EKONOMSKI FAKULTETDODIPLOMSKI STUDIJ

SEMINARSKI RAD IZ NASTAVNOG PREDMETA MAKROEKONOMIJA

Tema:Fiskalna politika - oporezivanje s akcentom na poreski sistem u BiH

SADRŽAJ

1. UVOD.......................................................................................................................................................................................3

2. FISKALNA POLITIKA.........................................................................................................................................................4

2.1 FISKALNA POLITIKA BOSNE I HERCEGOVINE...................................................................................................................62.2 FUNKCIJE FISKALNE POLITIKE................................................................................................................................62.3 VERTIKALNA I HORIZONTALNA FISKALNA RAVNOTEŽA..............................................................................................7

3. OPOREZIVANJE S AKCENTOM NA PORESKI SISTEM U BIH.................................................................................9

3.1 POREZI................................................................................................................................................................103.2 PODJELA POREZA...................................................................................................................................................113.3 DIREKTNI I INDIREKTNI POREZI..................................................................................................................................113.4 POREZ NA DODATU VRIJEDNOST ( PDV )...................................................................................................................123.5 PREDNOSTI I NEDOSTACI PDV-A.........................................................................................................................14

4. ZAKLJUČAK........................................................................................................................................................................17

5. LITERATURA......................................................................................................................................................................18

1. UVOD

U seminarskom radu govorit ćemo o pojmovima fiskalne politike i oporezivanja, te se osvrnuti na njihovu primjenu u Bosni i Hercegovini. Cilj ovog seminarskog rada je uputiti čitaoce o samom značenju gore navedenih pojmova te obraditi problematiku njihove primjene u našoj zemlji. Fiskalni sistem svake zemlje odraz je ekonomskih potreba ali i brojnih neekonomskih uticaja. Za fiskalnu politiku Bosne i Hercegovine se može reći da su je upravo ti neekonomski uticaji stavili u žižu interesovanja. Naime u ratom razorenoj i osiromašenoj privredi Bosne i Hercegovine neminovno se javlja potreba za intervencijom države, pred koju se stavlja širok dijapazon zadataka: od pomoći pri uspostavljanju saobraćajne, telekomunikacione i druge infrastrukture do organizacije i finansiranja zdravstva, obrazovanja itd.

Po svom društvenom uređenju Bosna i Hercegovina je kompleksna država, dva entita, distrikt, 10 kantona i 105 jedinica lokalne uprave (opština). Takvo strukturno uređenje je u mnogome određivalo ukupnu poresku politiku u post Dejtonskoj BiH. S tim u vezi neophodno je naglasiti da se o poreskoj politici na nivou države BiH do 2003. godine, ne može ni govoriti obzirom da su glavnu riječ u kreiranju poreske politike imali entiteti i distrikt.Imajući u vidu da je BiH zemlja u tranziciji i da ima izraženu potrebu za provođenjem reforme fiskalnog sistema, jer je postojeći bio neadekvatan i neefikasan i nije kompatibilan sa rješenjima EU, bilo je neophodno stvoriti uslove da se reforma provede i na nivou BiH i na nivou entiteta, te da oba nivoa postignu saglasnost za provođenje te reforme.

Seminarski rad sastoji se iz dva dijela, i to „Fiskalna politika“ i „Oporezivanje s akcentom na poreski sistem u BiH“ , te se svaki od dva dijela sastoji od nekoliko međusobno povezanih dijelova u kojima se dateljno obrađuju navedeni pojmovi.

3

2. FISKALNA POLITIKA

Fiskalna politika se bavi načinima prikupljanja novca u državnu blagajnu i njegovog trošenja. Sastoji se od porezne politike i politike javnih rashoda. U vrijeme inflacije često se primjenjuje kontrakcijska fiskalna politika u vidu povećanih poreza i smanjenja javnih rashoda. U vrijeme depresije primjenjuje se ekspanzivna fiskalna politika u vidu smanjenja poreza i porasta javnih rashoda.Fiskalna politika utiče na prihode i potrošnju ljudi, pomaže u određivanju alokacije resursa između privatnih i kolektivnih dobara te utiče na poticanje investicija. Fiskalna se politika može definirati kao svjesna promjena državnih prihoda i rashoda kojima je svrha ostvarivati makroekonomske ciljeve ekonomske politike,poput pune zaposlenosti, stabilnih cijena, zadovoljavajuće stope rasta gospodarstva i ostvarivati eksternu ravnotežu. Osnovne funkcije fiskalne politike mogu se formulisati na sledeći način:

