alanların yakınında bulunmamak volkan hareketlerini değişik

metotlarla goumlzlemleyerek volkan patlamalarının ne zaman meydana geleceğini

belirlemek ve bu boumllgeyi tahliye etmek de etkili oumlnlemlerden bazıları olarak

sıralanabilir48

Volkan patlamaları neticesinde meydana gelen tehlikelerin birccediloğu zararlı

sonuccedillara neden olabilir Bu zararlı sonuccedilların en tehlikeli olanlarının başında volkanik

bulutlar gelmektedir Bu bulutlar hava kirliliğine sebep olmasının yanında hava

trafiğini de olumsuz youmlnde etkilemekte ve bu durum hava sahalarının uzun suumlre

kapatılmasına uccediluşların yapılamamasına sebep olmaktadır Zararlı sonuccedillardan

diğerleri kuumll bulutlarının oluşması toprak kayması deprem ve alışılmadık hava

olaylarının meydana gelmesi olarak sıralanabilir

1112 Yavaş Gelişen Doğa Kaynaklı Afetler

Kuraklık duumlnyada etkili olan yavaş gelişen doğa kaynaklı afetler arasında ilk

sırada yer almaktadır Bunun nedeni gıdanın ve iccedilme suyunun tuumlkenmesi halinde diğer

tuumlm sosyal ya da ekonomik sorunlar ya da sıkıntıların oumlnemini yitirmesidir Kuraklık

iklimin su kaynaklarını tarımı ve tuumlm canlı varlıkları etkilemesinin bir yolu olarak

karşımıza ccedilıkmaktadır Ayrıca sosyo-ekonomik olarak da en koumltuuml sonuccedillara sebebiyet

veren yavaş gelişen en sinsi ve en tehlikeli afettir Ancak bu kadar tehlikeli ve zararlı

bir afet olan kuraklık maalesef yarı kurak bir iklim kuşağında yer alan uumllkemizde

yeterince oumlnem verilmeyen afetlerdendir Tuumlrkiyersquode kuraklık 7269 Sayılı ldquoUmumi

Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair

Kanunrdquo da yer verilen afetler arasında sayılmamakla beraber afet istatistiklerinde de

48 Şahin ve Sipahioğlu age s59 74

24

yer almamaktadır Bu durum sosyo-ekonomik olarak buumlyuumlk zararlara yol accedilan

kuraklığa gereken oumlnemin verilmediğini goumlstermektedir49

Kuraklık hava sıcaklıklarının mevsim normallerinin ccedilok uumlzerine ccedilıkması ve

yıllık yağış ortalamalarının da mevsim normallerinin altına duumlşmesinin sebep olduğu

doğa kaynaklı bir afettir Kuraklığın tanımı her disiplin iccedilin farklı şekillerde

yapılmaktadır En basit ve genel anlamda kuraklığı arz ve talep ilişkisinde meydana

gelen su sıkıntısı olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Belli bir doumlnemde oluşan yağış

miktarının ortalamanın ccedilok altına duumlşerek azalması sonucu barajlar goumlller ve yeraltı

su seviyesinin uzun suumlreli yıllık ortalamalarının altına inmesi insanların ve diğer

canlıların temel ihtiyacı olan suyun yeterli oumllccediluumlde sağlanamaması şeklinde de farklı

accedilılardan tanımlanabilmektedir50

Kuraklık genellikle yağış miktarındaki azalmadan kaynaklanan iklimsel bir

olay olup herhangi bir mevsimde gerccedilekleşebilir Doğa kaynaklı afetler iccedilerisinde

yavaş gelişen bir afet tuumlruuml olmasına rağmen insanlara ve ccedilevreye en fazla zarar veren

afet tuumlrlerinden olan kuraklığın basit bir doğa olayı olarak goumlruumllmesi son derece yanlış

bir yaklaşım olur İnsan ve insan etkinliklerinin su kaynaklarına olan tabiiyeti

sebebiyle insan topluluğu uumlzerinde ccedileşitli tesirleri olan yavaş bir şekilde ilerleyerek

belirli bir suumlreccedilte meydana gelen bu doğa olayının suumlresi uzadıkccedila sonuccedilları da ccedilok

tehlikeli boyutlara varabilmektedir Esasen yağışın azalmasına bağlı olarak suyun

azalması biccediliminde beliren kuraklıkla birlikte uumlretimin duumlşmesi kıtlık accedillık ve

oumlluumlmlere kadar ulaşan ciddi ccedilevresel ekonomik ve sosyal sorunların baş goumlstermesi

kaccedilınılmazdır51

Birbirlerine benzer coğrafya iklim nuumlfus ve gelişim gibi oumlzelliklere sahip

olmalarına rağmen değişik şehir veya boumllgelerin kuraklık riskine karşı goumlstermiş

oldukları duyarlılık birbirinden oldukccedila farklı olabilir İnsanların yaşam alanlarında

49 Kadıoğlu M(Risk Youmlnetimi) ldquo Meteorolojik Afetler ve Risk Youmlnetimirdquo Tuumlrkiyersquonin Afet

Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla Editoumlrler Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara

2018 s79-80 50 Kadıoğlu Risk Youmlnetimi s80 AFAD-Soumlzluumlk s108 51Şahin C ve Sipahioğlu Ş age s308 Kapluhan E ldquoTuumlrkiyersquode Kuraklık ve Kuraklığın Tarıma

Etkisirdquo Marmara Coğrafya Dergisi Sayı 27 Ocak 2013 httpwwwmarmaracografyacoms491

(Ccedilevrimiccedili) (Erişim Tarihi21102016) Kadıoğlu ve Oumlzdamar age s280

25

ihtiyaccedilları olan guumlnluumlk su ihtiyaccedillarını sağlayabilecek su kaynaklarının ve bu

kaynakların değerlendirilmesine imkan verecek olan sağlam bir altyapının varlığı bir

boumllgenin kuraklığa karşı duyarlılığını azaltarak neden olacağı olumsuz etkileri

minimum duumlzeyde tutan en oumlnemli etkenlerdir Kuraklık can ve mal kaybı gibi

zararların yanı sıra ccedilevrenin buumlyuumlk oumllccediluumlde zarar goumlrmesine ve ccedileşitli sosyo-ekonomik

sıkıntıların yaşanmasına neden olan doğa olayı olduğundan kuraklığın etkilerini

belirlerken Tarım ve Orman Bakanlığınca ekonomik ccedilevresel ve sosyal olguların da

tek tek dikkate alınması ve buna uygun bir risk youmlnetiminin uygulanması

gerekmektedir52

Kuraklığa karşı alınabilecek tedbirler ccedileşitlidir Bireyden başlayarak toplumun

her kesiminin ve devletin sınırlı doğal kaynak olan ldquosuyurdquo ccedilok dikkatli bir şekilde

kullanması ve değerlendirmesi temel goumlrev olmalıdır Ayrıca devlet tarafından

kuraklık suumlresince yapılmasına olanak bulunan değişiklikler iccedilin su haklarını

duumlzenleyen kanunların goumlzden geccedilirilerek revize edilmesi su kaynaklarını ve yer altı

suyunu youmlnetecek kanunlara ek olarak kuraklıkta doğal yaşamın korunması iccedilin karar

verebilecek otoritelerin belirlenmesi ayrıca su kaynaklarının korunmasına ilişkin

etkili bir devlet politikasının oluşturulması ve oumlzellikle atık suyun evlerde kullanımını

kolaylaştıracak standartların tespit edilmesi gibi kamu duumlzeni ile ilgili tedbirler

alınarak kuraklığın oluşumunu engellemeye ve zararlı etkilerini ez aza indirmeye

youmlnelik bir yol izlenmesi son derece oumlnemlidir53

Doğal kaynakların insanoğlu tarafından oumlzensiz bir şekilde kullanılarak buumlyuumlk

oranda tahrip edilmesi sonucu en buumlyuumlk zararı doğal bitki oumlrtuumlsuuml ve oumlzellikle de

ormanlar goumlrmuumlştuumlr Doğadaki dengenin en oumlnemli parccedilası olarak kabul edilen

toprağın aşınma ve bir yerden bir başka yere suumlruumlklenmesinin oumlnlenmesi noktasında

koruyucu bir goumlrev goumlren doğal bitki oumlrtuumlsuumlnuumln insan eliyle tahrip edilmesi hatta

ortadan kaldırılmasıyla birlikte toprağın buumlyuumlk oumllccediluumlde hız kazanarak taşınması ve soumlz

konusu dengenin bozulması soumlz konusu olmakta yani erozyon meydana gelmektedir

52 Kadıoğlu M(Kuraklık) 2008 ldquo Kuraklık Kıranı Risk Youmlnetimirdquo Afet Zararlarını Azaltmanın Temel

İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No 2 Ankara s290 53 İpek Ş İ ldquoTuumlrkiyersquode kuraklığa karşı alınacak tedbirlerin kuraklık planlaması kavramı accedilısından

değerlendirilmesirdquo TMMOB 2 Su Politikaları Kongresi Bildiriler Kitabı20-22 Mart 2008 s496

Kadıoğlu(Risk Youmlnetimi) s84

26

Erozyon Toprağın aşınmasını oumlnleyen bitki oumlrtuumlsuumlnuumln yok edilmesi sonucu koruyucu

oumlrtuumlden yoksun kalan toprağın su ve ruumlzgacircrın etkisiyle aşınması ve taşınması olayırdquo

olarak tanımlanabilen bir doğa olayıdır54

Son yuumlzyılda nuumlfusun ve insanların besin maddelerine olan ihtiyacının hızla

artmasına paralel olarak oumlzellikle tarımsal bilgiden yoksun ccediliftccedililerimizin tarıma

elverişli olup olmadığına bakılmaksızın artan besin ihtiyacını karşılamak amacıyla

oumlzellikle eğimli arazilerdeki doğal meraları bozarak yeni tarım alanları kazanmaya

youmlnelik yapmış oldukları tahribatlar erozyon riskinin artması ve bunun doğal sonucu

olarak verimli toprakların giderek yok olması ile sonuccedillanmıştır Bu durum

kaccedilınılmaz olarak orman varlığımızın giderek azalması verimli toprakların

uumlretkenliklerinin yok olma noktasına gelmesi ve erozyon riskinin artmasına neden

olmuştur Ayrıca uumllkemizde sıkccedila meydana gelen orman yangınları da erozyon riskini

arttıran bir etken olarak karşımıza ccedilıkmaktadır55

Verim guumlcuumlnden yararlanılması amacıyla toprağın tarım alanı orman ya da

mera olarak değerlendirilmesi en temel arazi kullanım şekilleri olarak sıralanabilir

Arazinin doğru kullanımı belli oumlzelliklere bağlı olarak belirlenen kapasitesine uygun

olarak kullanılmasıdır Arazinin orman statuumlsuumlnde olması ve orman olarak korunması

gereken bir arazide tarım yapılması arazinin kapasitesi dışında kullanılması erozyonu

yaratan en oumlnemli faktoumlrlerdendir Erozyonla muumlcadele accedilısından alınması gereken

oumlnlemler genelde yapısal kuumlltuumlrel veya idaricirc niteliktedir Yapısal oumlnlemler erozyonun

meydana getirdiği zararları oumlnlemek hedefini taşıyan ccedileşitli tuumlr ve nitelikteki yapıları

iccediline almaktadır Kuumlltuumlrel oumlnlemler toprağın erozyona karşı korunması amacıyla daha

ccedilok otsu bitkilerin kullanılarak bu şekilde ormanın ve bitki oumlrtuumlsuumlnuumln genişletilmesi

ccedilalışmalarını kapsamaktadır İdari oumlnlemler ise erozyonun oluşumuna neden olan

farklı uygulamaların kontrol altına alınması amacıyla devletccedile gerccedilekleştirilen her

tuumlrluuml destekleme duumlzenleme ve yasaklama gibi oumlnlemleri iccedilermektedir56

54 AFAD-Soumlzluumlk s72 55 Ccedilelebi H ldquoMemleketimizde Erozyonu Oumlnlemek İccedilin Gerekli Tedbir ve Tavsiyelerrdquo Atatuumlrk

Uumlniversitesi Ziraat Fakuumlltesi Dergisi C3 S2(1972)s201 56 Goumlrcelioğlu E ldquoErozyona Karşı Alınabilecek Oumlnlemlerrdquo Accedilıkoumlğretim Fakuumlltesi Uumlnite 7 s4

27

Yavaş gelişen doğa kaynaklı afetlerden diğeri yer kayması olarak da bilinen

heyelan olayıdır Heyelan ccedileşitli boyutlardaki taşların ve toprağın yer ccedilekiminin

etkisiyle birlikte kaymasıyla oluşan bir doğa olayıdır Bu ccedileşit yer kayması

olaylarında depremlerin etkisi oldukccedila fazladır Depremlerin yanı sıra meydana gelen

ve geniş bir alanı etkileyen yangınlar neticesinde doğal bitki oumlrtuumlsuumlnuumln buumlyuumlk oranda

zarar goumlrmesi volkan patlamaları şiddetli yağışlar ve insan eliyle yapılan tahribatlar

da heyelana neden olabilmektedir Ayrıca yamaccedillarda meydana gelen ccedilatlaklar ve

eğilen ağaccedillar buumlyuumlk kaya parccedilalarının ve toprağın aşağı doğru yavaşccedila kayması da

heyelanın oluşumuna ilişkin uyarı işaretleridir57

Uumllkemizin coğrafi yapısı ve jeolojik oumlzellikleri ile arazinin yanlış kullanımı

nedeniyle oldukccedila sık yaşanan ve ccediloğu zaman da tekrarlanarak afete doumlnuumlşen heyelan

insan oumlluumlmleri hayvan ve toprak kaybı yapı hasarları ve ulaşımın aksaması gibi

oumlnemli etki ve sonuccedilları olan ccedilok sık ve yaygın olarak goumlruumllen şiddetine ve etki ettiği

alanın oumlzelliğine goumlre yuumlksek oranda can ve mal kayıplarıyla sonuccedillanan doğa olayları

arasındadır Heyelan oluşma riski belirli bir eğime sahip olan yamaccedillarda daha

fazladır Eğimli yamaccedilların oluşmasına sebep olan unsurlar ise ccedileşitlidir Oumlrneğin bazı

faylar eğimli yamaccedilların oluşmasını kolaylaştırdığından heyelan riskini artırır Ayrıca

insanların ccedileşitli amaccedillar iccedilin yaptıkları hafriyat gibi etkinlikler neticesinde de denge

accedilısına ulaşmış olan yamaccedilların doğal eğimi yani dengesinin bozulması ile birlikte

heyelanların oluşumu hızlanır58

Orman alanları doğal ccedilevrenin korunması noktasında oldukccedila oumlnemli bir yere

sahip olduğu iccedilin tahrip edilen ormanların yaratacağı ccedilevresel sorunlar tuumlm duumlnyada

endişe uyandırmaktadır Bu endişeye rağmen ve tuumlm duumlnyada insan nuumlfusunun

artmasıyla birlikte doğal ccedilevreye verilen zararlar guumln geccediltikccedile artmakta ve buna

paralel olarak afetlerin sayısı buumlyuumlkluumlğuuml ve sıklıklarında artış goumlzlenmektedir Dağlık

boumllgelerde yer alan dik yamaccedillarda toprak erozyonu heyelan ve ccedilığ gibi doğa

kaynaklı afetlerin oluşumunu geniş ve iyi gelişmiş bir bitki oumlrtuumlsuumlne sahip olan orman

alanının goumlzle goumlruumlluumlr bir şekilde azalttığı herkesccedile bilinen bir gerccedilektir Dağlık

57 Kadıoğlu(heyelan) age s34 58 Şahin ve Sipahioğlu age s92

28

alanlarda yaşayanlar accedilısından da bir ccedilok afete karşı koruyucu bir oumlzelliğe sahip

olması ormanların en oumlnemli işlevlerinden biri olarak kabul goumlrmektedir Ormanların

doğa kaynaklı afetlere karşı etkin bir koruma sağlaması afetlerin tuumlm zararlarına karşı

tam koruma sağladığı şeklinde yorumlanmamalıdır Ancak sağlamış olduğu bu

koruma yine de insan nuumlfusu accedilısından oldukccedila hayati oumlneme sahiptir Oumlyle ki

uumllkemizde yer alan dağlık alanlarda da doğa kaynaklı afetlerin neden olduğu zararların

azaltılması accedilısından ormanların sağladığı korumaya duyulan ihtiyaccedil oldukccedila

oumlnemlidir59

Oumlzellikle engebeli ve dik yamaccedillarda meydana gelen aşırı yağışlara bağlı

olarak heyelanların yaygın bir şekilde oluştuğu goumlruumllmektedir Bu durum yağışların

miktarı ile meydana gelen heyelan arasında doğru orantılı bir ilişkinin bulunduğunu

goumlsterir niteliktedir Ani sıcaklık artışıyla beraber meydana gelen kar erimeleri veya

kar yağışı sonrası karlar henuumlz erimeden yağmurların şiddetini arttırmasıyla birlikte

yamaccedillarda suyun artarak toprağı doygun hale getirip ağırlaştırması ve kayması ile

sonuccedillanarak heyelanları tetiklemektedir

112 İnsan Kaynaklı (Teknolojik) Afetler

İnsanoğlu tarih boyunca tehlike ve risklerle sıklıkla karşı karşıya gelmiştir

Uzun ccedilabalar ve emekler neticesinde ortaya ccedilıkarılan uygarlıklar savaş tehlikeli

salgın hastalıklar ya da meydana gelen afetlerin etkileri sonucunda yitip gitmişlerdir

Sanayileşme ile beraber kentsel toplumun gelişmesi ve tuumlm duumlnyaya yayılmaya

başlamasıyla birlikte daha oumlnceki doumlnemlerde kırsal kesime yayılmış ve daha az

sayıda kişiyle bir arada yaşamış olan insan toplulukları kentlerde yoğunlaşmaya ve

buumlyuumlk kitleler halinde yaşamaya başlamışlardır İşte insan kitlelerinin yaşamış

oldukları mekanların niteliklerinin değişmesi sonucunda hem insanların birbirleriyle

olan ilişkilerinde hem de insan ile doğa arasındaki bağlarda değişimler yaşanmış bu

değişimin devamında ise insanlığın karşı karşıya kaldığı tehlike ve risklerin yanı sıra

ortaya ccedilıkan zararlar da şekil değiştirmiştir İnsanlığın uzun tarihsel suumlrecinde

meydana gelen doğa kaynaklı afetler sanayileşmenin ortaya ccedilıkardığı olumsuz

59 Eker R Aydın A ldquoOrmanların heyelan oluşumu uumlzerindeki etkileri ldquo SDUuml Orman Fakuumlltesi

Dergisi 2014 15 84-93 s84

29

neticeleri de beraberinde getirerek daha da yıkıcı boyutlarda etkisini goumlstermeye

başlamıştır60

Sanayileşme ile birlikte doğa kaynaklı afetlere ek olarak insanoğlunun daha

oumlnce hiccedil karşılaşmadığı bir afet ccedileşidi ortaya ccedilıkmaya başlamıştır Teknolojik afetler

olarak da adlandırılan bu afet tuumlruuml ldquoinsan kaynaklı afetlerrdquo dir Bu afet ccedileşidi

insanların bir kısmına refahı getirmekle beraber aynı zamanda bu refahın bedelini de

oumldetmektedir Ancak bu afet ccedileşidinin yarattığı sorunlar ve bu sorunların yaratmış

olduğu hesaplaşma durumu bu duumlzeyde kalmamakta teknolojik gelişmelere paralel

olarak refaha kavuşan ve refah iccedilerisinde yaşamaya başlayan toplumlar gelişmemiş ya

da gelişmekte olan diğer toplumları ve bu toplumda yaşayan insanları tehlikeye atarak

bu durumun faturasını onlara oumldeterek risk ve tehlike ortamının doğmasına zemin

hazırlamak gibi bir sonuca neden olmaktadırlar61

Bir yandan politik diğer yandan insan etkenlerinin aktif olarak yer aldığı

savaşlar iccedil ccedilatışmalar teroumlr eylemleri yaşanan buumlyuumlk goumlccediller enduumlstriyel kazalar gibi

olaylar ve bunların doğurmuş olduğu sonuccedilların tuumlmuuml62 şeklinde tanımlanabilen

teknolojik afetler sosyal yapıyı ve doğayı bozarak toplumda buumlyuumlk ccedilapta can ve mal

kayıplarının yaşanmasına sebep olan geri kazanılması ccedilok zor olan ccedilevresel

bozulmaların yaşanmasına neden olan olaylardır63

Teknolojik afetlerrsquo in bir diğer tanımı 2014-2023 yıllarını kapsayan AFADrsquo ın

rdquoTeknolojik Afetler Yol Haritasırdquo isimli belgesinde yer almaktadır İlgili belgeye goumlre

teknolojik afetler insan faaliyetleri veya doğa kaynaklı afetlerin etkin duruma

getirmesi sonucu ortaya ccedilıkan enduumlstriyel nuumlkleer maden ulaşım ve taşımacılık

deniz kirliliğine neden olan kazalar biyolojik olaylar ve siber tehditler gibi can

60 Guumlnduumlz İ ldquoDuumlnyarsquoda ve Tuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimirdquo(Afet) Erdem Yayınları İstanbul 2009 s3 61Guumlnduumlz Afet s27Guumller E ldquoAfet Youmlnetimi Cumhuriyet Doumlnemi Afet Youmlnetimi Mevzuatı ve

Uygulamasırdquo (Gazi Uumlniversitesi SBE Kamu Youmlnetimi Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi)

Ankara 2012 s35 62 AFAD-Soumlzluumlk ages91 63 Şenguumln H ldquoAfet Youmlnetimi Sistemi Ve Marmara Depremi Sonrasında Yaşanan Sorunlarrdquo Ankara

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Doktora Tezi Ankara 2007 s43

30

kaybına hastalıklara sosyal ekonomik ve ccedilevresel bozulmaların yaşanmasına neden

olan afet ya da acil durumlar olarak tanımlanmaktadır64

Son yıllarda hızlı nuumlfus artışına ek olarak teknolojinin gelişmesi ve ccedilevre

kirliliğinin artması ayrıca ccedilarpık kentleşmenin hızla yayılması gibi faktoumlrlerin

etkisiyle teknolojik afetlerin yaşanma sıklığı ve sayısı uumllkemizde de duumlnyadakiyle

orantılı olarak artış goumlstermiştir Oumlzellikle sanayi alanlarının deprem riskinin yuumlksek

olduğu boumllgelerde yer alması kara yolu ve demir yolu ulaşım ağlarının bu boumllgelerin

iccedilerisinden geccedilmesi arıtma merkezileri ve barajların doğru yerde kurulmaması veya

gerekli erken uyarı sistemlerinin kurulamamış olması gibi durumlar teknolojik afetlere

zemin hazırlamaktadır65 Bu tuumlr afetlerin bir kısmı maden cephane patlamaları buumlyuumlk

ccedilaplı yangınlar araccedil kazaları gaz ve kimyasal kaccedilaklar nuumlkleer kazalar tehlikeli

salgın hastalıklar gibi ani gelişen afetler olarak ortaya ccedilıkarken bir kısmı ise hava su

ve ccedilevre kirlenmesi savaşlar teroumlr olayları kuumlresel ısınma gibi yavaş gelişen insan

kaynaklı afetler olarak ortaya ccedilıkmaktadır Yavaş ortaya ccedilıkan insan kaynaklı afetlerin

etkileri ise ccediloğunlukla suumlrekli olmaktadır66

İnsan kaynaklı afetlerden korunmak iccedilin insan hatalarından doğabilecek

zararların oumlnuumlne geccedilen yasaların ccedilıkarılmasının yanı sıra afet eğitiminde toplumun

ihtiyaccedilları ccedilok iyi tanımlanmalı ve bu ihtiyaccedilları karşılayacak bir planlama-uygulama-

değerlendirme suumlreci yaşanmalıdır Bu aşamada ise youmlneticilerin yani karar vericilerin

afet youmlnetimi accedilısından eğitilmeleri vazgeccedililmez bir ihtiyaccedil olduğundan mevcut

buumlrokratik-idari yapılanma ihmal edilmemelidir Bilindiği uumlzere guumlnuumlmuumlzde politik ve

ekonomik-sosyal koşullar hızla değişmektedir Yalnızca bu sebeple bile youmlneticilere

yani karar vericilere karşılaştıkları sorunları araştırma ve ihtiyaccedil duydukları bilgilere

ulaşma konusunda olanaklar temin edilmelidir67

64 TC Başbakanlık Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı(AFAD) 2014-2023 Teknolojik Afetler

Yol Haritası Belgesi Eyluumll 2014 wwwafadgovtr Erişim Tarihi 15052019 65 Ertuumlrkmen C ldquoAfet Youmlnetimirdquo (Ankara Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Kamu Youmlnetimi Ve

Siyaset Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi) Ankara 2006 s18 66 Guumller age s34 67 AKIN Demir ldquoEğitim Ne Kadar Oumlnemlirdquo TMMOB Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı 5 Aralık

2007 Ankara Mattek Matbaacılık s46

31

2014 yılında AFADrsquoın mevzuat kapsamında sahip olduğu yetki ve goumlrevleri

doğrultusunda ccedileşitli kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak ve

teknolojik afetlerin oumlnlenmesi bu tuumlr afet risklerinin ve zararlarının azaltılması ve son

tahlilde teknolojik afetlerin etkin bir şekilde youmlnetiminin sağlanması amacıyla konuyla

ilgili bulunan kurumların sorumluluklarını iccedileren ve kurumların da katılımıyla ldquo2014-

2023 Teknolojik Afetler Yol Haritası Belgesirdquo hazırlanmıştır Bu belge ile ccedileşitli

amaccedilların gerccedilekleştirilmesi hedeflenmektedir Adı geccedilen belgede afetin izlenmesi

amacıyla erken uyarı sistemlerindeki rolleri belirlemek sivil korunma ve insani

yardım sağlama yeteneğinin geliştirilmesini sağlamak uumllke duumlzeyinde uygulanacak

afet youmlnetimi ccedilalışmalarına youmlnelik afet oumlncesi risk ve zararın azaltılmasına ilişkin

planları hazırlatmak risk değerlendirme sonucunda zararın ortaya ccedilıkma olasılığını

azaltma veya ortadan kaldırma veya şiddetini azaltmaya youmlnelik faaliyetlerin ulusal

boyutta uygulanmasını youmlnlendirmek gibi amaccedillar yer almaktadır 68

Afetin insanlar ve ccedilevre uumlzerinde yarattığı maddimanevi zarar ve kayıplar gibi

doğrudan etkilerinin yanında yaşanan bu zarar ve kayıpların meydana getirdiği dolaylı

etkileri de yadsınamayacak kadar fazladır Afetlerin yarattığı doğrudan etkileri can

kaybı uzuv kaybı ağır yaralanma sakat kalma yapılarda ve altyapıda oluşan hasarlar

eşyaların zarar goumlrmesi hayvanların tarım alanları ve tarım uumlruumlnlerinin kaybı ile afet

sonrası arama-kurtarma acil yardım hasar tespit ccedilalışmaları muumldahale ve yeniden

inşa faaliyetlerinin uumllke ekonomisine verdiği buumlyuumlk kayıplar olarak sıralanabilir

Bunun yanı sıra afetler turizm ticaret uumlretim ve hizmet sektoumlrlerinin kısa

veya uzun vadede iş yapamaz duruma gelmesine sebep olmasıyla beraber buumlyuumlk

oumllccediluumlde gelir kayıplarının yaşanmasına sebep olmakta ayrıca eğitim sağlık ulaştırma

vb ccedileşitli sektoumlrlerde oluşan zararlar hizmet kayıplarını kaccedilınılmaz hale getirmektedir

Ayrıca uumlretim ve hizmet azalması ile birlikte fiyat artışları da yaşanarak sosyal

dengenin bozulmasıyla sonuccedillanmaktadır Sosyal dengenin bozulmasının yol

accedilabileceği duumlzensizliğin beraberinde getireceği guumlvenlik sorunlarına ek olarak

hırsızlık yağmacılık vb olayların aşırı derecede artmasının yanı sıra afetlerin

işsizliğe zorunlu goumlccedile sakatlanan ve kimsesiz kalanlarla buna bağlı olarak psikolojik

68 AFAD(Teknolojik Afetler)s16

32

sorunlar yaşayanların yol accediltığıyol accedilacağı sosyal maliyetler gibi dolaylı etkileri de

goumlz ardı edilemez69

Modern sanayi toplumunun iccedilinde barındırdığı risk ve tehlikeler sebebiyle

afetlerin en fazla etki ettiği mekanlar kentler dir Kentsel toplumun karşı karşıya

kaldığı tehlikenin buumlyuumlkluumlğuumlnuuml ve etkisini artıran etken ise toplumun bu tuumlr afetlere

hazrılıklı olmamasıdır Afetlerin insan hayatında alışılmışın dışında karşılaşılan

olaylar olması nedeniyle youmlnetimin de alışılmışın dışında bir işlevi yerine

getirebilecek şekilde oluşturulması gerekmektedir Afet sonrası olağan hayatın dışında

uygulanmak amacıyla oluşturulan goumlrev yetki ve sorumluluk anlayışlarının da farklı

şekilde oluşturulduğu bu youmlnetim yapılanması ise suumlreklilik arz etmeyen bir

yapılanmayı iccedilinde barındırmak durumundadır İşte afetlerle muumlcadelede devletin bu

farklı youmlnetim yaklaşımı ldquoafet youmlnetimirdquo olarak adlandırılmaktadır70

12 Afet Youmlnetimi Kavramı Ve Tanımı

Afet muumldahale sistemi olarak da adlandırılan afet youmlnetimi oumlncelikle afetlerin

oluşumunun engellenmesi afetlerin meydana gelmesi durumunda afetin neden olduğu

zararlarının en aza indirilmesi afet sonucunu doğuran olaylara ccedilabuk ve etkili bir

şekilde muumldahale edilip afetten etkilenenler iccedilin daha guumlvenilir bir ortamın

oluşturulabilmesi amacıyla toplumun her kesiminin katılımı ve ccedilabalarıyla

gerccedilekleştirilen topyekucircn bir muumlcadele suumlrecini ifade etmektedir Başka bir ifadeyle

afet oumlncesi alınması gereken tedbirler başta olmak uumlzere afetin gerccedilekleşmesi

ihtimalinde yani afet esnasında ve sonrasında alınması lazım gelen tuumlm oumlnlemler ve

yapılması gereken ccedilalışmaların planlanarak youmlnlendirilmesi afetten sorumlu olan tuumlm

kurum ve kuruluşların eşguumlduumlmluuml bir şekilde ccedilalışmasını sağlamak amacıyla

desteklenmesi ile bunun etkin olarak uygulanabilmesi iccedilin sahip olunan imkacircn ve

kaynakların belirlenen stratejik hedefler ve oumlncelikler dikkat alınarak kullanılmasını

69 AFAD-Soumlzluumlk s35-36 70 Guumlnduumlz Afet s27

33

gerektiren ccedilok youmlnluuml duumlzenli disiplinli ve toplumun her kesiminin katılımıyla

gerccedilekleştirilen bir youmlnetim suumlreci olarak karşımıza ccedilıkmaktadır71

Bu suumlreccedil iccedilerisinde risk youmlnetimi olarak adlandırılan afet riskinin azaltılması

afetlere karşı oumlnceden hazırlıklı olunması kriz youmlnetimi olarak ifade edilen afetlere

muumldahale edilmesi her tuumlrluuml iyileştirme ve yeniden yapım şeklinde ana aşamalara

ayrılabilen faaliyetlerin suumlrekliliğinin sağlanması bir oumlnceki aşamada yapılanların

başarısının bir sonraki aşamada yapılacak faaliyetlerin başarısını etkilemesi sonucunu

doğuracaktır

Afet youmlnetimi tanımlamaları literatuumlrde farklı şekillerde yapılmaktadır En

kapsamlı ve kapsayıcı tanımlamaya goumlre afet youmlnetimi afete neden olabilecek

olayların oumlnuumlne geccedililmesi veya afetlerin sebep olacağı olası zararların azaltılmasını

sağlamak amacıyla risk ve kriz youmlnetimi aşamalarında yapılması planlanan

ccedilalışmaların toplumun her kesimini kapsayacak şekilde koordine edilmesi oumlzellikle

afetin oumlnlenmesine youmlnelik ccedilalışmaların desteklenerek gerekli yasal ve kurumsal

duumlzenlemelerin gerccedilekleştirilmesi veya revize edilmesi ve etkili bir uygulamanın

sağlanabilmesi amacıyla toplumun tuumlm kurum ve kuruluşlarına ilaveten sahip olduğu

kaynakların da bu ortak amaccedillar doğrultusunda youmlnetilmesidir72 Afet youmlnetimi ayrıca

afetin her aşamasında yapılması gereken faaliyetlerin belli bir duumlzen ve uyum

iccedilerisinde yapılması ve youmlnetilmesi şeklinde daha dar kapsamlı olarak da ele

alınmaktadır73

Başarılı bir afet youmlnetimi planlaması yapılarak ve uygulamada olumlu neticeler

alınabilmesi iccedilin afet youmlnetiminin kapsamlı bir tanımının yapılması gerekliliğine

dikkat ccedileken Guumlnduumlzrsquoe goumlre ise afet youmlnetimi ldquoKentsel ve kırsal alanda yaşamakta

olan tuumlm toplumun doğal insan uumlruumlnuuml veya teknolojik nitelikteki afetlere karşı

71 AFAD-Soumlzluumlks33 72 DPT Muumlsteşarlığı Doğal Afetler Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu Ankara 2000 s18 Erguumlnay

O(Sempozyum)( 2008) ldquoAfet Youmlnetiminde Kurumsal Yapılanma ve Mevzuat Nedir Nasıl

Olmalıdırrdquo İstanbul Depremini Beklerken Sorunlar ve Ccediloumlzuumlmler Bildiriler Kitabı 20 Eyluumll 2008 CHP

İstanbul Deprem Sempozyumu İstanbul s100 Akdağ S E ldquoMali Yapı ve Denetim Boyutlarıyla

Afet Youmlnetimirdquo(Ccedilevrimiccedili) TC Sayıştay Araştırma İnceleme Ccedileviri Dizisi Mart 2002 Ankara

httpdergisayistaygovtricerikder44-45m3pdf Erişim Tarihi20122016 73Yılmaz A rdquoTuumlrk Kamu Youmlnetiminin Sorun Alanlarından Biri Olarak Afet Youmlnetimirdquo(Afet

Youmlnetimi) Pegem A Yayıncılık Ankara 2003 S42

34

koruyucu oumlnlemlerden başlayarak afete hazırlık afete muumldahale ve afetle muumlcadele

ile afet sonrası yapılacak tuumlm ekonomik sosyal ve kuumlltuumlrel ccedilalışmaların planlanması

bunların yasal ve youmlnetsel metinlerle duumlzenlenmesi uygulanması koordine edilmesi

ve bu ccedilalışmaların tuumlmuumlnuumln denetlenmesi faaliyetlerinin buumltuumlnuumlduumlrrdquo74

Afet youmlnetimi afetlerin oumlnlenmesi ve zararlarının azaltılması amacıyla bir afet

olayının afetin oumlncesi ve sonrasında yapılacak ccedilalışmaların planlanması

youmlnlendirilmesi koordine edilmesi desteklenmesi ve uygulanabilmesi amacıyla

toplum iccedilerisinde faaliyet goumlsteren tuumlm kurum ve kuruluşların sahip olduğu

kaynakların belirlenen ortak hedefler youmlnuumlnde youmlnetilmesini gerektiren ccedilok geniş bir

kavramdır Bu nedenle de literatuumlrde kapsamlı afet youmlnetimi kavramı daha yaygın

olarak kullanılmaktadır75 Afetle muumlcadele tuumlm kaynakların tek bir amaccedil

doğrultusunda ele alınması zorunluluktur Afet youmlnetimi afet oumlncesi muumlmkuumln

olduğunca zarar ve riskleri azaltmak ortadan kaldırılamayan riskler iccedilin

hazırlanmaktır Afet sırasında kendinden emin ve ayakları yere basan karmaşadan

uzak bir muumldahalede bulunulması afet sonrasında etkin ve adaletli bir şekilde yaraların

sarılması demektir Yani afeti buumltuumlnsel olarak duumlşuumlnen resmin tamamını goumlrmeyi

hedefleyen bir bakış accedilısıdır76

Literatuumlrde yapılan tanımlamalardan yola ccedilıkarak afetlerle muumlcadele

yaklaşımlarının evriminin doğal olarak afet deneyimleri ve geccedilmiş afetlerden edinilen

bilgi ve alınan dersler ile geliştiği de dikkate alındığında afet youmlnetimini afetler

meydana gelmeden oumlnce riskleri en aza indirmek afetlerin meydana gelmesine yol

accedilacak nitelikte bulunan ve bertaraf edilmesi muumlmkuumln olmayan riskler iccedilin ise

hazırlıklı olmak şeklinde tanımlayabiliriz

Deprem sel toprak kayması ccedilığ kaya duumlşmesi vb doğa kaynaklı afetlerin

nerelerde daha az nerelerde daha ccedilok olacağı halen kesin olarak hesaplanamamaktadır

Bilimsel gelişmeler sonucunda afetler hakkında bildiklerimiz aslında sadece

74 Guumlnduumlz Afet s28 75 Erguumlnay O ldquoAfete Hazırlık ve Afet Youmlnetimirdquo Tuumlrkiye Kızılay Derneği Genel Muumlduumlrluumlğuuml Afet

Operasyon Merkezi Yayını Ankara 2002s31 76 Erguumlder C ldquoEntegre Afet Youmlnetimi Sistemi ve İlkeleri Afet Youmlnetiminin Temel İlkeleri ed Mikdat

Kadıoğlu ndash Emin Oumlzdamar Ankara JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayın No1 2005 s1

35

tahminlerden ibarettir Bu gibi felaketlerin insan eliyle engellenmesi muumlmkuumln

olmadığından bu suumlreccedilte doğa veya insan kaynaklı afetler sonucunda oluşabilecek

zararların oumlnceden alınacak tedbirler neticesinde en aza indirilmesi amaccedillanmalıdır

Her afet etkilediği toplum uumlzerinde bir takım izlerle birlikte ders alınması gereken

sonuccedillar da bırakmaktadır Ancak oumlzellikle geniş bir alanı etkileyen ve ağır hasar veren

kimi afetler diğerlerine goumlre etkiledikleri toplumlar uumlzerinde kapanması daha guumlccedil

yaralar accedilmaktadır77

Afet youmlnetimi yalnızca bir disiplinin değil birden fazla bilim dalının ortak

ccedilalışması ile ele alınması ve incelenmesi gereken bir konudur Ayrıca afetlerin olası

etki ve sonuccedilları toplumun her kesimini ilgilendirir belirli bir kesim ya da kurumun

ccedilabalarının oumltesinde birliktelik ve ortak muumlcadele gerektirir Dolayısıyla afet

youmlnetiminde kamu kurum ve kuruluşları oumlzel sektoumlr akademik kuruluşlar sivil

toplum kuruluşları medya ve bireyler olmak uumlzere toplumun her kesimi ve uluslararası

kuruluşlar da oumlnemli rol oynar Etkili bir afet youmlnetimi iccedilin ortak bir duyarlılıkla her

bir kurumun sorumluluk uumlstlenerek koordinasyon ve işbirliği iccedilinde olması gerekir78

1982 Anayasasırsquonın ldquoDevletin temel amaccedil ve goumlrevlerirdquo başlıklı 5maddesinde

Devletin Tuumlrk milletinin bağımsızlığını ve buumltuumlnluumlğuumlnuuml uumllkenin boumlluumlnmezliğini

Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak kişilerin ve toplumun refah huzur ve

mutluluğunu sağlamakla goumlrevli olduğunu duumlzenlemektedir Maddenin devamında

devletin goumlrevleri kişinin temel hak ve huumlrriyetlerini sınırlayan siyasal ekonomik ve

sosyal engelleri kaldırarak insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi iccedilin gerekli

şartları hazırlamak ifadesi yer almaktadır

Afet youmlnetimi kamu goumlrevlileri eliyle yuumlruumltuumllmesi gereken ve kamu hizmeti

kapsamında değerlendirilen bir aşamadır Bu alanda gerccedilekleştirilen hizmetlerin hem

mevzuata hem de hukuka uygun bir şekilde gerccedilekleştirilmesi gerekmektedir

İdarenin mevzuatın uygulanması kapsamında sorumluluğu hayatın bir an oumlnce

normale yani afetten oumlnceki durumuna getirilmesini sağlayacak oumlnlemleri almaktır

77 Press F Hamilton R M ldquoMitigating Natural Disastersrdquo Science Vol284 Issue5422 1999

httpsciencesciencemagorgcontent28454221927 Erişim Tarihi 20102016 78 Tuumlrkiye Afet Youmlnetimi Strateji Belgesi 10062015 s11-12

36

Bu oumlnlemler alınırken sosyal devlet ve hukuk devleti ilkelerinden oumlduumln verilmemesi

zorunluluk arz etmektedir79 Ayrıca Anayasarsquonın ldquoSağlık Hizmetleri ve Ccedilevrenin

Korunmasırdquo başlıklı 56maddesi herkesin sağlıklı ve dengeli bir ccedilevrede yaşama

hakkına sahip olduğunu ccedilevreyi geliştirmek ccedilevre sağlığını koruma ve ccedilevre

kirlenmesini oumlnlemenin devletin ve vatandaşların oumldevi olduğunu duumlzenlemektedir

İlgili madde kapsamında devletin uumlzerine duumlşen oumldevi herkesin hayatını beden ve

ruh sağlığı iccedilinde suumlrduumlrmesini sağlamak amacıyla kamu ve oumlzel kesimlerdeki sağlık

ve sosyal kurumlardan da yararlanarak aynı zamanda onları denetleyerek yerine

getireceği de yer almaktadır

Devletin varlığını etkin olarak suumlrduumlrebilmesi gereken oumlyle alanlar vardır ki

bu alanlar kamu idaresinin kazanccedil elde edeceği bir etkinlik olarak goumlruumllemez İşte

afetler de bu alanlardan biri belki de en oumlnemlisidir Afete maruz kalan insanların

kurtarılıp olağan yaşantılarına doumlnebilmesi amacıyla kamu hizmetlerinin en etkili

şekilde sunulması ve erişilebilir olması afete dayalı kriz hallerinde en oumlnemli

faaliyetler olarak karşımıza ccedilıkmaktadır İdari rejim sisteminin geccedilerli olduğu Tuumlrkiye

gibi uumllkelerde afete dair mevzuat idare hukukunun konusunu oluşturmakta ve topluma

sunulacak kamu hizmetinin de bu bağlamda ele alınması gerekmektedir80

İdari nitelikteki kamu hizmetlerinin oumlzellikle afet gibi kriz durumlarında olağan

zamanlarda olduğu kadar duumlzenli bir şekilde yerine getirilemese bile topluma

sunulmaya devam edilmesi zorunluluk arz etmektedir Kamu hizmetinin kanunların

oumlngoumlrduumlğuuml haller haricinde kesintisiz ve devamlı olarak verilmesi durumu kamu

hizmetine hakim olan ilkelerden devamlılık ilkesi ile accedilıklanmaktadır Soumlz konusu ilke

gereği devlet kriz durumlarında idari nitelikteki kamu hizmetlerini sunma noktasında

hazırlıklı olma ve bu hizmeti kesintisiz bir şekilde planlama sorumluluğu altındadır

Afet youmlnetimine ilişkin faaliyetler idarece ya da onun denetimi ve goumlzetimi

altında yerine getirilmesi gereken nitelikte faaliyetlerdir Nitekim Anayasarsquo nın 5rsquoinci

maddesindeki ldquo kişilerin ve toplumun refah huzur ve mutluluğunu sağlamakrdquo

79 Şenguumln H ldquo Afet Youmlnetiminin Kurumsal Yapısı ve Afet Hukukurdquo(Afet Hukuku) Tuumlrkiyersquonin Afet

Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla Ed Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara 2018

s149 80 Leblebici age s462

37

ifadesine dayanarak idarenin afetlere ilişkin yuumlruumlteceği faaliyetlerin de devletin temel

amaccedil ve goumlrevleri arasında olduğu şeklinde bir yorum yapılabilir81 Bu bağlamda idare

afet youmlnetimi ile ilgili mevzuat kapsamında afet youmlnetimine ilişkin faaliyetleri ulusal

oumllccedilekte planlamak koordine etmek ve uygulamakla bu youmlndeki amaccedil ve goumlrevlerini

yerine getirmiş olmaktadır Bu bağlamda doğa kaynaklı ve insan kaynaklı afetlerde

goumlrevli ve sorumlu kuruluşları aşağıdaki gibi ele alabiliriz

Doğa kaynaklı afetler iccedilerisinde yer alan depremlerin zararlarının azaltılması

toplumu olası depremlere karşı hazırlama ve bu afete dayalı yapıların inşasını sağlama

goumlrev ve sorumluluğu Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquona aittir Ayrıca uumllke genelinde

depremle ilgili standartları belirleme ve denetimi sağlama yuumlkuumlmluumlluumlğuuml de ilgili

mevzuat gereği bu bakanlığın sorumluluğundadır Bu konuda merkezi youmlnetim birimi

olan Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquonın yanında belediye ve koumly gibi yerel youmlnetim

birimlerine de oumlnemli goumlrevler duumlşmektedir82

7269 Sayılı ldquoUmumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle

Yapılacak Yardımlara Dair Kanunrdquo un 2rsquonci maddesiyle su baskını ve sele karşı

koruma oumlnlemlerini almak goumlrevi Tarım ve Orman Bakanlığırsquona83 aittir Uumllkemizdeki

buumltuumln su kaynaklarının placircnlanması youmlnetimi geliştirilmesi ve işletilmesinden

sorumlu ve Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı kamu tuumlzel kişiliğini haiz olan bir

kurum olan Devlet Su İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml kurulmuştur DSİ Genel Muumlduumlrluumlğuuml

6200 Sayılı Kanunrsquola 18 Aralık 1953 tarihinde kurulmuş ve 1954 yılında

teşkilatlanmıştır

Ccedilığ olan illerde lokal olarak ccedilığın zararlarını azaltmak veya ccedilığ sonrası ilk

aşamada yapılacak olan acil yardımlardan sorumlu olan kurumlar Sivil Savunma

Arama Kurtarma Ekipleri 112 Acil Yardım Polis İtfaiye Jandarma muhtarlıklar

81 Şahin A U(2014) ldquo Afet Youmlnetimi Faaliyetlerinin Kamu Hizmeti Kavramı Ccedilerccedilevesinde

Değerlendirilmesirdquo Tesam Akademi Dergisi Temmuz 1(2) s 12 82 Guumlnduumlz İ ldquoAfetleri Youmlnetmekrdquo İstanbul Eyluumll 2014 s133 83 Olağanuumlstuuml Hal (OHAL) kapsamında yayınlanan ldquoAnayasada Yapılan Değişikliklere Uyum

Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması

Hakkında 703 Numaralı Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamerdquo ile Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile

Orman ve Su İşleri Bakanlığı birleştirilerek yeni ismi Tarım ve Orman Bakanlığı olmuştur( 9

Temmuz 2018 Tarihli ve 30473 Sayılı Resmicirc Gazete - 3 Muumlkerrer)

38

belediyeler kaymakamlıklar gibi valilik buumlnyesindeki kurumlar ile boumllgeye en yakın

Askeri Birliklerdir84 Uumllkemizde orman yangınlarının oumlnlenmesi ve zararlarının

azaltılması 6831 sayılı Orman Kanunu85 gereğince Tarım ve Orman Bakanlığırsquonın

temel goumlrevleri arasındadır Orman yangınları doğru meteorolojik tahminler

yapılarak oumlnceden tahmin edilebilir ve yangın muumldahale ekipleri alarma geccedilirilerek

yangın zararları azaltılabilir86

Kuumlresel iklim değişiklikleri kuraklık ve ccediloumllleşme gibi doğa kaynaklı olan ve

dahası toplumsal etkileri oldukccedila fazla olan hizmetleri yuumlruumltmek ve 5403 Sayılı

Toprak Koruma Kanunu ile verilen goumlrevleri yerine getirmek amacıyla 2018 yılında

ldquo1 Norsquolu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesirsquo nin

417 maddesiyle ldquoTarım Reformu Genel Muumlduumlrluumlğuumlrdquo kurulmuştur87

Şiddetli yağışların etkisiyle bitki oumlrtuumlsuumlnuumln azaldığı ya da yok olduğu alanlarda

oluşan sellertaşkınlar ve bunun sonucu olarak da yerleşim alanlarında meydana gelen

zararlarda toprağın ve su kaynaklarının korunmasını sağlayarak erozyon seltaşkın

ve heyelan gibi afetlerle muumlcadele etmek uumlzere goumlrevlendirilmiş ccedileşitli kuruluşlar

mevcuttur Oumlncelikli olarak ağaccedillandırma erozyonun kontrol altına alınması ve orman

iccedilerisinde yer alan meraların ıslah edilmesi orman iccedilerisinde kesilmesi gereken

ağaccedilların doğal denge goumlz oumlnuumlne alınarak duumlzenlenmesi ile ilgili ccedilalışmaları yapmakla

goumlrevli olan kurum Tarım ve Orman Bakanlığırsquodır Bunun yanı sıra tarımsal alt

yapının duumlzenlenmesi tarımsal uumlretimin arttırılması kırsal alanın yaşanabilir hale

getirilmesi goumlrevi Tarım ve Orman Bakanlığırsquo nın merkezi birimi olarak faaliyet

goumlsteren Tarım Reformu Genel Muumlduumlrluumlğuumlrsquone aittir

Toprağın korunması geliştirilmesini sağlamak amacıyla 2005 yılında

yuumlruumlrluumlğe konulan 5403 Sayılı ldquoToprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunurdquo 2014

84 85 6831 Sayılı Orman Kanunu 31081956 Tarih RG Tarihi 08091956Sayı 9402 86 Erguumlnay O ldquoTuumlrkiyersquonin Afet Profilirdquo TMMOB Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı 2007 Mattek

Matbaacılık s13 87 10072018 Tarih ve 30474 Sayı httpwwwresmigazetegovtreskiler20180720180710htm

Erişim Tarihi 21022019

39

yılında yapılan bazı değişikliklerle halen yuumlruumlrluumlktedir88 Kanun kapsamında her ilde

valinin başkanlığında kamu kurum ve kuruluşları uumlniversiteler kamu kurumu

niteliğini haiz meslek kuruluşları ile sivil toplum kuruluşlarının yerel temsilcilerinin

katılımıyla kanunda yer alan amaccedilların gerccedilekleştirilmesi amacıyla ldquoToprak Koruma

Kurulurdquorsquo adı altında bir kurul oluşturulmuştur89

Bu kuruşlara ek olarak Tarım ve Orman Bakanlığırsquona bağlı

Ccediloumllleşme ve Erozyonla Muumlcadele Genel Muumlduumlrluumlğuuml Toprak Su ve Ccediloumllleşmeyle

Muumlcadele Araştırma Enstituumlsuuml Muumlduumlrluumlğuuml ile Tuumlrkiye Erozyonla Muumlcadele

Ağaccedillandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı (TEMA) Ccedilevre ve Kuumlltuumlr

Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı (CcedilEKUumlL) Tuumlrkiye Tabiatını Koruma Derneği

gibi sivil toplum kuruluşları da ccediloumllleşme ve erozyonla muumlcadelede kamuoyunun

oluşturulmasında ve halkın bilgilendirilmesi ve bilinccedillendirilmesinde buumlyuumlk katkılar

sağlamaktadır90

1982 Anayasasırsquonın 44 uumlncuuml maddesinde devletin toprağın verimli olarak

işletilmesini koruma ve geliştirme ve erozyonla kaybedilmesini oumlnlemek amacıyla

gerekli tedbirleri alacağı 169 uncu maddesinde ise ormanların korunması ve

alanlarının genişletilmesi iccedilin her tuumlrluuml yasal tedbirleri alacağı emredici bir şekilde

duumlzenlenmiştir Ulusal mevzuat kapsamında 6831 sayılı Orman Kanunu 4122 sayılı

Milli Ağaccedillandırma ve Erozyon Kontroluuml Seferberlik Kanunu uluslararası mevzuat ve

Tuumlrkiyersquonin taraf olduğu ldquoCcediloumllleşme ile Muumlcadele Soumlzleşmesirdquo ldquoBiyolojik Ccedileşitlilik

Soumlzleşmesirdquo ve ldquoİklim Değişikliği Ccedilerccedileve Soumlzleşmesirdquo gibi uluslararası soumlzleşmeler

erozyonla muumlcadelede oumlnemli katkılar sağlamaktadır91

Son olarak teknolojik yani insan kaynaklı afetler iccedilerisinde yer alan nuumlkleer

kazalardan sorumlu olan kurum Tuumlrkiye Atom Enerjisi Kurumu iken tehlikeli salgın

88 6537 Sayılı ldquo Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında

Kanunrdquo RG 15052014 Tarih Sayı29001 89 6537 Sayılı Kanun m 5 90 Doğan Orhan ldquoTuumlrkiyersquode Erozyon Sorunu Nedenleri ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Bilim ve Aklın

Aydınlığında

Eğitim S 134 Nisan 2011 s67 91 Orman ve Su İşleri Bakanlığı Erozyonla Muumlcadele Eylem Planı 2013-2017

httpsarastirmatarimormangovtrkonyatopraksuListsKutuMenuAttachments8EROZYON20M

C39CCADELE20EYLEM20PLANI20202013-2017pdf Erişim Tarihi 20022019

40

hastalıklar konusundaki sorumluluk ise Sağlık Bakanlığırsquona aittir Uluslararası

belgelerin bir ccediloğunda afetler arasında sayılan hortum asit yağmuru sıcak hava

dalgası deniz ve goumlllerin su seviyelerinin birden aşırı derecede yuumlkselmesi demiryolu

kazaları gemi kazaları gibi afetlere ilişkin uumllkemizde herhangi idari bir kuruluşa

direkt sorumluluk verilmediği gibi bu tuumlr olaylar herhangi bir mevzuat kapsamında da

ele alınmamıştır92

Afet youmlnetim suumlreci ilk olarak afetlerin ortaya ccedilıkmasının engellenmesi

engellenemeyen afetlerin ise zararlı sonuccedillarının azaltılması amacıyla afete neden

olabilecek her tuumlrluuml tehlikelerin ve risklerin yeterince bilinmesi olaylar meydana

gelmeden oumlnce bu tehlike ve riskleri oumlnleyecek oumlnlemlerin alınması veya soumlz konusu

tehlikenin olumsuz etkilerinin azaltılması şeklinde topyekucircn bir muumlcadele suumlrecini

ifade eder Bu suumlreccedil suumlresince toplum iccedilerisinde yaşamını devam ettiren bir kişiden

en uumlst kademede yer alan makama kadar herkesin goumlrevleri ve sorumlulukları

bulunmaktadır93 İşte belirtilen sebepler doğrultusunda afetlerin meydana getirdiği

olumsuzlukları tuumlm youmlnleriyle ortadan kaldırmak iccedilin afet youmlnetim sisteminin işbirliği

iccedilerisinde ve başarılı bir şekilde yuumlruumltuumllmesi buumlyuumlk bir oumlneme sahiptir

13 Afet Youmlnetimi Aşamaları

Afet youmlnetimi bir suumlreccedil dahilinde yaşanmakta ve bu suumlreccedil boyunca hem

afetlerin meydana gelişi hem de afete muumldahalenin doğa kaynaklı ya da insan kaynaklı

afet ayrımı yapılmadan aşamalara ayrılarak ele alınması gerekmektedir Afet

youmlnetimi ccedilok youmlnluuml ve ccedilok aktoumlrluuml bir youmlnetim suumlrecini ifade etmektedir Afet oumlncesi

risk youmlnetimi ve afet sonrası kriz youmlnetimi olmak uumlzere iki ana faaliyet alanı soumlz

konusudur Risk youmlnetimi kendi iccedilerisinde risk azaltma ve oumlnceden hazırlık kriz

youmlnetimi ise iyileştirme ve yeniden inşa olmak uumlzere iki başlık altında

incelenmektedir

92 Kadıoğlu M (Temel İlkeler) ldquoModern Buumltuumlnleşik Afet Youmlnetimin Temel İlkelerirdquo Afet Zararlarını

Azaltmanın Temel İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No2 Ankara 2008 ss1-34 s6 93 Erguumlnay O ldquoAfet Youmlnetimi Genel İlkeler Tanımlar Kavramlarrdquo Acil ve Afet Dergisi Cilt2

Sayı4 Acil ve Afet Derneği Ankara 2014 s70

41

Afet zararlarını azaltma sistemi olarak da adlandırılabilen risk youmlnetimi ve

afete muumldahale sistemi şeklinde de ifade edilebilen kriz youmlnetimi ve birbirini

buumltuumlnleyen iki youmlnetim aşaması arasında amaccedillar kapsam ve duumlşuumlnuumlş şekilleri

accedilısından ccedileşitli farklar vardır Afet youmlnetimi afetler meydana gelmeden oumlnce afet

sırasında ve sonrasında gerccedilekleştirilmesi lazım gelen teknik hukuki ve idari iş ve

işlemleri belirleyerek bunların uygulamaya geccedilirilmesini sağlayan bir youmlnetim

anlayışıdır Afetlerin olumsuz etkilerini en aza indirgemek iccedilin de ccedilalışan afet youmlnetimi

sistemi ile tehlike ve risklerin afete doumlnuumlşmeden oumlnlenmesi amacına youmlnelik olarak

oumlnlemlerin alınıp gerekli ccedilalışmaların bir plan dahilinde yapılması noktasında faaliyet

goumlsteren94 risk youmlnetimirdquo sisteminin bir buumltuumlnluumlğe kavuşturulması afet oumlncesinde

afetler meydana geldiği anda ve daha sonrasında yapılması gereken ccedilalışmaların

ayrıntılanması ile muumlmkuumlnduumlr95

Şekil 1 Afet Youmlnetimi Şeması Kaynak AFAD 2018 Afet Youmlnetimi Aşamaları

94 Oumlzkul B ve Karaman E ldquo Doğal Afetler İccedilin Risk Youmlnetimirdquo TMMOB Afet Sempozyumu

Bildiriler Kitabı Ankara TMMOB İnşaat Muumlhendisleri Odası Yayını 5-7 Aralık 2007Mattek

Matbaacılık s256 95 Uzunccedilıbuk L(2012) ldquo Afet ve Risk Youmlnetimi İle İlgili Kavram ve Tanımlarrdquo İstanbul Buumllten

TMMOB HKMO İstanbul Şubesi Yayını Cilt1 Sayı2 s33 TAŞTAN Bekir Aydınoğlu Ccedil A ldquo

Afet Youmlnetiminde Ccediloklu Tehlike ve Risk Kavramırdquo Coğrafyacılar Derneği Uluslararası Kongresi

Bildiriler Kitabı 4-6 Haziran 2014 Muğla Sıtkı Koccedilman Uumlniversitesi s100

AFETTEDBİRSİZLİK

CcedilARESİZLİK

BELİRSİZLİK

HAZIRLIKLI OLMA

AFET SONRASI KRİZ

YOumlNETİMİ

İYİLEŞTİRME

ARAMA KURTARMA İLK YARDIM

YENİDEN İNŞA

RİSK AZALTMA

AFET OumlNCESİ RİSK

YOumlNETİMİ

42

Şekil 1rsquode de goumlruumllduumlğuuml uumlzere modern bir afet youmlnetimi şemasında iki ana

aşama yer almaktadır Bunlardan ilki afet oumlncesi ccedilalışmaları kapsayan ve risk youmlnetimi

olarak adlandırılan aşamadır Bu aşamada risk azaltma ve afete hazırlıklı olma

faaliyetleri gerccedilekleştirilmektedir Bu modele goumlre afetler meydana gelmeden oumlnce

yapılan risk azaltmaya youmlnelik ccedilalışmalar afet youmlnetiminin en oumlnemli aşamasını

oluşturmaktadır Afet bilincine erişmiş olan gelişmiş uumllkelerde gerccedilekleştirilen risk

azaltma ve afete hazırlıklı olma faaliyetlerinin sonucu olarak afet zararlarının neden

olduğu maddi ve manevi kayıpların ccedilok duumlşuumlk duumlzeylerde kalması soumlz konusu

olmaktadır Afetlerin yaşanmasının ardından yuumlruumltuumllen ccedilalışmalar kriz youmlnetimi

olarak adlandırılmaktadır Bu aşamada arama-kurtarma ve ilk yardım başta olmak

uumlzere hasar tespit ccedilalışmaları ile iyileştirme ve yeniden yapım gibi faaliyetler

planlanmakta ve gerccedilekleştirilmektedir

131 Risk Youmlnetimi

Risk bir olayın belli şartlar dahilinde ya da beli bir buumlyuumlkluumlkte meydana

gelmesi neticesinde neden olacağı olumsuz sonuccedilların toplamı ya da doğurabileceği

kayıp olasılığı olarak tanımlanabilir96 Aynı zamanda afetin nasıl meydana geldiğini

de tanımında barındıran risk kavramı esas olarak afetin meydana gelme olasılığı ve

afete uğrayan insan topluluğunun yapısının sahip olduğu unsurların dağılımı ile bu

unsurların ne derece etkilendiklerini belirleyen faktoumlrlerin birleşmesi ile oluşmaktadır

Risk belli bir tehlikenin gelecekte belirli bir zaman diliminde meydana gelmesi

ihtimalinde insanlara yerleşim alanlarına ve doğal ccedilevreye vereceği kayıpların

olasılığı ya da bir zarara uğrama tehlikesi zarar goumlrme olasılığı olarak da

tanımlanmaktadır97 Sonuccedil itibariyle riskin gerccedilekleşmesi iccedilin belli buumlyuumlkluumlkte

tehlike iccedileren olayın ve bundan etkilenmesi muhtemel olan değerlerin mevcudiyetinin

yanı sıra bu değerlerin tehlikelerden etkilenme oranlarının da oumlnceden tahmin

edilebilmesi gerekmektedir98

96 AFAD Soumlzluumlk s28 97 Tuumlrk Dil Kurumu Guumlncel Tuumlrkccedile Soumlzluumlk httpwwwtdkorgtrTRGenel (Erişim Tarihi

23122016) 98 Uzunccedilıbuk L ldquoAfet ve Risk Youmlnetimi İle İlgili Kavram ve Tanımlarrdquo İstanbul Buumllten TMMOB

HKMO İstanbul Şubesi Yayını Cilt1 Sayı2 28-36 2012 s29

43

Risk youmlnetimi belirlenen tehlike ve risklerin bir afet halini almadan atlatılması

amacına youmlnelik oumlnlem ve ccedilalışmaların bir plan kapsamında yerine getirilmesidir

Muhtemel afetlerin yapılacak ccedilalışmalarla oumlnceden tahmin edilmesine ek olarak

afetlerin gerccedilekleşme olasılıkları ile risk altında bulunan boumllgelerde yaşayan

topluluklar uumlzerindeki etkilerinin ve riskin azaltılmasına ilişkin geccedilerli oumllccediluumltlerin neler

olabileceğinin belirlenmesiyle birlikte tehditleri azaltmayı sağlayan devlet

politikalarının gerccedilekleştirilmesi gibi konuları kapsamaktadır Risk Youmlnetimi

aşamasında yapılan ccedilalışmalarda oumlncelikle afet riskleri belirlenmekte buna paralel

olarak ccedileşitli risk senaryoları hazırlanmakta afetlerden korunma ve risk azaltmaya

youmlnelik alınabilecek oumlnlemlerin seccedilimi yapılarak sonuccedilların guumlncel harita ve

grafiklerle ortaya konulması sağlanmaktadır Tuumlm bu ccedilalışmalar yapılırken

kullanılabilecek durumda olan kaynaklar ve imkacircnlar belirlenmekte afetlerden

korunmanın sağlanması youmlnuumlnde ne gibi oumlnceliklerin olduğunun tespiti yapılarak bu

konuda kararlar alınıp uygulamaya geccedililmektedir Risk youmlnetimi aşamasında afet

tehlikesinin ortaya ccedilıkması durumunda meydana gelecek kayıpların belirlenmesi son

derece oumlnemlidir99

Risk youmlnetimi aşaması afetlere karşı hazırlıklı olmayı gerekli oumlnlemleri

toplumun tuumlm paydaşlarının aktif katılımıyla oumlnceden ele almayı zarar goumlrebilirlik

ccedilerccedilevesinde muhtemel her tuumlrluuml risk analizini yapmayı iccedilermektedir Ayrıca

muhtemel afetler goumlz oumlnuumlnde bulundurularak değerlendirmesi yapılmış risklerin kabul

edilebilir seviyeye indirgenmesi risk youmlnetimi aşamasının ana unsurlarındandır100 Bu

bağlamda afetlerin olumsuz etkilerine karşı koyabilmek iccedilin yapılacak faaliyetler

belirli bir sıra ile gerccedilekleştirilir Bu faaliyetler hem afet oumlncesi hem de afet sonrasında

gerccedilekleştirilebilecek faaliyetlerdir ve afet youmlnetim sistemi iccedilerisinde cereyan

etmektedir Afetlerin gerccedilekleşmesinden oumlnceki faaliyetler ldquorisk youmlnetimirdquo olarak

adlandırılır ve oumlnceden hazırlık ile risk azaltma gibi aşamalardan oluşur Bu aşamalar

yoluyla afetlerin olumsuz etkilerinden kaccedilınarak onların azaltılması hedeflenir101

99 Oumlzkul-Karaman agm s256 Uluğ agm s6 100 Guumlnhan E ldquo Afet Risk Youmlnetimi Ve suumlrduumlruumllebilir Kalkınmardquo Afetlerle Kalkınma Tecruumlbeler

Politikalar ve Beklentiler Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi Ankara Nisan 2016 ss327-342 s329 101 Kadıoğlu M ldquoAfet Youmlnetimi Beklenilmeyeni Beklemek En Koumltuumlsuumlnuuml Youmlnetmekrdquo Marmara

Belediyeler Birliği Yayını İstanbul 2011 s52

44

Afetlerin kaynaklarını yerleşim alanları uumlzerindeki etkilerini ve bu etkilerin

ortadan kaldırılabilecek veya azaltılabilecek olanlarını bunu başarabilmek iccedilin ise

hangi yollara başvurulabileceğini ve bu yolların hangi kurum veya kuruluşlar

tarafından yaşama geccedilirilebileceğini tespit etmeye youmlnelik zihni bir faaliyeti ifade eden

afet planlaması sonucunda ortaya ldquoafet planırdquo adı verilen bir belge ccedilıkmaktadır102 İşte

ortaya ccedilıkan bu afet planında yapılması gerekenler kademeli olarak şu şekilde

olmalıdır

İlk olarak hem insan kaynaklı hem de doğa kaynaklı risklerin neler olduğu

tespit edilmelidir Diğer bir deyişle neye karşı muumlcadele edileceğinin bilinebilmesi

iccedilin bir risk haritası ccedilıkarılmalıdır Riskin kaynağını yok etmek veya bu kaynaktan

uzak durmak iccedilin gerekli oumlnlemler alınmalıdır Oumlrneğin birinci derece deprem boumllgesi

olan ve deprem yaratma ihtimali yuumlksek olan fayların hemen uumlzerinde yerleşime

muumlsaade edilmemelidir Risklerin tamamen ortadan kaldırılması her zaman muumlmkuumln

olmadığı iccedilin risklerin azaltılması youmlnuumlnde ccedilalışmalara ağırlık verilmedir Risklerin

azaltılmasında kent planları oumlnem arz etmektedir Nitekim kent planlarının afet

risklerinin olmadığı alanlarda yerleşimi oumlngoumlrme mevcut yerleşim yerlerinde ise afet

riskine dayanıklı yapı yapılmasını sağlama gibi işlevleri soumlz konusudur İşte bu

işlevlerin yerine getirilebilmesi iccedilin kent planları afetleri de dikkate alarak

yapılmalıdır Her ne kadar yapılan kent planlarıyla risklerin azaltılması soumlz konusu

olsa da risklerin hiccedil olmadığı alanlarda yaşamak buguumlnuumln duumlnyasında muumlmkuumln

goumlzuumlkmemektedir Bu sebeple risklerin tamamen ortadan kaldırılması muumlmkuumln

olmadığından afet sonrası ortaya ccedilıkan maddi kayıpların kimler tarafından

karşılanacağına risklerin dağıtılması yoluyla karar verilir Risklerin dağıtılmasında

başvurulabilecek en etkili yol ise hiccedil kuşkusuz sigorta sistemidir103 Afetlere ilişkin

sigorta sistemi ccedilalışmanın ilerleyen boumlluumlmlerinde ayrıntılı olarak ele alınacaktır

AFADrsquo ın Accedilıklamalı Afet Youmlnetimi Terimleri Soumlzluumlğuumlrsquo nde risk youmlnetimi

tehlike ve risklerin boumllge veya yerleşim birimi oumllccedileğinde belirlenmesi analiz edilmesi

risklerin azaltılabilmesi iccedilin her tuumlrluuml olanak ve kaynakların seferber edilmesi riskleri

102 Şahin Y(Kentleşme) ldquo Kentleşme Politikasırdquo Ekin Yayınevi 2017 s259 103 Şahin Kentleşme s259-261 arası

45

azaltmaya youmlnelik uygulanabilecek politika ve eylem planlarının hazırlanarak yaşama

geccedilirilmesi suumlreci104 olarak tanımlanmaktadır 5902 Sayılı ldquoAfet ve Acil Durum

Youmlnetimi Başkanlığı ile İlgili Bazı Duumlzenlemeler Hakkında Kanunrdquo105 da benzer bir

tanım yer almaktadır Afetler gerccedilekleşmeden oumlnce afete ilişkin olası afet

senaryolarının hazırlanması afet riskin azaltılabilmesi amacıyla genel politikaların ve

stratejik planların her tuumlrluuml uygulama planlarının belirlenmesi ve hayata geccedilirilmesi

ccedilalışmaları bu suumlreccedil kapsamında ele alınabilir

Afet zararlarının azaltılması olarak da adlandırılan risk youmlnetimi aşaması afet

meydana gelmeden oumlnce devlet tarafından belirlenen afet risklerinin azaltılması

amacına youmlnelik olarak alınması gereken oumlnlemler ve yapılması gereken ccedilalışmaların

bir plan dahilinde gerccedilekleştirilmesini de iccedilerir Risk youmlnetimi ile afet riskleri

belirlenirken aynı zamanda ccedileşitli risk senaryolarının hazırlanarak afetlerden korunma

ve risk azaltma oumlnlemlerinin seccedililmesi ve bu amaccedilla kullanılabilecek kaynak ve

imkacircnların tespitinin yapılması youmlnuumlnde kararlar alınıp uygulamaya geccedililmektedir106

Tuumlrkiyersquode afet risklerinin boumllgelere eşit bir şekilde dağılmadığı soumlylenebilir

Afet risklerine ilişkin olarak var olan bu boumllgesel dengesizlikler bir buumltuumln olarak

afetlerle muumlcadele ve afet risklerinin azaltılması youmlnuumlnde gerccedilekleştirilen stratejileri

etkileyen unsurların başında yer almaktadır Guumlnuumlmuumlzde az gelişmiş ve gelişmekte

olan uumllkelerin yanı sıra gelişmiş uumllkelerin de temel sorunlarından biri olarak kabul

edilen bu tuumlr boumllgesel dengesizliklerin belirlenmesi boumllgede yaşanılan iklim boumllgenin

sanayileşme oranı kuumlreselleşme ve nuumlfus artışı gibi değişken faktoumlrlerce

sağlanmaktadır Ancak ortak risk faktoumlrleriyle muumlcadele etmenin sağlanması

amacıyla tuumlm boumllgeleri iccediline alan uygun politikaların uumlretilmesi ve uygulanması

104 AFAD(Soumlzluumlk) s30 105 RG 09072018 tarih ve 30473 (3 Muumlkerrer) 703 Nolu Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamersquonin 62 nci

maddesiyle ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanunurdquo

nun adı ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı ile İlgili Bazı Duumlzenlemeler Hakkında Kanunrdquo

şeklinde değiştirilmiştirrdquo 106Oumlzkul Karaman agm s256

46

ayrıca bu amaccedilla kurumların birbirleriyle bağlantılı ccedilalışmalar yapmaları bir gereklilik

halini almaktadır107

1311 Risk Azaltma Aşaması

Afet oumlncesi aşamalardan ilki olan risk azaltma aşaması afet tehlikesinin ve

risklerinin oumlnlenmesi veya afetlerin buumlyuumlk kayıplara sebep olmaması iccedilin gerekli tuumlm

faaliyetlerin yapıldığı ve yeni bir afet olana kadar devam eden aşamadır Bu aşamada

yuumlruumltuumllen faaliyetlerin uumllke boumllge il ve yerleşim birimi bazında olmak uumlzere ccedilok

geniş bir uygulama alanı bulunmaktadır Can ve mal kayıplarının oumlnuumlne geccedilmek

amacıyla alınması gereken tuumlm oumlnlemler ve bu youmlnde yapılması gereken ccedilalışmaların

tuumlmuuml bu aşamada belirlenmekte ve uygulanmaktadır108 Oumlnlenebilir tehlikelere karşı

oumlnleyici tedbirler alarak afetlerin gerccedilekleşmesine engel olunması oumlnlenemeyenlere

karşı ise koruyucu tedbirleri arttırma youmlnuumlnde ccedilalışmaların yapılması faaliyetlerinin

risk azaltma aşamasının en basit kuralı olduğu soumlylenebilir

Risk azaltma risk youmlnetiminin en oumlnemli aşamasını oluşturur Bu aşamada

gerccedilekleştirilen faaliyetler arama-kurtarma ilk yardım hasar tespit ile iyileştirme

aşamalarından oluşan kriz youmlnetimi suumlreci iccedilerisindeki faaliyetlerden hem kavram hem

de uygulama şekilleri accedilısından ayrılmaktadır Risk azaltma aşamasındaki faaliyetler

farklı alanlarda faaliyet goumlsteren ccedileşitli kurum ve kuruluşların ortak hedefler ve

amaccedillar etrafında toplanıp emek vermesinin gerektiği uzun soluklu bir ccedilalışmayı

gerektirmektedir Bu sebeple toplumu oluşturan herkesi ilgilendiren toplumun her bir

boumlluumlmuumlnuumln sağlayacağı yardımlar ve ccedilabalarla başarılı sonuccedillar elde edilmesi

kaccedilınılmaz olacaktır Oumlzetle afet risklerinin oumlnlenmesi ve yaratacağı buumlyuumlk kayıpların

oumlnuumlne geccedililmesi amacıyla alınması gereken toplumsal oumlnlemlerin ve yapılması

gereken faaliyetlerin risk azaltma aşamasında yapılması oldukccedila oumlnemlidir109

107Karaca F Oumlz HR ve Oumlztuumlrk İ ldquoHiyerarşik Kuumlmeleme Analizi Youmlntemi İle Tuumlrkiyersquodeki 81 İlin

Afet ve Olağandışı Durum Riskleri Accedilısından Sınıflandırılmasırdquo(Ccedilevrimiccedili) 29 Haziran 2011

httpwwwacilafetorguploaddosyalarrisk_analizi_makalepdf 26012017 108 Taştan B Aydınoğlu Ccedil age s100 109 Kadıoğlu (Temel İlkeler) s16

47

Risk youmlnetiminin en iyi ve en doğru şekilde uygulanması durumunda dahi

risklerden tamamen kurtulmak muumlmkuumln değildir Ancak risk tamamen ortadan

kaldırılamasa da azaltılabilir ve geriye kalan risk ldquooumlnlenemez riskrdquo olarak tanımlanır

Burada oumlnemli olan husus oumlnlenemez riski muumlmkuumln olduğunca en duumlşuumlk duumlzeye

indirebilmektir Zira risklerin en duumlşuumlk duumlzeye indirilmesinin başarıldığı noktada

zarar goumlrebilirlik de o derece azalmış olacaktır110 Risk azaltma aşaması esasen

toplumun sağlığı emniyeti ve refahını olumsuz youmlnde etkileyebilecek muhtemel bir

afette neler yapılacağının oumlnceden kararlaştırıldığı ve bir risk azaltma programının

uygulandığı aşamadır111 Afet tehlikesinin muumlmkuumln olduğu kadarıyla oumlnlenmesi veya

can ve mal kayıplarının artmaması iccedilin gerekli oumlnlemlerin alınmasına youmlnelik

faaliyetlerin bu aşamada yapılması en uygun hareket tarzı olarak karşımıza

ccedilıkmaktadır112 Ayrıca muhtemel afetlere karşı toplumsal kurumsal ve eğitim

nitelikleri oumln plana ccedilıkarılmış bir afet kuumlltuumlruumlnuumln oluşturulması yerleşim yerlerinin

afet risk hesaplamalarının yapılması yapılaşmada ve denetimde yuumlksek standartların

uygulanması ve bunları gerccedilekleştirebilmek iccedilin ekonomik sosyal ve yasal kriterlerin

ortaya konulmasını da iccediline alan bir suumlreci de kapsamaktadır113

Afetler meydana gelmeden oumlnce risk azaltma faaliyetleri kapsamında başta

kamu goumlrevlileri olmak uumlzere toplumun her kesiminin afetlere karşı eğitilmesi ve

bilinccedillendirilmesi ccedilok oumlnemli bir yer tutmaktadır Risk azaltma aşamasında

gerccedilekleştirilen eğitim faaliyetlerinin amacı toplumda afet bilincini ve kuumlltuumlruumlnuuml

yerleştirmek olmalıdır Uumllkemiz gibi gelişmekte olan uumllkelerde vatandaşların afetler

konusunda yeterince bilinccedilli olmamaları gerccedileği karşısında soumlz konusu eksikliği

gidermek ve toplumda afet bilincini oluşturmak amacıyla eğitim ccedilalışmaları

kapsamında okul oumlncesi doumlnemden başlayarak afetlerle ilgili temel bilgilerin eğitim

yaşamında verilmesinin sağlanması başta olmak uumlzere hem devlete hem de oumlzel

kişilere ait olan radyo ve televizyon kanallarının yayın suumlrelerinin belli bir kısmını

110 Guumlnhan agm s335 111 William L Waugh Jr Terrorism and Emergency Management - Policy and Administration USA

Marcel Dekker Inc 1990 s 15 112 Guumller E ldquoAfet Youmlnetimi Cumhuriyet Doumlnemi Afet Youmlnetimi Mevzuatı ve Uygulamasırdquo Ankara

Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi 2012 s66 113 Yaylacı CTldquoTuumlrkiyedeki Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Uygulamaları Bir Alan Araştırması

İşletme Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul 2015 s27

48

afetlerin anlatıldığı yayınlara ayırması ve oumlzellikle halk eğitim merkezlerinin

programlarına afetlerin de dahil edilmesi gibi ccedilok youmlnluuml ve farklı faaliyetler

gerccedilekleştirilebilir114 Bu kapsamda afetler konusunda farkındalık duumlzeyinin

arttırılması ve deprem başta olmak uumlzere yaşanabilecek tuumlm afetlere ortak bir anlayışla

hazırlanabilmesi sağlanmış olacaktır Afetlere hazır bireylerin ccediloğalması iccedilin bireyleri

yetiştiren ailelerin bilinccedillendirilmesi oumlncelikli hedeflerdendir Ayrıca hem kamuya

hem de oumlzel teşebbuumlslere ait bulunan kurum ve kuruluşların katkılarıyla birlikte

afetlere daha direnccedilli hale gelinmesi sağlanabilecektir115

Uumllkemizde toplumu afetlere karşı bilinccedillendirmek ve sivil savunma

hizmetlerinin gerektirdiği eğitim ve oumlğretimleri yapmak uumlzere 7126 sayılı Sivil

Savunma Kanunursquonun 23 ve 32 nci maddeleri gereğince 1960 yılında İccedilişleri

Bakanlığı Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuumlne bağlı olarak ldquoSivil Savunma Kolejirdquo

kurulmuştur 2009 yılında 5902 Sayılı Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının

Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanunun yuumlruumlrluumlğe girmesiyle beraber ldquoSivil

Savunma Kolejirdquo ldquoAfet ve Acil Durum Eğitim Merkezirdquo (AFADEM) adını almıştır

Kurum AFADrsquo a bağlı Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi Başkanlığı buumlnyesinde yer

almakta olup afet ve acil durumlarla ilgili eğitim hizmetlerine youmlnelik etkin verimli

suumlratli ve suumlrduumlruumllebilir hizmet sunan bir birim olarak faaliyet goumlstermekte ve oumlnemli

bir ihtiyacı karşılamaktadır116

Yaşanan deneyimler sonucu afetlerin neden olduğu kayıp ve zararların sosyo-

ekonomik gelişmeyle olan ilişkisi her geccedilen guumln daha iyi anlaşılmış kalkınmayı

engelleyici etkileri sık sık yaşanan afetlerde goumlruumllmuumlş ve bu durum afetlerin uumllkelerin

kalkınma planlarında oumlnemli konular arasında yer almasına neden olmuştur Bu

kapsamda uumllkemizde Onuncu Kalkınma Planına Hazırlık ccedilalışmalarıyla ilgili olarak

Başbakanlık tarafından 2012 yılında hazırlanan genelge117 ile Kalkınma Bakanlığı

tarafından belirlenen konularda oumlzel ihtisas komisyonları ve ccedilalışma grupları

114 Yılmaz Afet Youmlnetimi s47 115 TC Kalkınma Bakanlığı Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) Afet Youmlnetiminde Etkinlik Oumlzel

İhtisas Komisyonu Raporu Ankara 2014 s55 wwwkalkınmagovtr Erişim Tarihi 21022019 116 httpsafademafadgovtrtr18129Hakkimizda Erişim Tarihi 20022019 117 RG 05062012 tarih ve 28314 Sayı

49

kurulması kararlaştırılmıştır118 Kurulan komisyonlardan biri de ldquoAfet Youmlnetiminde

Etkinlikrdquo komisyonu olarak belirlenmiştir Afet Youmlnetiminde Etkinlik komisyonunun

amacı afet youmlnetimindeki mevcut durumun ayrıntılarıyla ortaya konularak var olan

aksaklık ve eksikliklerin son yıllarda yaşanan afetlerden ccedilıkarılan dersler ve kazanılan

deneyimler doğrultusunda daha etkili bir afet youmlnetiminin nasıl olması gerektiği

konusunun enine boyuna değerlendirilmesidir

Değerlendirmeler sonucu elde edilen goumlruumlş ve bilgiler ışığında hem uumllkemizin

afet youmlnetimi konusundaki onuncu kalkınma planı hedefleri (2014-2018) hem de uzun

vadeli kalkınma hedeflerinin (2023) belirlenmesi soumlz konusu olmaktadır Ayrıca

temel politikalara youmlnelik hedef strateji ve eylemlerin gerccedilekleştirmesi iccedilin yapılması

gereken ccedilalışmalar da ortaya konulmaktadır Afet Youmlnetiminde Etkinlik

Komisyonursquonun hazırlamış olduğu raporda afet zararlarının en aza indirilmesini

hedefleyen temel politikaların bir buumltuumln olarak ele alındığı toplumun afetlere karşı

daha duyarlı ve direnccedilli hale geldiği ve yerleşim yerlerinin sağlıklı guumlvenli ve afetlere

dayanıklı olacak şekilde oluşturulduğu bir uumllke olma yolunda yapılması gerekenlerin

neler olduğu ve bu amaccedil doğrultusunda hedeflenen politikaların uygulamaya

geccedilirilmesi iccedilin ne gibi ccedilalışmaların yapılması gerektiği gibi hedef ve amaccedillar yer

almaktadır119

AFAD ve Deprem Danışma Kurulu işbirliğiyle depremlerin neden olabileceği

fiziksel ekonomik sosyal ccedilevresel zarar ve kayıpları oumlnlemek veya bunların etkilerini

azaltmak amacıyla Afet Youmlnetimi Konusunda Hazırlanan Strateji Belgeleri ve Yapılan

ccedilalışmalar sonucu Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (UDSEP-2023)

hazırlanmıştır 2012-2023 yılları arasını kapsayan UDSEP-2023 planı Afet ve Acil

Durum Yuumlksek Kurulursquonun 09082011 tarihli toplantısında kabul edilmiş ve

yuumlruumlrluumlğe girmiştir120 Planın amacı depremin zararlarına karşı koyabilen daha

guumlvenli sağlıklı depreme karşı hazırlıklı yeni yaşam alanlarının oluşturulmasını

sağlamaktır Planın uumllkemiz accedilısından en buumlyuumlk afet sorunlarından biri olan deprem

118 Onuncu Kalkınma Planı Hazırlıkları ile İlgili 201214 Sayılı Başbakanlık Genelgesi 119 Afet Youmlnetiminde Etkinlik Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu s1 120 RG 18082011 tarih ve 28029 Sayı Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (2012-2023) ile İlgili

