1Kurora e Gjelbër

Botim i Shoqatës Kombëtare të Pyjeve Komunalë, Tiranë (Viti i nëntë i botimit) Nr. 61 Janar 2006 Çmimi 20 lekë

Kurora eGjelbërSHKPKSHKPKSHKPKSHKPKSHKPK

SHOQSHOQSHOQSHOQSHOQAAAAATTTTTAAAAAKOMBËTKOMBËTKOMBËTKOMBËTKOMBËTAREAREAREAREARE

E PYJEVEE PYJEVEE PYJEVEE PYJEVEE PYJEVEKOMUNALËKOMUNALËKOMUNALËKOMUNALËKOMUNALË

Lexoni në fq. 2

Publikimi i Kurorës së Gjelbërmundësohet me Asistencënteknike të “SNV/OrgnizataHolandeze për Zhvillim”

Ndihma financiare për publi-kimin e Gazetës është dhënënga "SIDA/Agjencia Ndërko-mbëtare Suedeze për Ba-shkëpunim dhe Zhvillim"

SIDA dhe SNV kanë një program të përbashkët bashkëpunimipër mbështetjen e rritjes dhe forcimit te kapacitetit të aktorëve

kryesorë në Pyjet dhe Kullotat Komunale në Shqipëri

Nga aktivitetet e SHKPK

Në datën 20 janar 2006, në sallën embledhjeve të DSHP, Gramsh, ShoqataKombëtare e Pyjeve Komunalë,organizoi një takim sensibilizues meshoqatat e Përdoruesve të Pyjeve dheKullotave Komunale të këtij rrethi. Ta-kimi u organizua në kuadrin e pro-gramit të bashkëpunimit të SHKPK eSNV dhe kishte për qëllim diskutimine lirë e të ndërsjelltë me kryetarët ekëtyre shoqatatve, për shumë çështjeqë kanë të bëjnë me marrëdhëniet ekomuniteteve të fshatrave e komu-nave me burimet natyrore të pyjevedhe kullotave, që gjenden në juridi-ksionin e tyre, nevoja për menaxhimine qëndrueshëm të tyre, organizimet ereja, që duhen bërë për shfrytëziminperiodik të prodhimeve dhe shërbi-meve që merren nga ata, me qëlliminfinal rritjen e mirëqënies ekonomiketë familjeve fshatare dhe mbrojtjes sëmjedisit natyror nga degradimi.

Në këtë kuadër, u diskutua rrethnevojës që po ndihet sot për përmirë-simin e legjislacionit, i cili duhet tëmbështesë zhvillimet e reja në këtëfushë, që fillojnë me: a. Transferimin epronës pyjore dhe asaj kullosore nëpronësi të komunës; b. Rolin e Shër-bimit Pyjor dhe Shoqatave të Për-doruesve të Pyjeve dhe Kullotave nëkëtë proces; c. Roli institucional ikomunës si pushtet vendor; d. Mënyrae menaxhimit të pyjeve, kullotave dhegjithë prodhimeve e shërbimeve qëdalin prej tyre; e. Kthimi i SHPPKK-ve në Shoqata të BashkëpunimitReciprok (SHBR) për fillimin dhenxitjen e vazhdueshme të biznesevekolektive; f. Trajnimi dhe sensibilizimii vazhdueshëm i anëtarësisë së SHBR-ve për njohjen e teknikave të ndryshme

Takim sensibilizues meshoqatat e Gramshit

Të nderuar lexues,

Këshilli Drejtues i Shoqatës Kombëtare të Pyjeve Komunalë ju fton ta lexoni meinteresin e nevojshëm këtë Draft-Projektvendim, i cili është hartuar nga ky Këshilldhe, shumë shpejt, do t’i propozohet Qeverisë për ta ligjëruar, me qëllim që tëshërbejë si instrument i nevojshëm për fillimin dhe vazhdimin e suksesshëm tëprocesit të transferimit të pyjeve e kullotave në pronësi ose përdorim të Njësive tëQeverisjes Vendore.Nga të gjithë të interesuarit për këtë problem me përmasa kombëtare, presimmendime të përqëndruara e konstruktive, si në planin ekonomiko-shoqëror edhenë atë praktiko-ligjor, me qëllim që të garantohet arritja e objektivave në kohën eparashikuar dhe me cilësinë e duhur. Mbështetja Juaj është inkurajim i madh përne. Koha nuk pret. Le ta vemë atë në shërbimin tonë dhe të brezave që vijnë.

të përmirësimit dhe përdorimit tëburimeve natyrorë; g. Njohja dherespektimi i legjislacionit të ShërbimitPyjor; i. Raportet e reja financiare ejuridike midis Shoqatës dhe Komunës.

Në vijim të tematikës së takimit, usqarua roli që do të ketë në këtëmjedis problemor Shoqata Kombëtaree Pyjeve Komunalë. “Për këtë qëllim- u theksua në takim nga e përfaqë-suesi i kësaj shoqate, Ferdin Liçaj –ju duhet të bashkoheni me nismat ekomunave dhe qarqeve të tjerë, përt’u organizuar në një Federatë meqendër në Elbasan. Kjo Federatë dotë përbëjë institucionin tuaj rajonal përkoordinim dhe mbështetje, ndërsaSHKPK do ta ketë qëndrën në Tiranëdhe ajo do të ndërmarrë edhe hapatkryesorë për zgjidhjen e shumëçështjeve, që sot për sot përbëjnëpengesat kryesore në rrugën e integri-mit të komuniteteve komunale meekonominë e tregut.

Në fund, nga pjesëmarrësit u bënëpyetje e u dhanë mendime konstruk-tive, me anë të të cilëve u shpreh edhebesimi se asgjë nuk është e paarrit-shme nëse nga të gjithë ata që do tëecin në këtë rrugë do të ketë këmbë-ngulje dhe profesionalizëm për arritjene objektivave që do të pasqyrohen nëstatutet që do të riformulohen nga tëgjitha shoqatat.

Një takim i dytë u la për të bërëdiskutimin përfundimtar të statuteve,me qëllim që nga përfaqësuesit e tëgjitha shoqatave të dilet me formulimetë njëjta për nenet e Statutit të Fede-ratës Rajonale, që do të miratohet nëtakimin themelues, që do të mbahetnë Elbasan.

Koorresp. i “Kurora e gjelbër”

Të nderuar lexues,

Gazeta “Kurora e Gjelbër”, që nga ky numër hyn në vitin e nëntë tëbotimit.

Tashmë ajo është botim i SHKPK dhe trajton gjithçka ka të bëjë mepyjet dhe mjedisin e veçanërisht me pyjet komunalë.

Botuesi dhe redaksia e Gazetës ftojnë të interesuarit, të bashkëpunojnëme shkrime e foto, me pyetje për çka atyre u lypset në punën e përditshme.

Duke ruajtur traditën e mirë të kësaj Gazete, por duke shtuar edheelemente të rinj, në përshtatje me kohën, faqet e saj le t'i shërbejnëzhvillimit të mëtejshëm të pyjeve e veçanërisht atyre komunalë.

Adresa: SNV/Albania. Rr. Ismail Qemali,Nr. 32/1, TiranëTel: + 355 4 247 601/2 dhe 255 803/4/5Mobile: 068 21 67 441E-mail: jmale@snv.al.eu.org

Ju falenderojmë për mirëkuptimin.

