1Zhvillimi i Burimeve Natyrore n harmoni me Mjedisin ishtetematika e takimit ndrdikasterial, q u zhvillua me 28 korrik 2015n Hotel Tirana. Pjesmarrs ishin dy ministri dhe strukturat e tyrevartse: Ministria e Energjetiks dhe Industris dhe Ministria eMjedisit.Pas raportimit t situats mjedisore nga dy ministrat prkats, emori fjaln kryeministri Edi Rama. Ai, midis t tjerash, tha: Jamktu pr pr t ritheksuar vendosmrin e qeveris dhe angazhiminton q ditn e par pr t rivendosur rendin ligjor, pr t krijuar nj

Ndryshimet midis dy serive (etapave) kohore 2002-2012, namundsojn t korrigjojm gabimet q kemi br n planifikimine prdorimit t resurseve pyjore gjat ktij 10 vjeari, dhenjkohsisht do t na drejtojn pr nj planifikim m tsuksesshm pr periudhn n vijim. Ashtu sikurse ky projekt kaevidentuar, kemi humbje t theksuar t mbuless pyjore gjatktyre 10 viteve t marra n analiz. Shkaqet pr kt dmtim

pr ta konstatuar kt ngjashmri,mjafton t kujtojm ka ndodhi nvendin ton gjat periudhs 1944-1990, kur nga pyjet u hoq do vit 2-

pyjeve t kohs, apo mos nuk uamerrte mndja q mosrespektimi i tijdo ta onte pylltarin n kolapsinaktual? Prgjigjja sht se ata enjihnin shum mir kt parim dhepasojat e mosrespektimit t tij, bilekt ua bn t njohur qysh n fillimedhe autoriteteve shtetrore tkohs, t cilt megjithkt urdh-ruan t veprohej si u veprua, mejustifikimin se vendi ka nevojaurgjente pr t ardhura dhe prem-timin se kur Shqipria t forcohejekonomikisht, nga pyjet nuk do tmerrej thuajse asgj, duke res-

Me 31 korrik, n mjediset e Hotel Sheraton, Ministria e Mjedisit dheInspektorati Shtetror i Mjedisit e Pyjeve, zhvilluan aktivitetin prPrezantimin e sistemit t monitorimit me kamera t pyjeve. Kto23 vjet ka patur munges vmendjeje ndaj pyjeve. Dmet m tmdha jan br nga prerjet e paligjshme, nga dhnia e lejeve prndrtime minierash, HEC-e pa kriter n fonde pyjore dhe akoma mkeq n Zona t Mbrojtura, zjarret.

N kt shkrim do t bj fjalpr pyjet, kt mbulessublime t planetit ton,gjendja e t cilave prbn nj ngatreguesit m kuptimplot t difer-encimit t vendeve t zhvilluara eme ekonomi t konsoliduar, kujetojn kombe t formuar e tkulturuar, nga vendet n zhvillimme pamjaftueshmri ekonomike tdukshme, ku popujt dhe qeveritprkatse, pr shkak t varfris, poredhe t formimit me mangsi, bazuarvetm n tradit, prbjn entitetejo plotsisht t kristalizuara e tqndrueshme. Mjafton t bsh njvshtrim panoramik npr Franc,Gjermani, Austri e eki apo edhe nItali, Kroaci, Rumani, Maqedoni,Mal t Zi e Greqi, dhe do t vreshmenjher dallimin e madh midis tyredhe vendit ton. Tek ata shikongjelbrim t pafund, t prbr ngapyje t llojeve t ndryshme, q pa-ndrprer mbulojn malet, kodrat efushat, rrethojn me nj butsi pa-rajse fshatrat, qytetet, qendrat turi-stike, rrugt e transportit e do gjq t z syri. Ndrsa tek ne sheh malet zhveshur, kodra e lugina t rrje-pura, siprfaqe shkmbore t ero-duara, ku dhe ai pak pyll i vrtet qka mbetur sikur sht strukur qo-sheve t luginave t thella malore,pasi civilizimi i rrugve t shfry-tzimit akoma nuk i ka mbrriturdhe duket i trembur e sikur lshonpambarim sinjalin SOS, sikur krkonndihm e mbrojtje, pr t mos uzhdukur trsisht edhe ato pakgjurm q kan mbetur nga mbulesapyjore e dikurshme e virgjr e luk-suriante, q vendi yn ka patur e qt huajt e kishin zili.Natyrshm lind pyetja: Prse ndodhkshtu n vendin ton, a kemi ne tngjashm n kontinentin ku je-tojm? Un mendoj se n kt v-shtrim, Shqipria ka shoqe tngjashme jo n Evrop, po n zonate pazhvilluara, atje ku mbijetesa ekombeve mbshtetet, sikurse kandodhur n t gjitha vendet ish-koloni, n shfrytzimin shterues tburimeve t lndve t paranatyrore, ndr te cilat edhe lnda edrurit e prodhimet e tjera pyjore. E,

Prof. Dr. Anesti POSTOLI

SOS-i Q SE DGJON ASKUSH!

Vijon n fq. 2

ZHVILLIMI I BURIMEVE NATYRORE NHARMONI ME MJEDISIN

Vijon n fq. 3

PROMOVOHETSISTEMI

ELEKTRONIK IMONITORIMIT T

PYJEVE (SEMP)

Vijon n fq. 3

HARTOGRAFIMI IMBULESSTOKSORE 2012PR SHQIPRIN

- Projekt i realizuar nga Agjencia Kombtare eMjedisit (AKM) -

Land Cover Albania 2012

Vijon n fq. 3

3 fishi i mundsis vjetore normalet shfrytzimit, duke arrir q nfund t ksaj periudhe t ishin marrprej tyre mbi 80 % e rezervave tlnds s drurit t industriali-zueshme, duke mbetur n terrensiprfaqe t gjera pyjesh t rinj, memosh 1-40 vjeare, rezultat iriprtritjes natyrale t mbi 80 % tsiprfaqes s pyjeve t shfrytzuardhe vetm pak copza pyjesh nmoshn e shfrytzueshmris, nqoshet e luginave malore, ku rrugte shfrytzimit nuk i mbrritn dot.Lind pyetja tjetr: Prse u hoq dovit 2-3 fishi i mundsis normale tshfrytzimit, duke mos respektuarkshtu parimin baz te shkencspyjore, at t vazhdimsis s pro-cesit t prodhimit? A mos vall nuke njihnin kt parim specialistt e

pektuar periudhn e pritjes, q dot pasonte periudhn q do t ishtet paktn 100 vjeare, pra deri sapyjet e rinj t riprtrir t bheshint shfrytzueshm.Por, ndodhi gjat dy dekadave tfundit n kt sektor? Fillimisht upren thuajse t gjith pyjet e rinj,30-40 vjear me pish t zez, tmbjell artificialisht n kodrat dhemalet e zhveshura, afr fshatrave,qyteteve dhe vijave t transportit,me justifikimin se ishin br nsiprfaqe q dikur i kishin prkiturktij apo atij fisi, ksaj apo asajfamiljeje, duke i kthyer kto pyje nsiprfaqe t zhveshura e t eroduara,si kishin qen n fillim. Pastaj uerdhi radha t priteshin cungishtet

EKONOMIA MJEDISORE PREKONOMIA MJEDISORE PREKONOMIA MJEDISORE PREKONOMIA MJEDISORE PREKONOMIA MJEDISORE PRZHVILLIM T QNDRUESHMZHVILLIM T QNDRUESHMZHVILLIM T QNDRUESHMZHVILLIM T QNDRUESHMZHVILLIM T QNDRUESHM- Prcaktimi i vlerave mjedisore dhe rekreative t rajonit Lezh Shngjin,

me metodn indirekte Metoda e mimit Hedonik -Erinda IMERAJZef IMERAJSonila GRUDA

Mjedisi sht nj e mir, q u prket t gjithve, po nuk i takonaskujt (Gundimeda, 2005). Tani mbrojtja e mjedisit sht br me vshtir dhe me kosto m t lart. Sa m i mir e m i pastr t jetmjedisi prreth zonave te banuara aq m e lart sht kostoja ejetess n at ambient. sht detyr e t gjithve pr t mbrojtur atq sht m e mira, pavarsisht faktit se kjo detyr n fund iVijon n fq. 5

147

2e rregullta, po 30-40 vjeare medushqe, t krijuara me an t ri-cungimeve gjat periudhs 1955-1985 n masive t njohura, si Gziqe(Mirdit), Luf (Puk), Helshan(Tropoj), etj. Edhe kto, si t parat,u pren pa leje e pa rregulla teknikedhe u shndrruan n siprfaqeplotsisht t zhveshura e t ero-duara, t cilat tani, pr shkak ttejkalimit t nivelit t biomasskritike, edhe po t mbrohen nukkthehen dot m n rrug natyrale ngjendjen e mparshme. Pr ta brt mundur kt sot krkoheninvestime t paprballueshme ngaekonomia jon. T njjtin fat psuane vazhdojn t psojn edhe pyjet erinj natyral, 30-60 vjear, q kanmbetur e q jan rezultat i riprt-ritjeve natyrale t pyjeve t vjetr,t shfrytzuar gjat periudhs skaluar. Dhe ndodh kshtu sepse nShqipri akoma rreth gjysma epopullsis jeton n fshat dhe nqendra t vogla urbane ku n ku-shtet e nj papunsie t theksuaralternativa e vetme pr ngrohje endrtim, po edhe pr sigurimin endonj t ardhure, n shumicn erasteve t paligjshme, sht lnda edrurit, ndrsa burimi kryesor iushqimit pr blegtorin ekstensivesht pylli. Nuk mjafton vetm kjo,por edhe sot, me lejen e shtetit,nprmjet t ashtuquajturve tende-ra, vazhdojn tu jepen pr shfryt-zim disa mikrofirmave private fanta-zm edhe ato pak pyje t shfryt-zueshm, q kan mbetur n skajete luginave malore, duke mos kursyeras parqet pyjore kombtare, mesaduket, pr ta br t plot aktin ezhdukjes prfundimtare t pyjevenatyral t virgjr.Kjo sht gjendja aktuale e pyjeven Shqipri, e cila pr mendimin timdo t vazhdoj t prkeqsohet edhem, prderisa ende ska asnjalternativ tjetr reale e t shpejtpr ngrohjen e popullsis, prderisablegtoria ekstensive q mban memjete jetese pjesn rurale t po-pullsis nuk ka alternativ tjetrushqimi ve pyllit e prderisa edhen kt situat vazhdon prodhimidhe eksporti her legal e herklandestin i lnds s drurit, druvet zjarrit dhe qymyrit.Nuk duhet harruar edhe fakti qshkatrrimi i mbuless pyjore, prveefektit direkt q ka n prodhimin elnds s drurit dhe ushqimit prblegtorin, ndikon pr keq e nmnyr vendimtare edhe mbimbrojtjen e toks nga erozioni,frenimin dhe rregullimin e rrjedhjess ujrave dhe reshjeve, mbrojtjen ekulturave bujqsore, duke zbuturfaktort ekstrem t klims, mbrojtjene qendrave t banuara, etj. Eshtpikrisht efekti negativ i shkatrrimitprogresiv prgjat dy-tri dekadavet fundit t mbuless pyjore, arsyejaprse vendi yn po prjetonprmbytje biblike t zonave t ulta,her n veri e her n jug, rrshqitjemasive t toks n zonat malore,shkatrrimin e urave, rrugve,tubacioneve ujsjells, etj.Pasi pam fare shkurt gjendjen ekrijuar, natyrshm lind pyetja:duhet br, cilat jan alternativatdhe rrugt q duhen ndjekur nsektorin e pyjeve pr t ardhmen e

