• SARCOPTES SCABİEİ VE PARAZİTLİĞİ (UYUZ)

• Parazit: Sarcoptes scabiei

• İnsanda uyuzu yapan acarcık, bir görüşe göre Sarcoptes scabiei var. hominis’ tir.

• Etken ancak gözle görülebilecek kadar büyüklükte (dişileri 330-450 X 250-350 µm, erkekleri 200-240 X 150-200 µm), söbemsi, sırtı kabarık, karnı basık, yarı saydam-kirli beyaz renkte ve gözsüz bir akarcıktır. • Vücudun üstünde birbirine paralel çizgiler, sivri uçları

arkaya dönük pul ve kıllar vardır. • Solunum sistemleri ve solunum delikleri yoktur. • Yumurtaları beyazımsı, söbe şeklinde ve 100 X 160 µm

büyüklüğündedir.

• Larvalar erişkinlere benzer fakat; üç çift bacaklı, 110-140 µm boydadırlar.

• Nimfler, 4 çift bacaklı, birinci safha nimflerin boyu yaklaşık 160 µm, ikincilerin 200-250 µm’ dir. Bunlar erişkine benzerler fakat; yumurtlama delikleri yoktur.

• Yaşayış: İnsanda uyuz yapan Sarcoptes scabiei’ nin diğer

hayvanlarda bulunan türlerden farklı olduğu kabul edilmekte,

insandaki türe Sarcoptes scabiei var. hominis denmektedir.

Bu nedenle parazitin konak zinciri insan – insan – insan

şeklindedir.

• Uyuz etkenleri deride oydukları tünellerde yaşarlar. Burada

dokularla beslenirler; kan emmezler.

• Döllenmiş dişiler, tünellerin kör uçlarında yumurtlarlar.

• Dişilerin ömrü 4-5 haftadır; soğuk yerlerde insan vücudu

dışında 1 hafta kadar yaşar ve yumurtlayabilir.

• Evrim: Parazitin bütün evrimi insan derisinde geçer. Deriye girdikten 4-5 gün sonra yumurtlamaya başlar ve günde 2-5 yumurta yapar.

• Dişiler, 35-50 yumurta yumurtlayınca ölür. Yumurtadan 2-4 günde larvalar serbest kalır, deri üstüne çıkar ve bu sırada birçoğu ölür.

• Bazıları stratum corneum’ da küçük boşluklar oyar, bazıları ise kıl foliküllerine veya deri üzerindeki pulların altına girerler. Buralarda 2-3 gün beslendikten sonra nimf haline gelirler.

• Nimfler buralarda veya kendileri için açtıkları yeni

oyuklar içinde bir deri değiştirip erişkin erkek haline

gelirler. Nimflerin bazıları ise bir gömlek değiştirip

ikinci dönem nimf olurlar; ikinci dönem nimfler ise bir

gömlek değiştirerek erişkin dişi olurlar.

•Evrim süresi dişilerde 14-17, erkeklerde 9-11 gündür. Çiftleştikten sonra dişi kendine yeni tünel kazar ve yumurtlar.

• İnsanda Parazitlik (Uyuz)

•Parazitin insan derisinde yaptığı hastalığa uyuz denir. Yeryüzünde ve yurdumuzda yaygın olarak bulunur.

•Epidemiyoloji

•Uyuz, bulaşıcı hastalıklardan biri olup, parazit kaynakları uyuzlu insanlardır.

•At, koyun, keçi ve diğer evcil hayvanlardan bulaşma olabilirse de, bunlar insanda birkaç günden fazla yaşayamaz. Buna karşın köpek kaynaklı olanda hastalık bazen şiddetli seyreder.

•Dişi, 20°C’ de deri dışında oldukça süratle yürür ve pürüzsüz yerlere bile tırmanır.

• Soğuktan sıcağa kaçar, ancak kuru ve sıcak havada süratle ölür.

• Hastalık, uyuzlu insana değmek, elini sıkmak, elbise ve yatak takımlarını kullanmakla bir başkasına geçebilir.