stabilizaciona funkcija - nosioci fiskalne politike nastoje da njenim instrumentima obezbede privrednu stabilnost kao osnovu za neometano obavljanje ekonomskih aktivnosti;

alokativna funkcija - fiskalnom politikom i njenim instrumentima odnosno politikom javnih prihoda i javnih rashoda utiče se na odluke privrednih subjekata u vezi sa alokacijom oskudnih resursa na različite delatnosti;

redistributivna funkcija - fiskalna politika obezbeđuje neometano snabdevanje javnim dobrima, odvijanje javne potrošnje i transfer sredstava prema ugroženim delovima stanovništva.

 Fiskalna politika ima svoje globalne i specifične ciljeve. Globalni ciljevi fiskalne politike su:

privredni rast i razvoj kroz pospešivanje rasta društvenog proizvoda, ekonomska ravnoteža i stabilnost cena, pravednija raspodela dohotka.

 Specifični ciljevi fiskalne politike su:

finansiranje ponude javnih dobara i usluga, ravnomernija socijalna raspodela javne potrošnje, stabilizaciona funkcija (kroz rast bruto društvenog proizvoda, rast zaposlenosti i stabilne

cene), strukturno-razvojna funkcija.

 Osnovne komponente fiskalne politike su:

politika javne potrošnje odnosno budžetska politika - budžet predstavlja novčani predračun države kojim se određuju prihodi i rashodi državnih organa prema unapred

4

određenim namenama; politika javne potrošnje definiše načine potrošnje odnosno namenu svih sredstava koja postoje u budžetu; budžet u našoj zemlji predlaže ministarstvo finansija, a usvaja ga Narodna skupština i on ima snagu zakona;

poreska politika odnosno politika budžetskih prihoda - da bi budžet mogao da se troši za različite namene potrebno je da se odrede načini punjenja budžeta; budžet države se puni iz njenih javnih prihoda odnosno iz različitih vrsta poreza i drugih izvora koje država odnosno fiskalna vlast prikuplja.

Definisanjem osnovnih komponenti fiskalne politike u velikoj meri su definisani i instrumenti fiskalne politike - nivo budžetske potrošnje, nivoi transfera, autonomni porezi i nivoi poreskih stopa. Fiskalna vlast može na privredne subjekte da utiče i preko budžetske politike i preko politike budžetskih prihoda odnosno i preko javne potrošnje i preko poreske politike. Na primer, ako je cilj nosilaca ekonomske politike u određenom periodu da povećaju ulaganja privrednih subjekata u određenu delatnost onda će vrlo verovatno svim preduzećima koja se odluče na obavljanje te delatnosti smanjiti poreze kako bi ih stimulisala. Na taj način bi fiskalna vlast uticala na privredne tokove svojom poreskom politikom. Ako bi preduzeća koja se odluče da uđu u navedenu granu dobijala i druge vrste pomoći (na primer subvencije), onda bi fiskalna vlast i kroz javne rashode uticala na privredni život.Iako je polje delovanja fiskalne politike mnogo šire, moglo bi se reći da postoje dva osnovna načina za vođenje fiskalne politike:

vođenje ekspanzivne fiskalne politike - podrazumeva niže poreske stope i veću potrošnju države;

vođenje restriktivne fiskalne politike - fiskalna politika sa višim poreskim stopama i ograničavanjem državne potrošnje.

Vođenje fiskalne politike ne može biti nezavisno od vođenja monetarne politike, kao što se ni monetarna politika ne može formulisati i sprovoditi bez obzira na način na koji se sprovodi fiskalna politika. One su međusobno povezane ne samo kao delovi ekonomske politike države već i zbog toga što se i jednom i drugom može delovati na iste ekonomske kategorije zbog čega moraju da budu usklađene.

2.1 Fiskalna politika Bosne i Hercegovine

Fiskalni sistem svake zemlje odraz je ekonomskih potreba ali i brojnih neekonomskih uticaja. Za fiskalnu politiku Bosne i Hercegovine se može reći da su je upravo ti

5

neekonomski uticaji stavili u žižu interesovanja. Naime, u ratom razorenoj i osiromašenoj privredi Bosne i Hercegovine neminovno se javlja potreba za intervencijom države pred koju se stavlja širok dijapazon zadataka: od pomoći pri uspostavljanju saobraćajne, telekomunikacione i druge infrastrukture do organizacije i finansiranja zdravstva, obrazovanja itd.