Kryesia e SHKPK, Tiranë

DUMREJA, kjo perlë e natyrës shqiptare, me liqenet e saj të shumtë (84),figuron aty-këtu vetëm në librat e gjeografisë dhe në ndonjë fjalor enciklopedik.Themi kështu, sepse po të figuronte në hartën tonë turistike, ishte bërë diçka.Në fakt, as që e ka marrë kush mundimin për të botuar ndonjë fotografi liqeninë ndonjë fletëpalosje turistike apo gjetkë. Po të flasësh me gjeografë, bindeshakoma më mirë që kjo krahinë është edhe nga të rrallat në botë, për faktin seka kaq shumë liqene në kaq pak kilometra katrorë. Dhe e vërteta është që disavizitorë të huaj, shumë të rrallë, jo vetëm që janë befasuar nga numri i madh iliqeneve, por edhe nga bukuria e rrallë e tyre, edhe pse kjo bukuri do të ishteshumë herë më e madhe nëse do të ekzistonte edhe pylli, siç ka qënë deri nëvitet ’70. Mbase edhe pushtetarët mund ta dinë që Dumreja e 84 liqeneve ështëme të vërtetë e rrallë, por kjo i fajëson edhe më shumë, sepse vazhdojnë tëheshtin përpara reklamimit sa më parë të kësaj zone kaq të bukur, që na kafalur natyra jonë e mrekullueshme.

Megjithatë, asnjëherë nuk është vonë. Aq më tepër që me Dumrenë e kenishumë më të lehtë. Kjo perlë e heshtur, nuk do shumë gjëra. Së pari do reklamë.Së dyti, ajo duhet shpallur medoemos Park Kombëtar, apo Zonë e Mbrojtur.Pastaj do që të mundësohet ndonjë projekt për të asfaltuar dy rrugë; njërën ngaBelshi në Kuçovë dhe tjetrën, nga Belshi në Peqin. Po qe se do të mundësohetedhe ndonjë projekt për pyllëzim rreth kurorës së liqeneve, do të ishte kryevepër.Megjithatë, piksëpari kjo mrekulli natyrore kërkon të përfshihet në hartënturistike të vendit tonë.

Perla e 84 liqeneve mungon në hartën turistike

Vijon në fq. 2, 3

nga ALI LLESHI

DUMREJAVENDI I LIQENEVE

2 Kurora e Gjelbër

Projektvendim“Për transferimin e pyjeve dhe kullotave

Njësive të Qeverisjes Vendore”Në mbështetje të ligjit nr. 9385, datë 04.5.2005 “Për Pyjet dhe Shërbimin

Pyjor”, neni 23, pika 7; Ligjit nr. 8743, datë 22.02.2001 “Për pronat ePaluajtshme të Shtetit”, nenet 3 dhe 9; Ligjit nr. 8744, datë 22.02.01, “PërTransferimin e Pronave të Paluajtshme të Shtetit në Njësitë e QeverisjesVendore,”; Ligjit nr. 8653, datë 31,7.2000, “Për ndarjen administrativo-territoriale të njësive të qeverisjes vendore”; Ligjit nr. 7843, datë 13.7.1994,“Për regjistrimin e pasurive të paluajtshme”, me propozim të Ministrit tëMjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave dhe Ministrit të Brendshëm,Këshilli i Ministrave:

V E N D O S I

1. Pyjet dhe Kullotat që u transferohen në pronësi ose përdorim Njësivetë Qeverisjes Vendore për menaxhim të qëndrueshëm dhe mepjesëmarrjen e komuniteteve, quhen pyje e kullota komunale;

2. Procedura e transferimit të Pyjeve e Kullotave Njësive të QeverisjesVendore përmban:

a. Ngritjen e Komisioneve të pyjeve dhe kullotave në nivel fshati e komune;b. Marrëveshjet midis fshatrave të komunës për kufijtë tradicionalë midis

tyre, ku përfshihen sipërfaqet urbane, bujqësore, pyjore, kullosore dhesipërfaqe të tjera në pronësi apo përdorim të këtyre njësive vendore;

c. Miratimin e kufijve midis fshatrave dhe komunës;d. Njësia e Qeverisjes Vendore, brenda kufijve administrativë të saj, në

marrëveshje me Shërbimin Pyjor, ndajnë midis tyre pyjet dhe kullotat;e . Dokumentacionin për Agjencinë Kombëtare të Transferimit të Pasurive

të Paluajtshme të Shtetit, që nevojitet për realizimin e transferimit tëpyjeve dhe kullotave;

f. Dokumentacioni për regjistrimin e këtyre pasurive në Zyrat eRegjistrimit të Pasurive të Paluajtshme;

g. Hartimin apo rishikimin e planit të menaxhimit të pyjeve dhe kullotavenë nivel fshati e komune dhe të hartave me kufijtë e miratuar të fshatravedhe komunës;

h. Identifikimin e përdoruesve të pyjeve dhe kullotave të fshatit dhepajisjen me kartela përdorimi të tyre;

i. Ngritjen e Shoqatës së Përdoruesve, që në marrëveshje me NJQVrealizon zbatimin e planit të menaxhimit;

j. Për NJQV ku është realizuar procesi i transferimit, do të rikonfirmohenstrukturat menaxhuese, planet e menaxhimit, si dhe registrimi i tyrenë pronësi apo në përdorim;

3. Ministria e Mjedisit dhe ajo e Brendëshme, brenda muajit mars 2006,të hartojnë rregulloret dhe udhëzuesit për secilën nga procedurat etransferimit dhe, në bashkëpunim me komunat, bëjnë organizimin dhekualifikimin e strukturave pjesëmarrëse. Projekti i Zhvillimit të BurimeveNatyrore mbështet financiarisht hartimin dhe rishikimin e planeve tëMenaxhimit për 218 komunat që do të përfshihen në projekt;

4. Këshilli i komunës miraton marrëveshjet për kufijtë e fshatrave brendakomunës, si dhe zgjidh mosmarrëveshjet që lindin gjatë zbatimit të tij;

5. Këshilli i Qarkut miraton kufijtë e komunave dhe zgjidh mosmarrëveshjetqë lindin midis komunave;

6. Planet e menaxhimit të pyjeve e kullotave të fshatit dhe komunësmiratohen nga Këshilli i Komunes dhe Shërbimi Pyjor i distriktit;

7. NJQV, me të ardhurat që krijohen nga tarifat e përdorimit të pyjeve ekullotave, krijojnë Fondin e Investimit në Pyje e Kullota;

8. Fondi i Investimeve në Pyje e Kullota administrohet nga Bordi, qëKrijohet nga Këshilli i Komunës dhe përdoret për administrimin dhekryerjen e investimeve në pyjet e kullotat e komunës;

9. Tarfiat për përdorime të ndryshme të pyjeve e kullotave miratohen ngaKëshilli i Komunës;

10. Për të këshilluar fermerët në përdorimin e qëndrueshëm të pyjevedhe kullotave, organet e Shërbimit Pyjor ngrenë Shërbimin e Ekstensionitnë pyjet dhe kullotat e komunës;

11. Ministria e Mjedisit, nëpërmjet Shërbimit Pyjor, kontrollon zbatimin eligjit të pyjeve dhe zbatimin e planit të menaxhimit për pyjet dhe kullotatkomunale;

12. Ngarkohet Ministria e Mjedisit dhe Ministria e Brendshme që, brendamuajit maj 2006, të hartojnë rregullore të veçanta, si për rastin etransferimit në pronësi të pyjeve e kullotave, ashtu edhe për transferimine tyre në përdorim të komunave, duke specifikuar në të dy rastet tëdrejtat dhe përgjegjësitë e NJQV-ve dhe Shërbimit Pyjor përadministrimin sipas kritereve të menaxhimit të qëndrueshëm të pyjevee kullotave komunale;

13. Ngarkohen Ministria e Mjedisit dhe Ministria e Brendshme për zbatimine këtij vendimi.

Dumreja - kjo Perlë eheshtur, siç e kam bërëzakon ta quaj nëpër artikuj

apo intervista, nuk ka befasuar vetëmnjerëzit e artit. Mrekullitë e saj natyrorebefosojnë edhe vizitorin e thjeshtë, aqmë tepër kur e shikon disa herë. Egjithë Pllaja, siç njihet me gjuhën egjeografëve, dikur jeshilonte ngapyllnaja e pafund e lisave, ndërsakodër pas kodre ndjeheshe i mre-kulluar nga liqenet kaltëroshë, njeri mëi bukur se tjetri. E, më befasuesi ështëBelshi, që do të ishte një kryeqytetmadhështor, sipas ideologut e ëndë-rrimtarit të madh Sami Frashëri.

