mijn

eerste

vraag

is:

wie

doet

er

mee?

29 april 2011. Katelijne Damen en Stefaan Degand zitten er ontspannen bij. Dat kan nog even: de première van Bloed & rozen. Het lied van Jeanne en gilles, waarin zij beiden spelen, is pas binnen een viertal weken, op 26 mei. Stefaan Degand werd wereldberoemd in Vlaanderen door zijn rol in de film Rundskop en vooral door de figuur van Dieter de Leus in de televisieserie De Ronde. Katelijne Damen siert intussen al vele jaren de Vlaamse en Nederlandse podia en het Vlaamse scherm. In het nieuwe stuk van Tom Lanoye speelt Stefaan de Dauphin, de erfgenaam van de Franse kroon, en Katelijne speelt Isabeaux van Beieren, diens moeder. Toeval of niet, maar ook tijdens hun eerste samenwerking speelden ze moeder en zoon.

74

Katelijne Damen: Ik heb voor het eerst samengewerkt met Stefaan tijdens de opnames van de televisieserie koning van de wereld. Ik speelde daarin een moe-der met drie zonen: Koen De Bouw, Kevin Janssens en Stefaan. Twee té mooie zonen en Stefaan. (lacht)

Stefaan Degand: (lacht) Maar ik was wel mooi van binnen! Ik stierf al na één aflevering.

Katelijne: Maar wel prachtig! Ste-faan speelde een jongen die wat achterlijk was, maar gezegend met een ongelooflij-ke stem. Een deel van de opnames van de serie waren in Cuba. Stefaan heeft in de prachtige opera van Havana een aria mo-gen zingen. Heel mooi!

Stefaan: Vooral heel warm! Tijdens de opnames van koning van de wereld zijn we niet zo veel met elkaar in contact gekomen. Het zijn enkele shots, heel ge-fragmenteerd. Echt samenspelen is dat niet. Het contact was vooral de gesprek-ken die we tussendoor hadden. Nu bij de repetities van Bloed & rozen is dat heel anders. Theater is een veel intensere sa-menwerking. Nu kunnen we samen echt iets opbouwen in onze rollen.

Katelijne: Voor jou is het de eerste keer werken met Guy.

Stefaan: Ja, ik herinner me ons eerste gesprek nog goed. Heel eenvoudig en heel eerlijk. Hij zei: ik weet eigenlijk nog niet veel, ik vertrouw op Tom Lanoye en het stuk gaat over Jeanne d’Arc en Gilles de Rais. Dat was het. Hij wist ook nog niet wat ik zou gaan spelen, maar zijn kinderlijk en-thousiasme heeft me over de streep getrok-ken. Ik was nieuwsgierig geworden naar zijn manier van theatermaken. En mijn eerste vraag is altijd: wie doet er mee? Daar hangt alles van af. Toen hij Katelijne Da-

men zei, heb ik onmiddellijk ja gezegd! Ik ben erg nieuwsgierig naar nieuwe samen-werkingen: Johan Leysen, Abke Haring,... Mensen blijven voor mij het belangrijkste. Toch heb ik intussen geleerd dat het goed is om op voorhand ook de tekst te lezen. In het verleden zat ik soms wel eens onvoorbe-reid op de eerste repetitiedag. Dat probeer ik nu te voorkomen. Op basis van de voor-stellingen die ik van Guy had gezien, dacht ik dat het allemaal heel technisch zou zijn: ga daar staan, kijk naar die camera en dan naar die, etc. Maar ik ben aangenaam ver-rast dat ik ook heel veel spelingangen krijg. Er zit in Guy’s commentaar altijd wel iets waar ik als acteur iets concreets mee kan doen. Hij is ook heel rustig. Dat zorgt voor een goede repetitiesfeer. We hebben wel heel ingewikkelde repetitieschema’s, o.a. omwille van de techniek. Maar ik zorg ge-woon dat ik mijn tekst ken en dan zie ik wel wat er komt. Eigenlijk begin je iedere repetitie opnieuw van nul. Ik vind een eer-ste tekstlezing altijd heel interessant. Ik zat toevallig naast Johan. Die zat er ook bij als een kind op de eerste schooldag. Wonder-lijk! Iedereen is anders. Sommigen zitten wat voor zich uit te mummelen, anderen staan meteen al op tafel. Iedereen heeft zijn eigen karakter, ook tijdens het repete-ren. Ik vind het goed dat Guy dat niet pro-beert te benoemen. Die verschillen mogen blijven bestaan. Daardoor is het, ondanks alle techniek, toch een ensemblestuk. Er is een gezamenlijke muzikaliteit, die nog ver-sterkt wordt door een groep zangers.

