tÜrkÇe - bİlfen yayincilik · ka r 17 7. n tÜe 1. Ünİte 1. “perde” sözcüğünü temel,...

ATU

KONU ANLATIMLI FASİKÜL SET

TÜRKÇEFasikül 1

●ZENGİN İÇERİKLİ ÖZGÜN KONU ANLATIMI

●ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORULAR

●PEKİŞTİREN “BİRLİKTE ÇÖZELİM” BÖLÜMLERİ

●ÖLÇEN “SIRA SENDE” UYGULAMALARI

●BİLGİ KONTROLÜ ODAKLI KARMA SORULAR

●AKILLI TAHTAYA UYUMLU ÇÖZÜMLER

●ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTLERİ

16

BİLFEN YAYINCILIK1. ÜNİTE

a. Çoktan beri var olan, üzerinden çok geçmiş bulunan

b. Önceki

c. Geçerli olmayan

d. Çok kullanmaktan yıpranmış harap olmuş

e. Mesleğinde uzmanlaşmış dene- yimli

Yıllarını mesleğine vermiş bu eski öğretmen-den öğreneceğim çok şey vardı.

Bu eski cami yerli yabancı herkesi büyülü-yordu.

Görünüşe bakılırsa eski sekreter bundan çok daha iyiydi.

Ben ablamın eskileriyle büyümüşümdür.

Babamın eski paralardan oluşan bir koleksi-yonu var.

Cümleler Temel Anlam

Yan Anlam

Terim Anlam

Mecaz Anlam

Büyük bir heyecanla bu mektubu yazıyorum.

Ben babamın eskilerinden uydurma şeyler giyiyorum.

Üşüyen ellerinin soğukluğunu avucumun içinde duyuyordum.

Bu adam yaşlandıkça iyice çocuğa döndü.

Hayatımın en ağır sorumluluklarından birini üzerime almış-tım.Açık pencerenin önünde denize karşı saatlerce dertleştik.

Bu ağaç nemli ortamı sever.

Çalışma ortamında oldukça özverili biriymiş.

Bir ara dersten çıkma ihtiyacı hissettim.

Dişlerini her gün düzenli olarak fırçalıyordu.

Sen istediğin kadar taşla beni, gene de bir şiirle girişece-ğim işeÜçgenin bir kenarı için verilen değer 5’ti.

Dil bilgisinden zarfları anlatırken öğretmen birden bağır-maya başladı.

e

a

b

d

c

BİRLİKTE ÇÖZELİM


“Eski” sözcüğünün değişik anlamları ve bu anlamlarıyla kullanıldığı cümleleri doğru bir şekil-de eşleştiriniz.

Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin hangi anlamda kullanıldıklarını işaretleyiniz.

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

KARMA SORULAR

17

7. SINIF TÜRKÇE 1. ÜNİTE

1. “Perde” sözcüğünü temel, yan, terim ve mecaz anlama gelecek şekilde birer cümlede kulla-nınız.

Temel anlam: Güneş pencereye vurunca perde-yi çekti.

Yan anlam: Film başlayınca sinema perdesindeki yırtığı fark ettik.

Terim anlam: Oyunun üç perdesi de alkış içinde geçti.

Mecaz anlam: Bu sözü duyunca gözlerindeki per-de kalktı.

2. “Ağır” sözcüğünü farklı anlamlara gelecek şekilde birer cümlede kullanınız.

Eve girince ağır bir koku duydum.

En ağır sorumluluklardan birini aldı.

Kurşun ağır bir madendir.

Geçirdiği hastalıktan dolayı ağır işitiyordu.

1. “Oyun” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangi-sinde gerçek anlamının dışında kullanılmıştır?

A) Çocukluğumda dokuztaş diye bir oyun oy-nardık.

B) Maçta faul olunca futbolcuyu oyundan çıkar-dılar.

C) Bu hayatta oyunu kuralına göre oynamazsan kaybedersin.

D) Tiyatro eve uzak olduğundan oyuna geç kal-dık.

2. “Garip” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangi-sinde “Garip kuşun yuvasını Allah yapar.” ata-sözündeki anlamıyla kullanılmıştır?

A) Yağan yağmur ortalığa garip bir kış serinliği vermişti.

B) Bu şarkı insana garip bir yalnızlık duygusu veriyordu.

C) Yaşadığı kazadan sonra garip bir şekilde iyi-leşiverdi.

D) Hayatını kimsesi olmadan sürdüren garip bir adamcağızdı.

18


Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin cümlede hangi anlamda (temel, yan, terim, mecaz) kullanıldıklarını karşılarındaki boşluklara yazınız.