• Bulaşma geceleri daha sık olur. Bulaşma, hastalık süresince devam eder. Uyuz cinsel temasla da bulaşır.

• Hastalık, yeni döllenmiş dişilerle veya birçok larva ve nimfin deriye gelmesi ile bulaşabilir.

• Uyuz, her yaş ve her sınıf halkta görülür; bir eve girince herkese bulaşır.

• Sıkışıklıklar ve bilgisizlik hastalığın bulaşmasını kolaylaştırır. Hastane, yetiştirme yurtları, askeri kışlalar ve diğer toplu yaşanan yerlerde salgınlar oluşabilir.

• Uyuz, savaşlar, açlıklar, depremler ve diğer sıkıntı durumlarında artar.

• İmmunoloji

• Uyuza karşı antikor ve hücre aracılığı ile oluşan aşırı

duyarlılık olayları gelişmektedir. Bu durum, uyuzun

tipik belirtilerinin oluşması ve vücuttaki parazit

sayısının sınırlandırılmasında önemli rol oynar.

• Yangı ve kaşıntı deriyi parazit için elverişsiz hale getirdiği için, parazitin uzaklaşmasını sağlar.

• Deride ödem oluştuğunda, parazit dışarı doğru hareket

eder. Steroidli ilaçların topik uygulanması, yangısal

cevabı baskılar ve hastalığı artırıcı etki yapar.

• Hastaların çoğunda parazit vücuttan temizlendikten sonra, belirtiler 1-2 hafta kadar devam eder. Bu durum stratum corneum’ daki antijenlerin derinin normal dökülmesine kadar deride kalmasındandır.

• Parazit derinin derin katmanlarına girerse deriden antijen atılımı uzun sürer ve nodüllü uyuz oluşur.

• Nodüllü uyuz, aşırı duyarlılığa bağlı olarak oluşur. Hastalık, daha çok vücudun örtülü yerlerinde kırmızı-kahverengi ve kaşıntılı nodüller şeklindedir. • Uyuz tedavisine ve yangı giderici ilaçlara rağmen bir yıl

kadar sürer.

• Uyuza bağlı olarak yaygın ürtikerler de görülür. Bu durum allerji ile ilgili olup, lezyonlarda parazit bulunmaz.

• İmmun cevap eksikliği hiperkeratozlu uyuz oluşmasında rol oynar.

• Norveç uyuzu (Scabies norvegicus, Scabies crustosa, Scabies

keratotica) denilen bu uyuz şeklinde hastalarda serum IgE seviyesi artar ve bunun seviyesi hastalığın ağırlığı ile doğru orantılıdır.

• Bu hastalarda hücresel bağışıklık yetersizliği vardır. • Bu hastalık, bağışıklık sisteminin baskılandığı veya

direncin kırıldığı durumlarda da görülür.

• Bu hastalarda, parazit sayısı fazla olup, normal uyuzdan farklı olarak, epidermin daha derin tabakalarında da parazit bulunabilir.

• Norveç uyuzlu hastalardan bağışıklık durumu normal insana bulaşan uyuz, basit uyuz şeklinde olmaktadır.

• Normal uyuzlu bir kişide parazit sayısı az, bağışıklığı yetersiz ve vücut direnci bozulmuş kişilerde binlerce parazit bulunur.

• İlk defa enfeksiyona uğrayan ve tedavi görmeyen kişilerde parazit sayısı ortalama ilk 100 güne kadar hızla artar, bunu takip eden 100 günde ise hızlı bir azalma meydana gelir.

• Daha sonra kronik ve yavaş bir seyir ortaya çıkar.

• Bazen tedavi yapılmadan hasta kendiliğinden

iyileşebilir. Genellikle 6 ay kadar sonra hastalık yavaş

yavaş kaybolmaya başlar.

• Tekrar bulaşmalarda belirtiler erken ortaya çıkar fakat;

parazit sayısı 10’u geçmez.