Afet ve Acil Durum Yuumlksek Kurulunun 982011 Tarihli ve 20111 Sayılı Kararı

50

afetini merkez alarak duumlzenlenmesi soumlz konusu olsa da burada yer alan ve geliştirilen

işlem ve eylemlerin temelde diğer afetler iccedilin de uygulanma olanağı olan eylemler

olduğu soumlylenebilir UDSEP-2023 stratejik planının başarısı birey toplum ve uumllke

olarak sahiplenilmesine desteklenmesine ve belirtilen eylemlerin hayata geccedilirilmesine

bağlıdır121

1312 Oumlnceden Hazırlık Aşaması

Bir oumlnceki aşama olan risk azaltma evresinde uygulanan ccedilalışmalar yerine

getirilen faaliyetler ve alınmış olan oumlnlemlere karşın afeti doğuran tehlikelerin ve

risklerin tam anlamıyla yok edilmesi olanaksızdır Bu nedenle meydana gelme

olasılığı olan afetlere karşı hazırlıklı olunması can ve mal kayıplarının en alt duumlzeye

ccedilekilmesinin sağlanması iccedilin gerekli ccedilabaların goumlsterilmesi acil duruma ilişkin

planlamaların yapılması geliştirilmesi guumlncellenmesi bu acil durum planlarında

goumlrevler uumlstlenen personelin uygulamalı eğitimlerle bilgi seviyelerinin artırılması

arama-kurtarma ve ilk yardım ccedilalışmalarının koordineli bir şekilde gerccedilekleştirilmesi

ve geliştirilmesi ile daha geniş bir alana yayılması acil yardım iccedilin gerekli olan araccedil

ve gereccedillerin yığılması toplumun afetlere hazırlıklı olması bilincinin geliştirilmesi

gibi ccedilalışmalar oumlnceden hazırlık aşamasında yapılmaktadır122

Oumlnceden hazırlık aşamasının amaccedilları toplumun afetlerden en az zararla ve

fiziksel kayıplarla kurtulabilmesi iccedilin gerekli teknik idari ve yasal tuumlm oumlnlemleri

olaylar meydana gelmeden oumlnce almak muumlmkuumln olan hallerde olayları oumlnlemek

muumlmkuumln olmayan hallerde ise kurtarma ilk yardım ve iyileştirme ccedilalışmalarının

zamanında hızlı verimli ve etkili bir şekilde yapılmasını sağlamak toplumun her

kesiminin olayların etkilerinden en az zararla kurtulabilmesi iccedilin gerekli bilgilerle

donatılmasını sağlayacak eğitim programları uygulamak ve toplumda bir risk azaltma

kuumlltuumlruuml oluşturmak şeklinde sıralanabilir123

121 AFAD Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (2012-2023) s9 httpswwwafadgovtr Erişim

Tarihi 21032018 122Gazozcu S lsquolsquoEvlerde Uygulamalı Deprem Eğitimi Projesirsquorsquo Sivil Savunma Sayı 184 Yıl 2006

ss16-18 Erkan AldquoAfet Youmlnetiminde Risk Azaltma ve Tuumlrkiyersquode Yaşanan Sorunlarrdquo DPT

Uzmanlık Tezleri Sosyal Sektoumlrler ve Koordinasyon Genel Muumlduumlrluumlğuuml Ankara 2010 s10 123 Erkal T Değerliyurt M ldquoTuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimirdquo Doğu Coğrafya Dergisi S22 s22

51

132 Kriz Youmlnetimi (Stratejik Kriz Youmlnetimi)

Kriz bir toplumun veya kuruluşun hayatının belli bir doumlneminde yaşamış

olduğu zor bir durum ve bunalım doumlnemini ifade eden belirsizlik ve zarar goumlrme

olasılığı iccedileren bir kavramdır124 Tuumlrk Dil Kurumursquona goumlre kriz bir uumllkede veya uumllkeler

arasında meydana gelen toplumun veya bir kuruluşun hayatında ortaya ccedilıkan

yaşanan zor bir doumlnemi ifade eden bunalım hali125 olarak tanımlanmaktadır AFAD

Soumlzluumlğuumlrsquo ne goumlre olağan ve alışılmış olan duumlzeni bozucu toplum yaşantısında

olumsuz sonuccedillar doğurma ihtimali yuumlksek olan fiziksel sosyo- ekonomik ve politik

olayların ortaya ccedilıkması hali126dir İdari accedilıdan ise devletin ve milletin boumlluumlnmez

buumltuumlnluumlğuuml ile millicirc menfaatlere youmlnelik duumlşmanca tutum ve davranışların Anayasa ile

kurulan huumlr ve demokratik duumlzeni veya temel hak ve oumlzguumlrluumlkleri ortadan kaldırmaya

youmlnelik şiddet hareketleri doğa kaynaklı afetler tehlikeli salgın hastalıklar ve buumlyuumlk

ccedilaplı yangınlar gibi olayların ayrıca ağır ekonomik bunalımların ve buumlyuumlk nuumlfus

hareketlerinin ortaya ccedilıktığı durumlar olarak tanımlanabilir

Afetlerin krizlere yol accedilan temel unsurlardan olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde

meydana gelen afetin buumlyuumlkluumlğuuml ve etkisine goumlre afet youmlnetimi kriz youmlnetimine

doumlnuumlşebilmektedir Ancak her afet sonrası kriz youmlnetimi aşamasına geccedililmesi soumlz

konusu olmadığından her afetin aynı zamanda bir kriz kaynağı olduğu youmlnuumlnde bir

yaklaşım yanıltıcı olur Afetler her ne kadar krizlere yol accedilan temel unsurlardan biri

olsa da afetlerin buumlyuumlkluumlğuumlnuuml ya da etkisini belirleyen belli başlı hususların

değerlendirilmesiyle meydana gelen afetlerin krize neden olup olmadığı hususu

accedilıklığa kavuşturulacaktır Ayrıca meydana gelen bir afetin kriz olarak

nitelendirilebilmesi iccedilin yerleşimin yoğun olduğu alanlarda oluşması ve oumlnemli

oumllccediluumlde can ya da mal kayıplarına neden olması gerekmektedir127

Kriz halinin devamı suumlresince uygulanan ve krizden oumlnceki duruma doumlnmeyi

hedefleyen geccedilici bir youmlnetim biccedilimi olmasının yanı sıra krizin neden olacağı zararları

124 Uluğ A ldquoNasıl Bir Afet Youmlnetimirdquo TMMOB İzmir Kent Sempozyumu İzmir 2009 s5 125httptdkgovtrindexphpoption=com_gtsamparama=gtsampguid=TDKGTS5bbca453b64b5689968

363 Erişim Tarihi 07102018 126 AFAD-Soumlzluumlk s107 127 Yılmaz Afet Youmlnetimi s8

52

asgari duumlzeye indirebilecek etkili bir afet sonrası planlaması olarak tanımlanabilen kriz

youmlnetimi afet youmlnetimine goumlre daha geniş kapsamlıdır ve bir suumlreccedil youmlnetimidir128 Kriz

youmlnetiminin suumlrekliliğinin soumlz konusu olmaması belirli bir zamanla sınırlı olarak var

olması krizi gerektiren olay ve sebeplerin ortadan kalkmasıyla birlikte sonlandırılması

gibi bir takım oumlzellikleriyle afet youmlnetiminden ayrılmaktadır Afetlerin neden olduğu

krizleri diğerlerinden ayıran en temel oumlzellik afetlerin belirtilerinin olmamasıdır

Afetlerin belirtilerinin olmaması sebebiyledir ki erken uyarı sistemi ya da afetleri

oumlnleme mekanizmaları istenilen sonuccedilları vermemektedir129 Bu bağlamda afet

youmlnetiminin kriz youmlnetiminin bir alt dalı olarak ele alınması daha planlı ve koordine

bir kriz youmlnetim sisteminin oluşturulması youmlnuumlnde ccedilalışmalara ağırlık verilmesi

zorunluluk arz etmektedir

Afetler oluştuktan sonra yapılan ccedilalışmaların yer aldığı kriz youmlnetimi

suumlrecinde oumlncelikle afetin genel hayata etkili olup olmadığına dair karar verilmekte

ve bu karar uyarınca afetin meydana geldiği yerde ccedilalışmalar planlanmaktadır

Ardından hasar tespiti geccedilici barınma hak sahiplerinin belirlenmesi yeni yerleşim

yerlerinin belirlenmesi ve kalıcı konutların yapımı devir ve temliki gibi aşamalardan

oluşan bir suumlreccedil başlamaktadır Afetlerin meydana gelmesinden sonra kriz youmlnetimi

kapsamında yapılacak iş ve işlemler aşağıdaki suumlrece uygun bir şekilde planlandığı

oumllccediluumlde başarılı olabilmektedir130

128 Arpat S R ldquoAcil Durum ve Kriz Youmlnetimi NATO AB ABD Birleşik Krallık Analizleri ve

Tuumlrkiye Modelirdquo Gece Kitaplığı 2016 129 Brundage Richard Wm ldquoCrisis Management ndash An Outline For Survivalrdquo

Httpwwwcrisisnavigatororgatincmehtml Erişim Tarihi 09052017TUTAR H(2004)ldquoKriz ve

Stres Youmlnetimirdquo Seccedilkin Yayıncılık Ankara s28 AKYEL R ldquoAfet Youmlnetim Sistemi Tuumlrk Afet

Youmlnetiminde Karşılaşılan Sorunların Tespit Ve Ccediloumlzuumlmuumlne İlişkin Bir Araştırmardquo Ccedilukurova

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Doktora Tezi Adana 2007 s35

ALAAĞACcedilLIS(2006) ldquoKriz ve Afet Youmlnetimi Tuumlrkiye Oumlrneğirdquo Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans

Tezirdquo Kocaeli Uumlniversitesi SBE Kocaeli s31 Tutar ages28 130 Turan M Ve Giyik C ldquo Van Depremi Oumlrneğinde Afet Sonrası Yeniden Yerleştirme ve İskan

Uygulamalarırdquo Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla Editoumlrler Şenguumln

H vd Palme Yayınevi Ankara 2018 s387

53

Afet

Genel Hayata EtkililikEtkisizlik Kararı

Muumldahale Arama Kurtarma İlk Yardım

Acil Yardım

Hasar Tespiti

Geccedilici Barınma (Ccediladır vb)

Geccedilici Yerleşim (Konteyner)

Hak Sahiplerinin Belirlenmesi

Yeni Yerleşim Yerlerinin Belirlenmesi

Şekil 2 Kriz Youmlnetimi Uygulama Suumlreci

Kaynak (Turan ve Giyik agm s385)

Afetzedelerin durumları meydana gelen can ve mal kayıpları buumlyuumlkbaş veya

kuumlccediluumlkbaş hayvan kayıpları ile varsa tarımsal uumlruumln kayıpları da dikkate alınarak 7269

sayılı Kanun ve buna bağlı mevzuat uyarınca afetin genel hayata etkili olup olmadığına

karar verilmektedir Bazı durumlarda afete uğramış veya uğraması muhtemel olan

yerleşim yerlerinde konut ahır ve işyerleri ile altyapı ve uumlstyapı tesisleri tarımsal

uumlruumlnler ve hayvansal varlıklar afetten etkilenmemiş olabilir Bu durumda afetin o yerin

hayatına etkisiz olduğuna dair ldquogenel hayata etkisizlik kararırdquo alınmaktadır ldquoAfetlerin

Genel Hayata Etkililiğine İlişkin Temel Kurallar Hakkında Youmlnetmelikrdquo131

huumlkuumlmlerine goumlre genel hayata etkililik ya da etkisizlik kararı şekilde goumlsterilen

oumllccediluumltlere goumlre belirlenmektedir Youmlnetmelik huumlkuumlmleri uyarınca belirtilen sayıda

konutun veya binanın yıkılması veya bir daha oturulamayacak kullanılamayacak

131 RG 21091968 tarih ve 13007 Sayı

54

derecede ağır hasar goumlrmesi halinde afetin o yerin genel hayatına etkili olduğu kabul

edilerek karar verilmektedir

Tablo 4 Genel Hayata EtkililikEtkisizlik Kararı Oumllccediluumltleri

Hane Nuumlfus Yerleşim Birimi KonutBina Sayısı

100 haneye

kadar

Koumly 110 konut

l00 haneden

fazla

Koumly 10 konut

5000rsquoe kadar İlccedileİl 20 bina

5000-10000 İlccedileİl 25 bina



50000rsquoden fazla İlccedileİl 50 bina

Kaynak Afetlerin Genel Hayata Etkililiğine İlişkin Temel Kurallar Hakkında Youmlnetmelik

ldquoZarar Durumurdquo Başlıklı 2 maddesi

İlgili Youmlnetmeliğe goumlre nuumlfusu 15 binden fazla olan il ve ilccedilelerin mahalle

(yani muhtarlık) teşkil eden kesimlerinde en az 10 binanın yıkılması veya onarımı

muumlmkuumln olmayacak derecede ağır hasar goumlrmesi halinde de afet o yerin genel hayatına

etkili sayılabilmektedir (md3) Tuumlrkiyersquode bu oumllccediluumltlere goumlre afet sonrası iyileştirme

faaliyetleri planlanmakta ve hak sahipliği işlemleri yuumlruumltuumllmektedir

7269 Sayılı Kanunrsquoun 29 uncu maddesi kapsamında hazırlanan ldquoAfet

Sebebiyle Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkındaki Youmlnetmelikrdquo132 uyarınca afetin

yıkıcı etkisiyle muumllkiyetindeki taşınmazı yıkılmış olan veya ağır hasar goumlrerek

oturulma imkanı kalmayan yahut muumllkiyetinde bulunan konutu muhtemel bir afete

maruz kalan afet goumlren yerlerin bitişiğinde veya yakınında bulunması nedeniyle

uumlzerinde bina yaptırılmak uumlzere Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığınca tespit edilip imar

planına dahil edilen veya bu konutları iccedilin kıymet belgesi verilen afete maruz kalanlar

132RG28081968 Tarih ve 12988 Sayı wwwresmigazetegovtr

55

hak sahibi sayılmakta ve bu kişilere yeniden konut yaptırılmakta veya konut kredisi

verilmesi soumlz konusu olmaktadır133 Youmlnetmeliğin 3maddesinde yer alan hak sahibi

deyimi afete maruz kalanların yıkılan veya oturulamayacak derecede ağır hasar goumlren

taşınmazlarla olan muumllkiyet ilişkilerini ve yeniden yapılması planlanan taşınmazlardan

veya verilecek konut kredisinden yararlanabilme durumlarını ifade etmektedir

Afet sonucunda doğrudan zarar goumlruumllmesinin yanında sosyal devlet ilkesi

bağlamında afetin doğrudan sonucu olmasa da zararlı sonuccedillarının bertaraf

edilmesine youmlnelik olarak yuumlruumltuumllen ve afetten ayrı bir şekilde değerlendirilmesi

muumlmkuumln olmayan enkaz kaldırma ccedilalışmalarının sonucunda konutları

oturulamayacak derecede ağır hasar goumlren veya yıkılan ilgililerin de olağan yaşam

standartlarına kavuşturulması bakımından anılan Youmlnetmelik huumlkuumlmleri

uyarınca hak sahibi kabul edilmesi soumlz konusudur134 Youmlnetmeliğin 10 Maddesi

gereğince afet sonucunda işyerleri yıkılmış ya da ağır derecede hasar goumlrmuumlş kişiler

de afetzedelere tanınan haklara sahip olabilir ayrıca bu kişilere yine aynı tuumlrden

işyerine sahip olabilmeleri iccedilin kredi verilmesi guumlndeme gelebilir135 Ancak afetten

zarar goumlrduumlkleri tespit edilen veya zarar goumlrmeleri muhtemel bulunan kimselerden

kendisine veya eşine ait o yerde muumlstakil başka konutu veya dairesi bulunanlar hak

sahibi sayılmazlar ve bu gibilere yeniden konut yapılmaz ve konut kredisi verilmez136

Hak sahibi ebeveyni ile birlikte oturan evli kişilerin bulunması halinde sadece

ebeveyne ait olmak uumlzere yalnızca bir konut verilirken(m5) ebeveynine ait başka bir

konutta ebeveyninden ayrı olarak oturmakta olan evli kişilerden her biri ise

ayrı ayrı olmak uumlzere hak sahibi sayılırlar(m6)137 Konut ve işyerlerine ilişkin

muumllkiyet ilişkisi dolayısıyla hak sahipliğinin tespiti ve isbatı Youmlnetmeliğin

14maddesi gereğince sırasıyla tapu senedi vergi kaydı veya diğer resmi belgelerle

yapılabilmektedir Bu belge ve kayıtların bulunmaması ihtimalinde mahalle veya koumly

133 Youmlnetmelik m4 134 D11D 24022004 Tarih 2002920 E 2004893 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 13052019 135 D11D 24112004 Tarih 20041984 E 20044752 K D11D 09032004 Tarih 20025249 E

20041085 K 10042006 Tarih 20043715 E 20061761 K wwwkazancicom Erişim

Tarihi11052019 136 Youmlnetmelik m9 137 D11D 24032004 Tarih 20025081 E 20041478 K wwwkazancicom Erişim Tarihi

13052019

56

muhtarlıklarından alınacak ilgili muumllki amire onaylatılmış resmi belge niteliğinde

olan ikametgah belgesi ile ispatlanabilir138

1999 yılında meydana gelen Marmara depreminde afet boumllgesinde bulunan

konutunun oturulamayacak derecede ağır hasara uğradığı tespit edilen ancak bu hasar

tespitine dayalı olarak yapılan hak sahipliği başvurusu deprem esnasında davacının

konutta oturmadığı ve konutunu depremden oumlnce terk ettiği gerekccedilesiyle idare

tarafından kabul edilmeyen davacının idari işlemin iptali istemiyle accedilmış olduğu

davada yerel mahkemece davanın reddi kararı verilmiştir Davanın reddi kararı

bozma talebiyle Danıştayrsquoın oumlnuumlne gelmiştir139 Danıştay ilk olarak Afet Sebebiyle

Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkında Youmlnetmeliğin 3 Maddesinde yer alan hak

sahipliği deyiminden afetzedelerin yıkılan veya oturulamayacak derecede ağır hasar

goumlren binalarla olan muumllkiyet ilişkilerini ve yeniden yapılacak binalardan veya

+verilecek krediden yararlanabilmenin anlaşılması gerektiği ve aynı Youmlnetmeliğin

Kendilerine Ait Konutları Zarar Goumlrenlerin Durumu başlıklı 4 maddesinde afet

sebebiyle kendilerine ait bulunan konutları yıkılan veya oturulamayacak derecede ağır

hasar goumlren afetten etkilenen kişilerin hak sahibi sayılacağı ve bu kişilere yeniden

konut yaptırılacağının veya konut kredisi verileceğinin huumlkme bağlandığının tespitini

yapmıştır

Mevzuat huumlkuumlmlerinin incelenmesinin ardından hak sahibi olabilmek iccedilin

ilgililerin kendilerine ait konutlarının afet nedeniyle yıkılmış veya oturulamayacak

derecede ağır hasar goumlrmesinin yeterli olduğuna ve fiilen oturmanın zorunlu

olmadığına muumllkiyet ilişkisinin ispatlanması ve hasar goumlrmeden oumlnce binanın

oturulabilecek nitelikte bulunması şartıyla ilgililerin hak sahibi olarak kabul edilmesi

gerektiğine değinmiştir Olayda oturulamayacak derecede ağır hasarlı olduğu tespit

edilen konutun depremden oumlnce konut vasfını yitirmiş olması nedeniyle terkedildiğine

dair yapılmış bir tespitin soumlz konusu olmadığı ve davacının yıkılan konutta fiilen

138D11D 16062008 Tarih 20077561 E 20086677 K D11D 21042010 Tarih 20089086 e

20103491 k D11D 05072010 Tarih 2008907 E 20106186 K wwwkazancicom Erişim

Tarihi 13052019 139 D11D 23042004 Tarih 20025081 E 20041478 K wwwkazancicom Erişim Tarihi

13052019

57

oturmadığının belirtilerek hak sahibi olarak kabul edilmemesinin hukuka aykırı olduğu

gerekccedilesiyle mevzuata uygun bir biccedilimde yerel mahkemece verilen davanın reddi

kararının bozulması youmlnuumlnde huumlkuumlm kurmuştur

Danıştayrsquoın konuyla ilgili kararlarından bir diğerinde 1999 yılında meydana

gelen Marmara depreminde babasına ait konutun oturulamayacak derecede ağır hasarlı

olduğunun tespiti uumlzerine hak sahibi kabul edilen davacının hak sahipliğinin geri

alınmasına ilişkin işlemin iptali istemiyle yerel mahkemede accedilılan davada

mahkemece hasar tespit raporunda ismine yer verilmediği ve yurt dışında ccedilalışması

nedeniyle ebeveynine ait başka bir konutta suumlrekli oturmadığı gerekccedilesiyle hak

sahipliğinin alınan yeni bir kararla iptal edilmesine ilişkin idari işlemde hukuka aykırı

bir durumun bulunmadığına ve davanın reddine karar verilmiştir

Kararın Danıştayrsquoda temyizi uumlzerine Danıştay ilk olarak Afet Sebebiyle Hak

Sahibi Olanların Tespiti Hakkında Youmlnetmeliğin 6 maddesinde ebeveynine ait başka

bir konutta ebeveyninden ayrı olarak oturmakta olan evli kişilerden her birinin ayrı

ayrı olmak uumlzere hak sahibi sayılacaklarının huumlkme bağlandığını ve hak sahibi olmak

iccedilin evli ve ebeveynine ait başka bir konutta ebeveyninden ayrı oturmanın yeterli

kabul edildiğini ayrıca ikamet etme veya oturma suumlresi youmlnuumlnden bir koşul

getirilmediğini sonrasında davacının evli olduğunun ve bu işlemin iptali istemiyle

bakılmakta olan davanın accedilıldığını tespit etmiştir Bu durumda babasına ait olan

konutun davacıya tahsis edilmesi bu konutun davacının dışında başka bir şahıs

tarafından kullanıldığına ilişkin bir durumun mevcut olmaması konutun davacı

tarafından yılın belirli doumlnemlerinde kullandığının belirtilmesi ve arıca ilgili

Youmlnetmeliğin 6 maddesinde yurt dışında geccedilici olarak ikamet edenlerin hak sahibi

olamayacağı youmlnuumlnde bir duumlzenlemenin yer almaması karşısında Danıştay davacının

hak sahipliğinin verilen ikinci bir kararla geri alınması şeklinde tesis edilen dava

konusu işlemin hukuka aykırı olduğuna ve davanın reddine karar veren ilk derece

mahkemesi kararının bozulmasına huumlkmetmiştir140

140 D11D 23112011 Tarih 201113330 K 20113463 E 23112011 wwwkazancicom Erişim

Tarihi 13052019

58

Ebeveynine ait başka bir konutta ayrı olarak oturmakta olan evli kişilerin hak

sahibi olduklarını duumlzenleyen Youmlnetmeliğin 6maddesi accedilık bir huumlkuumlmduumlr Başkaca

bir şarta gerek olmadan kişinin hak sahipliğini accedilıkccedila duumlzenlemektedir Ayrıca

Youmlnetmeliğin 14maddesinde konut ve işyerlerine ilişkin muumllkiyet ilişkisinin

sırasıyla tapu senedi tasarruf belgeleri vergi kayıtları ve elektrik su faturası gibi

diğer resmi belge ve kayıtlarla kanıtlanacağı da yer almaktadır İlgili duumlzenlemede

yurt dışında geccedilici olarak ikamet edenlerin hak sahibi olamayacağı youmlnuumlnde bir

ifadenin bulunmamasına rağmen yerel mahkemece kişinin yurt dışında yaşaması

gerekccedile goumlsterilerek kurulan idari işlemde hukuka aykırılığın soumlz konusu olduğu accedilık

bir biccedilimde goumlruumllmektedir Youmlnetmeliğin hak sahibi olmak iccedilin evli ve ebeveynine ait

başka bir konutta ayrı oturmayı yeterli kabul eden ayrıca ikamet etme veya oturma

suumlresi youmlnuumlnden bir koşul getirmeyen 6maddesi ile muumllkiyet ilişkisinin kanıtlanma

usuluumlnuuml duumlzenleyen 14maddesi bağlamında yurtdışında geccedilici olarak ikamet eden ve

ebeveynine ait evi yılın belirli doumlnemlerinde kullanan kişinin hak sahipliğinin

olmadığı youmlnuumlnde verilen kararın Danıştay tarafından bozulmasının mevzuata uygun

bir karar olduğu goumlruumllmektedir

1321 Arama-Kurtarma ve İlk Yardım Aşaması

Afetlerden sonra meydana gelen karmaşa ortamında iyi ve koordineli bir

şekilde gerccedilekleştirilen arama-kurtarma ve ilk yardım faaliyetleri ile kriz youmlnetimi

aşaması başarılı bir şekilde atlatılabilir Oumlzellikle afet zamanlarında altyapı hasarları

ve kullanım yoğunluğu gibi nedenler ile haberleşme kesintiye uğramakta ve iletişim

sağlanamamaktadır Afet ve acil durumlarda iletişimin aksamadan suumlrmesi afet

boumllgesine ivedilikle ulaşılması noktasında son derece oumlnemlidir Ayrıca afetin

meydana gelmesini izleyen ve afetin meydana gelmesinden ccedilok kısa bir suumlre sonra

başlayıp afetin şiddetine bağlı olarak en ccedilok 3 guumlnluumlk (ilk 72 saat) doumlnemde oumlncelikli

hedef enkaz altından muumlmkuumln olduğunca ccedilok sayıda afetzedenin canlı bir şekilde

ccedilıkartılması ve bu kişilere ilk yardımın ivedi olarak yapılması olmaktadır141

Uumllkemizde bu alanda yapılan ccedilalışmalar ve mevcut idari yapılanma başarılı bir şekilde

141 Geray C ldquoYıkım (Afet) Olaylarında Kurtarma İlk Yardım Konutlandırma ve Yerleştirme

Oumlnlemlerirdquo Sivil Muumldafaa Dergisi C20 S7 s21

59

devam ettirilmektedir İllerde vali ilccedilelerde kaymakam başkanlığında ldquokriz

merkezlerirdquo oluşturularak bu suumlreccedil iyi bir şekilde yuumlruumltuumllmektedir142

Her afetin ardından arama-kurtarma ve ilk yardım ccedilalışmalarının yanında

iccedilinde bulunulan ve normal yaşam standartlarından tamamen farklı olan durumdan

ccedilıkılıp normale doumlnuumllebilmesi iccedilin ccedilalışmaların başlatılması da gerekir Bu suumlreccedilte

oumlncelikle muumldahale aşamasında goumlrevli bulunacak personelin tespit edilmesi halka

afetle ilgili olarak gerekli uyarıların yapılması gerekirse afetin meydana geldiği

boumllgede yaşamını suumlrduumlrenlerin guumlvenli alanlara goumlnderilerek afet boumllgesinin tahliye

edilmesi halkın bilgi sahibi olması adına gelişmelerden devamlı haberdar edilmesi ve

sağlık yardımlarının sağlanması gibi ccedilalışmalar yapılmaktadır Yapılan faaliyetlerde

temel amaccedil muumlmkuumln olduğunca kısa bir suumlrede fazla sayıda insanın hayatının

kurtarılması yaralı olanların tedavisinin sağlanması ve afete uğrayanların yeme iccedilme

barınma korunma gibi yaşamsal ve oumlncelikli ihtiyaccedillarının en uygun youmlntemlerle

karşılanmasıdır143

Uumllkemizde oumlzellikle 1999 Marmara depreminin ardından kazanılan acı

deneyimlerin ardından İccedilişleri Bakanlığına bağlı olarak faaliyet goumlsteren Afet ve Acil

Durum Youmlnetimi Başkanlığırsquonca illerde doğrudan valiye bağlanan İl Afet ve Acil

Durum Muumlduumlrluumlkleriyle Afet ve Acil Durum Arama ve Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlkleri

aracılığıyla yuumlruumlttuumlğuuml arama-kurtarma ilk yardım faaliyetlerinin iyi bir seviyeye

ulaştığı soumlylenebilir

1322 İyileştirme Aşaması

Afet sonrası aşamalardan ilki olan iyileştirme aşaması bir afetin meydana

gelmesinin hemen ardından afetin etkilerinin ortaya ccedilıkmasıyla beraber başlayıp

afetin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre yeniden yapım aşamasına geccedililene kadarki evrede devam

eden faaliyetleri kapsar ve zararları azaltmaya toplumu eski haline doumlnduumlrmeye

youmlnelik faaliyetler bu aşamada hız kazanır

142 Uluğ agms5 143 Kadıoğlu (Temel İlkeler) s30

60

Bu aşamada yuumlruumltuumllen faaliyetlerin temel amacı afete maruz kalan yerleşim

alanlarında her tuumlrluuml iletişim ve haberleşme ihtiyaccedillarının karşılanması afet sonucu

konutları yıkılan ve oturacak başka bir konutu olmayan kişilere yaşamlarını idame

etmelerini sağlayacak geccedilici yerleşim yerlerinin temin edilmesi sosyo-ekonomik

faaliyetler gibi yaşam iccedilin buumlyuumlk oumlnem taşıyan etkinliklerin asgari seviyede yerine

getirilebilmesi amacıyla yapılması lazım gelen tuumlm ccedilalışmaların yerine getirilmesi144

ve aynı zamanda hem resmi hem de gayrı resmi buumltuumln sistemlerin ve oumlzellikle

toplumun afet oumlncesi koşullara normal hayata doumlnduumlruumllmesidir145 İyileştirme buumltuumln

sistemler normale veya normale yakın bir duruma gelene kadar devam etmektedir

Bu aşamada kurtarma ve ilk yardım faaliyetlerinin yavaşlamasını takiben

aşevleri yardımların dağıtımının planlanması geccedilici barınma alanlarının

oluşturulması geccedilici iskan ccedilalışmalarının koordinasyonunun yapılması ve afetten

oumlnceki duruma nazaran daha yuumlksek yaşam standartlarını yakalamak gibi faaliyetler

oumln plana ccedilıkmaktadır146

1323 Yeniden Yapım Aşaması

Yeniden yapım aşaması krizin sona erdiği fakat olumsuz etkilerinin devam

ettiği ve bunların ortadan kaldırılmaya ccedilalışıldığı doumlnemdir Bu doumlnemde kriz kontrol

altına alınmış olsa da krizin olumsuz etkileri halen devam etmektedir Devam eden bu

olumsuz etkileri ortadan kaldırmak amacıyla uzun ya da kısa vadeli oumlnlemlerin

alınması ise zorunluluk arz etmektedir Afetten zarar goumlrenlerin tuumlm etkinliklerinin

afetten oumlnceki durumdan daha ileri bir seviyeye getirilmeye youmlnelik faaliyetlerin

yapıldığı suumlreci ifade eden yeniden yapım aşamasında afetten etkilenen bina ve

tesislerin tekrar inşa edilmesi bozulan sosyo-ekonomik buumltuumlnluumlğuumln eski hale

getirilmesi youmlnuumlnde ccedilalışmalar yapılması gibi etkinliklerin gerccedilekleştirilmesi

zorunluluğu bulunmaktadır147 Soumlz konusu faaliyetler afetin buumlyuumlkluumlğuumlne bağlı olarak

144 Akyel age s36 Erguumlnay(Sempozyum)s99 145 Yahşi A S ldquoAfet Youmlnetimi ve Bandırma Oumlrneğirdquo Akdeniz Uumlniversitesi SBE İşletme Ana Bilim

Dalı Yuumlksek Lisans Tezi Antalya 2007 s60 146Guumller Tez age s72 147Taş Ş Erdal M ldquo Afet Youmlnetiminde Suumlrduumlruumllebilirlikrdquo 2nd Internatıonal Sustaınable Buıldıngs

Symposıum (ISBS) Bildiriler Kitabı Gazi Uumlniversitesi 28-30 Mayıs 2015Ankara s1074 GuumllerTez

age s72

61

birkaccedil yıl devam edebilmekte ve bu zaman zarfında toplumsal accedilıdan gerekli bulunan

risk azaltma aşamasında başlanılan birtakım faaliyetlere de devam edilmesi

gerekebilmektedir Bunun amacı afet nedeniyle bir şekilde zarar goumlren insan

topluluklarının ileride benzer olaylarla karşılaştıklarında aynı olumsuz sonuccedillarla yuumlz

yuumlze gelmelerine engel olmaktır148

Gelişmiş uumllkelerde afetin yarattığı fiziksel zararların etkileri ccedilok kısa bir zaman

diliminde giderilebilirse de hayatta kalanlar uumlzerinde yaratmış olduğu psikolojik

hasarların etkisi yıllarca suumlrebilmektedir Ancak uumllkemiz gibi gelişmekte olan

uumllkelerde fiziksel zararların etkileri ve bu zararlarının giderilmesi ve zarara

uğrayanların resmi olarak hak sahipliğinin tespiti yani yeniden yapım aşaması olarak

adlandırılan aşama zaman alabilir Bu suumlreccedilte hayatın hızlı bir şekilde normale

doumlnebilmesi devletin yerel youmlnetimlerin ve sivil toplum kuruluşlarının birlikte hareket

etmesiyle muumlmkuumlnduumlr149

Oumlzellikle sivil toplum kuruluşları kamu kuruluşlarıyla ortak hareket edebilme

kendi iccedilerisinde eşguumlduumlmuuml kaybetmeme ve buumltuumlnluumlğuuml bozmama adına etkin bir role

sahiptir Uumllkemizde son yıllarda meydana gelen 1999 Marmara ve 2011 Van

depremleri sonrası sivil toplum kuruluşlarının sergilemiş oldukları uumlstuumln ccedilabaların bir

ccedilok afetzedenin hayatının kurtarılması sonucunu doğurduğu goumlruumllmuumlştuumlr150

STKrsquoların afetler oumlzelinde gelişiminin en belirgin sebebinin halihazırda faaliyet

goumlsteren kamu idaresinin tuumlm imkacircnlarıyla ccedilaresiz kaldığı buumlyuumlk afetler sonrasında

toplumsal duyarlılığa sahip ve kendiliğinden ortaya ccedilıkan goumlnuumllluumllerin kısıtlı imkacircnları

ccedilerccedilevesinde kamunun muumldahalesine kadar ortaya koydukları ccedilabalar olduğu

soumlylenebilir Zira soumlz konusu STKrsquolar afet suumlresince yaşam kurtarmadan beslenme

ve barınmaya haberleşmeden ulaşıma kadar birccedilok farklı alanda kamunun muumldahalesi

148Erguumlnay O ldquoAfet Youmlnetimi Genel İlkeler Tanımlar ve Kavramlarrdquo(Ccedilevrimiccedili)

httpswwwacademiaedu1983074Afet_YC3B6netimi_Nedir Ankara 2009 s9 Erişim Tarihi

12052017 149The Johns Hopkins Red Cross Red Crescent The Johns Hopkins and the International Federation

of Red Cross and Red Crescent Societies ldquoPublic Health Guide For Emergenciesrdquo Second edition 2008

Disaster Definitions httpreliefwebintsitesreliefwebintfilesresourcesForwardpdf s29 150 Yenilmez İ M ldquo Afet Planlama ve Muumldahalesinde Sivil Toplum Kuruluşlarının Roluuml ve Oumlnemirdquo

Afetlerle Kalkınma Tecruumlbeler Politikalar ve Beklentiler Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi Ankara

Nisan 2016 ss343-364 s353

62

gerccedilekleşinceye kadar hayati oumlneme sahip işler gerccedilekleştirmişlerdir Boumlylesi buumlyuumlk

depremler afet youmlnetim suumlrecini daha iyi planlamak ve oumlzellikle arama kurtarma

faaliyetlerinde hızlı bir şekilde organize olmak ve eşguumlduumlm iccedilerisinde hareket etmek

gerekliliğini ortaya koymuştur

Sonuccedil olarak afet youmlnetim suumlrecinde meydana gelen afetler sonrası kriz

youmlnetimi aşamasının tamamlanıp insanların ve toplumun afetten oumlnceki normal

yaşantılarına doumlnmesini takiben ivedi bir şekilde muhtemel yeni afetler iccedilin tekrardan

risk youmlnetimi aşamasına ilişkin ccedilalışmalara geccedililmesi zorunluluk arz etmektedir Bu

şekilde gelişen teknoloji ve kazanılan deneyimlerin ışığında yapılacak olan yeni ldquoRisk

Youmlnetimirdquo ccedilalışmaları gelecekte yaşanacak olası bir afetin zararlarını ortadan

kaldırabilir veya en azından en az seviyeye duumlşuumlrebilir151

151 Uluğ agm s5

63



21 Afet Youmlnetimi Oumlrguumltlenmesinin Yasal Gelişimi

Kamu youmlnetiminin oumlnemli bir alanını oluşturan afet youmlnetimi toplumun

sağlıklı ve dengeli bir ccedilevrede yaşamasını kesintiye uğratan ya da ortadan kaldıran

kaynağı doğa olabileceği gibi teknoloji veya insan da olabilen tehditlere karşı planlama

ve oumlrguumltlenme suumlrecini etkin ve verimli bir şekilde youmlnetmeyi kapsamaktadır152

Kaynağı ne olursa olsun afetlerin youmlnetilmesi hem risk youmlnetimini hem acil durum

youmlnetimini hem de kriz youmlnetimini iccediline almaktadır Bu accedilıdan her bir suumlrecin kendine

has yasal ve youmlnetsel altyapısı uygulamaları ve hukuki sonuccedilları bulunmaktadır153








bir yapının oluşmasına neden olmuştur154

Tuumlrkiyersquode afet youmlnetiminde rol alan kuruluşlar arası koordinasyon ve

işbirliğini sağlama roluuml 15 Temmuz 2018 tarihine kadar Başbakanlığa bağlı olarak

goumlrev yapan ancak aynı tarihte yayımlanan 4 Numaralı ldquoBakanlıklara Bağlı İlgili

İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında

Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi155rdquo ile İccedil İşleri Bakanlığırsquona bağlanan Afet ve Acil

152 Karaman ZT ldquo Afetlerde Hızlı Ccedilevresel Etki Değerlendirmesi ve Afet Youmlnetiminde Kritik

Sorgulamalarrdquo Afet Youmlnetimi Ed Oumlzguumlr Oumlnder ve Murat Yaman Ekin Basın Yayın Dağıtım

Bursa2017 153 Şenguumln Afet Hukuku s135 154Taş Ş ve Erdal M ldquoAfet Youmlnetiminde Suumlrduumlruumllebilirlikrdquo(Sustaınabılıty In Dısaster Management)

ISBS 28-30 Mayıs 2015 2nd Internatıonal Sustaınable Buıldıngs Symposıum Ankara s1075 155 15072018 Tarih ve 30479 Sayı

64

Durum Youmlnetimi Başkanlığınca yerine getirilmektedir AFAD bu roluumlyle uumllkenin

genelinde afet youmlnetimi ile ilgili faaliyetlerin duumlzenlenmesi youmlnlendirilmesi ile her

tuumlrluuml destekleme ve denetleme işlerini yerine getirmektedir Afet ve acil durumların

sebep olduğu zararlardan korunmak afet risklerini en aza indirmek afetlerin meydana

gelmesinin ardından yapılması gereken faaliyetler hakkında tavsiye ve oumlnerilerde

bulunmak gerccedilekleştirilecek politikaları belirlemek yetki ve goumlrevi ise Afet ve Acil

Yardım Danışma Kurulursquonundur Bu kurulla ve ihtiyaca goumlre oluşturulabilecek diğer

danışma kurulları ile diğer paydaşlar arasındaki eşguumlduumlm AFAD aracılığıyla

gerccedilekleştirilmektedir

Kamu kurumlarının afet youmlnetiminin hayata geccedilirilmesinde kritik bir noktada

yer aldığı ve oumlnemli bir rol uumlstlendiği soumlylenebilir Bu noktada afet youmlnetiminin tuumlm

suumlreccedillerinde kendi goumlrev alanlarında sorumluluk uumlstlenerek afetlerin etkilerini en aza

indirmeye ccedilalışmak tuumlm hizmet ve yatırımlarını afet risklerini goumlzeterek

gerccedilekleştirmek durumunda olduğu goumlruumllmektedir Ayrıca yerel youmlnetimler

sorumluluğundaki boumllgenin ve toplumun guumlvenliğini ve suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamak

uumlzere afet risklerini belirleyip bu duruma goumlre yerel duumlzeyde olmak uumlzere plan ve

stratejiler geliştirerek afet youmlnetimine ilişkin tuumlm suumlreccedillerde aktif rol oynamaktadır

Paydaşlarla yerel duumlzeyde işbirliği yapılması noktasında da goumlrev ve sorumlulukları

mevcuttur Afet youmlnetiminde başarılı sonuccedillar alınabilmesi iccedilin sivil toplum

kuruluşlarının da oumlzellikle oumlzerk ve esnek yapıları dikkate alındığında afetlerle ilgili

ccedilok ccedileşitli alanlarda kapsamlı ccedilalışmalar yuumlruumlterek afet youmlnetiminin her suumlrecine

katkıda bulunmaları son derece oumlnemlidir

Kamu kurumları yerel youmlnetimler ve sivil toplum kuruluşlarının yanı sıra

akademik kuruluşlar bilhassa bilimsel ccedilalışmalar AR-GE ccedilalışmaları ve eğitim

programları ile oumlzel sektoumlr ise yatırımlarını ve faaliyetlerini risk azaltma ve afete

hazırlık aşamalarını guumlccedillendirme ccedilerccedilevesinde gerccedilekleştirerek afetlerin etkilerinin

azaltılması noktasında oumlnemli katkılar sunmaktadır Kamu kurumlarının yanında oumlzel

sektoumlr de oumlzellikle gerektiğinde imkanlarının tuumlmuumlnuuml seferber ederek afet youmlnetimi

kapasitesini arttırma guumlcuumlnuuml elinde bulundurmaktadır Aynı şekilde medya afet

kuumlltuumlruumlnuumln oluşturulmasında kritik bir rol uumlstlenmektedir Toplumun her kesimine

65

ulaşarak afet bilincinin oluşturulmasında ve afetlerle ilgili bilgilerin paylaşılmasında

oumlnemli bir araccedil olan medyanın afetlerin sağlıklı youmlnetilebilmesi accedilısından bilgi

paylaşımının doğru ve tarafsız gerccedilekleştirilmesi koşuluyla oumlnemli bir işlevi soumlz

konusudur Ayrıca uluslararası kuruluşlar bilgi ve tecruumlbe paylaşımını sağlayan ortak

proje geliştirme imkacircnı sunan ve uluslararası yardımların koordinasyonunu sağlayan

oumlnemli paydaşlar olarak afet youmlnetim suumlrecinde oumlnemli bir boşluğu doldurmaktadır

Anadolu topraklarının guumlnuumlmuumlze kadar sayısız afetlere oumlzellikle buumlyuumlk ccedilaplı

depremlere maruz kaldığı bilinmektedir Tarih boyunca Pamukkale (Hierapolis)

Truva ve Efes oumlrneklerinde olduğu gibi bazı medeniyetlerin tarih sahnesinden

silindiği veya yerlerinin değiştiğine dair birccedilok oumlrnek bulunmaktadır Bu nedenle

uumllkemizde afetlerin oumlnlenmesi ve afetlerin neden olacağı olası zararların azaltılması

konusundaki ccedilalışmaları tarihsel bir bakış accedilısı iccedilerisinde oumlzetlemekte yarar

goumlruumllmektedir156

211 Yasal Duumlzenlemeler

Afet youmlnetimi aslında bir risk azaltma problemidir 17 Ağustos 1999 tarihinde

uumllkemizde yaşanan ve yuumlzyılın felaketi olarak adlandırılan Marmara Depremi on

binlerce can kaybının yanı sıra uzun suumlre etkisini devam ettiren ekonomik sorunlara

neden olarak risk azaltma aşamasındaki ccedilalışmaların ne derece oumlnemli olduğunu acı

bir şekilde goumlzler oumlnuumlne sermiştir Bu deprem sonrasında uumllkemiz afet youmlnetim sistemi

uumlzerinde ciddi tartışmalar yuumlruumltuumllmuumlş idari ve yasal pek ccedilok yeni duumlzenleme yapılmak

suretiyle afet youmlnetim sistemimiz oumlnemli değişikliklere uğramıştır Marmara

Depremirsquonden sonra buumlyuumlkluumlğuuml ve sonuccedilları itibariyle uumllkemizde meydana gelen en

buumlyuumlk deprem 2011 yılında Vanrsquoın Erciş ilccedilesinde yaşanmış olan 72 şiddetindeki

depremdir Bu youmlnuumlyle Erciş Depremi 1999 Marmara Depremi sonrasında kurumsal

ve yasal değişikliklerin afet youmlnetim sistemimiz uumlzerindeki etkilerinin

değerlendirildiği ilk buumlyuumlk deprem olma oumlzelliğini taşımaktadır

156 Boduroğlu HM Doğal Afetler Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu ldquoDoğal Afet Youmlnetiminde

Etkinlikrdquo Trakya Kalkınma Ajansı 2013 s15-16 (1066 67 68 69 70) Esas Numaralı Meclis

Araştırması Komisyonu Raporu httpwwwtbmmgovtrsirasayidonem21yil01ss308pdf Erişim

Tarihi 25022019

66

2111 3733 Sayılı Erzincanrsquoda ve Erzincan Depreminden

Muumlteessir Olan Mıntıkalarda Zarar Goumlrenlere Yapılacak Yapılar

Hakkında Kanun

Afetlere ilişkin yasal duumlzenlemelere bakıldığında Osmanlırsquodan guumlnuumlmuumlze

değin youmlnetimlerin afetlere bakışının devamlı surette afet olayının meydana

gelişinden sonra oluşan zararların ortadan kaldırılması tazmini ya da yıkılan

konutların yeniden inşasına şamil olduğu risk youmlnetimi aşamasında alınması gereken

tedbirlere gereken oumlnemin verilmediği goumlruumlluumlr Ayrıca uumllkemizde yaşanan oumlnemli can

ve mal kayıplarına sebep olan her afet sonrası yeni bir yasal duumlzenleme yoluna

gidildiği afet youmlnetimine ilişkin yasal duumlzenlemelerin bu şekilde ortaya ccedilıktığı ve

geliştiği de goumlruumllmektedir Şoumlyle ki 1939 yılında Erzincan depreminden sonra 1942

yılında yaşanan Niksar Erbaa 1943 yılında yaşanan Adapazarı Hendek ve 1943 yılında

yaşanan Tosya Ladik depremleri ile 1944 yılında yaşanan Bolu Gerede depremi

binlerce kişinin yaralanması ve oumllmesi aynı şekilde binlerce evin yıkılması ve

kullanılamaz hale gelmesine neden olmuştur

Kısa aralıklarla yaşanan bu depremler afetin doğurduğu olumsuz sonuccedilların

yalnızca yıkılan evlere alternatif yeni evler yaparak ortadan kaldırılamayacağı

uumllkemizde ivedilikle afet zararlarının azaltılmasına youmlnelik yeni yasal duumlzenlemelerin

yapılması gerekliliğini ortaya ccedilıkarmıştır Bu nedenle 1939 Erzincan depreminin

ardından afetlere ilişkin doğrudan duumlzenlemeler iccedileren ilk kanun olma oumlzelliğine

sahip olan 3733 Sayılı Erzincanrsquoda ve Erzincan Depreminden Muumlteessir Olan

Mıntıkalarda Zarar Goumlrenlere Yapılacak Yapılar Hakkında Kanun157 yuumlruumlrluumlğe

konulmuştur 3773 Sayılı Kanun ile afet sonrası evi yıkılan afetzedelere ayni ve nakdi

yardım yapılması ile ilgili olarak ayrıntılı duumlzenlemelere yer verilmiştir158

157 RG 25011940 Tarih ve 4416 Sayı 158 Aktel M ldquo5902 Sayılı Yasa İle Tuumlrkiyersquode Afet Youmlnetiminde Oluşan Değişimrdquo Dumlupınar

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi No27 Kuumltahya 2010 s170 1ERGUumlNAY O(Afet Mevzuatı)

ldquo1999 Depremleri Afet Mevzuatını Nasıl Değiştirdi Mevzuat Accedilısından Neredeyizrdquo Tuumlrkiye Deprem

Muumlhendisliği ve Sismoloji Konferansı 11-14 Ekim 2011 ODTUuml Ankara s2-3

67

2112 4623 Sayılı Yer Sarsıntılarından Evvel ve Sonra

Alınacak Tedbirler Hakkında Kanunrdquo

1944 yılında 4623 Sayılı Yer Sarsıntılarından Evvel ve Sonra Alınacak

Tedbirler Hakkında Kanun159 ile afetlere ilişkin yasal duumlzenlemelere devam

edilmiştir Afet youmlnetim sistemimizin temelini oluşturan 4623 Sayılı Kanun ile

deprem riski altında bulunan boumllgelerin belirlenmesi riskli alanlarda yapılacak binalar

iccedilin youmlnetmeliklerle bazı oumlzel yaptırımların getirilerek bunları uygulamanın zorunlu

tutulması acil durumlarda uygulanması amacıyla il ve ilccedile bazında oumlnceden ilk yardım

ile arama-kurtarmaya ilişkin programların hazırlanması ayrıca oumlzellikle deprem afeti

sırasında yapılması gereken işlemler konusunda kamu youmlneticilerinin ve halkın goumlrev

ve sorumluluklarının neler olduğu gibi konular ayrıntılarıyla duumlzenlenmiştir160 Ancak

ilgili Kanunrsquoda daimi iskacircn ccedilalışmaları ile ilgili huumlkuumlmler bulunmamaktadır Bu

konunun ccediloumlzuumlmuuml iccedilin eskiden uygulandığı gibi afetin yaşandığı boumllgenin sosyo-

ekonomik yapısına bağlı olarak ayrı ayrı afet yardımı kanunları ccedilıkarma yolunun

tercih edildiği goumlruumllmektedir161 Nitekim ilgili Kanun uyarınca 1945 yılında

Bayındırlık Bakanlığırsquonca ilgili uumlniversitelerle işbirliği yapılarak Tuumlrkiyersquonin ilk

deprem boumllgeleri haritası ile Tuumlrkiye Yer Sarsıntısı Boumllgeleri Yapı Youmlnetmeliği

hazırlanmıştır

1953 yılında Bayındırlık Bakanlığı Yapı ve İmar İşleri Reisliği buumlnyesinde bir

Deprem Buumlrosu kurulmuş 1955 yılına gelindiğinde ise DE-SE-YA (Deprem-Seylap-

Yangın) şubesi olarak varlığını suumlrduumlren buumlro kapsam dahilindeki afetlerin

zararlarının azaltılmasına youmlnelik ccedilalışmaları yerine getirmeye devam etmiştir162

2113 6785 Sayılı İmar Kanunu

1956 yılında yerleşim yerlerinin afet tehlikesinin de dikkate alınarak tespit

edilmesine ilişkin ayrıntılı duumlzenlemelerin yer aldığı ilk kanun olma oumlzelliğine sahip

159 RG 22071944 Tarih ve 5763 Sayı 160 Erguumlnay Afet Mevzuatı s3 161JİCA Tuumlrkiyersquode Doğal Afetler Konulu Uumllke Strateji Raporu

httpwwwdepremgovtrSarbisDDK5d8ce590ad8981c_ekpdf Erişim Tarihi 2506 2018 162 Yılmaz age s77

68

6785 Sayılı ldquoİmar Kanunu163rdquo yuumlruumlrluumlğe konulmuştur 3194 Sayılı ldquoİmar Kanunurdquo164

nun yuumlruumlrluumlğe girmesiyle 6785 Sayılı Kanunla kıyaslandığında oumlnemli değişikliklerin

yapıldığı goumlruumllmektedir Oumlzellikle nuumlfusun hızla artması koumlyden şehre yaşanan goumlccedil

sonrası ortaya ccedilıkan duumlzensiz kentleşme ve gecekondulaşmanın beraberinde getirdiği

sorunların ccediloumlzuumlmuumlne ilişkin faaliyetlerin yapılabilmesi İmar Kanunursquonda koumlkluuml bir

değişiklik ihtiyacının doğmasına neden olmuştur 3194 sayılı İmar Kanunu ile yeni

duumlzenlemeler getirilmiştir 3194 Sayılı İmar Kanunursquonu 6785 Sayılı Kanunrsquodan ayıran

en oumlnemli oumlzelliğin merkezi otoritenin sahip olduğu yetkinin yerel youmlnetimlere

verilmesi olduğu soumlylenebilir

Afetler meydana gelmeden oumlnce gerekli oumlnlemleri alma meydana geldikten

sonra ise her tuumlrluuml plan ve programı yapma goumlrevlerini yerine getirmek uumlzere 7116

Sayılı ldquoİmar ve İskan Vekaleti Kuruluş ve Vazifeleri Hakkında Kanun165rdquo ile İmar ve

İskan Bakanlığırsquonın Bayındırlık Bakanlığırsquondan ayrı bir bakanlık olarak kurulması ve

afetlerle ilgili bu goumlrevlerin Bayındırlık Bakanlığırsquondan alınarak İmar ve İskan

Bakanlığırsquona devredilmesi en oumlnemli gelişmelerden biri olarak karşımıza ccedilıkmaktadır

Aynı yıl iccedilerisinde 7126 Sayılı ldquoSivil Muumldafaa Kanunu166rdquonun yuumlruumlrluumlğe girmesi ile

afetler meydana geldikten sonra yapılması gereken arama-kurtarma ve ilk yardım

ccedilalışmaları da kanun kapsamına dahil edilerek afet youmlnetim sisteminin gelişimine

oumlnemli katkılar sağlanmıştır167 Yine aynı yıl iccedilerisinde ccedilıkarılan 7126 Sayılı ldquoSivil

Savunma Kanunurdquo ile devletin savaş ve seferberlik hallerindeki goumlrev ve

sorumlulukları ile afetlerde arama-kurtarma ve ilk yardım gibi goumlrevlerle

goumlrevlendirilmiş olan İccedilişleri Bakanlığı buumlnyesinde faaliyet goumlstermek uumlzere ldquoSivil

Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuumlrdquo kurulmuştur

163 RG 16071956 Tarih ve 9359 Sayı 164 RG 09051985 Tarih ve 18749 Sayı 165 RG 14051958 Tarih ve 9906 Sayı 166 RG 13061958 Tarih ve 9931 Sayı 167Kemaloğlu M ldquoTuumlrkiyersquode Afet Youmlnetiminin Tarihi ve Yasal Gelişimirdquo Akademik Bakış Dergisi

S52 Kasım-Aralık 2015 Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi(Ccedilevrimiccedili) s128

httpwwwakademikbakisorg Erişim Tarihi 22052018 Oumlztuumlrk Nldquo Tuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimi

Karşılaşılan Sorunlar Ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Ccedilağdaş Yerel Youmlnetimler C12 S4 Ekim 2003s51

69

2114 7269 Sayılı Umumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla

Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun

1959 ve sonrasındaki doumlnem uumllkemizde meydana gelen afetin yol accediltığı

zararların azaltılmasına youmlnelik yasal gelişim ve değişimlere paralel olarak oumlnemli

kurumsal yapılanmaların ve siyasi değişikliklerin de yaşandığı yıllar olmuştur 1959

yılında yayımlanan afetin yol accediltığı zararları azaltmak iccedilin afet oumlncesinde sırasında

ve sonrasında yapılacak olan ccedilalışmaların duumlzenlendiği 7269 Sayılı ldquoUmumi Hayata

Muumlessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair

Kanun168rdquo yıllar iccedilerisinde yapılan bir takım değişikliklerle halen yuumlruumlrluumlktedir

Kanun deprem buumlyuumlk ccedilaplı yangınlar su baskınları seller heyelan kaya ve ccedilığ

duumlşmesi gibi afetlerde yapıları ve kamu tesisleri genel hayata etkili olacak derecede

zarar goumlren veya goumlrme ihtimali bulunan yerlerde alınacak tedbirlerle yapılacak

yardımlar hakkında uygulanmaktadır

Soumlz konusu Kanunrsquoun en oumlnemli oumlzelliği afetlerin olumsuz sonuccedillarını

azaltmayı amaccedillayan daha oumlnce yuumlruumlrluumlğe konulmuş kanunların tuumlmuumlnuuml bir ccedilatı

altında toplaması ile afet oumlncesinde afet sırasında ve sonrasında yapılan ccedilalışmaları

belirli bir buumltccedileye dayandırmasıdır 7269 Sayılı Kanunrsquola daha oumlnceleri genel buumltccedileden

karşılanan afet zararlarının artık ldquoafet fonurdquo adı altında bir fondan karşılanarak

ccedilalışmalara devamlılık kazandırılması sağlanmıştır

Anayasanın 119 maddesi uyarınca doğal afet tehlikeli salgın hastalıklar ve

ağır ekonomik bunalım sebebiyle ilan edilen olağanuumlstuuml hallerde vatandaşlar iccedilin

para mal ve ccedilalışma yuumlkuumlmluumlluumlklerinin kanunla getirilebileceği duumlzenlenmektedir

Burada soumlzuuml edilen ldquomal yuumlkuumlmluumlluumlğuumlrdquo Anayasamızın 121 maddesinin 2 Fıkrasında

duumlzenlenen ve ldquoİdarenin olağanuumlstuuml ve geccedilici nitelikte kolektif gereksinimlerin

karşılanması amacıyla ve mevzuatta oumlngoumlruumllmuumlş youmlnteme bağlı olarak bireylere ya

bir hizmeti yerine getirmek ya da onun taşınmaz malının kullanılmasını taşınır

168 RG 25051959 Tarih ve 10213 Sayı

70

malının da muumllkiyetini veya sadece kullanımını İdareye terk etmek konusunda yuumlkuumlm

altına sokulmasırdquo şeklinde tanımlanan ldquoistimvalrdquo in karşılığıdır

Anayasanın 119rsquouncu maddesi doğrultusunda ccedilıkarılmış bulunan 25101983

tarih ve 2935 sayılı Olağanuumlstuuml Hal Kanunu istimvalleri ayrıntılı olarak

duumlzenlemiştir169 Bu Kanun dışında 7269 Sayılı Kanunrsquo da da duumlzenlenen istimval

olağanuumlstuuml halin ilan edilmesine gerek olmamasına rağmen meydana gelen felaketten

dolayı acil muumldahalenin gerektiği durumlarda yapılmaktadır Oumlrneğin bir boumllgede

selin oluşması ya da orman yangının ccedilıkması sebebiyle halkın kurtarılması ve temel

ihtiyaccedillarının karşılanmasının yanı sıra afetin ccedilevresel zararlarının oumlnlenmesi iccedilin

idare kişilere istimval kapsamında mal ve ccedilalışma yuumlkuumlmluumlluumlğuuml getirilebilmektedir170

Son olarak 7269 Sayılı Kanunrsquoda 1968 yılında 1051171 1981 yılında 2479172

1985 yılında 3177173 1995 yılında 4133174 Sayılı Kanunlarla oumlzellikle 1960rsquolı yıllarda

ccedilok sayıda afet yaşanması ve afet youmlnetimine ilişkin ortaya ccedilıkan aksaklıklar ve yeni

ihtiyaccedillar doğrultusunda değişiklikler yapılmıştır175 7269 Sayılı Kanunrsquoun 1rsquoinci

maddesi kapsamında yayımlanan meydana gelen veya olası afetlerin o yerin genel

hayatına etkili olup olmadığının tespitine ilişkin esasları iccedileren ldquoAfetlerin Genel

Hayata Etkililiğine İlişkin Temel Kurallar Hakkında Youmlnetmelik176rdquo ve 7269 Sayılı

Kanunrsquoun 4rsquouumlncuuml maddesi gereğince Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilacirctı ve

Programları Hakkında Youmlnetmelik177 ile yasal duumlzenlemelere devam edilmiştir

169 Kaplan Guumlrsel ldquoKamu Kurumları ve Tuumlzel Kişileri Arasında Taşınmaz Mal Devri ve Yargısal

Denetimirdquo Maltepe Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi Ayferi Goumlzersquoye Armağan Y2004Sayı

20041ndash2 s168 170 Oumlztunccedil H ldquoTuumlrk İdare Hukukunda İstimvalin Hukuki Rejimirdquo İstanbul Uumlniversitesi Sosyal Bilimler

Enstituumlsuuml Kamu Hukuku Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul 2015 s28 171 RG 17071968 Tarih ve 12952 Sayı 172 RG 25061981 Tarih ve 17281 Sayı 173 RG 11041985 Tarih ve 18722 Sayı 174 RG 25071995 Tarih ve 22354 Sayı 175 Oumlztuumlrk age s50 Erguumlnay (Afet Mevzuatı) s3 176 RG 12091968 tarih ve 13007 sayı 177 RG 08051988 tarih ve 19808sayı

71

2115 Diğer Yasal Duumlzenlemeler

13 Aralık 1983 tarihinde Bakanlar Kurulursquonca ldquoBayındırlık ve İskan Bakanlığı

Teşkilat ve Goumlrevlerine İlişkin 180 Sayılı Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamerdquo

benimsenmiştir178 Kararnameyle deprem araştırmaları afet sonrası uygulama

hizmetleri ile inşaatlarının bağlı ve ilgili kuruluşlara kendi kuruluş kanunları ile

verilmiş iş ve hizmetlerin yuumlruumltuumllebilmesini sağlamak amacıyla Bayındırlık ve İskan

Bakanlığı179 adı altında yeni bir bakanlığın kurulması yoluna gidilmiştir

Kararnamenin 2maddesinde Bakanlığın goumlrev ve yetkileri deprem buumlyuumlk ccedilaplı

yangınlar selsu baskını heyelan kaya ve ccedilığ duumlşmesi gibi afetlerden oumlnce ve sonra

konutların yoğunlukta olduğu alanlarda alınacak tedbirler ve yapılacak yardımların

tespit edilerek en doğru şekilde uygulanmasını sağlamak ve gerektiğinde bu konularla

ilgili olarak bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği yapma şeklinde

sıralanmıştır

2985 Sayılı Toplu Konut Kanunu180 1984 yılında yayımlanarak yuumlruumlrluumlğe

girmiştir Konut ihtiyacının karşılanması amacıyla konut inşaatını yapanların uyacağı

usul ve esasların duumlzenlenmesi konut yapılması planlanan boumllgenin şartlarına uygun

inşaat teknikleri ile araccedil ve gereccedillerin kullanılması ve devletin bu konuda yapacağı

desteklemeler181 Kanun kapsamında ele alınmaktadır Ayrıca Kanunda kamu tuumlzel

kişiliği bulunan ve Başbakanlığa182 bağlı olarak ldquoToplu Konut İdaresi Başkanlığırdquo183

nın kurulacağı da yapılan duumlzenlemelerle huumlkuumlm altına alınmıştır

1985 yılına gelindiğinde o zamanki adıyla İmar ve İskan Bakanlığı şimdiki

adıyla Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquonca Afetler Sebebiyle Edinilen Bina Arsa ve

Arazilerden Artakalanların Değerlendirilmesine Dair Youmlnetmelik184 yuumlruumlrluumlğe

178 RG 14121983 Tarih ve 18251 sayı 179 2011 yılında Bayındırlık ve İskan Bakanlığırsquonın kaldırılarak Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı İhdas

edilmiştir RG 17082011 Tarih ve 28028 Sayı 180 17031984 Tarih ve 18344 Sayı 181 2985 Sayılı Kanun m1 182 02072018 tarihli ve 703 sayılı KHKrsquonin 155 inci maddesiyle bu fıkrada yer alan ldquoBaşbakanlığardquo

ibaresi ldquoCcedilevre ve Şehircilik Bakanlığınardquo şeklinde değiştirilmiştir 183 05052004 Tarih ve 5162 Sayılı Toplu Konut Kanunursquonda ve Genel Kadro Ve Usuluuml Hakkında

Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamenin Eki Cetvellerin Toplu Konut İdaresi Başkanlığına Ait Boumlluumlmuumlnde

Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 184 RG 1310 1985 Tarih ve 18897 Sayı

72

konulmuştur Youmlnetmelikte 7269 Sayılı Kanun veya afete ilişkin duumlzenlemeler iccedileren

diğer kanunlara goumlre edinilen arsa veya araziler ile yapılan veya yaptırılan binalardan

tuumlrluuml sebeplerle artakalanların değerlendirilmesi ve buna ait uygulamaların esaslarının

neler olacağı ayrıntılı olarak duumlzenlenmiştir 1988 yılında devletin kaynaklarının

tuumlmuumlnuuml afetten oumlnce planlaması afet gerccedilekleştikten sonra devlet oumlrguumltuumlnuumln afetin

olduğu boumllgeye muumlmkuumln olduğunca kısa suumlrede ulaşmasını ve afetten zarar goumlren

vatandaşlara etkili bir şekilde acil yardım ve gerektiğinde yaralılara ilk yardım

yapılmasını sağlamak amacıyla ldquoAfetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama

Esaslarına Dair Youmlnetmelik185rdquo Resmi Gazetersquo de yayımlanarak yuumlruumlrluumlğe girmiştir

1992 Erzincan depremi sonrasında ise 3838 Sayılı Erzincan Guumlmuumlşhane ve

Tunceli İllerinde Vuku Bulan Deprem Afeti İle Şırnak ve Ccedilukurcada Meydana Gelen

Hasar ve Tahribata İlişkin Hizmetlerin Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Kanun186 ccedilıkarılmıştır

İlgili Kanunrsquoda yer verilen afetler sebebiyle oluşan sosyo-ekonomik ve ccedilevresel

kayıpların iyileştirilmesine youmlnelik huumlkuumlmlerle afetlerden etkilenen boumllgelerdeki

fiziksel kayıpların giderilmesini iccedileren 7269 Sayılı Kanun genişletilerek daha işlevsel

bir duruma getirilmiş bulunmaktadır 1999 yılı oumlncesi yaşanan son buumlyuumlk afet 1995

yılında meydana gelen Dinar depremi olmuştur Dinar depreminin ardından yalnızca

Erzincan Depreminden etkilenen boumllgeleri kapsayan 3838 Sayılı Kanun yuumlruumlrluumlkten

kaldırılarak meydana gelen buumlyuumlk afetler sonrası can ve mal kaybına uğrayan maddi

anlamda buumlyuumlk zararlarla karşı karşıya kalan diğer afet boumllgeleri iccedilin de benzer bir

kanuni duumlzenleme yapılması gerekliliği ortaya ccedilıkmıştır Bu maksatla 23 Temmuz

1995 tarihinde afet tuumlrlerinin hepsini iccediline alan ve afetlerin meydana geldiği tuumlm

boumllgelerde uygulanmak uumlzere 4123 Sayılı Tabii Afet Nedeniyle Meydana Gelen Hasar

ve Tahribata İlişkin Hizmetlerin Yuumlruumltuumllmesine Dair Kanun187 yuumlruumlrluumlğe konulmuştur

4123 Sayılı Kanunrsquoun eksiklikleri goumlruumllerek ilgili Kanun 01 Ekim 1995 tarihinde

meydana gelen Dinar depreminden sonra 4133 Sayılı Kanunrsquola değiştirilmiş ve bazı

yeni maddeler eklenerek uygulanmaya devam edilmiştir

185 RG 08051988 Tarih ve 19808 Sayı 186 RG 05091992 Tarih ve 21336 Sayı 187 RG 25071995 Tarih ve 22354 Sayı

73

Afet youmlnetimi sisteminde koumlkluuml değişikliklere sebep olan 1999 yılı Marmara

depremi oumlncesi afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesine bakıldığında genel olarak Başbakanlık

Bayındırlık Bakanlığı ve İccedilişleri Bakanlığı temel goumlrevleri yerine getirmekte diğer

bakanlıklar ile kurumların sınırlı oumllccediluumlde sorumluluk uumlstlendiği ve afetlerle ilgili olarak

kendi goumlrev alanları kapsamında ccedileşitli faaliyetleri yerine getirdikleri goumlruumllmektedir

Ayrıca bu doumlnemde afet oumlncesinde ve afet sırasında goumlrevli olmak uumlzere bazı kurullar

oluşturulmuştur Bu kurullar afetlerle ilgili politikaların ve genel uygulamaların

belirlenmesi ile ilgili en uumlst karar organları konumundadır Afet youmlnetiminde afet

ccedilalışmalarının yuumlruumltuumllmesinde genel goumlrevli olan bakanlıklar ve merkezi youmlnetim

tarafından oluşturulan suumlrekli veya geccedilici nitelikte kurullar188 ccedilalışmanın sonraki

başlıklarında ayrıntılarıyla ele alınmıştır

2 Zorunlu Deprem Sigortası ve 6305 Sayılı Doğal Afet

Sigortaları Kanunu

1999 yılında yaşanan Marmara depreminin ardından konutları yıkılan veya ağır

hasar goumlren kişilerin barınma ihtiyacı nedeniyle yapılan kalıcı konutların maliyetinin

kamu finansmanına ciddi yuumlkler getirmesi nedeniyle kamunun yuumlklerini hafifletmek

amacıyla zorunlu deprem sigortasına ilişkin esasların yer aldığı 587 Sayılı KHK

yuumlruumlrluumlğe girmiştir189 Bu KHK ile zorunlu deprem sigortası iş ve işlemlerinin

yuumlruumltuumllmesi amacıyla kamu tuumlzel kişiliği bulunan duumlnyada gelişmekte olan

ekonomilerde uygulanmaya başlanan ve bir kamu-oumlzel sigorta işbirliği niteliğinde

bulunan Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) kurulmuştur Duumlnya Bankasırsquonın

teknik ve finansal katkılarıyla Hazine Muumlsteşarlığı temsilcileri ve Duumlnya Bankası

uzmanları tarafından hazırlanan190 ve oumlzguumln bir sistem olan DASK 6305 Sayılı191 Afet

Sigortaları Kanunu ile de daha sağlam bir yasal ccedilerccedileveye kavuşturulmuştur Yeni

Kanunla birlikte bir yandan tapu ve konut kredisi işlemlerine ek olarak elektrik ve su

abonelik işlemlerinde de zorunlu deprem sigortasının yapılması zorunlu hale

188 Guumlnduumlz age s87-95 arası 189 RG 27092000 Tarih ve 23919 (Muumlkerrer) Sayı 190 Gurenko E Lester R Mahul O and Gonulal OS ldquo Earthquake Insurance in Tukey History of

Turkish Catastrophe Insurance Pool ldquo Washington The World Bank Publication 2006 s18 vd 191 18052012 Tarih ve 28296 Sayı

74

getirilmiş diğer yandan deprem dışındaki afetler iccedilin de DASK tarafından teminat

sunulması muumlmkuumln hale gelmiştir192

Depremle birlikte oumlzellikle ciddi boyutlarda maddi kayıplar yaşayanlar iccedilin

afetin hissettirdiği acıların biraz da olsa hafifletilmesini sağlayacak ekonomik

desteğin kısa suumlrede ve tam olarak sağlanabilmesi kaynak ihtiyacının boyutu ve bu

durumun devletin imkanlarını da zorlayarak dış yardımı zorunlu kılma ihtimalini

doğurması gibi faktoumlrler DASKrsquoın ortaya ccedilıkışını hızlandırmıştır193 Afet youmlnetim

sisteminde afet sonrası meydana gelen zararların nasıl oumldeneceği en buumlyuumlk

sorunlardan biri olarak karşımıza ccedilıkmaktadır Duumlnyanın ccedileşitli uumllkelerinde afetlere

karşı birbirinden farklı tedbirler alınmaktadır Gelişmiş ve ekonomik accedilıdan guumlccedilluuml olan

uumllkelerde sigortacılık sistemi yaygın olarak kullanılmakta meydana gelme ihtimali

olan afet zararları afetlere karşı tasarlanmış olan sigorta sistemleri tarafından

karşılanmaktadır Buna karşılık gelişmekte olan ve ekonomik accedilıdan zayıf uumllkelerde

ise bu tuumlr zararların devlet tarafından karşılanması beklenmekte ve genellikle sigorta

dışındaki finansal youmlntemler tercih edilmektedir Afet sonrası meydana gelme ihtimali

olan zararların devlet tarafından karşılanması durumu toplumda sigorta kavramının

yerleşmesine buumlyuumlk bir engel teşkil etmektedir Ekonomisi zayıf olan uumllkeler

accedilısından devletin bir zarar oluştuğunda bu zararı karşılayacağı ve sigorta satın

almanın gereksiz olduğu inancı hakim olduğundan bu durum bir yandan toplumda

sigorta algısının yaygınlaşmasına engel teşkil eder diğer yandan da devlet buumltccedilesi

uumlzerine olağandışı bir yuumlk yuumlklenmesine neden olur194

Depremin olumsuz sonuccedillarından afetin yaşandığı ve acının yoğun bir şekilde

hissedildiği boumllgeler başta olmak uumlzere afetin gerccedilekleştiği uumllkede yaşamını suumlrduumlren

insanların hemen hemen hepsi dolaylı da olsa belli oumllccediluumllerde etkilenmektedir Deprem

sigortası sayesinde uumllke ekonomisinden doğrudan ya da dolaylı olarak olumsuz

anlamda etkilenmiş olan bireylerin hepsinin menfaati teminat altına alınmış

192 Taylan A ldquoZorunlu Deprem Sigortası ve Kentsel Risk Youmlnetimirdquo Planlama Dergisi TMMOB

Şehir Plancıları Yayını Sayı20072 Yıl 2007 s23 193 Guumlrlek Y ldquo Tuumlrkiyersquode ve Duumlnyarsquoda Deprem Sigortacılığırdquo İstanbul Teknik Uumlniversitesi Fen

Bilimleri Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Haziran 2006 s38 194 Erkan Başbuğ BB ldquo Afet Ekonomisi ve Sigortardquo Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve

Youmlnetim Boyutuyla Ed Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara 2018 s251

75

olmaktadır195 Topraklarının buumlyuumlk bir kısmı deprem kuşağında yer alan uumllkemizde

afet zararlarının karşılanması amacıyla yapılan ilk sistematik uygulama deprem

sigortasına ilişkin olmuştur Deprem sigortasını duumlzenleyen 6305 Sayılı Afet

Sigortaları Kanunu kapsamında sigorta şirketlerince teminat verilemediği durumlarda

depremin yanı sıra seltaşkın heyelan şiddetli fırtınalar dolu kaya ve ccedilığ duumlşmesi

gibi doğa kaynaklı afetler iccedilin de kamu yararının gerektirmesi hacirclinde sigortacılık

ilkeleri de goumlzetilerek Doğal Afet Sigortaları Kurumu tarafından sigorta teminatı

verilmesi muumlmkuumlnduumlr196

6305 Sayılı Kanunrsquoun amacı binalarda deprem sonucunda oluşabilecek maddi

ve bedeni zararların karşılanması amacıyla yaptırılan zorunlu deprem sigortası ile

sigorta şirketlerince teminat verilmediği ya da teminat verilmesi noktasında guumlccedilluumlkler

bulunan deprem dışındaki diğer afetler ve afet riskleri sonucu meydana gelebilecek her

tuumlrluuml zararın giderilmesini sağlamak iccedilin sunulacak sigorta ve reasuumlrans teminatlarına

ilişkin usul ve esasların belirlenmesidir197 DASK ın temel amaccedilları ise zorunlu

deprem sigortası kapsamındaki tuumlm konutların oumldenebilir bir prim karşılığında

sigortalanması devletin depremlerden kaynaklanan malicirc yuumlkuumlnuumlnuumln azaltılması

sigorta yoluyla risk paylaşımının sağlanması sigorta sisteminin sağlıklı yapıların

yapılması noktasında oumlnemli bir araccedil olarak kullanılması ve oumlzellikle deprem sonucu

meydana gelen hasarların giderilmesi iccedilin uzun vadede kaynakların tek bir yerde

toplanmasının sağlanması şeklinde sıralanabilir198

Zorunlu Deprem Sigortası belediye sınırları iccedilerisinde yer alan konutların

yararlanması maksadıyla geliştirilmiş bir sigorta sistemi olmasının yanında hem

sigortanın kapsamını duumlzenleyen Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları199 hem de

6305 Sayılı Afet Sigortaları Kanunu kapsamında oumlzel muumllkiyette bulunan ve tapuda

kaydı bulunan taşınmazlar uumlzerine yapılmış olan binalar 634 Sayılı Kat Muumllkiyeti

195 Uumlnal A rdquoDoğal Afet Sigortacılığının Tuumlrkiye ve Duumlnyadaki Uygulamasırdquo Yayımlanmamış Yuumlksek

Lisans Tezi Marmara Uumlniversitesi İstanbul 2004 s16 196 6305 Sayılı Kanun m72 197 6305 Sayılı Kanun m1 198 Doğan B ldquoTuumlrkiyersquode Afet Youmlnetim Politikalarının Analizi Paydaşlar Etkinlik ve Sorunlarrdquo

Sakarya Uumlniversitesi 6 Kamu Politikaları Ccedilalıştayı Bildiriler Kitabı 16-18 Eyluumll 2015 s7 Guumlrlek

ages39 199 13052011 Tarih ve 27933 Sayı

76

Kanunu kapsamında yer alan bağımsız boumlluumlmler ile bu bağımsız boumlluumlmlerin yer aldığı

binalarda bulunan buumlro ve ticarethane gibi amaccedillarla kullanılan boumlluumlmler yaşanan

afetler sonucu konutları yıkılanlara verilen krediyle veya devlet tarafından yaptırılan

konutlar200 ile bu şartları taşıyan kat irtifakının kurulduğu tapu kuumltuumlğuumlnde arsa vs

niteliğinde kayıtlı bulunan ve tapu tahsis işleminin henuumlz yapılmadığı kooperatif evleri

iccedilin de uygulanmaktadır Buna karşılık kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan koumlyuumln

iccedilerisinde inşa edilen ticari veya sınai amaccedilla kullanılan binalar201 zorunlu deprem

sigortasına tacircbi değildir

DASK muhtemel bir depremin ardından sigorta sahiplerinin depremden

oumlnceki yaşantılarına kaldıkları yerden devam edebilmeleri amacıyla zorunlu deprem

sigortası kapsamında oumldemeler yapmaktadır ldquoDeprem geccedilecek hayat devam

edecekhelliprdquo202 diyen DASK her yıl inşaat maliyetlerindeki artışa goumlre belirlediği azami

bir tutarda teminat sağlamaktadır Sosyal devlet olmanın gereklerinin yerine

getirilmesini sağlayan zorunlu deprem sigortası mal uumlzerindeki zararlara ilişkindir

6305 Sayılı Kanunrsquoda sigorta kapsamında maddi ve bedeni zararların karşılanacağına

ilişkin bir ibare yer alıyor olsa da 6305 Sayılı Kanunrsquoun amacını duumlzenleyen

1maddenin gerekccedilesi yalnızca deprem sonucu oluşabilecek maddi zararların zorunlu

deprem sigortası ile karşılanabileceği şeklindeki yorumu destekler niteliktedir203

Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartlarırsquo nın A3 maddesinde204 de oumlluumlmuuml de

kapsayacak şekilde tuumlm bedeni zararların teminat dışında kaldığı accedilıkccedila

duumlzenlenmektedir 6305 Sayılı Kanunrsquoun geccedilici 2 maddesi gereğince Kanunrsquoda ifade

edilen youmlnetmelik ile diğer duumlzenlemelere ilişkin huumlkuumlmlerin yeni duumlzenlemeler

yapılıncaya kadar Kanunrsquoda yer alan huumlkuumlmlere aykırı olmamak şartıyla

uygulanacağını huumlkuumlm altına almıştır Diğer duumlzenlemelerin iccedilerisine 587 Sayılı KHK

gereğince ccedilıkartılan Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartlarının da girdiği aşikardır

Ayrıca eğer soumlz konusu madde deprem sonucu oluşan bedeni zararların da

200 6305 Sayılı Kanun m10f1 ZDS Genel Şartları A1 201 6305 Sayılı Kanun m10f2 ZDS Genel Şartları A2 202Dask (2018) Doğal Afet Sigortaları Kurumu httpswwwdaskgovtrzorunlu-deprem-sigortasi-

teminat-ve-kapsamihtml Erişim Tarihi 10022018 203 httpswww2tbmmgovtrd2311-0643pdf Erişim Tarihi 01032019 204 RG13052011 Tarih ve 27933 Sayı

77

karşılanmasını iccedilerecek biccedilimde yazılmaya ccedilalışılmışsa -iccedilermediği madde

gerekccedilesinde de belirtilmiştir- o halde yeniden duumlzenlenecek olan zorunlu deprem

sigortası genel şartlarının 6305 Sayılı Kanun tarafından ccedilizilen hukukicirc ccedilerccedilevede ele

alınarak hazırlanması sağlanmalı ve bedeni zararların sigorta kapsamında olduğu

accedilıkccedila duumlzenlenmelidir205

DASK her yıl yapı maliyetlerindeki artışa paralel olarak belirlenen azami bir

tutara kadar teminat sunar Azami teminat tutarının tespitinde mevcut yapı stokunun

buumlyuumlk bir kısmını oluşturan binaların yeniden inşa bedeli (arsa değeri hariccedil) dikkate

alınır Sigorta yaptıranların teminat tutarları (sigorta bedeli) bu azami teminat tutarını

geccedilmemek uumlzere meskenlerinin buumlyuumlkluumlğuumlne ve yapı tarzına goumlre belirlenir Eğer

meskenin değeri DASK tarafından verilen teminat tutarını aşıyorsa sigortalı aşan

kısım iccedilin sigorta şirketlerinden isteğe bağlı olarak konut sigortası yaptırabilir 2019

yılı itibariyle DASK tarafından verilen azami teminat tutarı buumltuumln yapı tipleri iccedilin

215 Bin TL olarak hesaplanmıştır206 Bu oran evin değeri ne olursa olsun zorunlu

deprem sigortası yaptırıp zarara uğrayan sigortalı tarafından alınabilecek azami

tutardır Azami teminat tutarında deprem sonucu yıkılan konutun arsa değeri hariccedil

tutularak yeniden inşa edilmesi durumundaki maliyeti dikkate alınmaktadır Azami

teminat tutarının da dikkate alınması koşuluyla sigortalının teminat tutarının

meskenin buumlyuumlkluumlğuuml ve yapı tarzına goumlre belirlenmesi soumlz konusu olmaktadır207

ZDS depremler depreme bağlı yangınlar depreme bağlı patlamalar depreme

bağlı heyelanlar ve depreme bağlı tsunamiler sonucunda sadece konutlarda meydana

gelen yapısal zararları oumldemeyi amaccedillamaktadır208 Ayrıca DASKrsquoın ihtiyaccedil

duyulması halinde ve sigorta şirketleri tarafından teminat verilmediği durumlarda

depremin yanında sel heyelan şiddetli fırtına dolu kaya ve ccedilığ duumlşmesi gibi doğa

kaynaklı afetler iccedilin de sigorta teminatı vermesi muumlmkuumln hale gelmiştir Bu bağlamda

205 Barlas N ldquoAfet Sigortaları Kanunursquona Goumlre Zorunlu Deprem Sigortası Soumlzleşmesinin Taraflarırdquo

EUumlHFD C XV S 3ndash4 Y 2011 s116 206 ldquoZorunlu Deprem Sigortası Tarife ve Talimat Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tebliğrdquo

RG 0709209 Tarih ve 30881 Sayı 207 Dask (2018) Doğal Afet Sigortaları Kurumu httpswwwdaskgovtrzorunlu-deprem-sigortasi-

istatistikler-2html Erişim Tarihi 08022018 Erkan age s254 208 Erkan age s253

78

ilerleyen doumlnemlerde uumllkemizde depremlerin olduğu kadar sellerin de son derece sık

yaşandığı ve buumlyuumlk hasarlara neden olduğu dikkate alındığında oumlzellikle sel riskinin

de doğrudan kapsama alınmasıyla ilgili ccedilalışmaların yapılması oumlngoumlruumllmektedir209

Duumlnyarsquoda afetlerin neden olduğu maddi zararların boyutunun ccedilok buumlyuumlk

olması sebebiyledir ki bazı uumllkelerde sigorta sektoumlruuml riskleri devletle birlikte

yuumlklenmektedir Duumlnya uygulamasına bakıldığında oumlrneğin İspanya ve Fransarsquoda

doğal afet sigortası yaptırmak zorunludur ve devletin sınırsız garantisi altındadır

