plani lokal i veprimit në biodiversitet i komunës së dragashit 2010

PLANI LOKAL I VEPRIMIT NË BIODIVERSITET I KOMUNËS SË DRAGASHIT 2011 - 2015

Draft

Plani lokal i veprimit në biodiversitet i Komunës së Dragashit 2011 – 2015

Dragash, Dhjetor 2010

2


Përmbajtja

Fjala e Kryetarit .......................................................................................................................................................3

I. Pse nevojitet Plani i Lokal i Veprimit në Biodiversitet............................................................................4

II. Të dhënat mbi komunën e Dragashit.........................................................................................................10

III. Konstatimi i vlerave të Biodiversitetit në komunën e Dragashit...................................................21

IV. Vizioni dhe Qëllimet e Planit Lokal të Veprimit në Biodiversitet në komunën e Dragashit 31

V. Plani Lokal i Veprimit në Biodiversitet në komunën e Dragashit 2010- 2015 ..........................36

VI. Adresari i komunës së Dragashit ..............................................................................................................46

3


FJALA E KRYETARIT

Si Kryetar i Komunës së Dragashit, kam kënaqësinë e madhe t’ju prezantoj Planin Lokal të Veprimit në Biodiversitet (PLVB) të Dragashit 2011 - 2015 - një dokument i cili do të drejtojë ruajtjen dhe shtimin e biodiversitetit në komunën tonë.

Komuna e Dragashit është e kënaqur që është komuna e parë në Kosovë që ka marrë nismën për ruajtjen e biodiversitetit. Kjo nismë për një qëndrueshmëri mjedisore është e një rëndësie të veçantë për zhvillimin e komunës tonë. Sot çështjet mjedisore janë prioritet global. Andaj Komuna e Dragashit i jep po aq rëndësi në nivel lokal çështjeve mjedisore dhe të zhvillimit të qëndrueshëm.

Gjatë vitit 2010, Komuna e Dragashit ka krijuar një grup punues të përbërë nga zyrtarë të departamenteve të ndryshme të qeverisë lokale për të përgatitur PLVB të Dragashit. Plani është një produkt i punës së partneritet të shkëlqyer mes grupit punues dhe komunitetit.

Ky dokument jep një pasqyrë të trashëgimisë së pasur natyrore të komunës sonë, prandaj thekson nevojën gjithnjë në rritje për të mbrojtur këto burimet natyrore.

Megjithatë, PLVB i Dragashit është shumë më tepër se një dokument përshkrues. PLVB i komunës sonë shkon përtej dokumenteve të shkruara, ndërsa suksesi i saj varet nga rrjeti e njerëzve që punojnë së bashku për të arritur qëllimet e saj, për të mirën e florës dhe faunës dhe të komunitetit tonë. Unë ju bëj thirrje juve, qytetarëve të komunës së Dragashit, që të mbështesni PLVB të komunës sonë dhe të jeni të përfshirë në zbatimin e tij.

Në emër të Komunës së Dragashit, unë do të doja të shpreh falënderimet e mija për partnerët tanë nga Qendra Evropiane për Konservim të Natyrës dhe Qendrën Rajonale e Mjedisit – Zyra në Kosovë për kontributin e tyre në përgatitjen e PLVB të Dragashit, dhe unë pres që të punojmë ngushtë me ta për të siguruar në të ardhmen një biodiversitet të pasur në Dragash.

Me respekt,

Salim JenuziKryetar i Komunës së Dragashit

4


I. PSE NEVOJITET PLANI LOKAL I VEPRIMIT NË BIODIVERSITET

Çka është biodiversiteti?Biodiversiti është natyra në të gjitha format e saj. Ai përfshin pyjet, lëndinat, ujërat (lumenjtë, rrjedhat, liqenet) si dhe bimët dhe kafshët. Pjesë e tij janë kërpudhat dhe bimët që mblidhen në pyje e lëndina, peshqit në liqene dhe lumenj, arinjtë në male, lakuriqët në pyje dhe fluturat në kodrina. Në të përfshihen edhe kafshët që ne i përdorim për tu ushqyer edhe drithërat që i kultivojmë në fushat tona. Edhe ne jemi pjesë e biodiversitetit dhe bashkë me të tjerët përbëjmë strukturën e jetës që na rrethon.

Biodiversiteti ka një sërë pjesësh përbërëse. Ngjashëm me atë se si një shtëpie i nevojiten tullat, tjegullat dhe dritaret, edhe biodiversitetit i nevojiten elemente të ndryshme për të funksionuar dhe për t’i plotësuar nevojat tona. Shtëpia ofron strehë ndërsa biodiversiteti na siguron ushqimin, karburantet dhe ujin, me ndihmën e të cilave ajo shtëpi bëhet e banueshme. Pjesë themelore përbërëse të biodiversitetit janë: speciet, habitatet, ekosistemet dhe gjenet.

Përse është biodiversiteti i rëndësishëm për komunitetin?Komunat janë të interesuara të promovojnë dhe ruajnë biodiversitetin për disa arsye. Ekosistemet me biodiversitet më të gjerë janë më rezistuese ndaj trazimit fizik, fatkeqësive natyrore dhe specieve shkatërruese. Ekosistemet e ndryshme ofrojnë shërbime ekologjike riprodhimi i të cilave është i shtrenjtë, siç është pastrimi i ajrit dhe ujit, joshja e polenizuesve dhe sigurimi i lëndës natyrore për avancimin e shkencës dhe mjekësisë. Zonat e pasura nga këndvështrimi ekologjik gjithashtu kanë vlerë estetike dhe sjellin një ndjenjë komfori dhe natyre për banorët.

Çka është ‘Planifikimi i Veprimeve në Biodiversitet’Plani lokal i veprimit në biodiversitet (PLVB) është dokumenti që përcakton gjërat që duhet të bëhet nga një komunë për të mbrojtur, menaxhuar dhe përdorur natyrën e vet lokale dhe kafshët e egra, sot dhe në të ardhmen. Dokumenti duhet të krijohet dhe miratohet nga popullata e komunës e përfshirë e cila ndihmon në kryerjen e veprimeve të parapara në dokument.

PLVB është një proces i vazhdueshëm i angazhimit dhe veprimit lokal që ndihmon për të siguruar që speciet, habitatet dhe ekosistemet e rëndësishme mirëmbahen dhe avancohen në të mirën e njerëzve dhe të mjedisit. Përgjithësisht, funksionet e tij janë:

nxitja e partneriteteve lokale të punës me një gamë të gjerë të palëve të interesit; ngritja e vetëdijes mbi përgjegjësitë dhe nevojën për të marrë veprime në nivel

lokal; promovimi i rëndësisë se biodiversitetit lokal për komunitetet lokale;

5


shndërrimi i prioriteteve ndërkombëtare, nacionale dhe rajonale të konvertimit në plane reale lokale;

identifikimi i prioriteteve lokale të konservimit për ofrimin e të mirave dhe shërbimeve;

identifikimi i resurseve dhe prioriteteve kryesore të biodiversitetit për zonën lokale; arritja e caqeve të arritshme për t’i përmbushur prioritetet e specieve, habitatit dhe

ekosistemit; krijimi i një mekanizmi efektiv dhe afatgjatë për zbatimin e veprimeve lokale; tejkalimi i pengesave të zbatimit dhe shfrytëzimi i përparësisë së mundësive; ofrimi i një dokumenti që mund të përdoret për sigurimin e financimit të ardhshëm; ofrimi i një baze lokale për monitorim, rishikim dhe përpunim.

Krijimi i partneriteteve dhe zhvillimi i një plani është vetëm pikënisja e këtij procesi. Për të qenë efektiv, partneriteti duhet të ketë rol aktiv në zbatim. Ai duhet të promovojë mundësi ku njerëzit dhe kafshët e egra përfitojnë nga veprimet specifike. Po ashtu, ai duhet t’i tejkalojë barrierat dhe pengesat përmes gjetjes së mekanizmave të duhur lokal.

Planet lokale të veprimit në biodiversitet kanë një varg përfitimesh të qarta. Një nga më të qartat është se ato ngritin vetëdijen e komuniteteve lokale dhe publikut. Ato mund të ndihmojnë në nënvizimin e vlerës dhe veçantisë së biodiversitetit. Po ashtu, ato mund t’i nënvizojnë lidhjet me cilësinë e jetës dhe mirëqenien njerëzore në zonën lokale. Për shembull, një mjedis më i mirë mund të krijojë më shumë investime në ekonominë lokale përmes tërheqjes së më shumë vizitorëve. Ajo mund të promovojë edhe njohur mbi speciet dhe habitatet më pak të njohura (siç janë insektet, myshqet, etj).

Në kuptim të marrjes së veprimeve, PLVB-të mundësojnë përqendrim më efektiv në kohën dhe resurset e kufizuara në nivel lokal. Gjithashtu, ato mundësojnë matjen e sukses it përmes identifikimit të objektivave dhe caqeve të qarta. PLVB-të promovojnë pjesëmarrje përmes zhvillimit të ndjenjës së përbashkët të përgjegjësisë dhe synimeve të përbashkëta. Ato japin përfitime administrative përmes grumbullimit të njohurisë dhe ekspertizës lokale, shpërndarjes më të gjerë të ngarkesës së punës dhe identifikimit dhe shpërndarjes së financimit. Është me rëndësi të arrihet integrimi tejsektorial në këtë proces përmes anëtarësimit të përzier të grupeve të ndryshme të përfshira dhe zhvillimit të udhëzimeve domethënëse mbi atë se si sektorët specifikë mund të ndihmojnë në ofrimin e përfitimeve të biodiversitetit, (p.sh. pylltari, planifikim hapësinor, gjueti, peshkim, bujqësi,etj).

6


Ndryshimet klimatikeNdryshimi i klimës parashikon një efekt shumë të rëndësishëm në mjedisin tone natyror gjatë këtij shekulli. Efekti në klimë është parashikuar që të përfshijë: rritjen e temperaturës, me vera të thata dhe të buta, me lagështi në dimër, rritje në reshje të përgjithshme si dhe rritjen e numrit të stuhive ekstreme. Ndikimi i ndryshimit klimatik mbi biodiversitetit ndryshon, por pritet kryesisht të jetë negativ dhe në disa raste ka gjasa të zhduk disa lloje të specieve ose të shkaktojnë rënie të konsiderueshme të popullsisë.

Ndikimet e pritshme të ndryshimeve klimatike mbi biodiversitetin përfshijnë rastet si vijon:

• Speciet me shpërndarjen e kufizuar të popullsisë ka të ngjarë të jenë në rrezik për të pasur hapësirë në dispozicion të tyre dhe si pasojë mund edhe të çojë deri te zhdukja e tyre.

• Speciet me aftësi të kufizuar për përhapje, për shembull disa lloje të bimëve të lartadhe të ulëta ose kafshët të cilat janë të izoluara nga copëzimi i habitateve, do ta kenë më të vështirë për të kolonizuar zonat më të përshtatshme për jetesë në qoftë se habitatit bëhen të papërshtatshme

• Speciet me aftësi të fuqishme për shpërndarje do të zgjerohen shpejt dhe do të kolonizojnë zonat e reja. Nëse lloje të tilla janë të specieve pushtuese jo-amtare, atëherë kjo mund të përbëjë kërcënim për llojet vendase, dhe edhe për integritetin e disa habitateve dhe ekosistemeve.

• Pasi që speciet reagojnë ndaj ndryshimeve klimatike me ritme të ndryshme, ngjarjet të cilat dikur ishin fort të sinkronizuara do të ndryshojnë rrënjësisht. Për shembull vizimi i shumë llojeve të shpendëve përkon në kohë me shfaqjen e një numri të madh të pakurrizorëve grabitqarë, e nëse këto ngjarje ndodhin në kohë të ndryshme, atëherë kjo ka të ngjarë të rezultojë në mungesë të ushqimit për disa zogj.

• Habitatet e ujërave të ëmbla do të përjetojnë ndryshime ku thatësira gjatë verës rezultojnë në rrjedhën e ulët të lumenjve, ndërsa shirat e dimrit mund të rrisin dukurinë e përmbytjeve.