Kako je dejstvo monetarno-kreditne politike suženo postojanjem valutnog odbora poseban naglasak se stavlja na fiskalnu politiku. Osim toga, postojanje složene i u mnogome specfične državne zajednice kao i činjenica da se Bosna i Hercegovina nalazi u periodu tranzicije također zahtjevaju poseban napor u vođenju fiskalne politike.

Zadaci fiskalne politike u Bosni i Hercegovini postaće jos složeniji u periodu koji slijedi i zbog činjenice da se očekuje znatno smanjenje dotoka strane pomoći i donacija.

2.2 Funkcije fiskalne politike

Djelovanje fiskalne politike ispoljava se na mikroekonomskom i makroekonomskom nivou. Mikroekonomski uticaji fiskalne politike idu posebno u pravcu stimulacije obima strukture ponude. Posmatrana sa makroekonomskog aspekta fiskalna politika ima tri osnovna kompleksa ciljeva kojima mora pristupiti sihronizovano, a to su:

• Alokacija sredstava

• Distribucija sredstava

• Efikasno stabilizirajuće djelovanje

Prva dva kompleksa ciljeva odnose se na obezbjeđenje sredstava za zadovoljavanje javnih potreba, čime se na tržištu vrši odgovarajuća alokacija raspoloživih sredstava, kao i aktiviranje specifičnog mehanizma koji vrši korekciju u stanju raspodjele na način da se ovim preraspodjelama generiraju maksimalni pozitivni učinci, odnosno najmanje šteti privredi. Alokacija sredstava podrazumjeva takvo dijelovanje odgovarajućeg instrumentarija fiskalne politike putem kojeg se vrši prebacivanje sredstava iz područja zadovoljavanja privatnih potreba u područje zadovoljavanja javnih potreba.

Distribucija sredstava je najosjetljivija dimenzija fiskalne politike jer ona podrazumjeva djelovanje fiskalnog instrumentarija putem kojeg se vrši prebacivanje sredstava jednog lica/regije na drugo lice/regiju.

6

Treći set ciljeva bitno je različit od predhodna dva. Kod stabilizirajućeg seta ciljeva funkcija fiskalne politike se ispoljava u težnji održavanja visokog stepena korištenja raspoloživih proizvodnih potencijala, prije svega upošljavanja radne snage i kapaciteta ali i održavanja stabilnog novca i cijena. U Bosni i Hercegovini alokativna i distributivna funkcija fiskalne politike uokvirena je u složenu državnu strukturu to se ovaj aspekt izražava na četiri nivoa državne organizacije što predstavlja veoma složen mehanizam u odnosu na praksu u svijetu.

Pitanje stabilizirajuće funkcije fiskalne politike u Bosni i Hercegovini je naročito važno, posebno ako se respektuje njena pozicija "male otvorene privrede". U prilikama kakve postoje u Bosni i Hercegovini mjerama fiskalne politike se presudno utiče na opredjeljenja preduzeća i pojedinaca izmedu štednje i potrošnje, uvoza i izvoza i različitih drugih aktivnosti. Pri tome treba imati u vidu da se u kratkom roku fiskalnom politikom značajno može uticati na regulisanje obima i strukture efektivne potražnje, te na nivo i strukturu likvidnosti privrede. Međutim, uticaj fiskalne politike sa aspekta razvojnih ciljeva može se ostvariti na dugi rok kroz razne stimulativne mjere.

2.3 Vertikalna i horizontalna fiskalna ravnoteža

Fiskalni sistem neke države je vertikalno uravnotežen ako svaki nivo vlasti ima dostatne prihode za finansiranje rashoda za koje je odgovoran. Zbog nedostupnosti podataka teško je iskazati nivo vertikalne uravnoteženosti/ neuravnoteženosti ali se ona može približno predstaviti na dva načina:

U užem smislu, udjelom rashoda koje pod-državne vlade mogu finansirati iz vlastitih sredstava (nad kojima imaju kontrolu),

U širem smislu udjelom rashoda koje oni mogu finansirati iz svojih poreskih prihoda, uključujući zajedničke prihode, ali bez transfera.

Za Bosnu i Hercegovinu relevantna je prva definicija. Na osnovu to definicije, kao što možemo zaključiti iz dosadašnjeg izlaganja postoji značajan pritisak vertikalne neravnoteže na državnom nivou i u entitetima. Primjena šire definicije vertikalne neravnoteže tj. proširivanje općinskih prihoda za zajedničke poreze, smanjuje pritisak vertikalne fiskalne neravnoteže na općinski nivo samo u ograničenoj mjeri.