afrt dhe t largt, me qllim qgjendja t prmirsohet ose, thnm drejt, t ndryshoj pr mir?Sigurisht, ksaj pyetjeje, q mundt bhet nga shumkush, por qduhet br spari nga ata qdrejtojn shtetin, duhet ti japinprgjigje n radh t par organizmate specializuara, t krijuara gjatvitesh e dekadash dhe kan prdetyr jo vetm administrimin eksaj ekonomie por edhe drejtiminteknike e krkimin shkencor n ktfush, ku punojn e paguhennjerzit m t kualifikuar e tspecializuar t ktij sektori, praMinistria e Mjedisit me organizmate saj t specializuara, si Drejtoria ePyjeve, Drejtoria e Biodiversi-tetit, Agjencia e Pyjeve e Mjedisitdhe Ministria e Arsimit dhe Spor-teve, me Fakultetin e ShkencavePyjore. Pra, fjaln vendimtare duhetta thon n radh t par njerzit mt kualifikuar t fushs, t cilt tekne jo vetm nuk mungojn, porshtohen prdit, duke mos prja-shtuar edhe kontributin e speciali-stve me prvoj e t kualifi-kuar,q kan drejtuar ekonomin aposhkencn pyjore, institucionetprivate t fushs dhe armata e gjere specialistve t prodhimit.Por, po ndodh n realitet? N fakt,n nj mnyr apo n nj tjetr,thuajse t gjith aktort e siprpr-mendur n media, simpoziume,mbledhje, shoqata, prvjetor e deritek bisedat e lira, qahen e ankohense ekonomia pyjore sht n gjendjet keqe, se lnda e drurit vidhet,shitet e eksportohet jasht do mun-dsie e kriteri teknik, se shrbimi py-jor drejtohet kryesisht nga njerzjokompetent e jo t profilit, t ciltpraktikisht, pr shkak t formimit dhekompetencave q kan, nuk jan ngjendje t frenojn kto dukuri ne-gative, se specialistt e pyjeve janzvendsuar nga lloj-lloj kuadroshpa ose edhe me arsimim, por jo pyjor,se n pyje mungojn trsishtinvestimet pr shrbime kulturale,pyllzime, sistemime malore, etj. Dhe,s fundi, duket se shteti e ka pyllta-rin vrimn e fundit t kavallit.Pr ndryshimin e gjendjes t gjithpresin t ndodh mrekullia, pra tbhet ndonj mbledhje me nismn edikujt q e ka provuar dikur shijen epushtetit me pjesmarrje edhe tndonj prfaqsuesi t lart tqeveris e, pas ksaj, t ndrrojgjithka, pra t krijohet ndonjministri apo drejtori e prgjithshmevetm pr pyjet dhe n krye t vihetndonj nga iniciatort, t jepen nga

qeveria fonde t nevojshme, pa-varsisht nga t ardhurat q kysektor i jep buxhetit t shtetit, trehabilitohen pyjet e shkatrruara et rritet prodhimi pyjor me urdhrt peshkut, t punsohen t gjithspecialistt e pyjeve, t lart e tmesm, q tek ne prodhohen mebollk, por pa cilsi, etj., dhe tgjitha kto vetm se pyjet kanrndsie kologjike dhe se ninventarin e tyre prfshihet for-malisht gjysma e siprfaqes svendit, paka se prej saj as nj etreta nuk jan pyje t vrteta, me tgjitha veorit, q duhet t ket njmbules e till!Pr mendimin tim, nuk sht kjorruga e zgjidhjes s problemit tpyjeve n Shqipri .do sektorekonomik n do vend t botsduhet n fillim t prodhoj, pra tijap ekonomis kombtare, pa tmarr pastaj prej saj investime e tmbaj me mjete jetese shtresa tcaktuara t popullsis. Por, ktmundsi, pr arsyet q tham,ekonomia jon pyjore nuk e ka msot. Ne duhet t msojm nga botae qytetruar, e cila ka kaluar situatat ngjashme me at q ne prjetojmsot ne n pyjet e tyre 3-4 shekuj mpar. Le t marrim p.sh. rastin evendeve t zhvilluara t EvropsQendrore t cilat n shekujt 16 e 17-t e kan par veten me pyje tmbishfrytzuara, si pasoj e nevojspr mbshtetjen me energji tzhvillimit t tyre industrial dheblegtoris ekstensive, pr ushqimine popullsis, qllim ky q atje urealizua mjaft mir por solli si pasojzhdukjen e pyjeve natyral, zvog-limin e mbuless pyjore, zhdukjen egjitarve t mdhenj rrmbyes dhetransformimin e natyrs e t biodi-versitetit thuajse n t gjithadrejtimet. Mbas ksaj, n kto vendetashm t industrializuara e tfuqishme ekonomikisht, duke ekuptuar rrezikun ekonomik dheekologjik t degradimit t mbulesspyjore, u ndrmorn prgjat she-kujve 18 e 19-t, studime e pastajinvestime kolosale pr ripyllzimine siprfaqeve t mdha, duke e sjellekonomin e tyre pyjore n gjen-djen q e shohim sot, pra me njmbules pyjore t ekuilibruar, tprbr nga pyje tashm t kultivuare t strukturuar si duhet pr ngamnyra e qeverisjes, prbrja, prej-ardhja e llojeve dhe klasave tmoshs, duke br t mundur sot(pra pas 100-200 vjetsh) marrjen enj prodhimi pyjor maksimal, cilsore t prvitshm, i cili pr t mbetur i

till n mnyr t vazhdueshme e kagjithmon t domosdoshme drej-timin e pandrprer t procesit tprodhimit nga inxhiniert e pyjevet mirprgatitur e t kualifikuar.Por, a mund t veprohet kshtu edhetek ne? Sigurisht q jo! Vendi ynnuk e ka as fuqin ekonomike, asnivelin teknik dhe as zhvillimin eduhur, pr t ndrmarr punime ttilla. Mbasi prgjat nj periudheprej mse 45 vjeare u hoq nga pyjetthuajse e gjith rezerva drusore eshfrytzueshme, u shpyllzuandhjetra mij hektar pyje natyral,cungishte t rregullta e pyjeartificial dhe n kushtet kur akomapr nj periudh jo t shkurtr pyjetjan t detyruar t sigurojnmbijetesn e popullsis rurale dhet qyteteve t vogla pr ngrohje eushqim pr blegtorin ekstensive,duke sakrifikuar pyjet e rinj, tek neshtrohet urgjentisht problemi i asajq italiant i thon salvare ilsalvabile, q n shqip do t thott shptohet ka mund tshptohet! Dhe ktu nuk sht fjalapr tu mburrur pa asnj baz, memundsit e mdha q ne paskemipr rehabilitimin e plot brenda njapo dy dekadave t ekonomis sonpyjore tashm t ekuilibruar eshkatrruar nprmjet 2 ose 20milion fidanve, q premtohet tmbillen gjat muajve t pyjeve, sithuhet shpesh nga specialist q enjohin prciptas profesionin e tyre,por edhe nga autoritetet e shtetit,apo me siprfaqen pyjore fiktiveprej 1,6 milion ha q Shqipria napaska, e cila fsheh potenciale tmdha punsimi, si raportohetshpesh, por t shptohen ato pakpyje t vrteta q kan mbetur, sibaz pr zgjerimin e mtejshm ttyre, t paktn deri nga fundi ishekullit q jetojm, pr t mos uln brezave t ardhshm nj vendt shkret. Dhe, pr ta br tmundur kt, mendoj se duhet tmbahen parasysh, nga shumkushq merr prsipr t drejtoj kt venddhe ekonomin e tij pyjore,sentencat e mposhtme:1. T pranohet qart dhe pa ekuivoknga organet e interesuara seekonomia pyjore shqiptare gjendetn nj kolaps total, i cili do tvazhdoj gjat. Pr shkak t prishjess strukturs s fondit t prodhimitn vllim, sipas klasave t moshsdhe mungess thuajse totale tpyjeve t shfrytzueshm, ekonomiajon pyjore nuk ka mundsi ti japritmikisht ekonomis kombtare sidikur lnd druri t industriali-zueshme, pr t plotsuar t gjithanevojat e vendit, dru zjarri pr tsiguruar ngrohjen e t gjithpopullsis dhe ushqim gjithvjetorpr blegtorin ekstensive.2. Duke nprkmbur pr dyzet e cavjet krkesat e ligjeve t rrepta tshkencs pyjore, ekonomia pyjoreshqiptare (d.m.th. ajo q ka mbetur)sht sot prpara nj periudhe pritjejembi 60 vjeare, gj q do ta detyrojshtetin t paguaj pr zgjidhjen eproblemit t ngrohjes s popullsis,t ushqimit apo transformimit tblegtoris ekstensive dhe t nevojavet vendit pr lnd punimi, n se nukduam q vendi t shkoj drejtshkrettirzimit.

3. Do t duhet q menjher nevojate vendit pr lnd punimi t mbu-lohen nga importi sikurse realisht pondodh, ndrsa me shpres t zotitt bhet n nj t ardhme sa m tafrt gazifikimi i qyteteve kryesorenprmjet gazsjellsit TAP dhetransformimi gradual i blegtorisekstensive me pak prjashtime nindustri t rritjes s kafshveshtpiake, sikurse ka ndodhur nshumicn e vendeve t Evrops.4. Megjithat, meq akoma rreth 40% e popullsis jeton n zonat ruraledhe qendrat e vogla urbane, eko-nomis son pyjore, prve detyrsafatgjat t rehabilitimit t prgjith-shm t siprfaqeve pyjore t shka-trruara, nprmjet pyllzimevemasive, q kushtzohen nga studimee investime t jashtzakonshme,masave komplekse silvikulturale dheshpenzimeve t mdha q duhenbr pr rregullimin e strukturave mean t mbarshtimeve t prsriturapr shum dhjetvjeare me radh,do ti duhet detyrimisht t furnizojn vazhdimsi me dru zjarri e lndndrtimi kt pjes t popullsis, sie vetmja alternativ reale prmbijetesn e saj, gj q teknikishtmund t arrihet, por pr ta br tmundur kt, sht e domosdoshmet bhen ndryshime themelorestrukturore, si n administrimin e sajdhe n organet e institucionet qlidhen me t e, konkretisht:a) Mbas nj vlersimi trsor tsiprfaqes pyjore reale t vendit, mbibaz masivi pyjor t krijohen njsit mdha prodhimi, t cilat t gjithas bashku nuk do t mund tprfshijn mendoj m shum se 1/3 esiprfaqes s pyjeve q deklarohetse kemi, pr t cilat t hartohen ezbatohen plane mbarshtimi sipasparimeve baz t shkencs pyjore,duke hequr dor nga praktikathellsisht e gabuar e prfshirjes nfondin pyjor t do siprfaqeje tzhveshur shkmbore apo joproduk-tive, q ka vendi, si dhe nga ideja ecoptimit dhe ndarjes kapilare tpyjeve ndr familjet fshatare, sipraktik teknikisht e papajtueshmeme natyrn e prodhimit pyjor, simendohet aktualisht. Mbas formimitdhe konsolidimit t tyre, n nj fazt dyt, kto njsi edhe mund tprivatizohen si t tilla, duke mostjetrsuar destinacionin, njlloj sitentohet t veprohet edhe n pro-dhimin e madh bujqsor, mbas njkooperimi t mundshm, apo mesiprmarrjet e mdha industriale.b) do njsi e till prodhimi tqeveriset nga nj administrat teknikee normuar, e prbr nga specialistpyjesh me formim t lart dhe tmesm, e cila duhet t ket ven-dvendosjen e saj brenda territorit tnjsis s prodhimit, duke i dhnasaj natyrn e nj ferme (apo mi-krondrmarrjeje) pyjore. Administrati-visht kto njsi prodhimi, si pr dosektor tjetr t aktivitetit prodhues,t varen nga Drejtoria e Pyjeve ebashkis, q do t duhet t krijohetn baz dhe nga Drejtoria e Pyjeven Ministrin e Mjedisit, n qendr.Duke patur parasysh madhsin evendit ton, mendoj se nuk sht enevojshme t themelohet nj hallk endrmjetme administrative n bazqarku.(Lidhur me kt, do t bja edhevrejtjen q pason: Qeverisja epyjeve direkt nga Drejtorit e Pyjeve,q do t krijohen n kuadrin e aparatitadministrativ t bashkis, si shtmenduar t bhet, sht e pamundur,

Vijon nga fq. 1

Vijon n fq. 3

SOS-i Q SE DGJON ASKUSH!