1. Aramızdaki bağ gün geçtikçe kuvvetleniyordu. Mecaz

2. Öğretmenimiz notaları doğru basmam gerektiğini söylüyor. Terim / Temel

3. Hangi limana varacağını bilmeyen gemici olamaz. Temel

4. İnsanları kullanmak, onlara yapılacak en ağır hakarettir. Yan

5. Bütün hissettikleri yüzünden okunuyordu. Mecaz

6. Okuldan çıkmış eve doğru gidiyordu. Temel

7. Beğendiği elbisenin olduğu dükkana girdi ve elbisenin değerini sordu. Yan

8. Yaptığı fedakârlıktan övünüyor diye kadına kızardık. Temel

9. Kafası dağınık olduğu için seni şimdi anlayamaz. Mecaz

10. Bana söz verdi, bir daha kimseyi üzmeyecek. Yan

11. Elektrik saati bozuk olduğu için fatura fazla geliyordu. Yan

12. Üçgenin iç açılarının toplamı 180’dir. Temel / Terim

13. Ümit Burnu’nun keşfi çok uzun zaman önce olmuştur. Terim

14. Tomurcuklar patlamış, tabiat yeniden uyanmıştı. Yan

15. Kireç taşı Türkiye’de çoğu bölgede çıkarılmaktadır. Terim

16 Terazinin dili bozulunca doğru tartmıyor. Yan

17 Yolun kenarındaki çiçekler kurumuştu. Temel

18 Gül yaprakları suyun yüzüne yayılmıştı. Yan

19 Oy kullanma işlemi 17.00 itibariyle sonlandı. Yan

20 Onunla aramızdaki bağ gittikçe kuvvetlendi. Mecaz

SIRA SENDE

20


A. Numaralanmış sözcüklerin eş anlamlıları, harfleri karıştırılarak verilmiştir. Bu sözcükleri uygun numaralarla eşleştiriniz.

1. Yaşam

2. Konuk

3. Yoksul

4. Kara

5. Yasa

6. Macera

7. Derya

8. Mektep

9. Al

ırkmızı

asimrif

tahay

nunka

üvenser

irkaf

iysah

zined

loku

9

2

1 3 8

4

75

6

B. Aşağıda verilen sözcüklerin eş anlamlılarını cümle içinde kullanınız.1. Hediye: Ona çok güzel bir armağan aldım.

2. Acıma: Herkese karşı merhamet ederdi.

3. Ahenk: Bu kadar uyumlu olması çok güzel.

4. Cevap: İstediğim yanıtı almamaktan korkuyorum.

5. Ehemmiyet: Bu konuya gereken önemi gösterelim.

6. Saha: Helikopter alana iniş yaptı.

7. Namzet: Bu konuda aday olduğunu söyledi.

8. Kanıt: Elindeki deliller olayı aydınlatamadı.

9. Gayret: Bu kadar çabalaman takdir ediliyor.

10. Tabii: Doğal ürünler almak için memleketine gidiyor.

11. Zarar: Belediye yangından oluşan ziyanı karşılayacağını söyledi.

12. Tutsak: Esirler anlaşma koşullarına göre serbest kalacak.


Eş anlamlı sözcüklerin aynı cümlede bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.Ayağı iyileşene dek istirahat edip dinlenmesi gerekiyormuş.

MERAK EDİYORUM

KARMA SORULAR

21


1. Açıklamaya uygun olmayan eş anlamlı sözcüğü bularak farklı bir cümlede kullanınız.

“Kara”

Üzerinde çok şık siyah bir elbise vardı.

2. Eş anlamlısı olmayan sözcüğün yerine, eş anlamlısı olan başka bir sözcüğü cümle içinde kullanınız.

“Macera”

Serüven dolu bir tatil geçirdi.

3. Eş anlamlısı yanlış verilen sözcüğün eş anlam-lısını bularak bir cümle içinde kullanın.

“Görev”

Vazifesi gereği çok il dolaştı.

1. Gerçek anlamıyla kullanılan sözcüklerin eş anlamlıları da gerçek anlamlı olur.

Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcük-lerden hangisi bu açıklamaya uygun kullanıl-mamıştır?

A) Doktor birkaç gün dinlenmesi gerektiğini söylemiş. (istirahat)

B) Kara kuru, yüzü hiç gülmeyen bir kadındı komşumuz. (zayıf)

C) O kadar özlemişim ki onu dün gece düşümde gördüm. (rüya)

D) Yazar duygularını anlatmak isteyince bu eser ortaya çıkmış. (yapıt)

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz-cüğün eş anlamlısı yoktur?

A) Akşam olunca içimi bir keder kaplar.

B) Bu sene oy kullanmak için memlekete gide-ceğim.

C) Sözlükte aradığın kelimenin anlamını bulabi-lirsin.

D) Verdiğin örnek diğerlerine göre çok havada kaldı.

3. Son zamanlarda ülkemde yaşanan olaylar oldukça üzücü. Geleceğimizin sağlam temel-lerde olması için görevlerimizi yerine getirmeli-yiz.

Bu parçada hangi sözcüğün eş anlamlısı yan-lış verilmiştir? A) Vakit B) İstikbal C) Diyar D) Bilinç

22


Aşağıdaki numaralanmış sözcüklerin anlamdaşlarını sözlüğe bakıp bulmacaya yerleştirerek yuvarlak içine alınmış karelerde yazılı harflerle oluşturulabilecek 7 harfli sözcüğü bulunuz.