• Hastalığın Oluşu ve Yapı Bozukluğu

• Uyuz etkenleri, bacaklarının uçlarındaki vantuzları ile

deriyi yakalar, çeneleri ve iki çift ön bacağının son

segmentlerindeki kesici kenarla deriyi yırtarlar. Sırttaki

uçları arkaya dönük diken ve çıkıntılar da parazitin

ileriye gitmesine yardım ederler.

• S.scabiei’nin dişileri vücudun özellikle ince derili ve kıvrımlı yerlerinden epidermis içine girerek stratum corneum’da oyuklar kazarlar.

•Günlük ilerleme birkaç mm olup, tünellerde yumurta ve dışkı birikir. Tüneller eğri-büğrü ve uzunluğu birkaç mm ile birkaç cm arasında değişir.

• Parazite karşı allerji gelişince, parazitin olmadığı

yerlerde de eritem ve ödem oluşmaya başlar.

• Lezyonlarda eozinofil toplanır ve stratum malpighi’ de

veziküller oluşur. Bunların yırtılması ile sekonder

enfeksiyonlar yerleşebilir.

• Norveç uyuzunda belirgin hiperkeratoz ve parakeratoz vardır. Deri ileri derecede kalınlaşmış ve birçok tünel bulunur.

• Hastalardaki Belirtiler

• Daha önce uyuz geçirmemiş kişilerde, belirtiler bir ay veya daha uzun bir süre sonra başlayabilir.

• Tekrarlayan bulaşmalarda ise tek bir parazitin deriye girmesiyle bile belirtiler süratle başlar.

• Uyuzun belirgin özelliği kaşıntıdır. Kaşıntı noktürnal

(geceleri görülen) özellik gösterir; gündüzleri fazla

oluşmaz. Kaşıntı hasta yatağa girip, ısınmaya

başlayınca artar.

• Deri lezyonları özellikle ellerde parmak araları ve

yanlarında, bilek, dirsek, karın bölgesi, büyük

adalelerin üstü, koltuğun ön kenarı, erkeklerde penis,

kadınlarda memeler, uylukların ön kenarı ve ayak

bilekleri gibi yerlerde bulunur.

• Yeni doğanlarda avuç içi ve tabanlar da dahil, vücudun

herhangi bir yerinde görülebilir.

• Yetişkinlerde ise yüz ve saçlı deri tutulmaz; sırt ve

boyunda ise nadiren lezyon oluşabilir.

• Uyuzda iki çeşit kaşıntı vardır:

• 1- Yaygın kaşıntı, allerjinin etkisi ile olur.

• 2- Lokal kaşıntı, direkt parazitin aktivitesi ile ilgili olup,

yanıcı karakteri ile diğerinden ayrılır.

• Nadiren de olsa, uyuzda kaşıntı olmayabilir.

• Etkili tedaviden sonra kaşıntı birkaç hafta kadar devam

edebilir; bu durum tekrar tedaviye gerek kalmaksızın

giderek kaybolur.

• Tedavi görmüş kişiler yeniden infekte olunca, kaşıntı süratle yeniden başlar.

• Uyuzda lokal lezyonlar ve genel döküntüler görülür.

• Uyuz izleri ve inci benzeri veziküller parazitle direkt ilgilidir ve parazitin bulunduğu yerlerde görülürler.

• Uyuz izleri derinin stratum corneum’ unda parazitin açtığı oyuklardır. Bunlar parazitin yumurtası, dışkısı ve kir dolması nedeniyle dışarıdan görülebilir.

• Uyuz izleri genellikle derinin kıvrımlarına uymayan ortalama 5 mm kadar uzunlukta gri çizgiler şeklindedir.

• Esmer derililerde uyuz tünelleri, beyaz çizgiler şeklinde daha kolay görülürler.

• Tüneller bazen uzamış kırmızı papüller üzerinde bulunurlar.