3ekuilibr sa m t natyrshm mes nevojs s pandalshme pr zhvi-llim dhe domosdoshmris q zhvillimi t mos cenoj t ardhmen evendit dhe t mos ndodh n kurriz t gjeneratave t tjera. Prtejndalimit t importit t plehrave, moratoriumit t gjuetis apozbatimit t programit kombtar t pyllzimit me 10 milion fidan,dy momente t tjera me rndsi themelore, q jan adresuar nkt periudh kan pasur t bjn me minierat dhe me HEC-et. Urevokuan 160 leje minerare, si shkak i mungess s kushteveminimale t puns dhe u ndaluan 58 projekte HEC-esh n zona tmbrojtura. Por, ka ardhur koha t shkohet m tutje, n marrjen dhezbatimin pik pr pik t prgjegjsis mjedisore nga secili. Nuk dot ket asnj toleranc pr t gjith ata q vazhdojn t shfaqinsjellje barbare apo dhe t paprshtatshme me mjedisin. Paketa e religjore pr krimet mjedisore do t rishikoj n mnyr shum tndjeshme ndshkimet pr t gjith ata q prekin qoft edhe njpem, sepse vetm kshtu Shqipria mund t ruaj asetin e vet mfantastik, q sht bukuria dhe pasurit e pamuara natyrore.

Ja disa shifra pr prerjet ilegale: N vitin 1997 jan prer ilegalisht555.725 m3; me 1998 jan prer 120.053 m3; me 1999 jan prere72.606 m3; me 2000 jan prer 54.728 m3 dhe me 2001 jan prere25.237 m3. Bilanc negativ prerje - rritje n vlern afrsisht 2.5.Dmtimet e msiprme prkthehen n 120 mij ha m pak pyje.Zonat m t dmtuara jan: Lura n Dibr, Ternova, Ballenja eMartaneshi n Bulqiz, Arreni e Surroi n Kuks, Mali i Sknderbeute Mbasdeja n Mat, Ballabanova, Lozhani, Moglica, Strelca, Prespa,Mirasi, Vithkuqi, Grmenji, Arrzi n Kor, Kolonj e Devoll;Munella, Tui, Krraba, Iballa, Kunor dardha n Puk; Cukali, FushZeza, Dukagjini, n Shkodr e Malsin e Madhe; Biza, Brosh-Berdhet, Kostenj, n Tiran, etj.Zjarret kan qen faktori i dyt dmtues m i madh i pyjeve. Nga njstudim del se 15 vitet e fundit dmet nga zjarret n pyje kapin vlern3 milion euro n vit.Dme ka shkaktuar edhe ndrtimi pa kriter i HEC-eve dhe minierave.Masat e marra:* Ndarja e funksionit menaxherial nga ai kontrollues si nj detyriminstitucional q duhej t ishte kryer q n vitin 2005 - Krijimi i ISHMP. * Mosdhnie lejesh pa kriter pr shfrytzim pyjesh. * Ndalimi i eksportit t qymyrdrurit. * Hartimi dhe miratimi i nj sr aktesh e rregullash administrative. Inspektorati i Policis Pyjore gjat periudhs s funksionimit t tij kakryer mbi 4.500 inspektime n terren, ka proceduar 780 persona prkundrvajtje administrative, me vler 362 milion lek. N 34 raste jan shkaktuar kundravajte penale, me vler dmi 589milion lek, personat po ndiqen penalisht.Ne 510 raste jan sekuestruar 3.500 m lnd drusore, tri her mshum se e njjta periudhe e mparshme.Krahasuar me t njjtn periudh t vitit t kaluar ka nj rnie prejmbi 30 % t aktiviteteve t paligjshme, tregues mjaft domethn.N vitin 2013 jan prer ilegalisht rreth 14.000 m3 lnd drusore,ndrsa me 2014 rreth 8.400 m3.Pr t rritur m tej cilsin e puns, po nisim edhe kt projekt, i cilimundson, online, monitorimin e akseve rrugore t prdorura prtransportimin e lnds drusore t prer n mnyr t paligjshme.Sistemi sht vn n funksionim prej 30 ditsh n dy qarqe, Tirane Shkodr, duke monitoruar 24 or pandrprer akset rrugore.

tashm jan t qarta. Nj pjese konsiderueshme e mbulesspyjore sht dmtuar ngazjarret e rna gjat ksajperiudhe dhe veanrisht ato tvitit 2009. N t njjtn koh,nuk mund t anashkalojmedhe dmtimet e shkaktuaranga prerjet ilegale eshfrytzimet pa kriter po gjatksaj periudhe. Ajo q namundson t gjykojm kjoanaliz e t dhnave sht faree qart pr kdo: Kemitreguar shum pak kujdes nshfrytzimin e resursevepyjore, duke i shkaktuar dmt konsiderueshm jo vetm ttashmes ekonomike t vendit,por kemi cnuar rnd edhe tardhmen e brezave t ktijvendi. Analiza e t dhnave qvijn nga ky projektpanevropian, na tregon qartse kemi shum pun pr trivendosur ekuilibrat midisprdorimit t toks dheprdorimit t qndrueshm tsaj, veanrisht n sektorin epyjeve. Ne kemi hedhur hapa

t konsiderueshm n aspektine rehabilitimit t fondit pyjor,por akoma mbetet shum prt br.Mbshtetur n kto t dhna, igjith planifikimi i politikavedhe strategjive t zhvillimit tpyjeve, duhet t prqendrohetn rehabilitimin e fondit pyjor.Ne tashm kemi evidentuarproblematikn dhe po punojmn kt drejtim. Vetm pr vitin2014, mundsuam investime nrehabilitimin e fondit pyjornprmjet pyllzimeve n njshum prej 440.000.000 lek.Me kt fond dhe mekontributin vullnetar tinstitucioneve, arritm tmbillnim m shum se dymilion fidan pyjor n zonatm problematike. Po krijojmmundsin e rikthimit tpeizazhit natyror t dmtuaredhe n Parqet Kombtare,me synimin pr t mbshteturzhvillimin n perspektiv tSektorit t Turizmit. Punuam nParkun Kombtar t Lurs dhepo punojm aktualisht edhe n

Parqe t tjera t rndsishme,si n Llogora e n Syrin eKaltr. Po ashtu, nism e pr-funduam me sukses projektin eluftimit mekanik t dmtuesit tpishs, Procesionares, npr-mjet nj projekti, i cili mun-dsoi punsimin e mbi 6.000njerzve an e mban vendit,duke mundsuar pastrimin ektij dmtuesi n mbi 6300 hapyje. Projekti i par pas 25vitesh t gjata tranzicioni nfushn e pyjeve. Prgjat ktijviti kemi n proces projekte ttjera, t cilat mundsojnrehabilitimin dhe prmirsiminpyjeve n vazhdim. Brendaktij viti fillon Projekti iShrbimeve Mjedisore, i cili dot ket nj kontribut tjashtzakonshm n ktdrejtim. Mbshtetur n tdhnat e projektit do tmundsojm hartimin eStrategjis Kombtare prPyjet dhe do t planifikojmpolitika pr nj zhvillim tqndrueshm t fondit pyjor.

Vijon nga fq. 1 Vijon nga fq. 1

Vijon nga fq. 1

sidomos pr bashkit q kansiprfaqe t mdha pyjore t renditt dhjetra mijra hektarve. Aplikimii ksaj skeme do t oj n konfuzione kaos dhe o t ket si pasojdegradimin e mtejshm t mbulesspyjore).c) Puna brenda njsive t prodhimitt ket prparsi nga njra anruajtjen dhe normalizimin estrukturs s pyjeve t lart tesencave kryesore, si ahu, pisha ezez, bredhi, etj., dhe, nga ana tjetr,shndrrimin gradual t t gjithpyjeve t rregullt e t degraduar tlisit n cungishte t rregullta, sipotencial i madh prodhimi t shpejt(d.m.th. me turne 20-25 vjeare) tlnds s drurit, i pa shfrytzuar siduhet n vendin ton. Torganizuara kshtu dhe dukeshfrytzuar t gjitha mundsit etjera prodhuese q ka pylli, siprodhimet dytsore, bimtmjeksore, kullota n pyje, ekonomiae gjahut, etj., kto njsi prodhimimund t bhen burim i rndsishmt ardhurash dhe punsimi prpopullsin lokale, duke mbuluarnjhersh nj pjes t mir tnevojave pr fonde pr vetekonomin pyjore reale.d) Futja n ciklin e aktiviteteve tndryshme ekonomike t siprfaqevet zhveshura, si dhe atyrejoproduktive e shkmbore, q ntrsi krahasohen me siprfaqen epyjeve t vrtet q kemi, tkonsiderohet nj problem i madhkombtar, i cili nuk mund t zgjidhetnga sektori i pyjeve me mjete tzakonshme. Kto siprfaqe mund tu

ofrohen p.sh. shteteve t fuqishmeevropiane pr kryerjen e pyllzimevemasive, n kuadrin e detyrimeve qato kan pr sekuestrimin e gazitkarbonik q lshojn n atmosferme industrit e tyre t fuqishme, etj.,apo mund t prdoren pr qllime ttjera.e) Nn drejtimin e Drejtoris sPyjeve t Ministris s Mjedisit, nmbshtetje t ktyre njsive tprodhimit pyjor dhe kullosor, t jen:- Agjencia e Pyjeve dhe Mjedisit, ecila duhet t shndrrohet n ByroProjektimesh Pyjore pr drejtimindhe ndjekjen e punimeve tprojektimit, q do t kryhen nganjsit e prodhimit pr t gjithafushat e veprimtaris n sfern epyjeve, si: mbarshtim pyjesh, prerjekulturale, pyllzime, sistemimemalore, mbrojtje pyjesh, mbarshtimt popullatave t llojeve t gjahut,mbarshtim kullotash, etj.- Fakulteti i Shkencave Pyjore prmbulimin e nevojave t krkimitshkencor n kt fush dhe hartimin

Vijon nga fq. 2

e udhzuesve t projektimeve, nmbshtetje t byros sprojektimeve pyjore.5. Parqet Kombtare dhe Zonat eMbrojtura t ken administrim tpavarur nga njsit e prodhimit pyjore kullosor dhe t varen direkt ngaDrejtoria e Biodiversitetit eMinistris s Mjedisit. Ato duhet tmbshteten nga Agjencia e Zonavet Mbrojtura pr t gjitha problemete projektimit dhe studimit.Kto mendime e propozime kan prqllim thjesht t davarisin sado pakmjegulln dhe konfuzionin qekziston n kt sektor me gjithmasat q po parashikohen t merrenn kuadrin e ndarjes s re territoriale,duke shpresuar n sensibilizimin et interesuarve para se kjo deg eekonomis kombtare t rrokullisetdrejt m t keqes, d.m.th. drejtzhdukjes s pakthyeshme tmbuless s vrtet pyjore nShqipri.