18

17

16

14

12

8

6

2

7

11 13

15

9

54

D

A

E

G

F

D

C

3

10

Soldan Sağa 6. Şaheser 10. Hassasiyet12. Önemsiz14. Gerekçe15. Süvari17. Hadise18. Yüzyıl

1. Sulh 2. Gösteriş 3. Tecrübe 4. Etki 5. Kutlu 7. Vasıta

8. Mebus 9. Monoton11. Mecmua13. Muharebe14. Irk16. Natürel

Yukarıdan Aşağıya

1

A

AU Y R

İ

S

E

T

L I L

R

U

Ğ

U

I K

E

T

D

Ü

ES

O

YALO

Ğ

L

S I R İ

L

İ

KD

B E

V

T

E

L

L

İ

M

B A Ş Y A P I

Ş

T

R

A

B

R

A

Ç

H E M M İ Y E T S

A

V

A

Ş

T L I

I

İ Z

RH

T

İ

Ş

A

M

G

İ

D

P

Z

U

E

N

E

D

İ

M

A B C D E F G

SIRA SENDE

A T A T Ü R K

25


Aşağıda verilen sözcüklerin zıt anlamlarını birer cümle içinde kullanınız.

✽ Kuru : Nemli çamaşırları toplamadı.

✽ Yavaş : Çabuk yürüyüp buradan uzaklaştı.

✽ Acı : Elindeki tatlıyı yemeden bıraktı.

✽ Kısa : Uzun boyuyla çok dikkat çekiyordu.

✽ Eğri : Çizdiği doğru çizgiye şekiller ekledi.

✽ Yakın : İnsan uzak mesafede olunca gelemiyor.

✽ Yeni : Eski elbiselerini yardımcısına veriyor.

✽ Çirkin : Güzel bir çocuk olmuştu.

✽ Koyu : Üstündeki elbisenin rengi oldukça koyuydu.

✽ Çok : Çaydan az da ben alayım.

✽ Yüksek : Bu duvar diğerine göre alçak yapılmış.

✽ İleri : Arabayı geriye park edince çok yürüdük.

✽ Fakir : Zengin bir yaşamı olduğu hâlinden belliydi.

✽ Boş : Elindeki bardağın içi doluydu.


KARMA SORULAR

26


1. Siz de içinde karşıt anlamlı sözcükler bulunan bir atasözü yazınız.

Eski dost düşman olmaz.

2. Siz de içinde zıt anlamlı sözcükler bulunan bir cümle yazınız.

Arabayı ileri park ederken geride kalan çöpü fark etmedi.

1. İçinde zıt kavramların bir arada olduğu ata-sözleri vardır.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi bu atasöz-lerine örnek olamaz?

A) Ak akçe kara gün içindir.

B) Zeytinin bol olduğu yerde zeytinyağı kıtlığı olması tuhaf

C) Güvenme varlığa, düşersin darlığa.

D) Sen ağa ben ağa, bu ineği kim sağa?

2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde zıt anlamlı söz-cükler bir aradadır?

A) Ağlasam sesimi duyar mısınız mısralarımda?

Dokunabilir misiniz gözyaşlarıma ellerinizle?

B) Neden böyle düşman görünürsünüz,

Yıllar yılı dost bildiğim aynalar?

C) Bütün sevgileri atıp içimden

Varlığımı yalnız ona verdim ben.

D) Geceleyin bir ses böler uykumu,

İçim ürpertiyle dolar. Nerdesin?

27


davranış

kita

pte

mizlik

nakış

kadın

kumses İNCE

düşünc

e

balon

merdiven

last

ikde

ğer

otobüs

uçak

atfiyatİNMEK

SIRA SENDE

Aşağıda verilen “ince” ve “inmek” sözcüklerinin kullanıldıkları alanlara göre zıt anlamlılarını uygun yerlere yazınız.

Kaba

Pes

Kalın

Şişman

İri

Kaba

Üstünkörü

Kaba

Şişmek

Binmek

Yükselmek

Çıkmak

Şişmek

Binmek

Binmek

Yükselmek

28


A. Aşağıdaki kutucuklarda verilen sözcüklerin kökteş mi, sesteş mi olduklarını bularak cüm-le içerisinde kullanınız.

eski güven dal kanun boya

tat göç yaz iç çay acı

barış

Kökteş

1. ............ : Barış

2. ............ : Eski

3. ............ : Güven

4. ............ : Boya

5. ............ : Göç

6. ............ : Tat

Sesteş

1. ............ : Dal

2. ............ : Kanun

3. ............ : Yaz

4. ............ : Çay

5. ............ : İç

6. ............ : Acı

B. Aşağıda verilen sözcükleri sesteşleriyle birer cümlede kullanınız.

1. Saç: Elindeki kâğıtları etrafa saçtı.

Saçlarını yeni boyatmış.

