makroekonomija u dugom roku-p

1MAKROEKONOMIJA U DUGOM ROKU

VI predavanje

Makroekonomija u dugom roku

Modeli ekonomskog rasta

Ekonomske fluktuacije (konjukturni ciklusi) i makroekonomska ravnotea

1. Ekonomski rast

Fenomen ekonomskog rasta u sri makroekonomske teorije i politike

Ekonomski rast

glavni ekonomski i politiki cilj

ekspanzija potencijalnog BDP-a

irenje granica proizvodnih mogunosti

rast ukupnog outputa po stanovniku

3

Sistem AS-AD odreuje nivo outputa, nezaposlenosti, nivo cijena, inflaciju (kratak rok)

AS glavni faktor koji stoji iza ekonomskog rasta (dugi rok)

Kvantitativno se izraava najee preko pokazatelja stope rasta bruto domaeg proizvoda, nacionalnog dohotka, BDP-a po stanovniku (pc), nacionalnog dohotka po stanovniku

Posmatrano u dugom roku, pokazatelji ekonomskog rasta govore o napredovanju nacionalne ekonomije

1. Ekonomski rast

1. Ekonomski rast

U vremenu nakon Drugog svjetskog rata dolo do radikalne transformacije u obrascu ekonomskog rasta

Pred kraj 20. vijeka, vodee trine ekonomije ekonomski rast temelje na upotrebi visoko automatizovane opreme i neprekidnom pomjeranju granica tehnolokog znanja

Presudan uticaj na razvoj drutvenih i savremenih privrednih struktura, u materijalnom smislu, ima kompleks tehnolokih promjena

1. Izvori dugoronog rasta

Dugoroni ekonomski rast temelji se na:

uveanoj upotrebi proizvodnih faktora rada, kapitala i prirodnih resursa,

Uveanoj efikasnosti njihovog koritenja tehnolokim promjenama

Ako se pretpostavi da prirodni resursi predstavljaju konstantu, proizilazi da se ekonomski rast, odnosno rast BDP-a, moe dekomponovati na tri izvora: rast radne snage, rast kapitala i tehnoloke promjene

1. Kvantifikacija rasta

Robert Solow je prvi ekonomista koji je koristio proizvodnu funkciju za kvantifikaciju ekonomskog rasta u SAD

Istraivanja se odnosila na period 1909 1949

Doao do zakljuka da je u SAD u tom periodu preko 80% rasta outputa po radnom satu realizovano zahvaljujui tehnolokoj promjeni

Prosjena godinja stopa rasta u tom periodu 2,9%

Solow zakljuio da je u toj stopi:

0,32% doprinos akumulacije kapitala

1,09% doprinos porasta inputa rada

1,49 doprinos tehnoloke promjene

1. Kvantifikacija rasta Novija istraivanja Edvarda Denisona iz Ministarstva rada

SAD u kojima se analiziraju determinante ekonomskog rasta u SAD u periodu 1929 1989

Istraivanje dalo identine rezultate kao i istraivanje Solowa

U toku perioda, output rasta po prosjenoj godinjoj stopi 3,3%, od toga:

1,9% godinje je rezultat rasta inputa (rad, kapital, zemlja)

1,4% godinje je doprinos tehnoloke promjene

Tehnoloke promjene doprinos inovacija, obrazovanja, ekonomije obima, naunih istraivanja i dr.

2. Modeli ekonomskog rasta

Modeli rasta pojednostavljena slika ekonomskog rasta kao centralnog makroekonomskog atributa

Svrha modelskog pristupa proizilazi iz same sloenosti ekonomske stvarnosti

Zbog sloenosti fenomena ekonomskog rasta, istraivanje je mogue realizovati jedino uz pojednostavljivanje relacija koje determiniu dinamiku rasta

To uvijek nosi opasnosti od izostavljanja manje ili vie bitnih elemenata, uslijed ega rezultati cijelog istraivanja mogu biti dovedeni u pitanje

2. Modeli ekonomskog rasta

Sve modele ekonomskog rasta moemo klasificirati na:

KLASINE MODELE EKONOMSKOG RASTA

SAVREMENE MODELE EKONOMSKOG RASTA

Savremeni modeli ekonomskog rasta mogu dalje se podijeliti na:

Kejnzijanske modele rasta

Neoklasine modele rasta

Klasini model ekonomskog rasta

Adam Smith - rast je uslovljen ekonomijom ponude (supply side), to jest, rastom stanovnitva, investicija i zemlje:

rast stanovnitva uslovljen je osiguranjem sredstava za ivot,

rast investicija uslovljen je stopom tednje,

rast zemlje uslovljen je kolonizacijom ili tehnolokim poboljanjem plodnosti zemlje,

tehnoloko usavravanje i podjela rada potiu rast,

tednja preduzetnika potie investicije i rast, distribucija dohotka mora biti takva da se smanji ivotni standard radnika (niske nadnice)


Klasini pristup A. Smith Istraivanje prirode i uzroka bogatstva naroda(prirunik ekonomskog rasta)