Përshtatja ndaj këtyre ndryshimeve do të jetë e vështirë. Ky plan veprimi, së bashku me shumë strategji përkitazi me këtë, shpreson për të zbutur ndikimet e ndryshimit të klimës përmes politikave të tilla siç është ndryshim i copëzimit të habitateve dhe krijimin e rrjeteve të habitateve të reja të cilësisë së lartë të cilat do të mundësojnë specie të shpërndahen në normat e tyre normale.

Baza ligjore për hartimin e PLVBKomuna e Dragashit është komuna e parë në Kosovë që ka miratuar Planin Lokal të Veprimit në Biodiversitet. Nxjerrja e planit të tillë sanksionohet me ligjin për mbrojtjen e natyrës (Nr. 03/L-233), përkatësisht kreut VII ‘Planifikimi dhe organizimi i mbrojtjes së natyrës’, nenit 140, (Dokumentet bazë për mbrojtjen e natyrës) paragrafi 2 “Komunat detyrohen që të nxjerrin programet për mbrojtjen e natyrës për territorin e vet.” Komuna e Dragashit me vendim të kryetarit ka krijuar grupin punues për hartimin e PLVB dhe me XX janar 2011 kuvendi komunal ka miratuar ‘Planin Lokal të Veprimit në Biodiversitet i Komunës së Dragashit 2011 – 2015”.

7


Plani është i harmonizuar me Strategjinë dhe Planin e Veprimit për Biodiversitetin të Kosovës 2011 – 2020 që është dokument bazë për mbrojtjen e natyrës, i cili i përcakton synimet afatgjata të ruajtjes së biodiversitetit dhe larmisë peisazhore, vlerave të mbrojtura të natyrës, si dhe mënyrën e zbatimit në harmoni me zhvillimin e gjithmbarshëm ekonomik, shoqëror dhe kulturor të Republikës së Kosovës. Parimet bazë nga të cilat udhëhiqet kjo Strategji janë:

o Biodiversiteti paraqet vlerë unike, të cilën Kosova duhet ta përdor si resurs për zhvillim të mëtejmë duke ndërmarr masat e duhura për inventarizim, ruajtje dhe përparim të këtyre vlerave.

o Ruajtja dhe shfrytëzimi i qëndrueshëm i biodiversitetit të bëhet pjesë e politikave dhe legjislacionit të sektorëve tjerë të cilët shfrytëzojnë ose kanë ndikim në resurset natyrore.

o Harmonizimi i veprimeve në ruajtjen e biodiversitetit në nivel lokal dhe ndërkombëtar, të vetëdijshëm se vlerat e tij janë pjesë integrale e biodiversitetit në përgjithësi.

o Përafrimi i legjislacionit do të arrihet përmes transpozimit të Rregulloreve dhe Direktivave relevante për ruajtjen e llojeve të egra dhe habitateve natyrore.

Grupi punues për hartimin e Planit Lokal të Veprimit në Biodiversitet i Komunës së DragashitKomuna e Dragashit ka krijuar një grup punues 7-anëtarësh që përfaqëson drejtori të ndryshme në kuadër të qeverisë komunale me detyrën që të përgatis Planin Lokal të Veprimit në Biodiversitet për komunën e Dragashit. Grupi punues kryesohet nga Shahadin Tërshnjaku dhe Avni Nebiu. Anëtarë të grupit janë: Hasan Dishallari, Astrit Baxhaku, Muhidin Emini, Refki Ali, Suad Tosuni. Grupi i punës është mbështetur nga Flamur Sylejmani dhe Reshat Reshiti. Duke filluar nga shtatori 2010, grupi i punës ka mbajtur takime të rregullta dyjavore. Deri në nëntor 2010, grupi ka mbajtur katër takime. Qendra Evropiane për Mbrojtjen e Natyrës dhe REC Zyra në Kosovë kanë siguruar një ekspert të jashtëm për të mbështetur grupin e punës gjatë procesit të përgatitjes së PLVB.

Synimet e Planit Lokal të Veprimit në BiodiversitetGrupi punues për hartimin e Planit të Veprimit për Biodiversitet të Dragashit ka përcaktuar synimet në vijim:

8


• Të siguroj që të gjitha ekosistemet dhe habitatet menaxhohen në mënyrë të qëndrueshme duke u bazuar në vlerën e tyre biologjike, dhe të krijoj më shumë mundësi për individët, komunitetet dhe autoritet komunale që të marrin masa për biodiversitetin.

• Të promovojë projekte dhe iniciativa të cilat ndihmojnë ruajtjen apo përmirësimin e biodiversitetit.

• Të rrisë ndërgjegjësimin e vizitorëve dhe qytetarëve të komunës së Dragashit për vlerat e biodiversitetit.

• Të krijoj programe edukative për biodiversitetin në të gjitha nivelet e arsimit.• Të përmirësoj qasjen në informata në lidhje me llojet e rëndësishme dhe habitatet si

dhe nevojat e tyre për menaxhim.• Të krijojë një mekanizëm për të ndihmuar individët, grupet e komunitetit dhe

partnerët për zbatimin e Planit të Veprimit për Biodiversitet në Dragash, si dhe monitorimin e progresit dhe të shkëmbej informacione mbi çështjet e biodiversitetit.

KoordinimiAktualisht nuk ka një grup apo forum të vetëm jashtë autoriteteve komunale me resurse të mjaftueshme apo mbulim gjeografik që mund të marrë përsipër zbatimin e Planit Lokal të Veprimit për Biodiversitetin në Dragash. Grupi punues komunal është themeluar në bazë të përkohshme me detyrën e vetme të hartimit të këtij Plani duke siguruar përfaqësim adekuat të sektorëve të ndryshëm dhe shoqërisë civile në komunën e Dragashit.

Mungesa e informacionitGrupi punues ka hasur në mungesë të informatave të duhura mbi gjendjen e biodiversitetit në komunën e Dragashit. Informacioni që ekziston kanë qenë i pjesshëm dhe në kuadër të studimeve më të gjera për biodiversitetin në Kosovë. Grupi punues ka shfrytëzuar materiale të përgatitura nga autoritetet komunale rreth vlerësimit të ndikimit të mjedisor të hidrocentralit Zhur. Për më tepër, grupi punues ka organizuar dëgjim publik dhe është konsultuar me përfaqësues të shoqërisë civile, mbledhësit e bimëve mjekuese dhe zyrtarë të Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor.

Grupi punues ka identifikuar dy sfida kyçe për sa i përket grumbullimit të të dhënave adekuate rreth biodiversitetit në komunën e Dragashit:

• Kryerja e një kërkimi mbi punimet dhe të të dhënat, duke filluar nga ato të Universitetit të Prishtinës, Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor për të identifikuar boshllëqet në njohuritë kolektive rreth biodiversitetit.

• Përgatitja e një liste më të kompletuar të habitateve dhe llojeve për të cilat planifikohet të ndërmerren veprime për t’i ruajtur ose shtuar në numër. Më pastaj, për secilin, të identifikohen veprimet kryesore që duhet të ndërmerren në një afat të caktuar me një kosto të caktuar.

Po ashtu, shpresohet që zbatimi i Plani i Veprimit për Biodiversitet do të çojë në realizimin e studimeve të mëtejshme për të plotësuar boshllëqet në njohuritë rreth biodiversitetit,

9


dhe që çdo informacion i fituar nëpërmjet këtyre studimeve do të jetë në dispozicion në webfaqen e komunës së Dragashit.

Kërcënimet ndaj biodiversitetit në DragashShumë lloje të bimëve dhe kafshëve janë përshtatur jetës së bashku me ne. Megjithatë, jo të gjitha bimët dhe kafshët janë në gjendje të bashkëjetojnë me ne. Në nivel global ne jemi duke humbur biodiversitetin në një shkallë gjithnjë e në rritje si rezultat i ndryshimit në përdorimin e tokës, rritjen e zonave urbane, zhvillimit të infrastrukturës, acidifikimit, eutrofikimit, mbishfrytëzimit, intensifikimit ose braktisjes së bujqësisë, zhvillimit të turizmit dhe ndryshimeve klimatike.

Po ashtu, faktorë të rëndësishëm që kërcënojnë biodiversitetin janë humbja e habitateve, ndotja, dhe përhapja e llojeve jo-vendore pushtuese. Biodiversitetit në Dragash përballet me kërcënime të ngjashme, duke përfshirë:

• Zhvillimin - humbjen e habitateve nëpërmjet presioneve të zhvillimit është një nga kërcënimet kryesore ndaj biodiversitetit në Dragash. Zgjerimi i vendbanimeve dhe infrastrukturës të tjetër të lidhur me të ka ndikim negativ mjedisor. Kjo mund të adresohet përmes planifikimit më të mirë urban dhe hapësinor. Gjithashtu është e rëndësishme të ruhen sa më shumë habitate dhe hapësira të hapura publike. Ndikim në biodiversitetin e komunës do të ketë realizimi i projektit për hidrocentralin e Zhurit.

• Ndotjen - Ndotja nga mbeturinat dhe e ujit kanë efekte të dëmshme për biodiversitetin, uljen e numrit dhe larmisë se llojeve që gjenden në rrjedhën e lumenjve dhe habitateve përreth.

Qasja në burime të financimit për realizimin e PLVBKomuna e Dragashit nuk ka mundësi buxhetore që të mbështes realizimin e të gjitha aktiviteteve të parapara në PLVB. Për më tepër, Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor nuk ka burime specifike të financimit në formë të granteve që do të siguronte fonde të mjaftueshme për realizimin e aktiviteteve të PLVB. Për këtë kërkohet sigurimi i mbështetjes nga organizatat ndërkombëtare për realizimin e aktiviteteve të PLVB. Ndonëse, burimet e tilla të financimit janë vështirë të qasshme për projekte të vogla të ndërmarra nga grupet e komunitetit, të cilat kërkojnë shumë dokumentet dhe kohë për tu menaxhuar. Megjithatë, komuna e Dragashit do të mbështesë nismat e tilla duke ofruar ndihmë në përgatitjen dhe realizimin e aktiviteteve konkrete në komunitet.

10


II. TË DHËNAT MBI KOMUNËN E DRAGASHIT

Pozita gjeografikeKomuna e Dragashit shtrihet në pjesën jugore dhe jugperëndimore të Kosovës. Komuna1 përfshinë skajin jugor të rrafshit të Dukagjinit. Territori i komunës shtrihet në gjerësinë gjeografike veriore prej 41 52’ 30 ‘’ dhe 42 09’ 03’’ dhe në gjatësinë gjeografike lindore prej 20 35’ 39’’ deri 20 48’ 26’’. Në veri kufizohet me komunën e Prizrenit, në pjesën Jug-lindore dhe lindore, përmes majave të larta të maleve të Sharrit, kufizohet me Maqedoninë, ndërsa nga Perëndimi dhe Jug-perëndimi me Shqipërinë.

Territori i komunës së Dragashit shtrihet në një sipërfaqe prej 435.25 km² dhe zë afro 4 % të territorit të Kosovës. Komuna e Dragashit ka reliev kodrinore-malor, dhe në pjesët kufitare me Shqipërinë dhe Maqedoninë e ndajnë kurora të larta malore, ndërsa në drejtim të Shqipërisë edhe gryka të thella lumore, të pa përshtatshme për kalim. Në anën tjetër pjesa kodrinore me rënie më të butë, në drejtim të Prizrenit ofron kushte më të mira dhe ky territor lidhet përmes Prizrenit me Kosovën dhe më gjerë.

Klima e komunës është submalore në vendet më të ulëta dhe malore në vende të larta. Lumi i Pllavës me degët e veta formon sistemin më të madh lumor dhe përfshin rreth 63 % të territorit të komunës. Nga tërë sipërfaqja e kësaj komune, rreth 70 % janë sipërfaqe të mbuluara me kullosa.