Amerika Birleşik Devletlerinde sel riskinin doğrudan devlet tarafından uumlstlenilmesi

duumlzenlenmiştir İsviccedilrersquode sigorta policcedilelerinde doğal afetin teminat kapsamına

alınması zorunludur ancak devletin kesin olarak garanti vermesi soumlz konusu

değildir210 Bu belirsizlik nedeniyle uumllkede sigorta şirketleri ortak programlar

geliştirmektedir Tuumlrkiyersquode afet sigortasına ilişkin olarak yapılan duumlzenlemelerde ise

sigorta şartlarının oluşmasının sağlanmasında yaşanan guumlccedilluumlkler afet riskinin

beklenilenden daha fazla oluşması ve sigorta policcedilesi sahiplerinin oluşturduğu

havuzun beklenilenden daha kuumlccediluumlk olması doğal afetlerde daha elverişli ve uygun

fiyatlarla sigorta teminatının verilmesine engel oluşturmaktadır Devletin her yıl

buumltccedilede buumlyuumlk bir kaynak ayırmak zorunda kalması nedeniyle doğal afetlere karşı

devlet destekli bir sigorta sisteminin geliştirilmesi uygun bir yol olarak karşımıza

ccedilıkmaktadır211

DASKrsquo ın kurulması Tuumlrk sigorta hukukunda sigorta soumlzleşmeleri alanında

sigortacıların kamu hukuku ve oumlzel hukuk şeklinde bir ayrıma tabi tutulmasına neden

olmuştur Kamuya ait sigorta kurumları genelde sosyal sigorta kurumları anlamında

kullanılıyor olsa da sigorta korumasının veriliş şeklinin oumlnemli olduğu sosyal ve oumlzel

sigorta şeklinde yapılan ayrımın temelinde sigortayı sağlayanın organizasyon şekli

dikkate alınmamaktadır DASKrsquoın oumlzel sigorta alanında risk taşıyıcısı konumunda ve

sigorta soumlzleşmesi akdetmeye yetkili bir kurum olduğu yani sigorta teminatı bir oumlzel

209 TC Kalkınma Bakanlığı ldquoAfet Youmlnetiminde Etkinlikrdquo Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu Onuncu

Kalkınma Planı 2014-2018 Ankara 2014 s61 210Ccedilekici E ldquoDoğal Afetler ve Tuumlrk Sigorta Sektoumlruumlnde Risk Transferirdquo Oumlneri C9 S36 Temmuz

2011 ss53-62 s59 211 Yongalık A ldquo Zorunlu Deprem Sigortasırdquo BATİDER C 21 S 2 2001 ss 151-17 s156

79

hukuk soumlzleşmesinin konusunu oluşturduğu iccedilin oumlzel sigortalar alanında faaliyet

goumlsteren bir kamu sigortacısı olduğu soumlylenebilir212

Ancak oumlğretide DASKrsquoın kamu sigortacısı şeklinde faaliyet goumlstermesi

eleştirilmektedir Eleştirilerden ilki oumlzel sigortaların kamu kuruluşları tarafından

değil oumlzel hukuk tuumlzel kişileri tarafından sunulmasının gerekli olduğuna ilişkindir

Ayrıca uumllkemizde gerccedilekleştirilen oumlzelleştirme faaliyetlerinin kapsamına bakıldığında

zorunlu deprem sigortasının sağlanması iccedilin bir kamu tuumlzel kişisinin kurulması garip

bir durum olarak değerlendirilmektedir213 Ancak oumlzellikle afet risk youmlnetimi

aşamasında sigortanın uygulanabilirliği accedilısından devletin afet sigortalarına

muumldahale etmesi kaccedilınılmaz bir youmlntem olarak karşımıza ccedilıktığından bu goumlruumlşe

katılmak muumlmkuumln değildir Sigortacılığın ccedilok yaygın olmadığı Tuumlrkiye gibi uumllkelerde

devlet tarafından reasuumlrans desteği alınmasından ziyade daha ccedilok sigortayı doğrudan

doğruya kendisinin sunması yolunun tercih edildiği goumlruumllmektedir

Eleştirilerden ikincisi zorunlu deprem sigortasının sigorta hukukunun temeline

aykırı bir duumlzenleme olduğu youmlnuumlndedir Uumllkemizde uygulanan diğer zorunlu sigorta

sistemlerinde sigortacı konumunda herhangi bir kamu kurumu değil oumlzel sigorta

mevzuatı ccedilerccedilevesinde faaliyet goumlsteren ve anonim ortaklık şeklinde kurulan oumlzel

sigorta şirketleri bulunmakta ise de zorunlu deprem sigortasına ilişkin mevzuatta oumlzel

sigorta şirketleri bu sigortayı ancak DASKrsquoın temsilcisi sıfatı ile yapabilmektedir

Ayrıca diğer zorunlu sigorta tuumlrlerinde biriken fonları idare edebileceği duumlşuumlnuumllen

oumlzel sigorta kurumlarının zorunlu deprem sigortasında birikecek fonları da yasal

ccedilerccedilevede youmlnetebileceği bu sigorta koluna ilişkin olarak kamu iktisadi teşebbuumlslerine

benzer bir kurumun kurulmasının oumlzel sigortacılık prensiplerine aykırılık teşkil

edeceği de ifade edilmektedir214

Doğa kaynaklı afetler alanında sigortacılık faaliyetlerinin sorunları dikkate

alındığında ve DASKrsquoın yapısı değerlendirildiğinde bu goumlruumlşe de katılmak muumlmkuumln

değildir Ccediluumlnkuuml deprem sigortası kapsamındaki riskler sigortacılık ilkelerinden bazı

212 Yongalık agms157 Somer M ldquoZorunlu Deprem Sigortasının Oumlzel Sigorta Hukukuna İlişkin

Bazı Youmlnlerden Değerlendirilmesirdquo Sigorta Hukuku Dergisi S1 2001 s120 213 Bozer A ldquoZorunlu Deprem Sigortasırdquo BATİDER C 21S 1 2001 s248 214 Kayıhan Ş ldquoZorunlu Deprem Sigortasırdquo EUumlHFD C8S1-2 2004 ss 497-516 s 504

80

noktalarda ayrılmaktadır Bu nedenle bu işin yalnızca doğal afet risklerini youmlnetmek

uumlzere kurulmuş olan ve sigortacılık alanında bazı ayrıcalıklara sahip olan ve kamu

guumlcuuml yetkileriyle donatılmış olarak ccedilalışan bir kamu kurumu tarafından yerine

getirilmesi daha uygundur Diğer taraftan sigortanın bir kamu sigortacısı tarafından

sunulması sigortanın yaygınlaşması accedilısından da son derece oumlnemlidir Sigorta

sistemimizdeki diğer zorunlu sigortalar en az sigorta ettiren kadar uumlccediluumlncuuml kişilerin

menfaatini korumaya youmlnelik sorumluluk sigortalarıdır Aksi halde bu sigortaları

yaptırmakla muumlkellef olan kişilerin karşılaştığı yaptırımlar ccedilok daha ağır olacaktır

Ancak zorunlu deprem sigortasının doğrudan teminat altına aldığı menfaat sigorta

ettirenin menfaati olduğu iccedilin bu zorunluluğun yaptırımları sigortanın hızla

yaygınlaşmasını sağlayacak kadar ağır yaptırımlar değildir Bu nedenle zorunlu

olmakla birlikte kontrol noktaları sınırlı olan zorunlu deprem sigortasının denetimi bu

sigorta bir kamu sigortacısı tarafından sunulduğunda daha etkili bir şekilde

sağlanabilecektir

Afet sonrasını etkileyen ve afet oumlncesinde belirlenmesi gereken oumlnemli

konulardan biri de muumllkiyet hakları ile alakalıdır Zorunlu deprem sigortası binaların

tuumlmuumlnuumln sigorta ettirilmesine değil binalarda bulunan bağımsız boumlluumlmlerin ayrı ayrı

sigorta ettirilmesine ilişkin zorunluluk taşımaktadır Uumlstelik kimi durumlarda sigorta

yaptırmak zorunlu olmadığı iccedilin bir binada tuumlm hak sahiplerinin değil yalnızca bir

kısmının sigortalı olduğu goumlruumllmektedir Bu durum afet sonrasında muumllkiyet

haklarında bir takım karışıklıklara sebep olabilmektedir Afet sebebiyle bir bina zarara

uğradığında binadaki tuumlm konut sahipleri sigortalı değilse binanın bazı boumlluumlmlerini

guumlccedillendirmek ve diğer boumlluumlmlerini ise sigortalı olmadığı iccedilin olduğu gibi bırakmak

teknik accedilıdan muumlmkuumln olmayacaktır215

634 Sayılı Kat Muumllkiyeti Kanunu216rsquonda apartman youmlnetiminin

anagayrimenkuluuml sigorta yaptırma kararı alabileceği ve diğerlerinin de bu karara

uymak zorunda bırakılacağı ve prim oumldemelerine arsa payları oranında katılacakları

215 Guumllkan P (2002) ldquoSettıng the Stage for Urban Risk Mitigation Seismic Risks and Compulsory

Insurance Policy Issues in Turkeyrdquo Second Annual IIASA-DPRI Meeting Integrated Disaster Risk

Management Megacity Vulnerability And Resilience July 29-31 Laxenburg Austria 216 RG02071965 tarih 12038 sayı

81

belirtilmiştir Bunun yanı sıra kat maliklerinin anagayrimenkuluuml sigortasıyla

giderilemeyecek olan zararlarının karşılanması iccedilin kendi bağımsız boumlluumlmlerini ayrıca

kendi ad ve hesaplarına sigorta ettirebilecekleri saklı tutulmuştur (madde 21) Ana

yapının harap olması durumunda ise anagayrimenkul uumlzerindeki kat muumllkiyeti

kendiliğinden sona erecek gerek o gayrimenkul ve gerekse harap olan boumlluumlmler iccedilin

alınan sigorta bedeli uumlzerinde ortak muumllkiyet huumlkuumlmleri uygulanacaktır (madde 47)

Uygulanan politikalar ve yapılan yasal duumlzenlemeler sonucunda afetleri kader

olarak goumlrme eğilimi yerine afetlerin oumlnlenmesi youmlnuumlnde ccedilalışmalara ağırlık verilmiş

afetlerin hem insan kaynaklı hem de doğa kaynaklı olduğu gerccedileği fark edilmeye

başlanmıştır 6305 Sayılı Afet Sigortaları Kanunu kapsamında zorunlu deprem

sigortası yaptırılmamışsa devletin sunduğu kredi avantajının yanı sıra depremde

binanın zarar goumlrmesi durumunda yapılan diğer yardımlardan da

yararlanılamayacaktır Ayrıca banka kredisi yoluyla konut alımlarında elektrik su ve

doğal gaz aboneliği işlemlerinde ilgili kuruma gidildiğinde soumlz konusu işlemler

iccedilin zorunlu deprem sigortasının yaptırıldığına dair belgenin sunulması istenmekte

aksi takdirde konut kredisinin verilmesi elektrik su ve doğal gaz aboneliklerinin

başlatılması işlemleri askıya alınmaktadır Yapılan bu değişikliklerle depreme karşı

sigorta yaptırılmasının ne derece oumlnemli olduğunun kavranması ve sigortalılık

oranının artırılması amaccedillanmış ve amaccedillanan hedeflerin elde edilmesinin buumlyuumlk

oranda gerccedilekleştirilmesi soumlz konusu olmuştur

Şoumlyle ki 1999 Marmara depreminin etkilediği İstanbul ve Kocaeli gibi iki

oumlnemli ili iccediline alan ve birccedilok deprem uzmanının ccedilok yakın bir gelecekte yine buumlyuumlk

bir depremin beklendiğini ifade ettiği Marmara boumllgesinde DASK sigortalılık oranı

yuumlzde 6060 oranındadır Uumllkemiz genelinde ise zorunlu deprem sigortası

uygulamasına katılım oranı yasal ve kurumsal anlamda gerccedilekleştirilen değişiklikler

sayesinde yuumlzde 5050rsquoye ulaşmıştır

82

BOumlLGE KONUT

SAYISI

SİGORTALI

KONUT

SAYISI

POLİCcedilE

DAĞILIMI

SİGORTALILIK

ORANI PRİM

PRİM

ORANI

MARMARA 6014550 3644984 4080 6060 558129122 4690

İCcedil ANADOLU 3332500 1580026 1770 4740 114966309 970

EGE 2616350 1335634 1500 5100 227116997 1910

AKDENİZ 2236030 983718 1100 4400 120746813 1010

KARADENİZ 1693780 729933 820 4310 87019729 730

GUumlNEY

DOĞU

ANADOLU

991460 358968 400 3620 37097206 310

DOĞU

ANADOLU

777020 290713 330 3740 45757461 380

TOPLAM 17661690 8923976 100 5050 1190833636 100

Şekil 3 Boumllgelere goumlre zorunlu deprem sigortasına katılım oranı (DASK 2018)

Şekil 4 Tuumlrkiye Deprem Tehlike Haritası

Kaynak AFAD 2018 Tuumlrkiye Deprem Tehlike Haritası

83

Depremlerin ve genel anlamda afetlerin meydana getireceği kayıpların

oumlnceden tasarlanmış ve oluşturulmuş risk azaltma politikaları ile oumlnlenebilmesi

muumlmkuumlnduumlr Oumlncelikle kısa vadede DASK sisteminin geliştirilmesi ve sigortalılık

oranının artırılması noktasında devlet desteğinin sağlanması zorunluluk arz

etmektedir217 Ayrıca AFAD ve ilgili kamu kurumları tarafından halk arasında yeterli

farkındalığın sağlanması sigortalılık oranının artırılması youmlnuumlnde yeni yasal

duumlzenlemelerin yapılması zorunlu deprem sigortasının kapsamının genişletilmesi

sigortanın yaptırılmaması durumunda konut sahiplerine bir yaptırım uygulanmasının

oumlnuumlnuumln accedilılması ve deprem gerccedileğine uygun bir afet youmlnetimi politikasının izlenmesi

yararlı adımlar olarak sıralanabilir218

Uzun vadede ise daha guumlvenli yaşam alanlarının planlanması mevcut uumlretim

tesislerinin guumlvenli boumllgelere nakledilmesi modern kentlerin inşa edilmesine youmlnelik

yeni projelerin hayata geccedilirilmesi sağlanmalıdır Bu noktada en kritik goumlrev yerel

youmlnetimlere duumlşmektedir Yerel youmlnetimlerin imara accedilılacak boumllgelerin doğru

belirlenmesi bu boumllgelerde zemin etuumltlerinin yapılması imar iccedilin uygun olan

boumllgelere youmlnelik akılcı ve modern imar projelerinin hazırlanması riskli boumllgelerdeki

mevcut yaşam alanlarının guumlvenli boumllgelere nakledilmesi konusunda gerekli

kaynakların yaratılması gibi hususlara azami derecede oumlnem vermesi de son derece

oumlnemlidir219

4452 Sayılı Yetki Kanunursquona dayanılarak hazırlanan son duumlzenleme 595

Sayılı ldquoYapı Denetimi Hakkında Kanun Huumlkmuumlnde Kararname220rdquo dir 595 Sayılı

KHKrsquo nın amacı yapılarda can ve mal guumlvenliğini sağlamak plansız kontrolsuumlz ve

kalitesiz yapılaşmayı oumlnleyerek kaynak israfını ortadan kaldırmak ccedilağdaş norm ve

standartlarda yapı uumlretmek ve bunun iccedilin yapı denetimini sağlamak yapıda meydana

217 GUumlNHAN E ldquo Afet Risk Youmlnetimi Ve suumlrduumlruumllebilir Kalkınmardquo Afetlerle Kalkınma Tecruumlbeler

Politikalar ve Beklentiler Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi Ankara Nisan 2016 s336 218 Erkan age s254 219 Guumlnhan agm s337 220 RG 10042000 tarih ve 24016 Sayı

84

gelen hasarlar nedeniyle zarara uğrayan kişilerin haklarını korumak ve doğması

muhtemel zararların tazmin edilmesini temin etmektir221

Marmara depreminin ardından başlayan kurumsal değişim ve doumlnuumlşuumlm

sonrasında eşguumlduumlm sağlanması gereken kurumlar arasında afetlerle ilgili yetki ve

sorumlulukların yeniden tanımlanması ihtiyacı afet ve acil durumlarda yetki ve

koordinasyonun tek bir elde toplanmasını gerekli kılmıştır Bu doğrultuda afetlerle

ilgili olarak goumlrev yapan Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml Afet İşleri Genel

Muumlduumlrluumlğuuml ve Tuumlrkiye Acil Durum Youmlnetimi Genel Muumlduumlrluumlğuuml kapatılmış 2009

yılında ccedilıkarılan 5902 sayılı ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve

Goumlrevleri Hakkında Kanunrdquo ile Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı kurularak

yetki ve sorumluluklar tek bir ccedilatı altında toplanmıştır222

22 Afetler ve Kentsel Doumlnuumlşuumlm Mevzuatı

Ccedilalışmanın konusunun afetleri kapsaması nedeniyle bu boumlluumlmde oumlncelikle

genel olarak kentsel doumlnuumlşuumlm kavramı ele alınacak sonrasında ise afet zararlarının ve

kentsel risklerin bulunduğu alanlarda gerccedilekleştirilen kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları

ve konuya ilişkin yasal duumlzenlemeler uumlzerinde durulacaktır

221 Genel Olarak Kentsel Doumlnuumlşuumlm

2000 yılı ve sonrası oumlnemli yasal gelişmelerden biri kentsel doumlnuumlşuumlmuumln

mevzuatımızda yer alması olmuştur Kentsel doumlnuumlşuumlm genel olarak yapılaşma

suumlrecinde imar planı bulunmayan ya da imar planlarına aykırı olarak yapılanmış

yerlerin imar planlama faaliyetlerinin temel amaccedillarına uygun hale getirilmesi iccedilin

iyileştirilmesi ve eskiyen bozulan kent dokusunun yenilenmesinin toplu adıdır Tuumlrk

Dil Kurumu Tuumlrkccedile Soumlzluumlğuumlrsquonde223 kentsel doumlnuumlşuumlm ldquoimar planına uymayan

221 Fani age s29 222 httpswwwafadgovtrtr2211AFAD-Hakkinda Erişim Tarihi 27072017 223

httpwwwtdkgovtrindexphpoption=com_gtsamparama=gtsampguid=TDKGTS5bd06d7cd90f34017

28573 Erişim Tarihi 24102018

85

ruhsatsız binaların yıkılıp planlara uygun olarak toplu yerleşim alanlarının

oluşturulmasırdquo şeklinde tanımlanmaktadır

Kentsel doumlnuumlşuumlmuumln İmar Terimleri Soumlzluumlğuumlrsquo nde ldquoKamu girişimi ya da

yardımıyla yoksul komşulukların temizlenmesi yapıların iyileştirilmesi korunması

daha iyi barınma ccedilalışma ve dinlenme koşulları kamu yapıları sağlanması amacıyla

yerel tasar ve izlenceler uyarınca kentleri ve kent oumlzeklerinin tuumlmuumlnuuml ya da bir

boumlluumlmuumlnuuml guumlnuumln değişen koşullarına daha iyi ccedilevre verebilecek duruma getirmerdquo

olarak tanımlandığı goumlruumllmektedir224 Doktrinde ise farklı tanımlamalara sahip

olmasının yanı sıra iccedilerisinde yenileme koruma sağlamlaştırma yeniden

canlandırma gibi kavramlar barındıran ve bu oumlzellikleriyle dinamik bir yapıya sahip

olan kentsel doumlnuumlşuumlm toplumsal ekonomik ve kuumlltuumlrel amaccedillarla kent parccedilalarının

kullanım biccedilimine dışarıdan yapılan bir muumldahale sonucu gerccedilekleşmektedir225

Kentsel doumlnuumlşuumlmuumln tanımı kentsel gelişmenin toplumsal ekonomik ve

mekacircnsal olarak yeniden ele alındığı ve kentteki sorunlu alanların duumlzenli sağlıklı ve

estetik bir hale getirilmesi iccedilin kentlerin yıkımı yeniden yapımı canlandırılması veya

yeniden yapılandırılması iccedilin proje uumlretilmesi ve uygulama yapılması olarak da

yapılmaktadır226 Kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları oumlzellikle gecekondu alanlarında

kent merkezlerinde sanayi alanlarının kent merkezlerini terk etmesi sonucu ortaya

ccedilıkan alanlarda ve son olarak afet zararlarının ve kentsel risklerin bulunduğu alanlarda

karşımıza ccedilıkmaktadır

Afetler ve kentleşme arasında iki youmlnluuml bir ilişki soumlz konusudur Bir yandan

kentleşme şekli afetlerin olma olasılığını artırabilir Bu sebeple bir uumllkede nasıl bir

kentleşmenin olduğu sorusunun cevabı aynı zamanda o uumllkede meydana gelebilecek

afetler hakkında da bir duumlşuumlncenin oluşmasına imkan verecektir Diğer yandan afetler

kentleşmenin şeklini etkileyebilir Şoumlyle ki kentlerin kuruluşu ve gelişimi yalnızca

bilimsel kurallar ışığında gerccedilekleşmemiş bilhassa ilk kentlerin oluşumunda

224 Uumlnal E Duyguluer F Bolat E ldquoİmar Terimleri Soumlzluumlğuumlrdquo TODAİE Ankara 1998 s 103 225 Keleş ages414 226Oumlzden PP ldquoKentsel Yenilemerdquo İmge Kitabevi Ankara 2008 s44 Oumlngoumlren G ldquoKentsel

Doumlnuumlşuumlm Hukukurdquo Oumlngoumlren Hukuk Yayınları Yayın No5 İstanbul Haziran 2017 s3 Ccedilaptuğ M

ldquoİdare Hukuku Accedilısından Kentsel Doumlnuumlşuumlmrdquo Seccedilkin Yayınevi Ankara 2016 s18

86

deneyimler son derece oumlnemli bir bilgi kaynağı olmuştur İnsanlar ilk olarak bir yere

yerleşmiş ve orada yapılaşma başlamış ancak sonraları meydana gelen afetler

neticesinde kentin yerleşme ve yapılaşma şekli değişmiş ya da kent o yerden başka bir

yere taşınmak zorunda kalmıştır Oumlrneğin İstanbul ccedilok eski doumlnemlerden beri

depremlerin yaşandığı bir şehir olması nedeniyle bu duruma uygun yerleşme ve

yapılaşmanın gerccedilekleştirilmeye ccedilalışıldığı bir kent haline gelmiştir Aynı şekilde Van

ve Erzincan kentleri de ccedilok eski tarihlerde buguumlnkuuml yerlerinden daha aşağılarda bir

yere kurulu iken afetlerin etkisiyle daha yukarı kotlarda kurulmuştur227

Depremleri oumlnleme olanağı olmasa da depremler sonucu meydana gelen

kayıpları en aza indirmek muumlmkuumlnduumlr Uumllkemizde oumlzellikle son yıllarda acı

deneyimlerle yaşanmış ve fark edilmiş olan deprem gerccedileği kentsel doumlnuumlşuumlm

ihtiyacını ortaya ccedilıkaran en oumlnemli faktoumlrlerden biri haline gelmiştir228 Afet sonrası

yaşanma ihtimali olan kayıpları en aza indirmek iccedilin oumlncelikle depreme dayanıklı

yapıların yapılması depreme dayanıksız olan mevcut yapıların oumlzellikle konutların

guumlccedillendirilmesi ve depreme dayanıklı hale getirilmesi youmlnuumlnde bir konut yenileme

politikasının geliştirilmesi izlenmesi zorunluluk arz etmektedir Depremin yanı sıra

heyelan sel ccedilığ ve kaya duumlşmesi gibi diğer afetlerle ilgili verilerin de toplanıp hangi

boumllgelerin yerleşime uygun olduğunun tespit edilmesi plansız yerleşimlerin oumlnuumlne

geccedililmesi oumlzellikle dere yatakları iccedilerisindeki her tuumlrluuml yapı muhtemel bir taşkında

doğrudan zarar goumlreceğinden dere yataklarının kesinlikle imara accedilılmamasının

sağlanması son derece oumlnemlidir Ancak tuumlm risklere rağmen imara accedilılmış olan

boumllgeler soumlz konusuysa o boumllgelerdeki mevcut yerleşim yerlerinin daha guumlvenli

alanlara taşınması sağlanmalı ayrıca bir ccedilok uumllkede olduğu gibi uumllkemizde de sel ccedilığ

ve heyelan yataklarının oumlnceden belirlenerek bu youmlnde risk haritalarının hazırlanması

ccedilalışmalarına oumlncelik verilmelidir229

227 Şahin Y ldquoKentleşme Politikasırdquo Ekin Kitabevi Bursa 2017 s258-259 228 Oumlzden P P ldquoKentsel Yenileme Yasal- Youmlnetsel Boyut Planlama ve Uygulamardquo İmge Yayınevi

Ankara 2008 s291 229Geray C ldquoKent Yerel Youmlnetimler ve Toplu Konut Mevzuatırdquo Ed Doğan HHPalme Yayınevi

C1 Ankara 2018 s 391 Kadıoğlu Heyelan s268

87

222 Kentsel Doumlnuumlşuumlmle İlgili Yasal Duumlzenlemeler

Kentsel doumlnuumlşuumlmle ilgili yasal duumlzenlemeler 6306 Sayılı ldquoAfet Riski Altındaki

Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanunrdquo 5393 Sayılı ldquoBelediye Kanunurdquo nun

73rsquouumlncuuml maddesi ve 5366 Sayılı ldquoYıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel Taşınmaz Varlıkların

Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanunrdquo şeklinde

sıralanabilir Kentsel doumlnuumlşuumlme yer veren ve afeti konu alan diğer yasal duumlzenlemeler

ise 3194 sayılı İmar Kanunu 775 Sayılı Gecekondu Kanunu ve 2985 Sayılı Toplu

Konut Kanunu olarak karşımıza ccedilıkmaktadır

Bu bağlamda kentsel doumlnuumlşuumlme kanun duumlzeyinde doğrudan yer veren doumlrt

farklı duumlzenleme mevcuttur230 Bu duumlzenlemelerden ilki coğrafi bir sınırlamayla belli

bir yerin kentsel doumlnuumlşuumlmuumlnuuml konu edinen 5393 Sayılı Belediye

Kanunursquonun 73rsquouumlncuuml maddesidir Diğer yasal duumlzenlemeler ise kentsel doumlnuumlşuumlm

uygulamalarını coğrafi sınırlamadan daha ccedilok konu bakımından ele almaktadır231

Şoumlyle ki 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel Taşınmaz Varlıkların

Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanunrsquoda ldquoyıpranan

ve oumlzelliğini kaybetmeye yuumlz tutmuş kuumlltuumlr ve tabiat varlıklarını koruma

kurullarınca sit alanı olarak tescil ve ilan edilen boumllgeler ile bu boumllgelere ait koruma

alanlarının boumllgenin gelişimine uygun olarak yeniden inşa ve restore edilerek bu

boumllgelerde konut ticaret kuumlltuumlr turizm ve sosyal donatı alanları oluşturulması tabiicirc

afet risklerine karşı tedbirler alınması tarihi ve kuumlltuumlrel taşınmaz varlıkların

yenilenerek korunması ve yaşatılarak kullanılması232rdquo oumln planda tutulurken 6306

Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanunrsquoda ise ldquoafet

riski altındaki alanlar ile bu alanlar dışındaki riskli yapıların bulunduğu arsa ve

arazilerde fen ve sanat norm ve standartlarına uygun sağlıklı ve guumlvenli yaşama

230 Kaplan O ldquoİdare Hukuku Youmlnuumlnden Afet Riski Altındaki Alanların Kentsel Doumlnuumlşuumlm Suumlrecirdquo

Oniki Levha Yayınları İstanbul Ekim 2017 s37 231 Kaplan age s40 232 5366 Sayılı Kanun m11

88

ccedilevrelerini teşkil etmek uumlzere iyileştirme tasfiye ve yenilemelerin233rdquo yapılması oumlne

ccedilıkmaktadır

Ayrıca 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel Taşınmaz Varlıkların

Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun ve 6306 Sayılı

Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanunla kentsel

doumlnuumlşuumlm faaliyetlerinde Toplu Konut İdaresirsquone son derece oumlnemli goumlrev ve yetkiler

verilmektedir234 Kentsel doumlnuumlşuumlme ilişkin mevcut hukuki duumlzenlemelere

bakıldığında her birinde kendi amaccedilları doğrultusunda kentsel doumlnuumlşuumlm alanı ile bu

alanın sahip olması gereken asgari oumllccediluumltlerin tayin edildiği goumlruumllmektedir235 Bu

hukuki duumlzenlemeler iccedilerisinde yer alan 775 Sayılı Gecekondu Kanunu 3194 Sayılı

İmar Kanunu ve 2985 Sayılı Toplu Konut Kanunu afet konulu olmasalar da kentsel

doumlnuumlşuumlmuuml konu almakta ve afetlerle muumlcadelede dolaylı olarak fayda

sağlamaktadırlar

223 Afeti Konu Alan Kentsel Doumlnuumlşuumlm Duumlzenlemeleri

2231 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların

Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanun

Marmara boumllgesinde 1999 yılında meydana gelen iki buumlyuumlk depremin ardından

başlayan kentsel doumlnuumlşuumlm ccedilalışmaları 2005 yılında ccedilıkarılan iki yasal duumlzenlemenin

başarılı sonuccedillar vermemesi uumlzerine yeniden ele alınmıştır236 Kentsel doumlnuumlşuumlm

yalnızca fiziksel bir planlama ccedilalışması değil aynı zamanda o youmlrede yaşayan nuumlfusun

sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel oumlzellikleriyle de ilgili uygulama alanında ortaya ccedilıkan

yasal ve youmlnetsel sorunlarına ilişkin kapsamlı bir uygulamadır237 2011 yılında biri

23 Ekim diğeri 9 Kasımrsquoda yaşanan Van ve Erciş depremleri sonucunda ccedilok fazla

yapının zarar goumlrmesi ve yıkılması neticesinde afet riski altındaki boumllgelerde yapıların

233 6306 Sayılı Kanun m1 234 Uumlstuumln age s186 235 Ccedilaptuğ age s125 236 Bkz syf110-115 arası 237 Kentsel Risklerin Azaltılması ldquoAfet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Ccedilalışmalarırdquo İSMEP

Rehber Kitaplar Haziran 2014 s45

89

doumlnuumlştuumlruumllmesi afet riski altındaki alanlar ile bu alanlar dışındaki riskli yapıların

bulunduğu arsa ve arazilerde fen ve sanat norm ve standartlarına uygun sağlıklı ve

guumlvenli yaşam ccedilevreleri oluşturularak iyileştirme tasfiye ve yenileme ccedilalışmalarının

yapılması amacıyla 6306 Sayılı ldquoAfet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi

Hakkında Kanunrdquo yuumlruumlrluumlğe girmiştir238

Afet amaccedillı kentsel doumlnuumlşuumlmde uygulanacak temel ve oumlzel bir kanun

niteliğinde olan 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında

Kanun iki tuumlr alanı kapsamaktadır Bu alanlardan ilki zemin yapısı sebebiyle ikincisi

uumlzerindeki yapılaşma sebebiyle can ve mal kaybına yol accedilma riski taşıyan alanlardır

6306 Sayılı Kanun 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel Taşınmaz Varlıkların

Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun ile 5393 Sayılı

Belediye Kanunursquonun 73maddesindeki oumlzel duumlzenlemelerden farklı olarak ccedilok daha

kapsamlı ve ayrıntılı bir kentsel doumlnuumlşuumlm uygulaması oumlngoumlrmektedir239 Ayrıca 6306

Sayılı Kanun kapsamında yuumlruumltuumllmesi planlanan kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamalarının

ayrıntıları usul ve esasları ldquo6306 Sayılı Kanunun Uygulama Youmlnetmeliği240rdquo ile

duumlzenlenmiş bulunmaktadır

6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanun

kapsamında doumlnuumlşuumlme tabi tutulacak olan yerler riskli yapılar ve riskli alanlardır

6306 Sayılı Kanun m2d -ve Uygulama Youmlnetmeliği241 m3g- kapsamında riskli

yapı ldquoriskli alan iccedilinde veya dışında olup ekonomik oumlmruumlnuuml tamamlamış olan ya da

yıkılma veya ağır hasar goumlrme riski taşıdığı ilmicirc ve teknik verilere dayanılarak tespit

edilen yapırdquo olarak tanımlanmaktadır Madde metninden de anlaşılacağı uumlzere bir

238 RG 31052012 Tarih ve 28309 Sayı 239 Şahin C ldquoAfet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkındaki Kanunrsquoa Youmlnelik Bazı

Eleştirilerrdquo Kentsel Doumlnuumlşuumlm Hukuku Ed Yasin M Şahin C İstanbul Uumlniversitesi SSONAR İdare

Hukuku ve İlimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi No20131 s51 240 RG 15122012 Tarih ve 28498 Sayı Bu youmlnetmeliğin adı ldquoAfet Riski Altındaki Alanların

Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanunun Uygulama Youmlnetmeliğirdquo iken 2572014 tarihli ve 29071 sayılı

Resmi Gazetersquode yayımlanan ldquoAfet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanunun

Uygulama Youmlnetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Youmlnetmelikrdquo ile metne işlendiği biccedilimde

değiştirilmiştir 241 Bundan sonra Uygulama Youmlnetmeliği olarak anılacaktır

90

yapının riskli yapı olarak tespit edilmesi noktasında riskli bir alanda bulunma

zorunluluğu bulunmamaktadır İlgili madde metni kapsamında riskli yapılar

-Ekonomik oumlmruumlnuuml tamamlamış olan

-Yıkılma veya ağır hasar goumlrme riski taşıdığı bilimsel ve teknik verilere

dayanılarak tespit edilmiş yapı olarak duumlzenlenmektedir

Buna goumlre bir binanın yıkılma veya ağır hasar goumlrme riski taşıdığı ya da

ekonomik oumlmruumlnuuml tamamladığı bilimsel ve teknik verilere dayanılarak tespit

edilmişse riskli yapı olduğu kabul edilecektir Riskli yapı tanımında geccedilen ldquoekonomik

oumlmruumlnuuml tamamlamış yapırdquo ifadesi ile ne anlatılmak istendiği hem 6306 Sayılı

Kanunrsquoda hem de Uygulama Youmlnetmeliğirsquonde accedilıkccedila belirtilmemiştir Teknik ve fiziki

sebeplerle doğrudan kullanım olanağı kalmamış ya da tamiri muumlmkuumln veya ekonomik

olmadığı iccedilin kullanılmasında bir fayda olmayan yapıların ekonomik oumlmruumlnuuml

tamamlamış yapı niteliğinde olduğu şeklinde bir tanım yapılabilir242 Afet Riski

Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanun ile Kanunrsquoun Uygulama

Youmlnetmeliğirsquonde yer alan duumlzenlemelerden bir yapının riskli olduğunun kabuluuml iccedilin

biri seccedilimlik olmak uumlzere iki şartın gerccedilekleşmesi gerektiği ortaya ccedilıkmaktadır243

644 Sayılı KHK 244rsquo nın 6maddesirsquonde belirtilen hizmet birimleri arasında yer

alan ve goumlrevleri 6306 Sayılı Kanunrsquo un 19 maddesinde yeniden duumlzenlenerek

ldquoAltyapı ve Kentsel Doumlnuumlşuumlm Hizmetleri Genel Muumlduumlrluumlğuumlrdquo adını alan Genel

Muumlduumlrluumlğuumln mahallicirc idarelerin altyapı sistemlerinin ccedilevre duumlzeni ve imar planlarına

uygun olarak planlanmasına gecekondu alanlarına ilişkin iyileştirme yenileme ve

doumlnuumlşuumlm uygulamalarına ilişkin usul ve esasları belirleme ile doumlnuumlşuumlm alanı ilan

edilen alanlardaki yapıların tespit edilerek arasa ve arazi duumlzenleme işlerinin

yapılmasını sağlamak gibi goumlrevleri bulunmaktadır

6306 Sayılı Kanun gereğince riskli yapıların tespiti ile tahliyesi ve yıktırılması

riskli yapı tespiti yapmak uumlzere başvuran kurum ve kuruluşların lisanslandırılması

242 Kaplan age s75 243 İnal E ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Hukukunda Riskli Yapırdquo Oniki Levha Yayınları Aralık 2017 s18 244 RG 04072011 Tarih ve 27984 (Muumlkerrer) Sayı

91

lisanslı kurum ve kuruluşların faaliyetlerinin denetlenmesi ve bu kurum ve

kuruluşların ilgili mevzuatlarında oumlngoumlruumllen idari ve cezai yaptırımlara ilişkin

işlemlerinin yuumlruumltuumllmesiyle goumlrevli olmak uumlzere ldquoAltyapı ve Kentsel Doumlnuumlşuumlm

Hizmetleri Genel Muumlduumlrluumlğuumlrdquo ne bağlı olarak ldquoRiskli Yapılar Dairesi Başkanlığırdquo

ihdas edilmiştir

Guumlnuumlmuumlzde fiziksel ccedilevrenin guumln geccediltikccedile bozulması gecekondulaşmanın ve

plansız yapılaşmanın artması doğal ve tarihi mirasın kaybolma tehlikesi kentin sahip

olduğu kimliğin bir buumltuumln olarak zedelenmesi ekonomisinin koumltuumlye gidişi ve kentsel

yoksulluğun artması gibi sorunlara ccediloumlzuumlm bulma arayışıyla kentler harekete

geccedilmişlerse de sorunların oldukccedila kapsamlı ve karmaşık bir yapıda olması ccediloumlzuumlmuumln

de aynı şekilde kapsamlı ve pratik olması zorunluluğunu beraberinde getirmiştir Bu

zorunluluk sebebiyle kenti kapsayan sorunların ccediloumlzuumlmuumlnde farklı uzmanlık

alanlarının bir arada eşguumlduumlmluuml bir şekilde ccedilalışması gerekmektedir245 Riskli yapıyı

tespit etme yetkisi 6306 Sayılı Kanunrsquoun Uygulama Youmlnetmeliğirsquonin 6 maddesi rsquone

goumlre Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı Belediyeler Ccedilevre ve Şehircilik İl Muumlduumlrluumlğuuml

Bakanlık tarafından yetkilendirilen Uumlniversiteler ve Bakanlık tarafından lisans verilen

kurum veya kuruluşlara aittir Ccedilevre ve Şehircilik Muumlduumlrluumlkleri İl Oumlzel İdareleri

Belediyeler bakanlıkccedila yetki verilen uumlniversiteler ve bakanlıkccedila lisans verilen kurum

ve kuruluşlara aittir Uygulamada riskli yapı tespitinin ağırlıklı olarak Bakanlıkccedila

lisans verilen kurum veya kuruluşlarca yapıldığı goumlruumllmektedir

Uygulama Youmlnetmeliğirsquonde 2014 yılında yapılan değişiklikle Bakanlık

tarafından lisans verilen oumlzel firmalar buumlnyesinde riskli yapı tespitine ilişkin raporların

hazırlanmasıyla goumlrevli olmak uumlzere goumlrevlendirilen muumlhendislerin muumlhendislik

alanlarıyla ilgili olarak meslek odalarındaki uumlyelik durumlarının devam etmesi ve

meslekte fiilen en az beş yıldır ccedilalışıyor olmaları bakanlık tarafından veya bakanlıkccedila

uygun goumlruumllen kurumlar tarafından gerccedilekleştirilen eğitim programlarında yer

almaları eğitimin sonunda yapılan yazılı sınavını geccedilerek katılım belgesi almaya hak

kazanarak bu hususları belgelendirmeleri gerekmektedir Uygulamaya bakıldığında

riskli yapının tespiti işleminin yaygın olarak bakanlık tarafından lisanslandırılmış oumlzel

245 İSMEP Rehber Kitaplar age s45

92

kurum ve kuruluşlarca yapıldığı goumlruumllmektedir Bu bağlamda oumlzel kurum ve

kuruluşun seccedililmesi işleminde ilgili Youmlnetmelik huumlkmuuml de dikkate alınarak riskli

yapıyı tespit edecek muumlhendisin en az ldquo5 yıl tecruumlbeli olması bağlı olduğu odaya

ilişkin kaydının halen devam ediyor olmasırdquo gerekmektedir246

Riskli yapı tespiti iccedilin bu kurum ve kuruluşlara başvuran ilgilinin başvurusunu

sahip olduğu lisans belgesinin kontroluumlnuuml yaparak yapması yararına olacaktır Ayrıca

Youmlnetmeliğin 7maddesirsquonde riskli yapının tespiti aşamasında ccedilıkan masrafların

başvuruda bulunan bina maliki ya da maliklerince karşılanacağı duumlzenlenmektedir

6306 Sayılı Kanun kapsamında kamuya ait olan binalara da riskli yapı tespit işleminin

yaptırılması ve kamunun muumllkiyetinde bulunan binanın riskli olduğunun belirlenmesi

ihtimalinde taşınmazın kayıtlı olduğu tapu kuumltuumlğuumlne risk şerhinin konulması ve

ardından ilgili mevzuat kapsamında yıkılması muumlmkuumlnduumlr Riskli yapı olarak tespiti

yapılan binaların lojman niteliğinde olması durumunda ise lojmanda ikamet eden

kiracı konumdaki kişilerin de bina malikleri gibi yapılan yardım ve desteklerden

yararlanması muumlmkuumlnduumlr

6306 Sayılı Kanun kapsamında doumlnuumlşuumlme tabi tutulacak olan bir diğer yer

riskli alanlardır Alan oumllccedileğinde doumlnuumlşuumlm uygulamasına başlamak iccedilin oumlncelikle riskli

alan ilanına ilişkin bir karar alınması gerekmektedir247 6306 Sayılı Kanunrsquoun 2rsquonci

maddesinin ccedil bendi ve Uygulama Youmlnetmeliğirsquonin 3rsquouumlncuuml maddesinin f bendinde

riskli alanın tanımı yapılmıştır İlgili duumlzenlemelere goumlre zemin yapısı ya da uumlstuumlndeki

yapılaşmanın oumlzelliği dolayısıyla can ve mal kaybına neden olma tehlikesi bulunan ve

Cumhurbaşkanınca248 kararlaştırılan alanların riskli alan olduğu kabul edilmektedir

Riskli alan tespiti iccedilin toplanması gereken belgelerin neler olduğunu

duumlzenleyen Uygulama Youmlnetmeliğirsquonin 5maddesinin b bendinde riskli alan tespit

246Kentsel Doumlnuumlşuumlm Suumlrecinde Riskli Yapı Tespiti ve Hukuki Sonuccedilları

httpswwwhukukihabernetkentsel-donusum-surecinde-riskli-yapi-tespiti-ve-hukuki-sonuclari-

makale5266html Erişim Tarihi 16032019 247 Akıncı age s621 24802072018 tarihli ve 700 sayılı Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamenin 196 ncı maddesiyle bu bentte yer

alan ldquoBakanlık veya İdare tarafından Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının goumlruumlşuuml de alınarak

belirlenen ve Bakanlığın teklifi uumlzerine Bakanlar Kuruluncardquo ibaresi ldquoCumhurbaşkanıncardquo şeklinde

değiştirilmiştir

93

edilirken hazırlanan dosyada alanda daha oumlnceden meydana gelmiş afetlere ilişkin

bilgi ve belgelerin de yer alması gerektiğine ilişkin duumlzenleme 2017 yılında muumllga

edilmişse de soumlz konusu muumllga işleminin yerinde olmadığının kabuluuml gerekmektedir

Zira riskli alan tespit edilirken hazırlanan dosyada o alanda daha oumlnceden meydana

gelmiş olan afetlere ilişkin verilerin yer almaması can ve mal guumlvenliği accedilısından

buumlyuumlk bir eksikliktir O alanda geccedilmiş yıllarda meydana gelmiş olan afetlerin

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln sebep olduğu yapı hasarları can ve mal kayıpları bir alanın hem kentsel

doumlnuumlşuumlme uygunluğu noktasında hem de riskli alan olarak tespitinde oumlnemli bir rol

oynayacağı accedilıktır

Bir yerde alan oumllccedileğinde kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamasına başlamak iccedilin riskli

alan ilan edilmesi zorunludur Danıştayrsquoın afete maruz kalma tehlikesi ile karşı

karşıya olan bir boumllgeye ilişkin olarak 6306 Sayılı Kanunrsquoa istinaden alınmış olan

ldquoriskli alanrdquo kararını ortada somut ve bilimsel veriler ışığında alınmış bir karar

olmaması gerekccedilesiyle hukuka uygun bulmadığı youmlnuumlnde verdiği kararı

ldquo hellipuyuşmazlığa konu alanın 6306 Sayılı Kanunrsquoda belirtilen ldquoriskli alanrdquo

oumlzelliğini taşıdığına dair duumlzenlenen raporun alanda bulunan yapılarla ilgili olarak

uumlzerindeki yapılaşma sebebiyle can ve mal kaybına yol accedilma riski taşıdığına dair

somut herhangi bir bilgi iccedilermediği sonucuna ulaşıldığı ayrıca alanın 1 Derece Sit

Alanı olması dolayısıyla Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığırsquonın da goumlruumlşuumlnuumln alınması

zorunlu iken bu lazımeye uyulmadığı anlaşılmış olduğundan dava konusu Bakanlar

Kurulu kararında hukuka uyarlık goumlruumllmemiştirrdquo249 şeklindedir

Taşınmazın yasal sahibi olan gerccedilek veya oumlzel hukuk tuumlzel kişileri ile Toplu

Konut İdaresi (TOKİ) veya idare250nin bakanlıktan riskli alan tespit talebinde

bulunabilmesi muumlmkuumlnduumlr Bakanlıkccedila uygun goumlruumllen TOKİ veya idareye ait olan

tespit talepleri Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının goumlruumlşuuml alınarak teklif

249 D14D10092013 Tarih ve 20131493 E 20135670 K Akıncı age s623 250 6306 sayılı yasanın 2I-b maddesinde idare ldquoBelediye ve muumlcavir alan sınırları iccedilinde belediyeleri

bu sınırlar dışında il oumlzel idarelerini buumlyuumlkşehirlerde buumlyuumlkşehir belediyelerini ve Bakanlık tarafından

yetkilendirilmesi hacirclinde buumlyuumlkşehir belediyesi sınırları iccedilindeki ilccedile belediyelerini ifade ederrdquo şeklinde

tanımlanmıştır

94

olarak Cumhurbaşkanına sunulmaktadır251 Riskli alan tespit talebinde bulunan

taşınmazın yasal sahibi gerccedilek veya oumlzel hukuk tuumlzel kişileri ise riskli alan tespitine

ilişkin bilgi ve belgeleri iccedileren dosyayla birlikte Bakanlık veya idareden riskli alan

tespit talebinde bulunabilir İdare bu talepleri bakanlığa iletir ve bakanlıkccedila uygun

goumlruumllen talepler Cumhurbaşkanına sunulur252

Riskli alan ilan edilmesi yoluyla kentsel alanlarda doumlnuumlşuumlm yapılacak olması

doumlnuumlşuumlmuumln gerccedilekleştirileceği alanda hayatını suumlrduumlren kişilere en azından doumlnuumlşme

suumlrecinde yeni bir yerleşim alanının bulunmasını zorunlu kılacaktır Bu noktada

karşımıza rezerv yapı alanı ccedilıkmaktadır Kanunda afet riski altındaki alanların

doumlnuumlştuumlruumllmesi esnasında ihtiyaccedil duyulan yeni yapılaşma alanlarının karşılanmasına

youmlnelik olarak alternatif yapılaşma alanlarının tespit edilmesi oumlngoumlruumllmektedir 6306

sayılı Kanunrsquoun 2maddesinin c fıkrasındaki duumlzenlemeye goumlre rezerv yapı alanı

6306 Sayılı Kanun uyarınca gerccedilekleştirilecek uygulamalarda yeni yerleşim alanı

olarak kullanılmak uumlzere belirlenen alanlar şeklinde tanımlanmaktadır

Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı rezerv yapı alanı belirleme konusunda yetkili

olmakla beraber Maliye Bakanlığının da goumlruumlşuumlnuumln alınması gerekmektedir

Bakanlığın rezerv yapı alanını kendiliğinden belirleme yetki ve goumlrevi mahalli

muumlşterek ihtiyaccedilların en yakın idarece karşılanması gerekliliğine uygun

duumlşmemektedir Ccedilevre duumlzeni nazım imar ve uygulama imar planlarını yapmış olan

mahalli idarelerin goumlruumlşlerine başvurulmaksızın rezerv yapı alanı ilan edilmesine

imkacircn veren bu yetkinin gereğinden fazla merkeziyetccedili bir yaklaşım taşıdığı şeklinde

yorumlanabilir253 6306 Sayılı Kanun kapsamında riskli yapı tespitinin suumlresi

iccedilerisinde maliklerce yaptırılmaması durumunda Bakanlık tespitin yaptırılmasını

idareden isteyebileceği gibi tespiti kendisi de bizzat yaptırabilir Bakanlığın bu

yetkisi tahliye ve yıkım gibi işlemlerin yerine getirilmemesi durumunda da

geccedilerlidir254 İşte Bakanlığın aslında doğrudan yetkiye sahip olmadığı bu gibi

251 Uygulama Youmlnetmeliği m53f 252 Uygulama Youmlnetmeliği m54f 253Ccedilolak N İ ldquoKentsel doumlnuumlşuumlm Mevzuatının Hukuksal Değerlendirmesirdquo s21

httpwwwimarkadastrocomuserfilesfileMakalelerMakale_110pdf Erişim Tarihi 11122018 254 6306 Sayılı Kanun m54

95

durumlarda son ccedilare olarak devreye girerek kentsel doumlnuumlşuumlm suumlrecinde youmlnetimi

elinde bulundurması soumlz konusu olmaktadır255

Anayasarsquoda merkezi idarenin yerine getireceği hizmet ve goumlrevlerin neler

olduğu belirtilmemiştir Bu nedenle merkezi idarenin goumlrev ve yetkileri

sınırlandırılmamıştır Ancak daha oumlnce de ifade edildiği uumlzere Anayasarsquonın

127maddesinin 1fıkrasında yerel youmlnetimlerin yerine getireceği hizmet ve goumlrevlerin

ldquomahalli muumlşterekrdquo nitelikteki ihtiyaccedillarla sınırlı olduğu kabul edilmiş ve bu durum

Anayasal guumlvence altına alınmıştır İşte bu duumlzenleme gereğince merkezi idare ile

yerel youmlnetimler arasında kurulmuş olan dengenin mahalli muumlşterek nitelikteki

ihtiyaccedilların karşılanmasına youmlnelik aslında yerel youmlnetimlerce yerine getirilmesi

gereken hizmet ve goumlrevlerin 6306 Sayılı Kanunrsquoun Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquonı

yetkili olarak oumln plana ccedilıkaran huumlkuumlmleri uyarınca Bakanlığa verilmesinin hem

Anayasarsquoya hem de hukuka uygun olmadığı ortadadır256

6306 Sayılı Kanunrsquoda afet kapsamına nelerin girdiği belirtilmemiştir Ancak

uumllkemiz accedilısından afet kapsamına oumlncelikle depremin girdiğini soumlyleyebiliriz Deprem

dışında sel aşırı yağmurdan kaynaklanan su baskını ve toprak kayması heyelan kaya

duumlşmesi orman yangını gibi olaylar da 6306 sayılı Kanun doğrultusunda kentsel

doumlnuumlşuumlm uygulanabilecek ortamları sağlar nitelikte afetlerdir257 6306 Sayılı

Kanunrsquoda bir taşınmazın afet nedeniyle yok olması durumunu duumlzenleyen bir huumlkuumlm

mevcut değildir Bu sebeple taşınmazın afet sonucu yok olması durumunda Tuumlrk

Medeni Kanunu huumlkuumlmleriyle 7269 Sayılı Umumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla

Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun huumlkuumlmleri goumlz oumlnuumlnde

bulundurularak işlem tesis edilmesi soumlz konusu olacaktır258

Tuumlrk Medeni Kanunursquonun 717maddesirsquone goumlre bir taşınmazın tamamen yok

olması taşınmaz muumllkiyetinin sona ermesine neden olur Buna karşılık oumlrneğin bir sel

baskını sebebiyle taşınmazın geccedilici olarak sular altında kalması yani geccedilici olarak yok

255 Ccedilaptuğ age s85 256 Ccedilaptuğ age s88 Akıncı age s595 257 Oumlngoumlren age s24 258 Kandaloğlu N ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlmrdquo Ege Basım ve Yayın İstanbul Mart 2016 s385

96

olma durumunda ise taşınmaz muumllkiyeti sona ermemektedir Ancak deprem ya da

toprak kayması sonucu taşınmazın tamamı yok olmuşsa bu durumda taşınmaz

muumllkiyeti sona ermekte ve taşınmazın tapu kaydı kapatılmaktadır Taşınmazın

tamamının değil bir kısmının yok olması halinde ise taşınmaz muumllkiyeti sona

ermemekte fakat tapudaki kayıtlarda taşınmazın kalan kısmının yuumlzoumllccediluumlmuumlnuumln

duumlzeltilmesi işleminin yapılması gerekmektedir259

7269 Sayılı Kanunrsquoun 18 inci maddesirsquo ne goumlre afete uğrayan yerlerde ilgili

idarenin talebi doğrultusunda tapu-kadastro idaresince ivedilikle ve kısmi olarak afet

kadastrosu yapılması oumlngoumlruumllmuumlştuumlr Bu kapsamda yapılacak olan kadastro

buumlnyesinde kendine oumlzguuml yasal kuralları barındıran ve taşınmazın kısmen veya

tamamen yok olması durumunda uygulanan oumlzel bir kadastro biccedilimi olması sebebiyle

genel kadastrodan ayrılmaktadır260 Afet kadastrosuna ilişkin ccedilalışmalar Ccedilevre ve

Şehircilik il muumlduumlrluumlklerince belirlenen ve zeminde goumlsterilen yeni yerleşim

sahalarının sınırları iccedilinde yapılan ve bu sınırlar dışındaki taşınmaz malların

kadastroya tabi tutulmadığı ccedilalışmalardır Afet boumllgesi ilan edilen saha birden fazla

ccedilalışma alanı sınırı iccedilerisinde kalıyorsa oumlncelikle idari sınırlara goumlre ccedilalışma alanı

sınırının Afet Boumllgesi olarak belirlenen sahaya isabet eden boumlluumlmuumlnuumln belirlenmesi ve

hangi parccedila hangi idari sınırlar iccedilinde kalıyorsa o yerden kadastroya tabi tutulması

gerekmektedir261


1985 Tarihli 3194 Sayılı İmar Kanunu262 kentsel doumlnuumlşuumlm olgusunu dolaylı

bir şekilde ele alan bir duumlzenlemedir263 3194 Sayılı İmar Kanunursquona goumlre nuumlfusu 10

bini geccedilen her kentte imar planı yapılması zorunludur Mevcut duumlzenlemeler ışığında

imar planlarını yapma yetkisi mahalli muumlşterek nitelikte bir ihtiyaccedil olarak belediye

259 Kandaloğlu age 386 260Toker K ldquoTuumlrkiyersquode Ccedileşitlerine Goumlre Kadastro Suumlreccedillerinin Analizirdquo Proceedings of the World

Cadastre Summit 2015 İstanbul s440 httpwebituedutrtahsintahsinBook-

WCadastre_filesSession204-3pdf Erişim Tarihi 24102018 261 Kadastro bir uumllkedeki her ccedileşit arazi ve muumllk yerinin alanının sınırlarının ve değerlerinin devlet

eliyle belirlenip plana bağlanması işidir wwwtdkgovtr Erişim Tarihi 16052019 262 RG 09051985 Tarih ve 18749 Sayı 263 Ccedilaptuğ age s57

97

sınırları ile muumlcavir alanda belediyelere aittir belediye ve muumlcavir alan dışında kalan

yerlerde yapılacak planlar ise valilik veya ilgilisince yapılır veya yaptırılır Valilikccedile

uygun goumlruumllduumlğuuml takdirde onaylanarak yuumlruumlrluumlğe girer264 3194 Sayılı İmar Kanunu

imar placircnı konusunda yerel youmlnetimlerin yetkilerini bir youmlnuumlyle arttırmıştır Şoumlyle ki

3194 sayılı Yasarsquonın 8b maddesinde nazım ve uygulama imar placircnlarının boumllge placircnı

ve ccedilevre duumlzeni placircn kararlarına uygun biccedilimde ilgili belediyelerce yapılması ve

yaptırılması ve belediye meclisince onaylanarak yuumlruumlrluumlğe konulması esası

getirilmiştir

3194 Sayılı İmar Kanunursquonun 9rsquouncu maddesine 3394 Sayılı Kanun ile eklenen

ldquoİmar Placircnlarında Bakanlığın Yetkisirdquo başlığını taşıyan ilk fıkrasında ise merkezicirc

youmlnetimin gerekli goumlrduumlğuuml hallerde yerel youmlnetimlerin yerine geccedilerek placircnlamayı

parsel duumlzeyine kadar duumlzenleme yetkisi verilmektedir İmar placircnı hususunda

belediyelere verilen buumltuumln yetkilerin Başbakanın onayı ile geccedilici olarak Bayındırlık

ve İskacircn Bakanına verilebileceği ile ilgili getirilen ilgili duumlzenleme yerel youmlnetimlerin

kanunla kendilerine verilen placircnlama yetkilerini yerel gereksinimlere goumlre

kullanmalarını imkansız duruma getirmektedir Anayasa Mahkemesi merkezi idare

ile yerinden youmlnetim kuruluşları arasında bir denetim ilişkisi kurulacaksa bunun idari

vesayet yetkisi şeklinde olabileceğini bu yetkinin de yerel youmlnetimlerin etkisini

ortadan kaldıracak etkisiz kılacak biccedilimde kullanılamayacağını belirttikten sonra

ldquoİdari vesayetin ayrık bir tuumlruuml olan yasa ile yerel youmlnetime bırakılan işlemlerin yerine

geccedilme yolu ile merkezi youmlnetimce yapılması ancak kapsam ve sınırlarının yasada

accedilıkccedila belirtilmesi bu yetkinin yerel youmlnetimin yasalarla kendisine verilen goumlrevi

yerine getirmekten kaccedilınması bunda ccedilok gecikmesi gibi kamu yararı ya da haklı bir

nedene dayalı olması ve anayasal oumllccediluumltler dışına ccedilıkmamasına bağlıdırrdquo diyerek

duumlzenlemenin Anayasaya aykırı olduğuna ve iptaline karar vermiştir265

Yerel imar placircnlarının duumlzenlenmesinin her aşamasında insan unsurunun ve

mahalli muumlşterek ihtiyaccedilların oumln placircnda yer aldığı goumlz oumlnuumlne alındığında Anayasanın

127 maddesindeki yerinden youmlnetim ilkesinden hareketle ldquoimar placircnlamasırdquo nın

264 3194 Sayılı İmar Kanunu m8b Şahin Kentleşme s129 265 AYM E199038 K199132 2691991 RG 28111991 Tarih ve 21065 Sayı

98

mahalli muumlşterek ihtiyaccedillara uygun olarak yerel youmlnetimler tarafından yapılmasının

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır Kanunrsquoda merkezicirc youmlnetime yerel youmlnetimlerin yerine

geccedilerek placircnlamayı parsel duumlzeyine kadar duumlzenleme yetkisi verilmesi yerel

youmlnetimlerin kanunla kendilerine verilen placircnlama yetkilerini mahalli muumlşterek

ihtiyaccedillara goumlre kullanmalarını imkansız hale getirmesine neden olacağından Anayasa

Mahkemesince iptalinin oumlnemi ortaya ccedilıkmaktadır266

Uumllkemizde İmar Kanunu ile oumlzellikle plansız yapılaşmanın oumlnuumlne

geccedililmesinin amaccedillandığı soumlylenebilir Şoumlyle ki Kanunrsquoun 1maddesirsquonde Kanunun

yerleşme yerleri ve bu yerlerdeki yapılaşmaların plan fen sağlık ve ccedilevre şartlarına

uygunluğunu sağlamak amacıyla duumlzenlendiği ifade edilmektedir İdarelere İmar

Kanunursquonun 18 maddesi267 ccedilerccedilevesinde binalı ve binasız arazilerin maliklerinin

rızası aranmaksızın duumlzenlenmesine imkan tanınmakta plansız yapılaşan alanların

yeniden duumlzenlenerek oumlzellikle yol yeşil alan park okul alanı gibi kamusal

alanlarının oluşturulması fırsatı verilmektedir Ayrıca zaman iccedilinde imar planlarında

bir takım yetersizliklerin ccedilıkması ve yeni ihtiyaccedilların belirmesi halinde imar

planlarının değiştirilmesi de muumlmkuumln hale gelmektedir268 Ancak Kanun kentsel

doumlnuumlşuumlm uygulamalarının oumllccedileğinin nasıl ve ne şekilde uygulanacağı uygulama

suumlresinin ne olacağı uygulama alanında olması gereken teknik ve sosyal koşullar gibi

verilerin ne olacağına dair bilgilerin eksikliği nedeniyle yetersiz kalmaktadır269

266 Baş Bereket Z Demirkol S ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlmuumln 6306 Sayılı Yasa Kapsamında Hak Ve

Oumlzguumlrluumlkler Accedilısından Ele Alınmasırdquo TBB Dergisi 2013 S108 s43 267 İmar Kanunu m18 ldquoİmar hududu iccedilinde bulunan binalı veya binasız arsa ve arazileri malikleri veya

diğer hak sahiplerinin muvafakatı aranmaksızın birbirleri ile yol fazlaları ile kamu kurumlarına veya

belediyelere ait bulunan yerlerle birleştirmeye bunları yeniden imar planına uygun ada veya parsellere

ayırmaya muumlstakil hisseli veya kat muumllkiyeti esaslarına goumlre hak sahiplerine dağıtmaya ve resen tescil

işlemlerini yaptırmaya belediyeler yetkilidir ldquo 268 Yasin age s112 Ccedilaptuğ age s58 269 Genccedil F N ldquoTuumlrkiyersquode Kentsel Doumlnuumlşuumlm Mevzuat ve Uygulamaların Genel Goumlruumlnuumlmuumlrdquo Youmlnetim

ve Ekonomi 2008 C15 S1 s123

99


Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin

Kanunrdquo ( 3194 Sayılı İmar Kanunu Geccedilici md16 (İmar Barışı))

2018 yılında İmar Barışı olarak adlandırılan ancak esas olarak imar affı olan

7143 Sayılı ldquoVergi ve Diğer Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı

Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunrdquo270 yuumlruumlrluumlğe girmiş ve ardından

3194 Sayılı İmar Kanunursquona geccedilici madde 16 eklenmiştir Aynı yıl ldquoYapı Kayıt

Belgesi Verilmesine İlişkin Usul ve Esaslarrdquo271 da yayımlanmıştır İmar Barışı olarak

adlandırılan duumlzenleme esas olarak 31122017 tarihinden oumlnce yapılmış ruhsatsız

veya ruhsat ve eklerine aykırı yapıları kapsamaktadır Soumlz konusu duumlzenlemede bu

tuumlr yapılara verilecek Yapı Kayıt Belgesinin yapının yeniden yapılmasına veya kentsel

doumlnuumlşuumlm uygulamasına kadar geccedilerli olduğu ve yapının depreme dayanıklılığı

hususunun malikin sorumluluğunda olduğu da belirtilmektedir

İmar Barışırsquonın yuumlruumlrluumlğe girmesiyle devlet organlarının meydana gelen

afetlere karşı oumlzellikle risk youmlnetimi aşamasında uumlzerine duumlşen sorumlulukları yerine

getirmesi noktasında var olan eksikliklerinin tamamlanması veya duumlzeltilmesi bir yana

bu konuda daha da geriye gidildiğinin tespitini yapan uygulamacılar272 afet risklerine

hazırlık gerekccedilesi ile kaleme alınan geccedilici 16madde273 metninin kendi iccedilerisinde

ccedileliştiğini kaccedilak yapılaşmayı teşvik eden kaccedilak yapıyı yaptırımsızlaştıran

binanın yeniden yapılmasına kadar geccedilerli olduğu iccedilin binaların yenilenmemesi

tercihine neden olabilecek huumlkuumlmler iccedilerdiğini ifade etmektedirler Ayrıca riskli

yapıların kaccedilak bir şekilde kullanımlarına devam etme arzusu ile yenilenmeden olduğu

gibi kalmalarını teşvik eden İmar Barışı olarak adlandırılan Yasarsquonın ilk olarak

270 18052018 Tarih ve 30425 Sayılı RG 271 06062018 Tarih ve 30443 Sayılı RG 272 Saraccedil agm 273 Yasaya bakıldığında ldquoAfet risklerine hazırlık kapsamında ruhsatsız veya ruhsat ve eklerine aykırı

yapıların kayıt altına alınması ve imar barışının sağlanması amacıyla hellip hellipYapı Kayıt Belgesi alan

yapılara talep halinde ilgili mevzuatta tanımlanan ait olduğu abone grubu dikkate alınarak geccedilici olarak

su elektrik ve doğalgaz bağlanabilir hellipYapı Kayıt Belgesi verilen yapılarla ilgili bu Kanun uyarınca

alınmış yıkım kararları ile tahsil edilemeyen idari para cezaları iptal edilirrdquo ibareleri yer almaktadır

100

ruhsatsız ya da ruhsata aykırı afet riski taşıyan binaların artmasına neden olacağına

sonrasında devletin vatandaşın yaşam hakkına ilişkin yuumlkuumlmluumlluumlklerinin bir yana

bırakılması sonucunu doğuracağına ve imar barışı adı altında ccedilıkarılan imar affı başta

olmak uumlzere yapı denetim sisteminde yapılan duumlzenlemelerin oumlzellikle Yapı Ruhsat

Formu Standardı274nda muumlhendisler ve mimarların imzalarının kaldırılmasının zararlı

sonuccedillar yaratacağına dikkat ccedilekmektedirler275

Anayasa Mahkemesirsquonin ldquoYapı ruhsatı ve yapı kullanma izni verilmesi ve

denetlenmesinin genel idare esaslarına goumlre yuumlruumltuumllmesi gereken asli ve suumlrekli bir

kamu hizmeti olması nedeniyle memurlar ve diğer kamu goumlrevlileri eliyle

gerccedilekleştirilmesi gerekirken dava konusu kuralla ruhsat ve izinlerin bir oumlzel hukuk

tuumlzel kişisi olan youmlnetici şirket tarafından verilip denetleneceğinin oumlngoumlruumllmesi

Anayasarsquonın 128 maddesine aykırıdır276rdquo şeklindeki kararından anlaşılacağı uumlzere

yapı kayıtlarının oluşturulması idarenin kolluk yetkileri iccedilerisindedir ve bu youmlnuumlyle

idarenin asli goumlrevlerinden biridir ayrıca afete karşı alınacak oumlnlemler de kamu

hizmeti niteliği taşımaktadır277 Anayasa Mahkemesinin de ifade ettiği uumlzere idare

imar kolluk yetkileri kapsamında yuumlruumlttuumlğuuml denetim ve kontrol yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuuml oumlzel

kişilere devredemez ve bu yuumlkuumlmluumlluumlklerini yerine getirmekten kaccedilınamaz Buna

goumlre idare afetlere karşı bir yandan kolluk yetkileri kapsamında oumlnlem denetim ve

kontrol faaliyetleri yuumlruumltuumlrken bir yandan da kamu hizmetleri aracılığıyla afetlere

karşı guumlvenli sağlıklı ve duumlzenli kentler ve kentleşme youmlntemleri geliştirmelidir278

İdarenin afet riski altındaki yapıları tespit etmesi kamu guumlvenliği accedilısından

gerekli oumlnlemleri alması ve gecikmesinde sakınca bulunduğu tespit edilerek inşaat ve

fen kuralları gereği hemen yıkımı gereken yapıları yıkması veya yıktırması gereklidir

Buna karşın İmar Kanunu geccedilici m16 yapı kayıt belgesine başvuranlar accedilısından

274 RG 02052018 Tarih ve 30409 Sayı (muumlkerrer) 275httpwwwarkiteracomhaber30297yeni-yapi-ruhsati-formu-standardi-yururluge-girdi

httpsemlakkulisicomyapi-ruhsati-formu-standardi-tebligi-mimarlari-nasil-etkileyecek574370

httpwwwhurriyetcomtrmimar-ve-muhendislerden-imar-barisi-elestiris-40873909 Erişim

Tarihleri 05042019 276 RG19012006 Tarih ve 26054 Sayı (16102003 Tarih ve 2001383 E 200392K) 277 Şahin U agm s12 278 Oumlzluumler Oumlzkaya I ldquoİmar Barışı Duumlzenlemesine Hukuki Bir Yaklaşımrdquo İnoumlnuuml Uumlniversitesi Hukuk

Fakuumlltesi Dergisi ndashİNUumlHFD- Cilt9 Sayı2 Yıl 2018 s318

101

binanın afetlere karşı dayanıklı olup olmadığı youmlnuumlnden inceleme ve tespit suumlreci

işletilmeksizin yalnızca kayıt altına alma ile sınırlı bir amaccedil oumlngoumlrmektedir Yasarsquoya

goumlre afet riski karşısında alınacak oumlnlemler soumlz konusu olduğunda oumlzel kanun

niteliğinde olan 6306 sayılı Kanunun amacına ve idarenin oumlnleyici tedbirler alması

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlne aykırı olarak ruhsatsız ve ruhsata aykırı yapılar accedilısından denetim

goumlrevi tarihi belirsiz bir geleceğe ertelenmektedir Bu durum İmar Barışı olarak

adlandırılan Yasarsquoda Yapı Kayıt Belgesinin kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamasına kadar

geccedilerli olduğunun belirtilmesi yoluyla ifade edilmiştir İdarenin afet riskine karşı

oumlnlem alması ve afet suumlreccedillerine ilişkin tedbir alma yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuuml iccedileren kolluk

yetkilerini Yapı Kayıt Belgesi alınan yapılar accedilısından kentsel doumlnuumlşuumlm uygulaması

sonrasına ertelemesinin yaratacağı belirsizliğin imar kamu duumlzeni accedilısından da

sıkıntılar yarattığı kuşkusuzdur279

2234 5393 Sayılı Belediye Kanunursquonun 73rsquouumlncuuml Maddesi

2005 yılında ccedilıkartılan 5393 sayılı Belediye Kanunursquonun Kentsel Doumlnuumlşuumlm ve

Gelişim Alanı başlıklı 73 maddesi kentsel doumlnuumlşuumlme imkan veren oumlnemli duumlzenleme

bir duumlzenleme olarak karşımıza ccedilıkmaktadır Kentsel doumlnuumlşuumlm konusunda uumllke

genelinde toplu uygulama yapılabilmesi iccedilin 1999 Marmara depreminden bu yana

yapılan ccedilalışmalar 2005 yılında Belediye Kanunursquo nun 73 maddesinde yapılan

değişiklikle sonuccedil vermiş soumlz konusu değişiklikle kentsel doumlnuumlşuumlmuumln yasal altyapısı

oluşturularak kentsel doumlnuumlşuumlm bu alanda asıl goumlrevli kurum olan belediyelerin

yasalarında yerini almıştır 2010 yılına gelindiğinde ise Belediye Kanunursquonun 73

maddesi yeniden duumlzenlenmiştir280

Yeni duumlzenlemeyle Belediye Kanunursquonun 73maddesirsquonin birinci fıkrası ldquohellip

belediye meclisi kararıyla konut alanları sanayi alanları ticaret alanları teknoloji

parkları kamu hizmeti alanları ve her tuumlrluuml sosyal donatı alanları oluşturmak eskiyen

kent kısımlarını yeniden inşa ve restore etmek kentin tarihi ve kuumlltuumlrel dokusunu

279 Oumlzluumler agm s317 280 5998 Sayılı rdquoBelediye Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunrdquo RG 24062010 Tarih

ve 27621 Sayı

102

korumak veya deprem riskine karşı tedbirler almak amacıyla kentsel doumlnuumlşuumlm ve

gelişim projeleri uygulayabilirrdquo halini almıştır Belediyelerin kentsel doumlnuumlşuumlm ve

gelişim konusunda kararlar alması ve projeler geliştirmesi soumlz konusu maddede yer

alan konularla sınırlı olup ilgili maddede belirtilmeyen konularda ise kentsel doumlnuumlşuumlm

ve gelişim projesi hazırlanması soumlz konusu değildir281

Ayrıca kamunun muumllkiyetinde veya kullanımında olan yerlerde kentsel

doumlnuumlşuumlm ve gelişim proje alanı ilan edilebilmesi ve uygulama yapılabilmesi iccedilin ilgili

belediyenin talebi ve Cumhurbaşkanınca bu youmlnde karar alınması gerekmektedir 2010

yılında Belediye Kanunursquonda yapılan soumlz konusu değişikliklerle kentsel doumlnuumlşuumlm

konusunda bir yandan belediyelerin yetkileri arttırılırken diğer yandan uygulamaya

youmlnelik işlemler ayrıntılı bir şekilde duumlzenlenmiştir Belediye Kanunursquonun

73maddesinin ikinci fıkrasırsquonda kentsel doumlnuumlşuumlm ve gelişim proje alanı olarak ilan

edilecek alanın uumlzerinde yapı olan veya olmayan imarlı veya imarsız alanlar olması

yapı yuumlkseklik ve yoğunluğunun belirlenmesi alanın buumlyuumlkluumlğuumlnuumln en az 5 en ccedilok

500 hektar arasında olması ile bu alanların etaplar halinde yapılabilmesi hususlarının

takdiri muumlnhasıran belediye meclisinin yetkisinde bulunmaktadır Ancak ilgili

maddede kentsel doumlnuumlşuumlm projelerinin uygulanabileceği alanlar goumlreceli olarak

kapsamlı bir şekilde tanımlanmış olsa da bir alanın kentsel doumlnuumlşuumlm ve gelişim proje

alanı olarak ilan edilebilmesi iccedilin sadece alanın buumlyuumlkluumlğuumlne youmlnelik sayısal bir

kısıtlama getirilmesi doumlnuumlşuumlm alanı kararının belediye meclisince verilmesi ve

doumlnuumlşuumlm konusunda uzmanlara danışılmaması gibi duumlzenlemeler sorun

oluşturabilecek hususlar olarak karşımıza ccedilıkmaktadır282

Aynı maddenin 3fıkrasırsquona goumlre buumlyuumlkşehir belediye ve muumlcavir alan sınırları

iccedilerisinde kentsel doumlnuumlşuumlm ve gelişim projesi alanı ilan etme buumlyuumlkşehir

belediyelerinin yetki ve goumlrevlerindendir Buumlyuumlkşehir belediye meclisinin elverişli

goumlruumllmesi durumunda ilccedile belediyelerinin sınırları iccedilerisinde kalmak şartıyla kentsel

doumlnuumlşuumlme ilişkin projeler uygulayabilmesi muumlmkuumlnduumlr 2004 yılında ccedilıkartılan 5216

281 Ccedilaptuğages75 282 Aydınlı H İ Turan H ldquoKuramsal ve Yasal Ccedilerccedilevede Tuumlrkiyersquode Kentsel Doumlnuumlşuumlmrdquo Selccediluk

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 28 2012 s67 Oumlzden P P ldquoKentsel Yenilemerdquo İmge

Kitabevi Ankara 2008 S321

103

Sayılı Buumlyuumlkşehir Belediyesi Kanunu283rsquonda buumlyuumlkşehir belediyelerine kentsel

doumlnuumlşuumlm ve gelişim projelerini uygulama yetkisinin verildiğine ilişkin huumlkuumlmler yer

almaktadır Şoumlyle ki belediyeler tarafından hazırlanan ve usuluumlne uygun olarak

yuumlruumlrluumlğe giren kentsel doumlnuumlşuumlm ve gelişim projeleri bizzat belediye tarafından

uygulanabileceği gibi projelerin uygulanması kamu kurumlarına veya oumlzel hukuk

kişilerine de bırakılabilir

Anayasarsquonın 123maddesirsquonde idarenin kuruluş ve goumlrevlerinin merkezden

youmlnetim ve yerinden youmlnetim esaslarına dayandığı duumlzenlenmiş 127maddesinin

1fıkrasında ise yerel youmlnetimlerin il belediye ve koumly halkının ldquomahalli muumlşterekrdquo

niteliğindeki ihtiyaccedillarını karşılamak uumlzere oluşturulan kamu tuumlzel kişileri olduğu

huumlkme bağlanmıştır Bu duumlzenlemelerle yerel youmlnetimlerin sadece mahalli muumlşterek

ihtiyaccedilların karşılanması amacıyla goumlrevlendirilebileceği yerine getirecekleri hizmet

ve goumlrevlerin de ldquomahalli muumlşterek ihtiyaccedillarla sınırlırdquo olması gerektiği kabul edilmiş

bulunmaktadır284

Bu duumlzenlemeler doğrultusunda yerel youmlnetimlerin mahalli muumlşterek nitelikte

olmayan hizmet ve goumlrevleri uumlstlenmesi ve yerine getirmesi anayasal accedilıdan muumlmkuumln

olmadığı gibi aynı şekilde merkezi idarenin de mahalli muumlşterek nitelikteki hizmetleri

yuumlruumlterek bu nitelikteki ihtiyaccedilları karşılamaya youmlnelik yetki kullanması Anayasarsquoya

aykırı bir durum oluşturacaktır Mahalli muumlşterek nitelikteki ihtiyaccedilların neler olduğu

ve bu kriterin nasıl belirleneceği hususuna Anayasa Mahkemesirsquonin eski bir

kararında285 yer verilmiştir Kararda ldquomahalli muumlşterek ihtiyaccedilrdquo kavramı ldquoherhangi

bir yerel youmlnetim biriminin sınırları iccedilinde yaşayan kişi aile zuumlmre ya da sınıfın oumlzel

ccedilıkarlarını değil aynı youmlrede birlikte yaşamaktan doğan eylemli durumların yarattığı

yoğunlaştırdığı ve guumlncelleştirdiği oumlzuumlnde yerel ve kamusal hizmet karakterinin ağır

bastığı ortak beklentilerrdquo olarak tanımlanmış ve mahalli muumlşterek nitelikteki

hizmetlere ilişkin kriterlerin neler olduğuna yer verilmiştir

283 RG 23072004 Tarih ve 25531 Sayı 284 Goumlzuumlbuumlyuumlk Tan CII s147 Ccedilaptuğ age s82 285 AYM 22061988 Tarih ve 198718 E 198823 K RG 26111988 Tarih 20001 Sayı

104

Anayasa Mahkemesirsquonin yapmış olduğu ldquomahalli muumlşterek ihtiyaccedilrdquo

tanımından başta kentsel doumlnuumlşuumlm ve gelişim projelerinin hazırlanması olmak uumlzere

kentsel doumlnuumlşuumlm faaliyetlerinin buumlyuumlk bir kısmının o boumllgede yaşayanların ihtiyaccedilları

doğrultusunda yerel youmlnetimlerce gerccedilekleştirilmesi gereken mahalli muumlşterek

nitelikteki faaliyetlerden olduğu sonucuna varılabilir Ancak afet riski altındaki

alanlarda yapılacak uygulamalar accedilısından afet riskinin tuumlm uumllke bakımından soumlz

konusu olması nedeniyle bu faaliyetlerin mahalli muumlşterek ihtiyaccedil olarak

nitelendirilerek tuumlm yetki ve goumlrevlerin yerel youmlnetimlere bırakılması da muumlmkuumln

değildir286

2235 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel Taşınmaz

Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması

Kanunu

Şehirlerin zaman iccedilerisinde yıpranan ve eskiyen kısımlarının yeniden

duumlzenlenmesi ve değiştirilmesi kuumlltuumlrel mirasın gelecek nesillere aktarılması kentin

tarihi ve kuumlltuumlrel dokusunun korunması kentsel doumlnuumlşuumlmuumln oumlnemli amaccedil ve

işlevlerindendir Yapıların zamanla yıpranması ve eskimesi bir yandan guumlvenlik

accedilısından bir risk oluştururken diğer yandan hem şehirlerin kimliklerinin korunması

hem de tarihi eserlerin kanunlar ile oumlzel olarak koruma altına alınması bunların

yenilenmesi ve varlıklarının devam ettirilmesi accedilısından zorunluluk arz ettiğinden

kentin tarihi dokusunun korunması ve eskiyen yapıların yenilenmesi son derece

oumlnemlidir287 Bu gerekccedilelerle 2005 yılında kentsel doumlnuumlşuumlm konusunda Belediye

Kanunursquonun ardından ikinci temel kanun olarak 5366 Sayılı ldquoYıpranan Tarihi ve

Kuumlltuumlrel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması

Hakkında Kanun288rdquo ccedilıkarılarak ldquoşehrin yıpranan ve oumlzelliğini kaybetmeye yuumlz

tutmuş Kuumlltuumlr veya Tabiat Varlıklarını Koruma KurullarıncaKomisyonlarınca sit

alanı olarak tescil ve ilan edilen kent boumllgeleri ile bu boumllgelere ait koruma alanlarının

kentin gelişimine uygun olarak yeniden inşa ve restore edilerek bu boumllgelerde konut

286 Ccedilaptuğ age s83 287 Yasin M ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Uygulamalarının Hukuki Boyuturdquo TBB Dergisi S60 Y2005 s109 288 RG 05072005 Tarih ve 25866 Sayı

105

ticaret kuumlltuumlr turizm ve sosyal donatı alanları oluşturulması tabii afet risklerine karşı

tedbirler alınması kentin tarihi ve kuumlltuumlrel dokusunun yenilenerek korunması ve

yaşatılarak kullanılmasırdquo amaccedillanmıştır

Ayrıca Anayasarsquonın ldquoTarih Kuumlltuumlr ve Tabiat Varlıklarının Korunmasırdquo

başlıklı 63maddesinde yer alan ldquodevlet tarih kuumlltuumlr ve tabiat varlıklarının ve

değerlerinin korunmasını sağlar bu amaccedilla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alırrdquo

şeklindeki duumlzenleme gereğince devlete yuumlklenmiş bir oumldev niteliğinde olan aynı

zamanda kamu hizmeti niteliği de taşıyan tarihi ve kuumlltuumlrel mirasın korunması

faaliyetleri kentsel doumlnuumlşuumlmuuml de kapsamaktadır289

5366 Sayılı Kanun il oumlzel idareleri ve belediyelere yenileme alanlarında

yenileme projelerinin uygulanması sırasında afet riski taşıdığı Ccedilevre ve Şehircilik

Bakanlığı tarafından belirlenen boumllgelerde yenileme projelerinde tasfiye dahil olmak

uumlzere konuyla ilgili gerekli tuumlm duumlzenlemelerin yapılması ve gerektiğinde yasakların

konulması konusunda geniş yetkiler sunmaktadır290 5366 Sayılı Kanunrsquoun 6maddesi

uyarınca Kanunun uygulanmasına ilişkin olarak ldquoYıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel

Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında

Kanunun Uygulama Youmlnetmeliği291rdquo yayımlanmıştır İlgili Youmlnetmeliğin 28 ve 29

maddelerinde afet riski taşıyan yenileme alanlarında yapılacak iş ve işlemler ile

uygulanacak yasaklara dair usul ve esaslara ilişkin ayrıntılı duumlzenlemelere yer

verilmektedir Youmlnetmeliğin 28maddesirsquo ne goumlre yetkili idareler yenileme

projelerinin uygulanması sırasında afet riski taşıdığı Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığınca

belirlenen boumllgelerde gerekli tedbirleri alabilir gerekli duumlzenlemeleri yapabilir veya

gerektiğinde yasaklar koyabilir Uygulama sırasında bu amaca youmlnelik olarak eğer

mevcutsa Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan afet etuumltleri esas

alınır Bu etuumltlerin bulunmaması ihtimalinde ise etuumltler yetkili idare tarafından yapılır

ya da yaptırılır

289 Ccedilaptuğ age s29 Uumlstuumln age s51 290 5366 Sayılı Kanun m3 291 RG 14122005 Tarih ve 26023 Sayı

106

Youmlnetmeliğin 29maddesirsquone goumlre ortaya ccedilıkan afet riskinin yenileme

projelerinin uygulanmasını imkansız hale getirmesi halinde yetkili idare yenileme

alanındaki uygulamanın tamamını veya bir kısmını tasfiye edebilir Afet riski

nedeniyle tasfiyeye karar verilmesi durumunda yetkili idare riskin bulunduğu

boumllgelerde riskin niteliğine uygun oumlnlemleri alabilir gerek goumlruumllmesi halinde

yapılaşma kullanım ve işletmeyi sınırlayabilir veya yasaklayabilir Ayrıca tasfiye

esas ve usulleri yetkili idarelerin meclis kararıyla belirlenir Tasfiye usul ve esaslarının

belirlenmesi yetkisinin yetkili idarelerin meclislerine bırakılmış olması hem 5366

Sayılı Kanunrsquoda hem de ilgili Youmlnetmelikte mahalli idarelere geniş bir takdir

yetkisinin verildiği şeklinde yorumlanabilir292

24 Afeti Konu Alan Diğer Duumlzenlemeler

241 775 Sayılı Gecekondu Kanunu

775 Sayılı Gecekondu Kanunu293 ile gecekonduların iyileştirilmesi iyileştirme

imkanı olmayanların yıkılması gecekondularda oturanlara arsa tahsis edilmesi teknik

ve maddi accedilıdan yardımların gerccedilekleştirilmesi gibi ccedileşitli yollarla kentin yapılaşma

ve konut sorununun ccediloumlzuumllmesi hedeflenmektedir Ancak hedeflerin gerccedilekleştirilmesi

noktasında uumllkemizde gecekonduların arsa ccediloumlzuumlmuumlnde benimsenen yanlış politika

nedeniyle Kanun ccedilarpık yapılaşma iccedilin bir ccediloumlzuumlm sunamamış gecekonduların

tasfiyesini sağlayamamış ve yeni gecekondu yapımının oumlnuumlne geccedilememiştir294