Ekonomija bazirana na radnoj teoriji vrijednosti

Cijene proporcionalne koliini rada potrebnog za proizvodnju robe

BDP se poveava sa poveanjem stanovnitva sve dok se postojea zemlja ne pojavi kao granica rastu

Sa oskudicom zemlje BDP poinje rasti sporije od rasta stanovnitva razlog djelovanje zakona o opadajuim prinosima


Mill i Malthus rast stanovnitva mora se kontrolirati kako bi se

sprijeio pad ekonomske aktivnosti (rasta) i dostiglostanje dugotrajne ravnotee

Iz Smithove teorije T. Maltus izvukao zakljuak da rastue stanovnitvo moe dovesti ekonomiju do take gdje e radnici biti na minimalnom nivou opstanka


Stanovnitvo e se poveavati sve dok su nadnice vee od egzistencijalnog minimuma

Stabilan nivo stanovnitva

nadnice = egzistencijalnom minimumu

Zakon o stanovnitvu


David Ricardo

opadajui granini prinosi zemlje,

poveanje renti smanjuje profit, poveanje prihoda od zemlje uslovljava rast nadnica i pad investicija - faktoriogranienja rasta,

rjeenja treba traiti u tehnolokim inovacijama i specijalizaciji

Schumpeterova teorija rasta

Izvor rasta na strani ponude,

Poveanje ponude inputa potie rast,

Stopa rasta stanovnitva je egzogena,

tednju smatra rezidualom (konstantnom), nevanom za rast, distribucija dohotka nije od vanosti.

Pokretai rasta su promjene u ekonomskom okruenju (otkrie novih resursa i preduzetnike tehnoloke inovacije)

Nema opadajuih prinosa od inovacija

PRIA O RASTU - stanje stabilne privrede, tehnoloke inovacije individualnog preduzetnika, novi putevi profita, poticanje drugih peduzetnika na inovacije, porast profita i ekonomskog rasta

Savremeni modeli rasta

Savremeni modeli ekonomskog rasta:

Kejnzijanski modeli makroekonomske ravnotee

Neoklasini modeli

Kejnzijanski modeli razvijeni na temelju kritike razrade kejnzijanske ekonomske misli

Harod Domarov model - najpoznatiji neokejnzijanski model ekonomskog rasta

Harod - Domarov model rasta

Jedan od najpoznatijih i najee koritenih modela

Teorijski utemeljen na osnovama kejnzijanskih metoda ekonomske analize

U osnovi modela slijedee pretpostavke:

Rast nacionalnog dohotka (proizvodnje) iskljuivo je funkcija akumulacije kapitala, dok je uticaj ostalih faktora apstrahovan

Uveanje faktora rada, odnosno, rast zaposlenosti rezultat je rasta stanovnitva. Faktor rada se poveava po konstantnoj stopi prirodna stopa rasta stanovnitva


Model konstantnih prinosa

Elastinost supstitucije proizvodnih faktora rada i kapitala jednaka 0

Kapitalni koeficijent konstantan (K/Y = const)

Udio tednje u nacionalnom dohotku poznat i nepromjenjiv

Trite dobara uvijek je u ravnotei nivo cijena nepromjenjen


Model statikog karaktera

Matematiki se moe izraziti kao:

MPS = S /Y = I / Y

MPS granina sklonost tednji

S tednja

Y proizvodnja, odnosno dohodak

I - investicije


Shodno ovome, Harrod-Domarov model sugerira da stopa rasta ekonomije ovisi o nivou tednje i produktivnosti investicija

Produktivnost kapitalnih investicija odreena je kapitalnim koeficijentom (capital-output ratio)

Kapitalni koeficijent predstavlja odnos uloenog kapitala i generirane vrijednosti rasta BDP-a

Npr. ako je kapitalni koeficijent jednak odnosu 10:1 to znai da na svakih $10 vrijednosti kapitala (kapitalne imovine) se proizvede $1 vrijednosti BDP-a

Marginalni kapitalni koeficijent odraava koliko je potrebno uloiti dodatnog kapitala da bi se proizvela dodatna jedinica vrijednosti BDP-a

Harod - Domarov model - elementi

v= K/Y

a=Y/K

Kapital

Kapitalni koeficijent

GDP

s

Stopa tednje

C

S

D

In

Ig

Stopa amortizacije

d

Amortizacija

Harod - Domarov model - mehanizam

TEDNJA INVESTICIJE

AKUMULACIJA KAPITALA

BDP

tednja Investicije Kapital Proizvodnja tednja ...

