Motivasyonda Bilişsel FaktörlerUğur SEVER

Her ne kadar fizyolojik ihtiyaçlar ve dürtüler insan davranışını etkilese de, bu ihtiyaç ve dürtüler üzerine düşünme büyük oranda rafa kalkmıştır. İnsanın öğrenme ve davranışına dair kavramlarda somut, dışsal pekiştireçlerin oynadığı rol oldukça azalmıştır. Birçok çağdaş kuramcı, insan motivasyonunu artık bilişsel süreçlerin bir fonksiyonu olarak betimlemektedir.

İLGİLER

İlgi, insanların bir konu ya da etkinliği ilginç ve cazip bulmaları anlamına gelir. Öyleyse ilgi, içsel motivasyonun bir biçimidir.

Kişisel ilgiler: Öğrenen bireyin içindeki ilgidir. İnsanlar takip ettikleri konular ve uğraştıkları etkinlikler ile ilgili farklı tercihlerde bulunabilir. Kişisel ilgiler durgundur, tercih yaparken kullanılan tutarlı örüntülerde kendilerini gösterirler.

Durumsal İlgiler, çevredeki bir şey –belki yeni, alışılmadık ya da şaşırtıcı bir şey- tarafından uyandırılır.

İlginin Etkileri

İlgi daha etkin bilgi işlemlemeyi destekler. Bir konuya ilgisi olan insanlar, ona daha fazla dikkat eder ve konu ile bilişsel olarak daha ilgili hale gelirler.

Bir konuya ilgisi olan insanlar, bilgiyi daha anlamlı, örgütlü ve ayrıntılı işlemlemeye daha yatkındırlar. Varolan anlayışları ile çelişen bilgi karşısında kavramsal bir değişime daha yatkındırlar.

Sonuç olarak, tahmin edebileceğiniz gibi, çalıştıkları konuyla daha ilgili olan öğrenenler bunu daha uzun süre hatırlamaya ve daha yüksek bir akademik başarı göstermeye daha yatkın olacaklardır.

İlgiyi Artıran Faktörler

Tüm insanlar için doğal olarak ilginç görünen bazı konular vardır. (Ölüm, yıkım, tehlike, aşk, vb.)

Yeni, farklı ve beklenmedik şeyler tıpkı üst düzey etkinlik ya da duygu içeren şeyler gibi sıklıkla ilgi doğururlar.

Kurmaca olmayan yapılar somut ve anlaşılması kolay olduğunda ve fikirler arasında kurulan ilişkiler açık/anlaşılır olduğunda daha ilgi çekicidir.

Uğraştırıcı/zorlayıcı görevler de kolay olanlara göre çoğunlukla daha ilginçtir.

Bir konuya kişisel ilgi duymak konu hakkında daha fazla öğrenmek için araştırmayı kamçılamakta ve kişinin edindiği bilginin artması da daha fazla ilgi duymasını sağlamaktadır.

Beklentiler ve Değerler

Motivasyon iki öznel değişkene sahiptir:1. Beklenti2. Değer: Kişi bir görevi yerine getirmenin doğrudan

ya da dolaylı faydaları olduğuna inanmalıdır. Okul öncesi çağda ve ilköğretimin ilk yıllarında

olan çocuklar başarı beklentilerinden bağımsız olarak ilginç ve eğlenceli buldukları etkinlikleri sürdürürler.

Daha büyük çocuklar ve yetişkinler için içsel olarak güdülenmiş davranışlar sadece yüksek beklenti ve yüksek değer söz konusu olduğunda ortaya çıkar.

Beklenti ve Değerleri Etkileyen Faktörler

Belirli bir alandaki eski başarılar ve başarısızlıklar,

Ödevin algılanan güçlüğü, Öğretimin niteliği, Kaynakların ve desteğin erişilebilir olması, Harcanan çabanın miktarı, Kadın ve erkeklerin hangi konularda ‘iyi’

hangi konularda ‘başarısız’ olduğuna ilişkin sahip olunan kalıplar.

Değerlerin yüksek ya da düşük olmasını açıklayan kilit nedenler;

Önem: Bazı etkinlikler arzu edilen kişisel özellikler ile ilgili olduğundan değerlidir.