Një vështrim i përgjithshëm

Ndodhet në Shqipërinë e Mesme.Mrekullia e saj janë në radhë të parëliqenet. Është ndër krahinat më tëmëdha në vend. Shtrihet mes lumenjveDevoll në jug e Shkumbin në veri dhefillon ku mbaron fusha e Pazhokut(Cërrik) e përfundon ku fillon fusha eMyzeqesë. Bën pjesë në prefekturën eElbasanit. Kufizohet me rrethet Kuço-vë, Lushnjë e Peqin. Në gjeografi, njihetme emrin Pllaja e Dumresë. E veçantanatyrore e saj janë kodrat, gropat dheliqenet. Prania e kodrave të rrumbu-llakosura e me lartësi të njëjtë, qëndahen nga qafa, gropa e lugina tëvogla, i kanë dhënë Pllajës një pamjetë valëzuar. Ndërsa e veçanta e tëveçantave është se personaliteti i madhshqiptar, Sami Frashëri, Belshin, qëështë edhe mesi i krahinës, e kishteprojektuar për Kryeqytet të Shqipërisë.Dhe kjo ide e tij, sipas studiuesve tanë,është nxitur jo thjeshtë e vetëm seështë mesi i Shqipërisë, por sepse jumund ta imagjinoni edhe vetë tani s’eçfarë Kryeqyteti të bukur do të kishim,me plot 84 liqene, njëri më i bukur setjetri, e po ashtu sipërfaqet e tyre janëdhjetra hektarë. Sipërfaqia e përgjith-shme e tyre është 770 ha. Më i madhiështë Liqeni i Çestijes me 97 ha, pastajSeferani me 87,5 ha, i Merhojës me65,5 ha, i Degës me 37,5 ha, ndërsamë i vogli është Liqeni i Çartallozit me0,5 ha. Thellësinë më të madhe e kaLiqeni i Merhojës prej 61 m, ndërsathellësia më e vogël është 10 m.

Liqenet e Dumresë janë parrjedhje dhe ushqehen nga shirat.Luhatjet e nivelit të tyre gjatë vitit janëtë mëdha, lidhur kryesisht me kushtetklimatike dhe karstin. Ujërat e liqenevenuk komunikojnë me njëra - tjetrën.Ndryshimet e nivelit pasqyrojnë sasinëe pakët të reshjeve, që bien në këtëzonë. Gojdhënat thonë që edhe emri ikrahinës ka ardhur nga thirrjet evazhdueshme, prej thatësirës nëverë: Duam - Rè, ashtu sikurse ështëedhe shpjegimi tjetër, që ka të bëjë mesasinë e madhe të pyllit të dushkut,me të cilën ishte e mbuluar e tërëkrahina deri në vitet ’50 të shekullit tëkaluar. Sot, prerja pa kriter ka çuar nëzhdukjen e tyre. Në kohën tonë ruhenvetëm korije fare të vogla. Dhe ajo qëështë më e keqja, këto pyje janëzhdukur edhe buzë liqeneve, dukezbehur kështu bukurinë e tyre dhe tëkrahinës.

3Kurora e Gjelbër

Lartësitë më të mëdha, i arrin nëpjesën veriore në kodrat e Allajbegut(450 m), që është kuota më e lartë ezonës; si dhe të Lëmit të Madh (445m), Kodra e Gastares (260 m), Mali iGradishtës (239 m). Pjesa tjetër eDumresë është më e ulët dhe përbëhetkryesisht nga gipse e gëlqerorë, ështëzhvilluar relievi me gropa karstike, tëcilat i japin kësaj pllaje origjinalitet tëveçant. Në të pothuaj mungon rrjetihidrologjik.

Nga gropat karstike më të mëdhamund të përmenden ato të Paraskësdhe Çëragës, që pjesërisht zihen ngaliqenet me të njëjtin emër; gropat eNdërgozhdës me përmasa 550 - 600x 350 - 400 m; Gropa e Seferanit, qëpjesërisht zihet nga Liqeni i Seferajt;Gropa e Moçalit (në fshatin Dëshiran)me përmasa 300 x 200 m, etj. Numri igropave me përmasa më të voglaështë shumë i madh dhe një pjesë etyre është e mbushur me ujë, dukeformuar kështu liqene karstike.

Sipas stacioneve të Belshit dheGrekanit, temperatura mesatare vjetoreështë 15.20C, mesatarja e janaritlëkundet nga 6.7 (Belsh); në 6.90C(Grekan), por ulje të temperaturësndodhin shpesh deri në 00C. Ato janë17 ditë në vit në Belsh dhe deri 23 ditënë Grekan. Sasia mesatare e reshjeve,që bien në Dumre, është afërsisht 600mm, më e vogël se mesatarja e vendit.

Në kohët e lashta, Dumreja kaqënë e banuar nga fiset ilire të para-mthive; qëndër kryesore ka qënë qytetiilir i Belshit, i cili ngrihej si një anije nëtërë Pllajën. Po ashtu, vendbanime tëhershme ka pasur edhe në fshatratShalës, Çartalloz, Shkallë, Guras dheDragot. Sipas një dokumenti turk të vitit1432, në Çartalloz ka qënë edhe qëndrae vilajetit (nahijes), që dokumentohet siVilajeti i Çartallozit. Popullsia e sotmepërbëhet nga vendasit, si dhe nga tëardhurit, kryesisht nga rrethi i Gramshit.Kjo pupollsi kap sot shifrat e 60 000banorëve.

Një e veçantë tjetër e krahinësështë edhe pjesëmarrja në mënyrë tërregullt e grupit folklorik në festivalet eGjirokastës, ku spikasnin, jo vetëmkostumet plot veçanti e kolorit, por edhevallet e rralla, si “Vallja e Njalave”, “Valljae Sabaut”, “Vallja e kaçakëve”, valle tëcilat janë vlerësuar jo vetëm në Shqi-përi, por edhe në arenën ndërko-mbëtare.

Para viteve ’90, Dumreja ështëcilësuar si “hambari i Elbasanit”, me 18500 ha tokë, ku kultivoheshin masivisht

duhani, luledielli,gruri dhe fora-gjeret. Duhani i Dumresë është mefamë, jo vetëm brenda vendit tonë. Ai,për nga cilësitë, krahasohet me duha-nin “Tarabosh”, të Shkodrës.

Në kohët e sotme po zhvillohetmasivisht vreshtaria dhe pemëtaria,kryesisht ulliri.

Një nga përparësitë e krahinëspritet të jetë edhe turizmi, sidomos aifamiljar. Por, rrjeti rrugor lë shumë përtë dëshiruar. Aktualisht vetëm rrugaCërrik - Belsh është e asfaltuar,ndërkohë kur Belshi lidhet edhe meKuçovën, Lushnjën e Peqinin.