Harod - Domarov model

Jednaina koja predstavlja pojednostavljenu verziju ovog modela, pokazuje da jednostavno stopu rasta BDP-a ( Y / Y) odreuje zajedniki omjer nacionalne tednje, s, i omjer kapitala outputa, odnosno, kapitalnog koeficijenta - k

Pokazuje da e u odsustvu drave, stopa rasta nacionalnog dohotka biti direktno ili pozitivno vezana za omjer tednje (tj. to vie jedna ekonomija moe da utedi i uloi od datog BDP-a, to e biti vei rast BDP-a), i obrnuto, ili e se negativno odnositi prema omjeru kapitala outputa (npr. to je vee k to je nia stopa rasta BDP-a)

Harod Domarov model ekonomska interpretacija

Y / Y = s / k

Kako bi ostvarile rast, ekonomije moraju tedjeti i ulagati odreeni omjer svoga BDP-a

to vie utede i uloe, bre e i rasti

Ali stvarna stopa prema kojoj se odvija rast na bilo kojem nivou tednje i investicije koliko dodatnog outputa se moe dobiti iz dodatne jedinice ulaganja - moe se izmjeriti inverzijom omjera kapital proizvod (1 / k)

Iz toga slijedi da mnoenjem stope novih investicija, s = I / Y, s produktivnou (1 / k), dobivamo stopu po kojoj e nacionalni dohodak ili BDP rasti

Kritike Harrod-Domar modela

Kapitalni fundamentalizam, esta pojava tokom 40-ih i 50-ih

iskljuiva orijentacija prema kapitalu kao izvoru rasta uz zanemarivanje ostalih faktora rasta

Pretpostavka da je k fiksan - nije dokazano

Fiksnost k implicira odreeni proizvodni odnos (funkciju proizvodnje) koja nije realna - preduzetnik bez obzira na cijenu rada i kamatne stope nee koristiti staru tehnologiju umjesto da ulae u novu. . .

Neoklasini model rasta

Polazna taka svih neoklasinih modela je proizvodna funkcija slijedeeg oblika:

Y = f(L, K, R; a)

L = rad

K = kapital

R = prirodni resursi

a = nematerijalni faktori : rast produktivnosti uslovljen znanjem

svi su resursi podjednako vani kao izvor rasta.


Robert Solow Nobelova nagrada za ekonomiju 1987. godine

Opisuje ekonomiju iji output je rezultat djelovanja 2 faktora kapitala i rada

Kapital i tehnoloke promjene dio modela

Poveanje kapitalne opremljenosti ako koliina kapitala raste bre od rasta stanovnitva

To stvara rast outputa po radniku, rast nadnica, smanjenje zarada od kapitala i smanjenje realnih kamata


gy=wk*gk+wL*gL+wR*gR+a

gy = rast outputa

gk = rast kapitala

gL = rast rada

gR = rast prirodnih resursa

wk = udio kapitala u outputu

wL = udio rada u outputu

wR = udio prirodnih resursa u outputu

a = ostali faktori koji potiu rast: produktivnost, tehnologija, znanje.


Tehnoloke promjene - s njima se postie vei output od iste koliine inputa

Pomiu granicu proizvodnih mogunosti

Efekat rast kapitala po radniku, outputa, nadnica, poveanje produktivnosti rada i ukidanje zakona o opadajuim prinosima

tednja uslovljava investicije Neoklasiari

Investicije uslovljavaju tednju Kejnezijanci

Neoklasini model rasta - rezultati

Stopa ekonomskog rasta je egzogeno data veliina

Stopa ekonomskog rasta nezavisna je od stope tednje

Iako stopa tednje ne utie na stopu ravnotenog ekonomskog rasta, rast stope tednje djelujui na poveanje tehnoloke opremljenosti utie na poveanje nivoa ravnotene proizvodnje

Ravnotena stopa ekonomskog rasta jednaka je zbiru stope tehnolokih promjena i stope rasta stanovnitva

Konaan rezultat mogunost konvergencije u razvoju dvije zemlje

Neoklasini model rasta - rezultati Ako dvije zemlje imaju jednaku stopu rasta

stanovnitva i raspolau istom proizvodnom funkcijom, konano e i ostvariti jednak nivo dohotka

Nerazvijene ekonomije su siromane jer nemaju dovoljno proizvodnih fondova, ali ako tede po stopi tednje razvijenih zemalja i ako koriste istu tehnologiju onda e vremenom konvergirati njihovim dohocioma

Ako zemlje imaju razliite stope tednje, onda e one ostvarivati razliite nivoe dohotka u ravnotenoj taki ( taki ravnotenog stabilnog rasta)

Rast vs Razvoj

Rast i razvoj nisu sinonimi

Ekonomski rast je ui pojam od pojma razvoja

Rast je komponenta razvoja

Ekonomski rast - proces poveanja realnog BDP a, te njegovo sagledavanje i raunanje ne vodi rauna o osnovnim karakteristikama privrednog sistema niti o promjenama unutar same strukture privrede

Razvoj dinamini proces poveanja stepena zadovoljenosti ljudskih potreba to znai proces mijene i ljudskih potreba i mogunosti zadovoljenja

Teorija privrednog razvoja

Poslije II svjetskog rata 3 pristupa:

1. Nakon rata rast proizvodnje

2. 60-tih godina model jednakosti (smanjenje siromatva i preraspodjela bogatstva)

3. 80-tih godina odrivi razvoj (svaka generacija duna slijedeoj predati zalihe neto-resursa koje nisu manje od onih koje je naslijedila)