• Bu durum en çok penis ve büyük adaleler üzerinde, bazen de koltuk kıvrımı, memeler, göbek ve gövdenin diğer yerlerinde görülür.

• Bebek ve küçük çocuklarda bu gibi papüller çoğunlukla

gövde ve koltuk kıvrımında bulunur.

• Tüneller genellikle kıl foliküllerinin az olduğu veya bulunmadığı Stratum corneum’un ince ve yumuşak olduğu yerlerde bulunur. Tünellerin sayısı genellikle az ve bulunmaları çok zordur.

• Veziküller, topluiğne başı büyüklüğünde ve tünellerin

bulunduğu yerlerdedir; allerjiye bağlı olarak oluşur.

• Yaygın deri döküntüsü aşırı duyarlılıkla ilgilidir.

• Uyuzda kaşınmaya bağlı olarak sıyrık dışında impetigo,

folikülit gibi deri hastalıkları da ortaya çıkabilir.

• Uyuz tedavi edilmezse, aylar sonra kendiliğinden iyileşse bile bulaşmalar bakımından önemlidir.

• Yumrulu Uyuz • Uyuz vakalarının %7 kadarında yumrulu lezyonlar

gelişir. • En çok 15 ve özellikle 5 yaşın altındaki çocuklarda

görülür. • Yumrular antijene karşı bir reaksiyon olarak oluşur ve

bunlarda parazit bulunmaz. Kendiliğinden kaybolur ve sonra başka yerlerde görülür.

• Norveç Uyuzu

• Vücutta kalın kabukların bulunması ile tanınır. Bazı vakalar normal uyuz gibi başlar ve sonra bu şekle dönüşür. • Bunlar kronik ekzama veya nörodermatit gibi

değerlendirilir.

• Hastaların %50 kadarında kaşıntı yoktur veya olsa da hafiftir. Bazılarında ise başlangıçta belirgin olan kaşıntı zamanla azalır.

• Bazılarında ise çok şiddetli ve sürekli bir kaşıntı vardır.

• Hastalarda başlıca iki tip deri belirtisi vardır :

• 1- Lokalize keratinli plaklar

• 2- Yaygın eritemaskuamöz (erithemli ve pullarla ötülü) görünüm.

• Plaklar hiperkeratötik ve parakeratötik (eksik keratinli) kabuklardan oluşmuştur.

• Kalınlıkları 3-15 mm kadar olabilir. Renkleri krem-gri, sarı, sarı-kahverengi ve sarı-yeşil olabilir.

• Plaklar kaldırıldığında süngertaşı görünümü gözlenir. Hareketler sonucu büyük deri çatlakları oluşur.

• Norveç uyuzunda baş ve ensenin her tarafı tutulur; normal uyuzdan bu özelliği ile ayrılır.

• Tırnaklarda yumuşama ve aşırı kalınlaşma görülür.

• Norveç uyuzunun oluşumunda bağışıklığın bozulması önemli rol oynar.

• Bununla birlikte kaşıntıyı azaltan durumlar ve hastalıklarda • (Lokal kortikosteroidler gibi çeşitli ilaçların kullanımı• Down sendromu • Lepra • Mental gerilik • Nörolojik hastalıklar • Retiküloz (kanda retikülosit-genç eritrosit- sayısının artışı) • Vitamin-A eksikliği) da görülebilir. • Kabuklarda aşırı sayıda parazit bulunabilmektedir.

Teşhis için kabuk materyalinden KOH preparatı hazırlanınca parazitin her safhasına rastlanır.

• Tanım • Belirtileri diğer deri hastalıkları ile karışabilir. • Uyuz, • Ekzama (yer yer kabuklaşma gösteren veziküller oluşması), • İmpetigo (Staphylococcus ve Streptococcus enf. oluşan sivilce),

• Furunculosis (kıl folikülünün iltihaplanması sonucu oluşan çıban)

• Diğer kaşıntılı deri hastalıkları, • Hayvan uyuzu ve • Erken dönemdeki herpes dermatiti ile karışabilir.