Korrik, 2015

ZHVILLIMI I BURIMEVENATYRORE N

HARMONI ME MJEDISINHARTOGRAFIMI I MBULESS

TOKSORE 2012 PR SHQIPRIN- Projekt i realizuar nga Agjencia Kombtare e Mjedisit (AKM) -

Land Cover Albania 2012

PROMOVOHET SISTEMIELEKTRONIK I MONITO-RIMIT T PYJEVE (SEMP)

4Thesare t natyrs son

Jetojm n nj peri-udhe kur teknologjiae informacionit dheindustria e turizmit konsi-derohen si dy revolucionet mdha, q po ndryshoj-n mnyrn e jetess nplanet. Dy dekadat e fun-dit kto revolucione kanpunsuar miliona njerz,duke gjeneruar miliardadollar. Turizmi shtkthyer n industri q kapunsuar mijra vet, du-ke kontribuar fuqishm nrimkmbjen e ekonomiss vendeve m t varfradhe po i ndihmon ato q thapen para bots. Turizmimasiv ka t bj gjithnj em shum me shtegtimet caktuara, t cilat duhett njihen e promovohen,sidomos ato q zhvillohenn gjirin e natyrs. Vendiyn, hapa pas hapi poprfshihet n kt valrevolucionare. Shqipria,s shumti, u ofron turiste-ve mjedis natyror, ku zo-nat e mbrojtura natyrore,konsiderohen destinacio-net m t plqyera pr tu-ristt e huaj, por dhe ven-das.Ruajta, mbrojtja dhe zhvi-llimi i qndrueshm i buri-meve bionatyrore, shttem e dits, pasi shoq-ria njerzore po ndjengjithnj e m shum paso-jat e gabimeve t kryeran dm t natyrs.Problemet e shumta tZonave t Mbrojtura, tpandara nga ato t vendit,edhe pse mbartin vlera tmdha e t paprsritsh-me ekologjike, shkencore,kulturore e historike,didaktike, fetare, turistike,argtuese, kalitse e spor-tive, madj dhe social-eko-nomike, nuk e kan pasurvlersimin e merituar ngainstitucionet prgjegjse,strukturat prkatse dhesidomos nga komunitetivendor, etj. Kjo, jo vetmn plotsim t krkesavee nevojave t dits, por nperspektiven e tyre.

Zonat e Mbrojtura natyrorejan siprfaqe me vlera tveanta t peizazhit, for-macione t rralla gjeo-morfologjike e pasuri tbiodivesitetit. Ato kanvlera kulturore, historike,arkeologjike e t trashgi-mis kulturore, t cilave ujepet nj status i caktuar,me ligj, pr mbrojtjen dhezhvillimin e tyre.N ligjin e par shqiptar tpyjeve, t vitit 1923, kaprcaktime pr mbrojtje etrajtim t veant pr si-prfaqe, pr lloje t cak-tuar drursh, pr kafsht eshpendt e egra, pr gjuetit kontrolluar, etj.N korrikun e vitit 1940 ushpall rezervat gjuetie te-rritori lagunor n perndimt fshatit Ishull-Lezh derin Detin Adriatik. Kjo nji-het si Zona e par embrojtur n Shqipri.Jan 75 vite t ksajlagune me kt status Zo-n e Mbrojtur, Rezervat,Rezervat Gjuetie, katego-ria A, B, me emrin Vain,q sht quajtur udit-risht disa vite pas lirimit.Nga shpallja e saj e derin ditt tona n nj formkjo lagun paraqet jo ve-tm dinamiken e ligatinaveshqiptare, por dhe t re-zervateve t gjuetis ezonave t mbrojtura. Sotlaguna e Vainit, s bashkume disa territore, q eqarkojn, Kune-Vain-Tale, sipas VKM nr. 432,dt. 28.04.2010, ka statu-sin e kategoris IV (IUCN):Rezervat Natyror i Mena-xhuar/ Park Natyror.

Si u shpall kjo zone mbrojtur dhe kujt i

shrbeu?!

Laguna e Vainit (ky emrfatkeqsisht sht i hua-zuar, nuk ka lidhje me em-rat popullor tradicionalq njihej ky mjedis), hotelii Gjuetarve (Gjuetis) dhefshati n IshullLezh, jant lidhur ngusht me njri-

tjetrin. Pr t gjith ata qnuk e njohin, mund t the-mi shkurt se hoteli ka vle-ra arkitekturore, q i ruanende sot e ksaj dite dhenj histori t tij. Ishull-Lezha, fshati, me nj his-tori t malsorve kelme-ndas prreth 250 vite tvendosur n kto territore,etj. Ai sht ndr fshatratm t zhvilluar, me njerzt emancipuar, n vite kanj dinamike n rritje tpopullsis, 3-5 her.Laguna me vlera unikalen bregdetin e Adriatikutprben nj pasuri t pama-tshme, t lidhur ngushtme jetn e ktyre bano-rve, q n gjenezn etyre. Banoret e Ishull-Lezhs kan ardhur dukeu shtuar dhe, pr fat tkeq, laguna duke u zvog-luar n siprfaqe e gja-llesa. Kjo lagun tashmnuk prdoret dhe i prketpopullsis vendore, por sinj destinacion i plqyerturistik pret do vit memijra turist.N dokumentet historiket shek. XV prmendetshpesh Ishulli i Lezhs.Informacion t gjer pr tka n Ditart e M. Sanu-tos. Lezha u pushtua ngaturqit me 1478, qyteti udogj, u shkatrrua, bano-rt e tij u zhvendosen nnj zon, jo shum larg,n ishullin e formuar ngrykderdhjen e lumitDrin. Prandaj edhe moriemrin Ishulli i Lezhs, qu b nj vendbanim krye-sor pr lezhjant. N 5mars 1501, n Ishullin eLezhs zbarkoi nga Italia,me trupa ushtarake, nipi iGjergj Kastriot Sknder-beut, i njohur si Sknder-beu i ri. Ai kryesoi krye-ngritjen mbarshqiptare,por psoi shum shpejtdisfat. N vitet 1478-1501, pr 23 vjet, Ishulli iLezhs, qe i vetmi vend nbregdetin e Shqipris sVeriut, q qndroi i lir, ipavarur dhe i vetadmini-strueshm.Vila e Konti ianos, Hotelii Gjuetarve (Gjuetis), sikompleks turistik, nIshull-Lezh, sht projek-tuar nga italiant dhe undrtua nn kujdesin edrejtprdrejt t Konti ia-nos, n vitet 38-39 tshekullit t kaluar. Kontiishte ministr i Jashtm iItalis, ndr qeveritart mt besuar t Dues (edhedhndr i Dues), qmbulonte dhe Shqiprin.Ai vinte e qndronte tekvila-hotel s bashku memiqt e vet, aty kalonte

kohn e qndrimit nShqipri. N ato vite, pik-risht n kt ndrtes, mi-dis shum personalitetevet kohs, thuhet se kaqen edhe shefi i SigurimitJugosllav, Rankovi. Kytakim sht realizuar kuriano kishte marrdhniet mira diplomatike meqeverin jugosllave, ishtekoha kur po thureshinplane ogurzeza pr ndar-jen e Shqipris pas lufts.Przgjedhja e vendit ku undrtua Vila dhe gjithhapsira prreth, ishtemirstudiuar nga ekspertitalian. Hoteli, prve se

nnvizon n kujtimet e tijtre muaj gjueti n bregde-tin e Lezhs. A thua, ti ki-shte lexuar konti ianoato kujtime?! Kush ishteKonti Galeazzo iano(Konti Ciano i njohur ngashqiptart) me emrin e tcilit lidhet hoteli dhe laguna?Konti Galeazzo iano,sht i njohur nga historiasi diplomat, ministr i Ja-shtm e, njhersh, k-shilltari kryesor, me ndi-kim t padiskutueshmmbi Musolinin. iano ka tbj me zhvillime ndr mt rndsishmet, prsa iprket Lufts s Dyt Bo-trore dhe, kryesorja, mefatin e Shqipris n vitin1939. M 8 janar 39, pasiaprovoi planin pr pushti-min ushtarak t Shqipri-s, Benito Musolini ven-dosi t drgoj n Beo-grad, ministrin e tij t Ja-shtm, Kontin iano. Prpushtimin e Shqipris, neduhet t merremi vesh pr-fundimisht me Jugoslla-vin, i tha Kontit iano,Musolini. Ata duhet t ku-ptojn se Adriatiku shtdet italian dhe Mesdheu iprket Roms. Kshtu,iano qndroi n Jugoslla-vi 6 dit dhe bisedoi mehomologun e vet dhe mekryeministrin jugosllav,Stojadinovi, duke i dhnsiguri atij, se problemishqiptar sht nj problemitalo-jugosllav dhe se Italianuk do t ndrmerrte as-nj veprim pa u konsultuarm par me Jugosllavin.Konti iano, pasi u kthyenga Jugosllavia, erdhi zyr-tarisht pr ti br vizitqeveris shqiptare dhe ishpjegoi sipas qejfit t tij,se bisedimet italo-jugoslla-ve nuk kan asgj mbiShqiprin. Kto qen disamanovra diplomatike, qnuk mund t mbaheshin tfshehta gjat, pasi tre muajm pas Italia fashiste epushtoi Shqiprin.