Dahası kanun koyucunun affı ile afete dayanıklı olmayan sağlıksız ve yetersiz

binaların yasal hale gelmesi soumlz konusu olmuştur295 Gecekondu Kanunu afetlerin

oumlnlenmesi bir yana afetlerin meydana gelmesi ihtimalinde afet zararlarının doğması

veya artmasına ayrıca idarenin sorumluluğunun doğmasına neden olabilecek bir

duumlzenleme olarak karşımıza ccedilıkmaktadır

292 Uumlstuumln age s126 293 RG 30071966 Tarih ve 12362 Sayı 294Uumlstuumln G ldquo Kentsel Doumlnuumlşuumlm Hukukurdquo XII Levha Yayınları İstanbul Kasım 2014 s182 Ccedilaptuğ

age s58 295 Ayrıntılı eleştiri iccedilin bkz syf 187-188

107

242 2985 Sayılı Toplu Konut Kanunu

1984 tarihli 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu296 konut sorununun ccediloumlzuumlmuuml

kaccedilak yapılaşmanın oumlnlenmesi ve şehirleşmenin daha planlı bir şekilde

gerccedilekleştirilmesini sağlamaya youmlnelik kanunlardan biridir 2985 Sayılı Kanun ile

kurulması oumlngoumlruumllen Toplu Konut İdaresi (TOKİ)rsquonin kaynaklarının hangi amaccedilla

kullanılacağı ve Kanun kapsamında yuumlruumltuumllecek faaliyetler Toplu Konut Kanunursquonun

2 maddesinde oumlngoumlruumllmuumlştuumlr Kanunrsquoun Ek 7maddesirsquone goumlre ise TOKİ Başkanlığı

gecekondu boumllgelerinin tasfiye edilmesine veya bu boumllgelerin daha iyi duruma

getirilerek yeniden kazanılması amacıyla gecekondu doumlnuumlşuumlm projelerinin

geliştirilmesi inşaat uygulamaları ve finansman duumlzenlemelerinin yapılması gibi

yetkilere sahiptir Toplu Konut Kanunursquonda oumlngoumlruumllen amaccedillara bakıldığında

amaccedilların yalnızca altyapı ve konut gibi fiziksel sorunlara ilişkin olduğu

goumlruumllmektedir Ancak fiziksel boyutunun yanı sıra sosyal ekonomik ve kuumlltuumlrel youmlnuuml

de bulunan kentsel doumlnuumlşuumlmuumln gerccedilekleştirilmesinde bunun tek başına yeterli

olmadığı ortadadır297 Bu eksikliğe rağmen Kanunrsquoda yer alan duumlzenlemeler ve ilgili

kanunla toplu konut idaresine tanınan yetkiler kentsel doumlnuumlşuumlm projelerinin

gerccedilekleştirilmesinde oumlnemli katkılar sağlamaktadır298

Kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamalarında yalnızca TOKİ değil Ccedilevre ve Şehircilik

Bakanlığı ve belediyeler de yetkili ve goumlrevlidir 2985 Sayılı Toplu Konut Kanunursquonun

yanı sıra 644 Sayılı Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquonın Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında

KHK299 ve 6306 Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanun

kentsel doumlnuumlşuumlm konusunda ilgili Bakanlığa oldukccedila geniş yetkiler vermektedir Bu

yetkilere riskli yapıların tespitinin Bakanlıkccedila hazırlanacak youmlnetmelikle

belirlenmesi riskli yapılar uumlzerinde tasarrufların kısıtlanması imar haklarının

tapulaştırılması kent tasarımlarının yapılması ile TOKİrsquoye ya da idareye yani

belediyeye yetki devri ve bu iş ve işlemlerden hangilerinin TOKİ ya da idare tarafından

yapılacağının belirlenmesi gibi yetkiler oumlrnek olarak verilebilir Kanunla Bakanlığa

296 RG 08031984 Tarih ve 18335 Sayı 297 Yasin M ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Uygulamalarının Hukuki Boyuturdquo TBB Dergisi S60 Y2005 s115 298 Uumlstuumln age s186 Ccedilaptuğ age s60 299 RG 04072011 Tarih ve 27984 Sayı

108

verilen goumlrevlere bakıldığında kentsel doumlnuumlşuumlm faaliyetlerinde asıl yetkili olan ve

TOKİ ile idarenin alacağı roluumln de asıl belirleyicisi olan kurumun Ccedilevre ve Şehircilik

Bakanlığı olduğu goumlruumllmektedir300

25 AFAD Oumlncesi Afet Youmlnetim Sistemi

251 Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu

Afetler Merkez Koordinasyon Kurulursquonun kuruluş goumlrev ve ccedilalışma usulleri

Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Youmlnetmelik301

kapsamında duumlzenlenmiştir Kurul devletin sahip olduğu tuumlm guumlccedil ve kaynakların her

birini afet meydana gelmeden oumlnce planlamak afetin meydana gelmesi durumunda

ise devletin ve ilgili birimlerinin afet boumllgesine suumlratle ulaşarak ve afetten zarar goumlren

kişilere en etkin ilk ve acil yardım faaliyetlerinin yapılmasını sağlamak amacıyla acil

yardım teşkilatının kuruluş ve goumlrevlerini duumlzenlemek amacıyla oluşturulmuştur302

Kurulun afetlerle ilgili Başbakanlıkccedila ya da eski adıyla Bayındırlık

Bakanlığınca verilen talimatları uygulamak afet boumllgesi ilan edilen boumllgelerdeki

valiliklerle iletişime geccedilerek sorunların ve ihtiyaccedilların giderilmesini sağlamak uumllke

iccedilinden ya da dışarıdan gelen yardımların toplanması ve koordinasyonunu sağlamak

gibi ccedileşitli goumlrevleri mevcuttur303

252 Başbakanlık Kriz Youmlnetim Merkezi

Kriz durumlarında faaliyet goumlstermek uumlzere oluşturulan bir kurul olan

Başbakanlık Kriz Youmlnetim Merkezinin oumlrguumltlenmesi duumlzenlenmesi ccedilalışma usul ve

esaslarının belirlenmesine ek olarak krize neden olan olayların en kısa suumlrede ortadan

kaldırılması amacıyla yapılması gereken faaliyetlere youmln verilmesi ve krize ilişkin

faaliyetlerin yuumlruumltuumllmesi Genelkurmay Başkanlığı ile ilgili Bakanlık kamu kurum ve

300 Hacibrahimoğlu N ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Youmlntemlerirdquo Kentsel Doumlnuumlşuumlm Hukuku Ed Yasin M

Şahin C İstanbul Uumlniversitesi SSONAR İdare Hukuku ve İlimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi

No20131 s94 301RG 08051988 Tarih ve 19808 Sayı 302 Youmlnetmelik m1 303 Guumlnduumlz Afet s98

109

kuruluşları arasında eşguumlduumlmuuml ve işbirliğini sağlayarak krizin en az zararla

atlatılmasını sağlamak amacıyla 1996 yılında Başbakanlık Kriz Merkezi

Youmlnetmeliği304 yuumlruumlrluumlğe konulmuştur Bu youmlnetmelikle afet olayları da duumlzenlemeye

konu edilmiş ve afet sonrası aşamalardan olan afete muumldahale aşamasında 7269 Sayılı

Kanunrsquoda yer alan merkezi ve yerel duumlzeydeki oumlrguumltlenme yapısına yeni yapıların

eklenmesi soumlz konusu olmuştur305 Başbakanlık Kriz Youmlnetim Merkezi306 Kriz

Koordinasyon Kurulu ile Kriz Değerlendirme ve Takip Kurulu ve Sekretarya olmak

uumlzere uumlccedil organdan oluşmakta ve merkez ccedilalışmalarını bu organlar aracığıyla

yuumlruumltmektedir

Kriz Koordinasyon Kurulu adından da anlaşılacağı uumlzere kriz youmlnetimi

aşamasında gerekli konularda ilgili makamlarla işbirliği halinde olan en uumlst kuruldur

Başbakanlık Kriz Merkezi Youmlnetmeliğirsquonin 8maddesirsquone goumlre Kurulrsquoun goumlrevleri

Kriz Değerlendirme ve Takip Kurulundan gelen bilgi ve oumlnerileri değerlendirmek

kriz youmlnetimiyle ilgili gerekli konularda kararlar alıp bunların uygulanmasını

sağlamak krizi doğuran olayların oumlzellikleri dikkate alınarak luumlzumu halinde

Genelkurmay Başkanlığı ve ilgili Bakanlığın goumlruumlşuumlnuuml alarak gerekli goumlruumllen il ve

ilccedilelerde Kriz Merkezleri kurulmasına karar vermektir Ayrıca kriz youmlnetimi iccedilin

gereken konularda ilgili makamlarla işbirliği yapmak luumlzum goumlruumllmesi durumunda

olağanuumlstuuml hal başta olmak uumlzere sıkıyoumlnetim307 seferberlik ve savaş hali ilan

edilmesini teklif etmek gibi goumlrevleri de mevcuttur

Kriz Değerlendirme ve Takip Kurulu krize sebep olan olayların ortadan

kaldırılması ve oumlnlenmesi iccedilin Kriz Koordinasyon Kurulu tarafından verilen yetkiler

ccedilerccedilevesinde teknik ve buumlrokratik ccedilalışmaların yuumlruumltuumllmesinden sorumlu olan

kuruldur Başbakanlık Kriz Merkezi Youmlnetmeliğirsquonin 9maddesirsquone goumlre krize ait her

tuumlrluuml bilgi ve belgeyi değerlendirmek değerlendirme sonuccedillarına goumlre alınması lazım

304 RG 09011997 tarih ve 22872 Sayı ( Başbakanlık Kriz Merkezi Youmlnetmeliği 19022011 tarih ve

27851 sayılı Resmi Gazetersquode yayımlanan 31012011 tarih ve 20111359 sayılı Youmlnetmeliğin 9

maddesi ile yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştır Afet ve Acil Durum Youmlnetim Merkezleri Youmlnetmeliği aynı guumln

yayınlanmıştır) 305 Eguumlnay Afet Mevzuatı s4 306 Başbakanlık Kriz Youmlnetim Youmlnetmeliği m7 307Sıkıyoumlnetim uygulamasına ilişkin duumlzenleme 21012017 Tarihli ve 6771 Sayılı Kanunun 16 ncı

maddesiyle Anayasadan ccedilıkarılmıştır

110

gelen oumlnlemleri belirlemek ve bunların uygulanmasını sağlamak yapacağı bu

ccedilalışmalarla ilgili olarak Genelkurmay Başkanlığı ilgili Bakanlıklar ve gerekli

goumlruumllecek kurum ve kuruluşlar arasında eşguumlduumlmuuml ve işbirliğini gerccedilekleştirmek kriz

konusunda Bakanlar Kurulu ve Kriz Koordinasyon Kurulu tarafından alınan kararların

veya verilen talimatların hızlı bir şekilde yerine getirilmesini sağlamak ve gerektiğinde

olağanuumlstuuml hal ve savaş hali ilan edilmesini Kriz Koordinasyon Kuruluna teklif etmek

luumlzum goumlrduumlğuuml hizmet ve faaliyetlerde Sekretarya yı yetkilendirmek gibi goumlrevler

uumlstlenmiştir

Son olarak sekretarya Başbakanlık Kriz Youmlnetim Merkezindeki cihazlar ile

araccedil ve gereccedillerin bakımının yaptırılması ile korunmasını sağlamak il bazında

oumlrguumltlenmesi oumlngoumlruumllen kriz merkezlerinde goumlrev alacak ilgili personelin eğitilmesi

goumlrevini yerine getirmek ve mevcut kriz merkezlerinin durumunu incelemek gibi

goumlrevleri ifa etmekle goumlrevli olan birimdir

Bu doumlnemde Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu Başbakanlık Kriz

Youmlnetim Merkezi Kriz Koordinasyon Kurulu ve Kriz Değerlendirme ve Takip Kurulu

şeklindeki oumlrguumltlenmeye bakıldığında afetlerle ilgili teşkilat karmaşası accedilık bir şekilde

goumlruumllmektedir Yetki sorumluluk ve goumlrevler accedilısından tam bir karmaşanın hakim

olduğu bu tabloda hizmetlerin yerine getirilmesinde buumlyuumlk oranda aksaklıkların

yaşanması ise kaccedilınılmaz olmuştur308

253 Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml

1965 yılında İmar ve İskan Bakanlığırsquona bağlı olarak afet youmlnetim sisteminin

geliştirilmesiyle goumlrevli ve sorumlu olmak uumlzere Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml

kurulmuştur Afet youmlnetim sistemi iccedilerisinde faaliyet goumlsteren guumlccedilluuml bir merkezi

kuruma olan ihtiyacın giderilmesi amacıyla kurulan Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml ilk

olarak afet meydana geldiğinde acil yardım uygulaması yapma ve kurumlar arası

eşguumlduumlmuuml sağlama afetin etkisiyle zarar goumlren boumllgelerde suumlratle geccedilici barınmanın

sağlanması amacıyla kısa ve uzun vadeli tedbirlerin alınması ve uygulanmasıyla

yetkili ve goumlrevlidir Ayrıca afet maruz kalmış boumllgelere goumltuumlruumllmesi uygun goumlruumllen

308 Keleş R ldquoKentleşme Politikasırdquo İmge Kitabevi Ankara 2016 s615-616

111

hizmetlerin ilgili bakanlık ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği iccedilerisinde

gerccedilekleştirilmesi afete uğramış ya da uğraması olası alanların imar durumları ve

geccedilici yerleşmeleriyle ilgili olarak her tuumlrluuml plan proje ve denetim ccedilalışmalarının

yerine getirilmesi afetlerin oumlnlenmesi amacıyla lazım gelen oumlnlemlerin alınması afete

maruz kalma ihtimali bulunan boumllgelerin tespit edilerek meydana gelen afetlerden en

az zararla kurtulmayı sağlayacak tedbirlerin alınması gibi goumlrevler uumlstlenmiştir309

Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml sahip olduğu yetki ve goumlrevlerini ilgili bakanlıklar

ile kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği halinde yerine getirmektedir 1999 yılı

oumlncesi doumlnemde Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml yanı sıra Yapı İşleri ile Teknik

Araştırma ve Uygulama Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln de yapı ve yerleşim planlaması

konularında goumlrevler uumlstlenmiştir310 Ayrıca bir ccedilok bakanlığa da kendi kuruluş

kanunlarında yer almak uumlzere afetlerle ilgili ccedileşitli goumlrevler verilmiştir Afetlerle ilgili

goumlrev ve yetkilerin bu kadar ccedilok kuruluş ve bakanlık arasında dağılmış olması

uygulamada koordinasyona dayalı sorunların yaşanmasına yol accedilmıştır Bu sorunları

ccediloumlzuumlme kavuşturmak adına 7269 Sayılı Umumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla

Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanunrsquo un 1 maddesi uyarınca

afetin meydana gelmesi durumunda acil tedbirlerin alınması konusunda afetin

yaşandığı yerin valisi yetkili kılınmış ve bu karışıklığın valinin eşguumlduumlmuuml altında

ortadan kaldırılması amaccedillanmıştır Ayrıca afetlerle ilgili oumlnlemlerin alınmasında

belediye ve koumly muhtarlarının yanı sıra oumlzellikle yapı ve imarla ilgili olarak uyulması

gereken standartların tespiti ve bu standartların uygulanmasının takibi noktasında da

yerel youmlnetimlere oumlnemli goumlrevler duumlşmektedir311

Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml afetlerle ilgili goumlrevlerini ifa etmek amacıyla hem

merkezde hem de taşrada oumlrguumltlenmiş bulunmaktadır Merkezi duumlzeyde Genel

Muumlduumlrluumlk yerel duumlzeyde ise İl Bayındırlık Muumlduumlrluumlkleri buumlnyesinde İmar ve Afet

Şube Muumlduumlrluumlkleri şeklinde oumlrguumltlenmiştir Ancak Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuumlnuumln

merkez ve taşradaki teşkilatlarına bakıldığında afetlerde goumlrev alacak ve afete ilişkin

309Ccedilakır B ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Bolu Belediyesi Oumlrneğirdquo Abant İzzet Baysal Uumlniversitesi

Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Kamu Youmlnetimi Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi

Temmuz 2007 s76 310 Keleş ages602 311 Keleş age s601

112

faaliyetleri youmlnlendirebilecek yeterli duumlzeyde uzmanlaşmış personelinin mevcut

olmadığı goumlruumllmektedir Bu yetersizlik sebebiyledir ki buumlyuumlk oumllccedilekli afetlerin

meydana gelmesi ihtimalinde afet işleri oumlrguumltlerinin afetlere ilişkin goumlrevlerini yerine

getirirken başarısızlığa duumlşmeleri kaccedilınılmazdır312 Bu durum ise afetlerle

muumlcadelenin suumlratle ve en etkili şekilde sonuccedillandırılmasını amaccedillayan afet youmlnetim

sistemi aşamalarının başarılı sonuccedillara ulaşmasında engel oluşturmaktadır Bu

olumsuzluğu gidermek amacıyla ve afetlerde insan unsurunun oumlnemi de dikkate

alındığında bu alanda uzmanlaşmış personel ihtiyacının karşılanması youmlnuumlnde

ccedilalışmalara ağırlık verilmelidir

254 Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml

Muumlduumlrluumlğuumln afet hizmetleri alanındaki goumlrevleri 7126 Sayılı Sivil Savunma

Kanunu 7269 Sayılı Sayılı Umumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla Alınacak

Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun ile 8812777 Sayılı Afetlere ilişkin Acil

Yardım Teşkilatı ve Planlama esaslarına Dair Youmlnetmelik kapsamında duumlzenlenmiştir

7126 Sayılı Kanun ile Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml afetlere ve buumlyuumlk ccedilaplı

yangınlara karşı toplumun zararının en aza indirilmesi hayati oumlneme sahip bulunan

her tuumlrluuml kurum ve kuruluşun korunması ve faaliyetlerine devam edebilmesi iccedilin

iyileştirme amacıyla alınacak her tuumlrluuml koruyucu tedbirlerin alınmasıyla yetkili ve

goumlrevlidir Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve

Planlama Esaslarına Dair Youmlnetmelik gereğince kurtarma ve afet sonrası enkaz

kaldırma ccedilalışmalarında goumlrev alacak personelinin eğitilmesini sağlamak gerekli

goumlruumllmesi halinde ililccedile afet buumlrosuna araccedil ve gereccedil youmlnuumlnden takviyede bulunmak

ve afet acil yardım planlarını sivil savunma planları ile eşguumlduumlmluuml hale getirmek gibi

goumlrevleri yerine getirmektedir313

Afet youmlnetim sistemini duumlzenleyen mevzuatta afet oumlncesi ve afet sonrası

doumlnemde yapılması gereken ccedilalışmalarla ilgili merkezi idarenin taşra uzantısı olan

valilik ve kaymakamlıklara ayrıca mahalli idarelere bir takım goumlrevler verilmiştir

Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Youmlnetmelik

312 Guumlnduumlz Afet s89-90 313 Kemaloğlu age s131 Ccedilakır age s76

113

huumlkuumlmleri uyarınca acil yardım hizmetlerinin yuumlruumltuumllmesi amacıyla illerde valinin

başkanlığında ilccedilelerde ise kaymakamın başkanlığında faaliyet goumlsteren ldquokurtarma ve

yardım komitelerirdquo nin oluşturulması oumlngoumlruumllmektedir

8812777 Sayılı Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına

Dair Youmlnetmeliğin 14rsquouumlncuuml maddesinde kuruluş goumlrev ve ccedilalışma esasları duumlzenlenen

İl Kurtarma ve Yardım Komitesi Belediye Başkanı İl Jandarma Alay Komutanı

Emniyet Muumlduumlruuml Sivil Savunma Muumlduumlruuml Milli Eğitim Genccedillik ve Spor Muumlduumlruuml

Bayındırlık ve İskacircn Muumlduumlruuml gibi ccedileşitli kurum temsilcilerinin katılımıyla oluşturulan

bir kuruldur314

İl Kurtarma ve Yardım Komitesi afet sonrası arama-kurtarma ilk yardım

yaralıların hastaneye sevk edilmesi guumlvenliğin temini geccedilici barınma gibi acil yardım

ccedilalışmalarının yuumlruumltuumllmesi kapsamında goumlrevli kuruluşlar arasında işbirliğinin

sağlanmasının yanı sıra acil yardım geccedilici yerleşim ve afet sonrası onarım iccedilin afetten

zarar goumlrenlere parasal yardımda bulunulmasını gerektiren durumlarda Bayındırlık ve

İskacircn Bakanlığırsquonın izninin alınması koşuluyla hizmet gruplarının goumlrevlerini

mevzuata uygun bir biccedilimde yerine getirebilmeleri amacıyla bulunması gereken

personelin ihtiyaccedil duyulan araccedil ve gereccedillerin toplanması goumlrevlerini yerine

getirmektedir315 Bu goumlrevlerine ek olarak il acil yardım planlarının yapılarak bunların

yuumlruumltuumllmesini sağlama ilccedile acil yardım planlarının incelenmesi ve il valisinin onayına

sunulması acil yardım planlarında kurulması gerekli goumlruumllen teşkilatın kurulması

goumlrevli personelin tespiti eğitimler ve tatbikatlar duumlzenleyerek grupların hizmete hazır

olmalarının sağlanması hizmet gruplarının goumlreve ccedilağrılarak gerekli kararların

alınmasını ve bu kararların uygulanmasını sağlama afet sonrası tespiti yapılan her

tuumlrluuml ihtiyacın temini hizmet gruplarının toplanma ve ccedilalışma esaslarının belirlenmesi

ve ccedilalışmaların koordine edilerek sonuccedillarının izlenmesi gibi goumlrevleri de yerine

getirmektedir316

314 RG 08051988 Tarih ve 19808 Sayı 315 Geray agm s104 316 8212777 Sayılı Youmlnetmelik m14

114

İl Kurtarma ve Yardım Komitesi herhangi bir afet meydana geldiğinde

yukarıda sayılan goumlrevlerini kurduğu dokuz hizmet grubu aracılığıyla yuumlruumltmektedir

Faaliyete geccedilmesi gereken hizmet grupları haberleşme ulaşım kurtarma ve yıkıntıları

kaldırma ilk yardım ve sağlık oumln hasar tespit ve geccedilici iskacircn guumlvenlik satın alma

kiralama el koyma ve dağıtım tarım elektrik su ve kanalizasyon hizmetleri grubu

şeklinde ilgili youmlnetmelikte317 tek tek sayılmıştır

İlccedile Kurtarma ve Yardım Komitesi ise kaymakamın başkanlığında ildeki

oumlrguumltlenmeye benzer şekilde oluşturulur İlccedile genelinde ildeki ile aynı goumlrevleri ifa

eden komite yine ildeki gibi bu ccedilalışmaları hizmet grupları eliyle yuumlruumltmekle

goumlrevlidir

6 AFADrsquoın Kuruluşu Sonrası Afet Youmlnetimi Oumlrguumltlenmesi

61 Genel Olarak

Yasal duumlzenlemeler accedilısından Tuumlrkiyersquode afet youmlnetimi ve afet youmlnetiminde

eşguumlduumlmuumln sağlanmasında 17 Ağustos 1999 Marmara Depremirsquonin doumlnuumlm noktası

olduğu soumlylenebilir Buumlyuumlk oranda can ve mal kayıplarının yaşanmasının yanında

geniş ccedilaplı hasarlara da sebep olan deprem afet youmlnetimi konusundaki duumlzenlemelerin

enine boyuna goumlzden geccedilirilmesi gerekliliğini acı bir şekilde ortaya koymuştur

Yaşanan depremin ardından hızlı bir şekilde normal yaşama doumlnuumllebilmesi boumllgenin

ekonomisinin duumlzeltilmesi ve gerekli yasal oumlnlemlerin zaman kaybetmeden hızlı bir

şekilde alınabilmesi amacıyla afet suumlresince sınırlı olmak uumlzere afet boumllgelerinde

gerekli yasal ve youmlnetsel duumlzenlemelerin ivedi olarak yapılabilmesi amacıyla Bakanlar

Kuruluna kanun huumlkmuumlnde kararname ccedilıkarma yetkisi verilmesini teminen Yetki

Kanunu318 ccedilıkarılmış ve Yetki Kanunursquona dayanılarak 17 Ağustos 1999rsquodan 2000 yılı

Temmuz ayının başına kadar geccedilen doumlnemde birccedilok kanun KHK tuumlzuumlk ve youmlnetmelik

317 8212777 Sayılı Youmlnetmelik m16 3184452 Sayılı ldquo Doğal Afetlere Karşı Alınacak Oumlnlemler ve Doğal Afetler Nedeniyle Doğan Zararların

Giderilmesi İccedilin Yapılacak Duumlzenlemeler Hakkında Yetki Kanunurdquo RG 29081999 Tarih ve 23801

Sayı

115

ccedilıkarılmıştır319 Bu duumlzenlemelerle hem depremin neden olduğu sorunların ccediloumlzuumllmesi

hem de afet youmlnetimi alanında yaşanan yapısal ve mevzuata ilişkin sıkıntıların ve

eksikliklerin giderilmesi amaccedillanmıştır320

Marmara depreminin ardından kurumsal anlamda yapılan en oumlnemli değişiklik

583 Sayılı321 KHKrsquonın yayımlanması ve Kararnameyle Tuumlrkiye Acil Durum Youmlnetimi

Başkanlığının kurulması olmuştur Başkanlığın ccedileşitli kurum ve kuruluşlarda acil

durum youmlnetimi merkezlerinin kurulmasını sağlama ve bu merkezlerin ccedilalışma

esaslarını belirleme acil durum youmlnetiminin uygulanmasının gerekeceği olayların

oumlnceden oumlnlenerek afet zararlarının azaltılması iccedilin ilgili kurum ve kuruluşlar

tarafından afete ilişkin alınması lazım gelen oumlnlemlerin alınarak afet youmlnetim

planlarının hazırlanmasını sağlama gibi goumlrev ve yetkileri bulunmaktadır Başkanlık

oumlncelikli hedefi acil durum youmlnetiminin uygulanmasına neden olacak olayların

oumlnlenmesi olsa da bu durumun oumlnlenemediği ve acil durum youmlnetimine geccedililmesinin

gerektiği hallerde hem kamunun hem de oumlzel sektoumlruumln işlettiği her ccedileşit deniz hava

ve kara taşıtlarından yararlanılması acil durumlarda yardım iccedilin goumlnuumllluuml olarak ccedilalışan

kuruluş ve kişilerin teşvik edilmesine youmlnelik duumlzenlemelerin yapılması yardım

malzemelerinin teslim alınarak bunların korunması ve ihtiyaccedil noktalarına sevk

edilmesinin sağlanması gibi goumlrevleri de yerine getirmektedir

Tuumlrkiye Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı 600 Sayılı322 KHK ile goumlrevleri aynı

kalmak uumlzere Genel Muumlduumlrluumlğe doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr 4452 Sayılı Yetki Kanunursquona

dayanılarak ccedilıkarılan ve Belediye Kanunun ve Sivil Muumldafaa Kanununun bazı

maddelerinin değiştirilmesi amacıyla yuumlruumlrluumlğe konulan 586 Sayılı323 KHK ile 11 ilde

merkeze bağlı olarak faaliyet goumlstermek uumlzere sivil savunma birlikleri ile illerde sivil

319 Fani R ldquo Erciş Depremi Oumlzelinde Tuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimirdquo YYUuml SBE Kamu Youmlnetimi Ana

Bilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Van 2014 s29 320 Erguumlnay Afet Mevzuatı s5 321 Başbakanlık Teşkilatı Hakkında Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamenin Değiştirilerek Kabuluuml Hakkında

Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Huumlkmuumlnde Kararname RG 22111999 Tarih ve 23884

Sayı(muumlkerrer) 322 600 Sayılı ldquoBaşbakanlık Teşkilatı Hakkında Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamenin Değiştirilerek Kabuluuml

Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamerdquo RG14062000 Tarih

ve 24079 Sayı 323586 Sayılı ldquoSivil Muumldafaa Kanunu ile Belediye Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun

Huumlkmuumlnde Kararnamerdquo RG 27121999 Tarih ve 23919 Sayı (muumlkerrer)

116

savunma arama kurtarma birlikleri ve ilccedilelerde ise sivil savunma muumlduumlrluumlkleri

kurulmuştur Ayrıca ilgili kararnameyle yaşanan afetlerde belediyelere kendi yetki ve

sorumluluk sahaları dışında da goumlrevler verilmesi ve afetle muumlcadelede goumlnuumllluuml olarak

ccedilalışan kuruluşların afet sonrası arama-kurtarma ve ilk yardım hizmetlerine katılma

esasları ayrıntılarıyla duumlzenlenmiştir324

ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında

Kanunrdquo ve bu Kanunrsquoa dayanılarak ccedilıkartılan ldquoAfet ve Acil Durum Muumldahale

Hizmetleri Youmlnetmeliğirdquo325 ile ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetim Merkezleri

Youmlnetmeliğirdquo326 afet youmlnetim sistemimizin kurumsal yapısını buumlyuumlk oumllccediluumlde

değiştirmiştir 703 Sayılı KHKrsquonin 62rsquonci maddesiyle ldquoAfet ve Acil Durum

Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanunrdquo un adı ldquoAfet ve Acil

Durum Youmlnetimi Başkanlığı ile İlgili Bazı Duumlzenlemeler Hakkında Kanunrdquo şeklinde

değiştirilmiştir Ayrıca 23 uumlncuuml maddesinin birinci fıkrasında yer alan Bu Kanun

ibaresi Kanunlarla ve afet ve acil durum youmlnetimine ilişkin Cumhurbaşkanlığı

Kararnamesi şeklinde değiştirilmiş uumlccediluumlncuuml fıkrasında yer alan kanunlarla

ibaresinden sonra gelmek uumlzere ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle ibaresi

eklenmiştir Son olarak Kanunrsquoun ccedileşitli maddeleri327 yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştır

02072018 tarihli 703 sayılı KHKrsquonin 62rsquonci maddesi 24062018 tarihinde birlikte

yapılan TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seccedilimleri sonucunda Cumhurbaşkanırsquonın ant

iccedilerek goumlreve başladığı tarih olan 09072018 tarihi itibariyle yuumlruumlrluumlğe girmiştir

6771 Sayılı Tuumlrkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair

Kanun Resmi Gazete328de halk oylamasına sunulmak uumlzere yayımlanmış ve

16042017 tarihinde yapılan halk oylaması ile kabul edilerek kesin sonuccedilların Yuumlksek

Seccedilim Kurulu tarafından yine Resmi Gazete329rsquo de yayımlanarak yuumlruumlrluumlğe girmiştir

Ancak Kanunun Cumhurbaşkanı ve milletvekili seccedilimlerine ilişkin huumlkuumlmlerinin

324 Erguumlnay Afet Mevzuatı s5 325 RG 18122013 Tarih ve 28855 Sayı 326 RG 19022011 Tarih ve 27851 Sayı 327 1 ila 14 uumlncuuml 16 ila 22rsquoncii 24 ila 26rsquoncı maddeleri ile ek 1 inci maddesinin birinci ikinci ve uumlccediluumlncuuml

fıkraları ve geccedilici 1 ila geccedilici 7rsquonci maddeleri ve eki (I) sayılı Cetvel 328 RG 11022017 Tarih ve 29976 Sayı 329 RG 27042017Tarih ve 30050 Sayı(Muumlkerrer)

117

birlikte yapılacak Cumhurbaşkanı ve milletvekili seccedilimi takviminin başladığı tarihte

Cumhurbaşkanlığı huumlkuumlmet sistemine ilişkin huumlkuumlmlerinin ise bu seccedilim sonucunda

seccedililen Cumhurbaşkanının goumlreve başladığı tarihte yuumlruumlrluumlğe girmesi huumlkme

bağlandığından Cumhurbaşkanırsquonın ant iccedilerek goumlreve başladığı tarih olan 09072018

tarihi itibariyle yuumlruumlrluumlğe girmiştir

Halk oylamasıyla kabul edilen bu duumlzenleme 1982 Anayasasırsquonda buguumlne

kadar yapılan en oumlnemli değişiklikleri iccedilermektedir Anayasamızda yapılan en oumlnemli

değişiklik parlamenter huumlkuumlmet sisteminin yerine Cumhurbaşkanlığı huumlkuumlmet

sisteminin getirilmesi olmuştur Boumlylece sert kuvvetler ayrılığını temel alan yeni

huumlkuumlmet sisteminde Bakanlar Kurulu ve Başbakanlık kurumları Anayasadan

ccedilıkarılarak yuumlruumltmedeki ccedilift başlılığa son verilmiştir Tuumlrkiye Cumhuriyeti

Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun330rsquoun 8maddesi ile değişen

Anayasarsquonın 104maddesirsquonde Cumhurbaşkanının Devletin başı olduğu yuumlruumltme

yetkisinin Cumhurbaşkanına ait olduğu Cumhurbaşkanının yuumlruumltme yetkisine

dayanarak Cumhurbaşkanı yardımcıları bakanlar ve uumlst duumlzey kamu goumlrevlilerini

atamaya yetkili olduğu duumlzenlenmektedir Oumlte yandan Cumhurbaşkanının genel

siyasetin yuumlruumltuumllmesi accedilısından sahip olduğu yuumlruumltme yetkisi ile ilgili olarak ihtiyaccedil

duyduğu konularda kararname ccedilıkarabileceği de oumlngoumlruumllmektedir Bu duumlzenlemeyle

kararnamelerin yuumlruumltmenin ihtiyacını karşılaması sağlanmakta temel hak ve

huumlrriyetler ile siyasi hak ve huumlrriyetler duumlzenleme alanı dışında bırakılarak kanunlarda

kararnamenin konusu ile aynı durumda farklı huumlkuumlm bulunması halinde kanunun

uygulanacağı huumlkme bağlanmaktadır331

6771 sayılı Kanunrsquoun yuumlruumlrluumlğe girmesiyle KHK ve tuumlzuumlk hukukumuzdan

ccedilıkarılarak yerlerini Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerine bırakmıştır TBMM

tarafından onaylanmasına gerek olmayan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi yargısal

denetimi Anayasa Mahkemesi tarafından yapılacak olsa da normlar hiyerarşisinde

kanunun altında yer alan bir idari işlem niteliğindedir332 6771 Sayılı Kanunrsquoun

330 RG 11022017 tarih ve 29976 sayı Erişim Tarihi 25072018 331 2709 Sayılı Tuumlrkiye Cumhuriyeti Anayasası m104(Değişik 16042017-67718 md) 332 Yuumlksel İ ldquo6771 sayılı Anayasa Değişikliği Kanunursquonun Ardından Kanun Yapma Youmlntemirdquo

Hacettepe HFD 7(2) 2017 251ndash274 s 269

118

8maddesiyle değişik Anayasarsquonın 104maddesirsquone goumlre ldquoCumhurbaşkanı yuumlruumltme

yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ccedilıkarabilir Anayasanın

ikinci kısmının birinci ve ikinci boumlluumlmlerinde yer alan temel haklar kişi hakları ve

oumldevleriyle doumlrduumlncuuml boumlluumlmde yer alan siyasi haklar ve oumldevler Cumhurbaşkanlığı

kararnamesiyle duumlzenlenemez Anayasada muumlnhasıran kanunla duumlzenlenmesi

oumlngoumlruumllen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ccedilıkarılamaz Kanunda accedilıkccedila

duumlzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ccedilıkarılamaz

Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı huumlkuumlmler bulunması halinde

kanun huumlkuumlmleri uygulanır Tuumlrkiye Buumlyuumlk Millet Meclisinin aynı konuda kanun

ccedilıkarması durumunda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi huumlkuumlmsuumlz hale gelirrdquo 333

Eski sistem ile şu anki sistemin en temel farkı kaynağını parlamentodan alan

ona karşı sorumlu ve guumlvenine dayanan kollektif bir organ olan Bakanlar Kurulunun

varlığına son verilmesi ve yuumlruumltme erkinin doğrudan halkın seccediltiği Cumhurbaşkanında

toplanmasıdır Bu durum esas olarak şu anayasal huumlkuumlmde yer almıştır ldquoYuumlruumltme

yetkisi ve goumlrevi Cumhurbaşkanı tarafından Anayasaya ve kanunlara uygun olarak

kullanılır ve yerine getirilirrdquo(m8) Ayrıca 6771 Sayılı Kanunrsquola değişik 1982

Anayasasırsquonın geccedilici 21maddesinin F fıkrasında Kanunun yuumlruumlrluumlğe girdiği tarih

itibariyle yuumlruumlrluumlkte bulunan KHK lar tuumlzuumlkler Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu

tarafından ccedilıkarılan youmlnetmelikler ile diğer duumlzenleyici işlemlerin yuumlruumlrluumlkten

kaldırılmadıkccedila geccedilerliliğini suumlrduumlreceği G fıkrasında ise kanunlarla ya da diğer

mevzuatlar kapsamında Başbakanlık ve Bakanlar Kuruluna verilmiş olan yetkilerin

mevzuatta yapılacak değişikliklere kadar Cumhurbaşkanınca kullanılacağı

duumlzenlenmektedir334

Bu yeni duumlzenlemeler doğrultusunda 2018 yılında yuumlruumlrluumlğe giren

Bakanlıklara Bağlı İlgili İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve

Kuruluşların Teşkilatı Hakkında 4 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi335 ile

333 1982 Anayasası madde 104 (Değişik 21012017-67718 md) 334 Turan CB s60 2112017 tarihli ve 6771 sayılı Kanunun 16 ncı maddesiyle ldquoBaşbakanrdquo ibaresi

yer alan maddeler madde başlıkları ve ilgili fıkralar ldquoCumhurbaşkanı yardımcılarırdquo şeklinde

değiştirilmiştir 335 RG 15072018 Tarih ve 3049 Sayı

119

Başbakanlığa bağlı olarak faaliyet goumlsteren aşağıda ayrıntılı bir şekilde ele alınacak

olan AFAD İccedil İşleri Bakanlığına bağlanmıştır Ayrıca Kararnamede merkez ve taşra

teşkilatlarından oluşan Başkanlık hizmet birimlerine yer verilmiştir Başkanlık afet ve

acil durumlarla sivil savunmaya ilişkin hizmetlerin uumllke duumlzeyinde etkin bir şekilde

gerccedilekleştirilmesi iccedilin gerekli oumlnlemlerin alınması ve olayların meydana gelmesinden

oumlnce hazırlık ve risk azaltma olay sırasında yapılacak muumldahale ve olay sonrasında

gerccedilekleştirilecek iyileştirme ccedilalışmalarını yuumlruumlten kurum ve kuruluşlar arasında

koordinasyonun sağlanması yurt iccedilinde ve yurt dışında insani yardım

operasyonlarının yapılması ve koordine edilmesi ile bu konularda politika oumlnerilerinin

geliştirilmesi ve uygulanması hususlarını yuumlruumltmekle goumlrevlendirilmiştir Ayrıca

illerde de valilere bağlı il afet ve acil durum muumlduumlrluumlkleri kurulmuştur

255 Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı(AFAD)

5902 Sayılı336 ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve

Goumlrevleri Hakkında Kanunrdquo un 2009 yılında yuumlruumlrluumlğe girmesiyle birlikte uumllkemizde

afet youmlnetim suumlrecinde faaliyet goumlsteren uumlccedil temel kurum olan Tuumlrkiye Acil Durum

Youmlnetimi Genel Muumlduumlrluumlğuuml Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml ve Afet İşleri Genel

Muumlduumlrluumlğuuml kapatılarak afet ve acil durum hizmetlerinin koordinasyonundan eğitim

politikalarının oluşturulmasından ve bu konularda mevzuat duumlzenlemeleri

yapılmasından sorumlu olmak uumlzere ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı

(AFAD)rdquo kurulmuştur Yukarıda da yer verilen 4 numaralı Cumhurbaşkanlığı

Kararnamesi ile 5902 Sayılı Kanunrsquoun bazı maddeleri yuumlruumlrluumlkten kaldırılmış ve

Başbakanlığa bağlı olarak faaliyetlerini suumlrduumlren AFAD yeni duumlzenlemeyle İccedil İşleri

Bakanlığırsquo na bağlanmıştır

AFAD lsquoın temel goumlrevi afet ve acil durumlarda goumlrev alacak bakanlıklar ve

kurum ve kuruluşlarla yapılan değerlendirmeler doğrultusunda ldquoTuumlrkiye Afet

Muumldahale Planını337rdquo nı oluşturmak bu planı belli zaman aralıklarında guumlncellemek

336 RG 17062009 Tarih ve 27261 Sayı 337 TC Başbakanlık Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı Tuumlrkiye Afet Muumldahale Planı (TAMP)

Aralık 2013 s2 httpswwwafadgovtrtr2419Turkiye-Afet-Mudahale-Plani Erişim Tarihi

19072018

120

ve afet anında ilgili planın uygulanmasını koordine etmektir Tuumlrkiye afet planının

hazırlanıp uygulanması ile ilgili olarak bakanlıklar ile kurum ve kuruluşlarda en uumlst

youmlneticiler il afet muumldahale planlarının hazırlanması ve uygulanmasından il

duumlzeyinde valiler oumlzel kurum ve kuruluşlarda ise bu kurum ve kuruluşların sahipleri

ya da temsile yetkili olan organları sorumluluk uumlstlenmektedir338

Tuumlrkiye Afet Muumldahale Planı (TAMP) 5902 Sayılı Afet ve Acil Durum

Youmlnetimi Başkanlığı Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanun huumlkuumlmleri gereğince

Afet ve Acil Durum Yuumlksek Kurulu339rsquonun 20122013 tarihli kararıyla Resmi gazetersquo

de yayımlanarak yuumlruumlrluumlğe girmiştir340 TAMP uumllkemizde yaşanabilecek her tuumlr ve

oumllccedilekte afet ve acil durumlara muumldahalede goumlrev alacak bakanlık kurum ve

kuruluşlar oumlzel kuruluşlar STKrsquolar ve gerccedilek kişileri kapsamakta ulusal ve yerel

duumlzeyde gerccedilekleştirilmesi planlanan muumldahale youmlnetim sistemini accedilıklamaktadır

Hayat kurtarmak kesintiye uğrayan hayatı ve faaliyetleri en kısa suumlrede normale

doumlnduumlrmek muumldahale ccedilalışmalarını hızlı ve planlı bir şekilde gerccedilekleştirmek halk

sağlığını korumak ve suumlrduumlrmek muumllkiyet ccedilevre ve kuumlltuumlrel mirası korumak

ekonomik ve sosyal kayıpları azaltmak ikincil afetleri oumlnlemek ya da bunların zararlı

etkilerini azaltmak ve kaynakların etkin bir şekilde kullanılmasını sağlamak TAMPrsquo

ın temel hedefleri arasındadır341

TAMPrsquo da yer alan afetler ve acil durumlar ise aşağıda yer alan tablo 5rsquode

goumlsterilmektedir TAMP ile herhangi bir afet meydana geldiğinde afet sırasında kimin

ne şekilde hareket edeceği ve muumldahalenin nasıl bir organizasyon iccedilerisinde yapılacağı

şimdiden belirlenmiş durumdadır Afete muumldahale aşamasında yuumlruumltuumllen hizmetlerin

niteliğine goumlre oluşturulan 28 adet hizmet grubu bulunmaktadır342 Burada dikkat

338Buumlyuumlkkaracığan N ldquoTuumlrkiyersquo de Yerel Youmlnetimlerde Kriz ve Afet Youmlnetim Ccedilalışmalarının Mevzuat

Accedilısından Değerlendirilmesirdquo Selccediluk Uumlniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi S 2 2016

s207 339 5902 Sayılı Kanunrsquoun 3maddesirsquonde duumlzenlenen Afet ve Acil Durum Yuumlksek Kurulu i 703 sayılı

KHKrsquonin 62maddesiyle yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştır 340 03012014 Tarih ve 28871Sayı 341TC Başbakanlık Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı Tuumlrkiye Afet Muumldahale Planı

(TAMP)s4 342 httpswwwafadgovtruploadNode2419filesAfet_Mud_Pl_ResmiG_20122013pdf Erişim

Tarihi 27092019

121

edilmesi gereken husus tabloda yer alan durumların TAMPrsquo da kriz durumu olarak

tanımlanmadığı afet ve acil durum olarak tanımlandığıdır

Tablo 5 TAMPrsquo da Afet ve Acil Durumlar

Su Baskını Toplu Nuumlfus Hareketleri

Baraj Patlaması Siber Saldırı

Orman Yangını Kimyasal Olaylar

Sanayi Yangınları Biyolojik Afetler ve Salgın

Hastalıklar

Deprem Radyolojik ve Nuumlkleer Kazalar

Ulaşım Kazaları Kuraklık

Teknolojik Kazalar Hava ve Deniz Aracı Kazaları

Kaynak TC Başbakanlık Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı Tuumlrkiye Afet Muumldahale

Planı (TAMP) Aralık 2013 s2-3

15 Temmuz 2018 tarihinde 4 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile

yuumlruumlrluumlkten kaldırılan ve 5902 Sayılı Kanunrsquoun 6 maddesirsquo nde Afet ve Acil Durum

Youmlnetimi Başkanlığı oumlrguumltlenmesini oluşturan birimler Başkana bağlı faaliyet

goumlsteren altı daire başkanlığı şeklinde oumlrguumltlenmişti Bunlar Planlama ve Zarar

Azaltma Dairesi Başkanlığı Muumldahale Dairesi Başkanlığı İyileştirme Dairesi

Başkanlığı Sivil Savunma Dairesi Başkanlığı Deprem Dairesi Başkanlığı Youmlnetim

Hizmetleri Dairesi Başkanlığı şeklinde sıralanmaktaydı Başkan hizmetleri afet

youmlnetimi ilkesine uygun olarak yuumlruumltmek Afet ve Acil Durum Koordinasyon

Kurulursquonun toplanması amacıyla kurul başkanına oumlneride bulunmak afet sırasında

muumldahaleyi koordine etmek ve uumlst makamları bilgilendirmek sivil savunma arama ve

kurtarma birlik muumlduumlrluumlklerinin goumlrev yerlerini ilgili kuruluşlarla koordine ederek

belirlemek iccedil denetccedili atamak resmi ve oumlzel kurum ve kuruluşlar ile ilişkileri

yuumlruumltmek basın ve halkla ilişkiler faaliyetlerini planlamak ve yuumlruumltmek yıllık ccedilalışma

raporu ve eylem planını hazırlamakla goumlrevliydi ve hizmetlerin yuumlruumltuumllmesinden

dolayı Başbakana karşı sorumluydu (Madde 71ndash2)

122

15 Temmuz 2018 tarihli ve 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesirsquonin

ikinci boumlluumlmuumlnde ele alınan ve yeniden duumlzenlenen Afet ve Acil Yardım Youmlnetimi

Başkanlığı merkez ve taşra olmak uumlzere iki ana teşkilattan oluşmaktadır Başkanlık

merkez teşkilatının AFAD İl Muumlduumlrluumlkleri ve tuumlm kamu kurumlarının afetlerle ilgili

olarak uumlzerlerine duumlşen sorumlulukları yerine getirmelerini sağlama ilgili kurumları

takip etme ve gerekli ccedilalışmaları yapmak uumlzere koordinasyonu sağlama gibi

yuumlkuumlmluumlluumlkleri bulunmaktadır343 Başkanlığın afet ve acil durumlarla ilgili yasalarla

verilen goumlrevleri ise daire başkanlıkları tarafından yerine getirilmektedir İlgili

Kararnamersquonin 35 maddesirsquo ne goumlre AFAD Başkanlığına bağlı daire başkanlıkları

Planlama ve Risk Azaltma Dairesi Başkanlığı Muumldahale Dairesi Başkanlığı

İyileştirme Dairesi Başkanlığı Sivil Savunma Dairesi Başkanlığı Deprem Dairesi

Başkanlığı Personel ve Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Strateji Geliştirme

Dairesi Başkanlığı Bilgi Sistemleri ve Haberleşme Dairesi Başkanlığırsquodır Yeni

duumlzenlemeyle 5902 Sayılı Kanunrsquoda ldquoPlanlama ve Zarar Azaltma Dairesi Başkanlığırdquo

ismiyle duumlzenlenen Başkanlık ldquoPlanlama ve Risk Azaltma Dairesi Başkanlığırdquo

şeklinde gerccedilekleştirilen isim değişikliğiyle varlığını suumlrduumlrmektedir Bunun yanı sıra

daha oumlnce hizmet birimleri arasında yer alan ldquoYoumlnetim Hizmetleri Dairesi Başkanlığırdquo

ise yeni duumlzenlemede yer almamaktadır344


36maddesine goumlre Planlama ve Risk Azaltma Dairesi Başkanlığırsquonın goumlrevleri uumllke

duumlzeyinde uygulanacak afet ve acil durum muumldahale risk youmlnetimi ve risk azaltma

planlarını yapmak veya yaptırmak muhtemel afet ve acil durum boumllgelerini tespit

etmek ve oumlnleyici tedbirleri ilan etmek zarara uğraması muhtemel yerlerin plan proje

ve imar esaslarını belirlemek ayni nakdi ve insani yardım esaslarını belirlemek yurt

iccedili ve yurt dışında meydana gelen afet ve acil durumlarla ilgili bilgileri toplamak ve

değerlendirmek olarak sıralanabilir Afet ve acil durumlara ilişkin goumlrevleri ise

youmlnetim stratejilerini belirlemek kamu yatırımları ile personel ihtiyacı konusunda

343 Şenguumln Afet Hukuku s138 34415 Temmuz 2018 tarihli ve 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesirsquonin ldquoHizmet Birimlerirdquo

başlıklı 35 Maddesinde diğer daire başkanlıklar Personel ve Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı

Eğitim Dairesi Başkanlığı Dış İlişkiler ve Uluslararası İnsani Yardım Dairesi Başkanlığı Goumlnuumllluuml ve

Bağışccedilı İlişkileri Dairesi Başkanlığı ve Denetim Hizmetleri Dairesi Başkanlığı olarak sıralanmaktadır

123

ilgili kuramlara oumlnerilerde bulunmak sigorta hizmetlerinin geliştirilmesi ve

yaygınlaştırılmasını sağlamak hizmet standartlarını ve akreditasyon esaslarını

belirlemek ve denetlemek ve başkan tarafından verilecek benzeri goumlrevleri yapmak

şeklinde sıralanmaktadır

Aynı Kararnamersquonin 37rsquonci maddesirsquonde duumlzenlenen Muumldahale Dairesi

Başkanlığı afet ve acil durum esnasında kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplum kuruluşları

yabancı kişi ve kuruluşlara ait her tuumlrluuml kaynakları değerlendirerek afet veya acil

durumun etkilerini gidermeye youmlnelik muumldahale ccedilalışmalarını yuumlruumltmek başkanlık

buumlnyesindeki afet ve acil durum youmlnetimi merkezini idare etmek kamu kurum ve

kuruluşları ile illerde afet ve acil durum youmlnetimi merkezlerinin accedilılması ve

youmlnetilmesini sağlamak koruyucu ve kurtarıcı faaliyetleri planlamak ve yuumlruumltmek

afet ve acil duruma ilişkin anlaşmalarla verilen goumlrevleri yuumlruumltmek yabancı devletlerle

ve uluslararası kuruluşlarla goumlrev alanına giren konularda işbirliği yapmak gibi

goumlrevleri ifa etmektedir Muumldahale Dairesi Başkanlığırsquona verilen goumlrevlerin oumlzellikle

afetler meydana geldikten sonra yani kriz youmlnetimi aşamasında etkin bir şekilde

planlandığı goumlruumllmektedir

Kararnamersquonin 38 Maddesinde İyileştirme Dairesi Başkanlığırsquonın goumlrevleri

tek tek sayılmıştır İlgili maddede bu goumlrevler afet ve acil durum sonrası hayatın

normale doumlnmesini sağlayıcı tedbirleri almak afet ve acil durum boumllgelerinde geccedilici

yerleşmeyi sağlamak zarara uğramış kişilerin tedavi iaşe ibate sosyal ve psikolojik

destek hizmetlerini yuumlruumltmek afete uğramış yerlerin imar plan proje işlemleri ile bu

alandaki hukuki işlemlerin yuumlruumltuumllmesinde kamu kurum ve kuruluşları ile

koordinasyonu sağlamak yapılan işlemleri denetlemek uluslararası acil yardımları

yapmak ve kabul etmek afetten etkilenen boumllgelerde kamu kurum ve kuruluşları

mahalli idareler uumlniversiteler ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği iccedilerisinde afet

sonrası yeniden yapılanma ve iyileştirme planlarını hazırlamak hazırlanan planların

uygulanmasını koordine etmek uygulamaya ilişkin ilerleme raporlarını hazırlamak

olarak yer almaktadır

Ccedileşitli maddeleri yuumlruumlrluumlkten kaldırılan ve halen yuumlruumlrluumlkte bulunan 5902

Sayılı Kanunrsquoun yanı sıra 4 Numaralı Kararnamersquode de yer alan Sivil Savunma Dairesi

124

Başkanlığırsquonın goumlrevleri kamu kurum ve kuruluşları ile oumlzel kuruluşlarda sivil

savunma hizmetlerinin planlanması uygulanması ve denetlenmesi silahsız olmak

şartıyla her ccedileşit koruma ve kurtarma tedbirlerinin alınması arama-kurtarma ve ilk

yardım faaliyetlerinin planlanması ve yuumlruumltuumllmesi savaş ve seferberlik hazırlıklarında

ihtiyaccedil duyulacak sivil kaynaklarının tespit edilmesi sivil savunma gayretlerinin halk

tarafından desteklenmesi ve halkın moralinin korunmasını sağlamaya youmlnelik

ccedilalışmalar yapmak kimyasal biyolojik radyolojik ve nuumlkleer maddelerin meydana

getireceği tehlikelere karşı alınacak oumlnlemleri ve yapılacak ccedilalışmaları tespit etmek ve

bunlarla ilgili bakanlık kamu ve oumlzel kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu

sağlamaktır (4 Numaralı Kararname m39)

AFADrsquo a bağlı olarak faaliyet goumlsteren bir diğer başkanlık Deprem Dairesi

Başkanlığırsquodır Başkanlık depreme hazırlık muumldahale deprem riski youmlnetimi

faaliyetlerini yuumlruumltmek depremde zarara uğraması muhtemel yerler ile zarara uğramış

yerlerin imar plan ve proje işlemlerini yapmak depreme hazırlık muumldahale ve

iyileştirme aşamalarında kullanılabilecek kamu oumlzel ve sivil toplum kuruluşları ile

yabancı kişi ve kuruluşlara ait her tuumlrluuml kaynakların tespit ve etkin kullanımını

sağlamak depremler hakkında halkın bilgilendirilmesi konularında uygulanacak

politika oumlnerilerini belirlemek takip etmek değerlendirmek ve depremle ilgili

hizmetlerin yuumlruumltuumllmesinde Başkanlığın diğer birimlerine danışmanlık yapmak gibi

goumlrevler uumlstlenmiştir (4 Numaralı Kararname m40) Aynı maddenin ikinci fıkrasında

ise deprem goumlzlemi yapan uumlniversiteler yerel youmlnetimler ve ilgili kamu kurum ve

kuruluşlarının deprem goumlzlem verilerini eşzamanlı olarak Başkanlığa aktarılması

ayrıca meydana gelen depremin buumlyuumlkluumlğuuml ve şiddeti gibi temel verileri de kamuoyuna

resmi olarak duyurmak uumlzere Başkanlığa iletilmesi hususu duumlzenlenmektedir345

Son olarak Personel ve Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığırsquonın goumlrevlerine

bakıldığında bu goumlrevler Başkanlığın insan kaynakları politikası ve performans

oumllccediluumltlerinin belirlenmesi personelin oumlzluumlk işlemleri ile idari ve mali hizmetlerin

yuumlruumltuumllmesi afet ve acil duruma ilişkin kaynakların youmlnetilmesi ulusal seviyede

345 5902 Sayılı Kanunrsquoun 13 maddesirsquonde duumlzenlenen ldquoYoumlnetim Hizmetleri Dairesi Başkanlığı ise

09072018 tarihinde Rezmi Gazetersquode yayımlanan 703 sayılı KHKrsquonin 62 nci maddesiyle yuumlruumlrluumlkten

kaldırılmıştır

125

lojistik hizmetlerin yapılması veya yaptırılması yerel youmlnetimler ile başka kamu kurum

ve kuruluşları ile sivil toplum kuruluşlarına destek sağlanması olarak sıralanmaktadır

(4 Numaralı Kararname m41) Ayrıca AFADrsquoa bağlı olarak faaliyet goumlsteren Dış

İlişkiler ve Uluslararası İnsani Yardım Dairesi Goumlnuumllluuml ve Bağışccedilı İlişkileri Dairesi

Denetim Hizmetleri Dairesi Strateji Geliştirme Dairesi ile Bilgi Sistemleri ve

Haberleşme Dairesi Başkanlıklarının goumlrevleri Kararnamersquonin 42 ile 47rsquo nci

maddeleri arasında duumlzenlenmektedir346

5902 Sayılı Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve Goumlrevleri

Hakkında Kanunrsquoun 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle bazı maddeleri

yuumlruumlrluumlkten kaldırılmadan oumlnce Afet ve Acil Durum Başkanlığırsquonın oumlrguumltlenmesi

iccedilerisinde başkanlığın merkezi ve yerel duumlzeydeki teşkilatlanmasına ek olarak uumlccedil

kurul daha yer almaktaydı 5902 Sayılı Kanunrsquoda Afet ve Acil Durum Yuumlksek

Kurulu Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu ve Deprem Danışma Kurulu olarak

duumlzenlenen bu kurullar ilgili Kararname ile kaldırılarak ldquoAfet ve Acil Durum Danışma

Kurulurdquo adı altında tek bir kurul şeklinde oumlrguumltlenmiştir(4 Numaralı Kararname

m32)Her ne kadar AFAD afetlerle bozulan duumlzenin yeniden kurulması




olmak uumlzere ldquoAfet Koordinasyon Hizmetlerirdquo adı altında Hasar Tespit Şube

Muumlduumlrluumlğuuml Enkaz Kaldırma Koordinasyon Şube Muumlduumlrluumlğuuml ve Altyapı

Koordinasyon Şube Muumlduumlrluumlğuumlrsquonden oluşan bir daire başkanlığı ihdas edilmiştir347

Bu başkanlığın kurulması ile beraber AFADrsquoın tek bir kurum olarak yuumlruumlttuumlğuuml afet

hizmetlerinde bir boumlluumlnme ve parccedilalanma yaşanmaya başlanmıştır




ihtiyacını guumlndeme getirmiştir İşte bu sebeple daha oumlnce de belirtildiği uumlzere AFAD

346 RG 15072018 Tarih ve 30479 Sayı 347 httpsyapiislericsbgovtrbirimlerafet-koordinasyon-hizmetleri-dairesi-baskanligi1002 Erişim

Tarihi 27092018

126

Cumhurbaşkanlığı Huumlkuumlmet Sistemirsquonin gerektirdiği yeni oumlrguumltlenme yapısı

iccedilerisinde İccedilişleri Bakanlığırsquona bağlı olarak faaliyetlerine devam etmeye etmektedir348

256 Afet ve Acil Durum Danışma Kurulu


Hakkında Kanunda yer almayan ve 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile

getirilen yeni bir kurum olan Afet ve Acil Durum Danışma Kurulursquonun goumlrevleri ilgili

Kararnamersquonin 32 maddesinde duumlzenlenmiştir Buna goumlre kurul afet ve acil

durumlardan korunmak afet ve acil durum risklerini azaltmak afet ve acil durum

sonrası yapılacak faaliyetler hakkında oumlneriler sunmak afet politikalarını ve

oumlncelikleri belirlemekle goumlrevlidir Kurul bu goumlrevlerini gerccedilekleştirirken Başkan

veya belirleyeceği Başkan Yardımcısının başkanlığında ve Dışişleri Bakanlığı İccedilişleri

Bakanlığı Boğaziccedili Uumlniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstituumlsuuml

Maden Tetkik ve Arama Genel Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma

Kurumu Tuumlrkiye Kızılay Derneğinden daire başkanı duumlzeyindeki birer temsilci ile afet

ve acil durumlar konusunda ccedilalışmaları bulunan ve Yuumlksekoumlğretim Kurulu tarafından

bildirilecek en az on uumlniversite oumlğretim uumlyesi arasından Başkan tarafından belirlenecek

beş uumlye ile akredite edilmiş ilgili sivil toplum kuruluşlarından Başkan tarafından

belirlenecek uumlccedil uumlyeden oluşmaktadır349

257 Afetle İlgili Goumlrev Yapan Diğer Kurum ve Kuruluşlar

Anayasanın 126 maddesirsquo ne goumlre merkezi idare kuruluşu bakımından

uumllkemiz coğrafya durumuna ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine

goumlre illere iller de ilccedilelere ve diğer kademeli boumlluumlmlere ayrılır 5442 Sayılı İl İdaresi

Kanunu350 il youmlnetimini duumlzenlemekte ve bu Kanun ile illerin valilerin youmlnetimi

altında oumlrguumltleneceği kendi iccedillerinde ilccedilelere ayrılacağı ve ilccedile youmlnetimlerinin

kaymakamların yetki ve sorumluluğu altında olduğunu belirlemektedir Uumllkemiz afet

348 Şenguumln Afet Hukuku s139 349 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi m32 350 RG 18061949 Tarih ve 7236 Sayı

127

youmlnetim sistemi yapılanması bu youmlnetsel yapı temel alınarak oluşturulmuş ve bu

doğrultuda gerekli yasal duumlzenlemeler yapılmıştır

İl İdaresi Kanunu ile taşrada goumlrev yapan vali ve kaymakamların afetlerle ilgili

goumlrev ve yetkileri accedilıkccedila duumlzenlenmemiş genel ifadelerle il ve ilccedilelerde kamu duumlzenini

ve esenliğini sağlayacakları belirtilmiştir Bunun yanı sıra oumlzel kanunlarla da taşra

youmlneticilerine yetki ve goumlrevler verilmiştir351 Afet konusunda temel kanun olan 7269

Sayılı Umumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak

Yardımlara Dair Kanun352rsquoun ldquoMuumllkiye Amirlerine Verilen Olağanuumlstuuml Yetkilerrdquo

başlıklı 6 maddesirsquone goumlre vali ve kaymakamlar afetlerin meydana gelmesinden

sonra askerler ve hakim sınıfından bulunanlar hariccedil olmak uumlzere 18-65 yaş arasındaki

tuumlm erkek vatandaşlara goumlrev vermek bedeli veya kirası sonradan oumldenmek uumlzere

canlı cansız resmi oumlzel veya uumlcretli her tuumlrluuml nakil vasıtasına ve gerekli makine ve

teccedilhizata el koymak tedavi kurtarma yedirme giydirme ve barındırma gibi işlerle ve

bunların icap ettirdiği ivedi nitelikte satın almaları ve kiralamaları yapmak ve gerccedilek

ve tuumlzel kişilere ait olan her tuumlrluuml taşınmaz malları geccedilici olarak işgal etmek

yetkileriyle donatılmışlardır

Vali ve kaymakamlar son derece geniş yetkilerle donatılmış olmalarına

rağmen hem 1999 Marmara depremi hem de 2011 yılında yaşanan Van depreminin

ardından depremin meydana geldiği illerdeki yetkililer yardım ccedilalışmalarının

hazırlanması ve duumlzenlenmesi ile uygulanmasında eksiklikler ve gecikmeler

yaşanmasına neden olmuşlardır Tuumlrkiye Buumlyuumlk Millet Meclisi (TBMM) 27 Ağustos

1999 tarihinde depremden oumlnce deprem sırasında ve sonrasında alınan tuumlm tedbirleri

incelemekle goumlrevli bir araştırma komisyonunun kurulmasına karar vermiş ve bu

komisyon 23 Aralık 1999 tarihinde rapor353unu Meclisrsquoe sunmuştur Bu raporda

351 Guumlnduumlz İ ldquoAfetleri Youmlnetmek Afet Algısından Afet Sonrası Ccedilalışmalarardquo Değişim Yayınları

İstanbul 1994 s25 352 RG 25051959 tarih ve 10213 Sayı 353httpswwwtbmmgovtrdevelopowameclis_bultenidergipsayi=72TBBM Meclis Buumllteni

Y1999 Aralık S72 Erişim Tarihi 19102017

128

ldquo (hellip) Toplum hayatını etkileyecek nitelikteki afetlerin meydana geldiği

durumlarda yetkininguumlcuumln kamu youmlneticilerine ait olmasına rağmen bu youmlneticiler

soumlz konusu durumları yeterince kavrayarak doğru kararlar verememişlerdir Bu

durum şuumlphesiz depremden etkilenen boumllgenin oumlnemi iletişimin kesilmesi enerji

kesintileri ve alt yapılara erişilememe durumlarıyla accedilıklanmaktadır

Bu nedenle uygulamada gecikmeler yaşanmıştır zira buumlyuumlk deprem riski

taşıyan boumllgeler olarak sınıflandırılan bu illerdeki yetkililerin bu tuumlr afet karşısında

alınacak tedbirleri ya da depremin yaşanması durumunda her birinin goumlrev ve

yetkilerini belirleyen herhangi bir planları bulunmamaktaydı veyahut da boumlyle bir

senaryoyu oumlngoumlrmemişlerdir Oysa soumlz konusu yetkililerin boumllgenin kritik durumunu

ve daha koumltuuml olasılıkları goumlz oumlnuumlnde bulundurarak hazırlanmaları ve etkili bir şekilde

muumldahale edebilmeleri (gerekirdi) (hellip) Kuşkusuz kriz huumlcrelerinde yer alan kamu

youmlneticileri ccedilalışmalarını iyi niyet ve fedakarlıkla suumlrduumlrmuumlşlerdir Bununla birlikte

bu youmlneticilerin doğal afet iccedilin hazırlıklı olmadıkları acil muumldahale planı ve

programlarının bulunmadığı ve bu tuumlr bir plan ve programları bulunsa bile afet

korkusuyla meydana gelen şok nedeniyle bunları uygulayamadıkları tespit edilmişti

(hellip) şeklinde değerlendirme yapılmıştır

Uumllkemizde yerel duumlzeyde afet youmlnetimi sistemi İl Afet ve Acil Durum

Muumlduumlrluumlkleri (AFAD İl Muumlduumlrluumlkleri) Belediyeler ile Afet ve Acil Durum Arama ve

Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlkleri şeklinde oumlrguumltlenmiştir 5902 Sayılı Kanunrsquoun uumlccediluumlncuuml

boumlluumlmuuml İl Afet ve Acil Durum Muumlduumlrluumlkleri ile Birlik Muumlduumlrluumlklerirsquoni

duumlzenlemekteydi İlgili Kanunrsquoda İl Afet ve Acil Durum Muumlduumlrluumlklerirsquonin goumlrevleri

- ldquoİlin afet ve acil durum tehlike ve risklerini belirlemek afet ve

acil durum oumlnleme ve muumldahale il planlarını yerel youmlnetimler ile kamu

kurum ve kuruşlarıyla işbirliği iccedilinde yapmak ve uygulamak

- İl afet ve acil durum youmlnetimi merkezini youmlnetmek oluşan kayıp

ve hasarı belirlemek

- Afete ilişkin eğitim faaliyetlerini yapmak veya yaptırmak Sivil

toplum kuruluşları ile goumlnuumllluuml kişilerin afet youmlnetimi ile ilgili

akreditasyonunu yapmak ve belgelendirmek

129

- İl ve ilccedile duumlzeyinde sivil savunma planlarını hazırlamak ve

uygulamak

- Afet sırasında gerekli arama ve kurtarma malzemeleri ile halkın

barınma beslenme sağlık ihtiyaccedillarının karşılanmasına youmlnelik depolar

kurmak ve youmlnetmek seferberlik ve savaş hazırlıkları ile sivil savunma

hizmetlerine ilişkin goumlrevleri yerine getirmek yıllık buumltccedile teklifini

hazırlamakrdquo354 şeklinde sıralanmıştı

İl Afet ve Acil Durum Muumlduumlrluumlkleri illerde il oumlzel idaresi buumlnyesinde o ilin

valisine bağlı olarak kurulmuş ve faaliyetlerine başlamıştı İl genelindeki yerel

youmlnetimlerin ilccedilelerin ve diğer kamu kurumlarının afetle ilgili birimlerinin tuumlm

ccedilalışmaları buradan yuumlruumltuumllmekte ve koordine edilmekteydi Ayrıca Muumlduumlrluumlğuumln

youmlnetiminden de ilin valisi sorumluydu Muumlduumlrluumlklere ait harcamalar il oumlzel idareleri

buumltccedilelerine bunun iccedilin konulan ve bu harcamalara tahsis edilen oumldenek uumlzerinden

yapılmaktaydı Harcamalarda yetki ilin valisi tarafından kullanılmakta personel

harcamaları ve personelle ilgili diğer harcamalar başkanlık buumltccedilesinden

karşılanmaktaydı355 Bu birimlerin youmlnetim ve sorumluluğu da ilin valisine verilmişti

2012 yılı itibariyle yuumlruumlrluumlğe giren 6360 Sayılı ldquoOn Uumlccedil İlde Buumlyuumlkşehir

Belediyesi ve Yirmi Altı İlccedile Kurulması İle Bazı Kanun Ve Kanun Huumlkmuumlnde

Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunrdquo356 ile Uumllkemizdeki Buumlyuumlkşehir

Belediyesi sayısı 30rsquoa ccedilıkarılarak bu illerde bulunan İl Oumlzel İdareleri kapatılmıştır

İşte bu duumlzenleme sonrası Buumlyuumlkşehir Belediyesi bulunan Kanun kapsamındaki 30

ilde AFAD İl Muumlduumlrluumlklerinin İl Oumlzel İdareleri ile olan bağlantıları ortadan kalkmıştır

2014 yılında yapılan yeni duumlzenlemeyle Tuumlrkiye genelinde mevcut bulunan AFAD İl

Muumlduumlrluumlklerinin her birinin İl Oumlzel İdareleriyle aralarındaki bağlantıları ortadan

kaldırılmakla beraber bunların tekrar valiliklerin ccedilatısı altında toplanması yoluna

gidilmiştir Bu yeni duumlzenlemeyle birlikte AFAD İl Muumlduumlrluumlkleri yerel duumlzeyde kendi

ilinden sorumlu birer afet oumlrguumltuuml olarak youmlnetimdeki yerini almıştır

354 5902 sayılı Kanun m18 RG 17062009 Tarih ve 27261 Sayı 355 Guumlnduumlz (Afet) s167 Kemaloğlu age s135 356 RG 06122012 tarih ve 28489 sayı

130


52maddesi ldquoİl afet ve acil durum muumlduumlrluumlklerirdquo başlığını taşımaktadır Maddede

illerde buumltuumlnleşik afet ve acil durum youmlnetiminin tuumlm unsurlarını iccedilerecek şekilde

Başkanlığın taşra teşkilatı olarak valiye bağlı il afet ve acil durum muumlduumlrluumlklerinin

kurulduğu muumlduumlrluumlğuumln sevk ve idaresi ile ildeki afet ve acil durum faaliyetlerinin

youmlnetiminin sorumluluğunun valide olduğu duumlzenlenmektedir Aynı maddede İl afet

ve acil durum muumlduumlrluumlklerinin goumlrevleri de sıralanmaktadır357

Uumllkemizde karar alma ve kararları uygulama accedilısından devlet organlarının

yukarıdan aşağıya doğru gelişen hiyerarşik ve merkeziyetccedili bir yapıya sahip olması

yerel youmlnetimlerin ve halkın afet youmlnetim sistemine etkin bir şekilde katılımının

oumlnuumlnde buumlyuumlk bir engel oluşturmaktadır Oumlzellikle afet youmlnetimi aşamalarından risk

azaltma ve muumldahale aşamalarında yerel youmlnetimlere yeteri kadar goumlrev ve

sorumluluk verilmemektedir Bu zamana kadar yaşanılan tecruumlbeler afet youmlnetiminin

her aşamasında ama oumlzellikle de risk azaltma ve muumldahale aşamalarında merkezi

youmlnetimle yerel youmlnetimler arasında aktif bir işbirliği ve eş guumlduumlmuumln sağlanması

noktasında ccedilok fazla eksikliklerin bulunduğunu goumlstermektedir358

357 Bakanlıklara Bağlı İlgili İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı

Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi md52(2) ldquo İl afet ve acil durum muumlduumlrluumlklerinin goumlrevleri

şunlardır a) İlin afet ve acil durum tehlike ve risklerini belirlemek afet ve acil durum hazırlıklarını

yapmak b) Afet ve acil durum risk azaltma muumldahale ve iyileştirme il planlarını mahallicirc idareler ile

kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği ve koordinasyon iccedilinde yapmak uygulamak ve uygulatmak c)

İl afet ve acil durum youmlnetim merkezini youmlnetmek kesintisiz ve guumlvenli haberleşmeyi sağlamak ccedil) Afet

ve acil durumlarda meydana gelen kayıp ve hasarı tespit etmek veya ettirmek d) Afet ve acil durumlara

ilişkin eğitim faaliyetlerini yapmak veya yaptırmak e) Sivil toplum kuruluşları ile goumlnuumllluuml kişilerin afet

ve acil durum youmlnetimi ile ilgili akreditasyonunu yapmak ve belgelendirmek f) Afet ve acil durumlarda

gerekli arama ve kurtarma malzemeleri ile halkın barınma beslenme ve sağlık ihtiyaccedillarının

karşılanmasında kullanılacak gıda araccedil gereccedil ve malzemeler iccedilin depolar kurmak ve youmlnetmek g)

İlgili mevzuatta yer alan seferberlik ve savaş hazırlıkları ile sivil savunma hizmetlerine ilişkin goumlrevleri

illerde yerine getirmek ğ) Başkanlığın belirlediği usul ve esaslar ccedilerccedilevesinde risk azaltma hazırlık

muumldahale ve iyileştirme ccedilalışmalarını diğer kurum ve kuruluşlarla birlikte yapmak h) Kimyasal

biyolojik radyolojik ve nuumlkleer maddeler ile benzeri diğer teknolojik maddelerin tespiti teşhisi ve

arındırılması ile ilgili hizmetleri yuumlruumltmek ilgili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve

koordinasyonu sağlamak ı) Başkanlıkccedila belirlenen yıllık ccedilalışma programlarını uygulamak yıllık

faaliyet raporları hazırlayarak Başkanlığın onayına sunmak i) Yıllık buumltccedile teklifini hazırlamak 20 j)

Başkanlığın ve valinin vereceği diğer goumlrevleri yapmakrdquo 358Erguumlnay O (Sempozyum) ldquoAfet Youmlnetiminde Kurumsal Yapılanma ve Mevzuat Nedir Nasıl


İstanbul Deprem Sempozyumu İstanbul 2008 s100

131

Uumllkemizde il ve ilccedile youmlnetimleri hem afetlere ilk muumldahale eden hem de afet

youmlnetim sisteminin diğer aşamalarında da doğrudan goumlrev ve sorumlulukları bulunan

birimlerdir Bulunduğu coğrafyayı yerinde en iyi şekilde tanıyıp değerlendirme

imkanına sahip olan yerel youmlnetimlere bu konuda yeteri kadar goumlrev ve sorumluluk

verilmesi youmlnetsel demokrasinin gelişmesi accedilısından buumlyuumlk bir oumlneme sahiptir359

Buradan hareketle il duumlzeyinde afet youmlnetim sisteminin planlanması geliştirilmesi ve

meydana gelen afetler sonrasında uygulanması il valisinin sorumluluğu altındadır

Ayrıca il oumlzel idareleri de afet ve acil durumlara youmlnelik olarak İl Oumlzel İdaresi

Kanunursquonun 69 maddesi gereğince360 afet ve acil durum planlarının hazırlaması il

oumllccedileğindeki diğer acil durum planlarıyla eşguumlduumlmuumln sağlanması gerekli ekip ve

donanımın hazırlanması halkın eğitimi ve ccedilevre illere yardım yapılması gibi ccedileşitli

goumlrev ve sorumluluklar uumlstlenmektedir Belediyeler ise afet youmlnetimi suumlrecine daha

ccedilok destek birimi şeklinde katılmakta ve bu doğrultuda faaliyet goumlstermektedir361

Tuumlrkiye Buumlyuumlk Millet Meclisi Araştırma Komisyonursquonun 23 Aralık 1999

tarihinde Meclisrsquoe sunmuş olduğu rapor362rsquo un belediyelerle ilgili kısmı şoumlyledir

ldquoİllerde ve boumllgelerde imar planını duumlzenleyenler belediyelerdir Ademi

merkeziyetccedililik adına belediyelere devredilen bu oumlnemli yetkiler (hellip) siyasi amaccedillar

doğrultusunda kullanılmıştır (hellip) Yerel youmlneticiler ve belediyeler kendilerine verilen

yasal yetkileri koumltuumlye kullanmışlardır ve şehirlerini beton yığınına

doumlnuumlştuumlr(muumlşlerdir)

(hellip)rdquo

Oumlzellikle risk azaltma faaliyetleri kapsamında belediyelere ccedilok oumlnemli

goumlrevler duumlşmektedir Yerelde belediyeler tarafından hazırlanan imar planları afet

zararlarının azaltılmasında en etkili araccedillardan biridir Belediyelerce imar planları

359 Akıncı M (2017) ldquoDanıştay Kararları Işığında İdarenin Goumlzetim ve Denetim Goumlrevirdquo Legal

Yayınevi İstanbul s596 360 RG 04032005 Tarih ve 25745 Sayı 361Ccedilakır B Erenccedilin A ldquoTuumlrkiyersquode Belediyelerde Afet Ve Acil Durum Youmlnetimirdquo Ccedilağdaş Yerel

Youmlnetimler C17 S4 Ekim 2008 s26 362 httpswwwtbmmgovtrdevelopowameclis_bultenidergipsayi=72TBBM Meclis Buumllteni


132

hazırlanırken tehlike haritalarının esas alınması ve imar dışı uygulamalara fırsat

verilmemesi sağlanmalıdır Oumlzellikle yeni yapıların inşa edilmesi aşamasında yapı

denetim sisteminin de etkin olarak işletilmesi gerekmektedir363

Yerel youmlnetimlerle ilgili kanunlarda 2000rsquoli yılların başlarında yapılan

duumlzenlemelerde 1999 Marmara Depremirsquonin sonuccedillarından da ders alınarak

belediyelere yeni goumlrev ve sorumluluklar verilmiştir Belediyelerin afet ve acil

durumlara youmlnelik goumlrevleri en belirgin şekilde 5393 Sayılı Belediye Kanunursquonda yer

almaktadır 5393 Sayılı Belediye Kanunursquo nun364 ldquoAcil Durum Planlamasırdquo başlıklı

53 maddesirsquo ne goumlre belediye yangın sanayi kazaları deprem ve diğer doğal

afetlerden korunmak veya bunların zararlarını azaltmak amacıyla beldenin

oumlzelliklerini de dikkate alarak gerekli afet ve acil durum placircnlarını yapmak ekip ve

donanımı hazırlamak acil durum placircnlarının hazırlanmasında varsa il oumllccedileğindeki

diğer acil durum placircnlarıyla da koordinasyonu sağlamak ve ilgili bakanlık kamu

kuruluşları meslek kuruluşlarıyla uumlniversitelerin ve diğer mahallicirc idarelerin

goumlruumlşlerini almakla goumlrevlendirilmiştir Ayrıca goumlruumlşlerine başvurduğu idareler

kurum ve kuruluşlarla ortak programlar yaparak hazırladığı placircnlar doğrultusunda

halkın eğitimi iccedilin gerekli oumlnlemleri almakla da goumlrevlidir Belediye sınırları dışında

yangın ya da diğer afetlerin meydana gelmesi durumunda ise bu boumllgelere gerekli

yardım ve desteği sağlamakla yuumlkuumlmluumlduumlr 5393 Sayılı Belediye Kanunursquondaki

duumlzenlemeye bakıldığında belediyeye afet ve acil durumlara ilişkin olarak ccedilok geniş

yetki ve goumlrevler verildiği goumlruumllmektedir

Belediye Kanunursquonun 53 maddesi ile İl Oumlzel İdaresi Kanunursquonun 69maddesi

birbirine paralel duumlzenlemelerdir Şoumlyle ki Belediye Kanunursquonun ilgili maddesi ile il

oumlzel idarelerinin afet ve acil durumlara ilişkin il oumllccedileğindeki goumlrevleri belediyeler iccedilin

belediye sınırlarını iccediline alacak biccedilimde tanzim edilmiştir Belediye afet youmlnetim

suumlrecinde destek birimi olmasının yanı sıra beldenin oumlzelliklerini de dikkate alarak bu

suumlreci planlamak ve idare etmekle goumlrevlendirilmiştir Aynı şekilde afet youmlnetimi

suumlrecinde il ve ilccedile youmlnetimlerinin de planlama goumlrevi bulunmaktadır Ancak burada

363 Fani age s46 364 RG 13072005 Tarih ve 25874 Sayı

133

dikkat edilmesi gereken husus belediyelerin hazırladığı planların il ve ilccedile

youmlnetimlerinin planlarından tamamen bağımsız veya uumlstuumln bir nitelikte olmadığıdır

Aksine bir belediyenin hazırlamış olduğu afet ve acil durum planı diğer planlara uygun

olmak zorundadır Belediye planları il ve ilccedile afet planlarını tamamlayan ve bu

planların belediyeye vermiş olduğu goumlrevlerin detaylarını duumlzenleyen bir duumlşuumlnceyle

hazırlanmalıdır365

5216 Sayılı Buumlyuumlkşehir Belediyesi Kanunursquo na366goumlre ldquoİl duumlzeyinde yapılan

planlara uygun olarak doğal afetlerle ilgili placircnlamaları ve diğer hazırlıkları

buumlyuumlkşehir oumllccedileğinde yapmak gerektiğinde diğer afet boumllgelerine araccedil gereccedil ve

malzeme desteği vermek itfaiye ve acil yardım hizmetlerini yuumlruumltmek patlayıcı ve

yanıcı madde uumlretim ve depolama yerlerini tespit etmek konut işyeri eğlence yeri

fabrika ve sanayi kuruluşları ile kamu kuruluşlarını yangına ve diğer afetlere karşı

alınacak oumlnlemler youmlnuumlnden denetlemek bu konuda mevzuatın gerektirdiği izin ve

ruhsatları vermekrdquo(m7u) buumlyuumlkşehir belediyelerinin afet ve acil durumlara youmlnelik

goumlrevleridir

Afet planlarının hem il ve ilccedile youmlnetimi hem de belediyeler tarafından ayrı ayrı

hazırlanması neticesinde ortaya bir takım olumsuzlukların ccedilıkma ihtimalini goumlz ardı

etmemek gerekir Meydana gelen olumsuzlukların ortadan kaldırılması ve planlar

arasındaki farklılıkların yaratacağı karışıklığın giderilmesi amacıyla afete ilişkin yetki

ve sorumlulukların farklı makamlara dağıtılmaması ve ilde vali ilccedilede kaymakam

olmak uumlzere tek elde toplanması youmlnuumlnde duumlzenlemelerin yapılması atılması gereken

en oumlnemli adımlardan biri olduğu soumlylenebilir367

1999 Marmara depreminin ardından ccedilok sayıda yeni birim kurulmuş bazı

birimlere de afetlerle ilgili yeni goumlrevler yetki ve sorumluluklar verilmiştir Bunlardan

biri 586 Sayılı Sivil Muumldafaa Kanunu ile Belediye Kanununda Değişiklik

Yapılmasına Dair Kanun Huumlkmuumlnde Kararname ile kurulan Sivil Savunma Arama ve

Kurtarma Birlikler Muumlduumlrluumlkleridir Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik

365 Ccedilakır amp Erenccedilin age s29 366 RG 23072004 Tarih ve 25531 Sayı 367 Ccedilakır amp Erenccedilin age s27

134

Muumlduumlrluumlkleri 2001 yılından itibaren faaliyetlerine başlamıştır Bu birlikler seferberlik

savaş hali ve doğal afetler neticesinde meydana gelen can ve mal kayıplarını en aza

indirmeyi ve olası afetlerde guumlnluumlk yaşamın hızlı bir şekilde normale doumlnmesini

sağlamayı amaccedillamaktadır Birlik muumlduumlrluumlkleri sorumluluk alanları ccedilevre illeri de

kapsayacak şekilde İstanbul İzmir Samsun Sakarya Afyon Ankara Adana

Diyarbakır Erzurum Van ve Bursa olmak uumlzere on bir ili iccediline alan boumllge yapılanması

şeklinde oumlrguumltlenmiştir 586 Sayılı Kararname ile illerin yanı sıra ilccedilelerde de sivil

savunma muumlduumlrluumlkleri kurulması illerde sivil savunma arama ve kurtarma ekipleri

ilccedilelerde sivil savunma mahalli kuvvetleri ve 11 ilde de doğrudan merkeze bağlı olmak

uumlzere Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlkleri kurulması yoluna

gidilmiştir368

2014 yılında 6525 Sayılı ldquoBazı Kanun Ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamelerde

Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunrdquo369 ile Sivil Savunma Arama ve Kurtarma İl