Ekonomska istorija razvijenih zemalja dosadanji trendovi

1. Stanovnitvo i radna snaga rasli sporije od koliine kapitala

2. Rast realnih nadnica3. Udio nadnica u ND se neznatno uveava4. Oscilacije u kamatama i profitima u vrijeme

konjukturnih ciklusa5. Kapitalni koeficijent do 1950-te se smanjivao6. Odnosi S-I stabilni do 1980-te kada budetski

deficiti smanjuju nacionalnu tednju7. Nacionalni dohodak raste 3 % godinje kljuna

uloga tehnoloke inovacije

S I - centralni problem teorije privrednog razvoja Ukupne investicije finansirane domaom tednjom i

zaduivanjem (inostrana tednja) Porast zaduivanja = viak investicija nad domaom

akumulacijom Neefikasno troenje stranih sredstava smanjuje

ekonomski rast Zato vano politika zaduivanja mora biti dio

makroekonomske politike Vaan faktor i meunarodna pomo razvoju (javna i

privatna, bilateralna i multilateralna)

Privredni razvoj - odnos tednje i investicija

Vaan faktor i meunarodna pomo razvoju javna i privatna bilateralna i multilateralna

Efikasnost meunarodne pomoi moe se poveati:a) kada se daje iz politikih razloga investicije u

infrastrukturub) potpora domaoj ekonomskoj politicic) razvoj sposobnosti zemlje da apsorbuje pomo

(ljudski, finansijski i administrativni kapaciteti)d) stabilnost i redovitost ino-pomoi

Meunarodna pomo razvoju

Ekonomske fluktuacije (konjukturni ciklusi) i

makroekonomska ravnotea

Ekonomske fluktuacije (konjukturni ciklusi) i makroekonomska ravnotea

Konjukturni ciklusi

Teorije konjukturnih ciklusa

Duina ciklusa

Vrste ciklusa

Makroekonomska ravnotea dinamiki pristup

zaokret u ukupnom outputu, dohotku i zaposlenosti

obino traje izmeu 2 i 10 godina

obiljeava ga ekspanzija ili kontrakcija u mnogim sektorimaprivrede

KONJUKTURNI CIKLUSI

VRH

VRH

VRH

DNO

DNO

KONJUKTURNI CIKLUSI

VRIJEME

POSLOVNOSTANJE

RECESIJA

smanjuju se kupovine potroaa; zalihe se poveavaju; smanjuje se proizvodnja; realni GDP opada; smanjuju se investicije

opada potranja za radom poveava se nezaposlenost

sa padom outputa smanjuje se ponuda i potranja za sirovinama; cijene dobara opadaju; nadnice i cijene faktora ne opadaju

profiti se smanjuju; cijene dionica opadaju; sa padom tranje za kreditima opadaju kamate

KONJUKTURNI CIKLUSI Recesija

Objanjavaju se promjenama u AD: pad AD nii realni GDP poveanje jaza realni potencijalni GDP pad nivoa cijena

AS

AD

Qr Qp

Pr

E

Qr

Pr

E

AD

KONJUKTURNI CIKLUSI - Recesija

1. Teorije konjukturnih ciklusa

Marksistika teorija

Neoklasine interpretacije krize

Endogene teorije (Teorija hiperprodukcije, teorija predimenzioniranosti investicija, teorija inovacija, teorija neravnomjerne potronje, monetarne teorije, mjeovite privrede)

Egzogene teorije (politika, psiholoka, demografska, kozmiko fizikalna)

Marksistika teorija

Kroz kritiku klasine i graanske ekonomske teorije, Marks je udario temelje teorije ciklinih kriza

Objanjenja za prve faze razvoja kapitalizma Marks

Druga, razvijena faza monopolistiki kapitalizam Lenjin i dr.

Marksistika teorija

Uzroci kriza u sistemu reprodukcije

Veu za kapital odnos, jer nijedan nain proizvodnje ranije nije poznavao ekonomske krize

Sistem poiva na protivrjenostima koje izazivaju cikluse

Uzrok proizvodnja ima drutveni karakter, motiv drutveni (potrebe)

Meutim, za vlasnike kapitala motiv profit, a proizvodnja nain sticanja profita

Marksistika teorija Sistem karakteriu stalni konflikti:

1. Vlasnici kapitala radnici

2. Kapital rad

3. Profit najamnina

4. Konkurencija unutar kapitala (u trci za profitom) konkurencija unutar rada (radna mjesta i vea najamnina)

5. Trka za maksimizacijom profita vodi stalnom poveanju prizvodnje meutim ograniavanjem najamnina i zaposlenosti to izaziva krizu

6. Realizacija robe nailazi na prepreke ograniene kupovne moi prividna hiperprodukcija roba

Marksistika teorija

U sutini hiperprodukcija kapitala u robnom obliku

Nemogunost kapitala u robnom obliku da se pretvori u proizvodni kapital zbog ogranienja trita na strani tranje

Strah od robe vodi ograniavanju ili smanjivanju proizvodnje to izaziva krizu

Marksistika teorija Sniavanje mogunosti proizvodnje manifestira se u

tendencijskom padu profitne stope

Da bi maksimizirali profit, vlasnici kapitala smanjuju proizvodne trokove

a) Pritisak na najamnine

b) Nove tehnologije

c) Poveanje produktivnosti rada

Kako ovo izaziva i rast trokova, profitna stopa pada i smanjuje se motivacija za novu proizvodnju