Pas lirimit t vendit, Vilae Konti ianos u emrtuaHoteli i Gjuetis. Shpejtvils iu shua emri e, sbashku me t edhe lagu-ns, apo si thon venda-sit, knets, iu hoqn pa-drejtsisht emrat q mal-sort vendas e kishinemrtuar. Ky vend shttrheqs pr disa faktehistorike, mjedisi i veantdhe mundsit q ofrontevila dhe laguna afr prgjueti e peshkim, n njpyll t virgjr ligatinor. La-guna edhe pas lirimitvazhdoi t ruhej e t ishtenn kontroll t plot, mehyrje-dalje t kontrolluara.U vendos reparti ushtarakVAIN, m von u ndrtuadhe nj shtpi pritjeje prMinistrin e Brendshme,apo Vila Qeveritare dhe,s fundi, sht rindrtuarVila e SHIKUT; tashm kadhe lokale shrbimi, fjeti-na, restorante, etj.Laguna n shtrirjen terri-toriale t saj, ka qenemrtuar nga banortvendas me disa emra tveant, si: Zajet, Ceka,Gjoli i Buajve, Matkeqe,Togza, Livadhet, etj.Edhe laguna e Ishull-Lezhs, si shum lagunat tjera n vend, u bonifi-kua, u bn shpyllzime esistemime t tjera, pr tshtuar siprfaqet me tokbujqsore, duke paksuarndjeshm siprfaqen ligati-nore. Sot sht nj sopdheu (argjinatur) n lar-tsi e gjersi t konside-rueshme, q e ndan lagu-nn nga tokat bujqsore tfshatit Ishull-Lezh dheHotelit t Gjuetis.Me emrin Vain laguna ntrsi emrtohet pasvendosjes n shkurt t vitit1947 t kompanisushtarake (shkurtimi iemrave t funksionit trepartit: Vrojtim Ajror,Informacion, NdrlidhjeV.A.I.N). Ky emrtimzvendsoi emrat tradicio-nal t vendosur nga ba-nort vendas. Tashm kyemr ka form zyrtaredhe, n nj far mnyre,ka ln n hije emrtimetpopullore pjesore t te-rritorit t laguns. Kjo zo-n n krijimin e shpalljen esaj nuk sht quajtur lagu-na Vain. Nj emrtim tjetrm prfaqsues, mund tofrohet nga vendasit, nganjohsit apo studiuesit ezons, ndoshta do qe mme vend.N tr historin e saj,nga viti 1942 deri 1992, la-

Laguna me emr ushtarak -VAINI,Zona e par e mbrojtur e Shqipris

nj interieri t veant,ishte i qarkuar me njsiprfaqe ujore, n formkanali dhe, prej aty, shtri-hej siprfaqja e laguns,deri ne bregdet. Duket seianos nuk ia plotsontekrkesat vetm hoteli luk-soz pr kohn, por ai don-te t ushtronte gjueti, vozi-tje me varka, peshkim,etj., pra n shrbim thotelit dhe klientve krko-hej dhe siprfaqja q eqarkonte, ajo q sot quhetlaguna Vain. Ndonsenuk gjendet ndonj doku-ment i shkruar, por logjikathot se vet Konti kanxitur autoritetet prkat-se italiane, q qeverisninvendin ton, t miratonin,sipas rregullave, shpalljenZon e Mbrojtur t lagu-ns. N shekullin e 19-tprinci Emil De Lafont

GJON FIERZAAgjencia Kombtare e Mjedisit

ZEF IMERAJKlubi Ekologjik Lezh

Konti iano

Vijon n fq. 5

5guna ka qen nj zon eveant apo rezerv gjue-tie ndr m t pasurat nvend, me rosa t egra uji,me fazan, disa lloje ka-fshsh, disa lloje pesh-qish. N Vain, ka vegjetuarfuqishm flora dhe shtrritur nj faun shum epasur. Veohen grumbujtpyjor me vidh, frashr,rrnj, etj. Ndr kafshtveohen vjedulla, dhelpra,lepuri, disa brejts, lundr-za, etj. Po ashtu, lagunaka qen e rndsishmepr peshkim, si veprimtarie organizuar, thuajse tr-sisht shtetrore. N vitin1978, afr repartit ushta-rak u ndrtua nj fazanerimoderne pr kohn, kurriteshin pr eksport dhepr vend raca t caktuarafazansh. Kta lloj zogjshu solln nga Kina.Prvese pr eksport, fa-zant u prdorn pr po-pullimin e lir n pyjet ezons pr gjueti ose ush-qim n restorante. N Vainu eksperimentua n vitin

1980 shumimi dhe rritja eross egr, si objekt gjue-tie dhe pr eksport, kanuk i pati ato rezultate tfazanit. N vitin 1966, nkuadr t riorganizimit trezervateve t gjuetis, Kuneu shpall rezervat gjuetiekategoria A, ndrsa Vainin vitin 1969 u rishpallrezervat gjuetie kategoria B.Punimet kryesore t krye-ra thuajse trsisht ngashrbimi pyjor n periu-dhn 1950-1990 n lagu-n, jan: Rehabilitim py-jesh 50 ha, shtrim rrugsh15 km, ndrtim urash prautomjete dhe nj pr k-mbsor me gjatsi tprgjithshme 300 m, ndr-tim (shpim) i 20 pusevearteziane (me 25.000 l/orgjithsej) pr t ulur krip-shmrin, hapja e kanale-ve t komunikimit midislagunave, lumit Drin dhedetit, ndrtimi i qendrs seshumzimit t fazanveme kapacitet 30 mij krern vit. Ne vitin 1983 undrtua qendra pr shu-mzimin e rosave t egrame kapacitet katr mij

krer n vit. U rrethuazona e mbrojtur me tel megjemba, 6 km gjatsi e 2.5m lartsi. U hapn e umirmbajtn korridoret egjuetis me gjatsi 12.5km e gjersi 10 m. U mbo-lln do vit bim polifite nrreth 15 ha. N 3-4 vjet undrtuan rreth 40 vendegjuetie, 6 bankina prpeshkim, kulla e drunjt evrojtimit, 10 dallgthyesepr ankorimin e varkavedhe mirmbajtja e tyre, sidhe 4-5 varka shrbimi.Sigurohej ushqim pr fa-zant, lepujt e rosat. Uvendosn shenja orientimidhe tabela brenda dhe nhyrje t zons s mbrojtur.N vitet 1990-1997, ktoinvestime thuajse u shka-trruan plotsisht. Gjendjae laguns u prkeqsua,duke humbur dhe shumeprbrs t biodiversitetit.M pas erdhi nj ast,ndoshta i vonuar, kur dm-timet u paksuan, territorii laguns filloi t vihej nnkontroll. Banort vendas,strukturat prgjegjse t

atribuohet stafit admini-strativ t qeveris. dodekad ka treguar rritje tnumrit t popullsis. Njtregues thelbsor i pa-suris dhe standardeve tjetess s nj vendi shtzhvillimi i strehimit. Tanin ndrtimin e banesavemerret n konsideratdhe faktori i mjedisit nmnyr q t rris stan-dardin dhe perspektivne nj jete m t mir, dukembajtur zhvillim t qn-drueshm.Zona e projektit, Lezh Shngjin, ka kombinim tturizmit rekreativ mezhvillimin e industris.Promovimi i turizmit dhevlerave t mjedisit tLezhs sht nj ndr-marrje e guximshme prnj rajon me diversitet tvlerave. Zhvillimi i qn-drueshm ekologjik ndi-kon drejtprdrejt nzhvillimin e zons sbanuar dhe n standardete saj, duke reflektuar edhen mimet e shtpive.Projekti ka synuar tidentifikoje e studiojfushat themelore t eko-sistemit dhe t paraqesndikimin q ka mjedisi nekonomi, duke analizuarmimet e shtpive. Proje-kti kishte pr qllim tnxjerr rezultate n dydrejtime, s pari identifi-kimin e zonave rekreativet rajonit Shngjin - Lezhnga rezultati i kostoveekonomike apo prfitimetq kto rajone ofrojn.Kto kosto apo prfitimeekonomike do t tregojnendikimin e drejtprdrejten standardet e jetess srajonit dhe m saktsishtn mimet e banesave nrajon. S dyti, studimi

shrbimit pyjor dhe aktort tjer, nisn t bashk-punojn, pr t mos udegraduar m tej mjedisi.Ndoshta ne brezi i sotmnuk do t mallkohemi nganiprit tan pr zhdukjenedhe t ksaj lagune si uzhduk reparti ushtarakVain, q i dha emrin. Kaprpjekje pr informim endrgjegjsim t opinionitdhe banorve vendas prta mbrojtur lagunn, apo sithon shkurt ata-Rezervatin.Hartimi dhe zbatimi i ligjitNr. 8906, dt. 6.6.2002 Przonat e mbrojtura (i ndry-shuar), ka qen nj hap irndsishm. Ky synon tsiguroj mbrojtje t vean-t t prbrsve t rnd-sishm t rezervave naty-rore, t biodiversitetit dhet natyrs, n trsi, n-prmjet krijimit t zonavet mbrojtura.Rishpallja n vitin 2010Zon e Mbrojtur e kateg.IV, me siprfaqe rreth4400 ha, hartimi i planitm t fundit t menaxhimitpr periudhn 2010-2019,

q sht n zbatim, pr-bejn nj baz t mir prt filluar nj menaxhim realt ksaj zone shum funk-sionale, me interesa jetike.Qeveria shqiptare n fillimt vitit 2015 krijoiAgjencin Kombtare tZonave t Mbrojtura (AKZM).Kjo struktur e re, e spe-cializuar dhe e organizuarn nivel qendror e lokal, kapr qllim ruajtjen dhekujdesin ndaj natyrs ebiodiversitetit, nprmjetmenaxhimit t rrjetit tzonave t mbrojtura meinteres kombtar e ndr-kombtar, mbledhjes dheshprndarjes s informa-cionit, edukimit mjedisordhe ndrgjegjsimit tpublikut pr zonat e mbroj-tura dhe mbshtetjen eaktiviteteve t qndruesh-me ekonomike brenda k-tyre zonave.Mirfunksionimi i ksajstrukture, n prmbushjet funksioneve t saj, pr-ve masave pr respekti-min e statusit t ktyrezonave, do ti shrbej

drejtprsdrejti zhvillimit tekoturizmit, duke realizuarlidhjet dhe bashkpunimete nevojshme me strukturate pushtetit vendore apoato n nivel qendror prturizmin dhe planifikimin eterritorit.Kjo Agjenci dit m parn lagunn e Vainit, orga-nizoi pr her t par ce-remonin prkujtimore fe-stive t 75 vjetorit t Zonss Mbrojtur, laguns sIshull-Lezh-Vain. Prveveprimtarive me karakterndrgjegjsues, sht erndsishme se tashmdo mbshteten me finan-cime nga Ministria e Mje-disit e donator ndrko-mbtar punime t ndry-shme prmirsuese nlagun. Meq kjo lagunsht zona e par embrojtur n vend, ku fillondhe historia e ZM te Shqi-pris, me shum mun-dsi, le t jet, pse jo,modeli m i mir i mena-xhimit t zonave t mbroj-tura n vend.Korrik, 2015

arriti n prfundimin e tdhnave reale t anali-zuara q do t jenudhrrfyes i mir pragjencit e ardhshme tinvestimit, prandaj kyprojekt do t konsidero-het e publikohet n gru-pin e interesit dhe nrevista shkencore.Metoda e mimit Hedoniksht nj metod indi-rekte e vlersimit mje-disor, q prdor tregje tndryshme pr t ven-dosur nj vler n cilsine mjedisit (Gundimeda,2005). Ky studim kazgjedhur tregun m tprdorur q sht tregu istrehimit, duke prdorurprgjigjet e njerzve nlidhje me shtpit e tyredhe mjedisin prreth.Pra, ky studim n mnyrindirekte nprmjet ana-lizs se mimit Hedonikka treguar gatishmrin enjerzve pr t paguar nmnyr q t ken vendinm te mir dhe m tshndetshm pr t je-tuar. Ekipi i projektit spari identifikoi n mnyrspecifike shrbimet dhete mirat mjedisore qprojekti vlersoi. Ndrko-h, takimi me specialistt bashkis ka rezultuar nbashkpunim t lart