Muumlduumlrluumlkleri tamamen kaldırılmıştır 5902 sayılı Kanunrsquoun 19uncu maddesinin

başlığı ldquoSivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlklerirdquo iken ldquoAfet ve Acil

Durum Arama ve Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlklerirdquo şeklinde değiştirilmiştir Afet ve Acil

Durum Arama ve Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlkleri hem 5902 Sayılı Kanunrsquoun 19 uncu

maddesi hem de 15 Temmuz 2018 tarihli ldquoBakanlıklara Bağlı İlgili İlişkili Kurum

ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında 4 numaralı

Cumhurbaşkanlığı Kararnamesirdquo nin 53maddesirsquonde ldquoBaşkanlık tarafından

belirlenecek illerde il afet ve acil durum muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde afet ve acil durum

arama ve kurtarma birlik muumlduumlrluumlkleri kurulabilir Bu muumlduumlrluumlkler il afet ve acil

durum muumlduumlrluumlğuuml emrinde goumlrev yaparlarrdquo şeklinde duumlzenlenmektedir

368 Oumlztuumlrk ages52 369 R G 27022014 Tarih ve 28926 Sayı

135

Tablo 6 Afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesini tablo uumlzerinde şu şekilde oumlzetleyebiliriz

AFET YOumlNETİMİ OumlRGUumlTLENMESİ

AFADrsquoın kuruluşu

oumlncesi

AFET YOumlNETİMİNDE MERKEZİ

OumlRGUumlTLENME

AFET

YOumlNETİMİNDE

YEREL

OumlRGUumlTLENME

-Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu

-Başbakanlık Kriz Youmlnetim Merkezi

-Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml

-Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml

-İl İlccedile Kurtarma ve

Yardım Komitesi

AFADrsquo ın kuruluşu

sonrası


OumlRGUumlTLENME

AFET

YOumlNETİMİNDE

YEREL

OumlRGUumlTLENME

-Afet ve Acil Durum Youmlnetimi

Başkanlığı(AFAD)

-Afet ve Acil Durum Danışma Kurulu

-İl Afet ve Acil Durum

Muumlduumlrluumlkleri

(AFAD İl

Muumlduumlrluumlkleri)

-Belediyeler

-Afet ve Acil Durum

Arama ve Kurtarma

Birlik Muumlduumlrluumlkleri



etkisiyle şekillenmektedir Deprem sel toprak kayması ccedilığ hortum vb afetlerin

nerelerde daha az nerelerde daha ccedilok olacağı hala kesin olarak hesaplanamamaktadır



olmadığından bu suumlreccedilte afetlerin sebep olacağı zararların oumlnceden alınacak

tedbirlerle en aza indirilmesi amaccedillanmaktadır

Her afet etkilediği toplum uumlzerinde bir takım izler bırakmakta ve ders alınması

gereken sonuccedillar doğurmaktadır Oumlzellikle ccedilok geniş bir alanı etkileyen ve ağır

hasarların doğumuna sebep olan bazı afetlerin diğerlerine nazaran etkilemiş oldukları


136





1999 Marmara Depreminden sonra gerccedilekleşen en oumlnemli değişim

Tuumlrkiyersquonin afet youmlnetim sisteminin yeniden yapılandırılması olmuştur 1999

Marmara Depremi oumlncesinde afetler ile ilgili işler Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml

ve Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml tarafından yuumlruumltuumllmekteydi Uumllkemizde afet youmlnetimi

oumlrguumltlenmesine ilişkin yasal duumlzenlemelerin genelde afetlerin meydana gelmesinin

ardından o afete dair oumlzel bir kanunun ccedilıkarılmasıyla geliştiği goumlz oumlnuumlne alındığında

zaman iccedilerisinde oldukccedila dağınık ve farklı kuruluşlar aracılığıyla yuumlruumltuumllmeye

ccedilalışılan komplike bir yapının oluşması kaccedilınılmaz olmuştur 1999 yılı sonrası bu

komplike yapı nedeniyledir ki afet youmlnetimi iccedilerisinde goumlrev alan kuruluşların

aralarındaki eşguumlduumlmuumln sağlanması goumlrevi yerinde bir duumlzenlemeyle merkezi

duumlzeyde Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığırsquonın (AFAD) kurulmasıyla AFAD

tarafından yerine getirilmeye başlanmıştır Bu bağlamda AFAD hem afetler

oluşmadan oumlnceki hem de oluştuktan sonraki doumlnemde son derece oumlnemli bir eksikliği

doldurmuş ve tuumlm kurum ve kuruluşlar arasındaki uyumu duumlzeni ve iş akışını

sağlamak konusunda oldukccedila oumlnemli goumlrevler uumlstlenmiş ve farklı kurumlar eliyle

yerine getirilen hizmetleri tek bir ccedilatı altında toplayarak bu konudaki karışıklığa son

vermiştir

1999 Marmara Depremine afete muumldahale noktasında arama ve kurtarma

faaliyetlerinde ccedilok oumlnemli eksiklikler ve sorunlar yaşanmış olmasına rağmen 2011

Van Depremi sonrasında arama ve kurtarma faaliyetlerinde meydana gelen gelişmeler

sayesinde sorunların daha az yaşandığı soumlylenebilir 1999 Marmara depreminde

arama ve kurtarma faaliyetlerinde yaşanan sıkıntılardan yola ccedilıkılarak 1999 yılı

sonrası doumlnemde hem Afet ve Acil Durum Arama ve Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlkleri

137

kurulmuş hem de sivil toplum kuruluşlarının bu alandaki faaliyetleri artış

goumlstermiştir370

370 Laccediliner V Yavuz Ouml Dicle Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi (Duumlsbed) Yıl 5 Sayı

9 Nisan 2013 s131

138


İDARENİN SORUMLULUĞU İLKESİ VE İDARENİN

SORUMLULUĞU İLKESİ KAPSAMINDA AFETLERİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

31 İDARENİN SORUMLULUĞU İLKESİ

311Genel Olarak

Tuumlrkiye Cumhuriyeti Anayasasırsquonın 5rsquoinci maddesinde Devletin temel amaccedil

ve goumlrevleri şu şekilde ifade edilmektedir ldquoTuumlrk milletinin bağımsızlığını ve

buumltuumlnluumlğuumlnuuml uumllkenin boumlluumlnmezliğini Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak kişilerin

ve toplumun refah huzur ve mutluluğunu sağlamak kişinin temel hak ve

huumlrriyetlerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette

sınırlayan siyasal ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya insanın maddi ve manevi

varlığının gelişmesi iccedilin gerekli şartları hazırlamaya ccedilalışmaktırrdquo Anayasanın 5rsquonci

maddesi başta olmak uumlzere toplumsal yaşamı duumlzenleyen tuumlm kurallar kapsamında

değerlendirildiğinde afet youmlnetimine youmlnelik faaliyetler ile kamu yararının

goumlzetildiğini ifade etmek doğru bir değerlendirme olacaktır Devlet kamusal hizmet

uumlretmek ve aynı zamanda bu hizmeti yuumlruumlterek sorumluluk almak durumundadır

Devletin yuumlruumlttuumlğuuml kamusal hizmetler ise ccedilok ccedileşitlidir Bu bağlamda kamu

hizmetinin iki unsurunu da iccedilermesi nedeniyle afet youmlnetimine youmlnelik faaliyetlerin

kamu hizmeti oluşturdukları sonucu ccedilıkarılabilmektedir371 Sonuccedil olarak ccedilalışma

konumuz olan ldquoafetlerinrdquo devletin yuumlruumltmekte olduğu kamusal hizmetlerden biri

olduğu ve idarenin afetler nedeniyle artan ve ağırlaşan goumlrevleriyle orantılı ve

bağlantılı olarak sorumluluğunun bulunduğu soumlylenebilir

371 Şahin U A ldquo Afet Youmlnetimi Faaliyetlerinin Kamu Hizmeti Kavramı Ccedilerccedilevesinde

Değerlendirilmesirdquo Tesam Akademi Dergisi Temmuz 2014 1(2) s12

139

Tuumlrk Dil Kurumu Buumlyuumlk Tuumlrkccedile Soumlzluumlk rsquote ldquouyulması gereken bir yargıya bir

kural ya da yetkili uumlstuumln verdiği bir buyruğa uyulmaması uumlzerine succedillu duumlşme durumurdquo

şeklinde yer alan sorumluluk372 kavramı uyulması gereken bir kurala aykırı davranışın

hesabını verme373 olarak da tanımlanabilir

Sorumluluğun hukuken siyasi cezai ve mali olmak uumlzere uumlccedil farklı anlamda

kullanılması soumlz konusudur Siyasi sorumluluğun işletildiği durumlarda bakanların

siyasi mevkilerini ve dolayısıyla siyasal saygınlıklarını kaybetmeleri cezai

sorumluluk halinde ise yasalara goumlre succedilu saptanmış olan bir kişinin hapse mahkum

edilerek oumlzguumlrluumlğuumlnuumln elinden alınması veya parasal bir cezaya ccedilarptırılması soumlz

konusu olmaktadır Mali sorumluluk veya daha doğru bir ifadeyle ldquomalvarlığı

sorumluluğurdquo bir kişinin diğer bir kişiye vermiş olduğu zararın zarar verenin

malvarlığına devlet vasıtasıyla cebren el konulmak suretiyle tazmin edilmesidir374

Mali sorumluluk ccedileşitlerinden biri olan idari sorumluluk ise ldquoidarenin bir kişiye

verdiği zararın idarenin malvarlığından bazı değerlerin zarar goumlrenin malvarlığına

cebri olarak aktarılmak şeklinde tazmin edilmesi olarak tanımlanabilir375

İdarenin siyasi veya cezai sorumluluğu değil yalnızca mali sorumluluğu

diğer bir deyişle malvarlığı sorumluluğu olabilir Mali sorumluluğun amacı meydana

gelen zararın bu zararın doğmasına sebep olan idarenin tuumlzel kişiliğinin mali

buumltccedilesinden bir miktar ekonomik değerin zarar goumlren kişiye oumldenerek kişinin zararının

tazmin edilmesidir Bu nedenle zarar goumlren kişinin alabileceği maddi tazminat ortaya

ccedilıkan gerccedilek zararın miktarı ile doğru orantılı olacaktır İdari yargı yerleri de zararı

hesap edilen gerccedilek miktar uumlzerinden tayin edecektir376 Mali sorumlulukta zararı

doğuran veya uumlzerine duumlşen goumlrevleri tam olarak yapmadığı iccedilin zararı oumlnleyemeyen

bir kamu tuumlzel kişiliği ise idarenin kusurlu veya kusursuz sorumluluğu yoluna

372 httpwwwtdkgovtrindexphpoption=com_contentampview=frontpageampItemid=1 web adresinde

bulunan Tuumlrkccedile soumlzluumlk uygulamasında yer alan arama kutucuğuna ldquosorumlulukrdquo kelimesi yazılıp

aranmak suretiyle elde edilen sonuccediltur (Erişim Tarihi 30112017) 373 Yılmaz E Hukuk Soumlzluumlğuuml B6 Ankara 2001 s787 374 Aydın A M ldquoİdarenin Hizmet Kusurundan Doğan Sorumluluğurdquo Adalet Yayınevi Ankara 2016

s7 375 Goumlzler K Kaplan G ldquoİdare Hukuku Derslerirdquo Ekin Yayınevi Bursa 2015 s738-739 376 Ccedilatak I Betuumll Sağlık Hizmetlerinden Kaynaklanan Zararlardan Dolayı İdarenin Sorumluluğu

Abant İzzet Baysal Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi s5

Aydın ages8

140

gidilecektir Yukarıda accedilıklanmaya ccedilalışılan nedenlerle idareyi oluşturan kamu tuumlzel

kişilerinin genel olarak siyasi ve cezai sorumluluğu değil yalnızca mali sorumluluğu

bulunmaktadır İdare neden olduğu zararlardan zarar ister maddi ister manevi olsun

yalnızca mali olarak sorumlu olacaktır377

İdarenin her tuumlrluuml eylemi ve işlemi dolayısıyla meydana gelebilecek

zararlardan hukuki ve mali sorumluluğunun olduğu 1982 Anayasası ve Devlet

Memurları Kanunu başta olmak uumlzere ccedileşitli yasal duumlzenlemelerde oumlngoumlruumllmuumlştuumlr

1982 Anayasasırsquonın 125 maddesinin son fıkrası gereğince ldquoİdare kendi eylem ve

işlemlerinden doğan zararı oumldemekle yuumlkuumlmluumlduumlrrdquo ifadesi idarenin sorumluluğunun

anayasal dayanağına ilişkin başlıca kural olarak karşımıza ccedilıkmakta ve genel olarak

idarenin mali sorumluluğunu duumlzenlemektedir Anayasa m402rsquode kişilerin resmi

goumlrevlilerce gerccedilekleştirilen hukuka uygun olmayan iş ve eylemler sebebiyle uğramış

olduğu zararların kanuna goumlre devlet tarafından tazmin edileceği ancak devletin

zararın tazmininin ardından kusuru bulunan ilgili kamu goumlrevlisine ruumlcu ederek

oumldemiş olduğu miktarı tahsil edebileceği duumlzenlenmektedir

Anayasarsquonın kamu goumlrevlileriyle ilgili 129 maddesinin 5rsquoinci fıkrasında ise

memurlar ve diğer kamu goumlrevlilerinin yetkilerini kullanırken işledikleri kusurlardan

doğan tazminat davalarının kendilerine ruumlcu edilmek kaydıyla ve kanunda oumlngoumlruumllen

şekil ve şartlarda yalnızca idareye karşı accedilılabileceği huumlkuumlm altına alınmıştır

Anayasarsquodan başka Devlet Memurları Kanunursquo nun378 13rsquouumlncuuml maddesinde de

idarenin sorumluluğunu duumlzenlemektedir Madde ldquoKişiler kamu hukukuna tabi

goumlrevlerle ilgili olarak uğradıkları zararlardan dolayı bu goumlrevleri yerine getiren

personel aleyhine değil ilgili kurum aleyhine dava accedilarlarrdquo şeklindedir Anayasarsquonın

125 inci maddesirsquonde idarenin her tuumlrluuml eylemi ve işlemi dolayısıyla oluşan

zararlardan ekonomik olarak sorumlu olduğu accedilıkccedila duumlzenlenmekteyken 40rsquoıncı ve

129 lsquouncu maddelerinde idarenin kamu goumlrevlilerinin faaliyetleri sonucu oluşan

zararlardan sorumluluğuna dair usul kurallarını yer almaktadır379

377 Aydın sge s8 378 RG 14071965 Tarih ve 12056 Sayı 379 Aydın age s10

141

İdareye karşı accedilılacak olan dava tuumlrleri ve dava accedilılmasına ilişkin usul ve

esaslar İYUKrsquoda yer almış olmasına karşın idarenin sorumluluğunun koşullarının

neler olduğu hususunda herhangi bir duumlzenlemeye yer verilmemiştir Normatif bir

duumlzenleme bulunmaması sebebiyle idarenin mali sorumluluğunun şartları anayasal

ilkeler bağlamında idare hukukuna oumlzguuml ilkeler ve kurallar kapsamında ve

gerektiğinde oumlzel hukuka oumlzguuml ilke ve kurallar da goumlzetilerek ayrıca bilimsel ve

yargısal iccediltihatlar yoluyla geliştirilmiştir380

İdari etkinlikler nedeniyle kişilerin uğramış oldukları zararın idare tarafından

tazmin edilmesi381 olarak da tanımlanan idarenin sorumluluğu ifadesi idarenin her

tuumlrluuml eylemi ve işlemi dolayısıyla meydana gelen zararlardan mali anlamda

sorumluluğu şeklinde anlaşılmalıdır382 Doktrinde idarenin mali sorumluluğunun

koşulları ortada idarenin bir fiilinin (idari işlem veya eylem) olması bir zararın

olması zarara neden olan işlem veya eylemin idareye yuumlklenebilir nitelikte olması ve

zarar ile eylem arasında nedensellik bağı383nın (illiyet bağının) bulunması olarak

380Sarsıkoğlu Ş ldquoİdarenin Mali Sorumluluğu Accedilısından Zarar Kavramırdquo Ankara Uumlniversitesi Hukuk

Fak Dergisi 65 (4) 2016 s2391 Oumlzay İ(Yargı) ldquoGuumlnışığında Youmlnetim II Yargısal Korunmardquo XII

Levha Yayınları İstanbul 2010 s206-207 Kutlu M ldquoDeprem Ve İdarenin Sorumluluğurdquo Amme

İdaresi Dergisi C32 S4 Aralık 1999 s16 Yaşar HN ldquoİdare Hukuku Genel Esaslarrdquo( İdare) Der

Yayınları İstanbul 2013 s426 381 Atay E E ldquoİdarenin Sorumluluğurdquo(sorumluluk) Prof Dr Fikret Erenrsquo e Armağan Ankara 2006

s1061 382 Yayla Y ldquoİdarenin Sorumluluğu Ve Muumlcbir Sebeprdquo(Muumlcbir Sebep) Sorumluluk Hukukunda Yeni

Gelişmeler III Sempozyumurdquo Fakuumllteler Matbaası Ankara 1980 s45 Ayrıca Duran da boumlyle bir

sınırlama yaparken ldquoTuumlrkiye idaresinin sadece kamusal youmlnetim biccediliminde yaptığı faaliyetlerden doğan

sorumlulukrdquo ifadesini kullanmaktadır Duran L ldquoTuumlrkiye İdaresinin Sorumluluğurdquo TODAİE

Yayınları Ankara 1974 s1 383ldquoİdarenin tazmin sorumluluğu olup olmadığının yuumlruumltuumllen kamu hizmetiyle olay arasında nedensellik

bağı araştırılarak saptanması gerekmektedir 6200 sayılı Yasaya goumlre taşkın sular ve sellere karşı

koruyucu tesisler meydana getirmek akarsularda ıslahat yapmakla goumlrevli davalı idarenin olanaklar

oumllccediluumlsuumlnde gerekli ve yeterli oumlnlemler almak suretiyle uumlstlendiği hizmeti yuumlruumlttuumlğuumlnuumln belirlenmesi

halinde meydana gelen hizmetle nedensellik bağı olmayan taşkın olaylarında idarenin tazminle

sorumlu tutulması duumlşuumlnuumllemez Ancak taşkın olayıyla taşkınları oumlnleme akarsuları ıslah biccediliminde

yuumlruumltuumllen kamu hizmeti arasında nedensellik bağının varlığı hizmetin kusurlu işletildiğinin

belirlenmesi veya kusursuz sorumluluk ilkesinin uygulanmasını gerektiren koşulların saptanması

halinde idarenin tazminle sorumlu tutulacağı da accedilıktır Olayda uyuşmazlık konusu taşınmazların 4373

sayılı Yasa uyarınca belirlenen saha iccedilinde kalıp kalmadığının saptanması taşkın olayının aşırı yağış

sonucu meydana gelen doğal afet niteliğinde olup olmadığının araştırılarak yukarıda belirtilen esaslar

ccedilerccedilevesinde incelenmesi gerekmektedir Bu itibarla İdare Mahkemesince yukarıda belirtilen hususlar

araştırılmaksızın verilen kararda hukuki isabet bulunmamaktadırrdquo D10D 17012001 tarih ve E

19981533 K 200177Akıncı age s658

142

sıralanmaktadır384 Bu şartlar idarenin kusurlu sorumluluğunun yanında kusursuz

sorumluluğu iccedilin de geccedilerli olan genel şartlardır Kural olarak bu şartlardan birinin

yokluğu idarenin sorumluluğunu ortadan kaldırmaktadır385

Danıştay kararlarında386 idarenin hizmet kusuru sebebiyle sorumlu

tutulabilmesi iccedilin tek başına hizmet kusurunun varlığının yeterli olmadığı ayrıca idari

işlem veya eylemden bir zarar doğmuş olması ve idari işlem veya eylemle zarar

arasında illiyet bağının kurulmasının gerekli olduğu yani zarar ile idari işlem veya

eylem arasında bir bağın varlığının şart olduğu ancak zarar doğuran işlem veya

eylemin idareyle ilişkisinin kurulmasından sonra zararın tazmini yoluna gidilmesinin

muumlmkuumln olduğu vurgulanmaktadır

İdarenin sorumluluğu genel olarak iki ana grupta incelenmektedir Bunlardan

ilki ve oumlncelikli olarak uygulananı ldquoidarenin hizmet kusurundan doğan sorumluluğurdquo

dur İstisnai ve ikincil nitelikte olanı ise ldquoidarenin kusursuz sorumluluğurdquo dur Başka

bir anlatımla idarenin kamu hizmetlerinin yuumlruumltuumllmesi esnasında idare edilenlere

vermiş olduğu maddi ve manevi zararlardan dolayı kusurlu ve kusursuz sorumluluğu

soumlz konusu olmaktadır387

312 Kusurlu Sorumluluk (Hizmet Kusuru)

Tuumlrk Dil Kurumu Buumlyuumlk Tuumlrkccedile Soumlzluumlk rsquote ldquobilerek veya bilmeyerek bir işi

gereği gibi yapmamaelverişsiz durumrdquo olarak ifade edilen kusur388 hukuki accedilıdan

tazminatı veya cezalandırılmayı gerektiren hukuka aykırı hukuk duumlzenince hoş

karşılanmayacak nitelikte ve kınanması gereken bir davranış biccedilimi389 olarak

384 ONAR S Sami ldquoİdare Hukukunun Umumi Esaslarırdquo CIII İsmail Akguumln Matbaası İstanbul 1966

S1714 385Goumlzler İdare Hukuku s781 Atay E E(İdare Hukuku) ldquoİdare Hukukurdquo Turhan Kitabevi Ankara

2012 s670 Goumlzuumlbuumlyuumlk A Ş Tan T ldquoİdare Hukukurdquo CII Turhan Kitabevi Ankara 2014 s 742

Guumlnday M ldquoİdare Hukukurdquo İmaj Yayınevi Ankara Eyluumll 2002 s 319 Candanage s172 386 D15D 31012017 tarih ve E20131409 K 2017545 httpwwwkazancicom Erişim Tarihi

30112017 Aynı Youmlnde D10 D 28051998 Tarih ve E19969113 K19982308 387 Candan T ldquo Accedilıklamalı İdari Yargılama Usuluuml Kanunurdquo Adalet Yayınevi Ankara 2012 s179 388 httpwwwtdkgovtrindexphpoption=com_contentampview=frontpageampItemid=1 web adresinde

bulunan Tuumlrkccedile soumlzluumlk uygulamasında yer alan arama kutucuğuna ldquokusurrdquo kelimesi yazılıp aranmak

suretiyle elde edilen sonuccediltur Erişim Tarihi 30112017 389 Tandoğan H ldquoTuumlrk Mesuliyet Hukukurdquo Ankara 1961 s44 Yılmaz A ldquoTuumlrk Kamu Youmlnetiminin

Sorun Alanlarından Biri Olarak Afet Youmlnetimi (Afet) Pegem A Yayıncılık Ankara 2003 s527

143

tanımlanabilir Nedensellik bağından ve hukuka aykırılıktan bağımsız olan kusur

gerek sorumluluğun doğması gerekse tazminat miktarının belirlenmesinde oumlnemli bir

rol oynamakta ve sorumluluğun kurucu şartları arasında yer almaktadır Ayrıca karşı

tarafın kusuruyla zarara uğrayan ve bu sebeple tazminat talebinde bulunmaya hakkı

olan kimsenin zararı tazmin edilirken zararın meydana gelmesinde veya artmasında

kendisinin de kusuru varsa tazminatta indirim yapılması soumlz konusu

olmaktadır390Ccedilalışmanın bir sonraki başlığında yer alan kusursuz sorumluluk halinde

ise kusur sorumluluğun kurucu şartları arasında yer almamaktadır Bir başka deyişle

kusursuz sorumlulukta failin sorumlu tutulabilmesi iccedilin kusurlu olması şart değildir

İdarenin sorumluluğu accedilısından kusur kişilerde aranan suumlbjektif nitelikte bir

kusur değildir aksine kişilerin tamamen dışında kalan idari etkinliklerin kuruluş ve

işleyişi ile ilgili objektif nitelikte bir kusurdur İdare kamu hizmetlerini idare

edilenlere ihtiyaccedilları oumllccediluumlsuumlnde etkin verimli suumlrekli istikrarlı ve hukuka uygun

olarak sunmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İdare kamu hizmetlerinin gereği gibi yerine

getirilmemesinden dolayı idare edilenlere karşı sorumludur ve idare edilenlerin bu

sebeple uğramış oldukları zararları tazmin etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr391 İdarenin

teşkilatlanması en başından beri iyi bir şekilde planlanıp tanzim edilmez ise bunun

yanı sıra faaliyetleri gereği gibi yuumlruumltuumllmez veya hiccedil yuumlruumltuumllmez ise idarenin objektif

anlamda genel standartlara goumlre yanlış ve yetersiz davranması nedeniyle kusurlu

olduğu kabul edilecektir392

390 Oğuz H ldquoSorumluluk Hukukunda Kusurrdquo TAAD Yıl7 Sayı28 Ekim 2016s279 Bunun yanı

sıra Danıştayrsquoın idare edilenin kusuru nedeniyle idarenin sorumluluğunun soumlz konusu olmadığı

youmlnuumlnde kararları da vardır D10D 31101983 tarih ve E 19822725 K 19832125 ldquoDava

dosyasının incelenmesinden davacının pamuk ekili tarlasının batı kesiminden geccedilen davalı idareye ait

kapalı borulu sistem sulama kanalı nın faaliyete geccedilirildiği sırada bu sistemden yararlanacak boumllgedeki

tuumlm ccediliftccedililere alfa-alfa kapağı adı verilen bir kapağın idarece dağıtıldığı davacının tarlasında da

bulunması gereken bu kapağın bulunmadığı ve bu kapağın takılacağı boru ağzının accedilık olduğu ayrıca

ccedilevreye goumlre duumlşuumlk kotta bulunan tarlanın ccedilevresine davacı tarafından yapılması gereken

su tahliye arklarının da yapılmadığı anlaşılmaktadır Bu durumda davacıya ait tarlanın bir kısmını su

basmasında idarenin eyleminden ccedilok davacının kendi kusur ve ihmalinin bulunduğu ve bu nedenle

idareye bir kusur atfının muumlmkuumln olmadığı sonucuna varılmıştırrdquo httpwwwkazancicom Erişim

Tarihi 20032018 391Atay E E- Odabaşı H- Goumlkhan T H ldquo Teori ve Yargı Kararları Işığında İdarenin Sorumluluğu

ve Tazminat Davalarırdquo( Tazminat) Seccedilkin Yayınları Ankara 2003 s 56 392 Duran Sorumluluk s26

144

Kusurlu sorumluluğun dayandığı hukuki esas olan hizmet kusuru Danıştay

kararlarında idarenin yuumlruumltmekle goumlrevli olduğu bir hizmetin kuruluşu duumlzenlenişi

veya işleyişindeki nesnel nitelikli bozukluk aksaklık veya boşluk olarak

tanımlanmakta hizmetin koumltuuml işlemesi geccedil işlemesi veya hiccedil işlememesi şeklinde

gerccedilekleşmekte ve idarenin tazmin yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln doğmasına yol accedilmaktadır393 Bu

bağlamda hizmet kusuru oumlzel hukuktaki anlamından uzaklaşarak nesnelleşen anonim

bir niteliğe sahip bağımsız karakteri olan bir kusurdur Hizmet kusuru idarenin

sorumluluğunun doğrudan doğruya ve asli nedenini oluşturmaktadır Zarar uğrayan

kişinin hizmetten yararlanan durumunda olduğu ve hizmetin riskli bir nitelik taşıdığı

hallerde idarenin tazmin yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln doğması iccedilin zararın idarenin hizmet

kusuru sonucu meydana gelmiş olması gerekmektedir394

İdare temelde tuumlzel kişilerin bir araya gelmesiyle oluşan bir oumlrguumlt olmasına

rağmen idarenin sorumluluğu aslında idare tuumlzel kişiliğini oluşturan ve gerccedilek

kişilerin bir araya gelmesiyle meydana gelen organ ve ajanlarının kusurlarının

sonucudur Fakat kusurun doğmasına sebep olan personelin belirlenmesi ccediloğu zaman

muumlmkuumln değildir Hatta kusurun doğmasına sebep olan personel belirlenmiş olsa bile

bu kusurları kişiselleştirmek kimi zaman doğru bir yaklaşım olmayabilir395 İşte bu

sebepledir ki hizmet kusuru bir hizmetin kuruluşu ve işleyişinde goumlzlemlenen ve bu

hizmeti yuumlruumlten idari personele youmlneltilemeyen tamamen idare hukuku esaslarına goumlre

birtakım oumlzelliklere sahip olan objektif nitelikte bir kusur ccedileşididir396

393 Danıştay hizmet kusuru ve kusura neden olan durumları şu şekilde accedilıklamıştır ldquoİdarenin

yuumlruumltmekle yuumlkuumlmluuml olduğu bir hizmetin kuruluşunda duumlzenlenişinde veya işleyişindeki nesnel

nitelikli bozukluk aksaklık veya boşluk olarak tanımlanabilen hizmet kusuru hizmetin koumltuuml işlemesi

geccedil işlemesi veya hiccedil işlememesi hallerinde gerccedilekleşmekte ve idarenin yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln doğmasına

yol accedilmaktadırrdquo D10D 19062007 T 200713815 E 20073442 K Aydın age s97 Yıldırım

Yasin Kaman Oumlzdemir Uumlstuumln Okay Tekinsoy ldquoİdare Hukukurdquo XII Levha İstanbul 2015s940 394 D8D16121983 T 1982621 E 19832756 K D6D 19032004 T 2004359 E 20041691

K D5D15022017 T 201312002 E 2017728 K httpwwwkazancicom Erişim Tarihi

30112017 395 Akıncı age s333 Guumlmruumlk kolluğunun mevzuat gereği yapması gereken denetim ve veya goumlzetim

faaliyetini hiccedil yapmaması eksik yapması zamanında ve yerinde yapmaması hizmetin kusurlu

işletildiğini goumlsterir Personelin kusuru yargı nazarında kişisel kusur olarak goumlruumllmemekte ve idarenin

sorumluluğu yoluna gidilmektedir Ancak şuumlphesiz ki ldquoruumlcurdquo kurumunun işletilme zorunluluğu

bulunmaktadırD10D 20052015 T 201011117 K 20152411 E 396 Oumlzay İ(Guumlnışığı) ldquoGuumlnışığında Youmlnetimrdquo Filiz Kitabevi İstanbul 2004S836

DuranSorumluluks26

145

Hizmet kusurunda sorumluluk kusur kavramına dayandırılmasına rağmen

buradaki kusur oumlzel hukuktaki anlamından son derece farklı olup anlamı ve iccedileriği

idare hukuku ilke ve esaslarına goumlre belirlenmektedir397 Bunun temel sebebi idare

hukukun bağımsız bir hukuk dalı olmasıdır Hizmet kusurunun diğer oumlzelliği asli ve

birinci derecede sorumluluk olmasıdır Bunun anlamı şudur zarara uğrayan kişi

zararının tazminini sağlamak ve idarenin sorumluluğuna gidebilmek iccedilin oumlncelikle

hizmet kusuru ilkesine başvurmalıdır Bu anlamda hizmet kusuru asli sorumluluk

sebebi olması dolayısıyla tuumlm kamu tuumlzel kişilerinin sorumluluğuna uygulanan bir

sorumluluk esasıdır ve genel olma oumlzelliğine sahiptir Bunun yanı sıra hizmet

kusurunun varlığı durum ve şartların gereklerine ve oumlzelliklerine goumlre her somut

olayda ilgili yargı yerince saptanmaktadır İşte hizmet kusurunun varlığının

mahkemenin takdir ve tespitine bağlı olması olaylara goumlre değişkenlik ve farklı bir

nitelik goumlstermesi nedeniyle aynı zamanda esnek bir oumlzelliğe sahip olduğu sonucuna

varılabilir398

İdarenin eylem ve işlemleri nedeniyle hizmet kusuru oluşabilmesi iccedilin iki temel

unsurun birlikte gerccedilekleşmesi gerekir Bunlardan ilki zarara neden olan idari

faaliyetin bir kamu hizmetine bağlanabilmesi ikincisi ise zararın hizmetin kuruluş

veya işleyişindeki aksaklık eksiklik ya da duumlzensizlik nedeniyle meydana gelmesidir

İdarenin kusurlu sorumluluğu accedilısından hizmet kusuru halleri hizmetin ldquohiccedil

işlememesirdquo ldquogeccedil işlemesirdquo veya ldquokoumltuuml işlemesirdquo şeklinde ele alınmakta ve idarenin

ortaya ccedilıkan zararı tazmin etmesi guumlndeme gelmektedir399

Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulursquonun (İDDGK) 2014 yılında

ldquoidare yuumlruumltmekle yuumlkuumlmluuml olduğu kamu hizmetlerini yerine getirirken gerekli

teşkilatı kurmak bu teşkilatın ayni şahsi ve mali imkan ve araccedillarını hizmete hazır

tutmak hizmetin ifası sırasında hizmetin zamanında ve gereği gibi işlemesine devamlı

olarak nezaret etmek ve hizmetin işleyişini kontrol etmekle sorumludur Gerek

hizmetin ayni şahsi ve mali imkan ve araccedillarının temin ve ifasındaki kusur gerekse

397 Sarıca R ldquoHizmet Kusuru ve Karakterlerirdquo İHFM CXV S4 İstanbul 1949 s858Duran

Sorumluluks27 398 Atay Sorumluluk s1075-1077 arası 399 Oumlzay Yargı s210

146

temin edilen bu araccedillarla ifa olunan hizmetin geccedil işlemesi gereği gibi veya hiccedil

işlememesi idareye zarar goumlren kimselerin bu sebeplerle doğan zararlarını tazmin

sorumluluğunu yuumlklerrdquo400 şeklinde vermiş olduğu karardan anlaşılacağı uumlzere

idarenin hizmetin hiccedil işlememesi geccedil işlemesi veya koumltuuml işlemesi hallerinde kusurlu

sayılarak kusurlu eylem ve işlemlerinden oumltuumlruuml tam yargı davası kapsamında

sorumluluğu yoluna gidilmesi soumlz konusu olmaktadır

Danıştayrsquoın uumlzerine duumlşen yuumlkuumlmluumlluumlğuuml yerine getiren ve hukuka uygun

hareket eden idarenin davacıların uğramış olduğu zararlardan sorumlu

tutulamayacağına ilişkin kararları da mevcuttur Bu kararlardan biri hellip2000 yılında

kuraklık yaşandığı bu durumun belirtilerek ekici ccediliftccedililerin uyarılması iccedilin koumly

muhtarlıklarına haber goumlnderildiği yazının Otbiccediler Mahallesi muhtarınca tebelluumlğ

edilmediği ancak yakın mahalle ve koumlylere tebliğ edildiği boumlylece bu durumdan

davacının da haberdar olma durumunun soumlz konusu olduğu anlaşıldığından idarenin

uumlzerine duumlşen uyarma goumlrevini yapması boumlylece ekiciler tarafından oumlnlem alınarak

zararın en aza indirilmesinin amaccedillanması kuraklık nedeniyle baraj su rezervinin

duumlşuumlk olduğunda da kuşku bulunmaması karşısında davalı idarece kuraklık nedeniyle

su rezervi azalan baraj goumlletinden yeterli suyun verilememesi nedeniyle bu durumun

hizmet kusuru oluşturmadığı sonucuna varıldığından aksi youmlnde verilen Mahkeme

kararında hukuka uyarlık goumlruumllmemiştir401rdquo şeklindedir Sonuccedil olarak Danıştay

uumlzerine duumlşen sorumlulukları yerine getiren ve kamu hizmetini gereği gibi ifa eden

idarenin sorumluluğunun olmadığı ve dolayısıyla herhangi bir tazmin borcunun

doğmadığı youmlnuumlnde kararlar da vermektedir

400 DİDDGK 03112014 Tarih ve 20121657E 20143421 K Aynı Youmlnde ldquoİdare kendisine tevdi

edilmiş bulunan kamu hizmetlerinin gereği gibi işlemesini temin amacı ile gerekli teşkilatı kurmak ve

bu teşkilatın icap ettirdiği şahsi ayni ve mali imkacircn ve vasıtaları her an hizmete hazır bulundurmakla

sorumludur Bunların gerekli ve yeterli şekilde temin edilmemesindeki kusurun sonucu hizmetin hiccedil

işlememesi geccedil işlemesi veya koumltuuml işlemesi hallerinde idare kusurlu sayılmaktadırrdquo D12D

13041970 Tarih ve 19693435 E 1970754 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 22112018 401 D10D 1322007 T 20058047E 2007358 K DİDDK 17122009 T 200811 E

20093108 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 14122018

147

313 Hizmet Kusuru Halleri

Hizmetin ldquo hiccedil işlememesirdquo ldquogeccedil işlemesirdquo veya ldquokoumltuuml işlemesirdquo hallerinden

bir ya da bir kaccedilının gerccedilekleşmesi idarenin bu youmlnde bir eyleminin ya da

eylemsizliğinin soumlz konusu olması durumunda idarenin kusurlu sorumluluğu yoluna

gidilebilmektedir

Hizmet kusuru hallerinden ilki hizmetin hiccedil işlememesi halidir İdari faaliyetin

yapılmadığının dolayısıyla hizmetin hiccedil işlemediğinin kabuluuml iccedilin ilk olarak idarenin

hizmetin yuumlruumltuumllmesiyle goumlrevli ve yuumlkuumlmluuml olması gerekir402 Hukuk kurallarınca

bazı hizmetlerin gerccedilekleştirilmesi konusunda idareye bir zorunluluk getirilmişse

idarenin bu gibi durumlarda o hizmeti yerine getirip getirmeme konusunda bir

serbestisi soumlz konusu değildir İdare bu gibi durumlarda bağlı yetki iccedilerisindedir ve

mevzuatta oumlngoumlruumllen hizmeti kamu yararı ile hizmetin gereklerine uygun olarak

yerine getirmek zorundadır İdarenin aksine davranışı hem hukuka aykırılık hem de

hizmet kusuru oluşturur İşte bu gibi durumlarda idarenin sorumluluğuna

gidilebilmesi iccedilin hizmeti yuumlruumltuumlrken sahip olduğu yetkinin bağlı yetki mi yoksa

takdir yetkisi mi olduğuna bakmak gerekir403

Eğer idarenin sahip olduğu yetki bağlı yetkisiyse yani belli şartların varlığı

halinde hizmetin yuumlruumltuumllmesi zorunlu ise bu durumda idarenin hareketsiz kalması

hizmet kusuru sebebiyle sorumluluğuna huumlkmedilmesi sonucunu doğurur Buna

karşılık belli bir hizmetin yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmemesi konusunda idareye takdir yetkisi

verilmişse idarenin hareketsiz kalması o yetkinin hem keyfi hem de kanun oumlnuumlnde

eşitlik ilkesine uygun kullanılıp kullanılmadığı ve idarenin istikrar kazanmış olan

uygulamalarıyla uyumlu olup olmadığı gibi hususların dikkate alınmasını gerektirir404

Danıştayrsquoın depremde cami minaresinin bitişikteki konutun uumlzerine duumlşmesi

sonucu uğranıldığı iddia edilen zararın tazmini talebiyle yapılan başvuruda olduğu

gibi oumlncelikle idarenin uumlzerine duumlşen denetim ve goumlzetim goumlrevini yerine getirip

402 Duran Sorumluluk s30 403 Atay İdare Hukuku s700 404 Duran Sorumluluk s31 Atay İdare Hukuku s700 Yaşar İdare Hukuku s433

148

getirmediğinin yapılacak teknik ve hukuki inceleme sonucunda ortaya konulması ve

idarenin somut olayda kusurunun tespit edilmesi durumunda sorumlu tutulmasına

karar verilmesi gerektiğine ilişkin kararları mevcuttur405 Aynı şekilde Danıştayrsquoın

bakımsızlık nedeniyle dolan boşaltma kanalının aşırı yağmurlar nedeniyle taştığı ve

bu taşma neticesinde heyelan boumllgesinden geccedilen karayolunda gerekli denetimlerin

yapılmaması nedeniyle bir zararın oluştuğu olaya ilişkin idarenin hizmetin hiccedil

işlememesi nedeniyle sorumluluğunun soumlz konusu olduğuna dair vermiş olduğu

kararların406 yanı sıra idarenin uumlstlendiği kamu hizmetlerini gereği gibi yerine

getirmekle yuumlkuumlmluuml olduğu hizmetin işleyişi ve yerine getirilişi esnasında gerekli

oumlnlemlerin alınmaması hizmetin işlememesi ve idarenin hareketsiz kalması

gerekccedileleriyle kişilerin uğramış oldukları zararların idare tarafından karşılanmasının

zorunlu olduğuna ilişkin kararları da bulunmaktadır407

Danıştay depremde yakınlarını kaybetmeleri nedeniyle uğradıklarını ileri

suumlrduumlkleri manevi zararı davalı idarenin deprem sonrasında yapması gereken

kurtarma faaliyetlerinin ve koordinasyon ccedilalışmalarının yetersizliğine dayandırdıkları

dolayısıyla manevi zararın soumlz konusu hizmetlerin hiccedil işlememesi şeklinde oluşan fiil

ve hareketlerle somutlaştığından bu şekilde oluştuğu ileri suumlruumllen zararın idari

işlemlerden değil idari eylemlerden kaynaklandığı sonucuna ulaşmıştır Ayrıca

olayda idarenin hareketsizliğinin soumlz konusu olduğuna ve idarenin bu hareketsizliğini

ise olumsuz eylem olarak kabul ederek kusurlu sorumluluğuna huumlkmedilmesine

karar vermiştir Danıştayrsquoın ortaya ccedilıkan zararın tazmini noktasında idarenin kamu

hizmetlerini yerine getirip getirmediği hareketsiz kalıp kalmadığı ve idarenin

hareketsiz kaldığının tespiti halinde hizmetin hiccedil işlememesi nedeniyle kusurlu olduğu

ve tazminata mahkum edildiği kararları idarenin benzer olaylarda tazminat oumldememek

iccedilin harekete geccedilmesine yardımcı olan ve bu bağlamda idarenin kusurlu

davranışlarının azaltılmasına katkı sağlar nitelikte kararlar olarak karşımıza

ccedilıkmaktadır

405 D11D13052008 Tarih ve E 20065120 K 20085262 Akıncı age s655 406 Atay İdare Hukuku s701 407 D 11D 30042004 tarih ve E 20014552 K 20042026 Aynı youmlnde D10D 13091993 T

1993724 E 19933146K D6D 26062006 T 20043762 E 20063413 K D6D02032006

T 20053310 E 20062160 K Akıncı ages629 wwwkazancıcom Erişim Tarihi 09042018

149

Hizmet kusuru hallerinden biri olan hizmetin geccedil ya da yavaş işlemesi halkın

genel gereksinimlerinin karşılanması amacıyla yuumlruumltuumllen kamu hizmetlerinin gerekleri

goumlz oumlnuumlne alındığında idarenin olağan karşılanmayacak bir şekilde yavaş hareket

etmesi ve bunun neticesinde bir zararın meydana gelmesi durumu olarak

tanımlanabilir Ancak her olayda hizmetin geccedil işlediğinin kolaylıkla tespit edilmesi

soumlz konusu olamamaktadır Hizmetin hangi suumlrede yerine getirilmesi gerektiği

mevzuatta accedilıkccedila belirtilmişse hizmetin geccedil işleyip işlemediğinin tespiti kolaydır Bu

durumda geccedilerli bir gerekccedile olmadan mevzuatta belirtilen suumlre iccedilerisinde hizmet

yerine getirilmezse hizmet kusuru oluşmuş olur ve idarenin sorumluluğuna

huumlkmedilir Hizmetin goumlruumlleceği suumlrenin mevzuatta belirtilmediği durumlarda ise

hizmetin oumlzellikleri de dikkate alınıp idarenin makul goumlruumllebilecek bir suumlrede hareket

edip etmediğine bakılarak kusurlu olup olmadığına karar verilir

İdarenin uumlstlendiği hizmetleri yerine getirmesi sırasındaki her gecikme

idarenin kusurlu olduğu anlamına gelmez İdare hem pozitif hukuk kurallarıyla

bağlıdır hem de aynı zamanda kamu hizmetinin gereklerini de goumlzetmek

durumundadır Bu yuumlkuumlmluumlluumlk hizmetin işleyişinde bir gecikmeye neden olabilir

İdarenin işin niteliğine ve durumuna goumlre hareket etmesi iccedilin normal ve makul bir

suumlrenin geccedilmesi gerekebilir Bu durumda bu gecikme nedeniyle aradan geccedilen kısa ve

zorunlu bir suumlre iccedilerisinde meydana gelen zararlardan idareyi sorumlu tutmak doğru

bir uygulama olarak goumlruumllemez İdarenin hizmetin geccedil işlemesi nedeniyle

sorumluluğu mevzuatta harekete geccedilmesi iccedilin bir suumlre oumlngoumlruumllmemişse mahkemece

belirlenip tespit edilen bir husustur Danıştayrsquoın uygulaması da bu youmlndedir

Danıştay zemin iyileştirme ccedilalışmaları sırasında binanın oturulamayacak

derecede hasar goumlrmesi sonucu ccediloumlkmesi ve bitişiğinde yer alan binaya da zarar vermesi

olayında idarenin zamanında kontrol goumlrevini yapmaması yani binanın

guumlccedillendirilmesi iccedilin riski ortadan kaldırıcı muumlhendislik tedbirlerini zamanında

almamış olması nedeniyle sorumlu olduğuna huumlkmetmiştir408 Kamu hizmetlerinin

408 D15D 21042006 T 201313974 E 20162734 K httpwwwkazancicom Erişim Tarihi

22032019

150

yerine getirilmesi esnasında hizmetten kaynaklanan bir sebeple kişilerin uğramış

oldukları zararların hizmetin sahibi olarak idarece karşılanması ve giderilmesi idare

hukukunun genel ilkelerindendir Buna ek olarak kamu hizmetinde kullanılan araccedil ve

gereccedillerin de bu hizmeti yuumlruumltmekle yuumlkuumlmluuml olan idarece devamlı kontrol edilmesi

ve meydana gelebilecek zararların zamanında alınacak tedbirlerle oumlnlenmesi

gerekmektedir Bu bağlamda idarenin kamu hizmetini ifa ederken denetim goumlzetim

ve kontrol goumlrevini zamanında ve tam olarak yerine getirmesinin zorunluluk arz ettiği

Danıştayrsquoın vermiş olduğu kararlarda da vurgulanmaktadır

Son olarak hizmetin koumltuuml işlemesi hizmet kusuru hallerinden en eski ve en

yaygın uygulama alanına sahip olan halidir İdare uumlstlendiği kamu hizmetlerini gereği

gibi yerine getirmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Hizmetin yerine getirilmesi sırasında gerekli

oumlnlemlerin alınmaması hizmetin koumltuuml işlemesi kusurlu işlemesi nedeniyle kişilere

verilen zararın idare tarafından giderilmesi zorunludur Hizmetin koumltuuml işlemesi

hizmetin gereği gibi yuumlruumltuumllmemesi anlamına gelmektedir Hizmetin gerekli titizlik

oumlzen dikkat ve kalitede sunulmaması nedeniyle kişilerin zarar uğraması hali olan ve

idarenin faaliyetlerini koumltuuml yapması ya da gereği gibi yerine getirmemesi nedeniyle

doğan sorumluluk hali en sık goumlruumllen hizmet kusuru hallerindendir409

Hizmetin koumltuuml işlemiş olduğunu oumlnceden kesin kurallarla belirlemek muumlmkuumln

olmadığından idari yargı organları her somut olayda gerekli incelemeleri yaptıktan

sonra hizmetin koumltuuml işleyip işlemediği noktasında bir kanaate varmaktadır410 Bu

bağlamda idarenin oumlzellikle afete maruz yerlerde bu goumlrevini daha dikkatli bir şekilde

yerine getirmesi gerektiği accedilıktır Oumlrneğin Danıştay heyelanlı bir boumllgeye işyeri

accedilılması olayında işyerinin idare tarafından oumlnce ruhsat verilip daha sonra yıkımı

olayında hizmetin koumltuuml işlediğine idarenin kusur sorumluluğu gereğince tazminata

mahkum edilmesi gerektiğine karar vermiştir 411 Yine Danıştay idarenin ulaşım

guumlzergahının kuruluş ve işleyişi esnasında yol boyunca accedilılmış olan işletmelerin ruhsat

409 Oumlzay Guumlnışığı s 838 Duran Sorumluluks28 Akıncı age s652 410 Bucaktepe A ldquoDepremden Dolayı İdarenin Sorumluluğurdquo Dicle Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi

Dergisi C 17-18 S 26-27-28-29 Y 2012-2013 s98 411 D6D 10061985 Tarih ve E 19801968 K19851020 D6D Aynı Youmlnde 19102010 Tarih ve

E200810988 K20109590 Aynı youmlnde DİDDK 17122009 tarih ve E200811 K20093108

Akıncı age s629 ve 655

151

ve faaliyetini denetlemek zorunda olduğu oumlzellikle afete maruz kalan boumllgelerde işyeri

accedilılmasına izin vermemesi gerektiği gerekccedileleriyle meydana gelen toprak kayması

sonucu yolun altında bulunan kahvehanede bulunup toprak altında kalan yakınlarının

oumlluumlmuuml nedeniyle davacıların uğradığı zararın ruhsatsız olarak ccedilalışan kahvehanenin

ccedilalışmasını engellemek iccedilin uumlstuumlne duumlşen denetim goumlrevini yerine getirmeyen ve accedilık

hizmet kusuru bulunan davalı idarece tazmin edilmesi gerektiğine karar vermiştir412

Aynı şekilde idarenin bir idari karar alınmadan oumlnce kanun huumlkmuuml uyarınca gerekli

olan araştırma ve incelemeyi yapmadan vermiş olduğu inşaat ruhsatı sebebiyle karşı

binanın ccediloumlkmesine neden olması olayında belediyenin bu yuumlzden vermiş olduğu zararı

tazminle yuumlkuumlmluuml olduğu şeklinde vermiş olduğu kararları bulunmaktadır413

Buna karşılık Danıştayrsquoın zararın oluşmasında zarara uğrayanın kusurunun

bulunması halinde idarenin tazmin sorumluluğunun tamamen ortadan kalkacağı

goumlruumlşuumlyle vermiş olduğu bir kararında binanın taşıyıcı sistemindeki standartlara

aykırılık nedeniyle ccediloumlkmesi olayında inşaatın ilerleyen zamanlarında yapı ruhsatı

alınmış olmasını da goumlz oumlnuumlnde bulundurarak inşaatı yapan kooperatifin hatasından

kaynaklanan ccediloumlkmeden dolayı oluşan zarardan idarenin sorumlu olmadığına

huumlkmetmiştir414

İdare hukukunda hizmet kusuru hallerinden biri olan idarenin uumlstlendiği kamu

hizmetlerini gereği gibi yerine getirmemesi olarak accedilıklanabilecek hizmetin koumltuuml

işlemesi durumu borccedillar hukukunda duumlzenlenen borcun gereği gibi ifa edilmemiş

olması veya koumltuuml ifa edilmiş olması hali olarak yer almaktadır Borccedillar hukukunda bu

gibi koumltuuml ifa durumlarında alacaklının kural olarak borca uygun olmayan ifayı

reddetme konusunda seccedilimlik bir hakkı mevcuttur Alacaklının gereği gibi yapılmamış

olan ifayı kabul etmiş olması borccedillunun sorumluluğuna dayanmaktan feragat ettiği

anlamına da gelmemektedir Zira bazı durumlarda ifadan sonra ifanın koumltuumlluumlğuuml ve

alacaklıya zarar vermesi soumlz konusu olabilir Bu ve bunun gibi hallerde borcun gereği

gibi ifa edilmemesinden borccedillunun sorumluluğu sorununun ortaya ccedilıkması soumlz konusu

412 D10D13091993 tarih ve E 1993724 K 19933146 Akıncı age 578 413 D6D 16041984 Tarih ve 19812740 E 19841712 K Aynı youmlndeD15D 20032008 T

201312447 E 20182783 K Candan age s191 414 D6D 21042006 tarih ve 20041430 E 20062170 K Akıncı age s638

152

olabilmektedir415 İşte borccedillar hukukunda karşılığını bulan borccedillunun koumltuuml ifa

nedeniyle sorumluluğunun soumlz konusu olması hali idare hukukunda karşımıza

idarenin uumlzerine duumlşen goumlrevleri gereği gibi yerine getirmemesi hizmetin koumltuuml

işlemesi nedeniyle sorumlu olması durumu olarak ccedilıktığı soumlylenebilir Bu bağlamda

borccedillar hukukunda borcun gereği gibi ifa edilmemiş olmasından doğan zararı borccedillu

kusuru bulunmadığını ispat ederek tazminden kurtulabilecektir Kural olarak borccedillu

kusuru varsa sorumludur kusursuz olduğunu ispat ederse sorumluluktan

kurtulabilecektir Ancak koumltuuml ifadan sorumluluk accedilısından borccedillunun kusuruna

rağmen sorumlu olmadığı ya da kusuru bulunmasa dahi sorumlu kabul edildiği

durumlar da vardır416 İdare hukukunda hizmetin koumltuuml işlemesi yani idarenin

sorumluluğunu gereği gibi yerine getirmemesi kusurlu sorumluluk hallerinden biri

olarak duumlzenlemekte idare kusursuzluğunu ispat ederse sorumluluktan

kurtulabilmektedir Aşağıda ayrıntılı olarak ele alınan kusursuz sorumluluk

hallerinden birinin gerccedilekleşmesi ihtimalinde ise idarenin sorumluluğu devam

etmektedir

314 Kusursuz Sorumluluk

Kusursuz sorumluluk bir olayda idari bir kusur soumlz konusu olmasa da bazı

şartlar altında idarenin bireylere vermiş olduğu zararı oumldemekle yuumlkuumlmluuml

olmasıdır417Kural olarak bir zararı başkasına tazmin ettirmek ancak o zararın onun

kusuru neticesinde meydana gelmesi halinde muumlmkuumlnduumlr Eğer zarar boumlyle bir

eylemden kaynaklanmamışsa zarar goumlrenin kendisi zarara katlanmak zorundadır

Buna goumlre hukukumuzda ldquokusur yoksa sorumluluk da yokturrdquo prensibinin geccedilerli

olduğu soumlylenebilir Ancak insanoğlunun sanayi ve teknolojideki gelişmeler

neticesinde her zaman hakim olamadığı ve kontroluumlnden ccedilıktığı zaman buumlyuumlk

zararlara sebebiyet verebilen guumlccedilleri harekete geccedilirebilir duruma gelmesiyle birlikte

kusura dayanan sorumluluk tek başına zarar goumlrenlere etkin koruma sağlama ve

dolayısıyla adaleti gerccedilekleştirme noktasında yetersiz kalmıştır Ayrıca buumlyuumlk

makineler ve enerji kaynaklarının topluma sağlamış olduğu yararlarının yanında

415 Oğuzman K Oumlz T Borccedillar Hukuku Genel Huumlkuumlmler CI Vedat Kitapccedilılık İstanbul 2016 s473 416 Bkz Oğuzman age s485 vd 417 Duran Sorumluluk s47

153

buumlyuumlk tehlikeler de taşıması nedeniyle zararları da kaccedilınılmaz olmuştur Neden olduğu

zararlara rağmen insanlığa sağlamış olduğu kolaylık ve yararları goumlz oumlnuumlne

alındığında bu kaynakları kullanmaktan vazgeccedilmenin doğru bir yol olmayacağı da

aşikardır İşte gerekli tuumlm tedbirler alınsa da bu tuumlr faaliyetlerden bazı zararların

doğması muhtemel olduğundan boumlyle bir durumda kusur olmasa bile meydana gelen

zararı zarar goumlrenin uumlzerinde bırakmak gibi bir hareket hakkaniyet ve adalet

duygusuna aykırı olur418

İdarenin kusurlu sorumluluk hallerinden biriyle neden olduğu zararlarda

idarenin meydana gelen zararlardan sorumlu olabilmesi iccedilin kusurlu olduğunun

ispatlanması gerekir Kusur idarenin sunduğu hizmetin niteliğinde aranmaktadır

Ancak idarenin faaliyetleri dolayısıyla kişilerin uğradıkları zararları her haluumlkarda

idarenin kusuruna dayandırmak muumlmkuumln değildir İdarenin bazı faaliyetlerinden

doğan zararların karşılanmasında idarenin kusurlu olup olmadığına bakılmamaktadır

Bir ccedilok durumda idarenin hizmetinde bir kusur olmasa dahi idari faaliyet ile zarar

arasındaki ilişki dolayısıyla zararın tazmini gerekebilmektedir419 İdarenin kusursuz

sorumluluğu kusur sorumluluğuyla kıyaslandığında ikinci derecede bir sorumluluk

ccedileşidi olarak değerlendirilebileceğinden ilk olarak idarenin kusurlu sorumluluğunun

şartlarının var olup olmadığı araştırılır Eğer kusurlu sorumluluğun şartları

gerccedilekleşmediyse kusursuz sorumluluğu yoluna gidilir Oumlzetle oumlncelikle kusura

dayanan sorumluluğunun araştırılması eğer idarenin zararın meydana gelmesinde

kusuru yoksa bu durumda kusursuz sorumluluğuna gidilip gidilemeyeceğine ilişkin

bir araştırma yapılması soumlz konusu olacaktır Danıştay hem hizmet kusuru hem

de kusursuz sorumluluk ilkesine dayanılarak idarenin tazmin sorumluluğuna

gidilmesinin hukuken muumlmkuumln olmadığını kararlarında vurgulamaktadır Somut

olayın meydana geliş şekli ve zararın niteliğinin incelenip oumlncelikle hizmet kusuru

durumunun araştırılması olayda hizmet kusurunun olmadığının tespit edilmesi soumlz

konusu olursa bu durumda kusursuz sorumluluk ilkesinin uygulanmasının muumlmkuumln

418 Ccedilağlayan R ldquoTarihsel Teorik ve Pratik Youmlnleriyle İdarenin Kusursuz Sorumluluğurdquo Asil

Yayınları Ankara 2007 s144-145 419 Goumlzuumlbuumlyuumlk Tan CII s665Aydın age s68

154

olup olmadığına bakılarak idarenin sorumluluğunun tespit edilmesi gerektiğine

kararlarında yer vermektedir420

Danıştay ldquoTam yargı davalarında oumlncelikle zarara yol accediltığı oumlne suumlruumllen idari

işlem veya eylemin hukuka uygunluğunun denetlenmesi esas olduğundan olayın

oluşumu ve zararın niteliğinin irdelenip idarenin hizmet kusuru olup olmadığının

araştırılması hizmet kusuru yoksa kusursuz sorumluluk ilkelerinin ya da daha ayrı bir

anlayış ve amaccediltan kaynaklanan sosyal risk ilkesinin uygulanıp uygulanmayacağının

belirlenmesi tazminata huumlkmedilirken de herhalde sorumluluk sebebinin accedilıkccedila

belirtilmesirdquo421 gerektiğine huumlkmetmiştir Danıştay bu ve benzer kararlarında

kusursuz sorumluluğun kusurlu sorumluluğa nazaran ikinci derecede bir sorumluluk

tuumlruuml olduğunu yerinde bir tespitle ortaya koymakta ve ilk olarak kusurlu sorumluluğun

şartlarının varlığına ilişkin bir araştırma yapmaktadır

Kamu goumlrevlileri aracılığıyla faaliyetlerini yerine getiren ve tuumlzelkişilerden

oluşan bir kuruluş olması sebebiyle idarenin eylem ve işlemleriyle neden olduğu

zararlarda zararlar ccediloğunlukla idarenin iccedilerisinde yer alan kamu goumlrevlilerinin

davranışlarından kaynaklanmaktadır Bu nedenle kamu goumlrevlilerinin zarara yol accedilan

eylemleri dolayısıyla oluşan zararlardan kamu goumlrevlisinin mi yoksa buumlnyesinde goumlrev

yaptığı idarenin mi tazmin borcuyla sorumlu olacağı sorusu guumlndeme gelmektedir

İdarenin sorumluluğunda asıl olan hizmet kusurundan doğan sorumluluktur Ancak

kamu goumlrevlilerinin kusuru dolayısıyla meydana gelen zararlarda soumlz konusu

personelin zarardan sorumlu olması nedeniyle idarenin tazmin yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnden

kurtulması ihtimalinde zarara uğrayan kişi accedilısından buumlyuumlk haksızlık ve

olumsuzlukların doğması soumlz konusu olabilir422

Zararın bir kamu hizmetinin yerine getirilmesi ve kamusal bir yetkinin

kullanılmasından kaynaklandığı hal ve durumlarda kusurlu personelin zararı tazmin

420D10D 12121991 T 19903737 E 19913762 K D10D 10041996 T 199553 E 19961913

K D10D 10041996 tarih ve E 199553 K 1996191 httpwwwkazancicom Erişim Tarihi

20032018 421 D15D22042016 Tarih ve 20134226 E 20162798 K 422 Yayla Aldquo İdarenin Kusursuz Sorumluluğurdquo XII Levha Yayınları 1 Baskı İstanbul 2015 s27

Goumlzuumlbuumlyuumlk Tan CII s676

155

edebilecek maddi imkanlara sahip bulunmaması nedeniyle zarara uğrayan kişinin hak

kaybına uğramasının oumlnuumlne geccedililmesi amacıyla bu zararlardan idarenin birinci

derecede sorumlu olması esası benimsenmiştir423 Ayrıca idarenin sorumluluğunu

gerektiren her durumda kamu goumlrevlisinin sorumlu tutulması kabul edilecek olursa

kamu personeli ortaya ccedilıkan zararı tazminle sorumlu tutulacağı korkusuyla işlemi

yerine getirmekten ve eylemi yapmaktan kaccedilınabilir Boumlyle bir sonuccedil da hem

yuumlruumltuumllecek kamu hizmetine hem de bunun doğal sonucu olarak kamu hizmetinden

yararlanan kişilere zarar verebilir424

Kamu hizmetinin yerine getirilmesi nedeniyle uumlccediluumlncuuml kişilerin uğradıkları

zararların idare tarafından oumldenmesinden sonra idarenin kamu goumlrevlisine genel

huumlkuumlmlere425 goumlre ruumlcu hakkı saklıdır İdarenin memura ruumlcu edebilmesi iccedilin bazı

şartların birlikte gerccedilekleşmesi gerekmektedir Bu şartlar meydana gelen zarar kamu

goumlrevlisinin goumlrevini yerine getirirken yapmış olduğu bir davranışın sonucu olmalı

idarenin malvarlığında zarar goumlrene oumldediği tazminatın sonucu olarak bir eksilmenin

meydana gelmesi zarar kamu goumlrevlisinin davranışının uygun bir sonucu olmalı

(uygun illiyet bağı) kamu goumlrevlisinin hukuka aykırı hareket etmesi ve kişisel bir

kusurunun bulunmasıdır426

Oumlzel hukukta ancak kanunlarda accedilık bir huumlkuumlm bulunması durumunda

uygulanan ve istisnai bir sorumluluk ccedileşidi olan kusursuz sorumluluk idare hukuku

alanında olağan sorumluluk sebebine doumlnuumlşmuumlştuumlr denilebilir427 İdarenin kusursuz

sorumluluğu başlıca uumlccedil temel oumlğe uumlzerine kurulmuştur Bunlar Tehlike (risk) kamu

kuumllfetleri karşısında eşitlik ve sosyal risk ilkesidir

Kural olarak oumlzel hukukta uygulanan tehlike ya da risk sorumluluğu idare

hukukunda da benimsenmiş bulunmaktadır Tehlike sorumluluğu tehlike yaratma

ihtimali fazla teknik youmlnden karmaşık olan ve zarara yol accedilabilecek bir idari

faaliyetten ya da bu nitelikteki araccedil gereccedillerin kullanımından dolayı bir zararın

423 Anayasa m40 ve 129 ile 657 Sayılı Yasa m13 424 Atay Sorumluluk s1065 425 Ccedilağlayan R İdare Hukuku Dersleri Adalet Yayınevi Ankara 2018 s594( 657 Sayılı Yasarsquonın

13maddesi Genel huumlkuumlmlerden kasıt oumlzel hukuk huumlkuumlmleridir) 426 Ccedilağlayan age s585 427 Yayla Sorumluluk s28

156

meydana gelmesi durumunda bu zararın ndashkusursuz bile olsa- idare tarafından tazmin

edilmesi anlamına gelmektedir Oumlzel hukukta kabul edilen ldquoher tuumlrluuml oumlzeni goumlstermiş

olmardquo savunması idare hukukunda dinlenilmez Bir başka deyişle idarenin her tuumlrluuml

oumlzen goumlsterilse de ortaya bir zararın ccedilıkmasının kaccedilınılmaz olacağı youmlnuumlnde yapacağı

savunmayla meydana gelen zararın tazmin edilmesinden kurtulması soumlz konusu

değildir428

Tehlike (risk) ilkesi oumlnceleri bayındırlık eserlerinin ve faaliyetlerinin oumlzel

muumllklere verdiği zararları idarenin ya da idare ajanının kusuruna bağlamadan topluma

paylaştırılmasını amaccedillamıştır Uygulama alanının genişlemesiyle birlikte zamanla

tehlikeli olan tuumlm kamu hizmetleri alanında uygulanmaya başlanmıştır Bu gelişimin

sonucu olarak oumlnceleri sadece mala ilişkin zararların tazminini kapsayan tehlike ilkesi

kişilere verilen cismani zararların karşılanmasını da iccedilerir bir duruma gelmiştir

Tehlike ya da risk ilkesi genel olarak buumlnyesinde taşıdığı tehlikeler dolayısıyla bazı

faaliyetlerin kişilere zarar vermiş olması durumunda faaliyet sahiplerinin kusurlarına

bakılmaksızın zararlarının tazmin edilmesi duumlşuumlncesine dayanmaktadır429

Bu ilkenin uygulanmasında tehlikeli faaliyetle meydana gelen zarar arasında

neden-sonuccedil ilişkisinin varlığı yeterlidir ayrıca kusur şartı aranmaz Tehlike yaratma

ihtimali fazla ve teknik accedilıdan karmaşık olan dolayısıyla her zaman nedeni

saptanamayacak zararlara yola accedilabilecek araccedil ve gereccediller ya da idari faaliyetler

zararın nedeniyse bu zararın kusur şartına bakılmaksızın idare tarafından tazmini

gerekmektedir İşte bu gibi durumlarda idare kusursuz olduğunu ispatlasa bile

sorumluluktan kurtulamamaktadır430 Son tahlilde risk sorumluluğunun bir kusursuz

sorumluluk hali olduğu ve idarenin sorumluluğuna huumlkmedilebilmesi iccedilin kusurlu

olduğunun ispatına gerek olmadığı soumlylenebilir431

Ccedilok geniş yetkilerle donatılmış olan idarenin kamu yararını gerccedilekleştirmek

amacıyla giriştiği faaliyetler ve hizmetlerde kişileri ve toplulukları zarara uğratma

428 Guumlnday age s330 429 Oumlzay Guumlnışığı s847 Koumlksal M ldquoRisk İlkesinin İdareye Yuumlklediği Kuumllfetler ve Guumlncel Yargı

Kararlarırdquo TBB Dergisi Sayı 85 2009 s246 430 Atay İdare Hukuku s713 431 Goumlzler K ldquoİdare Hukuku Derslerirdquo Bursa Ekin Kitabevi Ekim 2015 S763

157

ihtimali oldukccedila fazladır Ayrıca bu faaliyet ve hizmetleri yerine getirirken kişilerin

ve toplulukların oumlzel ccedilıkarlarını goumlzetme gibi bir endişesi de bulunmamaktadır

Toplum yararına bir takım buumlyuumlk ve oumlnemli işler yerine getirilirken kişilerin tamamen

goumlzden ccedilıkarılmaması ve bazı şartlarla devlete ve kamu tuumlzel kişilerine karşı

korunması zorunluluk arz etmektedir Bu durumda hukuki youmlnden etkili koruma

sağlayan en oumlnemli araccedillardan bir olan ldquokamu kuumllfetleri karşısında eşitlikrdquo ilkesi

idarenin kusursuz sorumluluğunu gerektirir Kamusal faaliyet ve hizmetlerden

toplumun tuumlmuuml yararlanırken bazı kişiler diğerlerine oranla daha fazla yuumlkuumlmluumlluumlk

altına girerse işte boumlyle bir durumda ortaya bir dengesizlik ccedilıkmakta ve bu

dengesizliğin giderilmesi iccedilin kamunun zarara uğrayan kişilere tazminat hakkı

tanıyarak tazminat oumldemesi gerekmektedir432

Kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik ilkesinin idarenin kusursuz sorumluluğunun

genel esası olduğu kabul edilir Bir olayda idarenin kusuru soumlz konusu değilse tehlikeli

bir faaliyeti bulunmuyor ve araccedil da kullanılmıyorsa idarenin sorumluluğuna

gidebilmenin tek yolu soumlz konusu ilkeyi uygulamaktır433Kamu kuumllfetleri karşısında

eşitlik ilkesi nedeniyle sorumluluk kusurlu sorumluluk ve tehlike (risk)

sorumluluğuna kıyasla ikincil nitelikte olan kamu duumlzenine ilişkin bir sorumluluk

olarak ele alınmaktadır Ayrıca ilkeye goumlre tazmini gereken zararın daimi nitelikte

oumlzel ve belli bir ağırlıkta olması da aranmaktadır434 Kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik

ilkesinin klasik oumlrneklerinden biri Danıştayrsquoın BUDO kararıdır435 Karara konu olan

olayda Budo adlı apartmanın Laleli ve Aksaray arasındaki Ordu caddesinin

seviyesinin yuumlkseltilmesi sonucunda zemin katı ile giriş kapısının yol seviyesinin ccedilok

altında kalması ve bodrum katı haline gelmesi sebebiyle taşınmaz sahibi taşınmazın

bu nedenle uğramış olduğu değer kaybı dolayısıyla bir tam yargı davası accedilmış ve yerel

mahkeme davacının uğradığını iddia ettiği zararla taşınmazında meydana gelen değer

artışını karşılaştırmış ortada bir zarar olsa da idarenin kusurunun bulunmadığına

ayrıca davacının iddia ettiği gibi kamu kuumllfetleri accedilısından ccedilok buumlyuumlk bir

432 Yayla A age s64 Candan age s195 Goumlzuumlbuumlyuumlk-Tan CII s667 Ccedilıtak ages43 433 Oumlzay Yargı s223 Atay ( İdare Hukuku) s721 434 Ccedilağlayan age s644 435 DDDGK 01071960 T 1958626 E 1960146 K nakleden Oumlzay Yargı s222

158

yuumlkuumlmluumlluumlkle karşı karşıya kalınması gibi bir durumun olmadığına ve bu nedenle

kusursuz sorumluluğunun işletilemeyeceğine ve davanın reddine karar vermiştir436

Danıştay cadde uumlzerinde yer alan diğer taşınmazlar arasında aynı bayındırlık

işi dolayısıyla değerleri artan ama zarar goumlrmeyenler bulunabileceği de goumlz oumlnuumlnde

tutulursa davacının lehine olan değer artışının kendisinin uğramış olduğu zararla

mahsup edilmesi durumunda davacının diğer taşınmaz sahipleriyle

karşılaştırıldığında haksızlığa uğradığının kabul edilmesinin gerekli olduğuna

değinmiş ve bu nedenle kararı bozmuştur Danıştayrsquoın kararında değindiği uumlzere

Anayasarsquonın 10maddesirsquonde duumlzenlenen eşitlik ilkesi kapsamına dahil edilerek ele

alınan ve kamu duumlzenine ilişkin bir sorumluluk tuumlruuml olan kamu kuumllfetleri karşısında

eşitlik ilkesi bağlamında idarenin kamu yararı amacıyla ifa etmiş olduğu bazı

hizmetlerden dolayı idareye atfedilecek bir kusur bulunmasa da bazı kişilerin oumlzel

zararlara uğraması durumunda meydana gelen zararların sadece zarara uğrayan kişiler

uumlzerinde bırakılması haksızlığa yol accedilabilir

İdarenin eylem ve işlemlerinden bir yandan tuumlm toplum yararlanırken diğer

yandan idarenin eylem ve işlemleri nedeniyle ortaya ccedilıkan oumlzel ve belli bir ağırlık

derecesini aşan437 zararlara yalnızca toplumun belli bir kesiminin katlanması

hakkaniyete aykırı bir durum yaratacağı iccedilin idarenin kamu kuumllfetleri karşısında

eşitlik ilkesi uyarınca herhangi bir kusuru olmasa bile sorumlu tutulması gerekir Nasıl

ki idarenin yararlı eylem ve işlemlerinden toplumun tuumlmuuml yararlanıyorsa idarenin

eylem ve işlemlerinin zararlı sonuccedillarına da tuumlm toplum aynı şekilde katlanmalıdır

Oumlzetle kamu kuumllfetlerine herkesin eşit oranda katlanması hakkaniyete daha uygun bir

yaklaşım tarzı olarak karşımıza ccedilıkmaktadır Eşitliğin bozulması durumunda kamu

kuumllfetlerinin toplum iccedilerisinde paylaşımında diğer kişilere goumlre daha fazla zarara

uğrayanların zararının herhangi bir kusuru bulunmasa da idarece karşılanması


436 Oumlzay Yargı s222 437 Goumlzler İdare Hukuku s773 Ccedilıtak H A ldquoİdarenin Kusursuz Sorumluluğu Bağlamında Sosyal

Risk İlkesirdquo Adalet Yayınevi Ankara 2014 s44

159

Danıştayrsquoın konuyla ilgili kararlarının ccediloğu uumlzerine duumlşen yuumlkuumlmluumlluumlğuuml yerine

getiren ve hukuka uygun hareket eden idarenin kişilerin uğramış olduğu zararları

kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik ilkesi bağlamında karşılaması gerektiği youmlnuumlnde

vermiş olduğu kararlardan438 oluşmaktadır Danıştay idarenin yaptığı hizmetler

dolayısıyla idareye yuumlklenebilecek bir kusur olmadan da bazı kişilerin ve kişilere ait

malların oumlzel bir zarara uğramasının muumlmkuumln olduğuna ve bu zararların

karşılanmasının kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik ilkesinin bir sonucu olduğuna439

ayrıca kararlarında meydana gelen bir zarara belli kişilerin katlanmasının hem soumlz

konusu ilkeye hem de hakkaniyete aykırılık oluşturacağına ve bu gibi oumlzel zararların

idareye youmlneltilen bir hizmet kusuru bulunmasa bile kusursuz sorumluluk esasına

dayanılarak idare tarafından karşılanması gerektiğine vurgu yapılmaktadır440

Danıştay kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik ilkesi uyarınca idare tarafından zararların

karşılanabilmesi iccedilin uğranıldığı ileri suumlruumllen zararların kamu kuumllfeti olmaktan ccedilıkıp

belli kişi ya da kişiler accedilısından oumlzel ve olağandışı bir niteliğe doumlnuumlşmuumlş olması

gerektiğine de dikkat ccedilekmektedir441

Danıştayrsquoın yukarıda yer verilen kararlarında da vurgulandığı uumlzere idarenin

belki de tuumlm toplumun yararına olan bir faaliyeti sonucunda toplumun belli bir kesimi

zarara uğradığında bu durumun hakkaniyete uygun olmayan bir sonuca sebep olması

kaccedilınılmazdır Boumlyle olunca da toplumun belli bir kesimi idarenin faaliyetlerinden

yarar sağlarken diğer kesimi oumlzel bir zarara uğrayarak fedakarlıkta bulunmak zorunda

kalmış olur Bu ilke sayesinde idarenin hukuka uygun bir faaliyeti sonucu olsa dahi

meydana gelen bu gibi oumlzel zararlardan kusursuz da olsa sorumlu olması ve belli bir

438 D12D08071969 T 19681296 E 19691401 K D10D D10D 21021983 T 19823147 E

1983322 K D10D 05101983 T 19824042 E 19831823 K 21042008 T 20065024 E

20082685 K D15D19122017 T 20168641 E 20177588 K D15D 03042018 T 201813008

E 20183265 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 07052019 439 D 12D 15021978 T 1975805 E 1978262 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 08052019 440 D10D 03041985 tarih ve E 198274465 K19857672 D10D 27041983 tarih ve E 19823708

K 1983983 ldquohellip İdari bir hizmetin yuumlruumltuumllmesi sırasında meydana geldiği tartışmasız o lan olayda koumly

yolunun plan ve programa uygun olarak yapıldığı ancak bu yol yapımı sonucunda davacının evinin

altında heyelanlı bir saha meydana geldiği heyelanın oumlnlenebilmesi iccedilin soumlz konusu yere istinat duvarı

yapılması gerektiği Sulh Hukuk Mahkemesi aracılığıyla yaptırılan tesbit sonucunda duumlzenlenen

rapordan anlaşıldığından davacının bu nedenle uğradığı zararın idarece karşılanması

gerekmektedirrdquoD12 D 29011966 T 9653326 K 966231 E httpwwwkazancicom Erişim

Tarihi 20032018 441 D10D 16032012 T 2008188 E 2012934 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 08052019

160

kesimin uumlstlenmek zorunda kaldığı kamu kuumllfetinin idarece tazmin edilmesi yoluyla

tuumlm topluma yayılması sağlanarak sadece belli bir kesimin uumlzerine bırakılması

oumlnlenmiş olur442

Uumllkemizde sıkccedila yaşanan afetlerin oumlzellikle doğa kaynaklı afetlerin doğumu

doğal olayların tetiklemesiyle gerccedilekleşse de ortaya ccedilıktıkları şartlar ve doğurduğu

sonuccedillar dikkate alındığında aslında oldukccedila toplumsal bir niteliğe sahip olduğu

goumlruumllmektedir Sosyal devlet olmanın bir gereği olarak kişilerin temel hak ve

oumlzguumlrluumlklerini sosyal hukuk devletiyle bağdaşmayacak derecede kısıtlayan her tuumlrluuml

engeli bertaraf etmek Anayasada devletin temel amaccedil ve goumlrevleri arasında yer

almaktadır Ayrıca Anayasarsquonın 125 maddesinde idarenin her tuumlrluuml eylem ve

işlemlerine karşı yargı yolunun accedilık olduğu belirtildikten sonra aynı maddenin son

fıkrasında idarenin eylem ve işlemlerinden doğan zararı oumldemekle yuumlkuumlmluuml olduğu

huumlkuumlm altına alınmıştır

Anayasanın 125maddesi kapsamında idarenin yuumlruumltmuumlş olduğu kamu hizmeti

ile illiyet bağı kurulan zararların tuumlmuumlnuuml tazmin etmek yuumlkuumlmluumlluumlğuuml bulunmaktadır

Bu bağlamda idarenin işlem veya eylemlerinden kaynaklanan zararlar youmlnetim

ilkeleri doğrultusunda kusurlu ya da kusursuz sorumluluk prensipleri gereğince

idarece karşılanmaktadır Bunun yanı sıra idarenin faaliyet alanıyla ilgili oumlnlemekle

yuumlkuumlmluuml olduğu halde oumlnleyemediği bir takım zararların da nedensellik bağı

aranmadan idarece tazmin edilmesi gerekmektedir İşte idarenin kusurlu ya da

kusursuz sorumluluğu yanında Anayasanın oumlngoumlrduumlğuuml sosyal hukuk devleti

anlayışına uygun olarak ve bu temel uumlzerinden kollektif sorumluluk anlayışı

ccedilerccedilevesinde bilimsel ve yargısal iccediltihatlar ile geliştirilen sosyal risk ilkesi

Anayasarsquonın oumlngoumlrduumlğuuml amaccedilların gerccedilekleştirilmesine hizmet etmektedir443

Kusursuz sorumluluk hallerinde genel olarak idari faaliyet ile zarar arasındaki

illiyet bağının ispatı gerekli ve yeterlidir bunun yanı sıra idarenin kusurlu olduğunun

kanıtlanmasına gerek yoktur444 Sosyal risk ilkesinde illiyet bağı aranmamaktadır ek

442 Aydın age s84 Goumlzuumlbuumlyuumlk-Tan CII s668 Ccedilağlayan age 643 443 D10D06111997 tarih ve E 19962383 K 199741636 (Nakleden Atay (İdare Hukuku)s683) 444 Duran Sorumluluk s47

161

olarak idarenin hangi hizmeti yuumlruumlttuumlğuuml ve bu hizmetin niteliği dahi

araştırılmamaktadır Zira zarar idarenin ajanlarından ya da faaliyetlerinden

kaynaklanmamaktadır Sosyal riskin uygulandığı en belirgin durumlar teroumlr

eylemleri toplumsal duumlzenin bozulması kitle hareketleri savaş durumu siyasi

karışıklığın neden olduğu belirsizlik ortamı gibi kamu duumlzeninin işlemez duruma

gelmesine neden olan olaylardır445

Bu tuumlrden olaylarda ortada zararla ilişkilendirilecek bir idari faaliyet

bulunmadığından zarar ile idarenin eylemi arasında illiyet bağının varlığının

araştırılmasına da gerek yoktur Oumlzellikle teroumlr olayları nedeniyle zarara uğrayan

kişilerin hem maddi hem de manevi nitelikteki zararlarından idari yargı mercilerinin

sosyal risk ilkesi uyarınca sorumlu olduğu youmlnuumlnde vermiş olduğu tazmine ilişkin

kararlar bu konuda accedilık bir duumlzenleme iccedileren genel bir yasa olmadığından doğrudan

Anayasarsquonın oumlngoumlrmuumlş olduğu ilkelere dayanmaktadır Anayasarsquonın oumlngoumlrduumlğuuml

ilkeler Danıştay446 tarafından yorumlanarak sosyal risk ilkesine uygulanabilirlik

kazandırılmaktadır447

Danıştayrsquoın 90rsquolı yıllardan sonra 2004 yılına kadar vermiş olduğu kararlar

incelendiğinde teroumlr eylemlerinden doğan zararların sosyal risk ilkesi kapsamında

değerlendirildiği anlaşılmaktadır Danıştayrsquoın oumlrnek kararlarından biri teroumlristler

tarafından yapılan saldırıda koumly tuumlzel kişiliğine ait okul okul lojmanı cami koumly odası

imam evi muhtarlık odası mahalle odaları ile mahalle ccedileşmesinin yakılıp yıkılması

nedeniyle uğranıldığı oumlne suumlruumllen maddi zararın sosyal risk ilkesi gereğince tazmin

edilmesi gerektiği youmlnuumlndedir448

Ancak 2004 yılında 5233 sayılı Teroumlr ve Teroumlrle Muumlcadeleden Doğan

Zararların Karşılanması Hakkında Kanun449rsquoun yayımlanmasıyla birlikte teroumlr olayları

445 Atay İdare Hukuku s700 446 D15D 18102012 Tarih ve 2012189 E 20127048 K 447 Şaşmaz AP ldquoİdarenin Sorumluluğu Ve Danıştay Kararlarındaki Goumlruumlnuumlmuumlne Genel Bakışrdquo

Kırıkkale Uumlniversitesi Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi Aralık 2016 C2 S2

s226 448 D10D 11102000 tarih ve E19992162 K20005120 wwwkazancıcom Erişim Tarihi

16052019 449 RG 27072004 Tarih ve 25535 Sayı

162

nedeniyle ortaya ccedilıkan zararların artık devlet tarafından karşılanması huumlkuumlm altına

alınmıştır 5233 Sayılı Kanun ile 3713 sayılı Teroumlrle Muumlcadele Kanununun 1 inci 3

uumlncuuml ve 4 uumlncuuml maddeleri kapsamına giren eylemler ya da teroumlruumln oumlnlenmesi amacıyla

yerine getirilen ccedilalışmalardan zarara uğrayan gerccedilek kişiler ile oumlzel hukuk tuumlzel

kişilerinin maddicirc zararlarının sulhen karşılanması hususu duumlzenlenerek450 idarenin

teroumlr eylemlerinden doğan zararlardan sorumluluğu huumlkuumlm altına alınmıştır 5233

sayılı Kanunrsquoun 7 maddesine goumlre sulh yoluyla karşılanabilecek zararlar hayvanlara

ağaccedillara uumlruumlnlere ve diğer taşınır ve taşınmazlara verilen her tuumlrluuml zararlar yaralanma

engelli hacircle gelme ve oumlluumlm hacircllerinde uğranılan zararlar ile tedavi ve cenaze giderleri

teroumlrle muumlcadele kapsamında yuumlruumltuumllen faaliyetler nedeniyle kişilerin mal varlıklarına

ulaşamamalarından kaynaklanan maddicirc zararlardır

Bu kanunun yuumlruumlrluumlğe girmesinin ardından verilen Danıştay kararlarında

kusursuz sorumluluğa ilişkin bir değerlendirme yapılırken sosyal risk ilkesinin

oumlncelikli olarak uygulanmadığı goumlruumllmektedir Ancak 5233 Sayılı Kanun kapsamında

olmayan fakat teroumlr vb eylemlerden zarar goumlren kişilerin uğramış oldukları zararlar