Flora dhe Fauna

Në Dumre, sot rriten 14 mijë llojebimësh, shumë prej të cilave janë bimëmjekësore. Dumreja ka qenë e mbuluarme pyje të gjelbëruar të të gjitha llojeve.Nga më të përmendurat janë bimëtpyjore, vreshtore e barishtore. Edheshumë rrethina të Dumresë mbajnëkëto emra, si Dushk, Shkozë, Çepë,Hardhi, Fierzë, etj. Fauna e Dumresëka qenë shumë e pasur, duke filluarnga insektet, shpendët shtegtarë eujorë, deri tek peshqit e liqenevekarstikë, por edhe pyjet e dikurshëm tëDumresë kanë qenë streha e gjuetisë,ku mblidhen gjuetarët nga të gjithatrevat. Edhe sot, rruga që lidh kryqë-zimin e Kajanit me Grekanin, quhetKlubi i Gjuetarëve.

Bujqësia

Katër ishin kulturat bujqësore qëkultivoheshin më shumë: gruri, misri,duhani, lulja e diellit. Ndërsa sot, grurimbillet në sipërfaqe më të pakta përshkak se shërbimet e tij agroteknike,kushtojnë një kosto të lartë financiare,në shpenzimet që mbulon dhe fermerii Dumresë është i detyruar më mirëta blejë miellin sesa ta prodhojë në arë.

Shumë pak kultivohet edhe misri,si ushqim parësor për blegtorinë.Dumreja e liqeneve të shumtë duhettë kultivonte edhe orizin, por po harrohetedhe tradita e kultivimit të misrit, pasimungojnë dhe janë shkatërruar sta-cionet e pompimit dhe nuk funksionojnëkanalet ujitëse. Le të gjitha këto, po nëDumre nuk po mbillet as duhani,kryesisht për mungesë treg shitjeje.

Libër studimor për Dumrenë

“Studimi për kushtet fiziko-gjeo-grafike të pllajës së Dumresë është ipari i këtij lloji për këtë zonë”, - shprehetnë hyrjen e librit, Prof. Dr. Vasil Kristo,pedagog në Universitetin e Tiranës. Nëfakt, botimi i këtij studimi nga profesorii nderuar, me origjinë nga Përmeti,është fryt i punës së tij gati 30 vjeçare,duke u bazuar në ekspeditat dhevrojtimet e veta disavjeçare në terren,si dhe duke shfrytëzuar të gjithëliteraturën gjeografike e jogjeografikepër zonën. Studimi përbëhet nga këtopjesë kryesore: ndërtimi gjeologjik,veçoritë e përgjithshme të relievit, klima,hidrografia, tokat, bota bimore e ajoshtazore, rajonalizimi morfologjik, etj.Punimi është i shoqëruar edhe metabela, skica, harta e grafika të ndry-shëm të cilat në përgjithësi përbëjnë njëmaterial tepër të vlefshëm për tëndërtuar në të ardhmen, mbi këtë bazë,projekte të ndryshme në bujqësi,vreshtari e në aspekte të tjera ekono-mike për krahinën.

Një vend të veçantë zënë edhe tëdhënat tepër të sakta për kapacitetindhe sipërfaqen e liqeneve, ku me tëdhëna të plota jepen karakteristikat eliqeneve të Çestijes (98,6 ha), Seferanit(87,5 ha), Merhojës (65.5 ha), Degës(37.4 ha), Rashtës (29.9 ha), Paraskës(27.4ha), Belshit (26.9 ha), Çërragës(18.8ha), si dhe të dhënat e studimevepër reshjet, apo lagështirën. Në studimjepen edhe karakteristikat dhe lartësitëe kodrave. Kështu kodra më e lartëështë ajo e Allajbegut me 450.2 m mbirrafshin e detit (gjithsej janë marrë nëstudim të hollësishëm14 kodrat krye-sore, duke filluar nga kodrat e Kozares,deri tek ato të Pekishtit) si dhe jepetedhe një karakteristikë tjetër që janëgropat (ovalet), që mesatarisht i bie 15

DUMREJAVENDI I LIQENEVE

nga ALI LLESHI84 liqene në 400 km katrorë”Ju ndofta nuk e njihni këtë vend të rrallë për bukuri,aty në kërthizë të Shqipërisë. Nuk e njeh as turizmi ibrendshëm. E ç’nuk mund të bënte turizmi në këtëvend pyjesh e liqenesh, ku pranvera dhe vjeshta janëtë papërshkrueshme dhe aq të ëmbla”

Dhimitër Shuteriqi

- 20 hinka për 1 km2. Po ashtu, meinteres për ne si krahinë është edhe njëhartë, ku paraqiten edhe kufijtë kushtrihet Dumreja, e cila sipas Prof. Kri-stos përfshin edhe Vlashukun, Kosovëne Vogël, pjesën kodrinore të Karbunarësderi në ndarje me krahinën e Darsisë.

Gjërësisht në studim është trajtuarrelievi, mbasi në të vërtetë deri në këtëkohë nuk ka patur një studim të tillëedhe pse ky reliev është tepër i veçantëdhe nuk haset në asnjë krahinë tjetërtë vendit tonë. Në mënyrë të hollësi-shme është studjuar edhe dukuria ekarstit, që në Dumre është shumë epërhapur dhe e zhvilluar dhe që i kadhënë Pllajës veçori origjinale, sidomosmorfologjike e hidrografike. Punimi kakarakter tërësor dhe kompleks nëstudimin e kushteve fiziko-gjeografiketë Pllajës së Dumresë. Po ashtu, aipërbën një ndihmesë të veçantë në stu-dimin e gjeografisë fizike të vendit tonë.Në mënyrë të drejtpërdrejtë ky studimdo t’u shërbejë dhe mund të shfrytëzo-het dhe nga specialistët e degëve tëndryshme të ekonomisë shqiptare.

Në këtë studim edhe një herë dele qartë edhe shkencërisht shtrirja eDumresë, e cila fillon aty ku mbaronfusha e Cërrikut, dhe mbaron aty kufillon fusha e Myzeqesë.

Të humbi i gjelbri fustan veror i dushkajës

U tretën cicërimat e ëmbla të zogjveT’u gris e kafejta gunë dimërore e

PllajësBraktisur nga lepujt, nga vallet e

kaprojve

BUJAR DRAGOTI

Në këto vargje autori shpreh qartëgjendjen e kësaj krahine dhe shqetësimine banorëve të saj. Por, Dumreja ka njëpopull të mënçur e punëtor, që do tëdijë ta ndryshojë këtë gjendje.

4 Kurora e Gjelbër

Shoqata e Përdorimittë Pyjeve e KullotaveKomunale të Gjinarit(sot Shoqata e Me-naxhimit të BurimeveNatyrore), që ngakrijimi i saj, prej dhje-të vjetësh, ka vlerë-suar të gjitha takimet

e seminaret e organizuara nga Drejtoria ePërgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave meDSHP, Elbasan, ish-Njesine e Menaxhimitte Projektit te Pyjeve, takimet me AITP-në, si dhe seminaret e organizuara vitin ekaluar nga SNV-ja.

Pyjet e kullotat komunale, si dhe atoshtetërore, në territorin e komunes sëGjinarit janë resurs i pazevendesuseshëmper komunitetin e kesaj zone, si per teardhurat qe rrjedhin nga ato, ashtu edhenga bukurite natyrore, që i ofrojne sebashku pikës turistike të Gjinarit.

Përvoja menaxhuese e punës sëShoqatës për administrimin e pyjeve dhekullotave komunale sa vjen e shtohet,vlerësim ky i dhene edhe ne takimet ezhvilluara me institucionet e permenduramë lart.