1 Analiza Hapësinore e Komunës se Dragashit

11


MjedisiKarakteri malor i komunës së Dragashit është reflektohet edhe në veçoritë mjedisore të saj. Si rrjedhojë, vlerat mjedisore dhe natyrore të Dragashit konsiderohen si vazhdimësi e parkut kombëtar ‘Malet i Sharrit’. Në aspektin gjeografik Dragashi gjendet në qendër të zonave të mbrojtura natyre si Parku Kombëtar i Maleve të Sharrit, Mavrovës dhe malit të Korabit në Kosovë, Maqedoni dhe Shqipëri. Së bashku, këto rajone formojë parkun më të madh kombëtar koherent në Evropë. Një lidhje më e gjerë, por po aq e rëndësishme ekziston përmes rripit natyror të Alpeve Shqiptare dhe të komunave Prizren, Gjakovë, Junik, Deçan dhe Pejë, në Malin e Zi në Parkun Kombëtar Durmitor.

TokaStatistikat e përdorimit të tokës në Kosovë konfirmojnë se Dragashi nuk është një komunë tipike kosovare. Nga njëra anë, në bazë të këtyre të dhënave, Dragash renditet në vendin e 28 prej 30 komunave të Kosovës për pjesën e pyjeve në territorin e përgjithshëm komunal. 15% e tokës Dragash (6'434 ha nga 42'643 ha) është e mbuluar me pyje. Vetëm Ferizaji (14,5%) dhe Obiliqi (11%) kanë më pak pyje. Nga ana tjetër, Dragashi renditet i dyti me përqindjen e tokës bujqësore (80,7%, 34.440 ha), tejkaluar vetëm nga Obiliqi (81,7%).

Llojet e tokës në komunën e Dragashit janë: toka e kuqërremtë, toka e zezë malore (smonica), toka skeletore, toka aluviale-diluviale dhe toka ngjyrë kafe.

Lloji i tokësPjellore Gëlqerore Ranore Argjilore Humusore Gurore Tjera Total

Km2 90.51 86.2 12.93 8.62 60.34 94.82 77.58 431% 21 20 3 2 14 22 18 100

Shikuar në përgjithësi sipërfaqja e tokësore e komunës se Dragashit është tokë më pak pjellore, sepse 50 % e tokës i takon klasës se bonitetit (klasa) II-III, një pjesë i takon tokave te klasës se bonitetit te IV rreth 10 % kurse pjesa tjetër i takon kategorive prej V-VIII qe llogariten si kategori të dobëta.

Rendimenti për disa kultura lavërtarë mesatarisht është: Thekra 3000-3200 kg Ha, gruri 2500-3000 kg Ha, Tërshëra 2300-2400 kg Ha, Elbi 2000-2200 kg Ha, Patatja 15000-20000 kg Ha, sana 4000-6000 kg Ha etj.

Sipërfaqja e vogël e tokës së punueshme bujqësore, periudha vegjetative e shkurtër, rendimentet nën mesataren e Kosovës kanë ndikuar që kjo degë të mos jetë burim i të ardhurave për ekonomitë familjare.

12


Shfrytëzimi i tokësTerritori i zonave është kodrinore – malore dhe ekspozicioni i terrenit është në pjesën më të madhe veriore, sipërfaqet më të mëdha të arave mbillen me livadhe artificiale dhe bimë foragjere, ndërkaq drithërat e bardha mbillen me sipërfaqe më të vogël.

Toka shfrytëzohet më së shumti si livadhe (për sanë) dhe një përqindje shumë e vogël (5-7 %) mbillet me kultura lavërtarë si grurë, thekër, elb, tërshërë etj .

Një bazë e mirë për zhvillimin e blegtorisë është sipërfaqja e madhe e livadheve dhe kullosave.Blegtoria është veprimtari tradicionale e banorëve të kësaj komune dhe produktet blegtorale por edhe mishi i bagëtive janë të mirënjohura në tërë Kosovën, por edhe më gjerë për nga cilësia e lart e tyre.

Shumica e familjeve të këtyre zonave posedojnë 1-2 gjedhe te cilat i ruajnë për t’i mbuluar nevojat familjare me qumësht dhe produktet e qumështit. Kohëve të fundit janë ngritur disa miniferma te gjedheve për prodhimtari të qumështit dhe mishit.

Kërkesat e tokës për ujë- janë gjatë gjithë kohës por me te shprehura gjate kohës se vegjetacionit ku kemi me pak reshje atmosferike dhe nuk kemi sisteme te ujitjes. Përkundër rrjetit të dendur të lumenjve dhe përroskave të shumta nuk ekziston asnjë sistem i ujitjes. Ujitja kryesisht është e bazuar në ujërat e shiut, në disa vende sipas mundësive bëhet edhe ujitja nga lumenjtë apo përroskat, por pa kurrfarë sistemimi të rrjedhës ujore.

KlimaTemperatura mesatare e ajrit është 9,1 C, me vlera që variojnë nga 36,5 C në korrik të -21,5 C në janar. Komuna e Dragashit ka mikro-klimë të ndryshme që varion nga klima malore, klima kontinentale në klimën e përshtatur mesdhetare. Sa i përket reshjeve, sipas "Vlerësimit të sektorit të ujit në Dragash"13 Komuna e Dragashit karakterizohet me nivel të lartë të reshjeve dhe borës në gjithë territorin e saj. Mesatarja e reshjeve në lartësi të ulët është 800 mm dhe në pjesët e larta 1370 mm. Niveli i reshjeve është më i ulti në periudhën prej maj-shtator, dhe më i larti gjatë periudhës tetor-mars. Në pjesët e ulta të komunës së Dragashit janë të mbuluara me borë 120 ditë brenda një viti, ndërsa në lartësi më të mëdha deri në 280 ditë.

13


UjëratKomuna e Dragashit është e pasur me burime ujore. Burimet ujore të komunës së Dragashit janë studiuar gjerësisht në kuadër të studimeve për të projektit hidrocentralit të Zhurit. Pjesa më e madhe e ujërave që rrjedhin në territorin e saj përmes lumenjve Plavë, Brod dhe Restelica derdhen në lumin Drin afër Kukësit në Shqipëri. Shumica e burimeve nga shpatet jugore rrjedhin në drejtim të parkut kombëtar të Mavrovës dhe basenit lumor maqedonas. Problem mbetet shkarkimi i ujërave të ndotura rrjedhën e lumenjve. Megjithatë, vlerat e ndotjes së ujit mbeten të panjohura pasi që asnjë analizë e cilësisë së ujit nuk është ndërmarrë.

ErozionErozioni është një fenomen i përhapur gjerë në Dragash. Erozioni në Dragash është paraqitur si rezultat i shpateve të pjerrëta, përdorimit joadekuat të tokës dhe prurjeve të mëdha ujore. Ndonëse erozionit është një fenomen natyror, përhapja e saj është bërë nga ndërhyrja e njeriut me zgjerimin e infrastrukturës në zona të mëdha të komunës.

BiodiversitetiNë Malet e Sharrit, përfshirë territorin e komunës së Dragashit, gjenden disa lloje endemike, të cilat duhet të kenë nivelin më të lartë të mbrojtjes. Sipas Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinore për momentin asnjë lloj apo vend-ndodhje në komunën Dragashit nuk gëzon mbrojtje institucionale.

Në territorin e Dragashit ndodhen vlera të rralla natyrore, duke përfshirë grupe të veçanta të llojeve bimore dhe shtazore. Si rezultat i kësaj, Dragashi është i famshëm për prodhimin e bimëve mjekuese, manaferrave, patateve, frutave, mjaltës, mishit dhe qumështit. Dragashi është shtëpi për qenin ilir, dhijën e egër, delet,dhe racave të kuajve që janë përshtatur mirë me klimën e relievin e saj. Andaj biodiversiteti nuk duhet pare vetëm nën prizmin e ruajtjes së kafshëve të egra, por edhe të zhvillimit bujqësor të Dragashit.

Mbulesa Vegjetative-Bota Bimore dhe ShtazoreBota bimore dhe shtazore është e zhvilluar dhe karakteristike për këtë territor. Dimrat e gjatë dhe periudhat vegjetative të shkurtëra nuk janë të përshtatshme dhe ndikojnë drejtpërdrejtë në zhvillimin e botës bimore apo vegjetacionit në këtë territor. Sipërfaqja e përgjithshme e këtyre zonave është e mbuluar me livadhe, pyje, ara dhe kullosa.

14


Livadhet – Mbi 70 % e zonave janë të mbuluara me livadhe që kryekëput shtrihen në afërsi të vendbanimeve, pavarësisht nga lartësia mbidetare. Bimët më të përhapura në livadhe janë: greminoret, zhabinoret, trëndafilat, shevarët, flokëzat, lulet e bardha, kamomilja, luledhëmbi, pelimi, lulëkuqja, trëndafilja e egër etj. Përveç livadheve natyrore ka edhe bashkësi të livadheve artificiale të mbjellura më bimë graminore si dhe bashkësi të arave ku kultivohen disa të lashta kryesisht elbi, thekra, tërshëra, patatet etj.

Brezi i pyjeve – Në këto pyje rriten lloje të ndryshme të drunjve dhe bimëve tjera. Llojet e drunjve më të përhapura janë: ahu, lajthia, mështekna, dushku, thana, verri, dëllinja, shkoza, poja, vidhi, plepi etj. Ndërkaq nëpër lugina të lumenjve janë të përhapura: verri, shelgu, rakita dhe plepi i butë. Llojet e bimëve më të përhapura në këtë brez janë: lulevjollcat, vjollca trengjyrëshe, trumzat, hithi i vdekur, shakullorja, bukuroshja, lulëpranvera, trëndafiljoi i egër, lulëdredhëza, kulpera, gjerokulli vjeshtor, lulëmali, lulëbora etj. Ndërsa nga familja e dytë janë të përhapura fieri i ëmbël apo i butë dhe fieri i blertë.

Brezi i kullosave – Kullosat janë pasuria më e madhe natyrore mbitokësore e territorit të komunës. Të gjitha kullosat në përbërjen e tyre kanë bimë mezofile. Në bazë të florës së zhvilluar nëpër kullosa dhe karakteristikave ekologjike dallojmë disa tipe të kullosave:

o Nareditum

o Festucetum

o Poestum Violacea

o Festucetum Spadicea

o Pjesa tjetër e kullosave është e shkapërderdhur nëpër të gjitha brezet vegjetative dhe e padiferencuar plotësisht. Këtë përqindje e përbëjnë të gjitha tipet e kullosave.

Flora e pasur ka ndikuar drejtpërsëdrejti në zhvillimin e faunës, prandaj në territorin e komunës jetojnë lloje të shumta të shtazëve. Ndër llojet më të përhapura të shtazëve janë: dhelpra, ujku, lepuri, kitrra, shqarthi, ariu, dhitë e egra, kaprojtë dhe derrat e egjër.

Peshqit (ngjala, trofta, krapi) në sasi të vogla hasen më së shumti në lumin Pllava, Restelica dhe atë të Brodit.

15


Shpezët më të përhapura janë: harabeli, pëllumbi, korbi, sorra, laraska, fëllënza, dallëndyshja, kukuvajka, hutini, petriti, shqiponja skifteri etj.

VLERAT E BIODIVERSITETIT FLORISTIK VLERAT E BIODIVERSITETIT FAUNISTIK

Llojet bimore dominante

Llojet bimore Endemo- relikte

Llojet shtazore autoktone

Llojet shtazore të mbrojtura

Llojet shtazore të rrezikuara

Fagus moesiaca Crocus scardicus Canis lupus Ursus arctos Cervus elafus

Pinus holdreichi

Crocus voluchensis Vulpes vulpes Lynx lynx Dama dama

Pinus peuce Lilium albanicum Canis aureus Felix silvestris Capreolus capreolus

Pinus sylvestris Barbarea balcana Lepus europeus Teutro urogallus Rupicapra rupicapra

Abies alba Geum coccineum Sus scrofa Aquilla chrysaetos

Lynx lynx

Picea alba Gentiana verna Glis glis Buteo buteo Glis glis

Betula alba Gentiana lutea Erinaceus europeus

Columbo livia Aquilla chrysaetos

Betula verrucosae

Campanula alpina Talpa europes Anas crecca Aquilla heliaca

Coryletum avellanae

Campanula foliosa Angiulla vulgaris

Corvus corax

Juniperus communis

Cirisium apendiculata

Cyprinus caprio Hirundo daurica

Vaccinium myrtillus

Sempervivum macedonicum

Salmo truta Streptopelia turtur

Quercus cerris Nartecium scardicum

Helix pomatia Capreolus capreolus

Alnus glutinosa Achillea atrata Pica pica Alectoris gracea

Gentiana punctata

Gjendja e menaxhimit të pyjevePyjet e komunës së Dragashit janë ruajtur në shkallë të lartë. Deri në vitin 2009, me pyjet në Kosovë ka menaxhuar APK (Agjencia e Pyjeve e Kosovës), ndërsa tani kjo kompetencë është transferuar tek niveli komunal. Kjo paraqet një shkallë unike të menaxhimit me pyje në rajon, në vazhdën e reformës së qeverisjes lokale në Kosovë.