prmes fazave t projektitt studimit. Nj faz erndsishme e projektitishte prgatitja e pyet-sorit. Jan prgatiturrreth 2000 pyetsor prmetodn prkatse przonat e rajonit n studim,Lezh dhe Shngjin. Tgjitha t dhnat e mble-dhura u analizuan sipasMetods s mimit He-donik dhe rezultatet epritura konsistojn nmarrdhniet direktendrmjet standardeve tlarta te ekosistemit dhemimeve relativisht tlarta konkurruese tshtpive/ banesave.Rajoni n studim shtndar n pes zona: 1)Zona Urbane, Qyteti iLezhs, 2) Zona TuristikeShngjin - Tale, 3) ZonaRurale e UrbanizuarIshull Lezh Shnkoll, 4)Zona Rurale Balldre Torovic, 5) Zona Ruralee Zadrims.Grupi i projektit dizenjoinj pyetsor me 20 pyetjepr t prftuar t dhnate nevojshme lidhur meimpaktin e zons mjedi-sore dhe pozicionit tbanesave n zgjedhjet ebanorve dhe n mimete shtpive. N prgjithsi,mimi i nj shtpie sht i

lidhur me karakteristikate shtpis dhe vet pro-ns, karakteristikat e la-gjes dhe komunitetit, dhekarakteristikat mjedisore.T dhnat jan analizuarduke prdorur analizn eregresionit, i cili lidhet memimin e prons n ka-rakteristikat e saj dhekarakteristikave t mje-disit t interesit. Kshtumund t vlersohen efe-ktet e karakteristikave tndryshme n mimit. Re-zultatet e regresionit tre-gojn se sa mund te ndry-shoje vlera e prons nganj ndryshim i vogl ndo karakteristik, dukembajtur t gjitha karakte-ristikat e tjera konstante.Pasi t dhnat u mblo-dhn, hapi tjetr ishtevlersimi statistikisht inj funksioni q lidh vle-rat e prons me karakte-ristikat e prons.Knaqsia nga hapsira egjelbr e hapur ka njshenj pozitive n vler-simin e vzhgimit. Marr-dhnia n mes t variablitt varur dhe t pavarurasht kryer duke prdo-rur Korrelacionin Pear-son. U gjet se koeficienti ikorrelacionit i mimevete shtpive eshte pozitivedhe shum sinjifikant(0.776), largsia nga qe-ndra (0,670), largsia ngahapesira e gjelbr (0.471)dhe nga qendra mjeksore(0,460).Rezultatet e nj studimi ttill gjithashtu mund tprodhojn prgjigje prvendimet e zhvillimit n

tregun e banesave. Dukeprdorur kto teknikamund t lehtsohet vler-simi i mimeve kur mo-delet tradicionale tkonkurrences nuk mundt vlersohen. Kjo shtarsyeja pse ky studimsht konsideruar edhenga zyrat lokale dhe do tparaqitet tek grupi iinteresit. Ky studim dhetreguesit e gjeneruar kanvendosur Qarkun e Lezhsn perspektivat m tmira t zhvillimit nprputhje me standardete Bashkimit Evropian.E gjith infrastrukturaakademike, studimorerajonale dhe m gjer dot ken n dispoicion tre-guesit e par t munde-sis s planifikimit tzhvillimit duke ruajturdhe zhvilluar mjedisin.Gjithashtu do t ndihmoj-n n arkitekturn endrtimit n kt kon-tekst, akitektura - miq-sore apo e gjelbr dhe dot mundesoj prmirsi-min e Sistemit t Konta-bilizimit Kombtar (SKK).Ky rajon pr her t pardo t ket disa tregues tcilt do t prdoren sireferenc dhe do t ndih-mojn n zhvillimin epolitikave rajonale duke ufokusuar n dy drejtime:S pari: Rezultatet estudimit te mimeveHedonik t aplikuar nrajonin e Lezhs kan pa-sqyruar nj element po-zitiv pr t gjith struk-turat publike apo privatet projektimit, zhvillimit

dhe ndrtimit. Keto re-zultate mund t prdorenn mnyr t prgjith-shme q t prshtatetarkitektura e ndrtimit(eko-miqsor) dhe t pr-qndrohet n kto drej-time:- shkrirja e arktiketursme mjedisin.- kombinimi apo lidh-shmria e ambjentit mehapsirn e gjelbrt.- perdorimi i simbolizmitt natyres n arkitekturn kontekstin kulturor.- studimi i teknologjis smjedisit q krijon baz tarkitekturs s prgjith-shme t ekologjis.- dizenjimi i mjedisit prprkrahjen dhe pranimine arktekturs s gjelbr.S dyti: Vlera ekonomi-ke e burimeve natyroredhe roli i tyre n aktivi-tetin prodhues nuk janprfshir n SKK. Prpu-nimi i konceptit t zhvi-llimit t prfshire ndimensionin makroeko-nomik t mjedisit n fu-shn e vendimeve poli-tike, nprmjet nj kon-tabiliteti mjedisor specifiksht quajtur edhe kon-tabiliteti jeshil. Treguesite gjeneruar jan njshtys e zhvillimit t ksajhallke t SKK-s. Pra, kystudim do t motivoj mshum politik brsit nrajonin Lezh - Shengjin em gjer, duke u mb-shtetur n kto dy shtyllat arritura tashm dhestudiuara nga inxhiniert mjedisit.

EKONOMIA MJEDISORE PREKONOMIA MJEDISORE PREKONOMIA MJEDISORE PREKONOMIA MJEDISORE PREKONOMIA MJEDISORE PRZHVILLIM T QNDRUESHMZHVILLIM T QNDRUESHMZHVILLIM T QNDRUESHMZHVILLIM T QNDRUESHMZHVILLIM T QNDRUESHM

Vijon nga fq. 1

Vijon nga fq. 4

6Vaji i kungullit, me prejardhje nga zona m e gjelbr e Austris (Steiermark), kangjyr t errt, arom t kndshme dhe sht i njohur pr vetit e tij t shumtaantioksidative e shruese.Prmban Selen dhe Vitamin E, t njohura pr efektin antioksidant dhe prmbrojtjen e organizmit nga radikalet e lira.Ul kolesterolin, n saj t prqindjes s lart t acidit linoleik dhefytosterolit.Ka veti antiinfektive dhe prdoret pr trajtimin e artritit reumatoid.Prmban gjithashtu vitamina C, beta-Karoten, hekur, kalcium, kalium dhemagnez.Vepron si vazodilatator (pra zgjeron kapilaret) dhe kshtu ul tensionin elart n saj t acideve yndyrore t pangopura (omega3), dukeparandaluar smundjet e zemrs dhe t fshikzs s urins. Ky vaj shtgjithashtu i njohur pr efektin pozitiv n kancerin e prostats.Kshillohet t prdoret n sallaturina dhe n disa gatime. Ka shije t veante t kndshme arre dhe njihet si delikatese n shum restoranteevropiane.

Cel: +355 66 66 79 059

Vaji i farave t kungullit(Cucurbita pepo var. styriaca)

Para pak kohsh, n qy-tetin e Gramshit, u ndanga jeta inxhinierMahmud Xhelili. Ai u lindme 10 prill 1947 nga njfamilje me tradita shoq-rore e atdhetare, n fsha-tin Dushk t krahins sSulovs. Arsimin shtat-vjear dhe at t mesm ikreu n shkolln ShefqetGuzi t Gramshit.Studimet e larta i kreu nFakultetin e ShkencavePyjore t Institutit tLart Bujqsor (sot Uni-versiteti Bujqsor Tiran).Pas diplomimit u emruainxhinier n ish-Ndrma-rrjen Pyjore Gramsh.Fillimi i puns prkoi meinventarizimin kombtar tpyjeve dhe ai dha njkontribut t madh prkurorzimin e ktij anga-zhimi mbarkombtar.Pas ksaj punoi inxhiniern degn teknike tndrmarrjes. Ato vite kjondrmarrje drejtohej ngainxh. Jani Maolli, i njohursi organizator dhepasionant pr pyjet. Gjithpersoneli pyjor ishte iangazhuar dhe rezultatetishin t mira. N ktperiudh inxh. Xhelilidallohej nga kolegt. Aiishte i prkushtuar, ivendosur, pasionant dheshum krkues ndaj vetes

U nda nga jeta inxh. Mahmud Xhelili

dhe kolegve. Duke paraftsit e tij teknike,drejtuese e organizuese,at e emruan drejtor tndrmarrjes (1973-1976)dhe m pas kryeinxhinier,kryetar i degs teknike,prgjegjs sektori, detyraqe i kreu me prgjegjsi eaftsi teknike.Puna dhe kontributi iMahmud Xhelilit sht ilavdrueshm. Jan njnumr i madh projekteshn fushn e pyllzimeve,prmirsimeve pyjore,ndrtimit t pritavemalore, hartimin e planevet mbarshtimit t pyjeve,q jan hartuar e zbatuarprej tij. Jan dhjetraartikuj shkencor e pro-blemor pr pyjet, tokatpyjore, erozionin, etj., qmbajn firmn e tij.Ky angazhim serioz krijoikushte dhe e nxiti at(ndr t paktt specialistq punonin n prodhim) tmbroj disertacionin metem Studimi i tokavepyjore t rrethit t Gram-shit dhe t fitoj titullinKandidat i Shkencave,t cilin m von e thelloidhe u b Doktor i Shken-cave.Vitet e para t tranzicionit(1992-1993) dr. MahmudXhelili u emrua deriDrejtor i Prgjithshm iPyjeve e Kullotave.Krahas puns si specialiste profesionist, inxhinieri,si e thrrisnin n qytetinku banonte, aktivizohejedhe n jetn shoqrore.

Shpesh jepte mendimeracionale pr infrastruktu-rn, gjelbrimin,mirmbajtjen e mjedisit nqytet. Duke vlersuarcilsit njerzore, krahasedhe arritjeve t tjera siinxhinier e intelektual,Bashkia e Gramshit e kashpallur Qytetar Nderi,ashtu si edhe ish-komunaSult, ku bnte pjes Du-shku, fshati i tij i lindjes.Ndarja nga jeta relativishtn mosh t re, ka pik-lluar thell familjen, tafrmit, miqt dhe kole-gt. Ai do t mbetet nkujtesn e tyre si familjarshembullor, si mik i dashure i respektuar.Kolegt, ata q kanpunuar gjat dhe m afrme Mahmudin kan shu-m pr t thn dhe nkujtesn e tyre ai do truhet si modeli i njeriutpuntor e t prkushtuar, idrejte e i ndershm, gjith-nj bashkpunues dhe imirkuptuar.

Inxhiniert: Kudret Bashllari, Isuf Salla, HysenBega, Beqir Tereziu, Neshat ela, Haki Llapushi,Harun Sulmina, Gjon Fierza

7Parku i Butrintit ndodhet nskajin Jugperndimor tShqipris. Pr nga po-zicioni gjeografik, mundsitturistike e argtuese, nga kostojae pushimeve, si dhe nga mikpritja,n vitin 2015 Butrinti shtcilsuar n 10 Parqet m t mirat Evrops. Shum studime,projekte e tryeza jan br prkt margaritar. Pylltart, bio-logt, arkeologet e pasionuar,investuan mendimet dhe shpirtine tyre q ky Park t mbetet nnivelin e krkesave t kohs. Por,mjaft nga kto studime e projektemenaxhimi mbetn n letr e imbuloi pluhuri dhe, prve vle-rave historike, nuk u mbeti asgj.Dashamirt e ktij Parku indinjo-hen e revoltohen pr kt ngadal-sim n menaxhim, n ruajtjen dherehabilitimin e vlerave t tij.