Gjate kesaj periudhe dhjetëvjeçare umundësua per here te pare zbatimi i planitte menaxhimit te pyjeve e kullotavekomunale Gjinar, nepermjet Shoqates,Komunes dhe DSHP-se, plan ky që ketevit duhet pare e rishikuar per dhjete vitete ardhshme. Per kete proces, Shoqata kanisur nga puna, me komisionet e pyjevene fshatra, per terheqjen e komunitetit nevendimmarrje.

Me iniciativen e saj shoqata ka ngriturnje komision per ndryshimin e emertimit tevjeter me ate te ri (SHMBN) dhe te per-mbajtjes se statutit aktual te saj, ne perputhjeme ligjin e ri te pyjeve, si dhe aktet nenligjorene fuqi.

Tani se fundi ka vendosur per anëta-rsimin e saj ne Federaten Rajonale tePyjeve dhe Kullotave Komunale praneqarkut Elbasan si dhe ka zgjedhur perfaqë-suesit e saj ne kete Federate.

Pas mbylljes se projektit nga Njesiae Menaxhimit te Pyjeve, per nje periudhe15 mujore deri ne shtator te 2005, ajo kazbatuar me sukses projetin e BB “Ushqimper pune dhe per ruajtje pylli”.

Gjate kesaj kohe ka pregatitur dhezbatuar planin vjetore per grumbullim e te

ardhurave ne llogai te saj, kotizacionet sidhe ka propozuar Bordit Dejtues te saj perdrejtimin dhe menaxhimin e te ardhuraveper investime ne pyjet dhe kullotat ko-munale Gjinar.

Ne baze te ligjit nr.8743 dt. 22.02.2001“Per inventarizimin dhe transferimin epronave te paluajteshme ne njesite eqeverisjes vendore” komuna Gjinar nebashkpunim me shoqaten, ngriti grupin epunes prej pese anetaresh dhe me V.K.K.Gjinar nr. 158 dt. 30/05/2003, i ka kerkuarKeshillit te Ministrave per transferim nepronesi te saj 469 prona te paluajtshme, ngate cilat 402 prona perbejne vetem ngastrate pyjeve dhe kullotave komunale Gjinar. Mevendimin nr. 537, dt. 01.08.2003 KM eshteshprehur per miratim te kerkeses sone permarrje ne pronesi te 469 pronave tepaluajtshme shteterore. Gjate fazes se dyte,qe parashikon ligji i mesiperm, kemi siste-muar kerkesat e banoreve lidhur meobjektet qe na kane kaluar ne pronesi dhese bashku keto kerkesa do t'i paraqisimedhe nje here prane Këshillit të Ministraveper miratim. Por, duhet theksuar se deri taninga keto kerkesa nuk kemi asnje lidhur mepyjet dhe kullotat komunale Gjinar. Dhe pasmiratimit perfundimtar nga KM te listestotale ne pronesi te komunes, do tekontaktome menjehere me ZRPP e rrethtElbasan per regjitrimin e ketyre pronave tepaluajtshme.

Gjithashtu, komuna Gjinar i ka kerkuarMinistrise se Bujqesise dhe DPPK para dyvitesh kalimin e 960 ha te pyjeve rreth pikesturistike nga “Zone e mbrojtur” ne “Park

Kombetar”. Dhe, ne pergjigje te kerkesessone, jane shprehur se do te ngrihet nje gruppune i perbashket per kete qellim. Edhe psekane kaluar mjaft muaj ky grup pune nukeshte ngritur, ne jemi gjithnje te gatshemper te bashkpunuar.

Ne mbeshtetje dhe zbatim te ligjit te ri“Per pyjet dhe Sherbimin Pyjore”, nenet15, 17, 18 e 19, Keshilli i komunes, krahaspyjeve komunale Gjinar ka kerkuar serishme nje vendim tjeter “Per kalim ne pronesite komunes Gjinar, pyllin e larte shteteror”Shqetesimi yne tani qendron ne faktin se jote gjitha institucionet jane te gatshme perte bere nje kalim te tille, si p.sh. Prefekturae Elbasanit nuk ben konfirmim permbeshtetjen ligjore ose jo te vendimit telartpermendur. Per kete do te kerkonimedhe ndihmen e DPPK-se, SHKPKK, sidhe SNV-së, per zberthim dhe intepretimte sakte te ligjit “Per pyjet dhe sherbiminPyjor”.

Edhe ne te ardhmen komuna Gjinarme shoqaten e saj do te kene ne qenderte vemendjes bashkpunimin me te gjithainstitucionet shteterore dhe OJF-të, brendae jashte vendit, qe kontribuojne ne te mirete zhvillimit te metejshem te pyjeve dhekullotave komunale.

Se fundi, i urojme Shoqates Kombe-tare te Pyjeve e Kullotave Komunale dhestafit te saj drejtues pune te mbare. Qofshitgjithmone kordinatore dhe partnere tebesueshem ndermjet shoqatave te pyjevevendore dhe qeverise qendrore.

Kur filluan të organizoheshin shoqatate përdoruesve të pyjeve dhe kullotave,askush nuk dinte e madjè as e mendontese këto shoqata do te kishin një rolvendimtar në administrimin dhe mena-xhimin e pyjeve dhe kullotave në territorinku do të shtriheshin. Një mendim të tillëkishin jo vetëm banorët e këtyre fshatrave,por edhe drejtuesit e komunes së Roshnikutnë rrethin e Beratit. Megjithë vështirësitëe fillimit, në këtë komunë u krijua shoqatae parë e Perdoruesve të Pyjeve e Kullotavepër Komunën. Edhe pse kjo shoqatë ishtee para dhe, si e tillë, pa përvojë, mendihmesën e Projektit të Pyjeve (Njesisesë Menaxhimit të Projektit) dhe ShërbimitPyjor në rreth, ajo u kosulidua dhe shumeshpejt filloi të administrojë e të marrë pjesënë menaxhimin e investimeve të kryra nëkëtë komune nga Projekti i Pyjeve dhenjëkohësisht te jape pervojen e vet edhenë komuna të tjera të këtij rrethi, si në Sinjë,Vërtop e Tërpan, të cilat shume shpejtkrijuan shoqatat e veta.

Deri në vitin 2003 - 2004 kjo shoqateishte shume aktive, ku përreth 7 - 8 vjetmenaxhoi në menyre mjaft të kenaqshmeinvestimet e kryera nga Projekti i Pyjeve

(Njësi e Menaxhimit të Projektit të Pyjeve),duke krijuar objekte me vlera si në:

Pyllëzimin e sipërfaqeve te zhveshura;Rehabilitimin e siperfaqeve te degra-duara të lisit nepermjet punimevepermiresuese;Ndërtimin e veprave të thjeshtahidroteknike, si prita me mure të thatëper mbrojtjen nga erozioni;Rritjen e kapacitetit të ujit të pijshemnë kullota, duke ndertuare lera meplastmas e korita, te cilat kane zgjidhurshume mirë problemin e ujit te pijshemper blegtorinë e kesaj komune.Shoqata e Perdorusve te Pyjeve e

Kullotave të kesaj komune ka administruare menaxhuar mirë njekohsisht edhe burimete tjera financiare, qe vijne nga pyjet ekullotat, si tarifat e ndryshme qe sigurohennga fondi pyjor e kullosor dhe nga gjuetia.Grumbullimi i tarifave per drute e zjarrit,gjuetine, prodhimet e dyta, qirate endryshme per perdorimin e fondit pyjor ekullosor. Per te gjitha rastet, ne ba-shkepunim me komunen dhe SherbiminPyjor, jane zbatuar perqindjet e percaktuarane Vendimin e KM dhe fondet e siguruara

jane riinvestuare ne sherbim te fondit pyjore atij kullosor qe ka ne perdorim kjo komune.