Danıştayrsquoca yine sosyal risk ilkesi kapsamında değerlendirilmeye devam edilmektedir

Buradan anlaşılması gereken şudur ki 5233 Sayılı Kanunrsquoun ccedilıkarılmış olması ile

birlikte sosyal risk ilkesi yasalaşmış bulunmamaktadır451

Sosyal risk ilkesi ile toplumda teroumlr olayları olarak nitelenen eylemlerin

Devlete youmlnelik olduğu Anayasal duumlzeni yıkmayı amaccedilladığı bu tuumlr olaylarda zarar

goumlren kişi ve kuruluşlara karşı kişisel bir husumetin soumlz konusu olmadığı goumlzlenmekte

ve bilinmektedir Bu gibi olaylar sonucunda zarar goumlrenler kusurları ve eylemlerinin

sonucu değil yalnızca toplumun bir ferdi olmaları dolayısıyla zarara uğramaktadır

Belirtilen şekilde ortaya ccedilıkan zararların oumlzel ve olağandışı nitelikleri dikkate alınıp

teroumlr olaylarını oumlnlemekle yuumlkuumlmluuml olduğu halde oumlnleyemeyen idarece yukarda

accedilıklanan sosyal risk ilkesine goumlre topluma pay edilmesi suretiyle tazmini hakkaniyet

gereği olup sosyal devlet ilkesine de uygun duumlşecektir452 Ayrıca Danıştayrsquoın sosyal

450 RG Tarih 27072004 Sayı 25535 5233 Sayılı Kanun m2 451Dilaveroğlu A ldquoİdarenin Kusursuz Sorumluluğu Ccedilerccedilevesinde Tehlike ve Sosyal Risk İlkesirdquo Tarih

Kuumlltuumlr ve Sanat Araştırmaları Dergisi C6 S3 2017s1378 452Danıştay İDDGK 18022016 Tarih ve E 20152933 K 2016326 httpwwwkazancicom Erişim

Tarihi 07032018 Aynı Youmlnde Danıştay İDDGK 26032014 tarih ve E20134602 K20141220

163

risk ilkesi ile toplumun iccedilinde bulunduğu koşullardan kaynaklanan idarenin faaliyet

alanında meydana gelmekle birlikte yuumlruumltuumllen kamu hizmetinin doğrudan sonucu

olmayan toplumsal nitelikli riskin gerccedilekleşmesi sonucu oluşan salt toplumun bireyi

olunması sebebiyle uğranılan oumlzel ve olağandışı zararların topluma pay edilerek

giderilmesinin amaccedillandığının vurgulandığı kararları da mevcuttur453

Sosyal risk ilkesinin kabuluumlnuumln sonucu olarak afetler toplumun iccedilerisinde

bulunduğu sosyal ve ekonomik koşulların ortaya ccedilıkardığı kitle hareketleri teroumlr

olayları ve bunlardan doğan saldırıların yol accediltığı zararlarla savaşlarda sivil halkın

uğradığı zararların kusursuz ve masum kişiler uumlzerinde bırakılmayarak devletin

kusursuz olması ihtimalinde dahi devletccedile oumldenmesinin gerektiği aşikardır Sosyal risk

sorumluluğu sırf insanların bir arada yaşamaları sonucu karşılaştıkları kaccedilınılmaz

tehlikeli durum ve olaylardan doğan zararların tazminini sağlamaktadır454 Diğer bir

deyişle sosyal risk insanların bir arada yaşamalarından kaynaklanan kaccedilınılmaz bir

tehlike halidir Sosyal risk sorumluluğunda diğer kusursuz sorumluluk hallerinden

farklı olarak idarenin hukuka uygun bir etkinliği personelinin bir davranışı veya

tehlikeli bir faaliyeti ya da tehlike barındıran tesislerinin yapısındaki bir sebep zararın

doğumuna neden olmamaktadır Burada zararı yaratan idareye tamamen yabancı

kişilerin ya da toplulukların idare tarafından oumlnlenemeyen hatta oumlnlenmesi halinde

daha buumlyuumlk zararlar doğurabilecek olan davranış ve eylemleridir Şu halde zararla

ldquoAnkara ili Mamak ilccedilesinde teroumlrist eylem sonucu sakat kalan davacının accediltığı davada zararın sosyal

risk ilkesine goumlre idare tarafından tazmini gerektiğirdquo Danıştay İDDGK 14042005 tarih ve E 200357

K2005237 453 D25D 15062017 tarih ve E 20159728 K 20173758 ldquohellip İdarenin oumlnlemekle yuumlkuumlmluuml olduğu

halde oumlnleyemediği bu zararların nedensellik bağı ve kusur koşulu aranmadan karşılanmasını kabul

eden objektif sorumluluk anlayışına dayalı sosyal risk adı verilen bu ilke bilimsel ve yargısal

iccediltihatlarla da kabul edilmiştir hellipZarar ile idari eylem arasında nedensellik bağının kurulabildiği

hallerde sosyal risk ilkesinin uygulanmasına olanak bulunmadığından idare hukuku kuralları

ccedilerccedilevesinde oumlncelikle hizmet kusurunun bulunup bulunmadığının araştırılması hizmet kusuru

yoksa kusursuz sorumluluk ilkesine goumlre zararın tazmin edilip edilemeyeceğinin belirlenmesi

dolayısıyla idari eylemlerden doğan zararın hizmet kusuru veya kusursuz sorumluluk ilkeleri uyarınca

tazmini gereken davalarda 2577 Sayılı Kanunun 13 maddesinin uygulanması gerekmektedirrdquo

denilerek sosyal risk ilkesinden bahsedilmiştir httpwwwkazancicom Erişim Tarihi 07122017

Aynı Youmlnde D15D 15062017tarih ve E 20159728 K 20173758 D15D 08062017 tarih ve E

20144216 K 20173235 D15 D 15022017 tarih ve E 20137291 K 2017727 454 Akyılmaz B ldquoSosyal Risk İlkesi ve Uygulama Alanırdquo Gazi Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi

Cilt IX Sayı 1-2 s 186 Aydın MA ldquo İdarenin Hizmet Kusurundan Doğan Sorumluluğurdquo İstanbul

Şehir Uumlniversitesi SBE Kamu Hukuku Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Haziran

2015 s68

164

idarenin eylemi arasında illiyet bağının bulunmadığı tek kusursuz sorumluluk halinin

sosyal risk ilkesi olduğu soumlylenebilir455

Yukarıda soumlzuuml edilen eylemler nedeniyle zarara uğrayan ve soumlz konusu

eylemlere herhangi bir şekilde karışmış olan kişiler kendi kusur ve eylemleri

neticesinde değil toplumun iccedilinde bulunduğu sosyal karışıklık nedeniyle zarara

uğramaktadırlar Zararın nedeni iccedilinde yaşanılan toplumun bireyi olmaktır Bu şekilde

ortaya ccedilıkan zararların oumlzel ve olağandışı nitelikleri dikkate alınarak nedensellik bağı

aranmadan456 toplumsal olayları oumlnlemekle yuumlkuumlmluuml olduğu halde oumlnleyemeyen

idarece yukarıda accedilıklanan sosyal risk ilkesine goumlre tazmini gerekmektedir457

Sosyal risk ilkesinin uygulama alanı konusunda doktrin ve yargı kararları

arasında bir birlik bulunmamaktadır Onar458rsquoa goumlre ldquososyal hasarrdquo veya ldquotoplumsal

muhatarardquo da denilen sosyal risk ilkesi ortada idarenin herhangi bir fiili yokken başka

bir deyişle idarenin eylemi ile ortaya ccedilıkan zarar arasında bir illiyet bağı olmamasına

rağmen yine de idarenin sorumluluğuna huumlkmedilmesidir Ortada herhangi bir illiyet

bağı yokken idarenin sorumluluğuna huumlkmedilmesi zarar toplumsal bir menfaatin

korunması sonucu meydana gelmediğinden oluşan zararın toplumca karşılanması

gerektiği duumlşuumlncesine dayanmaktadır Dolayısıyla Onar Danıştayrsquoın kararlarında ileri

suumlrduumlğuuml sosyal kolektif sorumluluk anlayışını benimsemektedir Aynı şekilde

Goumlzuumlbuumlyuumlk Yayla Azrak ve Esin de Danıştayrsquoın sosyal risk ilkesine ilişkin iccediltihadına

katılmaktadır459

Buna karşılık doktrinde Danıştayrsquoın illiyet bağı aramadan sosyal risk ilkesini

uygulayarak idareyi oluşan zarardan sorumlu tuttuğu ve iccediltihat haline gelmiş

455 Akyılmaz agm s186 Azrak A Uuml(Risk) ldquoİdarenin Toplumsal Muhatara (Sosyal Risk)

Kuramırsquona Goumlre Kusursuz Sorumluluğurdquo Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelişmeler III Sempozyumu

Ankara 12-13 Mayıs 1979 İstanbul 1980 s136-137 456 Akyılmaz agm s187 457 Yıldız H ldquoİdarenin Sosyal Risk Sorumluluğunda İlliyet Bağı Meselesirdquo TBB Dergisi(116) 2015

Ankara s164 458 Onar CIII s1744 459 Goumlzuumlbuumlyuumlk Ş ldquoTeroumlr Olayları ve Youmlnetimin Sorumluluğurdquo Ankara Uumlniversitesi Siyasal Bilgiler

Fakuumlltesi Dergisi Cilt 50 Sayı 3 1995 s 196 Yayla Y İdare Hukuku Beta Yayınları İstanbul 2009

s 369 Esin Y ldquoDanıştayrsquoda Accedilılacak Tazminat Davaları İkinci Kitap Esas İdarenin Hukuki

Sorumluluğurdquo Balkanoğlu Matbaacılık Ankara 1973 s 155213 ve 246 Azrak(Risk) s135

165

kararlarına karşı olan yazarlar da vardır Goumlzler460rsquoe goumlre teroumlr eylemlerinden ya da

toplumsal olaylardan dolayı ortaya ccedilıkan zararın idarenin kusursuz sorumluluğu

kapsamında devlet tarafından karşılanması yanlıştır Teroumlrden ya da toplumsal

olaylardan dolayı idarenin sorumlu tutulması ancak idarenin kusuru varsa guumlndeme

gelmelidir Ayrıca kolektif sorumluluk anlayışına dayandırılan goumlruumlşleri de bu youmlnde

bir uygulamanın ilkel olacağından bahisle reddetmektedir Akyılmaz461rsquoa goumlre de

Anayasarsquonın 125 maddesinde yer alan duumlzenleme gereği idare kendine ait eylem ve

işlemlerden dolayı ortaya ccedilıkan zararı karşılama yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altındadır Buna goumlre

ortaya ccedilıkan zarar ile idarenin eylem ya da işlemi arasında illiyet bağının var olması

gerekmektedir Bunun dışında idari sorumluluğa huumlkmedilmesi yanlış olacaktır

Guumlnday462 da sosyal risk ilkesinin salt bir kusursuz sorumluluk ilkesi olarak

nitelendirilmesinin yerinde olmadığı goumlruumlşuumlndedir Bu goumlruumlşuumlne gerekccedile olarak

sosyal riske bağlı olarak idarenin sorumlu tutulduğu kararlarda belirtildiği uumlzere

toplumsal olayların ve teroumlr eylemlerinin oumlnlenmesi ve teroumlrsuumlz bir toplum duumlzeninin

sağlanmasının idarenin en başta gelen goumlrevlerinden biri olduğunu ve eğer idarenin

herhangi bir sebepten dolayı guumlvenliği sağlama goumlrevini gerektiği gibi yerine

getiremediği ve teroumlruuml oumlnleyemediği iccedilin kişiler zarara uğruyorsa bu durumun

hizmetin gereği gibi işlememesi ya da koumltuuml işlemesi şeklinde bir hizmet kusuru teşkil

ettiğini goumlstermektedir

Bu goumlruumlşler doğrultusunda sosyal risk ilkesinin idarenin kusursuz sorumluluk

hallerinden biri olarak kabul edildiği goumlruumllmektedir Bu ilkeye goumlre idare kusuru

olmasa dahi meydana gelen toplumsal olaylardan ve teroumlr eylemlerinden sorumludur

Ancak sosyal risk ilkesini diğer kusursuz sorumluluk hallerinden ayıran en temel

oumlzellik bu ilkenin uygulandığı hal ve durumlarda idarenin eylemi ile ortaya ccedilıkan zarar

arasında illiyet bağının aranmamasıdır Meydana gelen toplumsal olay veya bir teroumlr

eylemi idareye yabancı kişi veya kişilerce gerccedilekleştirilmektedir Eğer zarar ile

idarenin eylemi arasında illiyet bağı soumlz konusuysa bu durumda kusursuz sorumluluk

460 Goumlzler K ldquo İdare Hukuku Derslerirdquo Bursa Ekin Kitabevi 2003 CII s1134 461 Akyılmaz agm s188 462 Guumlnday age s332-333

166

değil kusur sorumluluğu guumlndeme gelecektir Ccediluumlnkuuml bu ihtimalde zarar idareden

kaynaklanmaktadır ve idarenin bu zararı oumlnleyememesi soumlz konusu olursa kusurlu

olduğu kabul edilecektir

Meydana gelen zarar ile idarenin eylemi arasında bir illiyet bağı soumlz konusu

değilse kural olarak idarenin kusursuz sorumluluğu yoluna gidilmesi muumlmkuumln

değildir Zira sorumluluk hukukunun oumlzellikle kusursuz sorumluluğun şartlarından

biri olan illiyet bağının olmaması yukarıda accedilıklandığı uumlzere bunu gerektirmektedir

Ayrıca Tuumlrk hukukuna girmiş olan Danıştayrsquoın bazı kararlarında ve Tuumlrk İdare

Hukuku doktrininde de kimi yazarlarca benimsenmiş olan sosyal risk ilkesinin

uygulanması idarenin toplumsal olay ve teroumlr eylemlerinden illiyet bağı aranmadan

sorumluluğunun kabul edilmesi anlamına gelir ki illiyet bağı aranmadan idarenin

sorumluluğu yoluna gidilmesinin hakkaniyete ve hukuk kurallarına uygun bir hareket

tarzı olmadığı youmlnuumlnde değerlendirme yapılabilir

Sonuccedil olarak kusursuz sorumluluk durumunda illiyet bağı bulunmasa dahi

sosyal devlet ilkesi dayanışma ilkesi hukuk devleti ilkesi gibi genel hukuk

normlarının illiyet bağını sağladığını duumlşuumlnmek de doğru bir yaklaşım tarzı olarak

kabul edilemez Zira eğer bu ilkelerle hareket edilecek olunursa sebep olmadığı her

tuumlrluuml zarardan idarenin sorumlu tutulması muumlmkuumln hale gelecektir İlliyet bağı

olmadan idarenin sorumlu tutulması sağlanmak isteniyorsa bu konuda accedilık yasal

duumlzenlemelere ihtiyaccedil bulunmaktadır463 Nitekim yukarıda belirtildiği uumlzere hem

literatuumlr hem de uygulamadaki illiyet bağına ilişkin tartışmaları gidermek amacıyla

2004 yılında 5233 Sayılı Kanunrsquoun yuumlruumlrluumlğe konulmasıyla bu konuda ccedilok oumlnemli bir

adımın atılması soumlz konusu olmuştur Boumlylece teroumlr eylemleri neticesinde doğan

zararlardan idarenin eylemi ile meydana gelen zarar arasında illiyet bağı olmasa dahi

idarenin 5233 Sayılı Kanun kapsamında sorumlu tutulması muumlmkuumln hale gelmiştir

Her ne kadar teroumlr eylemleri accedilısından sorun ccediloumlzuumllmuumlş gibi goumlruumlnse de toplumsal

olaylar accedilısından doktrindeki tartışma devam etmektedir464

463 Goumlzler CII s1137 464 SeverCcedilD ldquoTeroumlrle Bağlantılı Zararlardan Dolayı İdarenin Sorumluluğurdquo

TBB Dergisi 2017 (133) s189 Akccedila K ldquoToplumsal Olaylar Nedeniyle Oluşan Zararlardan İdarenin

Sorumsuzluğurdquo İnoumlnuuml Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi Oumlzel Sayı Cilt2 Yıl 2015 s1002

167

32 RİSK YOumlNETİMİ AŞAMASINDA İDARENİN

SORUMLULUĞU

İdarenin ccedileşitli idari kurum ve kuruluşları iccedilerisine alan bir buumltuumlnuuml ifade ettiği

dikkate alındığında sorumluluk sınırlarının ccedilizilmesinde hangi idarenin hangi goumlrevi

yerine getireceğine dikkate edilmesi oumlzellikle oumlnem arz etmektedir465 Afetlerden

dolayı idarenin sorumluluğu iki aşamada ele alınarak incelenebilir İlki idarenin

afetler meydana gelmeden oumlnceki afet oumlncesi goumlrevlerini kapsayan ldquorisk youmlnetimi

aşamasında idarenin sorumluluğurdquo ikincisi ise idarenin afetler meydana geldikten

sonraki yani afet sırası ve sonrasındaki goumlrevlerini iccediline alan ldquokriz youmlnetimi

aşamasında idarenin sorumluluğurdquo dur

Afetler toplum uumlzerinde yarattıkları can ve mal kayıpları ile psikolojik hasar

gibi olumsuzluklar nedeniyle hem duumlnya hem de uumllke guumlndemini suumlrekli meşgul

etmekte ve afetin buumlyuumlkluumlğuuml afetten etkilenen kişilerin sayısıyla ifade edilmektedir

Dolayısıyla yoğun nuumlfuslu kentlerde afetler ccedilok daha yuumlksek oranda maddi ve manevi

kayıplara sebep olmaktadır Bu durum her ne kadar kentin ve kentte yaşayanların

afetlere hazırlıklı olmamalarının bir sonucu olarak goumlruumllmekte ise de bu aşamada afet

gibi beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan olumsuz bir durumla muumlcadele etme guumlcuumlnuuml

etkileyen etmenlerin incelenmesi ve kayıplar yaşanmadan oumlnce muumldahale edilerek

afetlerle muumlcadele etme guumlcuumlnuumln sağlanması son derece oumlnemlidir Afet sırası ve

sonrasında ortaya ccedilıkan sorunların ve kayıpların buumlyuumlkluumlğuuml ve kendini goumlsterme şekli

her kentte farklı olduğundan bunu iccedilselleştiren buna karşı oumlnlemler alan ve ccediloumlzuumlmler

uumlreten yerel ve merkezi idareler bu alandaki zayıf youmlnlerine yoğunlaşarak oumlzellikle

afet sonrası hızlı bir şekilde eski duruma doumlnmeye youmlnelik ccedilalışmalara ağırlık

vermelidirler466

İdare gerccedilekleşme ihtimali olan tehlikeleri oumlnceden belirleyip gerekli

oumlnlemleri almakla yuumlkuumlmluumlduumlr İdarenin dinamik ve fonksiyonel olabilmesi oumlncelikle

465 Adak agm s183 466 Hayrullaoğlu G Aliefendioğlu Y Tanrıvermiş H ldquoDeprem Sonrası Kentte Oluşacak Sorunlara

Direnccedilli Kent Yaklaşımı ile Ccediloumlzuumlm Aranması Marmara Depremi Oumlrneğirdquo Ed Mengi A İşccedilioğlu D

Kentsel Politikalar Palme Yayıncılık Ankara 2018 s293

168

topluma ilişkin olarak genel hayatı etkileyen tehlikelerden korunmaya ve kaccedilınmaya

ilişkin pratik ccediloumlzuumlmler uumlretmiş olmasına bağlıdır Bunun yanında kendi yapısı ve

işleyişini de afetlerin etkileriyle baş edebilecek biccedilimde duumlzenlemesi gerekmektedir

İdarenin tehlikeyi oumlnceden belirleme tehlikelere karşı gerekli oumlnlemleri alma ve

oumlrguumltlenme zorunluluğuna ilişkin olarak Resmi Gazete467rsquode yayımlanan Karada

Ccedilıkabilecek Yangınlarla Deniz Liman veya Kıyıda Ccedilıkıp Karaya Ulaşabilecek ve

Yayılabilecek veya Karada Ccedilıkıp Kıyı Liman ve Denize Ulaşabilecek Yangınlara

Karşı Alınabilecek Oumlnleme Soumlnduumlrme ve Kurtarma Tedbirleri Hakkında

Youmlnetmeliğin 4maddesinde İccedilişleri Bakanlığı tarafından luumlzum goumlruumllen sahil il ve

ilccedilelerinde valinin başkanlığında Yangın Koordinasyon Kurulu nun kurulması ile

17maddesinde kurulun kararlarının yuumlruumltuumllmesi ve izlenmesinden vali ve

kaymakamların sorumlu olmalarını duumlzenleyen huumlkuumlmler oumlrnek verilebilir

Gelişmekte olan uumllkeler kategorisinde yer alan ve yuumlksek deprem riskine sahip

olan uumllkemizde afet oumlncesi risk azaltma ccedilalışmalarının iyi yuumlruumltuumllememesi ve

afetlerden koruyucu yasal duumlzenlemelerin yapılamaması nedeniyle meydana gelen

can ve mal kayıplarından idarenin sorumlu olduğu duumlşuumlnuumllerek 1999 yılında meydana

gelen depremler sonrası tazminat talebiyle accedilılan yuumlzlerce tazminat davası olmasının

afet youmlnetimi tarihinde bir ilk olduğu soumlylenebilir Danıştay oumlnuumlne gelen uyuşmazlıkta

ldquo hellipYapının deprem nedeniyle ağır hasar goumlrerek yıkıldığı ve enkaz altında davacının

eş ve iki ccedilocuğunun kalarak vefat ettiği davalı belediyece ara kararına verilen yanıtta

davacının kiracı olarak oturmakta olduğu konutun bulunduğu binaya ilişkin işlem

dosyasına rastlanılmadığının belirtildiğinin goumlruumllduumlğuuml binanın ruhsat almaksızın

kaccedilak olarak yapıldığı anılan idarece gerek yapının inşası aşamasında gerek daha

sonraki aşamalarda yapıya ilişkin olarak herhangi bir tespit ve denetim yapılmadığı

yıkılan binanın kaccedilak olarak inşa edilirken hatalı malzeme ve işccedililik kullanılması

sonucu deprem sonrasında yıkıldığı kanaatine varıldığı yasaların vermiş olduğu

denetim ve goumlzetim goumlrevlerini yerine getirmeyen davalı belediyenin zararın meydana

gelmesinde 100 oranında kusurlu olduğurdquo gerekccedileleriyle davalı belediyece bozma

467 RG 08091975 Tarih ve 15350 Sayı

169

istemiyle yapılan temyiz talebi yerinde goumlruumllmeyerek ilk derece mahkemesi kararının

onanmasına ve temyiz isteminin reddine karar vermiştir

Bir yerin fen sağlık ve ccedilevre koşulları gereğince yaşamaya ve yerleşime

elverişli duruma getirilmesiyle ilgili iş ve işlemlerin buumltuumlnuumlnuuml oluşturan aynı zamanda

planlama inşa ve denetim gibi kamusal yetkilerle idarenin teknik ve hukuki işlevini

yerine getiren imar hukuku idareye bir takım goumlrev ve yetkiler vermektedir İdare bu

goumlrev ve yetkiler kapsamında tuumlm diğer hakların oumlncuumlluuml konumunda olan

Anayasarsquonın 17 maddesinde duumlzenlenen yaşam hakkını korumakla yetki alanında yer

alan fertlerden hiccedil birinin hayatına bilerek isteyerek ve ayrıca hukuksuz bir şeklide

son vermemekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ayrıca yetki alanında bulunan tuumlm bireylerin yaşam

hakkını kamusal makamların yanı sıra hem diğer bireylerin hem de kişinin kendisinin

eylemlerinden kaynaklanabilecek risklere karşı da koruma yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altındadır468

Bu bağlamda Anayasa Mahkemesirsquone 2012 yılında 2012752469 başvuru numarasıyla

yapılmış olan bireysel başvuruda başvurucular yakınlarının 9 Kasım 2011rsquode Van

ilinde meydana gelen depremde otel enkazında kalarak vefat ettiğini ve hukuk

yollarına başvurmalarına rağmen sonuccedil alamadıklarını belirterek yaşam hakkının ve

hak arama huumlrriyetinin ihlal edildiğini ileri suumlrmuumlşlerdir

Mahkeme yapmış olduğu inceleme neticesinde ilk olarak uumllkemizdeki yasal

duumlzenlemelerde bir afetin meydana gelmesinden sonra yapılacak kurtarma yaralıları

tedavi barınma oumlluumlleri goumlmme yangınları soumlnduumlrme yıkıntıları temizleme ve

felaketzedeleri iaşe gibi hususlarda uygulanmak uumlzere goumlrev ve goumlrevlileri tayin etme

ve toplanma yerlerini tespit eden bir programın valiliklerce duumlzenleneceği bu

programların uygulanmasının valiliklerce kurulacak kurtarma ve yardım komitelerince

sağlanacağını belirlenmiştir Ardından deprem afetinin gerccedilekleşmesi sonrasında

tehlikeli durumu ve binaların goumlrduumlğuuml hasar bakımından yıktırılması ve boşaltılması

gerekenler hakkında o il ve ilccedilenin en buumlyuumlk muumllki amirine durumun rapor edilmesi

ve bu makamlarca bu tuumlr binaların derhal boşaltılmasının sağlanmasının gerektiği

468 Anayasa Mahkemesi(AYM) 06011999 tarih ve E199968 K19991Bireysel Başvuru Seccedilme

Kararlar (2012-2013) Anayasa Mahkemesi Yayınları Kalkan Matbaacılık Ankara 2015 s112-138

Aynı Youmlnde ldquoDevlet bireyin maddi ve manevi varlığını tuumlm tehlikelerden tehditten ve şiddetten

korumakla yuumlkuumlmluumlduumlrrdquo AYM 06012011 E201058 K20118 469 RG 30102013 Tarih ve 28806 Sayı

170

luumlzumu halinde yapılarda meydana gelen hasarı tespit etmek uumlzere Ccedilevre ve Şehircilik

Bakanlığırsquonın isteği uumlzerine diğer bakanlık kurum ve kuruluşlar mahalli idareler

uumlniversiteler ve meslek odaları konusunda deneyimli yeteri kadar inşaat muumlhendisi

veveya mimarını hasar tespit ccedilalışmalarında derhal goumlrevlendirmekle yuumlkuumlmluuml

olduğunun kurala bağlandığını tespit etmiştir

İlk tespitin ardından heyelan kaya duumlşmesi ve deprem gibi afetlerde

tehlikenin devamı veya tekrarı ihtimali uumlzerine boşaltılan binaların tehlikeye karşı

kesin tedbir alınıncaya kadar işgaline veya hasara uğrayanların tamirine muumlsaade

edilemeyeceği tedbir alınamayacağına karar verildiği takdirde tehlikeli mahal iccedilindeki

binaların yukarıdaki esaslar dacirchilinde yıktırılması gerektiği yine bu duumlzenlemelerde

bunun bir yuumlkuumlmluumlluumlk olarak belirlendiğine ilişkin bir değerlendirme yapmıştır

Ayrıca devletin sorumluluğunu gerektirebilecek şartlar altında can kaybının yaşandığı

durumlarda Anayasarsquonın 17 maddesirsquo nin devlete elindeki tuumlm imkanları kullanarak

yaşam hakkını korumak iccedilin oluşturulmuş olan yasal ve idari ccedilerccedilevenin gereği gibi

uygulanmasını ve bu hakka youmlnelik ihlallerin durdurularak cezalandırılmasını

sağlayacak etkili idari ve yargısal tedbirleri alma goumlrevi yuumlklediğini ve bu

yuumlkuumlmluumlluumlğuumln kamusal olup olmadığına bakılmaksızın yaşam hakkının tehlikeye

girebileceği her tuumlrluuml faaliyet accedilısından geccedilerli olduğunu kararında vurgulamıştır Tuumlm

bu gerekccedilelerle Anayasa Mahkemesi depremde oumllenin yakınları tarafından yapılan

bireysel başvuruya ilişkin olarak ldquoyaşam hakkının usuli boyutunun ihlal edildiği ve

manevi tazminat oumldenmesirdquo gerektiği youmlnuumlnde ihlal kararı vermiştir

Uluslararası boyutta Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarına

bakıldığında ise bu konuda verilen kararların başında Oumlner Yıldız V Tuumlrkiye Kararı470

gelmektedir Mahkeme 1993 yılında İstanbul- Uumlmraniye belediye ccediloumlpluumlğuuml deposunda

meydana gelen metan gazı patlaması sonucu ailelerinden 13 ferdinin oumllmesi ve

mallarının zarara uğraması nedeniyle devlet makamlarını sorumlu tuttukları ve

Avrupa İnsan Hakları Soumlzleşmesinin 28 ve 13maddeleri ve 1 nolu Protokoluumln 1

maddesinin ihlali ve Soumlzleşmenin 61 maddesine uygun idari işlemin yuumlruumltuumllmediği

gerekccedileleriyle 1999 yılında yapılan başvuruda Soumlzleşmenin yaşam hakkını

470 httpwwwinhakadaletgovtr Erişim Tarihi 09052019

171

duumlzenleyen 2maddesi bağlamında ccediloumlp merkezlerinin işletimi gibi teknik bir alan soumlz

konusu olduğunda risk teşkil eden ccediloumlp alanlarının kontroluumlnden devletin idari ve yerel

birimlerinin sorumlu olduklarını ayrıca milli makamların başvuru sahibinin bir

ccediloumlpluumlğuumln yakınına gelmesini hiccedilbir zaman cesaretlendirmese de buumltuumln goumlstergelere

goumlre bunları caydıracak tedbire de girişmemiş olduğunun ve resmi makamların metan

gazı sıkışması hususunda bilgi sahibi olmasına rağmen bu kişileri tahliye etmediğinin

tespitini yapmıştır471

Mahkeme yaşam hakkına karşı bir tehdit oluşturan riskleri oumlnleyici bir idari

yapı oluşturularak insan hayatına zarar verme potansiyeline sahip olan tehlikeli

faaliyetlere ilişkin duumlzenlemeler yapılmasının oumlnemli bir yere sahip olduğu ve

gerektiğinde devletin bu nitelikteki faaliyetleri denetlemesi guumlvenliği sağlaması ve

risklere karşı tehlike iccedilinde olanları korumak amacıyla herkesi pratik oumlnlemler almaya

zorlaması gerektiğine bu gerekccedilelerle yaşam hakkını duumlzenleyen soumlzleşmenin

2maddesinin ihlal edildiğine karar vermiştir472

İdare yani devlet vatandaşlarının yaşam hakkını korumakla yuumlkuumlmluuml

olduğundan yaşam hakkını tehdit etme potansiyeline sahip olan yerlere yerleşime izin

vermemeli veya alacağı ccedilok ccedileşitli ve sıkı tedbirlerle bu hakkı guumlvence altına alarak

kontrolluuml bir şekilde yerleşme imkanı sağlamalıdır Bu nedenle idarenin dere yatağı

heyelan boumllgesi taşkın boumllgesi depreme ve diğer afetlere maruz boumllgelerde

mevzuattan kaynaklanan goumlzetim ve denetim oumldevi bulunmaktadır Bu konudaki en

kuumlccediluumlk bir ihmalin bile idarenin sorumluluğunu gerektirdiği yargı kararlarıyla kabul

edilmektedir473 Şoumlyle ki Danıştayrsquoın oumlnuumlne gelen şiddetli yağan yağmur sonrasında

aniden oluşan su baskını sebebiyle maruz kaldığını iddia ettiği maddi nitelikteki

zararlarının yasal faiziyle birlikte idarece oumldenmesi istemiyle accedilılan tazminat

davasında yerel mahkeme mevsiminde yağan yağmurlara kıyasla normalin ccedilok

uumlzerinde yağmış olan yağmurların ilk olarak şiddetli yağış oumlzelliğine sahip

olduğuna sonrasında durumun muumlcbir sebebin unsurlarını taşıdığına ve idarenin bu

471 Cengiz S Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Yaşam Hakkı TBB Dergisi 2011

S93 s394 472 Kızılyel S ldquoYaşam Hakkı AİHM Kararları ve İdari Yargı Uygulamasırdquo Gazi Uumlniversitesi Hukuk

Fakuumlltesi Dergisi C XVIII Y 2014 S 2 s280 473 Akıncı age s601

172

yuumlzden meydana gelen zararlardan sorumlu tutulmasının muumlmkuumln olmadığına ilişkin

yaptığı tespit sonucunda davanın reddi kararı vermiştir Kararın hukuka aykırı olduğu

oumlne suumlruumllerek davacı tarafından Danıştayrsquoda temyiz edilmiştir474

Danıştay ilk olarak 6001 Sayılı Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuumlnuumln Teşkilat ve

Goumlrevleri Hakkında Kanunun 4 maddesinin 1 fıkrasının (b) bendinde

Hazırlayacağı programlar uyarınca karayollarını yapmak yaptırmak emniyetle

kullanılmalarını sağlayacak şekilde suumlrekli bakım altında bulundurmak bakımını

yaptırmak onarmak onarımını yaptırtmak işletmek işlettirmek (c) bendinde

Goumlrev alanına giren karayolu ağlarının yapımı bakımı onarımı ve diğer hususlar

hakkında teknik nitelik ve şartları tespit etmek veya ettirmek ve gerekli şartnameleri

hazırlamak (f) bendinde de Goumlrev alanına giren işler iccedilin gerekli plan harita etuumlt

ve proje işleri ile araştırma - geliştirme ccedilalışmaları yapmak veya yaptırmak

eylemlerinin Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuumlnuumln goumlrevleri arasında sayıldığının

tespitini yapmıştır Daha sonra D130 karayolunun yapımı sırasında yağmur sebebiyle

oluşacak suların tahliyesini sağlayacak su baskınını oumlnleyecek gerekli alt yapının

(menfez ve su tahliye kanalı gibi) davalı idarece tekniğine uygun ve ihtiyacı

karşılayacak nitelikte yapılıp yapılmadığı youmlnuumlnde incelemelerde bulunmuştur

Sonrasında dava dosyasında yer alan ve adli yargıda accedilılan tespit davasında tayin

edilen bilirkişi tarafından duumlzenlenen davacının zararının karayolunun kenarında

yağış sularını boşaltabilecek yeterli sayıda accedilık kanal hendek veya menfezlerin

bulunmaması sebebiyle oluştuğunun tespit edildiği raporu da dikkate alarak anılan

yağışların doğa kaynaklı afet niteliğinde bulunmaması veya doğa

kaynaklı afet niteliğinde bulunmakla birlikte tahliye kanallarının accedilık ve yeterli olması

halinde oluştuğu ileri suumlruumllen zararın meydana gelip gelmeyeceği hususunun da

ayrıca irdelenmesi gerektiği youmlnuumlnde kanaate varmıştır Bu durumda mahkemece

eksik inceleme sonucunda davalı idarenin hizmet kusuru bulunmadığından bahisle

davanın reddine karar verilmesinde hukuki isabet bulunmadığına temyiz isteminin

kabuluumlyle yerel mahkeme kararının bozulmasına karar vermiştir

474 D10D 28052012 tarih ve E 2012820 K 20122581 httpwwwkazancicom Erişim Tarihi

09072018

173

Danıştayrsquoın konuyla ilgili kararlarından birinde su baskının demiryolu

geccedilişini sağlayan koumlpruumlnuumln kesitlerinin dar oluşundan ve yuumlksekliğinin azlığından

kaynaklandığı şiddetli yağış sonucu sel sularının davalı idareye ait demiryolu

koumlpruumlsuumlnuumln yetersizliği nedeniyle dere yatağında akmayıp taşarak davacıya ait

taşınmazları bastığını ve demiryolu geccedilişini sağlayan koumlpruumlnuumln yetersizliğinin de

saptanması nedeniyle idarenin hizmet kusurundan dolayı sorumlu olduğuna

huumlkmetmiştir475 Somut olayda olduğu gibi idarenin boumllgenin konumu itibariyle

devamlı surette şiddetli yağışlara maruz kaldığını da dikkate alarak koumlpruumlyuuml buna

uygun olarak inşa etmesi gerekirdi İdare kural olarak yuumlruumlttuumlğuuml kamu hizmeti

sırasında kişilerin uğradıkları nedensellik bağı kurulabilen zararları tazminle

yuumlkuumlmluumlduumlr Dava konusu olayın idarenin tazmin sorumluluğunu ortadan kaldıran

doğa kaynaklı bir afet olduğu kanıtlanamadığından idarenin hizmeti ile meydana

gelen zarar arasındaki nedensellik bağının varlığı devam etmekte ve dolayısıyla

idarenin hizmetin koumltuuml işlemesi nedeniyle sorumluluğu yoluna gidilmektedir

Danıştayrsquoın kusur oranına bakılmaksızın idarenin tazminatla sorumlu olduğuna

huumlkmettiği kararlarının476 yanı sıra idarenin bilimsel ve teknik verilerden hareketle

heyelan tehlikesi olan bir yere yapı yapılarak yerleşmeye ve yaşamsal aktivitelere izin

vermemesi ya da alınması gereken tedbirleri alarak kontrolluuml bir şekilde izin

vermesinin gerekli olduğuna heyelan tehlikesi olan bir yere yapı yapılmasına izin

verildikten sonra buranın tahliye edilmesinin bile idarenin hizmet kusuru olarak

değerlendirilmesi gerektiğine ilişkin kararları da mevcuttur477 Bu bağlamda Danıştay

her olayın oumlzelliğini dikkate alarak gerekli incelemeleri ve araştırmaları yaparak

idarenin sorumlu olup olmadığına karar vermektedir

Son olarak Danıştayrsquoın 2012 yılında meydana gelen sel olayında Guumllsan

Sanayi Sitesi iccedilindeki işyerinin Samsun ilinin genelinde yağan aşırı yağışlar

sonrasında Yılanlı Derenin taşması uumlzerine hasar goumlrmesi sebebiyle oluştuğu oumlne

suumlruumllen maddi zararın tazmini istemiyle Devlet Su işleri Genel

Muumlduumlrluumlğuuml Samsun Buumlyuumlkşehir Belediye Başkanlığı ve Canik Belediye

475D10D 14011992 T 19901117E 199225 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 09052019 476 D6D 09042014 Tarih E20136209 K20142856 Akıncı age s610 477 D6D10092013 Tarih E 2013549 K 20134734 wwwkazancicom Erişim Tarihi 09072018

174

Başkanlığına karşı Samsun 2 İdare Mahkemesinde accedilılan davada yerel mahkemece

mahallinde yapılan keşif sonrası hazırlanan bilirkişi raporu doğrultusunda davalı

Devlet Su İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuumlnuumln 50 davalı Samsun Buumlyuumlkşehir Belediye

Başkanlığının 30 davalı Canik Belediye Başkanlığının 20 oranında kusurlu

olduğu sonucuna varıldığı gerekccedileleriyle davanın kabuluumlyle talep edilen tazminatın

bu idareler tarafından belirlenen kusur oranlarına goumlre oumldenmesine karar verilmiştir

Temyizen bozulması istemiyle Danıştayrsquoın oumlnuumlne gelen soumlz konusu kararda Danıştay

ldquo hellipSamsun Buumlyuumlkşehir Belediyesince TOKİ tarafından konut yapılan alanda

yapılan dere ıslahının seli oumlnleyici değil afet riskini artıracak şekilde yatağın

daraltılması şeklinde icra edildiği Buumlyuumlkşehir Belediyesi tarafından yapılan imar

planı değişikliklerinde taşkın oumlnleme sınırına riayet edilmediği TOKİ konutlarının

dere tarafına ccedilevre duvarı yapılmaması sebebiyle sel baskın riskinin artmasına neden

olduğu Yılanlı Dere ile aynı havzada bulunan diğer iki dere ilerinde sel kapanının

bulunmaması felaketin artmasına neden olduğu dere yatağında duumlşuumlk kotta yer alan

ve selden zarar goumlren kaccedilak yapıların 3194 Sayılı İmar Kanununun 32 maddesi

gereğince Canik Belediyesince zamanında yıkılmaması ve Buumlyuumlkşehir Belediyesince

5216 Sayılı Buumlyuumlkşehir Belediyesi Kanununun 11inci maddesindeki denetim

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln yerine getirilmeyerek gerekli tedbirlerin alınmaması sebebiyle Canik

ve Buumlyuumlkşehir Belediyelerinin kusurlu olduğuhellip

ldquohellipSu taşkını ile ilgili olarak olayın ccedilıkış sebebi ve varsa illiyet bağı olan kurum ve

kuruluşların kusur durumlarının belirlenmesi amacıyla Sulh Hukuk Mahkemeleri Ticaret

Mahkemeleri ve İdare Mahkemelerince yaptırılan bilirkişi incelemesi sonucu duumlzenlenen

bilirkişi raporlarında yağışın şiddetli yağış karakteri goumlsterdiği ancak afet oluşturabilecek

nitelikte bulunmadığı belirtilmiş olmakla birlikte yapılaşmaya izin verilerek suların akış

kesitlerinin daraltıldığı olayın meydana gelmesinde Yılanlıdere uumlzerindeki sel kapanını

usuluumlne uygun yapmayan ve İncirli Derenin ıslahı sırasında Canik Belediyesinin hazırladığı

Derivasyon Tuumlnelinin uygun olduğunu onaylayan Devlet Su İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuumlnuumln dere

ıslahını yapmayan dere yataklarını imara accedilan yağmursuyu tahliyesi goumlrevlerini yapmayan

belediyeler ve su ve kanalizasyon idaresinin projeye aykırı yapı yapması ve dere ıslahını

usuluumlne uygun yapmaması sebebiyle yapı muumlteahhidinin kusurlu olduğunun belirtildiği

175

goumlruumllmuumlş olup yapı muumlteahhidi iccedilin belirlenen kusurun idarelerin denetim ve goumlzetim

goumlrevlerini yerine getirmemekten kaynaklı kusurunu ortadan kaldırmayan ve aslen bu hizmeti

( dere ıslahı ) yuumlruumltmekle goumlrevli idarelere ait bir kusur olduğu yapı muumlteahhidi ile ilgili idare

arasındaki ruumlcu ilişkisi bakımından oumlnem arz eden nitelikte olduğu anlaşılmıştır

Bu hale goumlre meydana gelen olay sebebiyle tazmini istenen zararın sadece

doğal afetten kaynaklanmadığı idarelerin kusurlu hizmetlerinden doğan birden ccedilok

faktoumlruumln bir araya gelmesi ile oluştuğu sonucuna varılmıştır478rdquo şeklindeki

gerekccedilelerle dosyanın yeniden karar verilmek uumlzere kararı veren mahkemeye

goumlnderilmesine huumlkmetmiştir Danıştayrsquoın kararına konu olayında olduğu gibi

Karadeniz Boumllgesinin yoğun yağışları ve bol eğimli arazisiyle geccedilmişten beri sel ve

heyelanların oldukccedila yoğun yaşandığı boumllge olduğu bilinmesine rağmen dere

yatakları ve kıyıların somut olayda olduğu gibi yerleşime accedilılması ve sağlıksız

yapılaşmanın oumlnlenmesi youmlnuumlnde idarenin gereken oumlnlemleri almaması idarenin

goumlzetim ve denetim goumlrevini yerine getirmemesi sonucunda maddi ve manevi

zararların meydana gelmesi kaccedilınılmaz olmaktadır İdarenin gerekli inceleme ve

etuumltleri yapıp oumlzellikle boumllgelerin konumu ve coğrafi yapısını da dikkate alarak

sağlıklı ve karara konu olayda olduğu gibi afet riskini arttıracak şekilde değil oumlnleyici

nitelikte yapıların yapılması youmlnuumlnde ccedilalışmalar yaparak kamu hizmetlerini gereği gibi

yerine getirmesi ve sorumluluktan kurtulması muumlmkuumln hale gelecektir

Devletin negatif bir yuumlkuumlmluumlluumlk olarak yetki alanında bulunan hiccedilbir bireyin

yaşamına kasıtlı ve hukuka aykırı olarak son vermeme bunun yanı sıra pozitif bir

yuumlkuumlmluumlluumlk olarak yine yetki alanında bulunan tuumlm bireylerin yaşam hakkını gerek

kamusal makamların gerek diğer bireylerin gerekse kişinin kendisinin eylemlerinden

kaynaklanabilecek risklere karşı koruma yuumlkuumlmluumlluumlğuuml bulunmaktadır Bu bağlamda

devlet doğal afet nedeniyle oluşan riskleri bertaraf etmek iccedilin gerekli ve yeterli

oumlnlemleri almak ve doğal afet riski nedeniyle vatandaşların yaşamını korumak

hususunda da pozitif bir yuumlkuumlmluumlluumlk altındadır Avrupa İnsan Hakları Soumlzleşmesirsquonin

(AİHS) 2 maddesirsquo nde guumlvence altına alınmış olan yaşam hakkı en temel insan

478 D8D 03042017 T 20158819 E 20172276 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 09052019

176

hakkıdır ve yaşam hakkını koruma yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln derecesi yaşam hakkına youmlnelik

risklerin kamusal makamlarca ne derece oumlngoumlruumllebilip oumlngoumlruumllemeyeceği ile doğrudan

bağlantılıdır479

Afetin meydana gelmesi durumunda yaşam hakkı ve muumllkiyet hakkı

bağlamında devletin sorumluluğunun kapsamını tayin edecek oumllccediluumltler Avrupa İnsan

Hakları Mahkemesi (AİHM)rsquonin oumlzellikle ldquoBudayevardquo kararında ortaya konulmuştur

Mahkemersquoye goumlre devletin doğrudan doğruya kendisinin yetkisi ve kontroluuml altında

yuumlruumlttuumlğuuml zarara yol accedilma ihtimali yuumlksek olan faaliyetleri esnasında devletin

makamlarınca sergilenen ihmali davranışlarla oluşan oumlluumlmler arasında uygun illiyet

bağının kurulması halinde Soumlzleşmeyle guumlvence altına alınmış olan yaşam hakkı ihlal

edilmiş demektir Ayrıca AİHM devletin sorumluluğu ve denetimi altında yuumlruumltuumllen

tehlikeli faaliyetler sırasında meydana gelen can ve mal kayıplarında yaşam hakkı

ihlali ile muumllkiyet hakkı ihlalinin aynı sorumluluk ve illiyet bağı standardı ile

belirleneceği kanaatindedir480 Bu kanaatte olmasına rağmen toprak kayması sonucu

yakınlarını kaybeden kişilerin yapmış olduğu bu başvuruyla ilgili olarak Mahkeme

devletin yaşam hakkını korumak amacıyla gerektiğinde afete maruz boumllgede kolluk

tedbiri alarak yerleşime engel olma yerleşimi yasaklama ve sosyal devletin gerekleri

bakımından bir takım tedbirler alarak afet tehlikesini ortadan kaldırmakla yuumlkuumlmluuml

olduğunu bunu yapmadığı takdirde ise cezai ve mali sorumluluğunun olacağını kabul

etmektedir

33 KRİZ YOumlNETİMİ AŞAMASINDA İDARENİN

SORUMLULUĞU

Kriz beklenmedik bir anda aniden ortaya ccedilıkan mevcut yapılanmaları

olumsuz etkileyerek tehlikeye duumlşuumlrebilecek durum481 olarak tanımlanabileceği gibi

479 Akıncı age 595 ve 603 480 Şahin K(Budayeva) ldquoAvrupa İnsan Hakları Soumlzleşmesi Hukukunda Doğal Afetlerde Yaşam Hakkı

Ve Muumllkiyet Hakkı Bağlamında Devletin Sorumluluğu Budayeva Kararı MUumlHF ndash HAD C 19 S 3

s93 481 Yavaş H ldquoKriz Youmlnetimirdquo İzmirrsquode Deprem Riskirdquo Editoumlr Arife Karadağ ve Hikmet Yavaş

İzmir Yerel Guumlndem 21 Yayını İzmir 2001 s134

177

bir oumlrguumltuumln ulaşmak istediği amaccedillarını gerccedilekleştirmesini tehlikeye sokan kimi zaman

da oumlrguumlt yaşamını sekteye uğratan ve acil bir şekilde tepki goumlsterilmesi gereken bir

durumdur482 Krizin en accedilık ve en oumlnemli oumlzelliği belirsizliktir Kriz toplumu

olabildiğince belirsiz bir ortamın iccediline sokmakta bu sebeple de hem toplum hem de

youmlneticiler accedilısından buumlyuumlk bir belirsizlik ortamı oluşturmaktadır483 Krizlerin ortak

oumlzellikleri belirsizlik ortamı oluşturmalarının yanı sıra beklenmedik bir anda ortaya

ccedilıkmaları ortaya ccedilıktıktan sonra sona erdirilmesinde bir zaman sınırının olmaması

etkin ve uygulanabilir kararlar alabilmenin son derece zor olması şeklinde

sıralanabilir484 Bu şekilde bakıldığı zaman oumlrneğin en yaygın afet tuumlrlerinden biri

olan depremin gerccedilekleşmesinin ardından yaşanan durum oumlrguumlte dışarıdan yaptığı etki

accedilısından bir kriz durumu olarak nitelendirilebilir Depremin oumlnceden tahmini

guumlnuumlmuumlz koşulları ele alındığında imkansız gibi goumlruumlnse de topraklarının ccedilok buumlyuumlk

boumlluumlmuuml deprem boumllgesinde yer alan depremi en acı şekilde tecruumlbe eden ve yaşayan

uumllke olduğumuz gerccedileği dikkate alındığında devletin afet sonrası yaşanması

muhtemel olan kaos ortamına hazırlıklı olması gerektiği yadsınamaz485

Kriz doumlnemleri toplumda buumlyuumlk değişimlerin yaşandığı doumlnemlerdir Yaşanan

bu değişimler hem toplumda bir arada yaşayan insanlar yani youmlnetilenler hem de idare

yani youmlnetenler uumlzerinde farklı etkiler bırakmaktadır Krizler idarece oumlnceden

planlanmamış bir değişim ortaya ccedilıkarmakta ve idareyi mevcut youmlnetim ve

tecruumlbelerin dışına ccedilıkmaya zorlamaktadır Krizle birlikte insanların korku stres ve

kaygıları artmakta buumlyuumlk sıkıntılar baş goumlstermeye başlamaktadır Ayrıca acil ve

etkili karar alma yuumlkuumlmluumlluumlğuumlyle karşı karşıya kalan idare accedilısından planlanmamış

değişiklikler yapma ve programlanmamış faaliyetleri youmlnetme zorunluluğu ortaya

ccedilıkmaktadır Boumlylece kriz youmlnetimi suumlrecinde olayların akışının bir an oumlnce denetim

altına alınması yuumlruumltmenin kolaylaştırılması ve karar mekanizmasının daha hızlı

işlemesi amacıyla youmlnetimin daha merkezi bir yapıya kavuşturulması yani yetki

482 Can H ldquoOrganizasyon ve Youmlnetimrdquo Siyasal Kitabevi Ankara 1997 s312 483 Buumlyuumlkkaracığan agm s199 484 Yavaş H ldquoKriz Youmlnetimirdquo İzmirrsquode Deprem Riskirdquo Editoumlr Arife Karadağ ve Hikmet Yavaş

İzmir Yerel Guumlndem 21 Yayını İzmir 2001 s134 485 Demirtaş H ldquo Kriz Youmlnetimirdquo Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi Y2000 S23 ss353-372

s355 httpdergiparkulakbimgovtrkueyarticleview5000050864 Erişim Tarihi 23032018

Leblebici age s354

178

devirlerinin azaltılması ve yetkilerin youmlnetimin en uumlstuumlnde yoğunlaştığı bir sistemin

uygulanması kaccedilınılmaz hale gelmektedir486

Youmlnetim uygun bir ortamda bir gruba bağlı olan kişilerin davranışlarını

etkileyen onların ccedilabalarının ortak bir amaccedil doğrultusunda istenen sonuccedilları elde

edebilecek biccedilimde youmlnlendirilmesini sağlayan bir suumlreccediltir487 Bu suumlrecin mevzuata

uygun bir şekilde gerccedilekleştirme yetki ve goumlrevi youmlneticilerdedir Youmlnetici oumlrguumltuumln

iccedilerisinde yer alan ve hizmetlerin sorumlusu olan en uumlst konumda goumlrev yapan

kimsedir Afetlerden kaynaklanan krizler oumlrguumltlerin hemen hemen hepsinin

karşılaştığı veya karşılaşabileceği bir durum olduğundan youmlneticilerin bunu bilmesi

ve her tuumlrluuml krize hazırlıklı olması gerekir Kriz acil durumu ifade ettiğinden

youmlneticilik yeteneğine en fazla kriz anlarında ihtiyaccedil duyulmakta ve youmlnetimin

yeteneği kriz anında kendini goumlstermektedir Youmlnetimin her şeyin yolunda gittiği

olağan durumlarda ccedilok belirleyici olduğu soumlylemek doğru olmayacaktır

Olağanuumlstuuml doumlnemler olan kriz doumlnemlerinden muumlmkuumln olduğunca az

etkilenmenin ve bu zor durumdan en kısa suumlrede ccedilıkmanın yolu başarılı bir kriz

youmlnetiminden geccedilmektedir İşte krize hazır olmak ya da kriz meydana geldiğinde

krizi youmlnetebilmek idarede bulunması gereken oumlnemli bir nitelik olarak karşımıza

ccedilıkmaktadır Krizi youmlnetme yeteneğine sahip olmayan oumlrguumltlerin ayakta kalmaları pek

muumlmkuumln değildir Devlet bir oumlrguumlt olarak toplumların neredeyse tuumlm faaliyetlerine

youmln veren toplumda yer alan tuumlm oumlrguumltlerin uumlstuumlnde bulunan ve onları etkisi altına

alan en uumlst teşkilattır Buumltuumln oumlrguumltler gibi devlet denilen oumlrguumltuumln de isleyişi doğrudan

buumlnyesinde yer alan youmlneticilerin youmlneticilik becerilerine sahip olup olmadıklarıyla

ilişkilidir İşte bu nedenle devlet krizleri youmlnetme konusunda yetenekli olmalıdır

ldquoKriz durumu youmlnetimin krizine doumlnuumlşmeden youmlnetim krizi youmlnetmelidirrdquo488 ccedilok

yerinde bir tespit olarak burada zikredilebilir

486 Alaağaccedillı S Y 2006 ldquoKriz ve Afet Youmlnetimi Tuumlrkiye Oumlrneğirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Kocaeli

Uumlniversitesi SBE Kocaeli s60 487 Bozkurt Ouml Turgay E ve Seriye S ldquoKamu Youmlnetimi Soumlzluumlğuumlrdquo Ankara TODAİE Yayin No

2831998 S265 488Buumlyuumlkkaracığan agm s197 Demirtaş H ldquo Kriz Youmlnetimirdquo Kuram ve Uygulamada Eğitim

Youmlnetimi Y2000 S23 ss353-372 s355

179

Afetlerin neden olduğu oumlncelikli zararlar can ve mal kayıpları olmakla birlikte

ilerleyen zamanlarda can ve mal kayıplarına bağlı olarak ortaya ccedilıkma ihtimali

bulunan fiziksel ve ruhsal zararlar da son derece oumlnemlidir Yalnızca afete doğrudan

maruz kalan insanlar değil afetzedelerin aileleri ve yakın ccedilevreleri afetzedelere

yardım eden kişiler ile yaşanan bu olaya medya aracılığıyla tanık olan kişiler dahi

psikolojik sorunlarla karşı karşıya kalabilmektedir Bu aşamada guumlvenli yaşam bilinci

ve afet bilincinin oluşturulmasında yerel youmlnetimlere oumlnemli goumlrevler duumlşmektedir

Afet bilincinin toplumun her kesimine yaygınlaştırılması risk azaltma hazırlık

muumldahale ve iyileştirme doumlnemleri iccedilin gerekli eğitimin verilmesi ve becerilerin

geliştirilmesi yoluyla toplumun afetlerle muumlcadele kapasitesinin artırılması son derece

oumlnemlidir489

Afetlerde psikososyal desteğin verilmesi afet sonrası yaşanma ihtimali yuumlksek

olan psikolojik sorunların engellenmesi ve afetzedelerin normal hayata doumlnmeleri

amacıyla gerekli ccedilalışmaların yapılması oumlnem arz etmektedir Yerel youmlnetimlere bu

aşamada ccedilok oumlnemli goumlrevler duumlşmektedir Psikososyal muumldahale ile afetten etkilenen

kişilerin normal hayata geccediliş suumlrecinin hızlandırılması ve toplumun bu konudaki

ihtiyaccedillarının tespit edilip karşılanması amaccedillanmaktadır Bu ccedilalışmalarda yerel

youmlneticiler ihtiyaccedil ve kaynakların değerlendirilmesi psikolojik ilk yardım sevk etme

ve youmlnlendirme bilgi merkezleri oluşturma toplumu harekete geccedilirme sosyal proje

uygulamaları gerekli eğitimlerin verilmesi ccedilalışmalarını gerccedilekleştirmekle goumlrevli

bulunmaktadır490

Afetler yalnızca gelişmekte olan uumllkelerde değil gelişmiş uumllkelerde de

meydana gelmektedir Ancak gelişmiş uumllkelerde meydana gelen afetler sonrası oluşan

can kayıplarının diğer uumllkelere goumlre daha az olmasının sebepleri gelişmiş uumllkelerin

zenginliğin vermiş olduğu imkanlarla daha kaliteli binalar inşa etmeleri altyapı

ccedilalışmalarını başarılı bir şekilde gerccedilekleştirmeleri ve meydana gelen afet sonrası daha

koordineli bir şekilde acil yardım hizmetleri sunabilmeleri olarak sıralanabilir Ayrıca

httpdergiparkulakbimgovtrkueyarticleview5000050864 Erişim Tarihi 23032018 Leblebici

age s459 489 Buumlyuumlkkaracığan agm s215 490 İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP) ldquoAfetlerde Psikolojik

İlkyardımrdquo TC İstanbul Valiliği İstanbul 2009 s2

180

gelişmiş uumllkelerin kurumsal yapılarının afetler sonucu meydana gelen oumlluumlmleri

etkileyebildiği de bir gerccedilektir Şoumlyle ki siyasi kurumları daha kapsayıcı olan

huumlkuumlmetlerde huumlkuumlmetlerin hem seccedilim sandığında hem de yasal yollarla hesap

vermesi gerektiği bilincini taşıması sebebiyle afetleri oumlnleyici veya yaşanmış olan

afetlerin etkilerini azaltıcı harcamalar yapmanın ne denli oumlnemli olduğunun farkında

olarak ccedilalışmalarına youmln vermektedirler Buna ilaveten depreme dayanıklı yapı

denetim yasaları ccedilıkarmak ya da sellerin oluşmasını oumlnlemek iccedilin dere yataklarına

yerleşimi engelleyici duumlzenlemeler yapmak gibi afetlerden koruyucu duumlzenlemelere

de imza atılması yoluyla can ve mal kayıplarının oumlnlenmesi ya da en aza indirilmesi

muumlmkuumln olmaktadır491

Danıştay oumlnuumlne gelen uyuşmazlıkta ldquo yapının deprem nedeniyle ağır hasar

oumlngoumlrerek yıkıldığı ve enkaz altında davacının eş ve iki ccedilocuğunun kalarak vefat ettiği

davalı belediyece ara kararına verilen yanıtta davacının kiracı olarak oturmakta

olduğu konutun bulunduğu binaya ilişkin işlem dosyasına rastlanılmadığının

belirtildiğinin goumlruumllduumlğuuml binanın ruhsat almaksızın kaccedilak olarak yapıldığı anılan

idarece gerek yapının inşaası aşamasında gerek daha sonraki aşamalarda yapıya

ilişkin olarak herhangi bir tespit ve denetim yapılmadığı yıkılan binanın kaccedilak olarak

inşaa edilirken hatalı malzeme ve işccedililik kullanılması sonucu deprem sonrasında

yıkıldığı kanaatine varıldığı yasaların vermiş olduğu denetim ve goumlzetim goumlrevlerini

yerine getirmeyen davalı belediyenin zararın meydana gelmesinde 100

oranında kusurlu olduğurdquo gerekccedileleriyle davalı belediyece bozma istemiyle yapılan

temyiz talebini yerinde goumlrmeyerek yerel mahkeme kararının onanmasına ve temyiz

isteminin reddine karar vermiştir

Danıştayrsquoın benzer bir kararında esasa girilmeden bir usul huumlkmuumlnuumln

uygulanmaması nedeniyle yerel mahkeme kararının bozulmasına karar verilmiştir

Kararda ldquoolayda davacıların depremde yakınlarını kaybetmeleri nedeniyle

uğradıklarını ileri suumlrduumlkleri manevi zararı davalı idarenin deprem sonrasında

yapması gereken kurtarma faaliyetlerinin ve koordinasyon ccedilalışmalarının

491 Guumlr N ldquoDoğal Afetlerin Ekonomi Politiğirdquo Afetlerle Kalkınma Tecruumlbeler Politikalar ve

Beklentiler Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi Ankara Nisan 2016 ss311-342 s319

181

yetersizliğine dayandırdıkları dolayısıyla manevi zarar soumlz konusu hizmetlerin geccedil

veya hiccedil işlememesi şeklinde oluşan fiil ve hareketlerle somutlaştığından bu şekilde

oluştuğu ileri suumlruumllen zararın idari işlemlerden değil idari eylemlerden kaynaklandığı

sonucuna ulaşılmaktadır Durum boumlyle olunca olayda idarenin hareketsizliği soumlz

konusu olmakta ve boumlylelikle oumlğretide de kabul edildiği gibi idarenin bu

hareketsizliğinin olumsuz eylem olarak kabuluuml gerekmektedir492rdquo şeklindeki

ifadelerle deprem sonrasında arama-kurtarma duumlzeni sağlama ile ilk yardım

ccedilalışmalarının yerine getirilmesinde kusur ve ihmali bulunan idarenin sorumluluğuna

gidilmesinin gerektiğine huumlkmedilmiştir

Bu bağlamda Danıştayrsquoın idarenin uumlzerine duumlşen kamu hizmetlerini yerine

getirmeyerek hareketsiz kalması durumunu hizmet kusuru hallerinden hizmetin hiccedil

işlememesi olarak değerlendirerek kişilerin uğradıkları zararların idare tarafından

tazmin edilmesi yolunu işlettiği ve idareyi tazminata mahkum ettiği bu ve buna benzer

kararlarının493 idarelerin bu hususa ilişkin gerekli tedbirleri alarak sorumluluktan

kurtulmak adına daha dikkatli ve tedbirli hareket etmeleri accedilısından yol goumlsterici ve

caydırıcı bir niteliğe sahip olduğu soumlylenebilir Bu bağlamda Danıştayrsquoın ihlal kararları

idarenin harekete geccedilmesi accedilısından son derece oumlnemli bir etkiye sahip

bulunmaktadır494

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına bakıldığında Mahkeme doğa

kaynaklı afetlerle ilgili olarak oumlncelikle meydana gelen afetin yakınlığının teşhis

edilebilir olup olmadığına daha sonra ise meydana gelen afetin insanların iskan

edildiği yerleşim alanını yeniden etkileyip etkilemediğine bakarak bir

değerlendirmede bulunmaktadır Mahkemersquoye goumlre devletin sorumluluğunun

492 D11D 30042004 Tarih ve E 200145502 K 20042026 httpwwwkazancicom Erişim Tarihi

27092018 493 15042014 T 20136954 E 20143101 K 13052015 T 20149625 K 20153013 E Akıncı

age s633 ve s644 494 İhlal Kararlarının yanı sıra ldquo Deprem esnasında yakını goumlccediluumlk altında kalan davacının idarenin

arama-kurtarma faaliyetlerini gerektiği gibi yerine getirmemesi nedeniyle accediltığı tazminat davasında

mahkeme7

idarenin kusurlu olmadığına karar vermiştir Bunun uumlzerine karar davacı tarafından temyiz edilmiştir

Danıştay ldquodepremin şiddeti etkilediği alan deprem sonrası oluşan zararın diğer kamu hizmetlerini de

etkilediği ve idarenin bir kusurunun tespit edilemediğirdquo gerekccedilesiyle temyiz istemini reddetmiştir

182

kapsamı belirli durumlarda yaşam hakkına youmlnelik tehdidin kaynağına ve yaşam

hakkına youmlnelik riskin hafifletilebilir olup olmadığına bağlı olmaktadır495

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesirsquo nin doğal afet riski ile ilgili olarak bireylerin

uğradığı zarar ve kayıpların tazmini noktasında sosyal devlet ilkesini yaşam hakkı

bağlamında irdeleyen M Oumlzel ve Diğerleri Tuumlrkiye kararı496rsquo nda başvuranlar

depremin ardından acil yardım ccedilalışmalarının duumlzenlenmesindeki eksikliklerden ve

valilik tarafından oumlngoumlruumllen bir afet planının bulunmamasından yakınarak idarenin

ağır kusurunun soumlz konusu olduğunu iddia etmektedirler Ayrıca acil yardım

ccedilalışmalarının ivedi ve etkin bir şekilde yuumlruumltuumllmediği oumlzellikle goumlccediluumlk altında kalan

kişilere youmlnelik arama ccedilalışmalarının ancak afetin uumlzerinden birkaccedil saat sonra

geccediltikten sonra yuumlruumltuumllebildiğini oumlluuml ve yaralılara ilişkin bir listenin

duumlzenlenemediğini ve yaralıların hastaneye goumltuumlruumllmediğini iddia etmektedirler

Başvurucular idarenin afetlerle baş etmek iccedilin oumlnceden hazırlıklı olmamasının

oumllenlerin sayısını arttırdığına da dikkat ccedilekmektedir Bu bağlamda başvurucular 17

Ağustos 1999 tarihli Marmara depremi sırasında yapıların bulunduğu boumllgenin afet

boumllgesi olduğu dikkate alınmaksızın imar planlarında yapılan değişiklikler nedeniyle

yakınlarının hayatını kaybettiğini ileri suumlrmekte diğer yandan doğal bir afetin soumlz

konusu olduğu kabul edilerek sorumlu olduğu duumlşuumlnuumllen kişiler hakkında herhangi

bir soruşturma yuumlruumltuumllmediğinden bahisle yakınlarının yaşam hakkının ihlal edildiğini

iddia etmektedirler

Mahkeme Soumlzleşmersquonin 2 maddesinin devlete yalnızca kasten oumlluumlme

sebebiyet verilmesini engelleme zorunluluğu getirmediğini aynı zamanda kendi yargı

yetkisi altında bulunan kişilerin hayatını korumaya youmlnelik gerekli tuumlm tedbirlerin

alınması yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuuml de yuumlklediğini hatırlatmaktadır Mahkeme bu

yuumlkuumlmluumlluumlğuumln kamuya oumlzguuml olan ya da olmayan her tuumlrluuml faaliyet bağlamında geccedilerli

olduğu şeklinde yorumlanması gerekse bile yaşam hakkının doğal bir afet ile tehdit

495 Şahin (Budayeva) age s42 Akıncı age s610 496 Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Muumlduumlrluumlğuuml İnsan Hakları Daire

Başkanlığı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İkinci Boumlluumlm M Oumlzel ve DiğerleriTuumlrkiye

davası(Başvuru No 1435005 1524505 ve 1605105)

183

edilmesi durumunda da geccedilerli olduğunu hatırlatmaktadır (Yukarıda anılan Budayeva

Kararı)

Bu bağlamda Mahkeme 17 Kasım 2015 tarihinde doğal tehlikelere ilişkin

olarak devlete atfedilen pozitif yuumlkuumlmluumlluumlklerin kapsamının tehdidin kaynağına ve

riskleri azaltabilecek nitelikteki tedbirlere bağlı olduğunu belirttikten sonra bu

yuumlkuumlmluumlluumlklerin yakın olan ve accedilıkccedila belirlenebilir nitelikteki tehlikelerin ve oumlzellikle

de yerleşim alanlarını etkileyen ve tekrar eden afetlerin soumlz konusu olduğu durumlarda

geccedilerli olduğunu accedilıkccedila ifade etmiştir Boumlylelikle insan hayatı bakımından derin

etkilere yol accedilan doğa kaynaklı afetlerin meydana geldiği durumlarda Soumlzleşmersquonin

2 maddesinin uygulanabilir olduğu ve devletin sorumluluğunun soumlz konusu olduğu

kabul edilmiştir Mahkeme başvurunun ulusal mahkemeler tarafından yuumlruumltuumllen ceza

davasıyla ilgili olması nedeniyle usul youmlnuumlnden başvuranların yakınlarının oumlluumlmuumlne

ilişkin olarak Soumlzleşmersquonin 2 maddesi bağlamındaki şikacircyetle ilgili kısmının kabul

edilebilir olduğuna ve Soumlzleşmersquonin 2 maddesinin usul youmlnuumlnden ihlal edildiğine

karar vermiştir497

Uumllke genelinde sağlıklı ve dengeli bir yerleşme duumlzeni kurmak insan guumlcuuml ve

teknolojinin yanı sıra doğal kaynaklardan da doğru bir şekilde faydalanmak ve

kalkınmayı planlı bir şekilde gerccedilekleştirebilmek toplumun krizlerden korunması

accedilısından son derece oumlnemlidir Bu sistemin doğru bir şekilde kurulamaması kişileri

farklı ccediloumlzuumlm arayışlarına itmekte ve bu aşamada karşımıza en oumlnemli sorun olarak

gecekondulaşma ccedilıkmaktadır Artan kentleşmeyle beraber konut ihtiyacının da

artması oumlzellikle buumlyuumlk kentlerde nuumlfus artışına paralel olarak devletin artan nuumlfusun

barınma ihtiyacını karşılamaya youmlnelik yeterli bir sosyal politika izleyememesi

neticesinde duumlşuumlk gelirli vatandaşların gecekondu yapma yoluyla barınma

ihtiyaccedillarını karşılamaları soumlz konusu olmuştur498 Bu noktada devlet

gecekondulaşmanın ve yaratacağı sorunların oumlnlenmesi dengeli ve sağlıklı bir ccedilevrede

497AİHM M Oumlzel ve Diğerleri Tuumlrkiye davası(Başvuru No 1435005 1524505 ve 1605105) Saraccedil

F 17 Ağustos Depreminin 19 Yılı ve İmar Barışı Kamu Yararını Savunma Derneği

httpkamuyarariorgtrKamu20YararC4B1na20Makale20ve20Bilgilendirmeler387

Erişim Tarihi 04042019 Aynı doğrultuda Kolyadenko ve Diğerleri v Rusya Kararı 498 Kaplan age s24-37

184

yaşamın suumlrduumlruumllmesinin tam anlamıyla temini iccedilin 1982 Anayasası m5 ve m23

m561 m57 ve m65 huumlkuumlmleri ccedilerccedilevesinde gerekli tedbirleri alarak uumlzerine duumlşen

sorumluluğu yerine getirmelidir

Anayasarsquonın 5 maddesi499 devletin temel amaccedil ve goumlrevlerini 23maddesi500

sağlıklı ve duumlzenli kentleşmenin sağlanmasını duumlzenlerken Anayasarsquonın ldquoSosyal

Ekonomik Haklar ve Oumldevlerrdquo başlıklı 561 huumlkmuuml herkesin sağlıklı ve dengeli bir

ccedilevrede yaşama hakkına sahip olduğuna vurgu yapmakta ve devlete bu konuda accedilık

bir oumldev yuumlklemektedir501 Anayasarsquonın 57maddesi502 konut hakkını duumlzenlerken

şehirlerin oumlzelliklerini ve ccedilevre şartlarını koruyan bir planlama anlayışını oumlne

ccedilıkarmakta503 65maddesi ise devletin sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile

belirlenen goumlrevlerini bu goumlrevlerin amaccedillarına uygun oumlncelikleri de goumlzeterek malicirc

kaynaklarının yeterliliği oumllccediluumlsuumlnde yerine getireceğini duumlzenlemektedir

Anayasa Mahkemesi504rsquone goumlre devlete Anayasayla verilen goumlrevlerin yaşama

geccedilirilmesi bakımından imar mevzuatıyla getirilen duumlzenlemelerin buumltuumlnluumlğuuml buumlyuumlk

oumlnem taşımaktadır Oumlzellikle Anayasarsquonın 5 56 ve 57 maddeleri ile devlete verilen

goumlrevlerin hukuksal duumlzenlemelerle yaşama geccedilirileceğinden kuşku bulunmamakta

ve bu goumlrevlerin hukuk ccedilatısı altında yerine getirilmesi belli bir plan ve program

ccedilerccedilevesinde goumlzetilip denetlenmesi icap etmektedir Mahkemeye goumlre Anayasarsquoda

yer alan ldquosağlıklı ve dengeli ccedilevrerdquo kavramına doğal guumlzelliklerin korunduğu

kentleşme ve sanayileşmenin getirdiği hava ve su kirlenmesinin oumlnlendiği bir ccedilevre

499 ldquoDevletin temel amaccedil ve goumlrevleri Tuumlrk milletinin bağımsızlığını ve buumltuumlnluumlğuumlnuuml uumllkenin

boumlluumlnmezliğini Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak kişilerin ve toplumun refah huzur ve

mutluluğunu sağlamak kişinin temel hak ve huumlrriyetlerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle

bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya insanın maddicirc ve

manevicirc varlığının gelişmesi iccedilin gerekli şartları hazırlamaya ccedilalışmaktırrdquo 500 ldquoHerkes yerleşme ve seyahat huumlrriyetine sahiptir Yerleşme huumlrriyeti succedil işlenmesini oumlnlemek

sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak sağlıklı ve duumlzenli kentleşmeyi gerccedilekleştirmek ve kamu

mallarını korumakhellip amaccedillarıyla kanunla sınırlanabilirhelliprdquo 501 Kaplan age s25 502 ldquoDevlet şehirlerin oumlzelliklerini ve ccedilevre şartlarını goumlzeten bir planlama ccedilerccedilevesinde konut

ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır ayrıca toplu konut teşebbuumlslerini desteklerrdquo 503 Kaplan age s45 504 AYM 201075 E 2011150 K 03112011 K RG 14022012 Tarih ve 28204 Sayı

wwwkazancicom Erişim Tarihi 25112018

185

kadar belli bir plan ve programa goumlre duumlzenlenmiş yerleşme ve guumlvenli yapılaşmanın

da gireceği kuşkusuzdur

Hem bireylerin yerleşim huumlrriyetlerinin ihlal edilmemesi hem de konut

hakkının devlet tarafından tam anlamıyla temin edilebilmesi iccedilin afet riski altındaki

alanlarda sağlıklı ve planlı bir kentleşmenin sağlanması amacıyla kentsel doumlnuumlşuumlm

uygulamalarının hayata geccedilirilmesi hızlandırılmıştır505 İdarenin dere yatağı heyelan

boumllgesi taşkın boumllgesi depreme ve diğer afetlere maruz boumllgelerde yerleşime izin

vermemek ya da alacağı ccedilok sıkı tedbirlerle kontrolluuml yerleşme imkanı sağlamak gibi

ulusal ve uluslararası mevzuattan kaynaklanan goumlzetim ve denetim goumlrevi soumlz

konusudur Bu noktadaki en kuumlccediluumlk ihmalin bile idarenin sorumluluğuna yol accedilacağı

yargı kararlarıyla kabul edilmektedir506 Bu bağlamda devlete duumlşen goumlrevler ve

kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları kapsamında idare birtakım idari işlem ve eylemler

gerccedilekleştirmektedir Bu işlem ve eylemler sonucunda birden fazla hukuki uyuşmazlık

ortaya ccedilıkmakta ve bu uyuşmazlıkların kusurlu veya kusursuz sorumluluğa yol accedilması

soumlz konusu olmaktadır507 Kusurlu sorumluluk iccedilin idarenin hukuka aykırı bir işlem

veya eyleminin olması ve bunların ortaya bir zarar ccedilıkarması gerekir Oumlrneğin riskli

olduğu tespit edilen bir binanın yıkım ccedilalışmaları sırasında gerekli oumlnlemlerin

alınmaması nedeniyle yıkılmaması gereken binanın da zarar goumlrmesi ya da yıkılması

durumunda bina sahibi zararının tazminini kusur sorumluluğu esasına dayanarak talep

edebilecektir508

İdarenin bu aşamada gerekli guumlvenlik oumlnlemlerini alarak yıkılması planlanan

binanın insanlara ve diğer binalara zarar vermemesini sağlaması şarttır Hizmetin hiccedil

işlememesi geccedil ya da koumltuuml işlemesi gibi hizmet kusuru hallerinin kentsel doumlnuumlşuumlm

uygulamaları accedilısından da geccedilerli ve uygulanabilir olduğu idarenin gerekli ve yeterli

oumlnlemleri almaması halinde sorumluluğu yoluna gidileceği ortadadır Aynı şekilde

idarenin alması gereken tedbirleri hiccedil almaması ya da gerekli tedbirleri almış olsa da

505 Kaplan age s46 506 Akıncı age s603 507 Ccedilaptuğ age s171 508Ccedilaptuğ age s170 Yerebatmaz Y ldquoİdarenin Kentsel Doumlnuumlşuumlm Uygulamalarından Kaynaklanan

Sorumluluğurdquo Kentsel Doumlnuumlşuumlm Hukuku Ed Yasin M Şahin İstanbul Uumlniversitesi SSOnar İdare

Hukuku ve İlimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi No20131 s 251-253

186

bu tedbirlerin yetersiz alması da ihtimal dahilindedir Ayrıca ilgili alanlarda kentsel

doumlnuumlşuumlm uygulamalarından birini tercih ederken ya da mevzuat huumlkuumlmlerine

dayanarak riskli alanlar tespit edilirken idarenin bir takım hukuki yanlışlık ve hataları

nedeniyle zararlar ortaya ccedilıkabilir Bu gibi durumlarda da idarenin hizmet kusuruna

dayanan sorumluluğu soumlz konusu olabilecektir509

3194 Sayılı İmar Kanunursquonun 21 maddesi belediye ve muumlcavir alan sınırları

iccedilerisindeki yapılar iccedilin belediyeden belediye ve muumlcavir alan sınırları dışındaki

yapılar iccedilin valiliklerden yapı ruhsatı alınmasının zorunlu olduğunu duumlzenlemektedir

Kamu guumlvenliği ve sağlığını tehlikeye uğratacağı gerekccedilesiyle bu işlemin

denetlenmesi imar kolluk işlemi olarak kabul edilip bu faaliyetin idare tarafından

gereği gibi yerine getirilmemesi ve soumlz konusu duumlzenlemeye aykırı uygulamalar

yapılması idarenin hizmet kusurundan dolayı sorumluluğuna neden olacaktır Kentsel

doumlnuumlşuumlm projeleri kapsamında idarenin kusursuz sorumluluğu da soumlz konusu olabilir

Projenin uygulanması aşamasında idarenin hukuka uygun işlem ve eylemleri

bireylerin zararına sonuccedillar doğurabilir Oumlrneğin proje kapsamında yapılan yol

nedeniyle binasının değeri duumlşen bina sahiplerinin veya ticaret alanının konut alanına

doumlnuumlştuumlruumllmesi nedeniyle zarara uğrayan işyeri sahiplerinin zararlarının karşılanması

gerekir İşte bu gibi ihtimallerde idarenin sorumluluğu ldquokamu kuumllfetleri karşısında

eşitlikrdquo ilkesine dayandırılabilir510

Kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları ve riskli yapılar nedeniyle zarara uğrayan

kişilerce meydana gelen zararların tazmini talebiyle idari yargıda tam yargı davası

accedilma imkanı mevcuttur İdari yargıda ikinci bir dava tuumlruuml olarak ldquoİdari eylem ve

işlemlerden dolayı kişisel hakları doğrudan muhtel olanlar tarafından accedilılanrdquo 2577

Sayılı İdari Yargılama Usuluuml Kanunursquonun 21-b maddesinde duumlzenlenen tam yargı

davaları uygulamada tazminat davası olarak adlandırılmaktadır Tam yargı davaları

idarenin işlem eylem veya eylemsizliği şeklindeki tutum ve davranışları nedeniyle

kişisel hakları zarara uğrayanlar tarafından accedilılan ve idarenin kamu hukuku kurallarına

509 Kaplan age s110 510 Yasin age 134-135

187

dayanan sorumluluğuna yol accedilan ve oluşan zararın tazmini isteğini konu edinen bir

idari dava ccedileşididir511

Danıştayrsquoın konuyla ilgili kararlarından birinde depremde kısmen hasar goumlren

bir bina ile ilgili olarak muumlhuumlrleme işlemi yapılmadan kullanmaya goumlz yumulması ve

daha sonra yıkımından bir zararın meydana gelmesi olayında idarenin sorumluğunun

kabuluuml youmlnuumlnde karar verilmiştir512 Davaya konu olan bina Marmara boumllgesinde

meydana gelen depremde zarar goumlrmuumlştuumlr Ancak zarar goumlren binanın depremden

sonra muumlhuumlrlenerek nuumlfus ve eşyadan tahliye edilmesi gerekirken iskana devam

edilmiş ve 2007 yılında kendiliğinden ccediloumlkmuumlştuumlr Binanın ccediloumlkmesi sonucu evsiz kalan

ve zarara uğrayan mesken sahipleri tarafından accedilılan davada yerel mahkeme zararın

gerccedilekleştiği yerin davalı idarenin sorumluluk alanında kaldığına gerekli goumlzetim ve

denetim goumlrevini yerine getirmeyen idarenin hizmet kusuru nedeniyle oluşan zarardan

sorumlu olduğuna ve davacılara davalı idarece belli bir miktarda tazminat oumldenmesine

karar vermiştir Bu kararın davacıların ve davalı idarenin aleyhine olan kısımları

karşılıklı olarak temyiz edilmiştir Danıştay temyiz incelemesinde davalı belediye

başkanlığının ruhsatlı yapının ccediloumlkmesinde hukuken sorumlu olduğu kanaatine vararak

yerel mahkemenin kararının onanması youmlnuumlnde huumlkuumlm vermiştir

Danıştayrsquoın kararında da belirtildiği uumlzere kısmen de olsa hasar goumlren bir bina

ile ilgili olarak belediyenin muumlhuumlrleme işlemi yaparak o binanın kullanımına engel

olması ve binayı boşaltması gerekirken iskana devam etmesi ve binanın bir anda

yıkılması idarenin hizmet kusurundan dolayı sorumluluğunun işletilmesini

gerektirmektedir Ccediluumlnkuuml idare her ne kadar depremde yıkılmasa da zarar goumlrmuumlş ve

konut olarak kullanılmaya devam edilen hasarlı binaları bir an oumlnce tahliye etmek ve

gerekirse yıktırmakla goumlrevlidir İdare aksi halde oumlrnek karardaki gibi meydana

gelen zararları tazmin etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr

Dava accedilma suumlresi ile ilgili olarak Anayasa m 402rsquode devlet yapmış olduğu

idari işlemlerde işlemle ilgili kişilerin kanun yolları ve mercilerden hangilerine

başvuracağını ve suumlrelerini belirtmek zorunda olduğu huumlkme bağlanmış m1253rsquode

511 Candan T ldquo Accedilıklamalı İdari Yargılama Usuluuml Kanunurdquo Adalet Yayınevi Ankara 2012 s170 512 D6D 2012 6930 E 20135733 K Akıncı age s670

188

ise 40 maddede yer alan duumlzenlemeyi tamamlayan bir ifadeyle İdari işlemlere karşı

accedilılacak davalarda suumlre yazılı bildirim tarihinden başlar huumlkmuumlne yer verilmiştir

2577 Sayılı İdari Yargılama Usuluuml Kanununun Dava accedilma suumlresi başlıklı 7rsquonci

maddesinde dava accedilma suumlresinin oumlzel kanunlarda ayrı suumlre goumlsterilmeyen hallerde

Danıştayda ve idare mahkemelerinde altmış guumln olduğu ve bu suumlrenin idari

uyuşmazlıklarda tebliğ yayın veya ilan tarihini izleyen guumlnden itibaren işlemeye

başlayacağı duumlzenlenmektedir İYUKrsquo a nazaran oumlzel bir kanun niteliğinde olan 6306

Sayılı Kanunun 6rsquoncı maddesinin dokuzuncu fıkrasında genel dava accedilma suumlresinden

ayrı olarak afet amaccedillı kentsel doumlnuumlşuumlm ile ilgili tesis edilecek idari işlemlere karşı

oumlzel olarak 30 guumlnluumlk dava accedilma suumlresi oumlngoumlruumllmuumlştuumlr513