2. Diz: Kitapları konularına göre dizdi.

Dizi gün geçtikçe daha çok ağrıyordu.

3. Ak: Saçlarına aklar düşmüş.

Nehir eskiden köprünün altından akarmış.

4. Ben: Bu işi ancak ben yaparım.

Yüzündeki beni operasyonla aldırmış.

5. Gül: Bana aldığı güller çok güzel kokuyordu.

Gül ki ben de seninle mutlu olayım.

6. Taş: Ocakta unuttukları süt taştı.

Elindeki taşı bana fırlattı.

7. Kan: Ondan iki tüp kan aldılar.

Ben artık bu yalanlara kanmam.


KARMA SORULAR

29


1. Sesteşlik özelliği göstermeyen sözcüklere birer örnek veriniz.

hala - hâlâ

eski - eskimek

2. Sesteşlik özelliği gösteren bir sözcüğü her iki temel anlamını da karşılayacak şekilde birer cümlede kullanınız.

Saçlarındaki kırlar gittikçe çoğalmıştı.

Kırda otlayan kuzular çok sevimliydi.

3. Sesteşlik anlam ilişkisi olan üç tane sözcük yazınız.

Dal

Gül

Yaz

1. Aşağıdaki sözcüklerden hangisinin sesteşinin olmamasının nedeni diğerlerinden farklıdır?

A) kâr B) film

C) göz D) perde

2. Aşağıdaki cümle çiftlerinden hangisinde bulu-nan altı çizili sözcükler sesteş değildir?

A) Konservesi yapılacak sebzenin kart olmama-sına dikkat edilmeli.

Elindeki kartta adres ve telefon bilgileri ya-zılıydı.

B) Güvenilir kaynaklardan alınan haber, ünlü iş adamının hayatta olduğu yönündeydi.

Kaynaklar bulunduğu yere, hatta yüzeye çık-tığı yere göre isim alır.

C) Bu isme ait herhangi bir kayıt bulunamadı.

Pencere kayıtları düzgün olmadığından içeri su sızıyor.

D) Kaptan kara göründü diye bağırdı.

Kara kalpağını başından hiç çıkarmazdı.

3. 1. Dedem çok güzel kanun çalardı.2. Yeni kanuna göre trafik cezaları ağırlaştı-

rılacakmış.

Bu iki cümledeki “kanun” sözcükleri arasındaki anlam ilişkisine örnek olabilecek sözcük aşağı-dakilerden hangisidir?

A) ağız B) sığ

C) ince D) hane

30


✽ Kara : Karaya ayak bastık.

Kara kara tişörtler giyerdi.

✽ Çay : Kahvaltıda çok fazla çay içerdi.

Kütükleri çaya atıp öyle taşıyorlar.

✽ Yazma : Annemin yazması el dokumasıydı.

Hikâye yazmanın iyi olduğunu söyler.

✽ Gül : Elindeki gülü eşine verdi.

Güldüğü için dersten atıldı.

✽ Yaz : Her yaz memlekete gidiyoruz.

Yazı yazmayı çok severdi.

✽ Yüz : 100 adet poşet alacak.

Yüzümde sivilce çıkıyor.

✽ El : Elimdeki yara hemen iyileşti.

Bu duruma el ne der?

✽ Dolu : İstanbul’a yağan dolu hayatı felç etti.

Elindeki şişe su ile doluydu.

5. Soyut - Somut Anlamlılık

✽ Beş duyu organımızdan biri veya birkaçıyla algıladığımız varlıkları karşılayan sözcüklere somut

anlamlı sözcükler denir.

✽ Beş duyu organımızla algılayamadığımız varlık, durum ya da kavramları karşılayan sözcüklere

soyut anlamlı sözcükler denir.

Somut Anlamlı Sözcükler: Masa, kalem, sıcak, acı, hava…

Soyut Anlamlı Sözcükler: Mutluluk, korku, özlem, endişe…

SIRA SENDE

ÖRNEK

Aşağıdaki sözcükleri sesteş olacak şekilde birer cümlede kullanınız.

33


Nicel:

Nicel:

Nicel:

Nicel:

Nicel:

Nicel:

Nicel:

Nicel:

Nicel:

Nicel:

Nitel:

Nitel:

Nitel:

Nitel:

Nitel:

Nitel:

Nitel:

Nitel:

Nitel:

Nitel:

genişGeniş oda her zaman kullanışlıdır.

Geniş bir bakış açısı vardı.

Ağır bir yük taşıyor.

Davranışlarından ağır biri olduğu belli.

İyi para kazanmış.

İyiye ve güzele gidiyorum.

Büyük bir parça koptu dağdan.

Büyük hayaller peşindeyiz.

Engin denizlerde yüzdürür gemisini.

Engin yere ev yapıyorlar.

Yüksek makamlarda tanıdığı var.

Binanın yüksek kısımları boyandı.

Dar bir koridordan geçtik.

Dar gelirli bir aileyle büyüdü.

Bu işten güzel para kazandı.

Güzel bir film izledik.