Ky administrim e menaxhim kavazhduar e vazhdon edhe sot nga kjoShoqate, ku nje merite te veçante kapylletari komunal inxh. Anesti Peci perpunen e mire qe ben me kete shoqate, dukeasistuar teknikisht shoqaten dhe koordinuarme pushtetin vendor (komunen) dhe DSHP,jo vetem ne vjeljen e tarifave, por edhe neriinvestimin e ketyre te ardhurave nesherbim te fondit pyjore te kesaj komune.

Gjate vitit 2004 - 2005 ne fondin pyjore kullosor qe ka kjo komune ne perdorim,Shoqata jonë ka kryer rreth 60 m3 prita tethjeshta me mure te thate dhe rehabilitiminne nje siperfaqe prej 12 ha te pyjeve tedegraduar te lisit me te ardhurat e gru-mbulluara, te cilat kane marre edhe mira-timin e Kshillit të komunes per shpenzimine ketyre te ardhurave.

Tashme kjo Shoqate ka nje tradite dheka fituar pervoje. Bazuar ne kete tradite epervoj do te kerkonim te ndihmoehshim ngadonatore te ndryshem. Me pak ndihme,punen qe kemi filluar e qe po vazhdojme,do ta çonim me tej, pasi komuna eRoshnikut eshte e vendosur ne rreze teTomorit dhe se gati 90 % e siperfaqes eshtee mbuluar nga pyjet e kullotat dhe nga vitine vit keto siperfaqe kane filluar terigjenerohen, krahas edhe ndihmes qe kadhene Projekti i meparshem i pyjeve meinvestime. Ne saje te kujdesit qe ka tre-guare Shoqata e Perdorusve te Pyjeve eKullotave per administrimin e menaxhiminsa me te mire te kesaj siperfaqeje, ne sotkrenohemi me rritjen e zhvillimin qe kanemarre pyjet ne komunen tonë.

Përvojë nga Komuna e Gjinarit, Elbasan

Përvojë nga Komuna e Roshnikut, Berat

ECURIA E SHOQATËS SË

MENAXHIMIT TË BURIMEVE

NATYROREGANI HIDAKryetar i Komunës

SI PUNON SHOQATA EPËRDORUESVE TË PYJEVE E

KULLOTAVEADRIATIK SERANI, Kryetar i Komunës - QAZIM MURATI, Kryetar i Shoqatës

5Kurora e Gjelbër

1. Shqiptarët dëshmojnëvazhdimësinë e vreshtarisë

Iliro-PellazgeShkencëtarët janë të mendimit se

historia e zhvillimit të vreshtarisëështë bashkëudhëtare e historisë sëzhvillimit të shoqërisë njerëzore.Duke filluar nga koha kur njeriu uvendos në vendbanimin e tij tëpërhershëm, hardhia ishte ndër tëparat bimë që u afrua pranë banesës.Fillimisht u afrua hardhia e egër epyllit e cila u seleksionua në mënyrëempirike për shekuj me radhë.

Gërmimet arkelogjike tregojnë sezhvillimi ekonomik dhe shoqëror nëEgjiptin e lashtë i dedikohet zhvillimittë vrullshëm të bujqësisë. Legjendatdhe shënimet historike flasin për njëzhvillim të jashtëzakonshëm të vre-shtarisë dhe artit të prodhimit tëverës. Albanologu i shquar GiuzeppeCatopano në veprën e tij “Thoti totparlavo Albaneze” sjell fakte histori-ke që tregojnë se artin e kultivimit tëhardhisë dhe të prodhimit të verësnë Egjipt e sollën Pellazgët. Dukefolur për gjuhën dhe zhvillimet emëvonshme të kulturës pellazge, kyautor tregon se artin e kultivimit dheteknikën e prodhimit të verës nëGreqinë e lashtë dhe vende të tjera tëMesdheut e zhvilluan Ilirët, pasardhë-sit më të afërt të Pellazgëve. Prandajkultura antike e Mesdheut me tëdrejtë është quajtur, kultura Iliro-pellazgjike. Është i çuditshëm fakti sesi kombet që rrodhën nga pellazgëtgjatë mijëvjeçarëve jetuan përbri njëri-tjetrit, por në luftë dhe grindje tëvazhdueshme midis tyre. Gjuha dhekultura e këtyre pupujve është eleme-nti që dëshmon origjinën dhe fatinhistorik të përbashkët. Historia ezhvillimit të Mesdheut është e lidhurme elementë të rëndësishëm bujqë-sorë. Ekzistojnë shkrime, dëshmi dheobjekte që tregojnë historinë ekultivimit të hardhisë dhe artin iprodhimit e të ruajtjes së verës. Përhistorinë e përhapjes së hardhisëkanë shkruar Darvini, Miçurini,Burbanku, Millardë, Planchon, Ra-vaz, De Candole, Vavillov, Myller,Komarov, etj. Ata janë të mendimit sevatrat më të vjetra të kultivimit tëhardhisë janë rajonet e Azisë perë-ndimore dhe të Pellgut të Detit Mes-dhe. Ampelografi i shquar A.M.Negrul ka arritur në përfundimin sekultivarët e hardhisë të EuropësPerëndimore janë krijuar në rajonet ekultivimit të tyre dhe nuk janë sjellëapo introduktuar nga vende të tjera.

Një pjesë e historisë së zhvillimittë vreshtarisë shprehet përmesgjetjeve arkeologjike si pllaka prej gurinë të cilat janë gdhëndur vile rrushi,piktura murale, afreske, enë - që kanëshërbyer për mbajtjen dhe pijen everës, vegla të krasitjes, etj. të zbulua-ra në tempuj, në varrezat e faraonëve,në piramidat, etj. Sipas Giuseppe Ca-topanos, të cituar dhe më lart, fjala“faraon” është fjalë e pastër shqipe,që do të thotë “është fara onë” “farajonë” apo siç thuhet sot “gjaku ynë”.

Gjuha pellazge (pellazgjishtja) uruajt nga Ilirët dhe pasardhësit e tyre,shqiptarët. Ky fakt është pasqyruardrejt në ndërtimin e pemës së gjuhëveIndo-Europiane. Në atë pemë gjuhapellazge është vendosur si gjuhë eparë dhe më e vjetra e cila për shkaqehistorike të njohura mbeti e vogël dhee ruajtur besnikërisht vetëm ngapopullsia shqiptare në rajonin eMesdheut. Është e lehtë të kuptohetfakti se historia e zhvillimit të gjuhës,

kulturës dhe demografisë së pellaz-gëve është njëkohësisht, histori ezhvillimit të Pellgut të Mesdheut,histori që ka brenda saj etapat ezhvillimit të kulturës bujqësore nëdrejtim të vreshtarisë dhe verëtarisënë rajonin Iliro-Pellazg.