Ukoliko je opredjeljenje za poveanje proizvodnje u cilju poveanja mase profita, ograniena tranja i kupovna mo ponovo dovodi do hiperprodukcije

Marksistika teorija

Alternativa ublaavanja tendencijskog pada profitne stope

1. Poveanje obima kapitala (mase profita)

2. Sniavanje najamnine

3. Poveanje eksploatacije

4. Relativno suvino stanovnitvo

5. Jeftiniji elementi konstantnog kapitala

6. Izvoz kapitala

Marksistika teorija

Strah od robe smanjuje investicije

Kako se najamnina sporije poveava od profita, to izaziva bri rast proizvodnje sredstava za proizvodnju od rasta proizvodnje sredstava za potronju

Kako se smanjuju investicije to izaziva smanjenje ulaganja u proizvodnju sredstava za proizvodnju

Lanano, taj pad izaziva i smanjenje u sektoru dobara za iru potronju

Sektor proizvodnih dobara osjetljiviji na zastoje i krize

Marksistika teorija

Koncept neograniena proizvodnja ograniena potronja

Obrazloenje: u vrijeme ekspanzije poveava se potranja za radnom snagom

Ovo dovodi i do problema ograniene raspoloivosti radne snage (veim dijelom zbog neadekvatne strukture)

Vlasnici kapitala uvode nove tehnologije, poveavaju najamnine, to dovodi do pada profitne stope

Marksistika teorija

Uz ovo, najmanji zastoji u reprodukciji izazivaju poveanje nezaposlenosti

Dakle, direktno ili indirektno, suava se i ograniava potrona sposobnost stanovnitva

Zakljuak: nedovoljna potronja dovodi do smanjenja proizvodnje, ali nije ona osnovni uzrok krize. Ona je posljedica protivrjenosti sadranih u prirodi kapitala

Marksistika teorija

Potencijalna mogunost krize pojava novca

R N R

Realizacija odvojena vremenski i prostorno

Bavili se ovom vrstom krize novca (neovisno od novane krize novca)

Upozorenja kako kreditni sistem djeluje razarajue na ekonomiju u zastoju

Ranije postojala mogunost da se roba ne proda, ali pojavom kreditnog sistema nastaje pojava da se roba proda ali ne naplati

Marksistika teorija

Sa prvim zastojima banke postaju opreznije

Davanje prednosti gotovini

Ovo izaziva krizu kreditnih sistema koja pokazuje da je veliki dio prosperiteta vjetaki izgraen

Kreditni sistem ustupa mjesto novanom sistemu u kome svi postaju dunici

Razlog novana masa manja od ukupnog iznosa kredita a gubitak povjerenja eliminira kreditni mehanizam. Nastaje kriza realizacije

Marksistika teorija

Kriza ne nastupa iznenada

Ovo se objanjava osamostaljenim trgovakim kapitalom

Kada proizvoa proda robu trgovcu, izvrio je realizaciju

Meutim, ako trgovac ne proda robu, lanac reprodukcije se prekida

Proizvoa to ne osjea odmah

to je dui lanac posrednika izmeu proizvoaa i potroaa -reakcija proizvodnje je sporija

Sporosti manifestacije krize doprinosti i injenica da do ogranienja kupovne moi ne dolazi odmah

Reakcije proizvoaa vlasnika kapitala na smanjenje najamnine i poveanje nezaposlenosti slijede tek kada proizvodnja ue u fazu usporavanja

Marksistika teorija

pekulacije spadaju u uzronika kriza

Detaljno nisu obrazloene u marksistikoj teoriji osim to je naglaeno da bi do izbijanja kriza dolo i u sluaju da pekulacija nema

Anarhinosti proizvodnje stalno prijeti ekonomskim krizama

Marksistika teorija

Svako proizvodi za sebe bez unaprijed poznatog odgovora na pitanja:

a) U kojoj koliini kapital dolazi na trite

b) Koliko je on potreban

c) Postoji li tranja

d) Hoe li moi prodati

e) Hoe li moi izvui trokove

Marksistika teorija

Monopolizam poveava opasnosti izbijanja krize

Koncentracija kapitala uveava rizike

Nacionalne drave postaju preuske za krupni kapital

Izvoz kapitala internacionalizacija proizvodnje i kapitala poveava i meuzavisnot koja dovodi do prenosa krize i prevaljivanja tekoa na druge (najee razvijene nerazvijene)

Tako nastaje opta kriza

Marksistika teorija

Kako se razrjeava kriza?