Pak histori pr qytetinantik

Qyteti i lashte i Butrintit fillimeti ka n shekullin XVIII ParaKrishtit; n koht e hershme aibanohej nga ilirt. Grmimetarkeologjike dshmojn se ka qennj zon me rndsi e banorveilir e kaonve, nj nga fiset m tmdha. E pash veten prparaTrojs n miniatur citoi Eneakur u prball me Butrintin. Kjoshprehje e famshme e Eneasvazhdon t ngjall kureshtje dhesecili dshiron t ndiej t njjtnndjesi. Virgjili, n poemn e madheEneida vazhdon: Na ikin sy-resh malet e Faekeve, kalojm nfund t brigjeve t Epirit dhe hyjmn portin e Kaonis dhe jemipran qytetit t lart Butrot .Butrinti sht nj thesar i arke-ologjis jo vetm shqiptare por igjith Mesdheut e m gjer.Historia e tij mijvjeare shihetn rrnojat antike, q nga ilirt,grekt e lasht, romakt, bizantt,veneciant, otomant e deri nditt e sotme. Mitologjia u formuanga Heleni, i biri i mbretit Priamt Trojs dhe emrin e mori sipaslegjends nga flijimi i nj demiButhrotos, q e beri fli trojaniEnea. Pr Butrintin kan shkruarHekateu, Straboni, Teukri, Dio-nisi i Halikarnasit, Ciceroni, Virgjilietj. Pas pushtimit romak u ven-dosn kolont romak e m paspati dyndje barbare (bizantine,normane, napolitane, veneciane).Butrinti sht prfshir ngaUNESCO n listn e Trashgi-mis kulturore botrore , ndrsaParku Natyror bn pjes n zonnndrkombtare t pasurive na-tyrore t Mbrojtura Ramsar. Qy-teti antik sot administrohet ngaParku Kombtar i Butrintit, admi-nistrat e krijuar nga qeveriashqiptare.

BUTRINTI,BUTRINTI,BUTRINTI,BUTRINTI,BUTRINTI, simbol i harmonis magjikesimbol i harmonis magjikesimbol i harmonis magjikesimbol i harmonis magjikesimbol i harmonis magjikembi tremijvjeare midis njeriut dhe natyrsmbi tremijvjeare midis njeriut dhe natyrsmbi tremijvjeare midis njeriut dhe natyrsmbi tremijvjeare midis njeriut dhe natyrsmbi tremijvjeare midis njeriut dhe natyrs

Inxh. KRISTO KAURI

Me gjith kto, deri n vitin 1920Butrinti ishte gati i panjohur, kuraty erdhi misioni italian me nekrye Luixhi Ugolinin. Studenti ipasionuar i universitetit Bolonja,Konti Ugolini me gjith vsh-tirsit, brenda tre muajve, nvitin 1926 bri zbulime t mdha.Duke u bazuar te poema e VirgjilitEneida ai i zbuloi margaritartnjri pas tjetrit. Ndr objektetarkeologjike me mjaft vlera jan:Koka e Deas, Koka e Aleksandritt Madh, Agustit, Agripes, Livia,teatri, Baptirsteri, Tempujt (Tem-pulli i Eskulapit) mbrojtsi iqytetit, pusi i nimfave, Akropoli,etj. Ugolini do t vazhdonte grmi-met, por e ndrpreu vdekja ngamalaria n moshn 41 vjeare nqytetin antik t Butrintit.Butrinti ose Buthroti, rezidencae aristokracis ilire, athinjotase,romake, veneciane, etj., ende nditt e sotme shfaqet me pamjene dikurshme magjepsse, hyjno-re, befasuese, shokuese, qe e bnunik n Ballkan dhe m gjer.

Vizitort e famshm

Nga lashtsia, i pari Butrintin eviziton princi i Trojanve, Enea(Eneida-poema), pastaj Helen,i biri i mbretit Priam t Trojs, vi-jon me Julios Cezar, filozofin eshquar romak Ciceron, Duka i Ve-nedikut, Dandolo, Sulltan Sulej-mani (shek. XVII), Ali PashTepelena (XIX), Eduart Lear,Leon Dyple, Lord Bajron, etj. Tgjith kan qndruar me rezidencae vila n Butrint. M pas, n vitin1938 vizitohet nga mbreti Zog,m 1959 nga Nikita Hrushov,pastaj nga Ten Hsiao Pin, LordiKerington e mjaft burra t tjershteti, t cilt u pruln para fuqi-s magjepsse t ktij qyteti antik.

Klima - Natyra

Le ti lem arkeologt ti trajtojnkto probleme dhe ne pylltart thedhim vshtrimin n natyrn qe rrethon kt qytet dhe gjithzonn. Ishte ky pozicion stra-tegjik i vendit afr detit (ku mundt lidhesh me gjith botn), pa-suria me pyje, liqene plot peshkt do lloji, fusha, kullota, q idetyruan t part tan t ven-doseshin ktu. Nga maja e Akro-polit, nga maja e Miles, ngaKsamili dhe nga do pozicionsoditen bukurit e natyrs, magjiae saj, harmonia mes tyre. Bor nukbie kurr, vetm n majn eMiles shum rrall. Temperaturamesatare shumvjeare e janarit(muaji m i ftoht) arrin plus110C, m e ulta nuk ka rn nnminus 1.50C (n 30 vjet). Pra,klim tipike mesdhetare sub-tropikale, me 1450 mm shi n vit,

por me shprndarje shum trregullt (n janar 210 dhe n ko-rrik 5 mm). Temperatura mesatarem e lart arrin 270C (korrik). Ngaora 10.00 deri me 16.00 atmosferae Parkut freskohet nga puhiadetare. Lagshtira ajrore (62 %)sht e favorshme pr bimsinkarakteristike t vendit. shtpikrisht kjo klim, mjaft e privi-legjuar pr limonin, portokallin,ullirin, palmn, bananen, ilqen,dafinn, xhixhibanozin, etj.Venedikasit e kane quajtur ktvend Vivar, q do t thotRezervuar jete. E, me t vrtetjeta ktu shprthen me trdinamizmin dhe gjallrin saj, jetan tok, jeta n uj, jeta n ajr,jeta n trsin e saj. Ky himnmadhshtor i natyrs, me bukuritmagjepsse t detit e liqenit, tkanalit t Vivarit e ishujve t Ksa-milit (Tetranisa), pylli i Miles ei Butrintit, larmia e zogjve dhepeshqve, larmia e ngjyrave, tbjn pr vete dhe t detyrojn tshkosh shum her pr ti vizituar.

sht nj harmonizim i rrall(unik n vendin ton) i peiza-zheve t natyrs, historike ekulturore me vlera t jasht-zakonshme. Gazeta e njohur TheGuardian, n vitin 2012 nn-vizon: Butrinti sht destina-cioni i turizmit botror. Mos ukthe mbrapa pa vizituar Butrin-tin, kshillonte vajzn e tij BillKlinton, e cila kishte vajtur prvizit 2.5 km larg tij, n Korfuz.

Peizazhi

Gjat ktyre 3000 vjetve pei-zazhi ka psuar mjaft ndryshime.Fillimisht Liqeni i Butrintit ishtepjes e detit dhe formonte nj gjibregdetar. Me kalimin e viteve umbush me sedimentet e sjella ngalumi i Bistrics e ai i Pavllos dheu shkput. E vetmja lidhje shtkanali i Vivarit, q ndryshon rrje-dhjen do 6 or (batica-zbatica).Q nga koha e venedikasve (shek..XIV), peizazhi nuk ka psuarshume ndryshime.M 1958 rrjedhja e lumit tBistrics u largua nga liqeni (u hapkanali i uks), ndrsa Pavllo udisiplinua me kanal afr Kepit tStillos, pr bonifikimin e tokave(u krijua kooperativa dhe m vonNB Vrina. N Ksamil u prenshkurret mesdhetare (nga viti1960) dhe u mbolln agrume eullinj. Pra, kanali i Vivarit pr-faqson shtratin e vjetr t gryk-derdhjes s Bistrics.Devijimi i lumit te Bistrics solliprfitimin e tokave bujqsore, porsolli edhe shkatrrimin e jets nLiqenin e Butrintit. Q nga ajokoh kan kaluar mbi 10 krizadistrofike (Eutrofikimin); nga fund

i liqenit lirohen gazra CO2 dheshkatrrohet jeta (sidomosmidhjet). Ekuilibri ekologjik iliqenit sht shum i brisht.Ndryshimet hidrologjike t viteve60 n fushn e Vurgut dhe nVrin - Xarr e Mursi, prishnekuilibrat. Pjesa m e madhe ezonave knetore u bonifikuan dheu prftuan 3000 ha fush, q umbolln me bim bujqsore.Humbja e habitateve natyrore ushoqrua me ndryshime nregjimin ujor t zons. Mjedisi ub m i kripur, duke lejuar paklloje, q u prshtateshin ktyrebimve t reja.

Habitatet

Parku i Butrintit prmbledh njlarmi habitatesh (natyror, gjy-smnatyror, artificial). Veori eParkut sht se ka larmi habita-tesh; brenda nj shtrirjeje t vogljan rreth 30 lloje habitatesh, ndrt cilt m kryesor jan: Livadheme posidonia (Posidonion ocea-

nicae), estuaret, shtretr baltore ranor, laguna bregdetare, gjireujore, shkmbinj detar, shkurretahalofite mesdhetare, liqenenatyrale, pellgje, lumenj, grumbujdafine (L. nobilis), dushkaja(Quercus sp.), shpella detare,pyje me ullastr, pyje me ilqe eme valanidh, ullishte, agrume,zona urbane, etj.Dokumentet historike tregojn sevalanidhi (Q. macrolepsis) for-monte pyje t mrekullueshm. Kyformacion bimor ka pushtuartokat e thella aluvionale dhe tlagta. Gjat viteve, nga prerjet,djegia e kullotja ka psuar de-gradim dhe transformime dhe janzvendsuar nga formacionet ecfaks (Phlomis fruticosa). Shfry-tzimi pa kriter nga nj aktivitetbujqsor intensiv, ka uar n uljene numrit t drurve dhe n disavende sht i krcnuar przhdukje.

Florasht shum e pasur dhe elarmishme, e prbr nga 800-900lloje bimsh. Libri i kuq veon32 bim n Butrint me statuskombtar jo t favorshm truajtur; 16 prej tyre jan trrezikuara, 12 t rralla, 4 jo tnjohura dhe nj lloj endemik. Nllojet e krcnuara hyjn: Laurusnobilis, Quercus ilex, S. ofici-nalis, satureja, montana ,etj.