Fayda: Bazı etkinlikler arzulanan hedef için bir araç olarak görüldükleri için yüksek değere(faydaya) sahiptir.

İlgi: Bazı etkinliklerin değerli olma nedeni sadece zevk ve eğlence getirmeleridir.

Bedel Kültür: Bir kişinin hayatındaki insanlar nelerin yapılmaya

değer olduğu hakkındaki inançlarını gündelik temasları ve etkinlikleri aracılığı ile sürekli aktarabilir

Ayrıca, beklentiler ve değerler birbirlerini de etkiler. Bir etkinliğe değer vermeyen insanların sıkı çalışma olasılıkları düşüktür ve bu yüzden de kendi performanslarına ilişkin beklentileri düşüktür.

Hedefler

Motivasyon belirli hedeflerin başarılması etrafında döner ve bu hedeflerin hem insanların yaptığı seçimleri hem de onlar için pekiştirici olan sonuçları etkiler.

İnsanların hedefleri bilişsel işlemlerini de etkiler. Örneğin; hedefler öğrenenin bir görev ile bilişsel olarak ne kadar meşgul olacağını, çalışmak ve öğrenmek için hangi bilişsel stratejileri kullanacağını etkiler.

Hedefler sadece başarılabilir olduğu ölçüde faydalıdır.

Hedefler

Fiziksel rahatlık ve kişisel refah elde etme, Dışsal somut ödül elde etme, Okulda başarılı olmak, Yenilik ve macera bulmak, Arzulanan bir kariyere erişmek

Bunların dışında, bir çoğumuzun daha çekirdek hedefleri (her zaman bizim için belirgin bir önceliğe sahip hedefler) vardır ve yaptıklarımızın çoğunu yönlendirirler.

Başarı Hedefleri

Ustalaşma(Yetkinleşme) Hedefleri: Yeni bilgiler kazanarak ya da yeni becerilerde ustalaşarak yeterlilik elde etme isteği. (Yüksek lisans yapmamız) Görev odaklıdır.

Performans Hedefi: Kendini diğerlerinin gözünde yeterli olarak gösterme isteği. (Bilişsel gelişim ve eğitim dersinde başarılı olma isteğimiz) Ben odaklıdır.

a) Performans-yaklaşma hedefi: İyi görünmek ve diğerlerinden olumlu değerlendirmeler almak istemek. (Hepimiz derslerde yaptığımız sunumların beğenilmesini isteriz.)

b) Performans-kaçınma hedefi: Kötü görünmemek ve olumsuz değerlendirme almamayı istemek. (Bir futbol oyuncusunun kaleye gol kaçırmamak için kaleye şut çekmeyip pas vermesi.)

Ustalaşma hedeflerine sahip olan öğrenciler;

Öğrenmelerine yardımcı olacak etkinliklerle uğraşmaya meyillidirler,

Sınıfta dikkatlidirler, Bilgiyi uzun süreli hafıza depolarını

destekleyecek biçimde işlerler ve hatalarından öğrenirler,

Öğrenme, çaba ve başarısızlık hakkında sağlıklı bir bakış açıları vardır,

Sınıf içi deneyimlerden en fazla öğrenenler bu öğrencilerdir.

Performans ve performans-kaçınma hedeflerine sahip olan öğrenciler meydan okuyucu doğaları nedeniyle yeni becerilerde ustalaşmaları için teşvik edici bazı görevlerden uzak kalabilirler.(Sınıflarımızdaki çekingen öğrenciler örnek gösterilebilir.)

Performans-yaklaşma hedefleri karmaşık bir torbaya benzetilebilir. Bazen son derece önemli etkileri vardır. Özellikle ustalaşma hedefleri ve üst düzey bir öz yetkinlik ile harmanlandığında öğrencileri yüksek bir başarı düzeyi için teşvik eder.

Bazı öğrenenler oldukça tutarlı bir biçimde ustalık hedeflerini performans hedeflerine tercih etmektedirler. Bu insanların öğrenmeye karşı güçlü bir motivasyonları olduğu söylenebilir.