Postoji mnogo razloga za takvu situaciju uključujući ograničeno pravo odlučivanja i autonomiju općina kada su u pitanju njihovi vlastiti prihodi i prenošenje za finansiranje socijalnih usluga na općine, to nije praćeno dodjeljivanjem odgovarajućih sredstava za finansiranje, posebno socijalne zaštite. Kao rezultat ovakve

7

neuravnoteženosti općine često posluju uz dugovanja ili uz pomoć transfera od strane kantona.

Ako sve vlade na istom nivou (npr. općine) imaju sličan kapacitet prihoda za finansiranje svojih rashoda tada postoji horizontalna uravnoteženost fiskalne politike.Vertikalno uravnotežena struktura prihoda ne mora nužno biti i horizontalno uravnotežena, jer svaka vlada može imati različite potrebe za rashodima ali i različite kapacitete za ubiranje prihoda.

3. OPOREZIVANJE S AKCENTOM NA PORESKI SISTEM U BiH

8

U najopćenitijem smislu može se reći da je porez instrument kojim država prikuplja sredstva potrebna za financiranje državnih potreba (financiranje državnog aparata, odgoja i obrazovanja, financiranje određenih socijalnih davanja, financiranje određenih infrastrukturnih projekata, davanje poticaja i subvencija). U tom smislu moglo bi se reći da su porezi cijena javnih dobara koje na razne načine koristimo, ali uvijek obavezno i posredno putem državnih institucija.Kao što je već rečeno, građani plaćanjem poreza osiguravaju sredstva za financiranje određenih javnih dobara (npr. obrazovanje, zdravstvo, policija, vojska i td.), ali ne stječu prava da u omjeru uplaćenog poreza dobiju određenu vrstu usluge, kao što je npr. kod plaćanja doprinosa za penziono osiguranje, gdje se penzija određuje visinom uplaćenog doprinosa. Zato se za poreze i kaže da se njima financiraju određena javna dobra ili općedruštvene potrebe čije se korištenje ne može individualno odrediti, ni po opsegu ni po vremenu, već se zbog njihovog vitalnog značaja za funkcioniranje društva propisuje kao zakonska obaveza, u pravilu prema ekonomskoj snazi poreznih obveznika uz određene korekcije koje su socijalnopolitički motivirane.  Poreski sistem FBiH uređen je s više zakonskih i podzakonskih propisa, a najvažniji su:

Zakon o porezu na dohodak Zakon o porezu na dobit Zakon o porezu na dodanu vrijednost ( na nivou BiH ) Pravilnik o primjeni zakona o porezu na dohodak Pravilnik o primjeni zakona o porezu na dobit Pravilnik o primjeni zakona o porezu na dodanu vrijednost ( na nivou BiH ) Zakon o posebnim porezima Zakon o računovodstvu

3.1 Porezi

Pitanje suštine i osnovnih karakteristika poreza bilo je predmet definisanja čitavog niza autora koji su pokušavali da iznesu osnovne karakteristike ovog oblika prihoda. Definicije se u znatnoj mjeri razlikuju zavisno od perioda u kome su nastale.

Tako, u antičkoj Grčkoj i Rimu porez je tumačen kao davanje pokorenih pobjednicima i poreska obaveza se izjednačavala sa pojmom potčinjenosti.U feudalizmu, porez se tretira, na prvom mjestu kao dar, a zatim kao pomoć.

9

Novija shvatanja o suštini poreza kao oblika prihoda stavljaju akcenat na ekstra fiskalne zadatke u uslovima državnog intervencionizma. Porezi gube neutralan karakter i vrlo uspješno počinju da se primjenjuju u ostvarivanju vanfiskalnih ciljeva ( ekonomsko-političkih, socijalno-političkih i političkih).

Opšte karakteristike poreza kao oblika prihoda u savremenim uslovima ogledaju se u sljedećem:

U osnovi poreza leži prinuda, što znači da su poreski obveznici dužni da plate poreze, a u protivnom – iznos poreza bit će naplaćen prinudnim putem.

Porez predstavlja davanje bez direktne protunaknade. Međutim, iako nije riječ o direktnoj protunaknadi ne može se poreći da porezi, u principu, predstavljaju indirektnu protunaknadu, čija veličina uveliko zavisi od toga u kojoj mjeri široki slojevi naroda imaju uticaja na kreiranje politike javne vlasti.