Megjithatë, më periudhën e pasluftës, e duke u nisur nga viti 2001, menaxhim i bërë nga APK ka pasur rol pozitiv. Kjo për arsye se APK ishte e financuar nga shteti, dhe shfrytëzimi i pyjeve sidomos prerjet nuk kanë qenë të nevojshme-obligative për funksionimin e saj, andaj rëndësi i është kushtuar mbrojtjes së pyjeve, angazhimit profesional në silvikulturë dhe ngritjes së pyjeve të reja. Pyllëzimet kanë qenë të vazhdueshme me një shkallë cca 15 ha në vit, në nivel të rajonit që behët fjalë.

16


Gjendja e sipërfaqeve të pyllëzuara nuk është e kënaqshme, sepse shumë faktorë kanë pasur ndikim. Ndër faktorët vendimtar është thatësia, zjarret, moskujdesja e mirëmbajtjes dhe kultivimi i tyre etj.

Llojet e rralla dhe të rrezikuaraNë Parkun Nacional “Malet e Sharrit” janë evidentuar afro 2.000 lloje të bimëve vaskulare. Gjithashtu nga ai numër i përgjithshëm i llojeve të evidentuara, 86 lloje janë shpallur ndërkombëtarisht të rëndësishme, 26 lloje janë të përfshira në Listën e Kuqe të Evropës, ndërsa sipas IUCN-së, 32 lloje që gjinden ne Malet e Sharrit janë në Listën e Kuqe të Bimëve të kërcënuara. Kjo jep të kuptohet se studimi për vlerësime mjedisore duhet të jetë i gjithanshëm.

Mbrojtja e llojeve shtazore në Kosovë deri më sot është e rregulluar sipas Ligjit ende në fuqi mbi gjuetinë. Sipas këtij Ligji mbrohen vetëm kurrizorët e lartë si shpendët dhe gjitarët edhe atë në tri forma të mbrojtjes:

• Llojet në mbrojtje të përhershme: këtu hyjnë 6 lloje gjitarësh dhe përfaqësuesit e 15 familjeve të shpendëve. Në këtë grup hyjnë lloje të rralla dhe të rrezikuara si rrëqebulli (Lynx lynx), gjeri i madh (Glis glis), shqiponja e maleve (Aquila chrysaetos), shqiponja perandorake (Aquila heliaca), etj.• Llojet në mbrojtje të përkohshme: gjenden 12 lloje gjitarësh dhe 26 lloje shpendësh. Këto lloje janë të mbrojtura në periudha të caktuara kohore gjatë vitit, kur edhe në atë kohë ndalohet gjuetia ndaj tyre. Këtu hyjnë: kaprolli (Capreolus capreolus), dhia e egër (Rupicapra rupicapra), ariu i murrmë (Ursus arctos), pula e egër (Tatrao urogallus), thëllëza gurore (Alectoris graeca), etj.• Llojet e shpendëve këngëtarë dhe llojet e shpendëve dhe gjitarëve të rëndësishëm për bujqësi dhe pylltari, si dhe llojet e rralla dhe të rralluara që nuk janë për gjueti. Në këtë grup bëjnë pjesë: iriqi (Erinaceus europaeus), rendi i lakuriqëve (Chiroptera), dallëndyshet (Hirundinidae), qukapikët (Piccidae), harabelat (Passeridae), etj.

Bimët mjekueseËshtë vlerësuar se flora e maleve të Sharrit ka rreth 1500 lloje bimore, që përfaqësojnë 20% të llojeve të përfaqësuara në florën e Ballkanit. Më poshtë janë të prezantuara bimët mjekuese që gjenden në territorin e komunës se Dragashit.

17


Bimët mjekësore aromatike dhe pemët frutore të egra në komunën e Dragashit1. Aconitum napellus2. Abies sp. Abies balsamea 'Nana' - Dwarf Balsam Fir3. Allium ursinum4. Arctostaphyllos uva ursi5. Atropa belladona6. Arthemisia vulgaris7. Achillea millefolium - L. Common Yarrow8. Bellis perennis L.9. Betula pendula Roth.10. Carlina acaulis11. Capsella bursa pastoris (L) Medic.12. Centaurium erythrea13. Cornus mas14. Cichorium intibus L.15. Crategus monogyna16. Colchicum autumnale L.17. Corylus avelana L.18. Digitalis lanata Ehrh.19. Epilobium angustifolim L.20. Equisetum arvense L.21. Fragaria vesca22. Fraksinus ornus23. Gallium verum L.24. Gentiana asclepiadea25. Gentiana lutea L.26. Gentiana punctata L.27. Geranium maccrorrhizum L.28. Geranium robertianum L.29. Hipericum alpigenum30. Hipericum perforatum L.31. Juniperus communis L.32. Juniperus nana Wild.33. Juniperus uxyycedrus34. Leucantemum vulgare35. Malus sylvestris L.36. Matricaria chammomilla L.37. Melilotus officinalis Desr.38. Mentha longifolia (L.) Raauschel39. Orchis morio40. Origanum vulgare L.41. Plantago lanceolata L.42. Petasites albus43. Petasites hybridus44. Pteridium aquilinum45. Pyrus sp.46. Primula elatior L.47. Prunus spinosa

18


48. Primula veris49. Robinia pseudoacacia50. Rosa canina L.51. Rubus fruticosus L.52. Rubus idaeus53. Salix alba54. Sambucus nigra55. Tanacetum vulgare L.56. Taraxacum officinale Web.57. Telekia speciosa (Schreb.) Baumg.58. Teucrium chamaedrys L.59. Thymus sp.60. Teucrium monthanum61. Tilia cordata62. Tussilago farfara L.63. Urtica dioica L.64. Vaccinium myrtilus L.65. Valeriana officinalis L.66. Veratrum album l.67. Verbascum sp.68. Verbascum thapsus69. Veronica officinalis70. Violoa tricolor71. Viscum album

Aspekti ndërkufitarBazuar në përfitimet ekonomike, turistike dhe lehtësimet në menaxhimin e qëndrueshëm të ruajtjes së vlerave të biodiversitetit, aktivitetet dhe bashkëpunimet rajonale ndërkufitare janë të domosdoshme edhe në rastin e Parkut Kombëtar Malet e Sharrit dhe/apo Zonave potencave të mbrojtura që bëjnë pjesë në territorin e Komunës së Dragashit. Edhe pse nuk ekziston ndonjë aktivitet i vazhdueshëm dhe koherent apo ndonjë marrëveshje mbarëregjionale për mbrojtjen e biodiversitetit dhe konservimin e natyrës, në territorin e Ballkanit bashkëpunimet e ndërsjella ndërkufitare të shteteve të caktuara nuk kanë munguar gjatë viteve të fundit. Veprime dypalëshe apo trepalëshe të shteteve të caktuar në Ballkan kanë rezultuar në konservime konkrete të natyrës dhe biodiversitetit në zona të caktuara.

19


Zonat e mbrojtura ndërkufitare mund të paraqesin mjet të rëndësishëm për mbrojtje të koordinuar të njësive ekologjike në rajon. Iniciativat serioze për shpalljen e pjesës Maqedonase të Maleve të Sharrit si Park Kombëtar kanë përfshirë që nga fillimi gatishmërinë për bashkëpunim ndërkufitar me pjesën Kosovare të Parkut Kombëtar. Rrethanat politike në rajon e kanë pamundësuar çfarëdo realizimi të ndonjë iniciative konkrete gjatë viteve të nëntëdhjeta, kurse në vitin 2006 në një studim fizibiliteti për themelimin e Parkut Kombëtar nga ana maqedonase në Malin Sharr janë dhënë korniza të qarta për bashkëpunim ndërkufitar Kosovë – Maqedoni duke sugjeruar bashkëpunim në kuadër të një Parku të mundshëm Kombëtar ndërkufitar.

Lidhshmëria e Maleve të Sharrit me Malet e Korabit të vendit fqinj Shqipërisë e zgjeron konceptin e bashkëpunimit rajonal në marrëveshje dhe koordinim trepalësh Kosovë – Maqedoni – Shqipëri duke qenë se planet ekzistojnë edhe në anën Shqiptare për veprime të ngjashme si në Kosovë dhe Maqedoni. Kjo zonë ndërkufitare e mbrojtur në Masivin e Korabit dhe Malet e Sharrit do të mund të mbërrinte madhësinë e 200. 000 hektarëve duke e bërë kështu këtë një ndër zonat më të mëdha të mbrojtura në Evropë.

Ndikimi nga Hidrocentrali i ZhuritNdërtimi i hidrocentralit të planifikuar të Zhurit do të influencojë florën, faunën dhe habitatet e caktuara në Komunën e Dragashit si në fazën e ndërtimit ashtu edhe gjatë operimit të pastajmë. Ky projekt do të influencojë në një rajon prej afër 560.01 hektar. Ndikimet klimatike, zhdukja e habitateve të veçanta, ndërrimi i kushteve fiziko-kimike në ujërat sipërfaqësore etj do të ndikojnë direkt në statusin e biodiversitetit në këtë rajon. Në Rezervuarin e Breznës temperaturat ekzistuese do të devijojnë për 0.5 – 2 C, shpejtësia e erërave do të rritet për 10 – 30 % ndërsa lagështia e ajrit do të jetë më e madhe për 10 – 20 %. Ndërrimi i drejtimit të rrjedhave ujore bashkë me ndërrimet në substratin e tyre dhe kushtet e tyre fiziko kimike do të ketë ndikim të drejtpërdrejtë në faunën e këtyre ekosistemeve. Ndërtimi i projektit të planifikuar do të shkaktojë zhdukjen e specieve bimore në zonën e projektimit si dhe të specieve shtazore në mënyrë të drejtpërdrejt në një rajon prej 560 hektarësh, ndërsa ndikimin e tërthortë në zonë më të gjerë ngelet për tu konstatuar dhe detajuar.

20


Zhdukja e specieve të ndryshme të makroinvertebrorëve përveç që do të jetë ndikim direkt në biodiversitetin e këtyre grupeve shtazore, do të ndikojë edhe në zhdukjen e ushqimit të ihtiofaunës. Ndërtimi i hidrocentralit do të çrregullojë proceset e migrimit të peshqve gjithashtu duke ndikuar në ndryshimet ekologjike, dendësisë dhe llojllojshmërisë të këtij grupi shtazor. Një numër i konsiderueshëm i reptilëve, gjitarëve, ujëtokësorëve dhe insekteve do të ndikohen në mënyrë direkte nga veprimtaria e hidrocentralit të Zhurit në të gjitha fazat e tij.

Vlerësimi i ndikimit mjedisor të Hidrocentralit të Zhurit i financuar nga Banka Botërore dhe kryer nga ELEKTROPROJEKT Consulting Engineers nga Kroacia, është i përgjithësuar dhe i bazuar në të dhënat ekzistuese josistematike. Për çfarëdo vlerësimi të detajuar mjedisor të Hidrocentralit të Zhurit nevojiten hulumtime në teren në drejtim të mbledhjes së të dhënave hidrologjike, hidrografike dhe klimatike. Zbatimi i rekomandimeve nga pika 4.1. do të mundësojë ndërtimin e hartave biogjeografike për llojet bimore dhe shtazore në tërë rajonin e Komunës së Dragashit, përfshirë zonën e planifikuar për Hidrocentralin e Zhurit duke mundësuar kështu veprimet e mëtutjeshme në drejtim të planifikimit ligjor për këtë zonë. Deri në përfundimin e hulumtimeve në teren, lokacioni i destinuar për hidrocentralin e Zhurit mund të përfshihet në Zonën e planifikuar të mbrojtur, ndërsa pas vlerësimit të detajuar të ndikimit mjedisor janë propozuar ndryshime përkatëse në gjerësinë dhe perimetrin e Zonës Mbrojtëse.