Bu koli daha hafif bunu sen taşı.

Elindeki ince kitabı hemen bitirdi.

İnce davranışlarıyla herkesin beğenisini kazandı.

Hafif bir grip atlatmış.

ağır

iyi

büyük

engin

Yüksek

Dar

Güzel

Hafif

İnce


Aşağıdaki sözcükleri nitel ve nicel anlamda birer cümlede kullanınız.

35


2. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden yansıma olarak kullanılanları işaretleyiniz.

1. Aşağıdaki görsellerin ifade ettikleri sözcükleri örnekte olduğu gibi genel ve özel anlamda kullanınız.

Ödül törenine şıkır şıkır bir elbiseyle katılmıştı. Yıllardır burada yaşamasına rağmen Türkçeyi çat pat konuşuyor. Kuşum Çıt Çıt kafesinden çıkmak ister gibiydi. Topuklu ayakkabılarıyla merdivenden tıkır tıkır iniyordu. Çok neşeli, fıkır fıkır bir kızdı Selin. Ocaktaki süt fokur fokur kaynıyordu. Gece yarısı salondan gelen çıt çıt sesleri beni korkuttu. Mırın kırın etme de bana yardım et.

Öğrenci kapıdaki görevliye bir şeyler soruyor. (özel)

Sarraf için altın neyse, öğretmen için öğrenci odur. (genel)

Telefon en eski iletişim aracıdır.

Telefon çalınca yerinden fırladı.

Ağaç oksijen üretir.

Ağacı kökünden kestiler.

Elmada E vitamini oldukça fazla.

Elmalar oldukça sulu görünüyordu.


ÀAralarında anlam ilişkileri olan ve anlamlarına göre gruplanan sözcükler arasından ilişkiye uymayan, farklı sözcüğün belirlenmesi istenir.

yüz - sima - ifade - çehre – surat ÀBelirli anlam ilişkisine göre sıralanmış sözcükler arasından kuralı bozan, farklı bir anlam ilişkisi taşıyan sözcüğün bulunması istenir.

çağdaş - ilkel (zıt anlamlı sözcükler) sıcak - ılık (zıt anlamlı değil)övgü - yergi (zıt anlamlı sözcükler) erken - geç (zıt anlamlı sözcükler)

3

3

3

3

KARMA SORULAR

36


1. Somut ve soyut anlamlı sözcüklere birer örnek veriniz.

Güneş - Somut

Korku - Soyut

2. “Kitap” sözcüğünü özel anlama gelecek şekilde bir cümle içinde kullanınız.

Elimdeki kitap sürükleyici olduğu için bırakamadım.

1. Başak Ahmet1. rüya 6. hayal2. ışık 7. sevgi3. rüzgâr 8. dostluk4. elektrik 9. kalp5. uzay 10. öfke

Başak ve Ahmet’in sahip olduğu topların üze-rinde yazılı sözcükler tablodaki gibidir. Ancak her ikisinin birer topu birbirine karışmıştır.

Başak’ın topları somut, Ahmet’inkiler ise soyut anlamlı olacağına göre kaç numaralı toplar yer değiştirmelidir?

A) 1 ve 9 B) 2 ve 10

C) 4 ve 6 D) 5 ve 8

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kadın” söz-cüğü genel anlamda kullanılmıştır?

A) Kadın dediğin hayatın her alanında kendini göstermelidir.

B) Dargın olduğumuzu bilmezmiş gibi kadını alıp bize getirmiş.

C) Aynı yerde, aşağı yukarı aynı saatlerde hep aynı kadını görüyordu.

D) Oyunda hizmetçiyi canlandıran kadının per-formansı etkileyiciydi.

37


Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin anlam özelliklerini (somut, soyut, genel, özel, nicel, nitel vb.) yanlarındaki boşluğa yazınız.

• Evde beş cana bakıyordu. Somut

• Bu sıcak karşılama hepimizi memnun etti. Soyut

• Bu saatten sonra büyük düşünmek lazım. Nitel

• Kitaplar insanı rahatlatan en iyi terapisttir. Nitel

• Küçük bir evde, yaşamını güçlükle sürdürüyordu. Nicel

• İyi insanlar oldukları her hâllerinden belliydi. Nitel

• Bahçeye diktiğim ağaç bir yılda meyve verdi. Özel

• Hava bu aralar oldukça soğuktu. Somut

• Uzak bir otelde balayı için yer ayırtmış. Nicel

• Çukurova’nın en önemli geçim kaynağı pamuktur. Nitel

• Dün gece gördüğüm rüya beni oldukça etkiledi. Soyut

• Olaylara geniş bir bakış açısıyla bakıyor. Nitel

• Masa, dünden beri silinmemişti. Özel

• Annesi endişe içinde oğlunu bekledi. Soyut

• Yeni yapılan yollar oldukça genişti. Nicel

• Okul eğitimin başlangıç noktası sayılır. Genel

• Sırtındaki çanta ağır olduğu için taşımakta zorlanıyordu. Nicel

• Bugün hiç havamda değilim, gezmek istemiyorum. Soyut

• Derin düşüncelere sahip bir insandı. Nitel

• Çocuk bu, düşecek de kalkacak da. Genel

• Bilgisayarı bozulunca yenisini almadı. Özel

SIRA SENDE

42


ÖZDEYİŞLER (VECİZELER)

✽ Bir düşünceyi en kısa, en özlü biçimde anlatan bir veya birkaç cümleden oluşan, doğruyu ve

güzeli öğütlemeyi amaç edinen, bilgece söylenmiş sözlere “özdeyiş (vecize)” denir.