• Lokal kortikosteroidler, klinik görünüşü oldukça değiştirebilir.

• Hastalığın teşhisinde anamnez, fizik muayene ve laboratuvar tetkiklerinden yararlanılır.

• Uyuzda en önemli semptom kaşıntıdır. Kaşıntının nokturnal özellikte olması uyuzun özelliğidir.

• Ailede diğer kişilerde de kaşıntı oluşu önemli olup, özellikle aynı yatağı paylaşanların hepsinde görülür.

• Hastane, okul, kışla, misafirhane, kamp gibi yerler bulaşmada önemli rol oynar. Ekzama tedavisi ve kortikosteroid ilaçlar uyuzun şiddetini artırır.

• Hasta muayenesinin iyi bir ışık altında ve lup ile dikkatli

yapılması gereklidir.

•Özellikle ayaklarda daha sık bulunur. Vücudun diğer

yerlerinde uyuz olmadığı halde ayaklarda olabilir

ancak; dikkatli incelemek gerekir.

• Uyuz tünellerini daha rahat görebilmek için, şüphe edilen yere mürekkep uygulanabilir. Mürekkep tüneli doldurur ve deri yüzeyindeki temizlenince, tünel rahatlıkla görülür.

•Özellikle parmak araları ve penis, tünellerin bulunabileceği yerlerdir. Çok temiz kişilerde ve diğer deri lezyonu olanlarda teşhis zordur.

• Erişkinlerde parazitler %80’in üzerinde el ve kollarda, özellikle parmak araları ve bileklerde; erkeklerde genital bölgede, kadınlarda memelerde bulunur.

• Küçük çocuklarda parazitler vücudun herhangi bir yerinde bulunabilirler.

• Paraziti bulmak için derideki tünelden veya papülden

bir iğne veya sivri uçlu bir bistüri ile alınan materyal

lam üzerine konur ve üzerine bir damla %10 KOH ilave

edilip, lamelle kapatılır. Mikroskopta küçük objektifle

incelenir. Parazitin erişkin veya herhangi bir evrim

şeklinin bulunması ile teşhis edilir.

• Tedavi

•Uzun yıllardan beri uyuz tedavisinde birçok ilaç kullanılmasına rağmen, bunlardan kükürt, benzil benzoat, gamma BHC, tetmosol, crotamiton ve permetrin daha etkili ve uygun bulunmuştur.

• Tedavi erişkin, çocuk veya yenidoğan oluşu, hamilelik,

sekonder infeksiyon veya ekzamalaşma durumlarına

göre ayarlanır.

• Tedavide uygun ilacın seçimi, sınırlı miktarda

kullanılarak aşırı tedaviden kaçınılması gerekir.

• İlaçlama, sadece bir veya iki defa uygulanmalıdır ve doktor bunu hastaya da açıklamalıdır.

•Bütün ev halkı birlikte ilaçlanmalı ve hastayla yakın teması olan diğer kişiler de ilaçlanmalıdır.

• Tedaviden sonra 1. ve 4. haftalarda kontrol yapılmalıdır.

• Kurum salgınlarında bütün fertler birkaç gün içinde ilaçlanmalıdır.

• Tedaviye önce sıcak banyo ile başlanır ve vücut iyice kurulanır. İlaç ovularak boyundan aşağı bütün vücuda, bebeklerde ayrıca yüz, baş ve boyun kısmına da sürülmelidir.

• Tedavi süresince hastanın aynı elbise ve yatağı

kullanması gerekir. Böylece ilacın bir kısmı bu eşyalara

geçerek antiparazitik bir etki yapması sağlanır.

• Son tedaviden bir gün sonra eski kıyafetler çıkarılır ve

yatak takımları değiştirilir. Elbise ve yatak takımları

normal şekilde yıkanır ve en az 3 gün kullanılmaz.

Çamaşırların kaynatılmaları yararlı olur.

• Tedavi süresince eller her yıkamadan sonra tekrar ilaçlanır. Çünkü eller enfestasyonun en sık olduğu yerdir.