Porez predstavlja takav prihod kod koga nije unaprijed utvrđena svrha za koju će se koristiti, što znači da prilikom naplate poreza, država nije dužna da poreskom obvezniku daje obavještenje u koju svrhu će se upotrijebiti prihodi koji potiču od poreza.

Kao posebnu karakteristiku poreza moderne države treba navesti da se oni naplaćuju isključivo u novcu, a samo u izuzetnim slučajevima u naturi.

Porezi u savremenim uslovima dobijaju sve značajnije mjesto pri ostvarenju pojedinih ekonomsko-političkih i socijalno-političkih zadataka i ova orjentacija postaje sve izraženija.

3.2 Podjela poreza

U teoriji i praksi nailazi se na niz pokušaja da se izvrši podjela, klasifikacija poreza. Već prema tome šta se uzima kao baza klasifikacije, mogu se razlikovati i različite grupacije poreza:

porezi u novcu i naturi, redovni i vanredni porezi, direktni (neposredni) i indirektni (posredni) porezi i dr.

10

3.3 Direktni i indirektni porezi

Klasifikacija poreza na direktne i indirektne predstavlja veoma staru klasifikaciju poreza, koja je bila predmet čestih rasprava. Veoma često se diskutovalo o realnosti podjele poreza na direktne i indirektne, s obzirom da je praksa pokazala da se kod izvjesnih poreza javljaju nejasnoće prilikom utvrđivanja da li je porez direktan ili indirektan.

Tako, jedan od osnova za podjelu poreza na direktne i indirektne jeste u tome kako se manifestuje poreska snaga. Ukoliko se poreska snaga manifestuje posjedovanjem imovine ili dohotka riječ je o direktnim porezima. Ukoliko se, međutim, poreska snaga manifestuje u vidu potrošnje radi se o indirektnim porezima.

Pored pomenutog, kao kriterij za razlikovanje direktnih i indirektnih poreza može da služi i fenomen prevaljivanja poreza. Polazeći od ovoga onaj porez koji po namjeni zaknodavca pogađa lice koje ga plaća, predstavlja direktni porez, dok će porez koji se prevaljuje na neko treće lice predstavljeti indirektni porez.

Ukoliko posmatramo poreski sistem savremenih država, mogu se uočiti da su to različite kombinacije direktnih i indirektnih poreza, obzirom da i jedna i druga grupacija poreza imaju i prednosti i nedostatke, te je neprihvatljivo davati apriori prioritet bilo jednoj bilo drugoj grupaciji poreza. I u poreskom sistemu BiH zastupljena je kombinacija direktnih i indirektnih poreza.

U poreskom sistemu Bosne i Hercegovine direktni porezi su :

• porez na dobit fizičkih i pravnih lica,

• porez na imovinu,

• porez na prihod od imovine i imovinskih prava,

• porez na prihod od autorskih prava,

• porez na nasljeđe i poklon,

• porez na dobitke od igara na sreću...

U indirektne poreze u Bosni i Hercegovini ubrajamo:

11

• uvozne i izvozne dažbine,

• akcize,

• putarine,

• porez na promet proizvoda i usluga i

• porez na dodatu vrijednost

• porez na potrošnju alkoholnih i bezalkoholnih pića u ugostiteljstvu, (diskutabilna opstojnost obzirom da nisu propisani na nivou BiH) 

3.4 Porez na dodatu vrijednost ( PDV )

Porez na dodatu vrijednost (PDV ) je najrasprostranjeniji sistem oporezivanja prometa roba (dobara) i usluga u svijetu. U nekim zemljama se javlja i pod drugačijim nazivima, npr. u Velikoj Britaniji, Kanadi, Novom Zelandu ili Singapuru gdje je poznat kao porez na dobra i usluge (eng. goods and services tax - GST ), dok je u Japanu poznat kao porez na konzumiranje.Porez na dodatu vrijednost je indirektni porez, što znači da se ne prikuplja direktno od lica koje je porezni obveznik, već od lica koja se smatraju krajnjim potrošačima. S obzirom da je PDV zamišljen kao porez na konzumiranje, izvoz nije predmet oporezivanja.PDV je izumio francuski ekonomista Maurice Lauré 1954. godine. On je bio direktor francuske poreske službe koja je 10. aprila 1954. uvela taxe sur la valeur ajoutée (TVA). Ovaj porez je isprva uveden kao opterećenje za velike kompanije, ali je vremenom njegovo djelovanje prošireno na sve oblasti poslovanja.