Kriza ne znai propast sistema. Kriza stvara uslove za savladavanje krize

Kapital koji stoji u robama zavrava svoj prometni proces obaranjem cijena (obezvrjeivanjem)

Tako se usklauju kupovni i robni fondovi

Proizvodnja je smanjena, prodaja se vri sa zaliha uz smanjenje cijena

Marksistika teorija

Ispitivanje rezervi daje impuls rastu proizvodnje

Kako je kriza poveala nezaposlenost i smanjila najamnine, ovo za vlasnike kapitala otvara mogunosti rasta profita

Niske najamnine i niske kamate sa poveanim izgledima za plasman roba, utiu na stimuliranje investicija

Marksistika teorija

Poinje novi ciklus sa poveanjem tranje za radnom snagom, rastu najamnine, to daje podstrek za proizvodnju sredstava za potronju

To vue rast proizvodnje proizvodnih dobara

Neoklasine interpretacije krize- izbor -

a) Endogene uzroci unutar privrede, privredni ciklusi koji sami sebe generiraju i u kome svaka kontrakcija izaziva ekspanziju i obrnuto

b) Egzogene uzroci ratovi, revolucije, politiki dogaaji, otkrie nalazita zlata, poveanje ili migracija stanovnitva, otkrivanje novih zemalja ili resursa, nauna otkria i inovacije

a) Teorija hiperprodukcije (Aftalion)

Neusklaenost proizvodnje i potronje

Rastom proizvodnje i potronje u fazi ekspanzije smanjuje se granina vrijednost potronih dobara to vodi depresiji

Sporiji rast investicija izaziva rast cijena to inspirira novu ekspanziju

a) Teorija predimenzioniranosti investicija (Hayek, Spiethoff, Mises)

Potronja, tednja i investicije nisu u ravnotei, nastaje hiperprodukcija kapitalnih dobara, to vodi depresiji i krizi

a) Teorija inovacija(Schumpeter, Isard, Riggleman)

Dovodi cikluse u vezu sa povremenim talasima krupnih ulaganja kao to je izgradnja eljeznike mree (Schumpeter) ili saobraaj uopte (Isard).

Neki autori povezuju cikluse sa usponima i padovima graevinske aktivnosti (Riggleman)

a) Teorija neravnomjerne potronje(Hansen, Samuelson, Fourastie)

Na cikluse utjeu oscilacije u proizvodnji i prometu proizvodnih i potronih dobara

Potrona dobra slijede tok dohotka (kretanje ove potronje je posljedica krize)

Proizvodna dobra uzrok ciklusa

Uz ovo, tehniki progres utjee na neravnomjernost potronje struktura proizvodnje u fazi ekspanzije (praena s vie tehnikog progresa) ne odgovara strukturi potronje u porastu (praene s manje tehnikog progresa)

a) Monetarne teorije(Hawtrey, Friedman)

Cikluse izaziva ekspanzija i kontracija bankarskog novca, kredita, emisije

Irwing Fisher smatra da je uzrok recesije prezaduenost koju slijedi deflacija

a) Mjeovite privrede(Kalecki)

Upravljano (kontrolisano) trite sa novim vidom vladinog ciklusa stop go dovodi do protivrjenosti dva cilja pune zaposlenosti i stabilnosti cijena

Koja je drutveno ekonomska struktura odgovorna za krizu?

Privatni sektor je nestabilan i on prenosi i pojaava impulse ciklinog kretanja (Keynes)

Pogrene monetarne mjere (drava) uzrokuju nestabilnosti odatle vanost stabilnosti privatnog sektora (monetaristi)

b) Egzogene teorijePolitika teorija

- Politiki dogaaji i ratovi uzrokuju krize

Psiholoka teorija

- Optimistike i pesimistike procjene (oekivanja) doprinose nestabilnostima privrede

Demografska teorija

- Demografske promjene (rezultat ratova, epidemija) sa vremenskim pomakom od 15 godina utiu na ciklina kretanja

Kozmiko fizikalne teorije

Sunane pjege, promjene jaine suneve energije i barometarskog pritiska, kretanja nebeskih tijela, doprinose ciklusima u privredi

Tako npr. Moor je pronaao planetu Venus iji je rotacioni period 8 godina (saglasnost veine teoretiara o 8 godinjem trajanju ciklusa)

b) Egzogene teorije

2. Duina ciklusa

Periodinost i duina trajanja ciklusa u posebnom fokusu ekonomske teorije

Pionir istraivanja ove vrste Juglar

Pregled kriza (1800. 1857.)

Francuska Engleska SAD

1804 1803 -

1810 1810 -

1813 1815 1814

1818 1818 1818

1826 1826 1826

1830 1830 -

1836 1836 1837

1839 1839 1839

1847 1847 1848

1857 1857 1857

Tabela pokazuje solidarnost (periodinu istovremenu pojavu kriza) sa odstupanjima od nekoliko mjeseci

Po Juglaru su srednji ciklusi dobili naziv

Hansen

Veliki ciklusi traju oko 8 godina

U periodu 1795 1937. bilo 17 ciklusa u prosjenom trajanju od 8,35 godina

U periodu 1807 1937. bilo 37 malih ciklusa sa prosjenim trajanjem od 3,51 godinu

Schumpeter

Veliki ciklusi traju 6 10 godina ( u prosjeku 8 godina)

Super ciklus se javlja u amerikoj i britanskoj privredi

Izazvan ciklusom graevinarstva

U SAD traje prosjeno 17 18 godina

U VB traje prosjeno 20 22 godine

Kuznets

Uoava vanost varijacija u graevinarstvu

Kondratieff

Dugi ciklusi u 19. i 20. vijeku s tim da u periodu 20 30 godina prevladava ili depresija ili prosperitet (Kondratijevljevi ciklusi)