Ka mjaft objekte dhe dorëshkrimeqë dëshmojnë se vreshtaria ka qenëmjaft e zhvilluar që në vitet 3700-2600para Krishtit. Dëshmohet gjithashtuse faraonët e Egjiptit kultivonin disakultivarë rrushi në vreshtat e tyre. NëPiramidën e Faraonit Fta-Hotep nëMemfis dhe në piramidat e mëvon-shme janë zbuluar të dhëna mbikultivimin e hardhisë për periudha mëtë hershme, rreth 4000 vjet para Kri-shtit. Në rajonin Iliro-Pellazg janëgjetur fara rrushi që i takojnë vitit 1500para lindjes së Krishtit. Gërmimetarkeologjike të viteve 2004-2005, nëvendbanimet neolitike në bregun eLiqenit të Pogradecit, tregojnë se ku-shtet ekologjike kanë qenë afërsishttë njëjta me të sotmet dhe që hardhiae bimët e tjera janë përdorur ngabanorët që kanë jetuar gjatë neolititnë ato rajone. Dëshmi për hardhinëjanë gjetur edhe në Delvinë, nëbregun lindor të Liqenit të Shkodrës,në Zgërdhesh të Krujës, në Tepë tëElbasanit etj. Nga Periudha e Antiki-tetit deri në ditët e sotme janë ruajturshumë të dhëna që dëshmojnë përhardhinë, për kultivarët, mbjelljen efarave, teknologjinë e kultivimit dheteknikat e prodhimit të verës. Këto tëdhëna vijnë nga autorë grekë dhekartagjenas. Perandoria Romake enxiti kultivimin e hardhisë dhe epërsosi më tej artin e prodhimit tëverës. Sipas Giuseppe Dalmasos dheGiuseppe Catopanos, artin e kulti-vimit të vreshtave dhe të përgatitjessë verës në Itali e sollën etruskët tëcilët erdhën nga Lindja gjatë shekullitXI-X para lindjes së Krishtit. Zgjerimii Perandorisë Romake në drejtim tëBallkanit dhe Europës Qendrore sollinjë lulëzim të paparë të vreshtarisëdhe tregtisë së verës. Sipas Herodotit(484-425 p.e.s.), Dionisi, emri i Perë-ndisë së Vreshtave dhe Verës, u mornga helenët, të cilët e morën ngapellazgët. Gjeografi i lashtë grek,Straboni (shek. I para lindjes sëKrishtit), shkruante për rajonet eIlirisë: “...Ilirët eksportonin në Romëverë, që e mbajnë në enë druri, peshktë kripur, vaj ulliri, etj...”.

Pushtimet dhe katastrofat shoqë-rore gjatë shekujve kanë goditur, nëradhë të parë, rrënjën e mbijetesës sëkombit më të vjetër të Europës,Shqipërisë, kanë goditur pasurinëdhe traditën bujqësore shqiptare.Luftrat e vazhdueshme sollën rrëni-min e vreshtarisë, emigrimin e popull-sisë, emigrimim e kulturës së kultivimittë vreshtave në vendet të ndryshmetë Europës dhe Azisë. Mjaft kultivarëautoktonë, të seleksionuar ngavreshtarët e Ilirisë, u introduktuan nëvende të tjera të cilët ruajnë edhe sotemrat që lidhen me rajonet e Shqipë-risë, si Shkodra dhe Dardania (Shqi-përia e sipërme).

Dinastia e Labeatëve kishte arriturtë sundonte për një kohë të gjatë tëgjitha fiset e Shqipërisë së sipërme.Ata i rezistuan dyndjeve të popullsisëkelte në vitet 588 p.k. Mbretërit IlirëArriba, Bardhyli, Pleurati, Agroni dheTeuta favorizuan dhe nxitën kultivi-min e vreshtave në të gjitha zotërimete tyre. Mbreti Agron, i biri i Pleuratit,e kishte bërë traditë organiziminfestave të mëdha në rastet e fitoreve

mbi pushtuesit, por, - thotë Polibi(libri 2, k. 1)... - i dhënë pas verës sëkuqe dhe qejfeve të tjera si këto,Agronin e zuri një pleurit që brendapak ditësh e çoi në varr...”. Gruaja etij, Teuta, u ngjit në fronin e të shoqitnë vitin 230. Ajo kundërshtoi delega-cionin e Romës në lidhje me të drejtëne sundimit të Adriatikut nga Ilirët sidhe ekspansionin tregtar me pro-dhimet e verës, mëndafshit dhe vajittë ullirit që prodhoheshin asokohenë Iliri. Delegacioni Romak u shprehse “...ky zakon i Ilirëve duhet refor-muar...”, e thënë ndryshe, duhet t’uhiqet liria dhe pavarësia në vendin etyre. Pas këtyre deklaratave tëdelegacionit, Perandoria Romake esulmoi dhe e pushtoi Ilirinë nëpërmjetnjë ushtrie të përbërë nga 20 000legjinarë të hipur mbi 200 anije.

Një nga familjet e fuqishme qëshquhet për prodhimin dhe tregtimine verës në shekujt IV-VIII është familjae quajtur “CEENA”, emër që ështëruajtur dhe trashëguar deri më sot si“Çina”. Fiset dhe familjet e mëdhashqiptare, kanë patur elementë tëpërbashkët gjuhën, territorin dhe tëdrejtat e tyre zakonore. Elementë tërëndësishëm të gjuhësisë dhe tëdrejtave zakonore u ruajtën dhe utrashëguan në shekuj. Ndryshe kaqënë problemi i stemave dhe simbo-leve të zotërimeve të tyre. Familja“Çina” kishte flamurin e saj të qën-disur në mes me një vile rrushi të zi(kultivari “Vranac”) me dy gjethe tëngritura lart. Flamuri i Çinajve, iqëndisur me hardhi, ra pas vitit 811kur Gadishulli i Ballkanit, Bari, Roma,etj u pushtuan dhe u plaçkitën ngaarabët që fillimisht u vendosën nëShqipëri dhe konkretisht në Amantia,në San Severin dhe në Tropas.Megjithë goditjen që pësoi vreshtariadhe fisnikët e saj, kultivimi i hardhisëdhe tradita e prodhimit dhe ruajtjessë verës u mbajt e gjallë falë banorëvenë fshatrat malore të Shqipërisë.

Pukëvili (vëll. 1, fq. 338) tregonse si malësorët e Shqipërisë nga tokadhe Bizantinët nga deti arritën të shp-orrin pushtuesit arabë dhe t’i hapninrrugë zhvillimit të prodhimit dhetregëtisë në rajonet Ilire dhe në Gadi-shullin Apenin. Përpjekja tjetër earabëve për të pushtuar Shqipërinëdhe Romën dështoi në vitin 1072. Kë-shtu që vreshtaria shqiptare shpëtoinga një shkatërrim i dytë dhe lulëzoinë të gjitha rajonet deri në fundin eshekullit të XIV-të kur vendi u sulmuadhe u pushtua nga Dinastia Otomane.

2. Feudalët shqiptarë umbështetën në përdorimin e

kultivarëve autoktonë tëhardhisë

Në pellgun e mbretërive shqiptareu fuqizua një familje tjetër, fuqia e sëcilës i kishte rrënjët në vreshtarinë,prodhimin dhe tregtimin e verës,Familja e Balshës. Familja e Balshës,e cila sundoi Shqipërinë e Sipërmederi në fillim të shekullit XV-të, kishtemijra hektarë me vreshta të kultivarit“Vranac”.