U Bosni i Hercegovini, porez na dodatu vrijednost (PDV) se počeo primjenjivati 1.januara 2006. godine i to sa samo jednom jedinstvenom stopom od 17%. U Evropskoj Uniji poreski sistem je označen serijom direktiva od kojih je najznačajnija Šesta direktiva. Iako postoje osnovne smjernice, neke države su uspjele stvoriti različite stope za određene regije i teritorije. Uobičajena stopa je 15%, ali ponegdje postoje i snižene do 5%, ali i povišene gdje je maksimum 25%. Konačno, iako nije predviđeno Šestom direktivom, neke države za izvjesna dobra i usluge imaju "nultu stopu". Važna napomena je da to nije isto što i oslobađanje od poreza na dodatu vrijednost.

U oporezivanju potrošnje, PDV u BiH je zamijenio postojeći porez na promet proizvoda i usluga. PDV je kao i porez na promet indirektni porez na potrošnju, ali koji se za razliku od poreza na promet, obračunava i plaća na isporuke dobara i pružanje usluga u svim fazama proizvodnje i prometa dobara i usluga, kao i na uvoz dobara.

12

Potrošni oblik PDV-a ogleda se u tome da je on, pored toga što je predmet oporezivanja dodata vrijednost u pojedinim fazama proizvodnje i prometa dobara i usluga, ustvari porez na potrošnju, jer se i PDV uvijek prevaljuje na krajnjeg potrošača. Iako se poreskom obveznicima u sistemu PDV-a, formalno, smatraju poduzetnici-učesnici u prometi dobara i usluga , stvarni poreski teret uvijek snosi krajnji potrošač tih dobara i usluga. Naime, poreski teret se postepeno prenosi u svaku narednu fazu proizvodnje i prometa,i konačno na krajnjeg potrošača koji kroz cijenu dobra ili usluge koju kupuje plaća i pun iznos PDV-a na to dobro i uslugu.

Drugo osnovno obilježje PDV-a je vezano za načelo odredišta, koje nalaže da od poreza u cjelini mogu biti oslobođena samo ona dobra i usluge čija se potrošnja odvija u drugoj poreskoj jurisdikciji. To znači da potrošnja dobara i usluga koji su isporučeni na teritoriju u nadležnosti druge poreske administracije nije predmet oporezivanja, a poduzetnici koji su izvršili takve isporuke imaju pravo na povrat cjelokupnog poreza plaćenog u prethodnim fazama proizvodnje i prometa.

Kreditna metoda prikupljana poreza vrši se tako da poreski obveznik pri svakoj nabavci plaća zaračunati PDV. PDV koji je platio na svoje nabavke oduzima od PDV-a kojeg obračuna na svoje prodaje, tako da mu za uplatu „ostaje“ samo razlika između poreza koji je on obračunao na svoje prodaje i poreza kojeg je platio dobavljačima za izvršene nabavke, pri čemu se može javiti i pretplata poreza, ukoliko je izlazni porez manji od ulaznog u određenom obračunskom periodu.

Kod kreditnog metoda obračunati PDV mora uvijek biti naznačen u ispostavljenim fakturama i samo tako naznačeni porez služi kao dokumentovani dokaz za odbitak ulaznog poreza, zbog čega se ovaj metod naziva još i fakturni, odnosno metod računa.

U sistemu PDV-a postoje dva tipa poreskih oslobađanja i to: sa pravom na odbitak ulaznog poreza i bez prava na odbitak ulaznog poreza.

Poresko oslobađanje sa pravom na odbitak ulaznog poreza (u slučajevima tkzv. nulte stope PDV-a koji važi samo za izvoz) i same isporuke dobara i njihovi izvršioci- obveznici ostaju u sistemu PDV-a, ali su potrošači tih dobara i usluga izvan dometa PDV-a, odnosno u drugoj poreskoj jurisdikciji. To znači da poreski obveznici na svojim računima neće obračunavati PDV, odnosno iskazat će stopu od 0%, a imat će pravo na odbitak cjelokupnog poreza koji su platili svojim dobavljačima prilikom nabavke dobara i usluga.