21


III. KONSTATIMI I VLERAVE TË BIODIVERSITETIT NË KOMUNËN E DRAGASHIT

Karta e biodiversitetit e komunës së Dragashit

Territori XXXPopullsia XXXNumri i vendbanimeve XXXPërqindja e territorit me pyje

XXX

Përqindja e territorit me livadhe

XXX

Numri i lumenjve XXXNumri i liqeneve XXXLlojet bimore XXXLlojet e bimëve mjekuese 71Llojet shtazore XXXLlojet endemike XXXLlojet e rrezikuara XXXBuxheti vjetor i komunës XXX

22

AJRI – çfarë rëndësie ka?Ajri i pastër është me rëndësi vitale për shëndetin e njeriut, mirëpo që nga revolucioni industrial kualiteti i ajrit që e thithim ne ka rënë konsiderueshëm, kryesisht si rezultat i aktiviteteve njerëzore ngritja e prodhimit industrial dhe energjetik, djegia e karburanteve si dhe rritja dramatike e trafikut kanë shtuar edhe më shumë ndotjen e ajrit, çka si rrjedhojë mund të shkaktoj probleme shëndetësore serioze. Paralelisht me problemet shëndetësore me acidifikimet e viteve të fundit, harxhimi i shtresës së ozonit dhe ndryshimet klimatike paraqesin brenga të mëdha shoqërore.

Gjendja e tanishme e ajrit në komunën tonëEdhe këtu kjo gjendje që ekziston në aspektin e ndotjes së ajrit nuk është e kënaqur. Mirëpo krahasuar me komunat tjera të Kosovës komuna jonë nuk është e preokupuar shumë me problemin e ndotjes së ajrit në kuptimin global për shkak të nivelit të ulët të urbanizmit dhe funksionimit të dobët të industrisë, mirëpo prapë se prapë nuk mund të themi se nuk ka ndotje të ajrit. Si shkaktar të kryesor të ndotjes së ajrit në Komunën tonë janë:

• Automobilat, ngrohtoret e institucioneve komunale, ngrohja dhe shërbimet e amvisërisë djegia e mbeturinave, zonat ilegale për hedhjen e mbeturinave (deponitë ilegale), djegia e biomasës në sektorin e bujqësisë, dhe proceset tjera të ndryshme të industrisë së vogël që ekziston.

Në përgjithësi për ketë situatë që e kemi ndikim ka niveli i ulët i vetëdijesimit të ndërmarrësve, konsumatorëve dhe publikut të gjerë. Në të shumtën ose në përgjithësi ndotja e ajrit paraqitet ose lirohet në atmosferë në formë të emisioneve si dyoksidit të sulfurit (SO2), Okside të azotit (NOx), Ozon (NO3), Plumb (Pb), Dyoksid karboni (CO2), Pluhurit, tymit, grimcave të patretshme, dioksinë etj.

Prioritizimi i problemeve - problemet kryesore që rezultojnë• Përpilimi i akteve nën ligjore• Përpilimi i kadastrit të ndotësve dhe posedimi i një pasqyre të përgjithshme mbi emisionet e ndotësve kryesor.• Ndërgjegjësimi i publikut• Sigurimi i pajisjeve për tu përcjellë gjendja.

UJI - çka është?


Uji është esencial për jetë, kulturë, prodhim energjie të ripërtritshme, por njëkohësisht në raste të jashtëzakonshme është edhe kërcënim i madh për jetën dhe hapësirën jetësore. Ujërat nuk njohin kufi dhe përmes qarkullimit të vetë natyror janë në dispozicion tonin të vazhdueshëm, mirëpo ujërat nuk janë një resurs pa kufi dhe për ketë kërkon mbrojtje të veçantë.

Gjendja e tanishmeKomuna e Dragashit është e pasur me burime ujore. Komuna ka rrjet të dendur hidrografik i cili i takon pellgut të Detit Adriatik. Komunën e përbëjnë dy lumenjtë kryesor me degët e veta: lumi i Pllavës dhe lumi i Restelicës. Lumi i Pllavës buron në afërsi të Gurit të Zi, ky është edhe burimi i lumit të Zapllugjës në malet e Sharrit. Degët e këtij lumi janë: lumi i Bresanës, lumi i Kukit, lumi i Kosavës, lumi i Rrencit - që i takojnë regjionit të Opojës, pastaj lumi i Radeshës, lumi i Leshtanit, lumi i Brodit - që i takojnë regjionit të Gorës. Në bazë të të dhënave nga Instituti Hidrometeorologjik i Kosovës prurja mesatare ujore në pikën matëse në Orqushë është 5.26 metra kub/sek (të dhënat e viteve të para luftës). Përveç lumenjve, ky regjion është i pasur edhe me liqene. Liqenet më të njohur janë: liqeni i Breznës që gjendet në një lartësi mbidetare prej 935m i cili furnizohet me ujë nga përroska e quajtur Ostrika ku burimin e ka në malet e Pllavës dhe Buqës, dhe liqenet e Sharrit (sythat e Sharrit) si të tillë janë mbi 20, në lartësinë mbidetare prej 2050-2500m.

Furnizimi me ujë Njëra nga pasurit më të mëdha natyrore në komunën e Dragashit është uji. Numri i madh i burimeve, përroskave, lumenjve dhe liqeneve janë parakusht themelor që me ndihmën e donatorëve të ndryshëm sot të gjitha vendbanimet e komunës kanë sisteme të ujësjellësit, megjithëse në disa raste dhe vendbanime kapaciteti i ndërtuar i sistemeve të ujësjellësit është i vogël dhe nuk i plotëson plotësisht nevojat dhe kërkesat e popullatës, e sidomos në ato zona ku mungojnë edhe burimet e mjaftueshme të ujit.

Numri i shtëpive të lidhura në sistemSa i përket shtëpive të lidhura në sistemin për furnizim me ujë mund të themi se çdo shtëpi është e kyçur në sistem aty ku funksionon.

Kapacitetet e sistemitU potencua edhe më lartë se kemi vendbanime të cilat kapacitetet e ujësjellësit i kanë të vogla të cilat nuk i plotësojnë nevojat dhe kërkesat e popullatës.

Gjendja e sistemit për furnizim

24


Për gjendjen e sistemit të furnizimit me ujë të pijes përkujdeset ndërmarrja punuese e kompanisë “Hidroregjioni jugor” me seli në Prizren dega në Dragash i cili bënë përpunimin dhe shpërndarjen e ujit. Edhe pse të gjitha vendbanimet kanë sistem të ujësjellësit kompania nuk mbikëqyrë dhe kontrollon këto sisteme.Planifikohet që me rajonalizimin e kësaj veprimtarie do të fillojë aksioni ku do të zhvillohen bisedime me banorët që sistemet e ujësjellësve nëpër fshatra të jenë nën mbikëqyrjen e “Hidroregjioni jugor”. Ekziston projekti final për ujësjellësin në nivel komunal ku do të përfshihen shumica e fshatrave që janë në afërsi me Dragashin. Ky ujë do të merret nga burimi në bjeshkët e Restelicës.

Çmimi dhe pagesaTë gjitha sistemet e ujësjellësit të cilat i mbikëqyrë kompania e ujërave çmimi është 0.30 Euro/metër kub ujë.

Kualiteti i ujit të pijesDuke iu falënderuar burimeve të ujërave të cilat furnizojnë ujësjellësit që gjinden në vende të larta mbidetare dhe trajtimit të ujit në qytezën e Dragashit mund të themi lirisht se uji në ketë territor është i kualitetit të mirë për pije.

Kontrollimi i kualitetit: Kontrollimin e kualitetit të ujit e kryen Enti higjenik me seli në Prizren.

Burimet e mundshme të ndotjesKëto ndotje vijnë nga shkarkimet e ujërave të zeza, nga vendbanimet e ndryshme pa u trajtuar fare prandaj këto shkarkime shkaktojnë ndotje të ujërave të shkallës së lartë duke llogaritur të gjithë banorët që kanë qasje në kanalizim me projekte dhe ata që bëjnë lëshimin e ujërave dhe kanalizimeve në mënyra të ndryshme dhe ilegale, si dhe objektet tjera shoqërore industriale dhe shërbimeve tjera publike. Përveç ujërave të zeza si ndotës tjetër i ujërave janë edhe mbeturinat ilegale që hidhen nga popullata lokale në shtretërit e lumenjve dhe ujërave tjerë.

Kualiteti i ujitSipas të dhënave të sipërpërmendura shihet se edhe kualiteti i ujit është i dobët, jo i pastër dhe i ndotur në shkallën e –II-b-.

Kyçja në sistemin e kanalizimeve: Për sistemin e kanalizimit të qendrës së Dragashit përkujdeset kompania “Hidroregjioni jugor”me seli në Prizren dega në Dragash. Përveç qendrës së Dragashit që e ka sistemin e kanalizimit kanë edhe shumë vendbanime tjera që janë ndërtuar kanalizime, por të gjitha këto kanalizime të vendbanimeve (fshatrave) nuk janë të kyçura në sistemin e përkujdesjes nga kompania. Në sistemin publik të kanalizimit janë të kyçur 19% të banorëve. Të gjitha sistemet e kanalizimeve ekzistuese si ajo

25


e qytezës së Dragashit, po ashtu edhe të fshatrave nuk posedojnë sistem për trajtimin e ujërave të zeza, pra të gjitha ujërat e zeza të territorit derdhen në lumenjtë më të afërt.

Prioritizimi i problemeve – problemet kryesore që rezultojnë• Humbja e sasisë së madhe të ujit, mungesa e sistemeve standarde në zona të ndryshme të vendbanimeve.• Mungesa e monitorimit të mirëfilltë të cilësisë së ujit .• Mungesa e rregulloreve dhe akteve nënligjore kyçe për menaxhimin e ujërave.• Mungesa e përpilimit të kadastrave të ndotësve të ujërave.• Mungesa e trajtimit të ujërave të ndotura, rrjeti i kanalizimit etj.• Mungesa e të dhënave mbi shpenzimet e ujit nëpër shtëpi, bujqësi etj.• Gropat septike në zonat rurale pa standarde.• Niveli i ulët i pagesës.• Menaxhimi i dobët i resurseve ujore.

MBETURINAT – çka paraqesin?Gjenerimi i mbeturinave paraqet një ndër shqetësimet më të mëdha për mjedisin dhe një barrë e madhe ekonomike për shoqërinë. Vetë gjenerimi i mbeturinave nënkupton edhe humbjen e resurseve (p.sh. materialet dhe energjinë). Pas gjenerimit të tyre ato duhen të mblidhen, trajtohen dhe mënjanohen dhe ky proces serish involvon përdorim të resurseve dhe paraqet një rrezik potencial për ndotje, për ketë arsye puna me mbeturina paraqet një seri problemesh mjedisore duke përfshirë këtu shfrytëzimin e resurseve natyrore konsumimin e energjisë, gjenerimin e gazrave që ndikojnë në klimë si dhe kontaminimin e ujërave,tokës dhe ajrit. Për ketë arsye shoqëria jonë menaxhimin e mbeturinave duhet ta vendos nderë prioritetet e saja duke mbështetur edhe në aspektin financiar ekonomik.