Spiethoff

etiri perioda u Z. Evropi

1822 1842 (uglavnom depresija)

1843 1873 (uglavnom prosperitet)

1874 1894 (depresija)

1895 1913 (prosperitet)

3. VRSTE CIKLUSA

Opti, sektorski (Juglar)

Dugi (54 -60 god.), srednji (8 10 god.) i kratki (40 mjeseci)

Kondratijevljev dugi ciklus sadri 6 srednjih od Juglara a ovi tri kratka od Kitchina

Statistike pokazale 20 godinje cikluse koji se veu sa konjukturom u stambenoj izgradnji

Paukova mrea u poljoprivredi

Kondratijev

Zamjenik ministra poljoprivrede, osniva Konjukturnog instituta u Moskvi, 1930.god uhapen i deportovan u Sibir

Prvi uoio duge cikluse i doveo ih u vezu s ravnoteom u privredi

1922. god objavio da je od 1789.god kapitalizam doivio 2 ciklusa od po 50 godina: 1789 1809 E 1809 1849 K 1849 1873 E 1873 1896 K 1896 1920 E

1. ciklus

2. ciklus

Juglar ciklusi srednji

Kitchin ciklusi mali ciklusi

Engleski statistiar analizirao serije bankovnogkliringa, cijene i kamatne stope u SAD i VB (1820 1922) i otkrio male cikluse (40 mjeseci)

Smatrao da su psiholoki uslovljeni i da nastaju akumuliranjem ili dezakumuliranjem zaliha

Amerika ekonomija 3 4 godine trajanje ciklusa

Engleska ekonomija 10 godina

Graevinski ciklusi

Otkriveni u stambenoj izgradnji u SAD, VB, Njemakoj, vedskoj i Kanadi

Amplitude ciklusa velike

Objanjavaju se vezom ukupnih i marginalnih veliina

Ukupan stambeni prostor funkcija ukupnog stanovnitva, a stambena izgradnja funkcija rasta stanovnitva

Poljoprivredni ciklusi

Drugaiji karakter od ostalih ciklusa

Proces proizvodnje dug a obim i trokovi proizvodnje ovise o vremenskim prilikama

Ovo dokaz nestabilnosti cijele privrede

Poslije Kondratijeva

1. Schumpeter 1912.god

Aktivnost preduzetnika u centru panje

Funkcija preduzetnika je u uvoenju inovacija koje kroz proces kreativne destrukcije transformiu ekonomski ivot

Na ovome gradi teoriju ciklusa

Privredni ciklus je vezan za inovacije i sve ono to iz toga proistie

Privreda se izbacuje iz ravnotee i ulazi u ekspanziju preko inovacija

Preduzetnici profitiraju, poveavaju investicije i posuuju kapital

Sa njima slijede imitatori to ima za rezultat optu ekspanziju

Mogue suvine inovacije i pekulacije

Ovo kao i injenica rasta kamatnih stopa dovodi do pada ekspanzivnih efekata inovacije i nastupa prijelom ka recesiji

Donja taka se dostie sa eliminacijom neuspjelih i prekomjernih inovacija

Garvy teorija

Analizirao vremenske serije Kondratijeva i doao do zakljuka:

Statistike nepouzdane Obrada statistikog materijala nepravilna

Kondratijevljevoj zamjeni i proirenju osnovnih kapitalnih dobara dodaje i investicije

Dakle 1. nove investicije 2. eho zamjene starih dobara

Smatra da je pogrena teza da slobodni fondovi (za zamjenu) mogu ekati i 25 godina do upotrebe

Kuznetsova sekularna kretanja

Analizirao trendove proizvodnje i cijena

Primarni trendovi u proizvodnji i cijenama odraavaju ivotni ciklus tehnoloke inovacije (faza brzog a onda usporavajueg rasta proizvodnje, a zatim brzog, a onda usporavajueg rasta cijena)

Ovo je put kojim idu grane koje prednjae u razvoju

Kuznetsova sekularna kretanja

Nije povezao sektorska kretanja sa onima u ukupnoj privredi

Tek kasnije, bavei se sekundarnim kretanjima u proizvodnji i cijenama, razmatrao veze izmeu ukupne proizvodnje, cijena, produktivnosti, rada i nadnica

Utvrdio da je ekspanzija u SAD (1870 1920) pokrenuta migracijom to je povuklo stambenu izgradnju i izgradnju eljeznice

Ratna monetarna teorija

Rat izaziva monetarnu ekspanziju, a ova cikluse periodinost ciklusa = periodinost ratova

Ratovi se finansiraju poveanjem ponude novca

Najvei doprinos ovih razmatranja kako promjene u finansijskom sektoru izazivaju promjene u realnoj ekonomiji

Keynes

AS AD

Mendelov kasni kapitalizam

U centru analize stope profita i akumulacije kapitala

Kolebanja profita izazivaju kolebanja akumulacije, a ovo se odraava na tehnoloki razvoj i izaziva cikluse