Sanat ve sanatçıdan yoksun bir toplumun canlılığı olmaz.

M. Kemal Atatürk

Fenalıkların ilki ve en büyüğü, haksızlıkların cezasız kalmasıdır.

Eflatun

Akıllı olmak da bir şey değil, mühim olan o aklı yerinde kullanmaktır.

Descartes

Eskimiş fikirler paslanmış çivilere benzer, söküp atmak çok güçtür.

C. Şahabettin

Aşağıdaki atasözlerinin anlam özelliklerini düşünerek karşılarındaki açıklamalarla atasözle-rini eşleştiriniz.

Bir el bir eli yıkar, iki el bir yüzü yıkar.

Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.

Bugünün işini yarına bırakma.

Korkunun ecele faydası yoktur.

Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.

Ahlâk dersi veya öğüt verir.

Kimi inanışları bildirir.

Dayanışma ve işbirliği bildirir.

Doğa olaylarının nasıl olageldiğini bildirir.

Birtakım gerçekler, felsefeler, bilgece düşün-celer bildirir.

DİKKAT

Vecizeler de tıpkı atasözleri gibi yaşanan olaylardan, gözlemlerden ve deneyimlerden çıka-rılan sonuçlara, derslere dayanır. Atasözlerinden farkı, söyleyeninin ya da yazanının bilin-mesidir.


43


Deyimlere ait aşağıdaki görselleri verilen anlamlarla eşleştiriniz.

1 2

3

65

4

1. İstenilen işi yapmamak için birtakım bahaneler ileri sürmek

2. Davranışıyla birini incitmek, üzüp gücendirmek

3. Bir kimsenin eğilimini anlamaya çalışmak

4. Büyük bir acı ve üzüntünün etkisi altına girmek

5. Kişiyi kendi düşüncelerinden ayırmak, başka görüş benimsetmek

6. Farkında olmadan karşısındakine dokunacak söz söylemek, pot kırmak


6

3

4

1

2

5

KARMA SORULAR

44


1. Kinayeli anlam özelliği gösteren atasözlerine iki tane örnek veriniz.

Ateş olmayan yerden duman çıkmaz.

Gül dikensiz olmaz.

2. “Dayanışma” konulu birkaç atasözü örneği yazınız.

Bir elin nesi var, iki elin sesi var

Değirmen iki taştan, muhabbet iki baştan.

3. Siz de çalışmakla ilgili birkaç atasözü örneği yazınız.

Boş gezmekten bedava çalışmak yeğdir.

1. Aşağıdaki atasözlerinden hangisi kinayeli anlatıma örnektir?

A) Dağ ne kadar yüksek olsa yol onun üstünden aşar.

B) Topalla gezen aksamak öğrenir.

C) Güneş balçıkla sıvanmaz.

D) Acı patlıcanı kırağı çalmaz.

2. “Yaşlı kadın oğlunu askere göndereli daha bir hafta bile olmamıştı. Asker annesi olmak ona ne kadar gurur verse de hasretin acısı çok tazeydi içinde. Onunla karşılaştığımda ... diye-rek üzüntüsünü arttırmamak için bu konu hak-kında konuşmak istemedim.” diyen kişinin söz-lerinde boş bırakılan yere hangi atasözünün gelmesi gerekir?

A) Açık yaraya tuz ekilmez.

B) Dostluk başka, alışveriş başka.

C) Yalnız taş duvar olmaz.

D) Irak yerin haberini kervan getirir.

3. 1. Baş sallamakla kavuk eskimez.2. Lokma, çiğnenmeden yutulmaz.3. Aman diyene kılıç kalkmaz.4. Eğilen baş kesilmez.5. El öpmekle ağız aşınmaz.

Numaralanmış atasözleri konuları bakımından gruplandırılırsa hangisi dışta kalır?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5

47


Aşağıdaki cümlelerde geçen ikilemelerin cümleye kattığı anlamı ve oluşum yöntemlerini veri-len boşluklara yazınız.

Çat pat İngilizcesiyle herkese bilmişlik taslıyor.

Toplantıda ileri geri konuşup herkesin canını sıktı.

Anlamı

Anlamı

Anlamı

Anlamı

Anlamı

Oluşum Yöntemi

Oluşum Yöntemi

Oluşum Yöntemi

Oluşum Yöntemi

Oluşum Yöntemi

Odamdaki ıvır zıvırlar ayak altından kalkınca rahatladım.