Poreska oslobađanja bez prava na odbitak ulaznog poreza (kada se isporuke određenih dobara ili usluga unutar date poreske jurisdikcije oslobađaju obaveze obračunavanja PDV-a) odnosi se na ona dobra ili usluge, odnosno obveznike koji su ih isporučili a koji se, u osnovi, isključuju iz sistema PDV-a.

Pošto kod ovakvih poreskih oslobađanja nema prava na odbitak ulaznog poreza, u cijeni koju za ova dobra ili usluge plaća krajnji potrošač sadržan je i ulazni PDV zaračunat u svim prethodnim

13

fazama prometa.U ovakvim slučajevima ukupno poresko opterećenje je manje, ali sama potrošnja nije u potpunosti oslobođena PDV-a, jer je oslobođena samo ona zadnja faza pri prometu dobara tj. „posljednja dodata vrijednost“.

3.5 Prednosti i nedostaci PDV-a

Da bi se eventualno mogli sagledati efekti primjene sistema poreza na dodatu vrijednost potrebno je istaći neke prednosti ali i nedostatke PDV-a u odnosu na dosada primjenjivani sistem poreza na promet .

Prednosti PDV-a u odnosu na porez na promet proizvoda i usluga :

u odnosu na porez na promet, PDV je mnogo izdašniji i efikasniji, jer obuhvata sve faze proizvodnje, odnosno prometa;

PDV znatno umanjuje uslove za postojanje sive ekonomije (za razliku od poreza na promet koji, upravo zato što se naplaćuje u najslabijoj karici-maloprodaji i to za gotov novac, daje velike šanse razvoju sive ekonomije); naplata najvećeg dijela PDV-a se ostvaruje prije maloprodajne faze (i to samo na osnovu izdatih faktura, bez obzira da li su one i naplaćene), što znači da se porez naplaćuje na ukupnu vrijednost od svake faze prometa (za razliku od poreza na promet, koji se u cjelini naplaćuje tek u maloprodaji); Ovo je po nekim mišljenjima i najznačajniji efekat.

za razliku od sistema poreza na promet (koji se, kao jednofazan, zasniva na sistemu oslobađanja svih faza prometa koje prethode maloprodaji), PDV je višefazan (svefazani neto porez) i zasniva se na sistemu odbitaka. Iz istih razloga, poreska evazija u sistemu PDV-a je minimalna, jer se oporezuju, prate i kontrolišu sve faze prometnog ciklusa (za razliku od poreza na promet kod koga je poreska evazija prisutna kako kod maloprodaje tako i u svim prethodnim fazama, a naročito u veleprodajnoj);

sistem PDV-a dosljednije poštuje princip odredišta i zbog dosljednije primjene principa odredišta, u sistemu PDV-a su i slučajevi dvostrukog oporezivanja i slučajevi dvostrukog oslobađanja transakcija u međunarodnom prometu znatno rjeđi nego u sistemu poreza na promet. Iz istih razloga, PDV obezbjeđuje ravnopravan konkurentski položaj uvezenih i domaćih proizvoda na tržištu zamlje uvoznice;

jedna od bitnijih karakteristika PDV-a je i mali broj stopa, što znatno smanjuje administrativni tehnička ograničenja i pojednostavljuje tehnike obračunavanja, plaćanja i kontrole;

14

PDV ima znatno logičniju (i ujedno neuporedivo efikasniju) tehniku naplate, jer kod PDV-a nema odlaganja plaćanja (za razliku od poreza na promet, čija se naplata sistemski suspenduje sve do maloprodaje);

PDV obezbjeđuje neutralnost u spoljnotrgovinskim transakcijama, jer je izvoz u cjelini oslobođen oporezivanja;

PDV se pri uvozu naplaćuje odmah, s tim da poreski obveznici-uvoznici tako plaćeni porez mogu odmah istaknuti kao poreski kredit (naravno, ako se ne radi o uvozu za vlastitu krajnju potrošnju);

prednosti PDV-a su posebno uočljive kod oporezivanja usluga, jer i u ovom segmentu obezbjeđuju poresku neutralnost sa aspekta poreskih obveznika (koji i ulazni porez na korištene usluge mogu koristiti kao poreski odbitak, što sistem poreza na promet nije omogućavao).