İşten Kaçınma Hedefleri

Bazen öğrenciler sınıf içi çalışmalarda bir performans sergilerlerken kötü görünmekten kaçınmak isteyebilirler. Bazen de, sınıftaki görevleri hiç yapmamak ya da mümkün olan en az çaba ile yapmak için kaçınma gösterirler yani işten kaçınma hedefine sahip olabilirler.

İşten kaçınma hedefi olan öğrenciler;

Konu dışı davranışlarla meşgul olurlar, Kolay ödev ve problemler için yardım talep

ederler, Anladıklarında bile anlamamış gibi yaparlar, Zorlayıcı ödevlerden yakınırlar, Ne zaman seçenekleri olsa en az zorlayan

alternatifi seçerler, Çok ender olarak etkili öğrenme stratejileri

kullanır ya da küçük grup etkinlikleri içerisinde üstlerine düşeni yaparlar.

Öğrenenler, bir eğitim amacına erişmek için içsel ya da dışsal herhangi bir motivasyona sahip olmadıklarında çoğunlukla işten kaçınma hedeflerine sahip olmaktadırlar. İşten kaçınma hedefi olan öğrenciler öğretmenleri için en büyük zorluğu oluştururlar ve öğretmenler bu öğrencilerin derslerle ilgilenmelerini ve sonucunda da önemli akademik konu ve becerilere hakim olmalarını sağlamak için çeşitli motivasyonel stratejileri kullanmak zorunda kalacaklardır.

Sosyal Hedefler

Öğrencilerin sahip oldukları toplumsal hedeflerin doğası, sınıf içindeki davranışlarını ve akademik performanslarını açık biçimde etkiler. Eğer öğrenciler öğretmenin dikkatini çekmeyi ve onayını kazanmayı istiyorsa iyi notlar için uğraşmak ve farklı yollardan sınıf içi performanslarını artırmak zorundadır.

Eğer sınıf arkadaşları ile dostane ilişkiler kurmak peşinde iseler ya da diğer kişilerin mutluluğu konusunda bir duyarlılığa sahip iseler, iş birliğine dayalı/ortaklaşa öğrenme ve akran yardımı gibi etkinliklerde seve seve etkin bir biçimde yer alacaklardır.

Mesleki Hedefler

Birden Fazla Hedefi Düzenlemek

İnsanlar birbirinden farklı hedefleri bir arada sürdürebilmek için çeşitli stratejiler kullanırlar.

a) Birden fazla görevin ele alınmasını mümkün kılacak etkinlikler yürütebilirler.

b) Bazı hedefleri ikinci plana atıp diğer hedeflerin peşine düşebilirler.

c) Bir görevi başarmanın ne anlama geldiğine ilişkin fikirlerini değiştirebilirler.

Birden Fazla Hedefi Düzenlemek

İnsanlar en çok çoklu hedeflerin tümünü aynı doğrultuda yönlendirebildiklerinde başarılı olur ve kendilerini çok daha iyi hissederler.

İnsanlar yaptıkları ve sonucunda yaşadıkları arasında bir bağlantı kurarlar. İnsanlar, eğer davranışlarının hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olacağına inanıyorlarsa kesinlikle daha hevesli olurlar.

Motivasyon ve Duygu Öz Düzenlemeyi Nasıl Etkiler?

Motivasyon ve duygu öz düzenlemeyi hem etkiler hem de ondan etkilenirler. Öz düzenlemenin gelişimi sıklıkla içselleşmiş motivasyonları, değerleri ve diğerlerinin hedeflerini de içerir.

Motivasyonu artmış bireylerin etkinlik başlatma ve sürdürme, yaptıkları şeyle bilişsel olarak meşgul olma ve bir öğrenme görevinde etkili stratejiler kullanma olasılıkları daha fazladır. İşte bu yüzden, motivasyon-özellikle içsel motivasyon- öz düzenleme için basamak oluşturur.

Öz Düzenleme Motivasyon ve Duyguyu Nasıl Etkiler?