Situata e tanishme në Komunën e DragashitSistemi i tanishëm i menaxhimit të mbeturinave në komunën e Dragashit nuk evidenton në mënyrë të strukturuar dhe të mirëfilltë të dhëna mbi gjenerimin, mbledhjen, trajtimin, rikuperimin apo mënjanimin e mbeturinave. Menaxhimin e mbeturinave e bën kompania “Ekoregjioni” me seli në Dragash.Sistemi i grumbullimit të mbeturinave është funksional në qytezën e Dragashit dhe në fshatrat të cilët kanë marrëveshje me kompaninë. Në shërbim të largimit të mbeturinave janë përfshirë 60% të vendbanimeve kurse 40% të vendbanimeve nuk e kanë shërbimin e largimit të mbeturinave për shkak të mos nënshkrimit të marrëveshjes me kompaninë. Sasia mesatare e

26


gjenerimit të mbeturinave në komunën tonë është rreth 0.800 kg /banor në ditë. Tarifa mujore për mbeturina është 4.5 euro për shtëpi dhe pagesa e faturave është shumë e ulët (30-40%) krejt këto të dhëna nga kompania.Në komunën tonë ekziston deponia sanitare të cilën e ka ndërtuar AER-i dhe i plotëson të gjitha kushtet dhe standardet minimale të BE-së. Kjo deponi ka sipërfaqe prej 1.2 ha me kapacitet të grumbullimit në kohë zgjatje prej15-20 vjet. Edhe në ketë deponi e menaxhon kompania “Ekoregjioni”.Kuvendi komunal ka planifikuar mbylljen dhe pastrimin e të gjitha deponive ilegale që ekzistojnë në territorin e komunës. Gjatë menaxhimit të mbeturinave nuk kryhet klasifikimi dhe riciklimi i tyre dhe as trajtimi .Këtu duhet potencuar se mungon sistemi i organizuar për mbledhjen e vajrave të përdorur, baterive, akumulatorëve, gomave të automjeteve, mbeturinat bujqësore, shtazore, medicinale, medikamenteve të skaduar, pesticideve etj. Pra Komuna ende nuk ka përcaktuar ndonjë lokacion të përhershëm për ndërtimin e një deponie për mbeturina të rrezikshme.

Prioritizimi i problemeve - problemet kryesore që rezultojnë• Problemet kryesore rezultojnë kryesisht nga karakteristikat kritike.• Menaxhimi jo i qëndrueshëm, zhvillimi i ulët ekonomik• Mungesa e planit strategjik për menaxhimin e mbeturinave • Mungesa e rregulloreve për mbeturina.• Mungesa e sistemeve moderne për punën me mbeturina.• Hedhja dhe deponimi ilegal i mbeturinave.• Mungesa e programeve për parandalimin e gjenerimit të mbeturinave.

BIODIVERSITETI DHE TRASHËGIMIA NATYRORE Mbrojtja dhe konservimi i natyrës dhe llojeve të ndryshme të gjallesave,gjatë këtyre dekadave të fundit (20 viteve) është bërë bazë e çdo politike mjedisore, pothuaj se të gjitha shoqëritë filluan ta pranojnë se mbrojtja e natyrës është një kategori zhvillimore esenciale për njerëzimin.

Gjendja e tanishmeBota bimore dhe shtazore dhe vlerat tjera të natyrës në përgjithësi në komunën e Dragashit paraqesin burim potencial për zhvillimin e aktiviteteve edukativo arsimore-shkencore dhe kërkimore hulumtuese për vizitorët e ndryshëm. Këtu janë prezent llojet e bimëve që i takojnë elementeve floristike: mezofile, kserofile, frigorifile dhe arko-alpike në kuadër të cilave rëndësi të veçantë kanë bimët endemike. Pjesa e maleve e cila lidhet me Koritnikun paraqet një zonë me vlera të rralla natyrore dhe konsiderohet si rezervat për disa lloje të bimëve.

27


Llojet drunoreLlojet drunore që marrin pjesë në përbërjen e pyjeve janë: ahu (Fagus moesiacae), bredhi (Abies alba), panja gjethërrumbullakët (acerobtusatum), panja gjethërrapi (acer pseudoplatanus), bungu (quercus petrea), qarri (quercuscerris), shkoza e zezë (ostya carpinifollia), shkoza e bardh (carpinus orientalis), qershia e egër (prunus avium), mështekna (betula pendula) e tjera, ndërsa llojet e drurëve të rralla dhe endemike janë bashkësia e bimore e dioskores me shkozën, bashkësia bimore e lajthisë me mëllënzën dhe sipërfaqet më të mëdha të pyjeve të rrobullit (pinetum heldreichi).Fauna Territori i komunës së Dragashit është i pasur në pikëpamje faunistike, në të janë prezent llojet e veçanta të shtazëve të cilat janë të përhapjes së ngushtë por edhe llojet e përhapjes së gjerë, ndër to janë: Peshqit (pisces), ujëtokësoret (amphibian), zvarranikët (reptilian), gjitarët (mamalia), insektngrënsit (insektivora), brejtësit (rodentia), mishngrënësit (carnivore), jopërtypësit, ripërtypësit dhe shpendët.Duhet ta dini se një pjesë e maleve të Sharrit është shpallur park nacional dhe i mbrojtur me ligj, ndërsa pjesa e maleve të Sharrit që i takon komunës tonë ende nuk është shpallur, prandaj synimi ynë kryesor është që edhe këto pjesë të maleve të Sharrit ti bashkëngjitet këtij parku nacional, dhe vënien e këtyre sipërfaqeve të reja nën mbrojtjen e ligjit.

Prioritizimi i problemeve - problemet kryesore që rezultojnë• Mungesa e strategjisë dhe planit të veprimit për mbrojtjen e biodiversitetit dhe trashëgimisë natyrore,• Mungesa e rregulloreve • Mungesa e listës së kuqe të florës dhe faunës,• Mungesa e monitorimit.• Mungesa e inspektimit,• Mungesa e inventarit dhe hartografimit të llojeve,• Mbështetja e dobët institucionale,• Bashkëngjitja edhe e kësaj pjese në park nacional• Vetëdija e dobët e publikut.

PYJET Një zgjedhje efikase kundër shkatërrimit të resurseve pyjore është ndërmarrja e një hapi drejtë menaxhimit të qëndrueshëm. Shfrytëzimi i qëndrueshëm i pylltarisë sjellë baraspeshën mes nevojave ekologjike dhe atyre ekonomike duke ofruar një mënyrë alternative përballë formave shkatërruese të eksploatimit të pyjeve si prerja e pa kontrolluar,kullotja e bagëtisë, vjelja

28


e frutave malore e tjera. Menaxhimi i qëndrueshëm i pyjeve synon sigurimin e ngritjes së vazhdueshme të cilësisë të prodhimeve të pyllit dhe njëkohësisht ruajtjen esenciale biologjike dhe integritetin ekologjik të pyjeve të shëndosha dhe të qëndrueshme për një kohë të gjatë.

Gjendja e tanishmeKomuna e Dragashit sipas shënimeve dhe të dhënave kadastrale që i posedon ka një sipërfaqe të madhe pyjore prej 6.480 ha,prej tyre 4.851 ha janë pronë shtetërore ndërsa 1.629 ha janë të pronës private. Përkujdesjen dhe mbikëqyrjen e kryen kompania e ndërmarrjes pyjore me seli në Dragash, nën menaxhimin e Kuvendit Komunal të Dragashit. Pyjet në Komunën tonë paraqesin një resurs shumë të rëndësishëm. Si pasojë e menaxhimit të dobët dhe jo adekuat të pyjeve në këto dekada të fundit ka ardhur deri të degradimi dhe shkatërrimi i tyre. Kërkesat e mëdha të popullatës për dru sidomos në kohën e pas luftës vendosin presion të madh në qëndrueshmërinë e pyjeve dhe ekosistemeve të komunës sonë. Druri kryesisht përdoret për ngrohje dhe ndërtim, andaj eksploatimi ilegal i pyjeve është një problem i madh i cili do të mbetet edhe në të ardhmen nëse nuk do të zgjidhet ndonjë alternative tjetër e ngrohjes.Me prerjen ilegale dhe të pa kontrolluar janë zhveshur shumë sipërfaqe të pyjeve që janë krijuar në djerrina të ndryshme të cilat po shkaktojnë erozione të ndryshme. Një pjesë tjetër është shkatërruar edhe nga ana e zjarreve ku sidomos viteve të fundit po paraqiten shumë shpesh duke ndikuar drejt për së drejti faktori njeri. Pra me një fjalë presionet mjedisore ndaj pyjeve janë: prerjet ilegale, sëmundjet e ndryshme të bimëve, parazitët e drurëve, dëmtimi nga zjarret, degradimi i tokave pyjore etj.

Prioritizimi i problemeve - problemet kryesore që rezultojnëMenaxhimi i pyjeve ballafaqohet me vështirësi dhe probleme të shumta si:

• Veprimet ilegale në shfrytëzimin e pyjeve,• Zbatimi dobët ligjit dhe mungesa e akteve nënligjore,• Mungesa e strategjisë për menaxhimin e qëndrueshëm të pyjeve,• Mungesa e kuadrit profesional,• Mungesa e ngrohjes alternative,• Mungesa e vetëdijes publike,• Mungesa e investimeve për mbrojtjen e pyjeve.

29


Ekosistemet Fitocenozat Habitatet Gjendja aktuale – çështjet

1. Ekosistemi i kullotave dhe livadheve kodrinoro-malore në Sharr

1.1. Fitocenoza e shkurreve të Boronicës dhe Dëllinjësnë Sharr.

1.1. Habitati i kafshëve të mbrojtura dhe të rrezikuaranë kullota alpine në Sharr.

Shfrytëzimi i egër i bimëve me vlera mjekësore dhe ushqyese, mos respektim i standardeve mjedisore gjatë vjeljes. Djegia, erozioni, kanë degraduar, pakësuar dhe rrezikuar seriozisht speciet me vlera mjekësore, ushqyese dhe shkencore - endemo – relikte. Ndikimet e vazhdueshme të faktorit zooantropogjen (blegtoria , gjuetia ) kanë shkaktuar çrregullimet e habitateve të shumë kafshëve të mbrojtura dhe të rrezikuara.

1.2. Fitocenoza e kullotave alpine, subalpine endemo-relikte, mjekësore në Sharr.

2. Ekosistemi i pyjeve gjetherënëse dhe halore në Koritnik dhe Sharr.

2.1. Fitocenoza e Rrobullit dhe Ahut (Pinetum Holdreichii) në Koritnik.

2.1. Habitati i kafshëve autoktone, të mbrojtura dhe të rrezikuara në pyjet gjetherënëse dhe halore në Koritnik.

Shfrytëzimi pa kriter i pyjeve ka dëmtuar habitatet e kafshëve, sepse sipërfaqet janë zvogëluar në lokacione të kufizuara, që është pengesë për një zoocenozë normale.Shfrytëzimi pa kriter i pyjeve halore të Rrobullit dhe Bredhit të bardhë në Koritnik ka zvogëluar dukshëm arealin deri në zhdukje, që dëmton vlerat natyrore, shkencore dhe ekonomike të zonës.

2.2. Fitocenoza e Bredhit të bardhë.(Abietum albae) në Koritnik

2.3. Fitocenoza e Mështeknës. (Betuletum verrucosae) në Koritnik

2.2. Habitati i kafshëve autoktone dhe të mbrojtura në pyjet ahishte në Sharr.

Shfrytëzimi pa kontroll i kësaj fitocenoze është duke dëmtuar mështeknën me vlera mjekësore, ndërsa qarri është duke u dëmtuar pamëshirshëm duke shkaktuar zhveshjen e terrenit kodrinor të zonës me pasoje erozive.

2.4 Fitocenoza e qarrit (Quercetum cerris)

2.5. Fitocenoza e Ahut malor (Fagus moesiacae) në Sharr.

30


3. Sukcesionet e ekosistemeve të pyjeve, livadheve,kullotave, dhe mielorimi i tyre

3.1. Fitocenoza e bimëve barishtore, shkurreve me vlera mjekësore dhe ushqyese(në dhe mbi vendbanime)

3.1. Habitati i kafshëve autoktone në terrene kodrinore në dhe mbi vendbanime

Toka djerrina – të pa punuara në terrene kodrinore janë nënë ndikimin e gërryerjeve të ujit dhe erës, shkaktojnë erozionin – humbjen e tokave dhe shndërrimet e ekosistemeve të pyjeve në livadhe e kullota dhe ndërsjellë, i vetmi shpëtim është mielorimi i sipërfaqeve të zhveshura që është bërë dhe që duhet të bëhet në vazhdimësi.