• Kükürt: Ucuz, etkili ve kolay uygulanır. Uzun süre ve

yüksek konsantrasyonda kullanılırsa deriyi tahriş eder.

• Kükürdün erişkinlerde %10’luk, yenidoğanda %2.5 yoğunlukta kremi, art arda 2-3 gün baş ve boyun da dahil bütün vücuda ovularak sürülür. Önceden banyoya gerek yoktur.

• Benzil benzoat: Peru balsamında bulunan bu madde,

kükürtten daha pahalıdır. Oldukça etkili ve kullanışlı bir

madde olup, sudaki %25 solüsyonu kullanılır.

• Tercihen banyodan sonra vücuda fırça ile sürülür ve

giyinmeden önce 5-10 dakika kuruması için beklenir.

• Ertesi gün veya bir hafta sonra yıkanmadan ilaçlama tekrarlanır.

• Scrotumda çizik, sıyrık veya ekzama varsa, tahriş

yapabileceği için kullanılmamalı, ayrıca konjunctivada

tahriş yapabileceği için, küçük çocuklara uygulanmaz.

•Gamma benzen hekzaklorit (gamma BHC; Lindane)

• Tek bir uygulama ile etkilidir. Deriyi tahriş etmez, koku

ve leke yapmaz ve kolay uygulanan popüler bir ilaçtır.

• Bol sabunla iyice yıkanıp kurulandıktan sonra %1

oranındaki losyon, şampuan veya merheminden bütün

vücuda sürülür.

• İlaç vücutta 12 saat bırakıldıktan sonra banyo yapılır ve

temiz çamaşır giyilir.

• Bir yaşın altındaki çocuklarda 6 saat vücutta bırakılması yeterlidir.

• İlaç deride 24 saat kalınca toksik etkiler görülebilir.

• İlaç, 8 gün içerisinde tekrar kullanılmamalıdır.

• Yenidoğan, küçük çocuk, hamile kadınlar ve apseli deri lezyonları olanlarda kullanılmamalıdır.

• Lindane’a karşı direnç gelişebilmektedir.

• Crotamiton (n-ethylo-crotonotoluide; Eurax)

• Bütün uyuzlularda emniyetle kullanılabilen bir ilaçtır. Kokusuz ve deriyi tahriş etmez.

• Fakat diğer ilaçlar kadar etkinliği iyi değildir. Uzun süre uygulanması gerekir.

• Kaşıntı giderici özelliği de vardır. Uyuz sonrası kaşıntı için iyi bir ilaçtır.

• Çocukların yumrulu uyuzu için tavsiye edilmektedir.

• Deride 24 saat tutulur ve ertesi gün ikinci bir uygulama

önerilir.

• Permetrin

• Lindane’ a dirençli uyuzda bile tek bir uygulama ile

başarılı bulunan bir ilaçtır.

• Toksik etkisi az olup, iyi tolere edilmektedir.

•%5 kremi ile 8-10 saatlik bir uygulama önerilmektedir.

• Şimdiye kadar direnç tespit edilmemiştir.

• Temosol (tetraethylthiuram monosülfide; TETMS):

• Kullanışlı ve özellikle çocuklar tarafından iyi tolere

edilen bir ilaçtır.

• Fakat yeni doğanlarda kullanılmamalıdır.

• Deriden absorbe olabilmektedir.

•Gebe ve alkoliklerde kontrendikedir.

• Sabunla yıkandıktan sonra %5-10 emülsiyonu 2-3 gün

üst üste bütün vücuda sürülür.

• Bu madde sabuna katılarak proflaktik amaçla

kullanılmaktadır.

• Korunma

• Temizlik, hasta ve şüphelilere değmeme, bunların

çamaşır ve yatak takımlarının kaynatılması yararlıdır.

• Uyuzlu bir kişinin evindeki bütün aile fertleri uyuzlu

olarak kabul edilmeli ve hepsi tedavi edilmelidir.