FaunaJovertebroret: 5 lloje sfun-gjersh, 12 lloje krustacesh, 21lloje gasteropodesh,149 llojefluturash. Nga t dhnat e

literaturs n PKB ndodhen1500-2000 lloje insektesh.Peshqit: Larmia e burimeve ujore(ujra te mbla e t kripura) krijonedhe larmi peshqish. Takohen 105lloje, ose 33 % t gjith llojeve nvend. Liqeni i Butrintit popu-llohet nga 68 lloje peshqish. shtkjo larmi peshqish, q pr shumevite kjo zone sht pushtuar apomarr me qira nga venedikasit.Amfibet: N PKB prfaqsojn67 % te llojeve n Shqipri dheReptilt 75 %.Shpendt: Vrojtimet kane iden-tifikuar 246 lloje shpendsh.Ligatinat jan zonat m trndsishme pr shpendt. Atystrehohen mse 8000-9000 in-divid (dimrues); rosat, shap-kat, koliku, qyryliku, gjelezat,pulbardha, dallndyshja, janm t prhapurat.Gjitart: Jan regjistruar 39lloje, nga 74 q ka vendi yn (53%), lakuriq nate, dhelpra, derrii egr, akalli, ujku, lepuri i egr,etj. Mbikullotja dhe djegiet gjatviteve e kan zvogluar ktpasuri.Esht e vetmja zon n Shqipriq ka bretkosn e Epirit (RanusEpirotica) dhe breshkn e rrall(Testudo marginata).

Sfidat pr t ardhmen

Mbrojtja e ekosistemeve dhehabitateve, si dhe menaxhimishkencor sht domosdoshmripr ngritjen e vlerave t ktijParku. Konventa mbi diversitetinbiologjik (pr menaxhim e pr-dorim te qndrueshm), Programi UNESCO-s mbi raportet enjeriut me biosfern, Konventae Berns (pr ruajtjen e flors dhefauns), Konventa e Barcelons(pr mbrojtjen nga ndotja), kri-juan nj vizion t ri pr Zonat eMbrojtura.Rehabilitimi i pyjeve t degraduar(rrjedhoj e dmtimeve, zjarreve,kullotjes, sidomos n zonnqendrore A dhe B), pyllzimet

me lloje autoktone (valanidh,bung, dafin, ilqe) i mbi 150 ha,pastrimi i territorit nga ndrtimetpa leje mjedisore, rehabilitimi iishujve t Ksamilit nga ndrtimetdhe djegia, punimet prmir-suese t kullotave, do t krijojnekuilibra t rinj. T ruhen rapor-tet det, liqen, ligatina, tok (gjel-brim). Pra, t vendoset nj stra-tegji urgjente pr menaxhimin eterritorit.Rajoni Jonian (Sarand Janin Gumenic Korfuz) nuk nalejon t vazhdojm gabimet nprishjen e mjedisit dhe peizazhitturistik. Vija bregdetare shtpasuri kombtare dhe nuk duhet

tjetrsuar sipas oreksit t disatregtarve. Parku Kombtar i Bu-trintit sht nj korridor eko-logjik, ekosistem, q na lidh meEvropn. Ishujt e Ksamilit, Pyllii Butrintit, Liqeni i Rrzs - Xa-rr, kanali i Vivarit, Burimet e kri-pura t Rrzs, jan pes Monu-mente, q duhen vlersuar mseriozisht.Platforma e menaxhimit mjedi-sor, bashkpunimi me fondacio-net dhe organizmat joqeveritareserioze, do t vendosin ekuilibrinmidis pasurive natyrore dheatyre arkeologjike. do gj do tkontrollohet e monitorohet dhendrhyrja e zgjidhjet do t jenprofesionale, n prputhje mesynimet q ka Parku Kombtar iButrintit.Krijimi i nj muzeu, ku do tprfaqsohen denjsisht pasuritdhe vlerat e natyrs s Parkut;krijimi i nj fidanishteje mefidan autokton, ndrtimi ikullave pr vrojtimin e shpen-dve n liqen, n Vivar e ligatina,vend kampingjet, vend parki-ngjet, do t rris vlerat dhe mun-dsit turistike.Plani i menaxhimit, i ristudiuar,do t garantoj zhvillimin e qn-drueshm t zons, do t har-monizoj aspektet sociale eko-nomike e mjedisore, do t jetnj udhzues mbi prdorimin eterritorit dhe ruajtjen e promo-vimin e vlerave natyrore t Par-kut.Vija bregdetare e Parkut shtpjes e trashgimis natyrore,prandaj sduhet lejuar pronsiprivate, si fshatra turistike, akua-kulture, etj. Zhvillimet kaotikeurbane n qytetin e Ksamilit,Berdenesh, Manastir, Shendelli,kan prishur imazhin dhe tjetr-suar mjedisin, duke ulur vleratturistike e mjedisore. At q nuke b prgjat 3000 vjetve e bmne pr 25 vjet. Nj marrzikolektive, q duhet marr fund.Prve vlerave natyrore e kul-turore t Parkut, duhet tekzistoj dhe dshira e vullneti i

mir i komunitetit, q ndodhetn brendsi dhe rreth tij, pr tambrojtur kt margaritar, q deritani nuk sht n nivelin qkrkohet. Po ashtu, prmirsimii nivelit q ofrojn hotelet, re-storantet, do t prmirsojimazhin, dshirn pr tu ri-kthyer dhe legjendat do t jehojnm mir n gjith territorin eParkut.Zoti nuk gaboi q krijoi Butrintin,ne gabuam, duke prishurharmonin magjike mbi 3000vjeare. Por, prap mbetet ibukur dhe ne, t gjith, duhet tashptojm nga aventurat dheaventuriert.

8Environment is a good,which belongs to every-body but belongs tonobody. (Gundimeda,2005) Now it has becomemore difficult to protectthe environment and itneeds high costs. The be-tter and cleaner theenvironment around theliving places the higherthe cost of living in thatenvironment. It is the dutyof everyone to protectwhat is the best despitethe fact that this duty inthe end is attributed to thejob of the administrativestaff of the government.Each decade has shownan increase in the numberof the population.Essential denote of thewealth and standards ofliving of a country is thehousing development.Now the housing constru-ction takes into considera-tion the environmentalfactors in order to raisethe standard and theperspective of a better lifewhile obtaining a sustaina-ble development.The area of the projectLezhe Shengjin has acombination of recreatio-nal tourism and industrydevelopment. Promotionof tourism and environ-mental values of Lezha isa bold undertaking for aregion with a diversity ofvalues. Stable ecologicaldevelopment impactsdirectly in the develop-ment of the inhabited areaand in the standards of it,while reflecting also in thehome prices. The projecttempted to identify andstudy the basic areas ofthe ecosystem and topresent the impact thathas the environment tothe economy, by analyzingof the home prices ofthose, their diversity andchanges. Project aimed tohave results in two direc-tions, firstly the identifica-tion of the recreational

areas of the Shengjin-Lezhe region by resultingin the economic costs orbenefits that these regionsprovide. These economiccosts or benefits will showthe direct impacts in thestandards of living of theregion and more preciselyin the house prices of theregion. Secondly, the studyconcluded in real analyzeddata that absolutely will bea good guide for the fu-ture investment agencies,therefore this project wouldbe considered and publi-shed in the interested gro-up and scientific journal.Hedonic Price Method isan indirect environmentalvaluation method whichuses different markets forplacing a value on theenvironmental quality.(Gundimeda, 2005) Thisstudy has chosen the mostcommonly market usedwhich is the housing mar-ket, by using the peopleanswers regarding theirhouses and the environ-ment around them. So thisstudy indirectly throughthe Hedonic Price analy-sis will show the willing-ness of people to pay inorder to get the best placeto live and the healthierones. The project team

firstly identified specifi-cally services and enviro-nmental goods that theproject assessed.Meanwhile, the meetingwith the head officer ofthe commune was plannedand made and resulted inhigh cooperation throughthe phases of the studyproject. An importantphase of the project waspreparation of the questio-ners, on which behalf, theproject members wereselected. It was conside-red to prepare around2000 Surveys for therespective method forareas of the targetedregion, Lezhe and Shen-gjin. All data collectedwere considered to beanalyzed due to HedonicPrice Method and theexpected results areconsidered to conclude indirect relations betweenthe high ecosystemstandards and relativelyhigh competitive homeprices. As well the resultwould be a good guide forthe evaluation of theagency investments.This region of study firstlywas divided from theworking group into 5different areas as follow:- Urban Area, Lezha City

- Touristic Area of Shen-gjin Tale- Urbanized Rural Areaof Ishull Lezhe Shenkoll- Rural Area Balldre Torovice- Rural Area of ZadrimaThe working groupdesigned a survey of 20questions in order to havethe needed data relatingthe impact of built enviro-nment and position on thechoices of households andthe house prices.In general, the price of ahouse is related to thecharacteristics of thehouse and property itself,the characteristics of theneighborhood and co-mmunity, and environmen-tal characteristics. Thus,if non-environmentalfactors are controlled for,then any remainingdifferences in price canbe attributed to differen-ces in environmentalquality. The data areanalyzed using regressionanalysis, which relates theprice of the property to itscharacteristics and theenvironmental charac-teristic(s) of interest.Thus, the effects ofdifferent characteristicson price can be estimated.The regression results

indicate how much pro-perty values will changefor a small change in eachcharacteristic, holding allother characteristics con-stant. Once the data arecollected and compiled,the next step is to statisti-cally estimate a functionthat relates property va-lues to property characte-ristics.The satisfaction from thegreen open space has apositive sign in the estima-tion of the observation.The relationship betweendependent variable withindependent variables wasperformed using Pearsoncorrelation. It was foundthat the correlation coeffi-cient indicated that houseprices are positive andstrongly significance toprice (0.776), Distancefrom the Center (0.670),Distance from GreenSpace (0.471) and Medi-cal Center (0.460).The results from such astudy can also produceanswers to developmentdecisions such as whatbuilding attributes to in-clude in an effort to gene-rate the house prices.Using these techniquescan facilitate price valua-tion when traditional com-petition models cannot beestimating. Thats whythis study is consideredalso from the LocalGovernment and will bepresented to the group ofinterests. This study andthe indicators generatedhave placed the Lezharegion in better perspec-tives of the developmentaccording to the EuropeanUnion standards.The whole infrastructureof academic and regionalstudy will have availablethe first indicators of thedevelopment planning,while preserving andimproving the environme-nt. Also they will help inthe architecture of the

ENVIRONMENTAL ECONOMICS FOR ASUSTAINABLE DEVELOPMENT

Evaluation of environmental and recreational values of the area Lezhe Shengjin using indirectapproximate method Hedonic Price Method

Erinda IMERAJZef IMERAJ &Sonila GRUDA

building in this context,friendly architecture orgreen architecture whileimproving also the na-tional accounting system(MRS).This region has for thefirst time this kind ofindicators which will beused as a reference toorient development poli-cies or regional units fo-cusing on two conclusio-ns:Firstly:Results of the HedonicPrice study applied inLezha region has reflec-ted a positive element forall public and privatestructures to design, deve-lopment and construction.These results can be usedin a manner that suits thearchitecture of the buil-ding (eco-friendly), focus-ed in these directions: Involving of the archi-tecture in environment. Connectivity or com-bination of the environ-ment with the green spa-ce around. The emblem of naturein architecture in culturalcontext. Environmental design tosupport and accept Eco-Architecture.Secondly:The economic value ofnatural resources andtheir role in the productionactivity are not included inthe NAS. Elaboration ofdevelopment concept in-cluded in the macroeco-nomic dimension of theenvironment in the poli-tical decision through aspecific environmentalaccounting is also calledGreen accounting. So thisstudy will motivate thepolicymakers not only inthe Lezha and Shengjinregion through the twomost important recomm-endations derived fromanalyze of an environ-mental engineer as well.

E N G L I S H