Kendi kendini düzenleyen öğrenenler de kendi motivasyon ve duygularını bir dereceye kadar kontrol ederler. Bunu şu yollarla yaparlar:

a) Verilen görevi ilgi alanlarına göre sıralamak.b) Hedefler oluşturmac) Verimli yüklemelere odaklanmak : Kendi içlerinde olan ve

üzerinde belirgin bir denetime sahip oldukları faktörleri belirlerler.

d) Cezbedici dikkat dağıtıcıları en aza indirgemeke) Kendilerine bir şeyi başarmanın önemini hatırlatmakf) Bir görevin çekiciliğini artırmakg) Kişinin kendine vaat ettiği sonuçlar: Kendilerine başarılı

olmaları halinde ödül vaat ederler. Başarısız olduklarında kendilerini bir şekilde cezalandırabilirler.

İçselleşmiş Motivasyon

İnsanların zaman içerisinde adım adım, diğer bireylerin değer verdiği davranışları, sonuçta dışsal kazanımlar getirip getirmeyeceğine bakmaksızın benimsediği durumlara karşılık gelir. İçselleşmiş motivasyon şu aşamalardan sonra ortaya çıkar:

a) Dışsal Düzenleme: Öğrenenler öncelikli olarak çeşitli davranışlarını takip eden dışsal sonuçlar temelinde belirli bir biçimde davranmaya güdülenmişlerdir.

b) İçe Yansıtma: Öğrenenler diğer kişilerin onayını kazanmak için belirli biçimlerde davranırlar.

c) Özdeşleşme: Öğrenen, belirli davranışların kişisel olarak önemli ve değerli olduğunu artık görmektedir.

d) Bütünleşme: Öğrenen belirli davranışların istendikliğini tamamen kabul etmiştir ve onları kendi genel motivasyon ve değer sistemleri içerisinde bütünleştirmiştir.

İçselleşmiş motivasyonun gelişimini sağlayan çeşitli durumlar;

Öğrenen, belirli bir etkinliğin uzun vadeli başarı için önem arz ettiğini algılar.

Öğrenen sıcak, duyarlı ve destekleyici bir çevre içinde çalışır.

Öğrenen biraz özerklik kazanır. Öğrenenler bir yapı içerisinde çalışırlar.

İçselleşmiş Motivasyon;

1. Öğrenene özerkliği yeterince deneyimlemesi için yeterli şans vermek,

2. Öğrenenin nasıl davranması gerektiği ile ilgili rehberlik yapmak

Arasında hassas bir denge içerir.

Motivasyon Artırıcı Bilişleri Teşvik Etme

Öğrenciler konuyu bilgilendirici olduğu kadar ilginç de bulduğunda daha fazla öğrenirler.

Çabaları çevreden destek gördüğünde öğrenciler başarı şansları konusunda daha iyimser olurlar.

Öğrenciler, konunun kendileri için bir değeri olduğuna inandıklarında motivasyonları daha da artar.

Öğrenciler kendileri için hedefler belirlendiğinde daha etkili öğrenirler.

Genel olarak ustalaşma hedefleri performans hedeflerine göre daha iyi bir kavrayışa yol açar.

Sınıf içi etkinlikler öğrencileri birden fazla hedefe ulaştırabildiğinde çok daha etkilidir.

Öğretmenlerin öğrenci başarısına yönelik iyimser yüklemeleri ve beklentileri öğrencilerin gerçek başarılarını artırmaktadır.

• Her öğrencinin güçlü yanlarını bulun.• Öğrencilerin geçmişleri ve ev ortamları hakkında daha

fazla şey öğrenin.• Becerilerin zamanla, pratik ile nitelikli öğretim

uygulamaları ile gelişebileceğini ve sıklıkla da bu şekilde geliştiğini kabul edin.

• Öğrencilerin ilerlemelerini sıklıkla ve nesnel olarak değerlendirin.

• Öğretmenlerin kesinlikle bir fark yaratacağını hatırlayın.

Çoğunlukla ve öğrencilerin çoğu için rekabetçi olmayan etkinlikler, rekabete dayalı etkinliklerden çok daha motivasyonu artırıcıdır.

Yaşa ve beceri düzeyine uygun zorluklar/ meydan okuyucular motivasyonu artırır, sıkıntıyı azaltır.