3.2. Fitocenoza e Lajthisë(Coryletum avellanae)

4. Ekosistemi i livadheve përgjatë rrjedhës së lumenjve

4.1. Fitocenoza e verrit të zi(Alnetum glutinosae) përgjatë rrjedhës së lumenjve: Plava dhe Restelica

4.1. Habitati i shpendëve: të mbrojtura dhe të rrezikuara

Në territorin e Komunës Dragashit ndodhen habitatet e shumë llojeve të shpendëve autoktone dhe shtegtare me vlera natyrore, që duhet të jenë objekt vrojtimi për hulumtues të ndryshëm.

5. Ekosistemi i lumenjve

5.1. Fitocenozat e algave, myshqeve, likeneve, fiernave.

5.1. Habitati i peshqve autokton: Trofta, Ngjala, Krapi

Ndotja e lumenjve nga mbeturinat e ngurta dhe të lëngëta urbane ka degraduar habitatet ujore dhe pakësuar biodiversitetin e gjallesave me vlera mjedisore dhe ekonomike.

6. Ekosistemi i liqeneve 6.1. Fitocenozat e algave, likeneve në liqenin e Breznës dhe akullnajor në Sharr.

6.1. Habitati i peshqve trofta në liqenet alpin.

Shkarkimi i ujërave të përdorura në liqenin e Breznës ka dëmtuar biodiversitetin e tij ndërsa liqenet akullnajor janë të ndikuar nga kushtet gjeomorfologjike dhe klimatike të zonës alpine.

31

IV. VIZIONI DHE QËLLIMET E PLANIT LOKAL TË VEPRIMIT NË BIODIVERSITET NË KOMUNËN E DRAGASHIT

Vizioni“Vizito Dragashin, zbulo natyrën”

Analiza SWOT (Përparësitë – Dobësitë – Mundësitë – Rreziqet)

Çfarë mund të bëni?Çdokush mund të bëjë pak për biodiversitetin, qoftë në qytet apo fshat, në kopsht ose tek dyqanet! Këtu janë disa shembuj se si ju mund të ndihmoni:

Bëhuni aktiv• Zbuloni më shumë rreth mjedisit tuaj në komunë;


• Bëhuni aktivist vullnetarë për aktivitetet vetëdijësuese në komunitetin tuaj dhe merrni pjesë në projekte e organizatave lokale;

• Dërgoni ndonjë të dhënë interesante për kafshët e egra ose peizazhet tek autoritetet komunale;

• Nëse keni një biznes turistik, përgatisni një plan për menaxhim sa më mjedisor të tij;• Vendoseni biodiversitetin lartë në agjendën politike duke i shkruar Kryetarit të

Komunës, deputetit të asamblesë komunale apo deputetit të zonës.

Kopsht për kafshë të egra• Mbjellni lloje bimore vendase që do të ofrojnë ushqim dhe strehim gjatë gjithë vitit

për kafshët e egra, krijoni "hapësira për kafshët e egra" - bar të gjatë, hithrat dhe barishte të tjera që janë të mira për fluturat si dhe grumbuj gurësh nga të cilat përfitojnë insektet dhe nëse keni hapësirë krijoni një kopsht pellg;

• Vendos kuti fole në vende të përshtatshme për shpendët e ndryshëm;• Kopshtin tuaj mirëmbajeni mbi parimet organike;• Kompostoni të gjitha plehrat e kopshtit tuaj dhe të mbeturinave bimore.

Bleni prodhime nga komuna juaj• Bleni prodhime lokale dhe ku është e mundur mish dhe perime të prodhuara në

mënyrë organike;• Sigurohuni që çdo produkt të drurit që bleni të ketë vulë të akredituar nga

autoritetet pyjore.

Uleni ndotjen• Mbledhni mbeturinat tuaja dhe inkurajoni njerëzit e komunitetit tuaj mos t’i hedhin

ato në vende të paautorizuara. Shishet e plastikës, kana_çet dhe rrjetat e peshkimit mund të shkaktojë dëme të veçanta pasi ato nuk janë biodegradabile dhe dëmtojnë shpendët dhe gjitarët;

• Përdorni produkte biodegradabile për pastrim dhe larje, dhe përdorni më pak zbardhues dhe produkte të dëmshme pastrimi në shtëpinë dhe kopshtin tuaj;

• Eliminoni substancat e rrezikshme si vaji, terpentinë dhe acidet me kujdes.

Realizimi i vizionit të mësipërm do të bëhet duke marrë në konsideratë qëllimet dhe veprimet e mëposhtme:

QËLLIMI VEPRIMET1. Mbrojtja e ndodhjeve me vlera të veçanta të biodiversitet në komunën e Dragashit

Identifikimi i vend-ndodhjeve me vlera të veçanta të biodiversitet në komunën e Dragashit

Marrjen e vendimit për shpalljen e statusit të mbrojtur Përcaktimi i llojit dhe shënimin me pllaka të vendndodhjeve të zonave

të mbrojtura Subvencionimi për shtimin e llojeve vendore në zonat e mbrojtura Testimi i shëndetit të drunjve Mbrojtja e bimëve mjekuese dhe entomologjike Prerja ripërtirëse e drunjve Pastrimi dhe rregullimi i shtretërve të lumenjve

33


Peshkimi i kontrolluar Rinovimi i shtigjeve për ecje si dhe ndërtimi i shtëpizave nga druri për

zogj Shënimi i gjatësisë së shtegut për këmbësorë në pllaka të vogla në

afërsi Përgatitja e udhëzuesit për vizitorët

QËLLIMI VEPRIMET2. Përfshirja në parkun kombëtar ‘Malet e Sharrit’

Përgatitja e studimit për përfshirje të komunës së Dragashit në parkun kombëtar ‘Malet e Sharrit’

Marrjen e vendimit për shpalljen Rekrutimi i rojeve të parkut

QËLLIMI VEPRIMET3. Mbrojtja e drunjve

Hulumtimi

QËLLIMI VEPRIMET4. Menaxhimi i qëndrueshëm i parkut kombëtar dhe menaxhimi i të ardhurave

Promovimi, renovimi i ulëseve në park dhe shtegut për këmbësorë Shënimi i llojeve të bimëve dhe të kafshëve

QËLLIMI VEPRIMET5. Rritja e fondit të peshqve me lloje të veçanta

Përgatitja e dokumentacionit projektues për ndërtimin e impiantit për trajtimin e ujërave të zeza

Ndërtimi i impiantit për trajtimin e ujërave të zeza Shënimi dhe shpallja zyrtare e zonave të mbrojtjes sanitare Zbatimi i masave për të mbrojtur ujin nga ndotja Monitorimi i ujërave të zeza Rregullimi i shtratit të lumenjve Ndërtimi i kolektorit urban Deponimi i ujërave të zeza Përcaktimi i rregullores komunale për cilësinë më të lartë të ujit sipas

ligjit për ujërat Kontrollin e cilësisë së ujit lumi Mbrojtja kundër shfrytëzimit të rërës dhe zhavorrit Ndërtimi i objekteve dhe fermave për kultivimin e peshqve Në përputhje me rregulloren bazë për peshkim, të krijohet një shërbim

më i mirë i mbrojtjes dhe ruajtjes së peshqve

QËLLIMI VEPRIMET6. Evitimi i ndotjes së dheut

Monitorimi i punës së guroreve Bonifikimin e mbeturinave në minierat e nga guroret Bonifikimi i mbetjeve ndërtimore Rregullimi i deponisë për trajtimin e mbetjeve të ngurta

34


QËLLIMI VEPRIMET7. Mbrojtja e biodiversitetit pyjor

Masat për mbrojtja e pyllit (ruajtja e pyllit, restaurimin i pyjeve, mbjellja e pyjeve të reja, rindërtimi, materiale bimore)

Mbrojtja e malit nga zjarri Grumbullimi i kërpudhave dhe bimëve mjekësore Të hartohet një listë e habitateve pyjore dhe inventarit të specieve

kombëtare

QËLLIMI VEPRIMET8. Ruajtja dhe shtimi i numrit të kafshëve të egra

Vendimi për planet rreth gjuajtjes së kafshëve të egra Edukimi i gjuetarëve në nivel të duhur Dërgimi i ankesave në rast së shkelet kodi i gjuetisë Investimi në infrastrukturë për gjueti Ndërtimi i fermave për lloje të caktuara të kafshëve të egra

QËLLIMI VEPRIMET9. Zhvillimi dhe menaxhimi i agrobiodiversitetit të qëndrueshëm

Zhvillimi i bujqësisë organike (patatet dhe drithërat) Shfrytëzimi i kullotave malore Rritja e kafshëve (gjedheve, deleve etj.) Prodhimi i djathit të Sharrit Promovimi i bletarisë dhe prodhimit të mjaltit Arsimimi

QËLLIMI VEPRIMET10. Zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm - Turizmi rural

Realizimi i projektit për eko turizëm në malet e Sharrit

QËLLIMI VEPRIMET11. Eko turizmi Themelimi i Qendrës për Biodiversitet

QËLLIMI VEPRIMET12. Zhvillimi i biçiklizmit malor

Shënimi dhe rregullimi i shtigjeve për biçiklistë

QËLLIMI VEPRIMET13. Zhvillimi i turizmit të gjuetisë dhe peshkimit

Promovimi i resurseve të gjuetisë dhe peshkimit

QËLLIMI VEPRIMET14. Zhvillimi i turizmit rekreativ

Renovimi dhe ndërtimi i shtëpive malore, si dhe ndërtimi i shtigjeve për këmbësor

35


QËLLIMI VEPRIMET15. Evitimi apo ulja e ndotjes që ndikojnë në ndryshimin e klimës

Mbledhja dhe lirimi i gazit në deponi Konvertimi i drurit në energji Zëvendësimi i llambave me merkur me llambat moderne me natrium

36


V. PLANI LOKAL I VEPRIMIT NË BIODIVERSITET NË KOMUNËN E DRAGASHIT 2010 - 2015

QËLLIMI 1 ÇFARË DUHET BËRË?

KUSH? KUR BUXHETI (€)

BURIMET E FINANCIMIT

PALËT E INTERESUARA

1. Mbrojtja e ndodhjeve me vlera të veçanta të biodiversitet në komunën e Dragashit

Identifikimi i vend-ndodhjeve me vlera të veçanta të biodiversitet në komunën e Dragashit

Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit

2011-2012 5.000 Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit, Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit, Institucionet akademike

Komuniteti lokal, OJQ, media, bizneset lokale

Marrjen e vendimit për shpalljen e statusit të mbrojtur

Kuvendi Komunal i Dragashit

2011-2013 Autoritetet komunale,

Komuniteti lokal

Përcaktimi i llojit dhe shënimin me pllaka të vend-ndodhjeve të zonave të mbrojtura

Kompania komunale për pastrim

2011 5.000 Kompania komunale për pastrim,Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit,Autoritetet komunale

Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit, Kompania komunale për pastrim, OJQ, Qytetarët, shkollat

Subvencionimi për shtimin e llojeve vendore në zonat e mbrojtura

2011 10.000 Kompania komunale për pastrim

Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit, Kompania komunale për pastrim, OJQ, Qytetarët, shkollat

Testimi i shëndetit të drunjve

Institucionet akademike

2012-2015 20.000 Institucionet akademike,Kompania komunale për pastrim

Kompania komunale për pastrim, Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit

Mbrojtja e bimëve mjekuese dhe entomologjike

Institucionet akademike

2012-2015 Institucionet akademike

Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit,

37


mbledhësit e bimëve mjekuese,Bizneset lokale

Prerja ripërtirëse e drunjve


2011 5.000 Kompania komunale për pastrim

Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit,

Pastrimi dhe rregullimi i shtretërve të lumenjve


2011 20.000 Kompania komunale për pastrimAutoritetet komunale

Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit, Kompania komunale për pastrim

Peshkimi i kontrolluar

2011-2014 0 Kompania komunale për pastrim,Autoritetet komunale, Shoqata e Peshkatarëve

Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit

Rinovimi i stazës për ecje si dhe ndërtimi i shtëpizave nga druri për zogj


2011 10.000 Kompania komunale për pastrimAutoritetet komunale


Shënimi i gjatësisë së shtegut për këmbësorë në pllaka të vogla në afërsi


2011 1.000 Kompania komunale për pastrim,Autoritetet komunale


Përgatitja e udhëzuesit për vizitorët

Autoritetet komunale

2012-2015 5.000 Kompania komunale për pastrimAutoritetet komunale


2. Përfshirja në parkun kombëtar ‘Malet e Sharrit’

Përgatitja e studimit për përfshirje të komunës së Dragashit në parkun kombëtar ‘Malet e Sharrit’

Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit

2011 35.000 Ministria e Mjedisit, autoritetet komunale,Institucionet akademike

Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit, Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit, Ministria, OJQ, Mediat, Qytetarët

38


Marrjen e vendimit për shpalljen

Kuvendi i Kosovës, Ministria e Mjedisit dhe Kuvendi Komunal i Dragashit

2011-2012 0 Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit, Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit, Ministria, OJQ, Mediat, Qytetarët

Rekrutimi i rojeve të parkut

Kuvendi Komunal i Dragashit, Kompania komunale për pastrim

2012-2015 25.000 Kompania komunale për pastrimAutoritetet komunale

Kompania komunale për pastrim,Autoritetet komunale

3. Mbrojtja e drunjve

Hulumtimi Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit, Autoritetet komunale

2011-2015 10.000 Autoritetet komunale, Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit

Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit, Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit, Ministria, OJQ, Mediat, Qytetarët

4. Menaxhimi i qëndrueshëm i parkut kombëtar dhe menaxhimi i të ardhurave

Promovimi, renovimi i ulëseve në park dhe shtegut për këmbësorë


2012-2015 25.000 Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit

Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit, OJQ, Mediat

Shënimi i llojeve të bimëve dhe të kafshëve

Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit

2011-2015 10.000 Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit,Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit

Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit, Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit, OJQ, Mediat,Qytetarët





Rritja e fondit të peshqve me lloje të veçanta

Përgatitja e dokumentacionit projektues për ndërtimin e impiantit për trajtimin e ujërave të zeza


2011 100 000 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit,

Autoritetet komunale, Ndotësit, Peshkatarët, Mediat, OJQtë, Qytetarët

39


Institucione shkencore

Ndërtimi i impiantit për trajtimin e ujërave të zeza


2012-2014

5.000.000 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit,Ndotësit


Shënimi dhe shpallja zyrtare e zonave të mbrojtjes sanitare


2011-2014

0 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit,Institucione shkencore, Fondet,Ndotësit


Zbatimi i masave për të mbrojtur ujin nga ndotja

2011-2014

100.000 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit,Institucione shkencore, Fondet,Ndotësit


Monitorimi i ujërave të zeza

2011-2014

20.000 Kuvendi Komunal i Dragashit

Autoritetet komunale, Ndotësit, Peshkatarët, OJQ Qytetarët

Rregullimi i shtratit të lumenjve


2012-2014

500.000 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Fondet

Autoritetet komunale, Ndotësit, Agjensionet e udhëtimit, Peshkatarët, Mediat,OJQtë,Qytetarët

Ndërtimi i kolektorit urban


2011-2013

1.500.000 Autoritetet komunale, Ndotësit,

Autoritetet komunale, Ndotësit,

40


Qeveria, Donatori

Peshkatarët, Mediat,OJQtë,Qytetarët

Deponimi i ujërave të zeza

2011-2012

2.500.000 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Fondet

Autoritetet komunale, Ndotësit, Peshkatarët, Mediat, OJQtë,Qytetarët

Përcaktimi i rregullores komunale për cilësinë më të lartë të ujit sipas ligjit për ujërat

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor

2011-2014

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit


Kontrollin e cilësisë së ujit lumi

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor

2011-2014

Nuk dihet Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Instituti Hidrometeorologjik


Mbrojtja kundër shfrytëzimit të rërës dhe zhavorrit

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Autoritetet komunale,

2011-2014

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Policia e Kosovës

Autoritetet komunale, Ndotësit, Peshkatarët, Mediat, OJQ, Qytetarët

Ndërtimi i objekteve dhe fermave për kultivimin e peshqve

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Autoritetet komunale, Peshkatarët

2012-2014

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Peshkatarët


Në përputhje me rregulloren bazë për peshkim, të krijohet një shërbim më i

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Autoritetet komunale,

2011-2014

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i


41


mirë i mbrojtjes dhe ruajtjes së peshqve

Peshkatarët Dragashit, Peshkatarët


KUSH? KUR BUXHETI (€) BURIMET E FINANCIMIT


Evitimi i ndotjes së dheut

Monitorimi i punës së guroreve

Komuna 2011-2015 Korporata Energjetike e Kosovës

Autoritetet komunale, Korporata Energjetike e Kosovës Mediat, OJQtë, Qytetarët

Bonifikimin e mbeturinave në minierat e nga guroret

2011-2015 Donatori Kuvendi Komunal i Dragashit, Qytetarët,OJQtë

Bonifikimi i mbetjeve ndërtimore

Korporata Energjetike e Kosovës

2011-2015 Korporata Energjetike e Kosovës

Autoritetet komunale,Korporata Energjetike e Kosovës, Mediat, OJQtë, Qytetarët

Rregullimi i deponisë për trajtimin e mbetjeve të ngurta

Autoritetet komunale, Qeveria

2011-2015 Autoritetet komunale, Institutet shkencore

Kuvendi Komunal i Dragashit, Ndotësit,Mediat, OJQtë, Qytetarët





1. Mbrojtja e biodiversitetit pyjor

Masat për mbrojtja e pyllit(ruajtja e pyllit, restaurimin i pyjeve, mbjellja e pyjeve të reja,rindërtimi, materiale bimore)

Autoritetet pyjore

2011-2014 Autoritetet komunale, OJQtë

Mbrojtja e malit nga zjarri

Autoritetet pyjore

2011-2014 Autoritetet pyjore, Autoritetet komunale

Grumbullimi i kërpudhave dhe bimëve

Autoritetet pyjore

2011-2014 Autoritetet pyjore, Autoritetet komunale, OJQtë,

42


mjekësore Agjensionet e udhëtimit

Të hartohet një listë e habitateve pyjore dhe inventarit të specieve kombëtare

Autoritetet pyjore, Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor

Autoritetet pyjore, Autoritetet komunale, OJQtë, Agjensionet e udhëtimit

2. Ruajtja dhe shtimi i numrit të kafshëve të egra

Vendimi për planet rreth gjuajtjes së kafshëve të egra

Shoqata e Gjuetarëve

2011-2014 Shoqata e Gjuetarëve, Autoritetet komunale,

Edukimi i gjuetarëve në nivel të duhur

Shoqata e Gjuetarëve, OJQtë

2011-2014 Shoqata e Gjuetarëve, Autoritetet komunale

Dërgimi i ankesave në rast së shkelet kodi i gjuetisë


2011-2014 Shoqata e Gjuetarëve

Investimi në infrastrukturë për gjueti


2011-2014 Shoqata e Gjuetarëve, Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit

Ndërtimi i fermave për lloje të caktuara të kafshëve të egra


2011-2014 Shoqata e Gjuetarëve, Autoritetet komunale,


KUSH? KUR BUXHETI (€) BURIMET E FINANCIMIT


Zhvillimi dhe menaxhimi i agrobiodiversitetit të qëndrueshëm

Zhvillimi i bujqësisë organike (patatet dhe drithërat)


2011-2015 Prodhuesit bujqësor, Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Fondet

Kuvendi Komunal i Dragashit, Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Mediat

Shfrytëzimi i Ministria e 2011-2015 Ministria e Prodhuesit

43


kullotave malore

Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit

Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, , Kuvendi Komunal i Dragashit, Fondet

bujqësor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Mediat

Rritja e kafshëve (gjedheve, deleve etj.)


2011-2015 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, , Kuvendi Komunal i Dragashit, Fondet

Prodhuesit bujqësor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Mediat

Prodhimi i djathit të Sharrit


2011-2015 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Fondet

Prodhuesit bujqësor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Mediat

Promovimi i bletarisë dhe prodhimit të mjaltit

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Shoqata e bletarëve

2011-2015 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Fondet, Shoqata e bletarëve

Prodhuesit bujqësor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Bletarët, Mediat

Arsimimi Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit, OJQtë

2011-2015 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Kuvendi Komunal i Dragashit, Fondet, OJQtë

Prodhuesit bujqësor, Kuvendi Komunal i Dragashit Qytetarët

QËLLIMI 5 ÇFARË DUHET KUSH? KUR BUXHETI(€) BURIMET E PALËT E

44


BËRË? FINANCIMIT

INTERESUARA

Zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm

1. Turizmi rural

Realizimi i projektit për eko turizëm në malet e Sharrit

Kuvendi Komunal i Dragashit, Agjensionet e udhëtimit

2011-2015 Kuvendi Komunal i Dragashit, Agjensionet e udhëtimit i Instituti shkencor

Autoritetet komunale, Agjensionet e udhëtimit, Mediat, OJQtë, Qytetarët

2. Eko turizmi Themelimi i Qendrës për Biodiversitet

Kuvendi Komunal i Dragashit, Agjensionet e udhëtimit, Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit dhe MMPH

2011-2014 Kuvendi Komunal i Dragashit, Agjensionet e udhëtimit, Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit dhe Ministria

Kuvendi Komunal i Dragashit, Agjensionet e udhëtimit, Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit,

3. Zhvillimi i biçiklizmit malor

Shënimi dhe rregullimi i shtigjeve për biçiklistë


2011-2014 Kuvendi Komunal i Dragashit, Agjensionet e udhëtimit, alpinistë dhe biçiklistët, Ministria

Kuvendi Komunal i Dragashit, Agjensionet e udhëtimit, Qytetarët

4. Zhvillimi i turizmit të gjuetisë dhe peshkimit

Promovimi i resurseve të gjuetisë dhe peshkimit

Kuvendi Komunal i Dragashit, Agjensionet e udhëtimit, Gjuetarët, Peshkatarët

2011-2014 Kuvendi Komunal i Dragashit, Agjensionet e udhëtimit, alpinist, gjuetarët dhe peshkatarët

Kuvendi Komunal i Dragashit, Agjensionet e udhëtimit, Peshkatarët, OJQtë.

5. Zhvillimi i turizmit rekreativ

Renovimi dhe ndërtimi i shtëpive malore, si dhe ndërtimi i shtigjeve për këmbësor


2011-2014 Kuvendi Komunal i Dragashit, Agjensionet e udhëtimit

Kuvendi Komunal i Dragashit, Agjensionet e udhëtimit, shkollat, Qytetarët, Shoqatat sportive, OJQtë


KUSH? KUR BUXHETI(€) BURIMET E FINANCIMI


45


TEvitimi apo ulja e ndotjes që ndikojnë në ndryshimin e klimës

Mbledhja dhe lirimi i gazit në deponi

Kuvendi Komunal i Dragashit,Kompania komunale për pastrim

2011-2015 Kuvendi Komunal i Dragashit, Donatori

Autoritetet komunale, Ndotësit, Mediat, OJQtë, Qytetarët

Konvertimi i drurit në energji

Kuvendi Komunal i Dragashit

2011-2014 Kuvendi Komunal i Dragashit,

Kuvendi Komunal i Dragashit, Ndotësit,

Zëvendësimi i llambave me merkur me llambat moderne me natrium

Kuvendi Komunal i Dragashit, Kompania komunale për pastrim

2011-2014 Kuvendi Komunal i Dragashit, donatori

Kuvendi Komunal i Dragashit, Qytetarët,OJQtë

46


VI. ADRESARI I KOMUNËS SË DRAGASHIT

Kryetari i KomunësSalim Jenuzi, KryetarTel: 029 281 543e-mail: [email protected] & [email protected]

Drejtoria e AdministratësAvni Nebiu, DrejtorTel: 029 281 005Mob: 044 203 177e-mail: [email protected] & [email protected] Drejtoria për Ekonomi, Financa dhe ZhvillimAhmet Bahtjari, DrejtorMob: 044 203 334e-mail: [email protected] & [email protected]

Drejtoria për Bujqësi, Inspeksion, Turizëm dhe Zhvillim RuralBajram Hoxha, DrejtorMob: 044 494 141e-mail: [email protected]

Drejtoria për Urbanizëm Kadastër dhe Mbrojtje të MjedisitBean HaxhiasanMob: 044 757 770e-mail: [email protected]

47

mailto:[email protected]








plani lokal i veprimit në biodiversitet i komunës së dragashit 2010

Documents