Katelijne: Jij bent een bom energie op de repetities. Constant grappig en gevat.

Stefaan: Dat is dankzij mijn mede-spelers. Ik kan alleen maar geven wat ik krijg. Het gaat om het samenspel van ver-schillende muzikaliteiten. Zo werken we ook aan onze relatie in het stuk. Het is een moeder-zoonrelatie. We proberen er nu een aantal dimensies aan toe te voegen.

Katelijne: Het gaat om de liefde in al haar aspecten, ook de gruwelijke, lelijke, grove en zelfs incestueuze. Die schakerin-gen maken het spannend. Het zijn ener-gieën die met elkaar botsen.

Stefaan: Het zijn korte scènes. Dat maakt het soms moeilijk.

Katelijne: Er zijn in het stuk ook veel verhaallijnen. Er moet ook veel infor-matie gegeven worden. Het is niet altijd evident om dat allemaal over te brengen. Komt daar nog bij dat de woorden van de personages niet altijd overeenkomen met hun gevoelens. Ze zeggen soms dingen die haaks staan op wat ze op dat ogen-

blik voelen. Soms heb je maar een paar zinnen om een hele complexe innerlijke spanning uit te drukken. Omdat het om

historische personages gaat, vind ik het wel belangrijk om er een aantal dingen rond te lezen. Hoe ze eruit zagen, hoe ze zich kleedden, hoe ze zich gedroegen,… Dat is informatie die kan helpen. Zo heb ik ook veel gehad aan de roman De man zonder eigenschappen voor mijn perso-nage Clarisse. In de voorstelling wordt het verhaal heel gecondenseerd verteld. In de roman vond ik informatie die me bepaalde gedragingen van Clarisse beter deed begrijpen. Ik zoek steeds naar een coherentie binnen mijn personage. Soms gaat dat om heel kleine momenten, die voor de toeschouwer niet of nauwelijks zichtbaar zijn, maar voor mij wel heel be-langrijk zijn. Dat kunnen dingen zijn die

spontaan ontstaan tijdens het repeteren. Soms bedenk je ook gewoon iets bij het aardappelen schillen of als je je tekst leert.

katelijne damen & stefaan degand

76

78

Zo in je eentje fantaseren zorgt ervoor dat je een bepaald idee hebt waarmee je aan een scène wilt beginnen. Maar dat hebben

de andere acteurs natuurlijk ook, want die hebben de avond voordien ook nagedacht! Dan krijgt je uiteraard vuurwerk. Iedere acteur gaat natuurlijk zijn personage ver-dedigen. En dan is het aan de regisseur om accenten te leggen: hier wat meer, daar wat minder,… Die dynamiek is heel spannend tijdens een repetitieproces.

Stefaan: De regisseur raakt natuur-lijk ook geïnspireerd door wat hij de ac-teur ziet doen. Hij kan veel commentaar geven, maar de acteur maakt daaruit zijn eigen keuze. Zo zei Guy op een zeker ogen-blik dat het personage van Johan Leysen in een bepaalde scène narcistisch, ge-vaarlijk en nog een paar dingen was. Als

acteur moet je dan kiezen: je kan geen vier houdingen spelen in twee regels. Maar het is goed dat Guy al die informatie geeft.

Johan Leysen is verstandig genoeg om datgene te kiezen waarmee hij iets kan.