Eğitim yönünü enine boyuna düşününce yurt dışına gitmeye karar verdim.

Basketbolu şöyle böyle biliyorum ama voleybolda iyiyim.

Uygunsuz

Gereksiz eşya Her ikisi de anlamsız söz

Zıt anlamlı sözcükDetaylı

Az çok Yakın anlamlı sözcük

Her ikisi de anlamsızYarım yamalak

Karşıt anlamlı sözcük


KARMA SORULAR

48


1. Sözcüklerinden biri anlamlı diğeri anlamsız olan ikilemelere örnek veriniz.

yarım yamalak

çer çöp

ufak tefek

ezik büzük

2. Her ikisi de anlamsız sözcükten oluşan ikile-meye örnek veriniz.

Eciş büçüş, karman çorman, allak bullak

1. Aşağıdaki cümlelerde yer alan ikilemelerden hangisi oluşumu yönüyle diğerlerinden farklı-dır?

A) Çocuk, elindeki eğri büğrü sopayla kuma bir şeyler çiziyordu.

B) Ayağına yırtık pırtık bir terlik geçirmiş, or-talıkta dolanıyordu.

C) Delik deşik olmuş tişörtünü annesinden sak-lamaya çalışıyordu.

D) Eski püskü bir çantaya doldurduğu kitapla-rını özenle taşıyordu.

2. Petrol lambası yananKamış saz kulübedeÇerden çöpten kulübedeMısır ekmeği yiyen çocukSeni seviyor. Sait Faik Abasıyanık

Bu dizelerde geçen ikileme için aşağıdakiler-den hangisi söylenebilir?

A) Yakın anlamlı sözcüklerden oluşmuştur.

B) Zıt anlamlı sözcüklerden oluşmuştur.

C) Biri anlamlı, biri anlamsız sözcükten oluş-muştur.

D) İkisi de anlamsız sözcükten oluşmuştur.

52


Aşağıdaki cümlelerde görülen anlam olaylarını yanlarında verilen boşluklara yazınız.

Gece yarısı acı bir çığlık uykumuzu böldü.

Kozasından çıkmaya çalışan kelebekler baharı müjdeliyor.

Mucize beyinler erken yaşta yurt dışına götürülüyor.

Annem “Kapı çalıyor!” diye seslendi.

Son zamanlarda öyle zayıflamış ki dal gibi olmuş.

Sabahtan beri o kadar çalıştım ki kafam artık almıyor.

Onun bülbül gibi sesi hoşuma gidiyor.

Şubat ayında bile cömert güneş yüzünü gösteriyor.

Maçtan sonra İstanbul sabaha dek uyumadı.

Köy, dağın eteğinde kurulmuş.

Paslanmış beyinlerle olmaz bu iş.

Bunları anlata anlata dilimde tüy bitti.

Duyular arası

Kişileştirme

Ad aktarması

Ad aktarması

Abartma

Somutlama

Benzetme

Kişileştirme

Ad aktarması

İnsandan doğaya

Doğadan insana

Somutlama


KARMA SORULAR

53


1. Deyim aktarmalarının her biri için birer örnek yazınız.

İnsandan doğaya: Kuşlar neşeyle ötüyor.

Doğadan insana: Sert bir insan olduğu belliydi.

Doğadan doğaya: Karlar uçuşurdu camlarda.

Duyular arası: Acı bir çığlık duyuldu.

Somutlama: Bu düşünceler zamanla çürüyecek

2. İçinde ad aktarması olan üç cümle yazınız.

Sesten bütün apartman rahatsız oldu.

Batı bu duruma sessiz kalmadı.

Bardağı bir dikişte bitirdi.

3. Somutlama örneği olan iki cümle yazınız.

Kabına sığmaz oldu artık.

İpin ucunu fena kaçırdı bu sefer

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde insandan doğaya aktarma yapılmıştır?

A) Issız sokaklarda acı bir köpek havlaması duyuluyordu.

B) Adam sırtına yüklediği çuvalla zar zor yol alıyordu.

C) Köyün omzundaki sıra dağları su ve duman kaplamıştı.

D) Bu işte onun da parmağı olduğuna adım gibi eminim.

2. Pilavım o kadar lezzetli olmuş ki ben bile oturup bir tence-reyi yiyebilirim.

Nazif Usta’nın cümlesindeki anlam olayı aşa-ğıdakilerden hangisiyle açıklanır?

A) Bir sözcükle anlatılabilecek bir kavram bir-den fazla sözcükle ifade edilmiştir.

B) Bir sözcük, benzetme amacı olmaksızın baş-ka bir sözcük yerine kullanılmıştır.

C) Bir sözcükten başka bir sözcüğe duyular arası aktarma yapılmıştır.

D) Somut anlamlı bir sözcük, soyut anlama ge-lecek şekilde kullanılmıştır.