2577 Sayılı İYUKrsquo un 12rsquo nci maddesine goumlre ldquoİlgililer haklarını ihlal eden

bir idari işlem dolayısıyla Danıştayrsquoa ve idare ve vergi mahkemelerine doğrudan

doğruya tam yargı davası veya iptal ve tam yargı davalarını birlikte accedilabilecekleri

gibi ilk oumlnce iptal davası accedilarak bu davanın karara bağlanması uumlzerine bu husustaki

kararın veya kanun yollarına başvurulması halinde verilecek kararın tebliği veya bir

işlemin icrası sebebiyle doğan zararlardan dolayı icra tarihinden itibaren dava suumlresi

iccedilinde tam yargı davası accedilabilirlerrdquo İlgili maddeden de anlaşılacağı uumlzere herhangi

bir idari işlem ilgilisini maddi veya manevi bir zarara uğratmışsa idari işlemin iptal

edilmesiyle birlikte bu zararın giderilmesi iccedilin tam yargı davası da accedilılabilir Hatta

idari işlemin iptalini istemeksizin sadece meydana gelen zararın giderilmesi de

istenebilir Bunun yanı sıra oumlncelikle iptal davası accedilılıp bu davanın karara bağlanması

uumlzerine tam yargı davası da accedilılabilir514

İdare mevzuata ve hukuk kurallarına aykırı işlem tesis etmenin yanı sıra

yukarıda ayrıntılarıyla ele alındığı uumlzere hizmetin koumltuuml işlemesi hiccedil işlememesi veya

geccedil işlemesi nedeniyle yuumlruumlttuumlğuuml idari faaliyetler ccedilerccedilevesinde de zarara sebep olabilir

Ancak idari eylemden dolayı tam yargı davasının accedilılabilmesi iccedilin ldquooumln kararrdquo alınma

zorunluluğu bulunmaktadır Nitekim 2577 Sayılı İYUKrsquo un 13uumlncuuml maddesi ldquo İdari

513 DİDDK 03072017 Tarih ve 2017640 E 20172734 K wwwkazancicom Erişim Tarihi

30112018 514 Yalccedilın B B ldquoHak Arama Oumlzguumlrluumlğuuml Oumlnuumlnde Bir Engel Riskli Alan Kararlarına Karşı Dava Accedilma

Suumlresirdquo Ankara Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi 65 (4) 2016 s2536 Ayrıca bkz ilgili DİDDK

Kararı 24042017 Tarih ve 2017397 E 20171818K wwwkazancicom Erişim Tarihi 29112018

189

eylemlerden hakları ihlal edilmiş olanların idari dava accedilmadan oumlnce bu eylemleri

yazılı bildirim uumlzerine veya başka suretle oumlğrendikleri tarihten itibaren bir yıl ve her

halde eylem tarihinden itibaren beş yıl iccedilinde ilgili idareye başvurarak haklarının

yerine getirilmesini istemeleri gereklidir Bu isteklerin kısmen veya tamamen reddi

halinde bu konudaki işlemin tebliğini izleyen guumlnden itibaren veya istek hakkında

altmış guumln iccedilinde cevap verilmediği takdirde bu suumlrenin bittiği tarihten itibaren dava

suumlresi iccedilinde dava accedilılabilir Goumlrevli olmayan adli ve askeri yargı mercilerine accedilılan

tam yargı davasının goumlrev youmlnuumlnden reddi halinde sonradan idari yargı mercilerine

accedilılacak davalarda birinci fıkrada oumlngoumlruumllen idareye başvurma şartı aranmazrdquo

şeklindedir Kanunrsquoda yer alan bu duumlzenlemeyle idarenin eylemleri nedeniyle oluşan

zararların tazmininde nasıl bir yol izlenmesi gerektiği accedilıkccedila ortaya konulmuştur

34 MUumlCBİR SEBEP VE BEKLENMEYEN HAL

KAVRAMLARI BAĞLAMINDA İDARENİN SORUMLULUĞU

341 Genel Olarak

İdarenin kendi eylem ve işlemlerinden doğan sorumluluğu bağlamında hizmet

kusurunun soumlz konusu olduğu durumlarda kusur oranında sorumluluğu kusursuz

sorumluluk durumunda ise somut olaya goumlre tazminat miktarının hesaplanması soumlz

konusu olmaktadır İdarenin eylem ve işlemleri dışında meydana gelen başka bir olay

bir zararın ortaya ccedilıkmasına kısmen veya tamamen sebep olmuş ya da ortaya ccedilıkan

zararın artmasına neden olmuşsa idarenin tazmin sorumluluğunun tamamen ya da

kısmen ortadan kalkması muumlmkuumln olmaktadır515 Bu bağlamda idarenin tazmin

sorumluluğunu kısmen veya tamamen ortadan kaldıran ortaya ccedilıkan zararla idarenin

eylem ve işlemleri arasındaki illiyet bağını etkileyen ve zararın oluşmasına ya da

artmasına neden oldukları oranda idarenin mali sorumluluğunu azaltan muumlcbir sebep

ve beklenmeyen hal durumları ele alınacaktır Ancak idarenin guumln geccediltikccedile daha da

guumlccedillenmesi ve teknolojinin ilerlemesiyle beraber sorumluluğun ortadan kalktığı

durumlar giderek azalmaktadır516 Aşağıda Danıştay kararlarında da irdeleneceği

515 Aydın age s147 516 Yıldırım T ldquo Danıştay Kararlarında Muumlcbir Sebep Kavramırdquo 5 İdare Hukuku Buluşması

ldquoDanıştay Karar İmcelemelerirdquo 4-6 Mayıs 2018 Buumlyuumlkadaİstanbul Filiz Kitabevi İstanbul 2019 s3

190

uumlzere oumlzellikle depremler nedeniyle oluşan zararlar accedilısından verilen kararlarda bu

durum goumlruumllmektedir

342 Muumlcbir Sebep Ve Beklenmeyen Hal Kavramları

Muumlcbir sebep meydana gelen zararla zarara neden olan işlem veya eylem

arasındaki illiyet bağını kesen borcun yerine getirilmesini imkansızlaştıran517 ve

dolayısıyla idarenin sorumluluğunu ortadan kaldıran bir durumdur Muumlcbir sebebi

teşkil eden olay doğal sosyal veya hukukicirc olabileceği gibi insana bağlı (beşericirc) bir

olay ya da bir davranış da olabilir Oumlrneğin deprem fırtına sel heyelan yıldırım

duumlşmesi gibi olaylar doğal olaylardır Savaş darbe isyan gibi olaylar beşeri yani

insana bağlı olaylardır Politik amaccedillı genel grev ya da sınırların kapatılması gibi

olaylar ise hukukicirc olaylara oumlrnek olarak verilebilir518

Oumlğretide muumlcbir sebep idare hukukccediluları tarafından ccedileşitli şekillerde

tanımlanmakta ise de yapılan tanımlar birbirine oldukccedila yakındır Bu tanımların

bazıları şu şekildedir

ldquo Muumlcbir sebep yer sarsıntısı feyezan ihtilal gibi evvelden takdir ve tahmini

kabil olmayan menşei tabii iccediltimai veya hukuki olması itibariyle failin dışında kalan

yani hakiki veya huumlkmi şahsın irade ve fiilinin tamamen dışında kalmış olan ve bu

şahıs tarafından oumlnlenmesi muumlmkuumln bulunmayan hadiselerdirrdquo519

ldquo Zorlayıcı nedenler idarenin iradesi dışında oluşan oumlngoumlruumllmesi ve en buumlyuumlk

dikkat ve oumlzenle dahi oumlnlenmesi muumlmkuumln olmayan ve de bir kamu hizmetinin

yuumlruumltuumllmesini imkansızlaştıran olaylardır520rdquo

ldquo Muumlcbir sebep idarenin iradesi dışında meydana gelen oumlnceden oumlngoumlruumllmesi

muumlmkuumln olmayan ve karşı konulamayacak ağırlıktaki olaylardırrdquo521

517 Goumlzuumlbuumlyuumlk P ldquoMuumlcbir Sebepler ve Beklenmeyen Hallerrdquo Kazancı Yayınları Bilimsel Dizi1

Ankara 1977 s166 518 Eren F(1975) ldquoSorumluluk Hukuku Accedilısından Uygun İlliyet Bağı Teorisirdquo Sevinccedil Matbaası

Ankara s177 519 Onar CIII s1719 520 Guumlnday age s336 521 Goumlzler İdare Hukuku s788

191

ldquo Mutlak olarak kaccedilınılmaz surette bir borcun (veya bir hareket tarzı

kaidesinin yuumlklediği umumi vazifenin) ihlacircline sebebiyet veren haricicirc bir

hacircdisedirrdquo522

Danıştay kararlarında da muumlcbir sebebin tanımı oumlğretideki tanımlardan ccedilok

farklı bir şekilde yapılmış değildir ldquoMuumlcbir sebep koumlkeni doğal sosyal ve hukuki

olması itibariyle failin dışında kalan fail tarafından oumlnlenme olanağı bulunmayan

oumlnceden takdir ve tahmin edilemeyen olaylarrdquo olarak tanımlanmaktadır523rdquo Verilen

tanımlara goumlre muumlcbir sebebin unsurları ldquodışsallıkrdquo ldquooumlngoumlruumllemezlikrdquo (sezilemezlik)

ve ldquooumlnlenemezlikrdquo (karşı konulamazlık) olarak sıralanabilir Bu unsurları taşımak

şartıyla deprem şiddetli fırtına seltaşkın heyelan kaya ve ccedilığ duumlşmesi gibi afetler

muumlcbir sebep olarak değerlendirilebilir İdari yargı zarara neden olan muumlcbir

sebeplerin soumlz konusu olması durumunda zararın artan kısmında idarenin kusurunun

var olup olmadığını araştırmakta ve ona goumlre karar vermektedir

Unsurları ele almadan oumlnce şu hususa değinmek yerinde olacaktır Her ne

kadar muumlcbir sebep oluşturan olayların birccediloğu aynı zamanda olağanuumlstuuml olaylar olsa

da bu durum muumlcbir sebep olayının mutlaka olağanuumlstuuml nitelikte olmasını

gerektirmez Diğer bir deyişle bir olayın olağanuumlstuuml bir nitelik taşıması muumlcbir

sebebin kurucu unsurları arasında yer almamaktadır Ccediluumlnkuuml bir olayın olağanuumlstuumlluumlğuuml

tek başına o olayı oumlngoumlruumllemez ve oumlnlenemez hale getirebilecek bir oumlzelliğe sahip

değildir Bu nedenle muumlcbir sebep doğuran olayın olağanuumlstuuml olmayan fakat aniden

meydana gelen bir olay olması da muumlmkuumlnduumlr Oumlrneğin grev gibi bazı olaylar vardır

ki olağanuumlstuuml nitelikte değillerdir Ancak bu tuumlr olayların muumlcbir sebep

oluşturduklarından hiccedil kimsenin şuumlphesi yoktur

Diğer yandan oumlyle olaylar vardır ki muumlcbir sebep oluşturmaları soumlz konusu

değildir Ccediluumlnkuuml bu olaylar he ne kadar oumlngoumlruumllemez nitelikte olsalar da tabiatları

gereği oumlnlenebilir yani karşı konulabilir oumlzelliktedirler Bu tuumlr olayların muumlcbir sebep

olarak kabul edilmemesini gerektiren şey olayın olağanuumlstuuml bir durumda olmaması

değil oumlnlenebilir tabiatta olmasıdır Oumlrneğin hiccedil kar yağmayan bir boumllgeye kar

522 Tandoğan H(1961) ldquoTuumlrk Mesuliyet Hukukurdquo Ankara s464 523 Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu 17122009 tarih ve E200811 K20093108 Akıncı

age s654

192

yağması olağanuumlstuuml nitelikte bir olay olarak kabul edilse de bu olayın halin icaplarına

goumlre alınacak ccedileşitli tedbirlerle zararlı etkilerinin oumlnlenebilmesi muumlmkuumln olmaktadır

Oumlzetle muumlcbir sebebin varlığı iccedilin olayın ilk başta dışsal bir nitelikte olması

sonrasında oumlngoumlruumllemeyen (sezilemeyen) ve oumlnlenemeyen (karşı konulamayan) bir

tabiatta olması gerekli ve yeterlidir524

Beklenmeyen hal kavramı beklenmedik ve istisnai nitelikte oumlnceden

oumlngoumlruumllmesi ve oumlnlenmesi muumlmkuumln olmayan idarenin faaliyetleri iccedilinde bulunan

olaylardır525 Beklenmeyen hal kamu yararı ve kamu duumlzeni ile yakın ilgisinin

bulunması ve ayrıca idare hukukunun oumlzel hukuka nazaran daha esnek bir yapıya sahip

olması gibi sebeplerle ilk ve en geniş uygulamasını idare hukuku alanında bulan bir

kavram olarak karşımıza ccedilıkmaktadır526 Ancak bir olayın beklenmeyen hal olarak

kabul edilebilmesi bu olayın idarenin faaliyetleri iccedilinde meydana gelmesi idarenin

aracının lastiğinin bilinmeyen bir sebepten patlaması sonucu meydana gelen kazada

olduğu gibi oumlngoumlruumllemez ve tuumlm tedbirler alınmış olsa da oumlnlenemez nitelikte olması

ile muumlmkuumlnduumlr

Alınması lazım gelen tuumlm oumlnlemler alındıktan sonra oumlnlenebilmesi muumlmkuumln

olan olaylar beklenmeyen hal teşkil etmez İdarenin aracının lastiğinin bilinmeyen bir

sebeple patlaması oumlrneğinde kaza idarenin gerekli tedbirleri almaması yapılması

gereken bakım ve değişiklikleri yapmaması sonucu meydana gelmiş ise ortada

beklenmeyen hal yoktur527 Bir olayın beklenmeyen hal olarak nitelendirebilmesi iccedilin

olayın oumlngoumlruumllemez ve oumlnlenemez bir olay olması ve bu olayın idarenin faaliyetleri

iccedilerisinde meydana gelmesi gerekmektedir Bu bağlamda beklenmeyen halin

unsurları iccedilsellik oumlngoumlruumllemezlik ve oumlnlenemezlikrsquotir

3421 Muumlcbir Sebebin Unsurları

Muumlcbir sebebin ilk unsuru dışsallıktır Genel anlamda muumlcbir sebep sayılan

olay tamamen idarenin faaliyetleri ve iradesi dışında gerccedilekleşen bir olaydır Muumlcbir

524 Goumlzuumlbuumlyuumlk age s76-77 525 Goumlzlerİdare Hukukuna Giriş Ekin Yayınevi Haziran 2019 s367 526 Bardakoğlu agm s73 527 Goumlzler İdare Hukuku s790 Esin Y ldquoDanıştayrsquoda Accedilılacak Tazminat Davalarırdquo İkinci Kitap

Esas Ankara 1976 s243-244

193

sebep olarak kabul edilen olayın neden olduğu zarar yuumlzuumlnden idare tutum ve

davranışlarıyla zararın artmasına neden olmamışsa hem kusurlu hem de kusursuz

sorumluluktan kurtulmaktadır Her ne kadar teknolojik gelişmeler muumlcbir sebeplerin

sayısını oumlnemli oumllccediluumlde azaltsa da bir nehrin taşmasına neden olan olağanuumlstuuml

yağmurlar bir binayı yıkan deprem ccedilığ duumlşmesi ya da bir ağacı deviren kasırga gibi

olaylar tamamen idarenin faaliyeti dışında meydana gelen doğa kaynaklı afet

niteliğindeki olaylar şeklinde cereyan etmektedir528 Olayların gerccedilekleşmesi

oumlnlenemese bile zararlı sonuccedillarının gerccedilekleşmesinin oumlnuumlne geccedililebilmesi kimi

zaman muumlmkuumln olduğundan idarenin sorumluluğu her olayın oumlzellikleri dikkate

alınarak tespit edilmektedir Oumlrneğin idarenin birinci derece deprem boumllgesi olan

yerde gerekli inceleme ve araştırmayı yapmadan lojman olarak satın aldığı binanın

yıkılması ve iccedilerisinde oturan kişinin deprem nedeniyle zarar goumlrmesi olayında

deprem her ne kadar bir afet ve muumlcbir sebep olarak kusuru ve sorumluluğu ortadan

kaldıran bir olay olsa da idare hizmet kusuru nedeniyle sorumlu olmaya devam

edecektir529

İlgilinin uğradığı zarar birinci derece deprem boumllgesi olan yerde idarece

edinilen yapılarda idare tarafından gerekli teknik oumlzellikler konusunda yeterli

araştırma ve inceleme yapılmadığı binanın lojman olarak kullanılmak uumlzere satın

alınmasında gerekli oumlzenin goumlsterilmediği ve depremden doğan zararda bir artışa

neden olunduğundan idare hizmet kusurundan dolayı sorumlu olmaya devam

edecektir530 Goumlruumllduumlğuuml uumlzere gerccedilekleşmesi oumlnlenemese de zararlı sonuccedillarının

oumlnlenebilmesi muumlmkuumln olan depremin somut olayın oumlzelliklerine goumlre muumlcbir sebep

oluşturup oluşturmadığına karar verilecektir531

Doğa kaynaklı afetler oumlzellikle de depremler ccedilok uzun yıllar idarenin

sorumluluğunu ortadan kaldıran nedenlerden biri olduğu kabul edilmiştir İdarenin

faaliyetleri dışında meydana gelen ve idarenin hiccedilbir şekilde oumlnleyemeyeceği

528 Ccedilağlayan age s181 529D10D10061991 tarih E19901562 K19912200 14011992 tarih E19901117 K199225

wwwkazancicom Erişim Tarihi 09072018 530 DİDDGK 17011997 tarih ve E1995752 K199557 httpwwwkazancicom Erişim Tarihi

26022017 531 Yıldırım vd age s948 Kutlu agm s19 Ccedilağlayanages182

194

beklenmedik dıştan gelen ve geccedilici olaylar olarak nitelendirilen doğa kaynaklı afet

algısı 1999 yılında yaşanan Marmara depremiyle beraber değişmeye başlamıştır532

Oumlzellikle deprem kuşağında yer alan devamlı depremlerin olduğu bir boumllgede

yaşanacak deprem ya da aşırı yağış alan bir boumllgede oluşacak sel felaketi muumlcbir sebep

olarak nitelendirilemeyecektir Depremin gerccedilekleşmesinin oumlnlenmesi muumlmkuumln

olmasa da zararlı sonuccedillarının oumlnlenebilmesinin muumlmkuumln olduğu fikrinin gelişmesiyle

beraber yargı kararlarında artık depremi muumlcbir sebep olarak kabul etmeme eğilimi

goumlruumllmeye başlanmıştır

Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu depreme ilişkin vermiş olduğu

kararlarından birinde ilk olarak depremin oumlnlenemez oumlngoumlruumllemez nitelikte ve

muumlcbir sebebin en bilindik oumlrneğini oluşturan olağanuumlstuuml bir durum olduğunun

tespitini yapmış sonrasında zararın muumlnhasıran depremden kaynaklanması soumlz

konusuysa idarenin sorumluluğundan soumlz etmeye hukuken olanak bulunmadığına

ancak zararın muumlcbir sebep dışında idare tarafından ağırlaştırıldığının yargı yerince

saptanması durumunda zararın ağırlaşan artan kısmı bakımından kusuru goumlz oumlnuumlnde

tutularak idarenin tazminle sorumlu tutulmasının gerekliliğine değinmiştir Oumlrneğin

deprem boumllgesi olarak saptanan bir alanda deprem mevzuatına ve yapılaşma

koşullarına aykırı olarak inşaat ruhsatı verilmesi fay hattının yapılaşmaya accedilılması

gibi durumlarda ilgili idarelerin deprem nedeniyle boumllgede oluşan zarardan kusurları

oranında sorumlu tutulacağının ancak deprem sonucu bir boumllgedeki binalarda oluşan

tuumlm zararlardan idarenin tazmin sorumluluğu altında bulunduğundan soumlz

edilemeyeceğine de kararında yer vermiştir533

Muumlcbir sebep uygulamasının kapsamının guumlnuumlmuumlzde giderek daraldığı

soumlylenebilir İdarenin guumlccedilluumlluumlğuuml ile sorumluluğu doğru orantılıdır Yani idare oluşan

zararlardan yalnızca guumlcuuml oranında sorumludur Guumlnuumlmuumlz itibariyle idarenin elinde

bulunan maddi ve teknolojik imkanlara rağmen henuumlz depremin oumlnlenebilmesi

muumlmkuumln değildir Ancak idarenin mali ve teknik imkanları oumllccediluumlsuumlnde alacağı

tedbirlerle doğabilecek zararları azaltması muumlmkuumlnduumlr Bu anlamda idareden teknik

532 Kutlu agms15 Goumlzuumlbuumlyuumlk-Tan CII s778 533DİDDK 17122009 Tarih ve 2008711 E 20092108 K httpwwwkazancicom Erişim

Tarihi 20032018

195

ve mali guumlcuumlnuumln sınırlarını aşan bir ccedilalışma ya da kamu hizmetinin beklenmesi doğru

bir yaklaşım olmayacaktır534

Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu535 bir başka kararında idare

hukuku uygulaması accedilısından muumlcbir sebebin ne şekilde yorumlanacağına ilişkin

tespitlere yer vermiştir Davaya konu olay birinci derece deprem boumllgesi olan bir

yerleşim yerinde 1984 yılında depreme dayanıklılık bakımından gerekli tetkikleri

yaptırmadan oumlzel bir kişiden idarece bir bina satın alınmasına ilişkindir Sonrasında

idare tarafından lojman olarak tahsis edilen ve kullanılmaya başlanan bu bina 13 Mart

1992 tarihinde meydana gelen deprem sonucu yıkılmış ve lojman sakinleri zarara

uğramıştır Zarar goumlren lojman sakinlerince idare aleyhine accedilılmış olan tazminat

davasında yerel mahkemece davanın kabuluumlne ve deprem sonucu oluşan zarardan

idarenin sorumlu tutulması gerektiğine karar verilmiştir Davalı idare tarafından

yapılan temyiz başvurusu uumlzerine yerel mahkeme kararını inceleyen Danıştay 10

Dairesi depremin muumlcbir sebep olarak ele alınması gerektiğine ve bu nedenle de

davalı idarenin deprem sonucu meydana gelen zararlardan sorumluluğunun

bulunmadığına ve yerel mahkeme kararının bozulmasına karar vermiştir

Yerel Mahkemenin direnmesi uumlzerine dosyayı inceleyen Danıştay Dava

Daireleri Genel Kurulu lsquorsquohellip lojmanın 14061984 tarihinde oumlzel bir şahıstan hiccedilbir

teknik inceleme yapılmadan satın alındığının anlaşılması karşısında birinci derece

deprem boumllgesi olan Erzincan ilinde gerekli inceleme ve araştırma yapılmadan soumlz

konusu binanın satın alınmasında idarenin hizmet kusuru bulunmaktadırhellip Ayrıca

idare uumlstlendiği kamu hizmetlerini gereği gibi yerine getirmekle yuumlkuumlmluumlduumlr

Hizmetin işleyişi ve yerine getirilişi sırasında gerekli oumlnlemlerin alınmaması hizmetin

iyi işlememesi kusurlu işlemesi nedeniyle kişilere verilen zararın idarece giderilmesi

zorunludur lsquorsquo demek suretiyle deprem olayını muumlcbir sebep olarak kabul etmemiş ve

idarenin deprem sonucu meydana gelen zararlardan sorumlu tutulması gerektiğine ve

bu bağlamda davalı idarenin temyiz isteminin reddine yerel mahkemenin ısrar

kararının onanmasına karar vermiştir

534 Bucaktepe agm s104 535 DİDDK 17011997 tarih ve 1995752 E 199757 K httpwwwkazancicom Erişim Tarihi

20032018

196

Deprem kuşağında yer alan bir boumllgede yuumlruumltuumllen faaliyetlerde idarenin

depreme karşı hazırlıklı olması gerektiği ortadadır İdarenin bu konuda gerekli

ccedilalışmaları kontrolleri ve denetimleri yapmayarak muumlcbir sebep bahanesine

dayanarak sorumluluktan kurtulması muumlmkuumln değildir Ancak bu ifadelerden

idarenin deprem boumllgesinde yaşanan deprem olayı sonrası meydana gelecek her tuumlrluuml

zararı karşılayacağı gibi bir anlamın da ccedilıkarılması ccedilok doğru bir yaklaşım

olmayacaktır Yukarıda da ifade edildiği gibi idare zararlardan teknik ve mali guumlcuumlyle

sınırlı olarak sorumlu olduğundan sahip olduğu imkanlar ccedilerccedilevesinde sorumlu

olduğu zararları karşılayacaktır İdarenin mevzuatın gereklerini yerine getirmiş olmak

kaydıyla sorumluluktan kurtulması da muumlmkuumln olabilir Mesela deprem boumllgelerinde

binaların nasıl yapılacağı bir youmlnetmelikle belirlenmiştir Bu youmlnetmeliğin

uygulanmasından belediye ve muumllki idare amirleri sorumludur Kendi sorumluluk

boumllgelerinde yapılan binalarda youmlnetmelikte oumlngoumlruumllen denetim ve kontrolleri

eksiksiz yaptıkları takdirde anılan makamlar olası depremlerde meydana gelebilecek

zararlardan sorumlu olmayacaklardır536 Bunun aksini duumlşuumlnmek muumlmkuumln değildir

Zira idarenin goumlrev yetki ve sorumlulukları mevzuatta belirlenmiştir İdare ancak

mevzuatta verilen goumlrev ve yetkileri kullanabilir İdarenin mevzuatın gereklerini

yerine getirmiş olduğu takdirde herhangi bir sorumluluğu soumlz konusu olmayacaktır537

Danıştay bu konuda aynı youmlndeki kararlarından birinde

ldquoBir idari işlem veya bir idari soumlzleşmenin uygulanması durumunda olmayan

idarenin her tuumlrluuml faaliyetlerinden veya hareketsiz kalmasından araccedillarının

kullanımından taşınır ve taşınmaz mallarının veya tesislerinin youmlnetiminden dolayı

oluşan zararları idari eylem sonucu oluşan zarar ve buna yol accedilan eylemi de sonuccedil

olarak idari eylem kavramı iccedilerisinde duumlşuumlnmek gerekmektedir Deprem nedeniyle

oluştuğu ileri suumlruumllen zararların tazmini istemiyle accedilılan bu davada yapının uumlzerinde

bulunduğu zeminin oumlzelliği zemin durumuna goumlre depreme dayanıklılığının kontroluuml

yapı kullanma izni bulunup bulunmadığı imar planları ve inşaat ruhsatlarının hangi

idarelerce yapıldığı ve verildiği yapıların imar accedilısından denetlenmesi afete uğramış

ve uğrayabilecek boumllgeler ile yapı ve ikamet iccedilin yasaklanmış afet boumllgelerinin tespit

536 Oumlzay Guumlnışığı s 880 Yayla İdare Hukuku s 370-371 537 Bucaktepe age s105

197

ve ilan edilip edilmediği afet boumllgelerinde yapılacak yapılarla ilgili kuralları yapı

tekniklerini projelendirme esaslarını uumllkenin deprem haritalarını hazırlamak

konusunda idarelerin uumlzerlerine duumlşen goumlrev ve yetkileri yerine getirip getirmediği

denetim ve kontrol goumlrevlerini yapıp yapmadığı hususları ayrı ayrı irdelenmeli ve

idarece gerekli oumlnlemlerin alınıp alınmadığı belirlenmeli ve bunun sonucuna goumlre

idarenin belli bir hareket tarzı izleyip izlemediği veya hareketsiz kalıp kalmadığı

ortaya konulmalıdır

Olaya bu accedilıdan bakınca yukarıda yapılan belirleme sonucu olayda idarelerin

hareketsizliği soumlz konusu olmakla oumlğretide de kabul edildiği gibi idarenin bu

hareketsizliğinin lsquoolumsuz eylemrsquo olarak kabuluuml gerekmektedir Muumlcbir sebep

sezilemeyen ve karşı konulamayan bir olayı ifade eder Bu sebep zararı idareye

yuumlklenebilir olmaktan ccedilıkaran ve zararla idari faaliyet arasındaki illiyet bağını kesen

dış bir etken olarak doğal toplumsal veya hukuki bir olaydan kaynaklanabilir

Sezilemezlik karşı konulamazlık kusursuzluk ve gerccedileklik halleri muumlcbir sebebin ayırt

edici oumlğelerini oluşturmaktadır Deprem kuşağında yer alan boumllgede deprem

gerccedileğinin bir veri alınması suretiyle yerleşmelerle ilgili alanların belirlenmesi bu

alanlardaki yapılaşmaya ilişkin kararların alınması uygulanması ve denetlenmesiyle

ilgili idari faaliyetlerin buumltuumlnuumlndeki olumsuzluklardan oluşan idarenin lsquoolumsuz

eylemininrsquo bulunması durumunda depremin muumlcbir sebep olarak değerlendirilerek

zararla illiyet bağını kestiğini kabule olanak bulunmamaktadır Bu durumda

Mahkemece uğranıldığı ileri suumlruumllen zararın oluşumunda idarenin hizmet kusuru

bulunup bulunmadığının değerlendirilmesi sonucu bir karar verilmesi gerekirken

depreminin muumlcbir sebep kabul edilerek zararla idari faaliyet arasındaki nedensellik

bağının ortadan kalktığı gerekccedilesiyle davanın reddi yolundaki kararda isabet

goumlruumllmemiştir538rdquokanaatine vararak davaya konu kararın bozulmasına huumlkmetmiştir

538 D11D 29062007 Tarih ve 20051353 E 20076248 K Aynı Youmlnde D6D 12042004 Tarih

ve 20041477 E 20042115 K D10D13022007 Tarih ve 20058047 E 2007358 K D10D

09092015 tarih E20121539 K20153678 ldquoldquohellipDava dosyasında yer alan ve adli yargıda accedilılan

tespit davasında tayin edilen bilirkişi tarafından duumlzenlenen raporda davacının zararının karayolunun

kenarında yağış sularını boşaltabilecek yeterli accedilık kanal hendek veya menfezlerin bulunmaması

sebebiyle oluştuğu ifade edildiğinden bilirkişi incelemesi sonucunda anılan yağışların doğal afet

niteliğinde bulunmaması veya doğal afet niteliğinde bulunmakla birlikte tahliye kanallarının accedilık ve

yeterli olması halinde oluştuğu ileri suumlruumllen zararın meydana gelip gelmeyeceği hususunun da

aralarında inşaat muumlhendisinin de yer aldığı bir bilirkişi heyetince irdelenmesi gerekmektedir Bu

198

Ancak Danıştayrsquoın doğa kaynaklı afeti idarenin hizmet kusurunu kaldıran bir

neden olarak değerlendirdiği ve idarenin sorumluluğunun olmadığına huumlkmettiği

kararları da bulunmaktadır539 Kişinin ektiği arazilere davalı idare tarafından

zamanında ve yeterince su verilmemesi nedeniyle uğranıldığı iddia edilen zararın

yasal faiziyle birlikte oumldenmesine huumlkmedilmesi istemiyle accediltığı davada yerel

mahkemece idarenin sorumluluğuna huumlkmedilmiş ve karar davalı idare tarafından

temyiz edilmiştir Danıştay temyize konu olayda oumlncelikle kuraklık nedeniyle baraj

su rezervinin duumlşuumlk olduğunun tespitini yapmış sonrasında davalı idarece kuraklık

nedeniyle su rezervi azalan baraj goumlletinden yeterli suyun verilememesi nedeniyle bu

durumun hizmet kusuru oluşturmadığına zira idarenin uumlzerine duumlşen uyarma goumlrevini

yerine getirmesiyle ekini ekenler tarafından oumlnlem alınarak zararın oumlnlenemese bile

azaltılmasının muumlmkuumln olduğu sonucuna vararak yerel mahkeme kararının

bozulmasına huumlkmetmiştir Bu karar doğrultusunda ve muumlcbir sebep kavramının tanımı

gereğince bir olayın muumlcbir sebep olarak nitelendirilebilmesi iccedilin zararın oluşumuna

neden olan şeyin sonuccedillarına hiccedilbir şekilde engel olunamayacak karşı

konulamayacak bir doğa olayının olması gerektiği soumlylenebilir

Bir olayın muumlcbir sebep olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ikinci unsur soumlz

konusu olayın oumlngoumlruumllemez yani sezilemez nitelikte olmasıdır Oumlngoumlruumllemezlik bir

olayın nitelik bakımından normal bir yolla sezilememiş ya da sezilemez olması

gerektiğini ifade etmektedir Muumlcbir sebep olduğu ileri suumlruumllen olay o yerde benzer

zamanlarda oumlrneğin belli ay veya mevsimlerde meydana gelmişse bu durumda artık

o olayın oumlngoumlruumllemez olduğu kabul edilemeyecektir Bu nedenle yargı kararlarında

doğa olayları giderek daha oumlzenli bir şekilde değerlendirilme konusu yapılmaktadır540

durumda mahkemece eksik inceleme sonucunda davalı idarenin hizmet kusuru bulunmadığından

bahisle davanın reddine karar verilmesinde hukuki isabet bulunmamaktadırrdquo wwwkazancıcom

Erişim Tarihi 05052019 539 D10D21032016 tarih E20151604 K20161577 ldquohellipDavalı idarenin akarsu ağzındaki

malzeme yığılmalarına yeterli duumlzeyde dikkat etmemesinin yuumlzeysel suların davaya konu parsellerden

uzaklaştırılmasını dolaylı olarak etkilediğinden bahisle idareye 5 oranında hizmet kusuru atfedilmiş

ise de bahccediledeki ağaccedilların kurumasının asıl nedeninin davacıların kivi bahccedilesinin toprak yapısı ve

arazi eğimine uygun ve yeterli derecede drenaj sisteminin uygulamaması bunun neticesinde su

birikintilerinin araziden tahliye edilememesi olduğu dikkate alındığında ve idareye izafe edilen 5lik

kusur oranın somut ve teknik verilere dayandırılmadığı goumlzetildiğinde olayda idarenin hizmet kusuru

bulunmadığırdquo sonucuna varmıştırrdquo httpwwwkazancicom Erişim Tarihi 06042018 540 Yayla Muumlcbir Sebeps51 Goumlzuumlbuumlyuumlk P ages86

199

Ruumlzgarlar ve yağmurlar gibi ccedilok eskiden beri yaşanan doğa olayları normal

miktarlarda oldukları suumlrece guumlnuumlmuumlz idaresi accedilısından sorumluluk kaldırıcı bir

faktoumlr olarak kabul edilemezler Burada oumlnemli olan husus normalliğin oumllccediluumlsuumlduumlr

Diğer bir deyişle bu noktada hangi koşullarda aslında normal olarak kabul edilen

sebeplerin muumlcbir sebep duumlzeyine ccedilıkmış sayılacağı muumlcbir sebep olarak kabul

edileceği son derece oumlnemlidir Bu bağlamda Danıştay her olayın oumlzelliğini ve normal

olup olmadığını tahlil ederek idarenin sorumlu olup olmadığına karar vermektedir

Muumlcbir sebebin son unsuru ldquokarşı konulamazlıkrdquo diğer bir deyişle

ldquooumlnlenemezlikrdquo tir Bir olayın muumlcbir sebep olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu olayın

diğer unsurlara ek olarak aynı zamanda karşı konulamaz yani oumlnlenemez bir olay

olması gerekmektedir Bir olayın oumlnlenemez nitelikte olup olmadığı ise soumlz konusu

olayın ağırlığının ve şiddetinin değerlendirilmesi sonucu tespit edilmekte ve ccedilok

şiddetli bir deprem ya da ccedilok buumlyuumlk ccedilaplı bir sel felaketi gibi olağanuumlstuuml şiddet ve

yoğunlukta gerccedilekleşen buumlyuumlk ccedilapta zararlara yol accedilan olayların oumlnlenemez nitelikte

oldukları kabul edilmektedir İdarenin bu tuumlr olağanuumlstuuml olayları oumlnleyebilmesi bu tuumlr

olaylara karşı koyabilmesi ve bunlardan kaccedilınabilmesi muumlmkuumln olmadığından olay

muumlcbir sebep olarak kabul edilecek ve oluşan zararlardan idare sorumlu

tutulmayacaktır

Yukarıda ele alındığı uumlzere uumlccedil unsurdan oluşan muumlcbir sebebe ilişkin şartlar

kuumlmuumllatiftir Diğer bir deyişle bir olayın muumlcbir sebep olarak nitelendirilebilmesi iccedilin

soumlz konusu uumlccedil şartın da birlikte gerccedilekleşmesi gerekmektedir Bir olayın ağırlığı ne

kadar yoğun olursa olsun eğer oumlngoumlruumllebilir nitelikteyse bu olayın muumlcbir sebep

olarak nitelendirilmesi doğru bir yaklaşım tarzı olarak kabul edilemez Yine aynı

şekilde bir olay ne kadar oumlngoumlruumllemez nitelikte olursa olsun olağanuumlstuuml şiddette

değilse yani oumlnlenemez bir olay değilse muumlcbir sebep oluşturmaz541 Ayrıca muumlcbir

sebebin ldquooumlngoumlruumllememerdquo ve ldquooumlnlenememerdquo unsurları idarenin teknik ve mali guumlcuumlyle

doğrudan alakalıdır

Danıştayrsquoa goumlre daha oumlnce vuku bulmuş ve tekrarlanmış olaylar muumlcbir sebep

oluşturmamaktadır Mahkeme 5 yıl oumlnce de heyelan nedeniyle yolun ccediloumlktuumlğuumlnuumln

541 Goumlzler İdare Hukuku s789

200

tespit edildiği olayda idarenin hizmet kusurunun bulunduğuna karar vermiştir542

Ancak tuumlm tedbirlerin alınmasına ve heyelan meydana gelen boumllgede ldquotaş duumlşebilirrdquo

gibi tuumlm uyarıların yapılmasına rağmen543 tehlikeyi bilerek ve oumlngoumlrerek yolu

kullanan kişinin evden taş duumlşmesi olayı neticesinde uğradığı zarardan idarenin

sorumlu tutulamayacağına huumlkmetmiştir Ancak tuumlm uyarılara rağmen yoldan geccedilen

kişilerin geccedilebilecekleri başkaca bir yol yoksa ve bilerek oyalanma gibi bir kusurları

da mevcut değilse bu durumda ortada oumlngoumlruumllebilir hatta uyarılarla tehlikeli olduğu

belirtilmiş bir olay olduğundan idarenin sosyal risk ilkesine goumlre sorumluluğu yoluna

gidilebilmesi soumlz konusu olabilir544

Oumlzetle Danıştay ilk oumlrnek kararda olduğu gibi daha oumlnce aynı doğa olayının

meydana geldiği boumllgede idarenin bu durumu dikkate alarak gerekli oumlnlemleri almasını

aramakta ve gerekli oumlnlemler alınmışsa sorumlu olmadığına karar vermektedir Ancak

gerekli oumlnlemler alınmış olsa da ikinci kararda olduğu gibi oumlnceden sezilmesi

muumlmkuumln olmayan tuumlm tedbirler alınmış olsa da heyelanın olduğu yolu kullanan bir

kişinin başına evden taş duumlşmesi sonucu zarar goumlrmesi şeklinde meydana gelen idare

tarafından oumlngoumlruumllebilmesi ihtimali ccedilok duumlşuumlk olan olaylarda idarenin

sorumluluğunun bulunmadığına huumlkmetmektedir

Muumlcbir sebebin unsurlarının bir uyuşmazlık meydana geldiğinde

değerlendirilmesinin idari yargı yeri tarafından ne şekilde yapılacağı oumlnem arz

etmektedir Ccediluumlnkuuml herhangi bir unsurun değerlendirilmesinde farklı bir sonuca

ulaşılması idare ile nedensellik bağının kurulmasına ve dolayısıyla idarenin

sorumluluğu yolunun işletilmesine neden olabilir545Oumlrneğin bir barajın şiddetli

yağmurlar sebebiyle yıkılması sonucu meydana gelen zararın giderilmesi amacıyla

Fransız Danıştayrsquoının oumlnuumlne gelen uyuşmazlıkta Yuumlksek Mahkeme barajın yıkılması

olayının barajın temelinin dayanıklı olmamasından yani iccedilsel değil dışsal bir sebepten

kaynaklandığının anlaşılması neticesinde olayda muumlcbir sebebin soumlz konusu

olmadığına idarenin sorumluluğuna huumlkmetmiştir546 Muumlcbir sebepte zararın ortaya

542 D12D 31011968 T 196544 E 1971261 K Esin age s95-96 543 Yayla Muumlcbir Sebep s52 544 D12D 03021971 T1968692 E 1971261 K Esin age s243-244 545 Ccedilıtak age s98 Yayla Sorumluluk s164 546 CE 20 Juillet 971 nakleden Ccedilıtak age s98

201

ccedilıkması idarenin sorumluluğuna huumlkmedilebilmesi iccedilin yeterlidir Yani muumlcbir

sebebin mutlaka gerccedilekleşmesi gerekmez Oumlrneğin idarenin aslında yapılaşmaya izin

vermemesi gerektiği halde izin verdiği bir boumllgeyi daha sonra afet boumllgesi ilan etmesi

ve kişinin bu boumllgede bulunan taşınmazını boşaltmak zorunda bırakılması olayında

her ne kadar muumlcbir sebep olarak nitelendirilecek olay gerccedilekleşmemişse de zarar

ortaya ccedilıktığından idarenin sorumluluğu yoluna gidilebilecektir547

İdarenin zarara neden olan davranışı ile ortaya ccedilıkan zarar arasındaki ilişki

idareye tamamen yabancı sebeplerin araya girmesi nedeniyle bozulmuş ise idarenin

sorumluluğu ya tamamen ortadan kalkar ya da sorumluluğunun niteliği hafifler

Danıştay tarafından idarenin ruhsatsız olarak faaliyette bulunan bir işyerinin afete

maruz kalması olayında ldquoişyeri sahibinin kendi kusurununrdquo idari faaliyetle zarar

arasındaki illiyet bağını kestiği548 yangın merdiveni olmayan binaya kullanma ruhsatı

veren belediyenin daha sonra meydana gelen bir zarardan sorumluluğu tartışılırken de

yangın guumlvenliğiyle ilgili hiccedilbir oumlnlem almadığı sabit olan ve zarara uğrayan şirketin

kusurunun olay ile meydana gelen zarar arasındaki illiyet bağını kesecek oumllccediluumlde

olduğu549 youmlnuumlnde kararlar verilmiştir

İdareye tamamen yabancı sebeplerden muumlcbir sebep halinde idarenin hem

kusura dayanan hem de kusursuz sorumluluğu ortadan kalkmaktadır Danıştayrsquoın aşırı

yağış nedeniyle ani gelişen sel felaketinden doğan zararı muumlcbir sebep kapsamında

ele alıp tazminat oumldenmemesi gerektiğine huumlkmettiği kararında550 dava kiracı olarak

fotoğrafccedilılık yapan ve fotoğraf malzemesi satan davacının meydana gelen sağanak

yağmur ve sel felaketi sırasında duumlkkanının sel suları altında kalması nedeniyle zarar

goumlrduumlğuumlnuumln mahkeme eliyle yapılan bilirkişi incelemesi sonucunda saptandığı ve bu

zarara yağmur suyu kanalı yapmamış olan ASKİ Genel Muumlduumlrluumlğuuml ile kanalı olmayan

bir yerde yapılmış olan duumlkkana ccedilalışma izni veren Belediye Başkanlığının hizmet

kusurunun neden olduğu ileri suumlruumllerek zararın kendisine oumldenmesi istemiyle

accedilılmıştır

547 D6D 10092013 T 2013549 E 20134734 K nakleden Yayla Sorumluluk age164 548 D8D 16092005 Tarih ve 20051331 E 20053668 K Akıncı age s663 549 D10D 08022012 Tarih ve 20085366 E 2012423 K Akıncı age s665 550 D8D 01031993 Tarih ve 1992988 E 19931048 Akıncı age s662

202

İdarelerin kendi işlem ve eylemlerinden doğan zararı oumldemekle yuumlkuumlmluuml

olduğunun Anayasada belirtildiği genel sorumluluk hukuku ccedilerccedilevesinde idarelerin

yasalarla kendilerine verilen goumlrevleri yerine getirirken meydana gelen zararlardan

sorumlu olacaklarının kabul edildiği idare hukukunda hizmet kusuruna dayalı

sorumluluk ilkesine yer verildiği gibi kusursuz sorumluluk ilkesine de yer verildiği

ancak bakılan davada yapılan incelemeler ve verilen ara kararlardan meydana gelen

yağışların normalin ccedilok uumlstuumlnde afet derecesinde olduğu zarara uğradığını iddia eden

kişinin duumlkkanın bulunduğu boumllgede taşıma kapasitesi ve hizmet verdiği nuumlfus

itibariyle teknik youmlnden yeterli kanalizasyon bulunduğu bu durumda davalı idarelere

yuumlklenebilecek bir hizmet kusurunun bulunmadığı zarara afet derecesindeki

yağışların yol accedilması nedeniyle kusursuz sorumluluk ilkesine de gidilemeyeceği

şeklinde karar veren yerel mahkemenin kararını onamıştır

Ancak deprem olayında maksimum yıkıcılık etkisine goumlre bina inşa etme

yuumlkuumlmluumlluumlğuuml getirilirken idarenin altyapıdaki yetersizlik nedeniyle aşırı yağışlar

sonucu meydana gelen zarar iccedilin normalin ccedilok uumlstuumlnde olması şeklinde bir kriterle

sorumlu olmadığı youmlnuumlnde huumlkuumlm verilmesinin ccedilelişki yaratacağını ifade etmek

gerekir

343 Muumlcbir Sebep ve Beklenmeyen Hal Kavramları

Accedilısından İdarenin Sorumluluğunun İrdelenmesi

Muumlcbir sebep teşkil eden olayda idarenin kusuru olmaksızın muumlcbir sebebin

zarar doğurucu sonuccedillarının doğmasının olanaksız olması durumunda idarenin tazmin

sorumluluğu devam etmektedir551 Beklenmeyen hal idarenin faaliyeti iccedilerisinde

gerccedilekleşen bir olay olduğu iccedilin bu olayın meydana getirdiği zarar ile idarenin faaliyeti

arasında nedensellik bağı var olduğundan idarenin kusurlu sorumluluğunu tamamen

kaldırsa da kusursuz sorumluluğunun her zaman ileri suumlruumllebilmesi soumlz konusudur

Yani beklenmeyen hal durumunda idarenin kusurlu sorumluluğu tamamen ortadan

kalkmakta kusursuz sorumluluğu ise devam etmektedir Kısacası idare soumlz konusu

durumların varlığı halinde sorumluluğundan tamamen veya kısmen

551 D6D30122006 Tarih ve 2006931 E 20066661K D11D 13052008 Tarih ve 20085120E

20085262 K wwwkazancıcom Erişim Tarihi 15052019

203

kurtulabilmektedir552 Şoumlyle ki zarar kişinin davranışından kaynaklanmışsa zarar

doğurucu olayın gerccedilekleşmesinde idarenin herhangi etkisi yoksa zarar ile idari

davranış arasındaki illiyet bağı kesilir Boumlyle bir durumda idarenin sorumluluğu

tamamen ortadan kalkar Bazı durumlarda ise zararın meydana gelmesinde hem zarara

uğrayan kişinin hem de idarenin kusuru soumlz konusu olabilir Boumlyle durumlarda ise

idarenin sorumluluğu tamamen değil kısmen ortadan kalkar İdarenin zarardan kısmen

sorumlu olduğu durumlarda oumldeyeceği tazminat miktarında zarar goumlrenin kusuru

nispetinde indirim yapılır553

Muumlcbir sebeple beklenmeyen hal durumları birbirlerine benzeyen hatta her

ikisi de kişinin iradesi dışında oumlnceden kestirilmesi ve oumlnlenmesi imkanı olmayan bir

olay şeklinde ortaya ccedilıkan idarenin sorumluluğunu ortadan kaldıran veya azaltan

haller olarak kabul edilmektedir554 Oumlngoumlruumllemeyen oumlngoumlruumllse bile oumlnlenemeyecek

nitelikte olan olaylar muumlcbir sebep oumlngoumlruumllemeyen oumlnlenemeyen ve gerccedilekleşip

gerccedilekleşmeyeceği bilinmeyen fakat bilindiği zaman oumlnlenebilecek nitelikte olan

olaylar ise beklenmeyen hal olarak adlandırılır555 Beklenmeyen hacirclde aranan

oumlnlenemezlik şartı mutlak olmayıp olayın nedeninin bilinmemesinden

kaynaklanmaktadır556 Muumlcbir sebep ile beklenmeyen hal durumları arasındaki en

oumlnemli farklardan biri beklenmeyen halin ldquoiccedilselrdquo buna karşılık muumlcbir sebebin

ldquodışsalrdquo nitelik taşımasıdır İccedilsellik oumlngoumlruumllmesi ve oumlnlenmesi muumlmkuumln olmayan

olgunun hizmetin iccedilinden ccedilıkmış olması hizmetle alakalı olması ve muumlcbir sebep

oluşturan doğa olaylarının idareye tamamen yabancı bir kaynaktan gelmemesidir

Diğer bir deyişle ldquodışsalrdquo bir karaktere sahip olmamasıdır557

Muumlcbir sebep sonucunda hem kusur dolayısıyla kusura dayanan sorumluluk

hem de kusursuz sorumluluk ortadan kalkmaktadır Muumlcbir sebep ve kusur yokluğu

birbirine bağlı olan birinin varlığı oumltekinin mevcut olmasını gerektiren iki kavramdır

Oumlzetle muumlcbir sebebin varlığı iccedilin kusurun yokluğu şarttır denilebilir558 Beklenmeyen

552 Atay(İdare Hukuku) age s723 553 Bucaktepe age s109 554 Goumlzuumlbuumlyuumlk P age s82 Goumlzuumlbuumlyuumlk- Tan CII s775 555 Yıldırım vd age s948 556 Yayla İdare Hukuku s370 557 Yayla A age s55 558 Goumlzuumlbuumlyuumlk P age s66

204

hal durumunda ise kusurlu sorumluluk tamamen kalkmakta ancak kusursuz

sorumluluk esasına dayanılarak idarenin sorumluluğu yoluna gidilmektedir559

Danıştay 10 Dairesi davacı tarafından uğranıldığı ileri suumlruumllen maddi zararın

davalı idarenin hizmet kusurundan doğmadığının anlaşıldığı kusursuz sorumluluk

ilkesi uyarınca da zararın tazmininin soumlz konusu olamayacağı gerekccedilesiyle reddeden

yerel mahkemenin kararını temyizen incelemiştir Yerel mahkemenin kararını zarar

her ne kadar doğal bir afet olan heyelan sonucu oluşmuş ise de taşınmaz malda

meydana gelen zarardan heyelan riskinin yuumlksek olduğunu bilerek mesken izni veren

davalı idarenin kusurlu olup olmadığının belirlenmesi gerektiği gerekccedilesiyle

bozmuştur Dairenin bozma kararına uyan yerel mahkeme tarafından davacıya ait

meskenin 150-200 yıllık olduğunun karayoluna 127 metre uzaklıkta bulunduğu

davalı idarece bu yapıya mesken ruhsatı verilmediği karayoluna uzaklığı nedeniyle

trafik guumlvenliğini etkileyecek yapılardan olmadığının anlaşıldığı bu haliyle toprak

kayması nedeniyle meydana gelen zararın davalı idarece yerine getirilen kamu

hizmetinden kaynaklanmadığı gerekccedilesiyle verilen davanın reddi kararı usul ve

hukuka uygun bulunarak Danıştay 10 Dairesi tarafından onanmıştır560 Danıştay bu

ve buna benzer kararlarında somut olayda her ne kadar afetten kaynaklanan bir zarar

soumlz konusu olsa da yerel mahkeme tarafından idarenin kusurlu olup olmadığının

belirlenmesini ve bu doğrultuda bir karar verilmesini istemektedir

Sonuccedil olarak beklenmeyen haller de aynı muumlcbir sebepte olduğu gibi

oumlngoumlruumllemez ve oumlnlenemez niteliktedir Fransız doktrininde beklenmeyen halin

aslında idarenin kusurlu sorumluluğunu ortadan kaldırmadığı youmlnuumlnde bir goumlruumlş soumlz

konusudur Ancak beklenmeyen hal idari faaliyetin iccedilerisinde oumlngoumlruumllemeyen

oumlnlenemeyen ve gerccedilekleştiği sırada da karşı konulamaz bir oumlzelliğe sahip

olduğundan ccediloğu kez beklenmeyen hale neyin sebep olduğunun tespit edilmesi de

muumlmkuumln olamamaktadır Bu nedenle aslında oumlngoumlruumllemeyen ve oumlnlenemeyen bu

nitelikteki bir olayda idarenin hizmet kusuru olsa bile bu husus tespit edilememektedir

Bu şekilde iccedilsel bir olay gerccedilekleştiğinde olayın gerccedilek sebebinin ve burada da

559 Kutlu agm s18 Goumlzuumlbuumlyuumlk P age s166 560 D10D 1761998 tarih E 19964488 K 19982665 httpwwwkazancicom Erişim Tarihi

08122017

205

idarenin bir hata ya da ihmalinin olduğunun tespit edilmesi halinde aslında idarenin

hizmet kusurunun var olduğu saptanmış olmaktadır Bu olasılıkta aslında idare

oumlngoumlruumllebilir ve oumlnlenebilir bir olayı engelleyemediği iccedilin oluşan zarardan hizmet

kusuru dolayısıyla sorumlu tutulmuş olur ve olayın oumlngoumlruumllebilir ve oumlnlenebilir

nitelikte olduğu tespit edildiğinden beklenmeyen halin varlığından da bahsedilemez561

Ancak Tuumlrk idare hukuku doktrininde ve mahkeme kararlarında beklenmeyen halin

kusurlu sorumluluğu tamamen veya kısmen ortadan kaldırdığı kabul edilmekte ve bu

şekilde bir teorik tartışmaya girilmemektedir562

Beklenmeyen haller borcun yerine getirilmesini esaslı bir şekilde

guumlccedilleştirirken muumlcbir sebep durumunda borcun yerine getirilmesi

imkansızlaşmaktadır Yani beklenmeyen hallerin borcun ifasını imkansızlaştırması

soumlz konusu değildir Ayrıca muumlcbir sebep olarak nitelendirilen zarar doğurucu olay

idarenin faaliyetleri dışında gerccedilekleşirken beklenmeyen haller idarenin faaliyetleri

iccedilinde gerccedilekleşmektedir Beklenmeyen hal soumlz konusu olduğunda idarenin hizmet

kusuruna dayalı sorumluluğu ortadan kalkmakta fakat kusursuz sorumluluğu devam

etmektedir Muumlcbir sebep halinde ise oluşan zararla zarara neden olan işlem veya

eylem arasındaki illiyet bağı kesildiğinden borcun yerine getirilmesi imkansızlaşmakta

ve dolayısıyla idarenin sorumluluğu ortadan kalkmaktadır563

Afetler idarenin faaliyetleri dışında gerccedilekleşen olaylar olduğu iccedilin

beklenmeyen hal değil muumlcbir sebep oluştururlar Ancak deprem sel heyelan gibi

afetlerin olması muhtemel boumllgelerde idare olası afetlere karşı daima hazırlıklı

olmalıdır İşte muumlcbir sebebin oumlngoumlruumllebilir olduğu bu gibi durumlarda idarenin

hareketsiz kalması ya da yeterli oumlnlemleri almaması idarenin hizmetinin kusurlu

işlemesi ve dolayısıyla sorumlu olması sonucunu doğurur564 İdare afet oumlncesi ve

sonrası yuumlruumltuumllecek kamu hizmetlerinde meydana gelebilecek aksama veya

eksikliklerden sorumlu olduğundan oumlzellikle depremlerin sık sık olduğu bir yerde

deprem aşırı yağış alan bir boumllgede yaşanacak sel felaketi ya da oumlzellikle engebeli ve

561 Darcy Gilles La Responsabilite de Lrsquo Administration Dalloz Paris 1996 s127 nakleden Aydın

age s156 562 Aydın age 156 563 Bucaktepe age s104 564 Yayla Sorumluluk s165

206

dik yamaccedillardaki toprak zeminlerde aşırı yağışlar sonrası oluşan heyelanlar muumlcbir

sebep sayılmayabilecektir565 Bu bağlamda muumlcbir sebep uygulamasının kapsamının

guumlnuumlmuumlzde giderek daraldığı soumlylenebilir

565 Aydın age s155 Bucaktepe age s104

207

SONUCcedil

Uumllkemiz coğrafi konumu ve jeolojik yapısı itibariyle başta depremler başta

olmak uumlzere ciddi ve şiddetli afetlere maruz kalmaktadır Uumllkemiz topraklarının buumlyuumlk

bir kısmı deprem kuşağında yer aldığından afetler nedeniyle meydana gelen oumlluumlmlerin

ve ekonomik kayıpların ccediloğunluğu da depremlere bağlı olarak gerccedilekleşmektedir

Afetler sonrasında ortaya ccedilıkabilecek can ve mal kayıplarının en aza indirilmesi iccedilin

oumlzellikle afetler meydana gelmeden oumlnce bir takım ccedilalışmaların hazırlıkların

yapılması ve oumlnlemlerin alınması son derece oumlnemlidir

Afetlerle muumlcadele devletin tek başına yuumlruumlteceği bir suumlreccedil olmayıp aynı

zamanda halkın ve sivil toplum oumlrguumltlerinin işbirliği ve katılımını da gerektiren bir

konudur Oumlzellikle risk azaltma ve afetlere hazırlıklı olma ccedilalışmalarına toplumun

etkin olarak katılarak bu konudaki duumlzenlemelere uymasının sağlanması afetlere

karşı bilinccedillendirilmesi ve eğitilmesi oumlnem arz etmektedir Bir yandan toplumun yapı

taşı olan aileler afet bilincine sahip olup bu bilince sahip bireyler yetiştirmeli aynı

zamanda kendilerini ve yakın ccedilevrelerini afet riskinden korumaya youmlnelik bir takım

sorumluluklar uumlstlenerek toplumun bir buumltuumln olarak afete direnccedilli hale gelmesine

katkıda bulunmalıdırlar Diğer taraftan Milli Eğitim Bakanlığı AFAD uumlniversiteler

ve ilgili diğer kurum ve kuruluşların koordineli ccedilalışmaları ve ortak

organizasyonlarıyla toplumu oluşturan tuumlm bireylere etkin bir afet eğitimi verilmesinin

sağlanması afetlerle muumlcadele kapsamında oumlnemli bir işleve sahiptir

Afet sonrası muumldahale ccedilalışmalarında sivil toplum oumlrguumltlerinin roluuml ve katkısı

yadsınamaz Şoumlyle ki oumlzellikle insani yardımların afetzedelere ulaştırılması

afetzedelerin barınma ve beslenme ihtiyaccedillarının giderilmesi başta olmak uumlzere

muumldahale ve yeniden inşa ccedilalışmaları kapsamında sivil toplum oumlrguumltleri oumlnemli

katkılar sunmaktadır Arama-kurtarma ilk yardım ve barıma ihtiyaccedillarının oumlncelikle

karşılanmasını takiben afet sonrası hasar tespit ccedilalışmalarının yuumlruumltuumllmesi afetlere

muumldahale suumlrecinin oumlnemli bir unsuru olduğundan hasar tespit işlemlerini

gerccedilekleştirecek teknik personelin bu konuda oumlzel olarak eğitilmesi ccedilalışmalarının

ihmale edilmemesi gerekmektedir

208




oumlnuumlnde buumlyuumlk bir engel oluşturmaktadır Afet youmlnetiminin en oumlnemli evreleri olarak

kabul edilen afet youmlnetimi aşamalarından risk azaltma ve muumldahale aşamalarında

yerel youmlnetimlere yeteri kadar goumlrev ve sorumluluk verilmemektedir Bu zamana kadar

yaşanılan tecruumlbelere rağmen afet youmlnetiminin her aşamasında ama oumlzellikle de risk

azaltma ve muumldahale aşamalarında merkezi youmlnetimle yerel youmlnetimler arasında aktif

işbirliğinin ve eş guumlduumlmuumln sağlanması noktasında ccedilok fazla eksiklikler bulunmaktadır

Uumllkemizde afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesi merkezi ve yerel olmak uumlzere iki ayrı

grupta ele alınmaktadır Afet ve acil durum hizmetlerinin koordinasyonundan eğitim


yapılmasından sorumlu olmak uumlzere Cumhurbaşkanlığı Huumlkuumlmet Sisteminin

gerektirdiği yeni teşkilatlanma yapısı iccedilerisinde 2018 yılından itibaren İccedilişleri

Bakanlığına bağlı olarak faaliyet goumlsteren ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı

(AFAD)rdquo kurulmuştur AFAD merkezi oumlrguumltlenme iccedilerisinde yer alan ve afet

sebebiyle hasar goumlren yaşamsal duumlzenin tekrar kurulmasından birinci derecede

sorumlu olan kurum olarak faaliyet goumlstermektedir Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı

Yapı İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml yapısı iccedilerisinde afet sonrası oluşan hasarları tespit

etmekle goumlrevli olmak uumlzere ldquoAfet Koordinasyon Hizmetlerirdquo adı altında bir daire

başkanlığı kurulması yoluna gidilmiş bu gelişmeyle beraber AFADrsquo ın tek kurum

olarak yuumlruumlttuumlğuuml afet hizmetlerinde bir boumlluumlnmenin yaşanması kaccedilınılmaz olmuştur

Uumllkemizde meydana gelen afetlerde buguumlne kadar yapılan ccedilalışmaların

ccediloğunun afet sonrası muumldahale aşamasına ilişkin olduğu goumlruumllse de aslında afet

youmlnetimi insanları enkaz altından ccedilıkarmak sel sularını tahliye etmek ya da yangınları

soumlnduumlrmek gibi afet sonrası ccedilalışmaların yapılması anlamına gelmemektedir Temelde

afet youmlnetiminde oumlnceliğin muumldahale ccedilalışmalarına duyulan ihtiyacın en aza

indirilmesi amacıyla afetler gerccedilekleşmeden oumlnce insanları afet risklerinden korumak

ve mevcut riskleri azaltmaya verilmesi gerekir566 Bu bağlamda afet oumlncesi yapılan

566 Kadıoğlu (Risk Youmlnetimi) s94

209

hazırlıkların afet sonrası ortaya ccedilıkacak sonuccedilları buumlyuumlk oumllccediluumlde etkilediği aşikardır

2000 yılı ve sonrası doumlnemde oumlnemli yasal gelişmelerden biri kent yapısının

yenilenmesi geliştirilmesi iyileştirilmesi olarak tanımlanan kentsel doumlnuumlşuumlmuumln

mevzuatımızda yer alması olmuştur Kentsel doumlnuumlşuumlmuumln Anayasa ile guumlvence altına

alınan sağlıklı ve dengeli bir ccedilevrede yaşama hakkı ile konut hakkının sağlanması

kentlerin tarihi dokusunun korunması kentsel alanların ekonomik gelişiminin

sağlanması gibi amaccedilları bulunmaktadır567

Oumlzellikle 2011 yılında yaşanan Van depreminde ccedilok fazla yapının zarar

goumlrmesi ve yıkılması neticesinde afet riski altında bulunan boumllgelerdeki yapıların





Hakkında Kanunrdquo yuumlruumlrluumlğe girmiştir


niteliğinde olan 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında

Kanun kapsamında doumlnuumlşuumlme tabi tutulacak olan yerler riskli yapılar ve riskli

alanlardır 6306 Sayılı Kanunrsquoda afet kapsamına nelerin girdiği accedilıkccedila belirtilmese de

uumllkemiz accedilısından deprem sel aşırı yağmurdan kaynaklanan su baskını ve toprak

kayması heyelan kaya ve ccedilığ duumlşmesi orman yangınları gibi olaylar afet olarak ele

alınabilir Afetlerle muumlcadele devletin etkin olarak varlığını suumlrduumlrmesi gereken ve

kazanccedil elde etme amacının soumlz konusu olmadığı bir alandır Afete dayalı kriz

hallerinde afete maruz kalan insanların kurtarılarak normal yaşantılarına geri

doumlnebilmesi amacıyla kamu hizmetlerinin en etkili şekilde sunulması ve erişilebilir

olması son derece oumlnemlidir İdari rejim sisteminin geccedilerli olduğu uumllkemizde afete dair

mevzuat idare hukukunun konusunu oluşturduğundan topluma sunulacak kamu

hizmetinin de bu bağlamda ele alınması zorunluluk arz etmektedir

Kentsel doumlnuumlşuumlm genel olarak yapılaşma suumlrecinde imar planı bulunmayan ya

da imar planlarına aykırı olarak yapılanmış yerlerin imar planlama faaliyetlerinin

567 Yazıcı age s21

210

temel amaccedillarına uygun hale getirilmesi iccedilin iyileştirilmesi ve eskiyen bozulan kent

dokusunun yenilenmesi anlamına gelmektedir Kentsel gelişmenin toplumsal

ekonomik ve mekacircnsal olarak yeniden ele alındığı ve kentteki sorunlu alanların

duumlzenli sağlıklı ve estetik bir hale getirilmesi iccedilin kentlerin yıkımı yeniden yapımı

canlandırılması veya yeniden yapılandırılması iccedilin proje uumlretilmesi ve uygulama

yapılması olarak da tanımlanabilen kentsel doumlnuumlşuumlmde amaccedil afet riskinin ortadan

kaldırılarak oluşabilecek telafisi guumlccedil can ve mal kayıplarının oumlnuumlne geccedililmesidir

Her ne kadar risk azaltma noktasında kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları oumlnemli bir

yere sahip olsa da uumllkemiz yapı stokunun kısa suumlre iccedilerisinde afetlere oumlzellikle de

depreme dayanıklı hale getirilmesinin zorluğu ve afetlerin oumlnlenemeyişi afet sonrası

muumldahale aşamasındaki ccedilalışmaları ifade eden kriz youmlnetiminin etkinleştirilmesi ccedilok

daha planlı organize ve rasyonel bir şekilde yuumlruumltuumllmesini gerektirmektedir Risk

azaltma oumlnceden hazırlık muumldahale iyileştirme ve yeniden inşa gibi ana aşamalara

ayrılan afete muumldahale sistemi olarak da adlandırılan afet youmlnetimi afetlerin

oumlnlenmesi ve zararlarının azaltılması afet sonucunu doğuran olaylara zamanında hızlı

ve etkili olarak muumldahale edilmesi ve afetten etkilenen topluluklar iccedilin daha guumlvenli

ve gelişmiş yeni bir yaşam ccedilevresi oluşturulabilmesi iccedilin toplumca yapılması gereken

topyekucircn bir muumlcadele suumlrecini ifade etmektedir Bir oumlnceki aşamada yapılan

faaliyetlerin başarısı bir sonraki aşamada yapılacak faaliyetlerin başarısını

etkilediğinden afetlerin krizlere yol accedilan temel unsurlardan olduğu da

duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde meydana gelen afetin buumlyuumlkluumlğuuml ve etkisine goumlre afet youmlnetimi kriz

youmlnetimine doumlnuumlşebilmektedir

Uumllkemizde afet ve afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesine ilişkin yasal duumlzenlemeler

meydana gelen her doğa olayından sonra o olaya ilişkin oumlzel bir kanunun

ccedilıkarılmasıyla gelişmiş ve bu sebepledir ki zaman iccedilerisinde dağınık ve ccedileşitli

kuruluşlar eliyle yuumlruumltuumllmeye ccedilalışılan karmaşık bir yapı oluşmuştur Bu karmaşık

yapı sebebiyle uumllkemizde afet youmlnetiminde rol alan kuruluşlar arası koordinasyon ve

işbirliğinin sağlanması goumlrevi Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı (AFAD)

tarafından yerine getirilmektedir

211

Oumlzellikle 1999 yılında yaşanan Marmara Depremi-sonrasında 2011 yılında

yaşanan Van depremi- sonucu meydana gelen can ve mal kayıplarının nedeni olarak

risk azaltma aşamasındaki ccedilalışmalara yeterince oumlnem verilmemesi goumlsterilebilir

Yaşanan bu buumlyuumlk depremler sonrasında uumllkemiz afet youmlnetim sistemi uumlzerinde ciddi

tartışmalar yuumlruumltuumllmuumlş idari ve yasal pek ccedilok yeni duumlzenleme yapılmak suretiyle afet

youmlnetim sistemimiz oumlnemli değişikliklere uğramıştır İşte bu nedenle afete ilişkin

yasal duumlzenlemeler ve afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesi 1999 yılı oumlncesi ve 1999 yılı sonrası

olmak uumlzere iki ana doumlnem halinde incelenmektedir 1999 yılında yaşanan deprem

sonrası afet youmlnetiminde yaşanan koumlkluuml değişikliklerden belki de en oumlnemlisi ldquoDoğal

Afet Sigortaları Kurumursquo nun oluşturulması olmuştur 1999 yılında yuumlruumlrluumlğe giren

587 Sayılı Zorunlu Deprem Sigortasırsquona Dair Kanun Huumlkmuumlnde Kararname ile

kurulan ve zorunlu deprem sigortası iş ve işlemlerini yuumlruumltmek uumlzere kamu tuumlzel

kişiliğini haiz bir kamu-oumlzel sigorta işbirliği niteliğinde olan DASK 2012 yılında

yayımlanan 6305 Sayılı Afet Sigortaları Kanunu ile daha sağlam bir yasal ccedilerccedileveye

kavuşturulmuştur

Devletin iccedilinde bulunulan ccedilağın koşullarına goumlre zorunlu hale gelen toplumun

temel ihtiyaccedillarını karşılama zorunluluğundan hareketle karşımıza hizmeti kavramı

ccedilıkmaktadır Afet youmlnetimi kamu goumlrevlileri eliyle yuumlruumltuumllmesi gereken ve kamu

hizmeti kapsamında değerlendirilen bir aşamadır Bu alanda gerccedilekleştirilen

hizmetlerin hem mevzuata hem de hukuka uygun bir şekilde yerine getirilmesi

gerekmektedir Kamu hizmeti kamuya youmlneltilmiş ve kamuya yararlı olma ile kamu

kuruluşlarınca veya ilgili kamu kuruluşlarının sıkı denetimi altında oumlzel hukuk

kişilerince yuumlruumltuumllmesi şeklinde iki unsurun gerccedilekleşmesiyle meydana gelmektedir

Kamu hizmetinin her iki unsurunu da barındırmaları sebebiyle afet ve afet youmlnetimine

ilişkin faaliyetlerin kamu hizmeti oluşturdukları sonucu ccedilıkarılabilmektedir

Bu bağlamda ele alındığında devletin yuumlruumltmekte olduğu kamusal

hizmetlerden biri olan afetler nedeniyle sorumluluğu da bulunmaktadır İdarenin

sorumluluğunun anayasal dayanağı olarak karşımıza ccedilıkan 1982 Anayasasırsquonın 125

maddesinde idarenin her tuumlrluuml eylem ve işlemlerine karşı yargı yolunun accedilık olduğu

belirtildikten sonra son fıkrasında idarenin eylem ve işlemlerinden doğan her tuumlrluuml

zararı oumldemekle yuumlkuumlmluuml olduğu huumlkuumlm altına alınmıştır İdarenin sorumluluğu

212

yoluna gidilebilmesi iccedilin gerekli olan şartlar ortada idarenin bir fiilinin olması bir

zararın meydana gelmesi zarara neden olan fiilin idareye yuumlklenebilir nitelikte olması

ve zarar ile idarenin fiili arasında illiyet bağının bulunmasıdır Bu şartlar idarenin hem

kusurlu hem de kusursuz sorumluluğu iccedilin geccedilerli olan genel şartlardır Kural olarak

bu şartlardan birinin yokluğu idarenin sorumluluğunu ortadan kaldırmaktadır

İdarenin sorumluluğu idarenin hizmet kusurundan doğan sorumluluğu ve

kusursuz sorumluluğu olmak uumlzere iki ana kategoride ele alınarak incelenebilir

İdarenin hizmet kusurundan doğan sorumluluğuna gidilebilmesi iccedilin hizmetin hiccedil

işlememesi geccedil işlemesi veya koumltuuml işlemesi hallerinden bir ya da bir kaccedilının

gerccedilekleşmesi idarenin bu youmlnde bir eyleminin ya da eylemsizliğinin olması

zorunludur Afet zararlarına hizmet kusurunun neler olduğunun tespitinde Danıştay

kararları yol goumlsterici bir konuma bulunmaktadır İdarenin sorumluluğunda asıl olan

hizmet kusurundan doğan sorumluluk olsa da ortada idari bir kusur olmasa bile bazı

şartlar altında idarenin bireylere vermiş olduğu zararı oumldemekle yuumlkuumlmluuml olması da

soumlz konusu olabilir Tehlike kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik ve sosyal risk

esaslarından oluşan idarenin kusursuz sorumluluğu ilkesi kapsamında idarenin tazmin

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln doğması iccedilin kusurlu olup olmadığına bakılmamaktadır

Tez ccedilalışmasında idarenin afetlerden dolayı sorumluluğu temelde risk

youmlnetimi ve kriz youmlnetimi aşamasında sorumluluk olmak uumlzere ikiye ayrılarak

incelenmiştir Ayrıca 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi

Hakkında Kanun kapsamında idarenin sorumluluğuna değinilmiş ve son olarak afetler

muumlcbir sebep ve beklenmeyen hal kavramları bağlamında değerlendirilmiştir

Afetlerle muumlcadele yaşanılan deneyimlerle doğru orantılı olarak ele alınması gereken

sistemli ve duumlzenli bir afet youmlnetimi politikasının uygulanmasını gerektiren ccedilok

kapsamlı bir suumlreccediltir Afetler meydana gelmeden oumlnce alınacak tedbirlerle can ve mal

kayıplarının buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnuumlne geccedililmesi afet risklerine karşı gerekli oumlnlemlerin

alınarak afetlerin krize doumlnuumlşmesinin engellenmesi hem afete maruz kalan kişiler hem

de afetlerle muumlcadele etme noktasında yetkili ve goumlrevli bulunan idareler accedilısından

son derece oumlnemlidir

213

İdarenin afetler meydana gelmeden oumlnceki afet oumlncesi goumlrevlerini kapsayan

risk youmlnetiminde afet nedeniyle gerccedilekleşmesi muhtemel zararların azaltılması

amacıyla afet meydana gelmeden oumlnce yeterli ve gerekli oumlnlemlerin alınması afetle

muumlcadeleye ilişkin gerekli yasal ve kurumsal duumlzenlemelerin yapılması oumlnem arz

etmektedir Şiddetli yağışların sel heyelan ya da ccedilığ gibi afetlere doumlnuumlşmesini

engellemek oumlzellikle deprem kuşağında yer alan uumllkemizde depremler nedeniyle can

ve mal kayıplarının azaltılmasını sağlamak amacıyla tuumlm afet risklerine karşı oumlnceden

alınacak oumlnlemlerin odak noktasını oluşturan imar uygulamaları ve yapı denetimine

gereken oumlnem verilmelidir568 Bu noktada imar planlarının uygulayıcısı konumunda

olan yerel youmlnetimlere ccedilok oumlnemli goumlrevler duumlşmektedir

İdare bu goumlrev ve yetkiler kapsamında Anayasarsquonın 17 maddesinde

duumlzenlenen yaşam hakkını korumakla yetki alanında bulunan hiccedilbir bireyin yaşamına

kasıtlı ve hukuka aykırı olarak son vermemekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ayrıca yine yetki

alanında bulunan tuumlm bireylerin yaşam hakkını kamusal makamların yanı sıra hem

diğer bireylerin hem de kişinin kendisinin eylemlerinden kaynaklanabilecek risklere

karşı koruma yuumlkuumlmluumlluumlğuuml de bulunmaktadır Danıştayrsquoın idarenin sorumluluğuna

ilişkin vermiş olduğu bozma kararları ile idarenin risk youmlnetimi aşamasındaki yetki ve

goumlrevleri dikkate alınarak yapılan başvurularda hem Anayasa Mahkemesinin hem de

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin vermiş olduğu yaşam hakkının ihlaline ilişkin

kararlar idarenin afetlere karşı hazırlıklı olma ve risk azaltma olmak uumlzere iki

safhadan oluşan risk youmlnetimi aşamasındaki eksikliklerini goumlzler oumlnuumlne sermektedir

İdarenin afetler meydana geldikten sonra yani afet sırası ve sonrasındaki

goumlrevlerini iccediline alan kriz youmlnetimi aşamasında afet olayının gerccedilekleşmesinin

ardından ilk olarak arama-kurtarma ccedilalışmalarının ardından hayatın olağan akışına

doumlnmesini sağlamak amacıyla hasar tespit ccedilalışmalarının yapılması gerekmektedir Bu

aşamada idarenin arama ve kurtarma ccedilalışmalarını gerektiği gibi yerine getirmemesi

nedeniyle sorumluluğu soumlz konusu olmaktadır569 Afetler sonucu accedilılan tazminat

davalarında sorumluluğun sadece idareye değil can ve mal kayıplarına neden olan

gerccedilek kişilere yani muumlteahhitlere karşı da accedilılabilmesi muumlmkuumlnduumlr Ancak gerccedilek

568 Kadıoğlu(Risk Youmlnetimi) s104 569 D11D 19122005 Tarih 20032027 E 20055692 K

214

kişiye karşı da accedilılabilen oumlzellikle depreme ilişkin tazminat davalarında Danıştay

tazminata konu edilen binanın yer aldığı alanın buumlyuumlk oranda deprem riski taşıdığı

oumlnceden biliniyor bu alanda meydana gelecek bir depremde ortaya ccedilıkabilecek

muhtemel zararların oumlngoumlruumllebilmesine imkan vermeye yarayan bilgiler ve belgeler de

bulunuyorsa depremin yol accedilacağı olumsuz sonuccedilların gerccedilekleşmesine engel olmak

ya da azaltılması amacıyla alınması gereken yasal oumlnlemleri almayarak kontrol ve

denetim goumlrevini gereği gibi yapmayan ve bu nedenle de depremin olumsuz

sonuccedillarının ccediloğalmasına yol accedilan idarenin bu davranışıyla hizmet kusuru olarak

kabul edilebilecek idari eyleminin soumlz konusu olduğuna ve bu eylemi dolayısıyla

sorumlu olduğuna huumlkmetmektedir570

Bu ve benzeri davalarda Danıştayrsquoın da kararlarında ele alındığı uumlzere

idarenin yuumlruumltmekle yuumlkuumlmluuml olduğu kamu hizmeti faaliyetlerinden biri olan afetlerle

muumlcadele faaliyetlerinde zarar ile idarenin eylemi arasında doğrudan bir ilişkinin

saptanmış olması ihtimalinde idarenin kusurlu sorumluluğu yoluna gidileceği accedilıktır

Oumlzellikle uumllkemizin afet durumunun bilindiği yapılacak yapıların ve alınacak

oumlnlemlerin buna uygun olarak yapılması gerektiği denetim goumlrevinin idareye ve yerel

youmlnetimlere ait olduğu herkesccedile bilinmektedir Ayrıca kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları

ve riskli yapılar nedeniyle zarara uğrayan kişilerce meydana gelen zararların tazmini

talebiyle idari yargıda tazminat davası accedilma imkanı da mevcuttur

Uumllkemizde bu zamana yaşanan acı tecruumlbeler goumlstermişti ki afetlerin olması

ccediloğu zaman engellenemese de zararlı sonuccedillarının oumlnuumlne geccedililebilmesi doğru bir

devlet politikasıyla muumlmkuumlnduumlr Bu nedenle afetlerin ne zaman ve ne şiddette olacağı

bilinmese de afetlere hazırlıklı olunması noktasında oumlzellikle afete dayanıklı yapılar

inşa etmek fiziksel şartların iyileştirilmesi toplumsal ekonomik ve ccedilevresel ihtiyaccedillar

doğrultusunda kent parccedilalarının yeniden geliştirilmesi ccediloumlkuumlntuuml alanları haline gelen

kent parccedilalarının yenilenmesi gibi faaliyetler herhangi bir afet meydana geldiğinde

muhtemel kayıpları en aza indirmeye yardımcı olabilecek nitelikte faaliyetlerdir Bu

bakımdan kentsel doumlnuumlşuumlm kapsamında risk altındaki alanlarda yaşayan kişilerin yine

570 D6D14012014 Tarih ve 20123153 E 201492 K wwwkazancıcom Erişim Tarihi

15052019

215

aynı yerde ikamet etmesi ve riskli yapıların bulunduğu yerde doumlnuumlşuumlme tabi tutulması

afetlerle muumlcadele noktasında oumlnemli gelişmelerden biri olarak değerlendirilebilir

Uumllke ve kent oumllccedileğini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak deprem seltaşkın buumlyuumlk

ccedilaplı yangınlar heyelan kaya ve ccedilığ duumlşmesi gibi afetlerin oluşması tehlikesi altında

bulunan riskli alan ve riskli yapıları bulunduğu alanlarda doumlnuumlştuumlrmek amacıyla

yuumlruumlrluumlğe konulan 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi

Hakkında Kanun duumlzenlemesinin riskin boyutu esas alındığında afet youmlnetiminin

hedefleri ile benzerlikler goumlsterdiği soumlylenebilir

İdarenin kendi eylem ve işlemlerinden doğan zarardan sorumluluğu hizmet

kusurunun olduğu durumlarda kusur oranında iken kusursuz sorumluluk hallerinde

somut olayın durumuna goumlre tazminat miktarının hesaplanması soumlz konusudur Ancak

idarenin eylem ve işlemleri dışında geccedilekleşen bir başka olay kısmen veya tamamen

ortaya bir zararın ccedilıkmasına sebep olmuşsa bu durumda idarenin tazmin sorumluluğu

ya tamamen ya da kısmen ortadan kalmaktadır Tez ccedilalışmasında idarenin

sorumluluğunu kısmen ya da tamamen ortadan kaldıran sebeplerden muumlcbir sebep ve

beklenmeyen hal kavramları ele alınarak bu durumlarda idarenin sorumluluğun ne

şekilde etkilendiği accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır

Oumlngoumlruumllmesi ve oumlnlenmesi muumlmkuumln olmayan olaylar olan muumlcbir sebep ve

beklenmeyen hal kavramları her ne kadar birbirine benzer olsalar da aralarında bir

takım farklılıklar bulunmaktadır Şoumlyle ki muumlcbir sebep idarenin tamamen dışında

gerccedilekleşen bir doğa olayı iken beklenmeyen hal idarenin faaliyetleri iccedilerisinde

gerccedilekleşmektedir İccedilsellik oumlngoumlruumllmesi ve oumlnlenmesi muumlmkuumln olmayan olayın

idarenin hizmetiyle ilgili olmasıdır Dışsallık ise bir olayın idarenin tamamen dışında

gerccedilekleşmesi durumudur Muumlcbir sebebin unsurları oumlngoumlruumllemezlik oumlnlenemezlik

ve dışsallıkrsquotır Bir olayın muumlcbir sebep sayılabilmesi iccedilin bu uumlccedil unsurun da birlikte

gerccedilekleşmesi gerekmektedir Soumlz konusu uumlccedil unsurun idare ile meydana gelen zarar

arasındaki illiyet bağının kurulması noktasında bir uyuşmazlık halinde idari yargı

yerlerince değerlendirilmesi oumlnem arz etmektedir

Muumlcbir sebepte hem kusurlu hem de kusursuz sorumluluğun ortadan kalkması

soumlz konusu iken beklenmeyen halde kusurlu sorumluluk tamamen ortadan kalkarken

216

kusursuz sorumluluk yoluna gidilerek idarenin sorumlu tutulması soumlz konusu

olabilmektedir Kusursuz sorumluluk hallerinden kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik

ilkesi bağlamında kişilerin uğramış oldukları olağandışı ve oumlzel zararların idare

tarafından karşılanması muumlmkuumlnduumlr Ancak kamu kuumllfetlerinde eşitliğin

sağlanmasının bir sınırı vardır Bu sınır da toplumun diğer kesimine katlanması

beklenemeyecek derecede buumlyuumlk ve oumlnemli bir kuumllfet yuumlklemiş olmasıdır571

Ccedilalışma konumuz olan afetler idarenin faaliyetleri dışında gerccedilekleşen olaylar

olduğu iccedilin beklenmeyen hal değil muumlcbir sebep oluştururlar Ancak idari yargı

yerlerince afetler artık doğrudan muumlcbir sebep olarak değerlendirilmemekte ve

ccediloğunlukla idarenin sorumlu olmadığı youmlnuumlnde karar verilmemektedir İdari yargı

yerlerince somut olayda daha oumlnce boumllgede meydana gelmiş afetlerin varlığı ne tuumlr

afetlerin sık yaşandığı boumllgenin arazi yapısı ve hangi afetler accedilısından riskli olduğu

gibi incelemeler yapılarak idarenin sorumlu olup olmadığına karar verilmektedir

Gerccedilekten de oumlzellikle Doğu Anadolu Ege ya da Marmara Boumllgesinde geccedilmiş yıllarda

meydana gelen depremler Karadeniz Boumllgesinin coğrafi yapısı itibariyle sık sık

yaşanan heyelan ve sel felaketleri dikkate alındığında bu boumllgelerde meydana

gelebilecek aynı tuumlr tekrarlanan afetler sonrası meydana gelen can ve mal kayıplarının

idarece oumlnceden alınacak oumlnlemlerle oumlnuumlne geccedililmesi muumlmkuumlnduumlr Bu durumda

somut olayda idarenin oumlngoumlruumllemez ve oumlnlenemezlik savunmasının dinlenmesi soumlz

konusu olmayacaktır Zira afetler her ne kadar idarenin faaliyetleri dışında gerccedilekleşse

de afetlerin olma ihtimalinin yuumlksek olduğu boumllgelerde idarenin afetlere karşı her

zaman hazırlıklı olması ve bu youmlnde bir politika izlemesi gerekmektedir








571 Yayla Sorumluluk s166

217





218

KAYNAKCcedilA

ADAK Agah ldquoAfet Tehlikesi ve Olgusu Karşısında İdarenin

Konumu ve Goumlrevlerirdquo Prof Dr Seyfullah Edisrsquoe

Armağan DEUumlHFD Y2000 s181-186

AKARUN Lale ldquoAcil Durum Youmlnetim Merkezi ve Olay Komuta

Sistemlerirdquo Afet Youmlnetiminin Temel İlkeleri JICA

Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No1 Ankara 2006 ss

135-138

AKDAĞ S Emre ldquo Mali Yapı ve Denetim Boyutlarıyla Afet

Youmlnetimirdquo Sayıştay AraştırmaİncelemeCcedileviri

Dizisi 20 Ankara 2002

AKSOY Yeliz ldquoTarihteki Oumlnemli Doğal Afetlerrdquo Karma

Kitaplar İstanbul

AKTEL Mehmet ldquo5902 Sayılı Yasa İle Tuumlrkiyersquode Afet Youmlnetiminde

Oluşan Değişimrdquo Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Dergisi No27 Kuumltahya 2010 ss169-