Katelijne: Je neemt al die opmer-kingen als acteur wel mee en soms kan je er later mee verder. Het blijft gewoon een magisch gebeuren. Soms valt alles als bij wonder perfect samen. Guy kan heel goed uitleggen wat hij van plan is met beelden en projecties zodat je je daar een beeld van kunt vormen. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat het in de praktijk al-lemaal zo evident is. Vanaf de eerste re-petitie van Bloed & rozen werkten we met alles erop en eraan: licht, geluid, video, scènebeeld,... Het eerste gevoel, ondanks het geloof en vertrouwen, is toch: oh help,

katelijne damen & stefaan degand

verzuipen! Maar het klopt, het klikt en het werkt. En waarom, hoe het komt? Weten, kennen, toeval, magie? Ik weet het niet. Ik vind het opvallend dat jij geen enkele moeite hebt met die technologische omge-ving die Guy creëert. Je speelt met de ca-mera alsof je dat al heel vaak hebt gedaan.

Stefaan: Ik ben me daar niet zo van bewust. Ook bij televisie weet ik bij wijze van spreken nauwelijks waar de camera staat. Ik laat me heel erg leiden door wat de regisseur zegt.

Katelijne: Nu doe je jezelf oneer aan, Stefaan. Je brengt zoveel mee, je brengt zoveel teweeg.

Stefaan: Natuurlijk is er iets als eigen inbreng. Maar de regisseur toont of wijst je wel de beste weg om in te slaan.

Katelijne: Ik vind het voor mezelf be-langrijk om te blijven onderzoeken wat acteren is. Het klinkt misschien wat pre-tentieus, ik zeg het vooral uit dankbaarheid en niet als een soortement van ontdekking, maar ik heb het gevoel dat mijn onderzoek naar acteren enigszins parallel loopt met wat Guy op dit moment in acteren wil zien. Als dat zo is, dan is dat geluk hebben.

Stefaan: Welke is je lievelingsvoor-stelling?

Katelijne: Van Guy?

Stefaan: Ja.

Katelijne: Hersenschimmen koester ik heel erg, zeer intens, zeer emotioneel ook en zeer magisch. Het klinkt mis-schien vreemd, maar voorstellingen als Lava Lounge, Hersenschimmen, De ge-ruchten,... apprecieer ik steeds meer en meer. De Proustcyclus, Triptiek van de macht, De man zonder eigenschappen

zijn voorstellingen met egard, groots in grootheid. Ik heb het gevoel alsof ik de structuur zie, het mechanisme van die voorstellingen en dat heb ik minder bij de andere die misschien meer balanceren op een emotioneel verhaal. Of misschien is Guy onvoorspelbaarder in ‘voorspel-bare’ voorstellingen. Ik vind dat hij best veel durft, hij durft dingen aangaan die soms afwijken van zijn kennen. Bijvoor-beeld bij Hersenschimmen was het het gebruik van rekwisieten, De geruchten was een voorstelling zonder de gebruike-lijke visuele technologie. Ik denk dat het heel spannend zou zijn wanneer Guy zich waagt aan klassiekers. Dat lijkt me een zeer grote uitdaging.

Stefaan: Denk je dat hij dat wil doen?

Katelijne: Ik denk van wel. Guy weet soms perfect hoe zijn voorstellingen eruit gaan zien, of dat gevoel geeft hij toch. Te-gelijk laat hij zich ook graag verrassen door wat zijn acteurs, technische ploeg en ont-werpers inbrengen. Ik denk soms dat hij minder wil weten. Ik kan het niet precies benoemen. Hij weet het en tegelijk laat hij zich ook meeslepen. Als je repeteert, dan kom je al eens af met een idee van spelen, bij Guy is dat niet anders. Alleen geeft hij je een vierkante meter waar je zelf in je fan-tasie een sporthal had verwacht. Ik vind het fijn en spannend dat ik dan moet zoe-ken (en dat dat zoeken ook wordt toege-laten) hoe mijn sporthal in zijn vierkante meter geraakt, zonder dat een van beide verloren gaat. Misschien creëren we op die manier zelfs een nieuw volume. Die span-ning tussen beperking en vrijheid vind ik als acteur een grote uitdaging.

Stefaan: Guy legt je eerst een beperking op en dan moet je naar vrijheid streven.

Opgetekend door Erwin Jans29 april 2011