Foresterov model dugih talasa

Tvorac kompjuterskog modela granica rasta

Na primjeru SAD dugi talasi 40 60 godina

Meusektorski nesklad proizvodnih i potronih dobara

Lewis

Cijene i odnosi razmjene u fokusu istraivanja

Uzrok ciklusa promjene u ponudi poljoprivrednih dobara koje su bile praene promjenama u ponudi i tranji novca

Rostow dugi talasi ili trend periodi

Kombinacija Kondratijevljevih ciklusa, umpeterove i Kuznetsove teorije

3 grupe faktora:

a) Oni koji se pokreu vodeim sektorima

b) Oni koji se pokreu promjenama u profitabilnostima proizvodnje hrane i sirovina

c) Snage pokrenute velikim talasima migracije (stambena izgradnja i gradska infrastruktura)

Heilbroner Gordonova teza

Prekretnice u ciklusu potreba institucionalnih promjena (nacionalne i meunarodne)

Ameriki izbori i ekonomija

God. izbora Izabrani predsjednik Nezaposlenost Inflacija Kljuka ek. obiljeja

1932 Franklin Roosvelt (D) 24,9 -10,7 Depresija

1948 Harry Truman (D) 3,8 6,5 Postratna prilagoavanja

1952 Dwight Eisenhower (R) 3,1 2,3 Koreanski rat, kontrola cijena

1960 John Kennedy (D) 5,5 1,0 Poetak recesije, nezaposlenost

1964 Lyndan Johnson (D) 5,1 1,3 Veliko drutvo, blagostanje

1968 Richard Nixon (R) 3,4 4,5 Graansko nepovjerenje, krah

drutvenih vrijednosti

1976 Jimmy Carter (D) 7,6 5,5 Nezaposlenost, rast cijena

energenata

1980 Ronald Reagan (R) 7,5 12,6 Inflacija, cijene energenata

1988 George Bush S (R) 5,4 4,2 Trg.budetski deficit, smanjenje

poreza

1992 Bill Clinton (D) 7,6 3, Budetski deficit, NAFTA, rast

poreza

2000 George Bush (R) 3,9 3,5 Budetski suficit, reforma

soc.sektora

2008 Barack Obama (D) 6,1 4,9 Finansijska kriza, recesija

Makroekomska ravnotea dinamiki pristup

(ravnotea u dugom roku)

ANALIZA RAVNOTEE

1. Tradicionalni pristup

2. Opta teorija sistema sistemski pristup

1. TRADICIONALNI PRISTUP

PRVA VARIJANTA: ravnotea ili neravnotea se objanjava jednakou ili

nejednakou ekonomskih varijabli bez analitikogobjanjenja prirode tih odnosa

DRUGA VARIJANTA: vezana za modele u kojima su date veze izmeu

ekonomskih varijabli

PONAANJE MODELA 4 faze:

1. poetna pozicija ravnotea

2. promjene koje naruavaju ravnoteu

3. proces prilagoavanja promjenama

4. krajnja pozicija nova ravnotea


A. Maral: trenutna, kratkorona i dugorona ravnotea

J. umpeter: parcijalna, agregatna i opta ravnotea


2. SISTEMSKI PRISTUP

Ravnotea najnii oblik organizovanosti sistema u hijerarhiji

OPTIMALNOST STABILNOST RAVNOTEA

J. M. Kejns ravnotea nije cilj ve pretpostavka privredne stabilnosti

To je pokazalo da se pojam ravnotee mora posmatrati dinamiki

ILUSTRACIJA SISTEMSKOG PRISTUPA

sistem prolazi kroz take ravnotee ali uvijek na viem nivou razvoja

primjer investicionih ciklusa

t

I

A

A

A

B

B

B

B

B

A ravnoteaB najvee odstupanje

od ravnotee

t

I

POTENCIJALNI PROIZVOD

REALNI PROIZVOD

B

2. SISTEMSKI PRISTUPPERIODINOST OPTE RAVNOTEE

Objaenjenje ravnotee koncentrie na 4 elementa:

1. neophodnost prolaska sistema kroz stanje ravnotee

2. periodinost ravnotee

3. nova ravnotea na viem nivou razvijenosti sistema

4. duina razmaka izmeu 2 ravnotee razliita zavisi od strukturnih promjena i sposobnosti sistema da se tim promjenama adaptira

PROGNOZIRANJE KONJUKTURNOG CIKLUSA

najvaniji zadatak ekonomista

ranije konjukturni ciklusi prognozirani na bazi indeksa vodeih pokazatelja

J. Tinbergen makroekonomski modeli

Lorens Klajn (1980. Nobelova nagrada) prognostiki sistemi

PROGNOZIRANJE KONJUKTURNIH CIKLUSA

Metode:

kvantitativne metode

kvalitativne metode

kombinovane metode

KVANTITATIVNE METODE

poinju analitikim okvirom sa jednainama koje predstavljaju AS i AD

uz pomo ekonometrije procjene parametara (npr. MPS i MPC)

sastavlja se model kao sistem jednaina (preko 10.000 varijabli)

uvode se eksterne varijable rezultat - prognoze

makroekonomija u dugom roku-p

Documents