180

AKYEL Recai ldquoAfet Youmlnetim Sistemi Tuumlrk Afet Youmlnetiminde

Karşılaşılan Sorunların Tespit Ve Ccediloumlzuumlmuumlne

İlişkin Bir Araştırmardquo (Ccedilukurova Uumlniversitesi

Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Yayınlanmamış

Doktora Tezi) Adana 2007

AKYILMAZ Bahtiyar ldquoSosyal Risk İlkesi ve Uygulama Alanırdquo Gazi

Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi Cilt IX

Yıl 2014 Sayı 1-2 Ss 185-211

AYDIN Muhammed Ali ldquo İdarenin Hizmet Kusurundan Doğan

Sorumluluğurdquo İstanbul Şehir Uumlniversitesi SBE

219

Kamu Hukuku Anabilim Dalı Yayımlanmamış

Yuumlksek Lisans Tezi Haziran 2015

AYDINLI Halil İbrahim TURAN Hilal ldquoKuramsal ve Yasal Ccedilerccedilevede

Tuumlrkiyersquode Kentsel Doumlnuumlşuumlmrdquo Selccediluk

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 28

2012 ss61-70

ALAAĞACcedilLI Sinem ldquoKriz ve Afet Youmlnetimi Tuumlrkiye Oumlrneğirdquo

Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezirdquo Kocaeli

Uumlniversitesi SBE Kocaeli 2004

ALİEFENDİOĞLU Yılmaz ldquoUluslararası Soumlzleşmelerin İccedil Hukuk Karşısında

Durumurdquo Sempozyum Danıştay Ve İdari Yargı

Guumlnuuml 139 Yıl 11 Mayıs 2007 Danıştay Tasnif Ve

Yayın Buumlrosu Yayınları No 74 Danıştay

Matbaası 2008 ss153-166

ARDICcedilOĞLU Artuk M ldquoCumhurbaşkanlığı Kararnamesirdquo Ankara Barosu

Dergisi 20173 ss21-51

ALTAY Ertuğrul (2011) ldquoAfet Doumlnemlerinde Kamu - STK İşbirliğirdquo

İdarecinin Sesi Dergisi Kasım-Aralık 2011 ss43-

47

ATAY E Ethem ldquo İdare Hukukurdquo 3 Baskı Turhan Kitabevi

Ankara 2012

ATAY E Ethem ldquoİdarenin Sorumluluğurdquo (Sorumluluk) Prof Dr

Fikret Erenrsquo e Armağan Ankara 2006 s1061-

1097

220

ATAY E Ethem-

ODABAŞI Hasan ldquo Teori ve Yargı Kararları Işığında İdarenin

Sorumluluğu ve Tazminat Davalarırdquo( Tazminat)

Seccedilkin Yayınları Ankara 2003

AYAKCcedilIOĞLU M Serkan ldquoYargı Kararları Işığında Tuumlrkiyersquode İdarenin

Hizmet Kusuru Nedeniyle Sorumluluğunu

Ortadan Kaldıran Ve Azaltan Nedenler Uumlzerine

Bir İncelemerdquo (İstanbul Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans

Tezi) 2011

AYANOĞLU Taner ldquoYargısal Korunma İşlevi Bakımından Tam Yargı

Davasının Niteliğirdquo Sempozyum Danıştay Ve

İdari Yargı Guumlnuuml 135 Yıl 9 Mayıs 2003 Danıştay

Tasnif Ve Yayın Buumlrosu Yayınları No 74

Danıştay Matbaası 2004 ss63-72

AYDIN A Muhammed ldquoİdarenin Hizmet Kusurundan Doğan

Sorumluluğurdquo İstanbul Şehir Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Enstituumlsuuml Kamu Hukuku Anabilim Dalı

Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Haziran

2015

AYDIN A ldquoOrmanlık alanlarda taş ve kaya

yuvarlanmalarırdquo İUuml Orman Fakuumlltesi Dergisi

2007 S 57 (2) s127-144

AZRAK A Uumllkuuml ldquoDeprem ve İdarenin Sorumluluğurdquo Deprem ve

Hukuk İstanbul Barosu Yayınları İstanbul 15

Haziran 2000 s 51 vd

221

AZRAK A Uumllkuuml ldquoİdarenin Toplumsal Muhatara (Sosyal Risk)

Kuramırsquona Goumlre Kusursuz Sorumluluğurdquo

Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelişmeler III

Sempozyumu Ankara 12-13 Mayıs 1979 İstanbul

1980

BAHTİYAR Mehmet ldquoToprak Erozyonu Oluşumu ve Nedenlerirdquo

wwwfiratedutrcevremuhbilgidata2ToprakEro

zyonuOlusumuNedenleripdf

BALAMİR Murat ldquoAfet Riski Ve Planlama Politikalarırdquo TMMOB

Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı Ankara 5-7

Aralık 2007Mattek Matbaacılık ss31-45

BARDAKCcedilI Ozan ldquoMuumllki İdarenin Afet Youmlnetimirdquo Ankara

Uumlniversitesi Siyasal Bilgiler Fakuumlltesi İdare

Hukuku Seminer Oumldevi Ankara 2005 2 Mayıs

2016 tarihinde

http802514059politicsankaraedutrkarahan

Seminer2005-6afetyonetimi-ozanbardakcipdf

BARLAS Nuray ldquoAfet Sigortaları Kanunursquona Goumlre Zorunlu

Deprem Sigortası Soumlzleşmesinin Taraflarırdquo

EUumlHFD C XV S 3ndash4 Y 2011 s116

BAŞ BEREKET Zuhal

DEMİRKOL Selami ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlmuumln 6306 Sayılı Yasa

Kapsamında Hak Ve Oumlzguumlrluumlkler Accedilısından Ele

Alınmasırdquo TBB Dergisi 2013 S108

BAŞBUĞ B Burccedilak rdquo Tuumlrkiyersquode Doğal Afet Risk Youmlnetimi Eğitimirdquo

TMMOB Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı

Ankara 5-7 Aralık 2007Mattek Matbaacılık

ss123-126

222

BESLER OumlZTUumlRK Duriye ldquoİdarenin Kusursuz Sorumluluğu Ve İdarenin

Kusursuz Sorumluluğunun İccediltihadi

Değerlendirmesirdquo Dumlupınar Uumlniversitesi

Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml (Yayınlanmamış

Yuumlksek Lisans Tezi) 2012

BİREYSEL BAŞVURU

SECcedilME KARARLAR (2012-2013) Anayasa Mahkemesi Yayınları

Kalkan Matbaacılık Ankara 2015 s112-138

BODUROĞLU M

Hasan DOĞAL ldquoAfet Youmlnetiminde Etkinlikrdquo Oumlzel İhtisas

Komisyonu Raporu Trakya Kalkınma Ajansı

2013

BOZER Ali ldquoZorunlu Deprem Sigortasırdquo BATİDER C 21S

1 2001 ss243-267

BOZKURT Oumlmer TURGAY Ergun

ve SERİYE Sezen ldquoKamu Youmlnetimi Soumlzluumlğuumlrdquo Ankara TODAİE

Yayin No 2831998

BRUNDAGE Richard Wm ldquoCrisis Management ndash An Outline For Survivalrdquo

Httpwwwcrisisnavigatororgatincmehtml


BUumlYUumlKKARACIĞAN Naci ldquoTuumlrkiyersquo de Yerel Youmlnetimlerde Kriz ve Afet

Youmlnetim Ccedilalışmalarının Mevzuat Accedilısından

Değerlendirilmesirdquo Selccediluk Uumlniversitesi Sosyal ve

Teknik Araştırmalar Dergisi S 2 2016 ss 195-

219

CAN Halil ldquoOrganizasyon ve Youmlnetimrdquo Siyasal Kitabevi

Ankara 1997

223

CANDAN Turgut ldquoAccedilıklamalı İdari Yargılama Usuluuml Kanunurdquo

Adalet Yayınevi Ankara 2012

COŞKUN Arife-

KARABEYLİ Levent ldquoAfet Risklerini Azaltmak-Sayıştayların Roluumlrdquo

Sayıştay Dergisi S 87 Ekim-Aralık 2012

CcedilAĞLAYAN Ramazan ldquoTarihsel Teorik Pratik Youmlnleriyle İdarenin

Kusursuz Sorumluluğurdquo Asil Yayınevi Ankara

2007

CcedilAKIR Barış-

ERENCcedilİN Arif ldquoTuumlrkiyersquode Belediyelerde Afet Ve Acil

Durum Youmlnetimirdquo Ccedilağdaş Yerel Youmlnetimler

C17 S4 Ekim 2008ss23-43

CcedilEBER Kemal ldquoKriz Youmlneticisi Olarak Muumllki İdare Amirleri

Youmlneticilik mi Liderlik mirdquo İdarecinin Sesi

Dergisi Mart ndash Nisan 2011 ss37-40

CcedilEKİCİ Elif ldquoDoğal Afetler ve Tuumlrk Sigorta Sektoumlruumlnde Risk

Transferirdquo Oumlneri C9 S36 Temmuz 201153-62

CcedilELEBİ Hayati ldquoMemleketimizde Erozyonu Oumlnlemek İccedilin Gerekli

Tedbir ve Tavsiyelerrdquo Atatuumlrk Uumlniversitesi Ziraat

Fakuumlltesi Dergisi C3 S2(1972) ss199-202

CcedilILDIROĞLU Orhan ldquoİdarenin Sorumluluğunun Anayasal Temellerirdquo

(Gazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Anayasa

Hukuku Bilim Dalı Yayınlanmamış Yuumlksek

Lisans Tezi) Ankara 2010

224

DEMİR Akın ldquoEğitim Ne Kadar Oumlnemlirdquo TMMOB Afet

Sempozyumu Bildiriler Kitabı 5 Aralık 2007

Ankara Mattek Matbaacılık ss45-46

DOĞAN Bulut ldquoTuumlrkiyersquode Afet Youmlnetim Politikalarının Analizi

Paydaşlar Etkinlik ve Sorunlarrdquo Sakarya

Uumlniversitesi 6 Kamu Politikaları Ccedilalıştayı

Bildiriler Kitabı 16-18 Eyluumll 2015 Ss4-12

DOĞAN Orhan rdquo Tuumlrkiyersquode Erozyon Sorunu Nedenleri ve Ccediloumlzuumlm

Oumlnerilerirdquo Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim

S 134 Nisan 2011 ss 62-69

DOĞRU Osman ldquoDevletin Sorumluluğu İnsan Hakları Avrupa

Soumlzleşmesirsquonde Pozitif Yuumlkuumlmluumlluumlklerrdquo

Sempozyum Danıştay Ve İdari Yargı Guumlnuuml 139

Yıl 11 Mayıs 2007 Danıştay Tasnif Ve Yayın

Buumlrosu Yayınları No 74 Danıştay Matbaası

2008 ss193-210

DPT Muumlsteşarlığı ldquoDoğal Afetler Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporurdquo

Ankara Ocak 2000

DURAN Luumltfi ldquoİdare Hukuku Meselelerirdquo Fakuumllteler Matbaası

İstanbul 1964

DURAN Luumltfi ldquoTuumlrkiye İdaresinin Sorumluluğurdquo TODAİE

Yayınları Ankara 1974

225

DURUKAL ERDİK SUNGAY

TUumlRKMEN HARMANDAR ldquoYapısal Olmayan Deprem Risklerinin

Azaltılmasırdquo Afet Zararlarını Azaltmanın Temel

İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No2

Ankara 2008 ss 157-175

EKE Feral-SAT Aydan ldquoKentsel Planlama Temel Kavramlar

Yaklaşımlar Ve Deneyimlerrdquo Ankara Uumlniversitesi

Taşınmaz Geliştirme ABD Yayın No17

Ankara 2013

TAŞ Şefik ve ERDAL Muumlrsel ldquoAfet Youmlnetiminde Suumlrduumlruumllebilirlikrdquo

(Sustaınabılıty In Dısaster Management) ISBS

28-30 Mayıs 2015 2nd Internatıonal Sustaınable

Buıldıngs Symposıum Ankara s1073-1078

ERGUumlDER Can ldquoEntegre Afet Youmlnetimi Sistemi ve İlkeleri Afet

Youmlnetiminin Temel İlkeleri ed Mikdat Kadıoğlu

ndash Emin Oumlzdamar Ankara JICA Tuumlrkiye Ofisi

Yayın No1 2005 s1

ERGUumlNAY Oktay Afete Hazırlık ve Afet Youmlnetimi Ankara Tuumlrkiye

Kızılay Derneği Genel Muumlduumlrluumlğuuml Afet

Operasyon Merkezi Yayını 2002

ERGUumlNAY Oktay rdquo Uumllkemizde Afetlerrdquo TMMOB Afet

Sempozyumu Bildiriler Kitabı Ankara 5-7 Aralık

2007Mattek Matbaacılık ss1-15

ERGUumlNAY Oktay ldquoDoğal Afetler Ve Suumlrduumlruumllebilir Kalkınmardquo

Deprem Sempozyumu Abant İzzet Baysal

Uumlniversitesi 11-12 Kasım 2009

226

ERGUumlNAY Oktay ldquoAfet Youmlnetiminde Kurumsal Yapılanma ve

Mevzuat Nedir Nasıl Olmalıdırrdquo İstanbul

Depremini Beklerken Sorunlar ve Ccediloumlzuumlmler

Bildiriler Kitabı 20 Eyluumll 2008 CHP İstanbul

Deprem Sempozyumu İstanbul ss 97-108

(Sempozyum)

ERGUumlNAY Oktay ve bşk ldquoAfet Youmlnetimi İle İlgili Terimler Accedilıklamalı

Soumlzluumlkrdquo Afet Zararlarını Azaltmanın Temel


Ankara 2008 ss301-353

ERGUumlNAY Oktay-GUumlLKAN

Polat-GUumlLER H Huumlseyin ldquoAfet Youmlnetimi ile İlgili Terimler Accedilıklamalı

Soumlzluumlkrdquo Afet Youmlnetiminin Temel İlkeleri JICA

Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No1 Ankara 2006

ss301 vd

ERKAL Tevfik-

DEĞERLİ Mehmet ldquoTuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimirdquo Doğu Coğrafya

Dergisi S22 ss146-163

ERKAN BAŞBUĞ B Burccedilak ldquo Afet Ekonomisi ve Sigortardquo Tuumlrkiyersquonin Afet

Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla

Ed Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara

2018 ss2247-255

ERKUT Celal ldquoDeprem ve İdarersquonin Sorumluluğuna

Danıştayrsquoın Yaklaşımırdquo Deprem ve Hukuk

İstanbul Barosu Yayınları Haziran İstanbul

2000 (Deprem)

227

ESEN Adem ldquoUumllkemizde Yerel Youmlnetimlerin Afet Oumlnleme

Ccedilalışmaları Sorunlar Bildirilerrdquo TMMOB Afet


2007 ss 489 vd

ESİN Yuumlksel ldquoDanıştayrsquoda Accedilılacak Tazminat Davaları İkinci

Kitap Esas İdarenin Hukuki Sorumluluğurdquo

Balkanoğlu Matbaacılık Ankara 1973

EVREN C Ccedilınar ldquoİdarenin Sorumluluğunu Etkileyen Neden Olarak

Muumlcbir Sebeprdquo Gazi Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi

Dergisi C XIV S1 Ankara 2010 ss263-297

ERGUumlNAY Oktay ldquoAfet Youmlnetimi Genel İlkeler Tanımlar

Kavramlarrdquo Acil ve Afet Dergisi Cilt2 Sayı4

Acil ve Afet Derneği Ankara 2014 (Afet

Youmlnetimi)

ERTUumlRKMEN Cevdet ldquoAfet Youmlnetimirdquo (Ankara Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Enstituumlsuuml Kamu Youmlnetimi Ve Siyaset

Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans

Tezi) Ankara 2006

ERTEN Şerafettin Tuumlrk Kamu Youmlnetiminde Kriz Youmlnetimi Anlayışı

(Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler

Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi)

Isparta 2011

GAZOZCU S lsquolsquoEvlerde Uygulamalı Deprem Eğitimi Projesirsquorsquo

Sivil Savunma Sayı 184 2006 s16-18

GENCcedil Fatma Neval ldquoTuumlrkiyersquode Kentsel Doumlnuumlşuumlm Mevzuat ve

Uygulamaların Genel Goumlruumlnuumlmuumlrdquo Youmlnetim ve

Ekonomi 2008 C15 S1 s 115-130

228

GERAY Cevat ldquoTuumlrkiyede Yıkım (Afet) Olayları Karşısında

Oumlnlemler ve Oumlrguumltlenmelerrdquo Amme İdaresi

Dergisi 8 S3 Y1975 ss 91-114

GERAY Cevat ldquoYıkım (Afet) Olaylarında Kurtarma İlk

Yardım Konutlandırma ve Yerleştirme

Oumlnlemlerirdquo Sivil Muumldafaa Dergisi Cilt 20

Sayı 7 ss19 ndash 33

GERAY Cevat ldquoKent Yerel Youmlnetimler ve Toplu Konut

Mevzuatırdquo Ed Doğan HHPalme Yayınevi

C1 Ankara 2018

GOumlKCcedilE Oktay OumlZDEN Şenay

DEMİR Ahmet ldquoTuumlrkiyersquode Afetlerin Mekansal ve İstatistiksel

Dağılımı Afet Bilgileri Envanterirdquo Bayındırlık ve

İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml Afet

Etuumlt ve Hasar Tespit Daire Başkanlığı 2008

GOumlZLER Kemal ldquo İdare Hukuku Derslerirdquo Bursa Ekin Kitabevi

2003 CII

GOumlZLER Kemal

KAPLAN Guumlrsel ldquoİdare Hukuku Derslerirdquo Bursa Ekin Kitabevi

2018

GOumlZLER Kemal

229

KAPLAN Guumlrsel ldquoİdare Hukukuna Girişrdquo Bursa Ekin Kitabevi

Haziran 2019

GOumlZLER Kemal ldquoDevletin Genel Teorisirdquo Ekin Basım Yayın ve

Dağıtım Bursa Ağustos 2018

GOumlZUumlBUumlYUumlK A Pulat ldquoMuumlcbir Sebepler Ve Beklenmeyen Hallerrdquo

Kazancı Yayınları Ankara 1977

GOumlZUumlBUumlYUumlK Şeref-

TAN Turgut ldquoİdare Hukukurdquo CI Turhan Kitabevi Yayınları

Ankara 2014

GOumlZUumlBUumlYUumlK A Şeref-

TAN Turgut ldquoİdare Hukukurdquo CII Turhan Kitabevi Yayınları

Ankara 2014

230

GURENKO E Lester

R MAHUL O et al ldquo Earthquake Insurance in Tukey History of

Turkish Catastrophe Insurance Pool ldquo

Washington The World Bank Publication 2006

GUumlLER Efkan ldquoAfet youmlnetimi cumhuriyet Doumlnemi Afet Youmlnetimi

Mevzuatı Ve Uygulamasırdquo (Gazi Uumlniversitesi

Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Kamu Youmlnetimi Bilim

Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi) Ankara 2012

GUumlLER Huumlseyin ldquoZarar Azaltmanın Temel İlkelerirdquo Afet

Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri JICA

Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No2 Ankara 2008 ss 35-

50

GUumlLKAN Polat ldquoSettıng the Stage for Urban Risk Mitigation

Seismic Risks and Compulsory Insurance Policy

Issues in Turkeyrdquo Second Annual IIASA-DPRI

Meeting Integrated Disaster Risk Management

Megacity Vulnerability And Resilience 2002

July 29-31 Laxenburg Austria

GUumlLKAN Polat - BALAMİR Murat ndash

YAKUT Ahmet ldquoAfet Youmlnetiminin Stratejik İlkeleri Tuumlrkiye ve

Duumlnyadaki Politikalara Genel Bakışrdquo Afet

Youmlnetiminin Temel İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi

Yayınları No1 Ankara 2006 ss19-42

GUumlNDAY Metin ldquoİdare Hukukurdquo Guumlncellenmiş ve Goumlzden

Geccedilirilmiş 10 Baskı İmaj Yayınevi Ankara 2011

GUumlNDUumlZ İsmail ldquoAfetleri Youmlnetmek Afet Algısından Afet Sonrası

Ccedilalışmalarardquo Değişim Yayınları İstanbul 1994

231

GUumlNDUumlZ İsmail ldquoDuumlnyada ve Tuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimirdquo(Afet)

Erdem Yayınları İstanbul 2009

GUumlNDUumlZ Zeki-

DAĞDEVİREN Uğur- SUumlNBUumlL

A Benguuml

ndashDEMİRKOL Selami-

KARA Osman ldquoAfet Politikası Risk ve Planlamardquo TMMOB

Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı 5-7 Aralık

2007 Ankara Mattek Matbaacılık Basın Yayın

Tanıtım Tic San Ltd Şti ss82-92 25 Nisan

2016 tarihinde httpdocplayerbiztr2884986-

Tmmob-afet-sempozyumuhtml adresinden

erişildi

GUumlNHAN Erdem ldquo Afet Risk Youmlnetimi Ve suumlrduumlruumllebilir Kalkınmardquo

Afetlerle Kalkınma Tecruumlbeler Politikalar ve

Beklentiler Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi

Ankara Nisan 2016 ss327-342 s327-342

GUumlR Nurullah ldquoDoğal Afetlerin Ekonomi Politiğirdquo Afetlerle

Kalkınma Tecruumlbeler Politikalar ve Beklentiler

Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi Ankara Nisan

2016 ss311-342

GUumlRLEK Yılmaz ldquoTuumlrkiyersquode Ve Duumlnyada Deprem Sigortacılığırdquo

(İstanbul teknik Uumlniversitesi Fen Bilimleri

Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans

Tezi)Haziran 2006

232

HACIİBRAHİMOĞLU Nurhan ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Youmlntemlerirdquo Kentsel Doumlnuumlşuumlm

Hukuku Ed Yasin M Şahin C İstanbul

Uumlniversitesi SSONAR İdare Hukuku ve İlimleri

Araştırma ve Uygulama Merkezi No20131

ss91-112

HAYRULLAOĞLU Gizem

ALİEFENDİOĞLU Yeşim

TANRIVERMİŞ Harun ldquoDeprem Sonrası Kentte Oluşacak Sorunlara

Direnccedilli Kent Yaklaşımı ile Ccediloumlzuumlm Aranması

Marmara Depremi Oumlrneğirdquo Ed Mengi A

İşccedilioğlu D Kentsel Politikalar Palme Yayıncılık

Ankara 2018 ss290-304 s293

IŞIKLAR Celal ldquoAskeri Yuumlksek İdare Mahkemesi Kararlarında

İdarenin Sorumluluğunu Ortadan Kaldıran

Hallerrdquo Sorumluluk Ve Tazminat Hukuku

Sempozyumu 2009 ss569-636

İNAL Emrehan ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Hukukunda Riskli Yapırdquo

Oniki Levha Yayınları Aralık 2017

İPEK Şuumlkruuml İsmail ldquoTuumlrkiyersquode Kuraklığa Karşı Alınacak Tedbirlerin

Kuraklık Planlaması Kavramı Accedilısından

Değerlendirilmesirdquo TMMOB 2 Su Politikaları

Kongresi Bildiriler Kitabı20-22 Mart 2008

ss493-500

İSTANBUL KUumlLTUumlR

UumlNİVERSİTESİ ldquo23 Ekim ve 9 Kasım 2011 Tarihli Van Depremleri

Yerinde Yapılan İnceleme ve Değerlendirme

Raporurdquo İstanbul Kuumlltuumlr Uumlniversitesi Yayın No

160 İstanbul 2011

233

234

İSTANBUL SİSMİK

RİSKİN AZALTILMASI VE

ACİL DURUM HAZIRLIK

PROJESİ (İSMEP) ldquoAfetlerde Psikolojik İlkyardımrdquo TC İstanbul

Valiliği İstanbul 2009

KABOĞLU İ Oumlmer ldquoDeprem ve Yasama Organının Anayasal

Sorumluluğurdquo Deprem ve Hukuk İstanbul Barosu

Yayınları İstanbul 15 Haziran 2000 s 196

KADIOĞLU Miktad ldquo Meteorolojik Afetler ve Risk Youmlnetimirdquo

Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve

Youmlnetim Boyutuyla Ed Şenguumln H vd Palme

Yayınevi Ankara 2018 ss77-110

KADIOĞLU Miktad ldquoKuraklık Kıranı Risk Youmlnetimirdquo Ed Kadıoğlu

M ve Oumlzdamar E ldquoAfet Zararlarını Azaltmanın

Temel İlkelerirdquo 2008 ss 277-300 JICA Tuumlrkiye

Ofisi Yayınları No 2 Ankara (Kuraklık)

KADIOĞLU Mikdat ldquoToplumda Afet Bilincini Artırma Youmlntemlerirdquo

Afet Youmlnetiminin Temel İlkeleri JICA Tuumlrkiye

Ofisi Yayınları No1 Ankara 2006 ss223-243

KADIOĞLU Mikdat rdquoSel Heyelan ve Ccedilığ İccedilin Risk Youmlnetimirdquo Afet



(Heyelan)

KADIOĞLU Mikdat ldquoAfet Youmlnetimi-Beklenilmeyeni Beklemek En

Koumltuumlsuumlnuuml Youmlnetmekrdquo Marmara Belediyeler

Birliği Yayını İstanbul 2011

235

KADIOĞLU Mikdat ldquoModern Buumltuumlnleşik Afet Youmlnetimin Temel

İlkelerirdquo Afet Zararlarını Azaltmanın Temel


Ankara 2008 ss 1-35

KANDALOĞLU Nihat ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlmrdquo Ege Basım ve Yayın Mart

2016

KAPLAN Guumlrsel ldquoKamu Kurumları ve Tuumlzel Kişileri Arasında

Taşınmaz Mal Devri ve Yargısal

Denetimirdquo Maltepe Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi

Dergisi Ayferi Goumlzersquoye Armağan Y2004Sayı

20041ndash2

KARAHANOĞULLARI Onur ldquo Kamu Hizmeti (Kavram ve Hukuksal Rejim)rdquo

Turhan Kitabevi Ankara 2002

KARAMAN Zerrin Toprak ldquoAfetlerde Hızlı Ccedilevresel Etki Değerlendirmesi ve

Afet Youmlnetiminde Kritik Sorgulamalarrdquo Afet

Youmlnetimi Ed Oumlzguumlr Oumlnder ve Murat Yaman

Ekin Basın Yayın Dağıtım Bursa2017

KARANCI A Nuray ldquoAfet Zararlarını Azaltmada Psikolojinin Oumlnemirdquo

Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri JICA


ss51-57

KAVUT Selahattin ldquoİdarenin Kusurlu sorumluluk hallerirdquo (Abant

İzzet Baysal Uumlniversitesi Sosyal Bilimler


Bolu 2013

KAYA Oumlmer ldquoAvrupa İnsan Hakları Soumlzleşmesi Ve Avrupa

İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının Tuumlrk İdari

236

Yargı Kararları Uumlzerindeki Etkilerirdquo Polis

Akademisi Guumlvenlik Bilimleri Enstituumlsuuml Guumlvenlik

Stratejileri Ve Youmlnetimi Anabilim

Dalı(Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi)

Ankara 2009

KAYIHAN Şaban ldquoZorunlu Deprem Sigortasırdquo EUumlHFD C8S1-2

2004 ss 497-516 s 504

KAYRANCIOĞLU Yahya ldquoTuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetim Yapısı Ve

Uygulamalarrdquo Ankara Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Enstituumlsuuml Sosyal Ccedilevre Bilimleri Ana

Bilim Dalı Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi

Ankara 2006

KELEŞ Ruşen ldquoKentleşme Politikasırdquo İmge Kitabevi Ankara

2016

KUTLU Meltem ldquoDeprem Ve İdarenin Sorumluluğurdquo Amme

İdaresi Dergisi C32 S4 Aralık 1999 ss15-27

LACcedilİNER Vedat ndash

YAVUZ Oumlmer ldquoVan Depremi Oumlrneğinde Afetler Sonrası Yapılan

Yardımlar Ve Hukuki Ccedilerccedilevesirdquo Dicle

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi

(DUumlSBED) Nisan 2013 Y5 S9 ss114-135

LEBLEBİCİ Ozan ldquoDoğal Afetlerde Kriz Youmlnetimirdquo (Gazi

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Kamu

Youmlnetimi Bilim Dalı Youmlnetim Bilimleri Programı

Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi) Ankara

2004

LEBLEBİCİ Ozan ldquoAfetlerde Kamu Youmlnetiminin Roluuml Ve Toplum

Temelli Afet Youmlnetimine Doğrurdquo Hitit Uumlniversitesi

237

Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi Yıl 7 S 2

Aralık 2014 ss457-477

238

LEBLEBİCİ Oumlzkan ldquoAfet Youmlnetim Yaklaşımları Ve Kamu Politikası

Bağlamında Afetlerin Ccedilevreye Etkilerirdquo

Memleket Siyaset Youmlnetim (MSY) C 10 S 23

Ocak 2015 ss 41-77

OĞUZ Habip ldquoSorumluluk Hukukunda Kusurrdquo TAAD Yıl7

Sayı28 Ekim 2016

ONAR S Sami ldquoİdare Hukukunun Umumi Esaslarırdquo CI İsmail

Akguumln Matbaası İstanbul 1966

ONAR S Sami ldquoİdare Hukukunun Umumi Esaslarırdquo CII İsmail


ONAR S Sami ldquoİdare Hukukunun Umumi Esaslarırdquo CIII İsmail


OumlZAY İlhan ldquoGuumlnışığında Youmlnetim II Yargısal Korunmardquo XII

Levha Yayınları İstanbul 2010

OumlZAY İlhan ldquoGuumlnışığında Youmlnetimrdquo Filiz Kitabevi İstanbul

2004

OumlZBUDUN Ergun Tuumlrk Anayasa Hukukurdquo Ankara Yetkin Yayınları

5 Baskı 1998

OumlZDEN Pelin Pınar ldquoKentsel Yenilemerdquo İmge Kitabevi Ankara

2008

OumlZDEN Pelin Pınar ldquoTuumlrkiyedeki Kentsel Doumlnuumlşuumlm Politikaları ve

Uygulamalarına Eleştirel Bir Bakışrdquo D Oumlzdemir

(Ed) Kentsel Doumlnuumlşuumlmde Politika Mevzuat ve

Uygulama Avrupa Deneyimi İstanbul

Uygulamaları Ankara Nobel Yayınları 2010

ss194-224

239

OumlZKARSLI Oğuz ldquoİdarenin Kusursuz Sorumluluğu Ve Risk İlkesirdquo

(Afyon Kocatepe Uumlniversitesi Sosyal Bilimler

Enstituumlsuuml Kamu Youmlnetimi Ana Bilim Dalı

Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi) Afyon

2008

OumlZKUumlL Barış - KARAMAN A

Erkan ldquoDoğal Afetler İccedilin Risk Youmlnetimirdquo TMMOB Afet

Sempozyumu Bildiriler Kitabı TMMOB İnşaat

Muumlhendisleri Odası Yayını Mattek Matbaacılık

Ankara 2007 ss 251-260

OumlZDEN Pelin Pınar ldquoTuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetim Sistemine İlişkin

Eleştirel Bir Değerlendirmerdquo İUuml Siyasal

Bilgiler Fakuumlltesi Dergisi No49 Ekim 2013

ss1-28

OumlZLUumlER OumlZKAYA Ilgın ldquoİmar Barışı Duumlzenlemesine Hukuki Bir

Yaklaşımrdquo İnoumlnuuml Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi

Dergisi ndashİNUumlHFD- Cilt9 Sayı2 Yıl 2018

OumlZMEN Buumllent ndash

GOumlKCcedilE Oktay ldquoTuumlrkiyersquonin Afetselliğirdquo Tuumlrkiyersquonin Afet



2018 s26

OumlZTUNCcedil Hikmet ldquoTuumlrk İdare Hukukunda İstimvalin Hukuki

Rejimirdquo İstanbul Uumlniversitesi Sosyal Bilimler

Enstituumlsuuml Kamu Hukuku Anabilim Dalı

Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul

2015

240

OumlZTUumlRK Nurettin ldquoTuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimi Karşılaşılan Sorunlar

Ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Ccedilağdaş Yerel Youmlnetimler

C12 S4 Ekim 2003 ss42-64

241

SANCAKDAR Oğuz ldquoAvrupa İnsan Hakları Mahkemesirsquonin Tuumlrk Yargı

Sistemindeki Konumu ve Kararlarının İdari Yargı

Hakiminin Vereceği Kararlara Etkisirdquo




2008 ss211-296

SARI Mustafa ndash

AKSU Tahsin ldquoAfetlerde Sosyal Medya ve Algı Youmlnetimi Van

Depremi Oumlrneğirdquo İdarecinin Sesi Dergisi

Temmuz-Ağustos Ankara 2012 ss 41-46

SARSIKOĞLU Şenel ldquoİdarenin Mali Sorumluluğu Accedilısından Zarar

Kavramırdquo Ankara Uumlniversitesi Hukuk Fak

Dergisi 65 (4) 2016 ss 2389-2422

SEROZAN Rona ldquoDepremzedelerin Tazmin İstemlerirdquo Deprem ve


Haziran 2000

SEVER Ccediliğdem Dilşad ldquoTeroumlrle Bağlantılı Zararlardan Dolayı İdarenin

Sorumluluğurdquo TBB Dergisi 2017 (133) ss163-

210

SEVER Ramazan ldquo Aşırı Kar Yağışlarının Afete Doumlnuumlşmesini

Engellemek İccedilin Alınması Gereken Bazı Oumlnlemler

rdquo 5 Duumlnya Su Forumu Boumllgesel Hazırlık Suumlreci

DSİ Yurticcedili Boumllgesel Su Toplantıları Kar

Hidrolojisi Konferansı Bildiri Kitabı 27ndash28 mart

2008 Erzurum S173-184

SMITH K ve WARD R (1998) ldquoFloods Physical Processes and Human

Impactsrdquo John Wiley Chichester UK 382 pp

242

SONGUumlR Demet 2000 ldquoAfet Sonrası Barınakların ve Geccedilici

Konutların Analizi ve Değerlendirilmesirdquo İstanbul

Teknik Uumlniversitesi Fen Bilimleri Enstituumlsuuml

Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi

ŞAHİN Cenk ldquoAfet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi

Hakkındaki Kanunrsquoa Youmlnelik Bazı Eleştirilerrdquo

Kentsel Doumlnuumlşuumlm Hukuku Ed Yasin M Şahin

C İstanbul Uumlniversitesi SSONAR İdare Hukuku

ve İlimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi

No20131 ss19-49

ŞAHİN Kemal ldquoAvrupa İnsan Hakları Soumlzleşmesi Hukukunda

Doğal Afetlerde Yaşam Hakkı Ve Muumllkiyet Hakkı

Bağlamında Devletin Sorumluluğu Budayeva

Kararırdquo MUumlHF ndash HAD C 19 S 3 ss53-146

ŞAHİN Kemalettin ldquo Ccedilarşamba Ovası ve Yakın Ccedilevresindeki Sel

Felaketi ( 27 Mayıs 2000)rdquo Tuumlrkiye Coğrafya

Dergisi S 39 İstanbul 2002 s79-95

ŞAHİN Cemalettin-

SİPAHİOĞLU Şenguumln ldquoDoğal Afetler Ve Tuumlrkiyerdquo Guumlnduumlz Eğitim ve

Yayıncılık Ankara 2009

ŞAHİN Utku Ali ldquo Afet Youmlnetimi Faaliyetlerinin Kamu Hizmeti

Kavramı Ccedilerccedilevesinde Değerlendirilmesirdquo

Tesam Akademi Dergisi Temmuz 2014 1(2) s

7-30

ŞAHİN Yusuf (Kentleşme) ldquo Kentleşme Politikasırdquo Ekin Yayınevi 2017

243

ŞAHİN Yusuf ldquoDoğal Afet Duumlzenlemeleri Ve Yerel Oumlzerklikrdquo

Ankara Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml

Kamu Youmlnetimi Ve Siyaset Bilimi (Kent Ve Ccedilevre

Bilimleri Ana Bilim Dalı) Yayınlanmamış Yuumlksek

Lisans Tezi Ankara 2002

ŞAHİN Yusuf-

PEHLİVAN Abdulkadir ldquoDoğal Afet Risklerini Paylaşma Aracı Olarak

Deprem Sigortasırdquo TMOBB Afet Sempozyumu

2007 ss443-451

ŞAŞMAZ Aysema Pelin ldquoİdarenin Sorumluluğu Ve Danıştay

Kararlarındaki Goumlruumlnuumlmuumlne Genel Bakışrdquo

Kırıkkale Uumlniversitesi Ekonomi İşletme Siyaset

ve Uluslararası İlişkiler Dergisi Aralık 2016 C2

S2 s211-235

ŞENGEZER Betuumll-

KANSU Hatice ldquoAfetler İmar Mevzuatı Hukuki Sorunlarırdquo

Deprem ve Hukuk İstanbul Barosu Yayınları

İstanbul 15 Haziran 2000 s 14

ŞENGUumlL Mihriban ndash

TURAN Menaf ldquoErciş Depremi Oumlrneğinde Afet Sonrası Geccedilici

Yerleşim Alanlarında Youmlnetim Uygulamaları ve

Sorunlarırdquo Muumllkiye XXXVI-274 Ankara 2012

ss 113-148

ŞENGUumlN Hayriye ldquoAfet Youmlnetimi Sistemi Ve Marmara Depremi

Sonrasında Yaşanan Sorunlarrdquo (Ankara

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml

Yayınlanmamış Doktora Tezi) Ankara 2007

244

ŞENGUumlN Hayriye ldquoMarmara Depremirsquonde Bayındırlık ve İskacircn

Bakanlığı Ccedilalışmaları ve Hukuksal Sorunlarrdquo


Ankara 5-7 Aralık 2007 Mattek Matbaacılık

ss57-82

ŞENGUumlN Hayriye ldquo Afet Youmlnetiminin Kurumsal Yapısı ve Afet

Hukukurdquo Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi Sosyal

Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla Ed Şenguumln H

vd Palme Yayınevi Ankara 2018

s135Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi Sosyal Siyasal

ve Youmlnetim Boyutuyla Ed Şenguumln H vd Palme


TANDOĞAN Haluk ldquoTuumlrk Mesuliyet Hukukurdquo Ankara 1961

TAŞ Şefik ERDAL Muumlrsel ldquo Afet Youmlnetiminde Suumlrduumlruumllebilirlikrdquo 2nd

Internatıonal Sustaınable Buıldıngs Symposıum

(ISBS) Bildiriler Kitabı Gazi Uumlniversitesi 28-30

Mayıs 2015Ankara s1074

TAŞTAN Bekir

AYDINOĞLU Ccedilağdaş Arif ldquo Afet Youmlnetiminde Ccediloklu Tehlike ve Risk

Kavramırdquo Coğrafyacılar Derneği Uluslararası

Kongresi Bildiriler Kitabı 4-6 Haziran 2014

Muğla Sıtkı Koccedilman Uumlniversitesi SS 99-106

TC Başbakanlık Afet ve

Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı ldquoAccedilıklamalı Afet Youmlnetimi Terimleri Soumlzluumlğuumlrdquo

Kasım 2014

245


Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı ldquoAfet Ve Acil Durumlara İlişkin Temel Mevzuatrdquo

Ankara Mart 2015

TERCAN Binali Afet Boumllgelerinde Yeniden Yerleştirme Ve İskacircn

Politikaları (Ankara Uumlniversitesi Sosyal Bilimler

Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Doktora Tezi) Ankara

2008

TEZER Azime -

Handan Tuumlrkoğlu ldquoZarar Azaltma ve Şehir Planlamardquo Afet



59-71

TEZGİDER Guumllguumln ldquoAfet Youmlnetiminde Sivil Toplum Kuruluşlarının

Roluuml ve Goumlrevlerirdquo Afet Youmlnetiminin Temel


Ankara 2006 ss 153-158

TEZGİDER Guumllguumln ve

bşk Guumlvenli yaşamak Afetlerden Korunmayı Oumlğreniyoruz ODTUuml- Afet

Youmlnetimi Uygulama ve Araştırma Merkezi

Yayını Ankara 2013

TEZGİDER Guumllguumln ldquoYerel Youmlneticiler Saha Uygulayıcıları iccedilin Afet

Risk Youmlnetimi ve Zarar Azaltma Stratejilerirdquo Afet



246

TOKER Kemalettin ldquoTuumlrkiyersquode Ccedileşitlerine Goumlre Kadastro

Suumlreccedillerinin Analizirdquo Proceedings of the World

Cadastre Summit 2015 Istanbul ss436-444

httpwebituedutrtahsintahsinBook-

WCadastre_filesSession204-3pdf

TURAN Menaf ldquoTuumlrkiyersquonin Yeni Youmlnetim Duumlzeni

Cumhurbaşkanlığı Huumlkuumlmet Sistemirdquo Sosyal

Bilimler Araştırma Dergisi Y2018 C7 S3

ss42-91

TURAN Menaf - GİYİK C ldquo Van Depremi Oumlrneğinde Afet Sonrası Yeniden

Yerleştirme ve İskan Uygulamalarırdquo Tuumlrkiyersquonin

Afet Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve Youmlnetim

Boyutuyla Ed Şenguumln H vd Palme Yayınevi

Ankara 2018

TURAN Menaf ldquoErciş Ve Van Depremleri Uumlzerine Notlarrdquo

İdarecinin Sesi Temmuz-Ağustos 2012 ss39-

40

TURAN Menaf

YİĞİT OumlRCcedilEN İlke ldquoDoğal Afetler ve Ccedilevre Sorunlarırdquo İnsan Ccedilevre

Toplum İmge Kitabevi Ankara 2016 s483 vd

TUTAR Hasan ldquoKriz ve Stres Youmlnetimirdquo Seccedilkin Yayıncılık

Ankara 2004

ULUĞ Atilla ldquoNasıl Bir Afet Youmlnetimirdquo TMMOB İzmir Kent

Sempozyumu İzmir 2009 ss1-18

ULUSOY Ali ldquoDeprem ve Kamu Hizmetlerinin Etkinliğirdquo



247

UZUNCcedilIBUK Levent ldquo Afet ve Risk Youmlnetimi İle İlgili Kavram ve

Tanımlarrdquo İstanbul Buumllten TMMOB HKMO

İstanbul Şubesi Yayını Cilt1 Sayı2 28-36

2012

UZUNCcedilIBUK Levent ldquoYerleşim Yerlerinde Afet Ve Risk Youmlnetimirdquo

(Ankara Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml

Kamu Youmlnetimi Ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı

(Kent Ve Ccedilevre Bilimleri) Yayınlanmamış

Doktora Tezi) Ankara 2005

UumlNAL A ldquoDoğal Afet Sigortacılığının Tuumlrkiye ve

Duumlnyadaki Uygulamasırdquo Yayımlanmamış

Yuumlksek Lisans Tezi Marmara Uumlniversitesi

İstanbul 2004

UumlSTUumlN Guumll ldquo Kentsel Doumlnuumlşuumlm Hukukurdquo XII Levha

Yayınları İstanbul Kasım 2014

WADOOD Selda ldquoİdarenin Sorumluluğunu Gerektiren Zarar

Kavramırdquo ( Gazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler


Ankara 2009

William L WAUGH Jr Terrorism and Emergency Management - Policy

and Administration USA Marcel Dekker Inc

1990

ISNER Benjamin At Risk Natural Hazards Peoplersquos Vulnerability and

Disasters Routledge New York 2004

YAHŞİ A S ldquoAfet Youmlnetimi ve Bandırma Oumlrneğirdquo Akdeniz

Uumlniversitesi SBE İşletme Ana Bilim Dalı Yuumlksek

Lisans Tezi 2007 Antalya

248

YALCcedilIN BAL Burccedilak ldquoHak Arama Oumlzguumlrluumlğuuml Oumlnuumlnde Bir Engel Riskli

Alan Kararlarına Karşı Dava Accedilma Suumlresirdquo Ankara

Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi 65 (4) 2016 ss

2513-2552

YASİN Melikşah ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Uygulamalarının Hukuki

Boyuturdquo TBB Dergisi S60 Y2005 ss105-137

YAŞAR N Hasan ldquo İdare Hukuku Genel Esaslarrdquo Der Yayınları

İstanbul 2013

YAŞAR N Hasan ldquoİdarenin Hukuki Sorumluluğu Uumlzerine

Duumlşuumlncelerrdquo İstanbul Uumlniversitesi Hukuk

Fakuumlltesi Mecmuası Cilt LXVI Sayı 1 2008 s

205

YAVAŞ Hikmet ldquoKriz Youmlnetimirdquo İzmirrsquode Deprem Riskirdquo Editoumlr

Arife Karadağ ve Hikmet Yavaş İzmir Yerel

Guumlndem 21 Yayını İzmir 2001

YAYLA Ahmet ldquo İdarenin Kusursuz Sorumluluğurdquo XII Levha

Yayınları 1 Baskı İstanbul Mayıs 2015

YAYLA Yıldızhan İdare Hukuku Beta Yayınları İstanbul 2009

YAYLA Yıldızhan ldquoİdarenin Sorumluluğu Ve Muumlcbir Sebeprdquo


Sempozyumurdquo Fakuumllteler Matbaası Ankara

1980 ss45-61

YAYLACI T Cengiz ldquoTuumlrkiyedeki Afet Ve Acil Durum Youmlnetimi

Uygulamaları Bir Alan Araştırmasırdquo İstanbul

Gelişim Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml

İşletme Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yuumlksek

Lisans Tezi İstanbul 2015

249

YENİLMEZ İNCE Meltem ldquoAfet Planlama ve Muumldahalesinde Sivil Toplum

Kuruluşlarının Roluuml ve Oumlnemirdquo Afetlerle



2016 ss343-364

YEŞİL İsmail ldquo6525 Sayılı Kanunrsquoun Afet ve Acil Durum

Youmlnetimirsquone Getirdiklerirdquo AFAD Resmi Dergisi

S4 2014 ss24-25

YILDIRIM Turan ldquo Danıştay Kararlarında Muumlcbir Sebep Kavramırdquo

5 İdare Hukuku Buluşması ldquoDanıştay Karar

İmcelemelerirdquo 4-6 Mayıs 2018

Buumlyuumlkadaİstanbul Filiz Kitabevi İstanbul 2019

YILDIRIM YASİN KAMAN

OumlZDEMİR UumlSTUumlN TEKİNSOY ldquoİdare Hukukurdquo XII Levha İstanbul 2015

YILDIZ Hayrettin ldquoİdarenin Sosyal Risk Sorumluluğunda İlliyet Bağı

Meselesirdquo TBB Dergisi(116) 2015 Ankara

ss137-178

YILDIZ Mustafa ldquoMahalli İdareler Reformu Sonrasında Afet

Youmlnetimirdquo Afet Zararlarını Azaltmanın Temel


Ankara 2008 ss175-185

YILMAZ Abdullah ldquoTuumlrk Kamu Youmlnetiminin Sorun Alanlarından Biri

Olarak Afet Youmlnetimirdquo Pegem A Yayıncılık

Ankara 2003

250

YILMAZ Abdullah ldquoTuumlrkiyersquode Afetlerde Karşılaşılan Sorunlarrdquo

Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi S1 2012

ss61-81

YILMAZ Abdullah ldquoAfetlerden Oumlnce Gerccedilekleştirilmesi Gereken Afet

Youmlnetimi Ccedilalışmalarırdquo Tuumlrk İdare Dergisi Yıl

74 S 435 Haziran 2002 ss 205- 219

YILMAZ Abdullah ldquoAfetlerden Sonra Orta ve Uzun Vadeli Afet


76 S 442 Mart 2004 ss 157- 169

YILMAZ Abdullah ldquoAfet Youmlnetimirdquo Sivil Savunma Dergisi Yıl 46

S 177 Temmuz-Ağustos-Eyluumll 2004 ss 17-21

YUumlKSEL İsmail ldquo6771 Sayılı Anayasa Değişikliği Kanunursquonun

Ardından Kanun Yapma Youmlntemirdquo Hacettepe

HFD 7(2) 2017 251ndash274

(1066 67 68 69 70) Esas Numaralı 23121999

Tarihli Meclis Araştırması Komisyonu Raporu

Tuumlrkiye Buumlyuumlk Millet Meclisi 1999

ldquoDeprem Riskinin Araştırılarak Deprem

Youmlnetiminde Alınması Gereken Oumlnlemlerin

Belirlenmesi Amacıyla Kurulan TBMM Meclis

Araştırması Komisyonu Raporurdquo Doumlnem 23

Yasama yılı 4 S Sayısı 549


Acil Durum Youmlnetimi

Başkanlığı (AFAD) 2 014-2023 Teknolojik Afetler Yol Haritası Belgesi

Eyluumll 2014 (Teknolojik Afetler)

TC Kalkınma Bakanlığı

251

Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) Afet Youmlnetiminde Etkinlik Oumlzel

İhtisas Komisyonu Raporu Ankara 2014

The Johns Hopkins and the International

Federation of Red Cross and Red Crescent

Societies ldquoPublic health guide for emergenciesrdquo

Second edition 2008 Disaster definitions

httpreliefwebintsitesreliefwebintfilesresour

cesForwardpdf

İnternet Adresleri

httpswwwafadgovtr

httpdergisayistaygovtr

httpwwwmarmaracografyacom

httpwwwnewwsacom

httpdergiparkulakbimgovtr

httpwwwacatcomtr

httptdkterimgovtr

httpswwwresmigazetegovtr

httpswwwkazancicom

httpwwwkalkinmagovtr

httpwwwacilafetorgtr

httpwwwarkiteracom

httpsemlakkulisicom

httpwwwhurriyetcomtr

httpwwwtbmmgovtr

252

253

OumlZGECcedilMİŞ

1982 yılında İstanbulrsquoda doğdu İlk ve orta oumlğrenimini 1989-1996 yılları

arasında Edirne Yuumlksel Yeşil İlkoumlğretim Okulursquonda lise oumlğrenimini 19996-2000

yılları arasında Kahramanmaraş Suumlper Lisesirsquonde tamamladı 2005 yılında Marmara

Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesirsquoni bitirip 2007 yılında İstanbul Barosursquonda avukatlık

stajını tamamlayarak Avukatlık Ruhsatnamesini aldı 2007-2008 yıllarında bir hukuk

buumlrosunda avukat olarak ccedilalıştı Sonrasında Marmara Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi

Oumlzel Hukuk Ana Bilim Dalında başladığı yuumlksek lisansını 2009 yılında tamamladı

2009-2011 yılları arasında Van Valiliği Zarar Tespit Komisyonursquonda Avukat olarak

goumlrev aldı 2011 yılında İstanbul Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Kamu Hukuku Ana

Bilim Dalında doktora oumlğrenimine başladı Aynı yıl Van Yuumlzuumlncuuml Yıl Uumlniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Kamu Youmlnetimi Boumlluumlmuuml Hukuk Bilimleri Ana

Bilim Dalında Araştırma Goumlrevlisi olarak goumlreve başladı Halen aynı boumlluumlmde

araştırma goumlrevlisi olarak goumlrevine devam eden Guumllcan Azimli Ccedililingir evli ve bir

ccedilocuk annesidir

ii

iii

OumlZ


SORUMLULUĞU
















iv

ABSTRACT


RESPONSIBILITY
















Responsibility

v

İCcedilİNDEKİLER

OumlZ ii

ABSTRACT iv




GİRİŞ 1



11 Afet Tanımı 5





















vi












Kanun 88



















vii





311Genel Olarak 138













SONUCcedil 207

KAYNAKCcedilA 218


viii

TABLOLAR LİSTESİ


sayısı 11






ix






x





RG Resmi Gazete









Başkanlığı






xi


Koruma Vakfı






1

GİRİŞ




























2





























3































4




5



11 Afet Tanımı









soumlyleyebiliriz2















6




















verilebilir6












7





indirilebilmektedir






















8


























206 s187





9






























Adana 2007 s16-17

10





























11






sayısı


Birimi Sayısı

Deprem 158241 55

3942

Heyelan 59345 21 5472

Su Baskını 22157 8 2924

















12












Deprem (gt45) 351 651

gt2500


Heyelan Kaya

Duumlşmesi

327 77 54 1301




Toplam 2280 870 gt2750












13




















oumlneme sahiptir23








21 Şenses age s33



14





Sayısı




























15



























devredilmesidir




16































17

























18





























19






























20






























21




























20087060K 200812665 T 10102008 D6D E 20097373 K 20113346 T 2392011 D8D



22





























03112016

23










sıralanabilir48




















24































25









gerekmektedir52























26





























27






























28








oumlnemlidir59






















Dergisi 2014 15 84-93 s84

29


başlamıştır60


























30





























31































32



























33








doğuracaktır












alınmaktadır73












34






























35






























36































37































38




























39













sağlamaktadır90














Aydınlığında




40

























incelenmektedir




41




















AFETTEDBİRSİZLİK

CcedilARESİZLİK

BELİRSİZLİK

HAZIRLIKLI OLMA

AFET SONRASI KRİZ

YOumlNETİMİ

İYİLEŞTİRME


YENİDEN İNŞA

RİSK AZALTMA


YOumlNETİMİ

42






























43































44







olmalıdır























45




























46




























47































48





























49


















almaktadır119












50





bağlıdır121

























51





























52






























53

Afet



Acil Yardım

Hasar Tespiti


















131 RG 21091968 tarih ve 13007 Sayı

54





100 haneye

kadar

Koumly 110 konut

l00 haneden

fazla

Koumly 10 konut





















55





























13052019

56


















yapmıştır












13052019

57





























Tarihi 13052019

58































59




























60





























age s72

61































Nisan 2016 ss343-364 s353

62












151 Uluğ agm s5

63




























64































65






























Tarihi 25022019

66



Hakkında Kanun


























67


















hazırlanmıştır










68




























69



























168 RG 25051959 Tarih ve 10213 Sayı

70
























71













sıralanmıştır
















72





























73













Sigortaları Kanunu
















74































75






























76





























77






























78






























79






























80














sağlanabilecektir

















81



























82

BOumlLGE KONUT

SAYISI

SİGORTALI

KONUT

SAYISI

POLİCcedilE

DAĞILIMI

SİGORTALILIK

ORANI PRİM

PRİM

ORANI

MARMARA 6014550 3644984 4080 6060 558129122 4690

İCcedil ANADOLU 3332500 1580026 1770 4740 114966309 970

EGE 2616350 1335634 1500 5100 227116997 1910

AKDENİZ 2236030 983718 1100 4400 120746813 1010

KARADENİZ 1693780 729933 820 4310 87019729 730

GUumlNEY

DOĞU

ANADOLU

991460 358968 400 3620 37097206 310

DOĞU

ANADOLU

777020 290713 330 3740 45757461 380

TOPLAM 17661690 8923976 100 5050 1190833636 100




83



















oumlnemlidir219








84



























85






























86





























87



























88


ccedilıkmaktadır











sağlamaktadırlar














89






























90




























91





ihdas edilmiştir


























92






























değiştirilmiştir

93





























tanımlanmıştır

94





























95




























96



















gerekmektedir261










97








getirilmiştir






















98



























99





























100






























101




























ve 27621 Sayı

102































103














bulunmaktadır284














104









değildir286



Kanunu

















105


























ya da yaptırılır


106



























107





























108



























109









yuumlruumltmektedir






















110








uumlstlenmiştir






















111































112






























113









bir kuruldur314

















getirmektedir316


114










goumlrevlidir


61 Genel Olarak















Sayı

115































116




























117






























118






























119





























19072018

120





























Tarihi 27092019

121








Hastalıklar





















122
































123































124































kaldırılmıştır

125






























Tarihi 27092018

126



























127




























128































129


uygulamak



























130






































131





















(hellip)rdquo








132






























133















goumlrevleridir














134











gidilmiştir368














135




oumlncesi


OumlRGUumlTLENME

AFET

YOumlNETİMİNDE

YEREL

OumlRGUumlTLENME






Yardım Komitesi


sonrası


OumlRGUumlTLENME

AFET

YOumlNETİMİNDE

YEREL

OumlRGUumlTLENME






(AFAD İl


-Belediyeler

-Afet ve Acil Durum

Arama ve Kurtarma














136





















vermiştir







137


goumlstermiştir370


9 Nisan 2013 s131

138






311Genel Olarak




















139






























Aydın ages8

140





























141





































19981533 K 200177Akıncı age s658

142






























143


































144

































DuranSorumluluks26

145














varılabilir398
















146






























147





gidilebilmektedir























148



























ccedilıkmaktadır


1993724 E 19933146K D6D 26062006 T 20043762 E 20063413 K D6D02032006


149





























22032019

150































151

















huumlkmetmiştir414













152















etmektedir















153






























154


























420D10D 12121991 T 19903737 E 19913762 K D10D 10041996 T 199553 E 19961913




155





























156






değildir428























157





























158





























159























438 D12D08071969 T 19681296 E 19691401 K D10D D10D 21021983 T 19823147 E

1983322 K D10D 05101983 T 19824042 E 19831823 K 21042008 T 20065024 E

20082685 K D15D19122017 T 20168641 E 20177588 K D15D 03042018 T 201813008









160





























161




























16052019 449 RG 27072004 Tarih ve 25535 Sayı

162































163




































2015 s68

164




















katılmaktadır459










165





























166































167


SORUMLULUĞU






















vermelidirler466






168





























467 RG 08091975 Tarih ve 15350 Sayı

169
































170































171































172






























09072018

173






























174































175






























176




















etmektedir


SORUMLULUĞU







177






























Leblebici age s354

178






























179











oumlnemlidir489










bulunmaktadır490










180































181


















bulunmaktadır494







27092018 493 15042014 T 20136954 E 20143101 K 13052015 T 20149625 K 20153013 E Akıncı



mahkeme7




182




















iddia etmektedirler










183


Kararı)













karar vermiştir497
















184






























185




















edebilecektir508










186





























187






























188
































189














341 Genel Olarak
















190



























191






























age s654

192





























193















edecektir529















194






























Tarihi 20032018

195






























20032018

196































197



































198


































199


















tutulmayacaktır













200





























201



























accedilılmıştır


202

















gerekir














203




























204






























08122017

205






























206





207

SONUCcedil





























208































209































210






























211















kavuşturulmuştur

















212






























213































214






























15052019

215































216































217





218

KAYNAKCcedilA







135-138





Kitaplar İstanbul




180








Yıl 2014 Sayı 1-2 Ss 185-211



219






2012 ss61-70













47


Ankara 2012



1097

220

ATAY E Ethem-









Tezi) 2011










2015



2007 S 57 (2) s127-144




221





1980










2016 tarihinde






BAŞ BEREKET Zuhal







ss123-126

222






BİREYSEL BAŞVURU



BODUROĞLU M



2013


1 2001 ss243-267



Yayin No 2831998








219


Ankara 1997

223



COŞKUN Arife-





2007

CcedilAKIR Barış-



C17 S4 Ekim 2008ss23-43













224










S 134 Nisan 2011 ss 62-69






2008 ss193-210


Ankara Ocak 2000


İstanbul 1964



225





Ankara 2008 ss 157-175




Ankara 2013








Yayın No1 2005 s1










226






(Sempozyum)




Ankara 2008 ss301-353





ss301 vd

ERKAL Tevfik-






2018 ss2247-255




2000 (Deprem)

227




2007 ss 489 vd










Youmlnetimi)




Tezi) Ankara 2006




Isparta 2011





Ekonomi 2008 C15 S1 s 115-130

228



Dergisi 8 S3 Y1975 ss 91-114







C1 Ankara 2018







2003 CII

GOumlZLER Kemal


2018

GOumlZLER Kemal

229


Haziran 2019







Ankara 2014



Ankara 2014

230

GURENKO E Lester











50
















231



GUumlNDUumlZ Zeki-


A Benguuml








erişildi




Ankara Nisan 2016 ss327-342 s327-342




2016 ss311-342




Tezi)Haziran 2006

232





ss91-112

HAYRULLAOĞLU Gizem






Ankara 2018 ss290-304 s293











ss493-500





160 İstanbul 2011

233

234

İSTANBUL SİSMİK






















(Heyelan)




235




Ankara 2008 ss 1-35


2016





20041ndash2










ss51-57




Bolu 2013



236





Ankara 2009


2004 ss 497-516 s 504





Ankara 2006


2016












2004



237


Aralık 2014 ss457-477

238




Ocak 2015 ss 41-77


Sayı28 Ekim 2016










2004


5 Baskı 1998


2008






ss194-224

239





2008





Ankara 2007 ss 251-260




ss1-28








2018 s26





2015

240



C12 S4 Ekim 2003 ss42-64

241







2008 ss211-296

SARI Mustafa ndash






Dergisi 65 (4) 2016 ss 2389-2422



Haziran 2000



210






2008 Erzurum S173-184



242










No20131 ss19-49








ŞAHİN Cemalettin-






7-30


243






ŞAHİN Yusuf-



2007 ss443-451





S2 s211-235

ŞENGEZER Betuumll-








ss 113-148





244





ss57-82













TAŞTAN Bekir







Kasım 2014

245



Ankara Mart 2015




2008

TEZER Azime -




59-71




Ankara 2006 ss 153-158









246









ss42-91





Ankara 2018



40

TURAN Menaf




Ankara 2004






247




2012









İstanbul 2004






Ankara 2009



1990






248




2513-2552




İstanbul 2013




205










1980 ss45-61






249





2016 ss343-364



S4 2014 ss24-25









ss137-178




Ankara 2008 ss175-185



Ankara 2003

250



ss61-81



74 S 435 Haziran 2002 ss 205- 219



76 S 442 Mart 2004 ss 157- 169





HFD 7(2) 2017 251ndash274

(1066 67 68 69 70) Esas Numaralı 23121999













251








cesForwardpdf

İnternet Adresleri

httpswwwafadgovtr



httpwwwnewwsacom


httpwwwacatcomtr

httptdkterimgovtr


httpswwwkazancicom



httpwwwarkiteracom

httpsemlakkulisicom


httpwwwtbmmgovtr

252

253

OumlZGECcedilMİŞ















iii

OumlZ


SORUMLULUĞU
















iv

ABSTRACT


RESPONSIBILITY
















Responsibility

v

İCcedilİNDEKİLER

OumlZ ii

ABSTRACT iv




GİRİŞ 1



11 Afet Tanımı 5





















vi












Kanun 88



















vii





311Genel Olarak 138













SONUCcedil 207

KAYNAKCcedilA 218


viii

TABLOLAR LİSTESİ


sayısı 11






ix






x





RG Resmi Gazete









Başkanlığı






xi


Koruma Vakfı






1

GİRİŞ




























2





























3































4




5



11 Afet Tanımı









soumlyleyebiliriz2















6




















verilebilir6












7





indirilebilmektedir






















8


























206 s187





9






























Adana 2007 s16-17

10





























11






sayısı


Birimi Sayısı

Deprem 158241 55

3942

Heyelan 59345 21 5472

Su Baskını 22157 8 2924

















12












Deprem (gt45) 351 651

gt2500


Heyelan Kaya

Duumlşmesi

327 77 54 1301




Toplam 2280 870 gt2750












13




















oumlneme sahiptir23








21 Şenses age s33



14





Sayısı




























15



























devredilmesidir




16































17

























18





























19






























20






























21




























20087060K 200812665 T 10102008 D6D E 20097373 K 20113346 T 2392011 D8D



22





























03112016

23










sıralanabilir48




















24































25









gerekmektedir52























26





























27






























28








oumlnemlidir59






















Dergisi 2014 15 84-93 s84

29


başlamıştır60


























30





























31































32



























33








doğuracaktır












alınmaktadır73












34






























35






























36































37































38




























39













sağlamaktadır90














Aydınlığında




40

























incelenmektedir




41




















AFETTEDBİRSİZLİK

CcedilARESİZLİK

BELİRSİZLİK

HAZIRLIKLI OLMA

AFET SONRASI KRİZ

YOumlNETİMİ

İYİLEŞTİRME


YENİDEN İNŞA

RİSK AZALTMA


YOumlNETİMİ

42






























43































44







olmalıdır























45




























46




























47































48





























49


















almaktadır119












50





bağlıdır121

























51





























52






























53

Afet



Acil Yardım

Hasar Tespiti


















131 RG 21091968 tarih ve 13007 Sayı

54





100 haneye

kadar

Koumly 110 konut

l00 haneden

fazla

Koumly 10 konut





















55





























13052019

56


















yapmıştır












13052019

57





























Tarihi 13052019

58































59




























60





























age s72

61































Nisan 2016 ss343-364 s353

62












151 Uluğ agm s5

63




























64































65






























Tarihi 25022019

66



Hakkında Kanun


























67


















hazırlanmıştır










68




























69



























168 RG 25051959 Tarih ve 10213 Sayı

70
























71













sıralanmıştır
















72





























73













Sigortaları Kanunu
















74































75






























76





























77






























78






























79






























80














sağlanabilecektir

















81



























82

BOumlLGE KONUT

SAYISI

SİGORTALI

KONUT

SAYISI

POLİCcedilE

DAĞILIMI

SİGORTALILIK

ORANI PRİM

PRİM

ORANI

MARMARA 6014550 3644984 4080 6060 558129122 4690

İCcedil ANADOLU 3332500 1580026 1770 4740 114966309 970

EGE 2616350 1335634 1500 5100 227116997 1910

AKDENİZ 2236030 983718 1100 4400 120746813 1010

KARADENİZ 1693780 729933 820 4310 87019729 730

GUumlNEY

DOĞU

ANADOLU

991460 358968 400 3620 37097206 310

DOĞU

ANADOLU

777020 290713 330 3740 45757461 380

TOPLAM 17661690 8923976 100 5050 1190833636 100




83



















oumlnemlidir219








84



























85






























86





























87



























88


ccedilıkmaktadır











sağlamaktadırlar














89






























90




























91





ihdas edilmiştir


























92






























değiştirilmiştir

93





























tanımlanmıştır

94





























95




























96



















gerekmektedir261










97








getirilmiştir






















98



























99





























100






























101




























ve 27621 Sayı

102































103














bulunmaktadır284














104









değildir286



Kanunu

















105


























ya da yaptırılır


106



























107





























108



























109









yuumlruumltmektedir






















110








uumlstlenmiştir






















111































112






























113









bir kuruldur314

















getirmektedir316


114










goumlrevlidir


61 Genel Olarak















Sayı

115































116




























117






























118






























119





























19072018

120





























Tarihi 27092019

121








Hastalıklar





















122
































123































124































kaldırılmıştır

125






























Tarihi 27092018

126



























127




























128































129


uygulamak



























130






































131





















(hellip)rdquo








132






























133















goumlrevleridir














134











gidilmiştir368














135




oumlncesi


OumlRGUumlTLENME

AFET

YOumlNETİMİNDE

YEREL

OumlRGUumlTLENME






Yardım Komitesi


sonrası


OumlRGUumlTLENME

AFET

YOumlNETİMİNDE

YEREL

OumlRGUumlTLENME






(AFAD İl


-Belediyeler

-Afet ve Acil Durum

Arama ve Kurtarma














136





















vermiştir







137


goumlstermiştir370


9 Nisan 2013 s131

138






311Genel Olarak




















139






























Aydın ages8

140





























141





































19981533 K 200177Akıncı age s658

142






























143


































144

































DuranSorumluluks26

145














varılabilir398
















146






























147





gidilebilmektedir























148



























ccedilıkmaktadır


1993724 E 19933146K D6D 26062006 T 20043762 E 20063413 K D6D02032006


149





























22032019

150































151

















huumlkmetmiştir414













152















etmektedir















153






























154


























420D10D 12121991 T 19903737 E 19913762 K D10D 10041996 T 199553 E 19961913




155





























156






değildir428























157





























158





























159























438 D12D08071969 T 19681296 E 19691401 K D10D D10D 21021983 T 19823147 E

1983322 K D10D 05101983 T 19824042 E 19831823 K 21042008 T 20065024 E

20082685 K D15D19122017 T 20168641 E 20177588 K D15D 03042018 T 201813008









160





























161




























16052019 449 RG 27072004 Tarih ve 25535 Sayı

162































163




































2015 s68

164




















katılmaktadır459










165





























166































167


SORUMLULUĞU






















vermelidirler466






168





























467 RG 08091975 Tarih ve 15350 Sayı

169
































170































171































172






























09072018

173






























174































175






























176




















etmektedir


SORUMLULUĞU







177






























Leblebici age s354

178






























179











oumlnemlidir489










bulunmaktadır490










180































181


















bulunmaktadır494







27092018 493 15042014 T 20136954 E 20143101 K 13052015 T 20149625 K 20153013 E Akıncı



mahkeme7




182




















iddia etmektedirler










183


Kararı)













karar vermiştir497
















184






























185




















edebilecektir508










186





























187






























188
































189














341 Genel Olarak
















190



























191






























age s654

192





























193















edecektir529















194






























Tarihi 20032018

195






























20032018

196































197



































198


































199


















tutulmayacaktır













200





























201



























accedilılmıştır


202

















gerekir














203




























204






























08122017

205






























206





207

SONUCcedil





























208































209































210






























211















kavuşturulmuştur

















212






























213































214






























15052019

215































216































217





218

KAYNAKCcedilA







135-138





Kitaplar İstanbul




180








Yıl 2014 Sayı 1-2 Ss 185-211



219






2012 ss61-70













47


Ankara 2012



1097

220

ATAY E Ethem-









Tezi) 2011










2015



2007 S 57 (2) s127-144




221





1980










2016 tarihinde






BAŞ BEREKET Zuhal







ss123-126

222






BİREYSEL BAŞVURU



BODUROĞLU M



2013


1 2001 ss243-267



Yayin No 2831998








219


Ankara 1997

223



COŞKUN Arife-





2007

CcedilAKIR Barış-



C17 S4 Ekim 2008ss23-43













224










S 134 Nisan 2011 ss 62-69






2008 ss193-210


Ankara Ocak 2000


İstanbul 1964



225





Ankara 2008 ss 157-175




Ankara 2013








Yayın No1 2005 s1










226






(Sempozyum)




Ankara 2008 ss301-353





ss301 vd

ERKAL Tevfik-






2018 ss2247-255




2000 (Deprem)

227




2007 ss 489 vd










Youmlnetimi)




Tezi) Ankara 2006




Isparta 2011





Ekonomi 2008 C15 S1 s 115-130

228



Dergisi 8 S3 Y1975 ss 91-114







C1 Ankara 2018







2003 CII

GOumlZLER Kemal


2018

GOumlZLER Kemal

229


Haziran 2019







Ankara 2014



Ankara 2014

230

GURENKO E Lester











50
















231



GUumlNDUumlZ Zeki-


A Benguuml








erişildi




Ankara Nisan 2016 ss327-342 s327-342




2016 ss311-342




Tezi)Haziran 2006

232





ss91-112

HAYRULLAOĞLU Gizem






Ankara 2018 ss290-304 s293











ss493-500





160 İstanbul 2011

233

234

İSTANBUL SİSMİK






















(Heyelan)




235




Ankara 2008 ss 1-35


2016





20041ndash2










ss51-57




Bolu 2013



236





Ankara 2009


2004 ss 497-516 s 504





Ankara 2006


2016












2004



237


Aralık 2014 ss457-477

238




Ocak 2015 ss 41-77


Sayı28 Ekim 2016










2004


5 Baskı 1998


2008






ss194-224

239





2008





Ankara 2007 ss 251-260




ss1-28








2018 s26





2015

240



C12 S4 Ekim 2003 ss42-64

241







2008 ss211-296

SARI Mustafa ndash






Dergisi 65 (4) 2016 ss 2389-2422



Haziran 2000



210






2008 Erzurum S173-184



242










No20131 ss19-49








ŞAHİN Cemalettin-






7-30


243






ŞAHİN Yusuf-



2007 ss443-451





S2 s211-235

ŞENGEZER Betuumll-








ss 113-148





244





ss57-82













TAŞTAN Bekir







Kasım 2014

245



Ankara Mart 2015




2008

TEZER Azime -




59-71




Ankara 2006 ss 153-158









246









ss42-91





Ankara 2018



40

TURAN Menaf




Ankara 2004






247




2012









İstanbul 2004






Ankara 2009



1990






248




2513-2552




İstanbul 2013




205










1980 ss45-61






249





2016 ss343-364



S4 2014 ss24-25









ss137-178




Ankara 2008 ss175-185



Ankara 2003

250



ss61-81



74 S 435 Haziran 2002 ss 205- 219



76 S 442 Mart 2004 ss 157- 169





HFD 7(2) 2017 251ndash274

(1066 67 68 69 70) Esas Numaralı 23121999













251








cesForwardpdf

İnternet Adresleri

httpswwwafadgovtr



httpwwwnewwsacom


httpwwwacatcomtr

httptdkterimgovtr


httpswwwkazancicom



httpwwwarkiteracom

httpsemlakkulisicom


httpwwwtbmmgovtr

252

253

OumlZGECcedilMİŞ















iv

ABSTRACT


RESPONSIBILITY
















Responsibility

v

İCcedilİNDEKİLER

OumlZ ii

ABSTRACT iv




GİRİŞ 1



11 Afet Tanımı 5





















vi












Kanun 88



















vii





311Genel Olarak 138













SONUCcedil 207

KAYNAKCcedilA 218


viii

TABLOLAR LİSTESİ


sayısı 11






ix






x





RG Resmi Gazete









Başkanlığı






xi


Koruma Vakfı






1

GİRİŞ




























2





























3































4




5



11 Afet Tanımı









soumlyleyebiliriz2















6




















verilebilir6












7





indirilebilmektedir






















8


























206 s187





9






























Adana 2007 s16-17

10





























11






sayısı


Birimi Sayısı

Deprem 158241 55

3942

Heyelan 59345 21 5472

Su Baskını 22157 8 2924

















12












Deprem (gt45) 351 651

gt2500


Heyelan Kaya

Duumlşmesi

327 77 54 1301




Toplam 2280 870 gt2750












13




















oumlneme sahiptir23








21 Şenses age s33



14





Sayısı




























15



























devredilmesidir




16































17

























18





























19






























20






























21




























20087060K 200812665 T 10102008 D6D E 20097373 K 20113346 T 2392011 D8D



22





























03112016

23










sıralanabilir48




















24































25









gerekmektedir52























26





























27






























28








oumlnemlidir59






















Dergisi 2014 15 84-93 s84

29


başlamıştır60


























30





























31































32



























33








doğuracaktır












alınmaktadır73












34






























35






























36































37































38




























39













sağlamaktadır90














Aydınlığında




40

























incelenmektedir




41




















AFETTEDBİRSİZLİK

CcedilARESİZLİK

BELİRSİZLİK

HAZIRLIKLI OLMA

AFET SONRASI KRİZ

YOumlNETİMİ

İYİLEŞTİRME


YENİDEN İNŞA

RİSK AZALTMA


YOumlNETİMİ

42






























43































44







olmalıdır























45




























46




























47































48





























49


















almaktadır119












50





bağlıdır121

























51





























52






























53

Afet



Acil Yardım

Hasar Tespiti


















131 RG 21091968 tarih ve 13007 Sayı

54





100 haneye

kadar

Koumly 110 konut

l00 haneden

fazla

Koumly 10 konut





















55





























13052019

56


















yapmıştır












13052019

57





























Tarihi 13052019

58































59




























60





























age s72

61































Nisan 2016 ss343-364 s353

62












151 Uluğ agm s5

63




























64































65






























Tarihi 25022019

66



Hakkında Kanun


























67


















hazırlanmıştır










68




























69



























168 RG 25051959 Tarih ve 10213 Sayı

70
























71













sıralanmıştır
















72





























73













Sigortaları Kanunu
















74































75






























76





























77






























78






























79






























80














sağlanabilecektir

















81



























82

BOumlLGE KONUT

SAYISI

SİGORTALI

KONUT

SAYISI

POLİCcedilE

DAĞILIMI

SİGORTALILIK

ORANI PRİM

PRİM

ORANI

MARMARA 6014550 3644984 4080 6060 558129122 4690

İCcedil ANADOLU 3332500 1580026 1770 4740 114966309 970

EGE 2616350 1335634 1500 5100 227116997 1910

AKDENİZ 2236030 983718 1100 4400 120746813 1010

KARADENİZ 1693780 729933 820 4310 87019729 730

GUumlNEY

DOĞU

ANADOLU

991460 358968 400 3620 37097206 310

DOĞU

ANADOLU

777020 290713 330 3740 45757461 380

TOPLAM 17661690 8923976 100 5050 1190833636 100




83



















oumlnemlidir219








84



























85






























86





























87



























88


ccedilıkmaktadır











sağlamaktadırlar














89






























90




























91





ihdas edilmiştir


























92






























değiştirilmiştir

93





























tanımlanmıştır

94





























95




























96



















gerekmektedir261










97








getirilmiştir






















98



























99





























100






























101




























ve 27621 Sayı

102































103














bulunmaktadır284














104









değildir286



Kanunu

















105


























ya da yaptırılır


106



























107





























108



























109









yuumlruumltmektedir






















110








uumlstlenmiştir






















111































112






























113









bir kuruldur314

















getirmektedir316


114










goumlrevlidir


61 Genel Olarak















Sayı

115































116




























117






























118






























119





























19072018

120





























Tarihi 27092019

121








Hastalıklar





















122
































123































124































kaldırılmıştır

125






























Tarihi 27092018

126



























127




























128































129


uygulamak



























130






































131





















(hellip)rdquo








132






























133















goumlrevleridir














134











gidilmiştir368














135




oumlncesi


OumlRGUumlTLENME

AFET

YOumlNETİMİNDE

YEREL

OumlRGUumlTLENME






Yardım Komitesi


sonrası


OumlRGUumlTLENME

AFET

YOumlNETİMİNDE

YEREL

OumlRGUumlTLENME






(AFAD İl


-Belediyeler

-Afet ve Acil Durum

Arama ve Kurtarma














136





















vermiştir







137


goumlstermiştir370


9 Nisan 2013 s131

138






311Genel Olarak




















139






























Aydın ages8

140





























141





































19981533 K 200177Akıncı age s658

142






























143


































144

































DuranSorumluluks26

145














varılabilir398
















146






























147





gidilebilmektedir























148



























ccedilıkmaktadır


1993724 E 19933146K D6D 26062006 T 20043762 E 20063413 K D6D02032006


149





























22032019

150































151

















huumlkmetmiştir414













152















etmektedir















153






























154


























420D10D 12121991 T 19903737 E 19913762 K D10D 10041996 T 199553 E 19961913




155





























156






değildir428























157





























158





























159























438 D12D08071969 T 19681296 E 19691401 K D10D D10D 21021983 T 19823147 E

1983322 K D10D 05101983 T 19824042 E 19831823 K 21042008 T 20065024 E

20082685 K D15D19122017 T 20168641 E 20177588 K D15D 03042018 T 201813008









160





























161




























16052019 449 RG 27072004 Tarih ve 25535 Sayı

162































163




































2015 s68

164




















katılmaktadır459










165





























166































167


SORUMLULUĞU






















vermelidirler466






168





























467 RG 08091975 Tarih ve 15350 Sayı

169
































170































171































172






























09072018

173






























174































175






























176




















etmektedir


SORUMLULUĞU







177






























Leblebici age s354

178






























179











oumlnemlidir489










bulunmaktadır490










180































181


















bulunmaktadır494







27092018 493 15042014 T 20136954 E 20143101 K 13052015 T 20149625 K 20153013 E Akıncı



mahkeme7




182




















iddia etmektedirler










183


Kararı)













karar vermiştir497
















184






























185




















edebilecektir508










186





























187






























188
































189














341 Genel Olarak
















190



























191






























age s654

192





























193















edecektir529















194






























Tarihi 20032018

195






























20032018

196































197



































198


































199


















tutulmayacaktır













200





























201



























accedilılmıştır


202

















gerekir














203




























204






























08122017

205






























206





207

SONUCcedil





























208































209































210






























211















kavuşturulmuştur

















212






























213































214






























15052019

215































216































217





218

KAYNAKCcedilA







135-138





Kitaplar İstanbul




180








Yıl 2014 Sayı 1-2 Ss 185-211



219






2012 ss61-70













47


Ankara 2012



1097

220

ATAY E Ethem-









Tezi) 2011










2015



2007 S 57 (2) s127-144




221





1980










2016 tarihinde






BAŞ BEREKET Zuhal







ss123-126

222






BİREYSEL BAŞVURU



BODUROĞLU M



2013


1 2001 ss243-267



Yayin No 2831998








219


Ankara 1997

223



COŞKUN Arife-





2007

CcedilAKIR Barış-



C17 S4 Ekim 2008ss23-43













224










S 134 Nisan 2011 ss 62-69






2008 ss193-210


Ankara Ocak 2000


İstanbul 1964



225





Ankara 2008 ss 157-175




Ankara 2013








Yayın No1 2005 s1










226






(Sempozyum)




Ankara 2008 ss301-353





ss301 vd

ERKAL Tevfik-






2018 ss2247-255




2000 (Deprem)

227




2007 ss 489 vd










Youmlnetimi)




Tezi) Ankara 2006




Isparta 2011





Ekonomi 2008 C15 S1 s 115-130

228



Dergisi 8 S3 Y1975 ss 91-114







C1 Ankara 2018







2003 CII

GOumlZLER Kemal


2018

GOumlZLER Kemal

229


Haziran 2019







Ankara 2014



Ankara 2014

230

GURENKO E Lester











50
















231



GUumlNDUumlZ Zeki-


A Benguuml








erişildi




Ankara Nisan 2016 ss327-342 s327-342




2016 ss311-342




Tezi)Haziran 2006

232





ss91-112

HAYRULLAOĞLU Gizem






Ankara 2018 ss290-304 s293











ss493-500





160 İstanbul 2011

233

234

İSTANBUL SİSMİK






















(Heyelan)




235




Ankara 2008 ss 1-35


2016





20041ndash2










ss51-57




Bolu 2013



236





Ankara 2009


2004 ss 497-516 s 504





Ankara 2006


2016












2004



237


Aralık 2014 ss457-477

238




Ocak 2015 ss 41-77


Sayı28 Ekim 2016










2004


5 Baskı 1998


2008






ss194-224

239





2008





Ankara 2007 ss 251-260




ss1-28








2018 s26





2015

240



C12 S4 Ekim 2003 ss42-64

241







2008 ss211-296

SARI Mustafa ndash






Dergisi 65 (4) 2016 ss 2389-2422



Haziran 2000



210






2008 Erzurum S173-184



242










No20131 ss19-49








ŞAHİN Cemalettin-






7-30


243






ŞAHİN Yusuf-



2007 ss443-451





S2 s211-235

ŞENGEZER Betuumll-








ss 113-148





244





ss57-82













TAŞTAN Bekir







Kasım 2014

245



Ankara Mart 2015




2008

TEZER Azime -




59-71




Ankara 2006 ss 153-158









246









ss42-91





Ankara 2018



40

TURAN Menaf




Ankara 2004






247




2012









İstanbul 2004






Ankara 2009



1990






248




2513-2552




İstanbul 2013




205










1980 ss45-61






249





2016 ss343-364



S4 2014 ss24-25









ss137-178




Ankara 2008 ss175-185



Ankara 2003

250



ss61-81



74 S 435 Haziran 2002 ss 205- 219



76 S 442 Mart 2004 ss 157- 169





HFD 7(2) 2017 251ndash274

(1066 67 68 69 70) Esas Numaralı 23121999













251








cesForwardpdf

İnternet Adresleri

httpswwwafadgovtr



httpwwwnewwsacom


httpwwwacatcomtr

httptdkterimgovtr


httpswwwkazancicom



httpwwwarkiteracom

httpsemlakkulisicom


httpwwwtbmmgovtr

252

253

OumlZGECcedilMİŞ















tÜrkİye’de afet yÖnetİmİ ve İdarenİn...

Documents