3. “Atatürk, bizlere ışık oldu, olmaya da devam edecek!” cümlesinde altı çizili sözcükte görü-len anlam olayı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dolaylama B) Ad aktarması

C) Deyim aktarması D) Somutlama

54


C. Dolaylama

✽ Bir sözcüğün birden fazla sözcükle ifade edilmesidir. Bu söyleyişin temelinde birden fazla

sözcükle ifade edilen kavramın halk tarafından benimsenmesi vardır.

• denizin kuru fasulyesi – istavrit • vatan borcu - askerlik • Tanrının Kırbacı – Attila • Süper Star - Ajda Pekkan • Millî Şef – İnönü • Sanat Güneşi - Zeki Müren • Kara Kıta – Afrika • bacasız sanayi – turizm • sokaktaki adam – vatandaş

A. Bir sözcükle ifade edilebilecek kavramın birden fazla sözcükle anlatılmasına “dolaylama” denir. Buna göre aşağıdaki resimleri ait oldukları dolaylamalarla eşleştiriniz.

B. Aşağıdaki cümlelerde verilen dolaylamaları bulup neyin dolaylaması olduğunu yanlarına yazınız.

1. Son dönemde çağın vebası iyice arttı. Kanser

2. Kâğıt bebekler podyumda kuğu gibiydi. Manken

3. Ne güzelsin sen ey yedi tepeli şehir! İstanbul

4. Büyük kurtarıcıya çok şey borçluyuz. Atatürk

5. Komşumuz ince hastalığa yakalanmış. Verem

file bekçisi derya kuzusu ormanlarkralı

beyaz altın aptal kutusu

ÖRNEK


KARMA SORULAR

55


1. Dolaylama içeren üç cümle yazınız.

Filenin sultanları yine harikalar yarattı.

Beyaz altın bu yıl da çiftçiyi güldürdü.

Yedi tepeli şehir yine sunuyor güzelliklerini

2. Bir sözcükle ifade edilebilecek bir kavramı birden fazla sözcükle anlatıldığı beş tane örnek yazınız.

File bekçisi: kaleci

Çağın vebası: kanser

İnce hastalık: verem

Bacasız sanayi: turizm

Ege’nin incisi: İzmir

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcükle ifade edilecebilecek bir varlık ya da kavram birden çok sözcükle anlatılmıştır?

A) Kültürel değerlerimize sahip çıkan nesiller yetişiyor.

B) Kolumda altın bileziğim var, bana işsizlik yok artık.

C) Saplantı hâline gelen düşüncelerimizden kurtulmalıyız.

D) Altıncı hissi kuvvetli kimseler daha başarılı oluyor.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylama örneği yoktur?

A) Nişanlısı vatani görevini yapmak için Gölcük’e gitti.

B) Balıkçı ‘‘Derya kuzusu bunlar.’’ diye bağırı-yordu

C) Bu yörenin halkı geçimini kara elmastan sağlıyor.

D) Nazar boncuğu olsun diye arabasındaki çizi-ğe boya yaptırmıyor.

56


1

2

3

4

6

7

8

9 10

11

5

Soldan Sağa2. Varlıklarını duyu organlarımızdan herhangi biriyle algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan sözcüklere ... anlamlı sözcükler denir.5. Sözcüklerin temel anlamından tamamen uzaklaşmadan biçim ve işlev bakımından benzerlik ilgisiyle kazandıkları yeni anlamlara ... denir.7. İnsana ait özelliklerin doğadaki varlıklara aktarılmasına ... denir.8. Bir türün tamamını kapsayan sözcüklere ... anlamlı sözcükler denir.9. Bir sözcüğün benzetme amacı olmaksızın başka bir sözcük yerine kullanılmasına ... denir.11. Bir sözcüğün zihnimizde uyandırdığı ilk anlama ... anlam denir.

Yukarıdan Aşağıya1. Herhangi bir duyu organıyla ilgili ayrıntının başka bir duyu için kullanılmasına ... denir.3. Varlıklarını akıl yoluyla fark edebilsek de duyu organlarımızdan herhangi biriyle algılayamadığımız kavramları karşılayan sözcüklere ... anlamlı sözcükler denir.4. Varlıkların sayılabilen, ölçülebilen, azalıp çoğalabilen özelliklerini ifade eden sözcüklere ... anlamlı sözcükler denir.6. Varlıkların ölçülemeyen özelliklerini ifade eden sözcüklere ... anlamlı sözcükler denir.10. Sözcüklerin bir bilim, sanat ve spor dalındaki kavramları karşılayarak kazandığı anlama ... anlam denir.

SIRA SENDE

T

T

S

O

Y

U

T

A D A AT A S I

E

D

U

Y

U

A

T

A

A

S

I

A A

S O T

Ş L E Ş R M E

E N E L

L

N

L

N

İ

C

E E LM

R M

R

İ

R

N N L M

M

K İ İ İ

G

K

K

tÜrkÇe - bİlfen yayincilik · ka r 17 7. n tÜe 1. Ünİte 1. “perde” sözcüğünü temel,...

Documents