Među nedostacimama PDV-a u odnosu na sistem poreza na promet treba istaći:

povećano administratiranje i troškovi poreskih obveznika vezane za obračunavanje, naplatu i plaćanje poreza u odnosu na jednofazni poreski sistem, a zbog činjenice da se poreskim obveznicima u sistemu PDV-a smatraju gotovo svi preduzetnici (osim onih „malih“, čiji obim prometa omogućava neulazak u sistem PDV-a,), te je mnogo veći broj poreskih obveznika nego u sistemu poreza na promet;

izraženija regresivnost (što je direktna posljedica relativno malog broja poreskih stopa u odnosu na sistem poreza na promet, posebno u situaciji uvođenja PDV-a sa jedinstvenom stopom kakav je u BiH). Ovaj nedostatak može se djelimično riješiti selektivnim oporezivanjem specifičnih proizvoda akcizama;

relativno izraženiji inflatorni potencijal (zbog mogućeg a u mnogo slučajeva i neminovnog povećanja cijena usljed racionalnih, ali i raznih psiholoških i drugih iracionalnih motiva i razloga, naročito ukoliko poreski obveznici nisu pravovremeno pripremljeni i dovoljno upoznati sa osobinama PDV-a i posljedicama njegove primjene);

problem raspodjele subcentralnim nivoima (priroda PDV-a zahtijeva njegovo uvođenje i primjenu na najvišem, centralnom nivou vlasti. U složenim državama kakva je BiH, to neminovno dovodi do raznih problema vezanih za adekvatnu i pravednu distribuciju prikupljenog poreza nižim nivoima vlasti: entitetima, kantonima, opštinama).

15

4. ZAKLJUČAK

Neupitan je značaj fiskalne politike u Bosni i Hercegovini all ostaje pitanje da Ii je naša fiskalna politika dovoljno prilagođena specifičnim uslovima u kojima se provodi kao i da li je u stanju zadovoljiti sve zahtjeve koji se pred nju postavljaju? Pokušaj prilagođavanja karakterističnoj strukturi vlasti u Bosni i Hercegovini rezultirao je izgradnjom specifičnog fiskalnog sistema. Postavlja se pitanje koliko je uspješno dizajnirana fiskalna decentralizacija naročito ako se imaju u vidu sve njene specifičnosti? U Bosni i Hercegovini postoji znatna neuravnoteženost kako u pogledu dostatnosti prihoda za finansiranje rashoda svakog pojedinog nivoa vlasti tako i u kapacitetu prihoda

16

za finansiranje rashoda na istim nivoima vlasti. Nužno je provesti mjere koje će ublažiti pritisak koji ovakva vertikalna i horizontalna neuravnoteženost vrše na fiskalni sistem. O poreskoj politici u BiH, sa stanovišta nivoa države s pravom možemo govoriti od janura 2005 godine. Do tada smo imali tri odvojena poreska sistema koji su po mišljenju stručnjaka bili kočnica za njen dalji ekonomski razvoj. Možemo reći da je BiH kao država započela reformu svog porskog sistema i da je glavna značajka te reforme to što je nadležnost za indirektne poreze prešla na nivo države, entetima i disktriktu je ostala nadležnost nad direktnim porezima. Pored istaknutog za politiku indirektnih poreza u BiH najznačajnija je činjenica što se od 1. janura 2006 godine umjesto poreza na promet proizvoda i usluga primjenjuje porez na dodanu vrijednost. Time se BiH pridružila većini evropskih zemalja kada je u pitanju ova vrsta poreza. Moramo konstatovati da je ovo tek početak reformi u BiH i da poreska politika, samim time i poreska politika indirektnih poreza na nivo BiH moraju ići u tom pravcu da omoguće da da BiH postane zemlja poduzetništva čiji ekonomski razvoj neće zavisiti od međunarodne pomoći. Izvori budućeg ekonomskog rasta i povećanja zaposlenosti vide se prvenstveno, u jačanju privatnog sektora, te je za očekivati da će uspostavljanje jedinstvenog ekonomskog prostora na nivou BiH ojačati makroekonomsku stabilnost i u predstojećim reformama treba osigurati povoljnu klimu za domaća i strana ulaganja, jačati finansijksi sektor, ubrzati privatizaciju, osigurati vladavinu prava i stvoriti efikasne mehanizme za borbu protiv korupcije i kriminala.

5. LITERATURA

1. Hodžić, K., Uvod u ekonomiju, IK Penn, Tuzla, 20052. Grupa autora, Ekonomska enciklopedija, drugo izdanje, 1986.3. http://www.pufbih.ba/4. http://bs.wikipedia.org/wiki/Fiskalna_politika5. http://bs.wikipedia.org/wiki/Porez6. http://www.academic.ba/

17

18