Pavarësisht nga ndryshimet de-mografike dhe shoqërore, bujqësiambeti rruga e vetme për zhvillimin eekonomisë dhe qëndresës së shqip-tarëve. Shqiptarët janë komb vital, tëcilët ndonëse të pushtuar, arritën tëruajnë dhe të ringrenë vreshtarinëdhe traditën Iliro-Pellazge të prodhi-mit, ruajtjes dhe tregëtisë së verës.Në shekullin e XIV-të, pas vitit 1389,kjo traditë e vreshtarisë do të goditej

përsëri nga një pushtues tjetër i cilinuk synonte thjeshtë taksat mbivreshtat, mëndafshin dhe drithrat.Synohej për më shumë hapsirë stra-tegjike që përfshinte të gjithëbregdetin e Epirit dhe Ilirisë. Pushtu-esit Otomanë vendosën ligje të ashprame karakter fetar ndaj vreshtave,sidomos ndaj prodhimit dhe konsu-mit të verës. Ata vendosën taksa tërënda mbi vreshtat dhe prodhimin everës. Burimet osmane (nxjerrë ngaArkivat e Kryeministrisë së Turqisë)tregojnë se nga regjistrimi i timarevenë vitit 1431 dhe 1467, banorët eShqipërisë detyroheshin të paguanintaksën e vreshtit që cilësohej “musht5-10 vedra/shpi”. Njësia matëse“vedra” nga disa popuj të tjerë tëBallkanit është quajtur “medreja”.Një vedër (medre) është e barabartëme 12 okë (S. Pulaha). Ka të ngjarë qëemri i kësaj njësie matëse lidhet menjësinë që përdoret edhe sot.

Në disa zona malore, vera ruhetnë enë prej druri që quhen “voza”.Në Shqipëri janë përdorur vozat emëdha të bodrumit që zinin 100 okëme verë të cilat mbaheshin të dyllo-sura për vite me radhë deri sa kon-sumoheshin. Janë përdorur edhevozat e qilarit (qilar quhej një dhomëe vogël ku ruheshin ushqimet ekonsumit të përditshëm) që zinin 12okë me verë. Mendojmë se është enjëjta njësi e përmendur në doku-mentat osmane me emrin vedra (voza)me verë. Në sofrën e burrave (soframe 12 veta), për ditët e festave qëbëheshin me miq të ftuar, me mish tëpjekur në hell, në çdo sofër dërgohejnjë vozë e vogël me verë. Në një gostinë fisin Nikaj, mbi lumin Drin, ndodhiqë burrat e fisit të Shalës e mbaruantë gjithë verën e një voze të vogël.Sipas zakonit dhe ambientit të miqë-sisë, ata ju drejtuan të zotit të shtëpisëme fjalët: “Duam cungun (fundin) eçetinës!”, pra, kërkuan (nënkuptohej)fuçinë e madhe të verës së bodrumit,pasi vozat e mëdha të verës bëhenme fundin e trungut të pishës. Kupate verës që i mbushte i pari i sofrës (nëdisa rajone quhet dollibashi), ishinprej metali të çmuar dhe janë përdorurderi vonë. Popullsia, bujqit etj,përdornin kupa të prodhuara ngadruri i verrit, ndërsa familjet e pasurapërdornin kupa të punuara me bakërdhe ar. Nga dokumentacioni i tima-reve vërehet se vreshtaria ka qenëshumë e zhvilluar, madje është pro-dhuar verë në disa rajone ku sot nukprodhohet asnjë kilogram rrush.Konkretisht, fshati Ketë në Mat, fshatnë verilindje të Shqipërisë, 800 m mbinivelin e detit, paguante çdo vit 80vedra, me musht (regjistrat osmanetë vitit 1467), fshati Cibaj, paguante200 vedra musht në vit etj.

Veneciani, Giuseppe Rosaccio, nëvitin 1598, ndër të tjera shkruan:“...Shqipëria është njëprovincë e madhe dhee bukur, ... Vlora pro-dhon verëra të mre-kullueshme, ... ka maleme kripë, dhe tregëtia ekripës është më e ma-dhja në këtë zonë...”. NëMesjetë, familjet feuda-le shqiptare kishin kri-juar monopolin e tyrembi kultivarët e har-dhisë dhe tregun e ve-rës. Kultivarët që kulti-vonin familjet e mëdhashqiptare ishin kultiva-rë të përfituar, ruajtur,

përmirësuar dhe përshtatur në rajonetspecifike ku shtriheshin zotërimet etyre. Kështu, kultivari “Vranac” ishtekultivari i Balshajve dhe kultivohejnë të gjithë principatën e tyre qështrihej në Bregdetin e Shkodrës dhetë Malit të Zi deri në Raguzën e pasurIlire (Dubrovniku i sotëm). Nuk ështëe nevojshme të trajtojmë faktin se sirajonet dhe popullsia e sotme e Malittë Zi u sllavizuan pas pushtimit turktë Ballkanit. Ky fakt i përket njëhistorie të vonë e lehtë për t’u lexuardhe kuptuar. Në Malin e Zi ndry-shuan emrat, toponimet, gjuha, etj,ndërsa tradita e kultivimit të vre-shtave me kultivarin “Vranac” nukndryshoi. Në këtë pjesë të Pellgut tëMesdheut erdhën gjatë shekujvevizitorë të shumtë, kultivarë të rinj dhetradita të reja kultivimi dhe përdorimi.Megjithatë popullsia e Malit të Zi iqëndroi besnik kultivarit shekullor tëkëtij rajoni, e mbajti dhe e ridimen-sionoi traditën e kultivimit dheprodhimin e verës nga kultivari“Vranac”. Sot, në fushat dhe kodrate Bregdetit të Malit të Zi, shtrihenvreshtat pambarim me kultivarinautokton “Vranac” të krijuar ngashqiptarët. Në të gjitha rajonet eEuropës Perëndimore tregtohet verae “Vranac”-it, verë mjaft e kërkuar dhee pëlqyer nga konsumatori. Edhe përkonsumatorin shqiptar kjo verëimportohet nga Mali i Zi. Konsu-matori shqiptar, nga mungesa e infor-macionit mbi historinë, e quan pro-dukt të huaj pa e ditur se brenda ka njëhistori të dhimbshme shqiptare, historiqë lidhet me origjinën dhe traditën evreshtarisë dhe qëndresës shqiptare.

Kultivari “Vranac” i mbijetoipushtimit dhe ligjeve të egra oto-mane. Periudha e Rilindjes Shqiptarepati figura të shquara në të gjithafushat. Rilindasit zgjuan shpirtin dhekujtesën e Shqiptarëve nga gjumiletargjik shekullor. Ata përgatitënshtratin e pavarësisë, themelet eshtetit të vetëm shqiptar që u krijuapas vitit 1912 në rajonin e trazuar tëBallkanit. Rilindas nuk ishin vetëmata që kontribuan me pushkë dhepenë. Është mirë që të vlerësohenshumë më tepër se deri tani ata herojtë heshtur të traditës së shkëlqyershqiptare të cilët ringritën dhezhvilluan traditën e bukur të vre-shtarisë dhe prodhimit të verës.

Në vazhdën e traditës së qën-dresës dhe mbijetesës, na shfaqet nëvitin 1828-1829 në Shkodër familja eKol Sumës, me vreshtat dhe verën ekuqe të “Vranac”-it që e prodhontenga vreshtat e saj në fshatin Bardhaj.Kujtojmë se në timaret e vitit 1485,fshati Bardhaj paguante taksën evreshtës prej 240 vedra me verë nëvit. Më vonë në vitin 1903, familjaSuma paraqet në panairin e organizuar

HISTORIKU I ZHVILLIMIT TË VRESHTARISËDr. LUSH SUSAJ, UBTMSc. ELISABETA SUSAJ, IPP

Vijon në fq. 7

6 Kurora e Gjelbër

Në luginat e Alpeve juglindore tëAustrise (provinca e Kaernten-it), prona epërbashkët është një nga kategoritë mbi-zotëruese të pronësisë mbi tokat nëfshatra e, për rrjedhojë, një faktor madhornë politikat e planifikimit dhe përdorimittë tokës. Administrimi i këtyre strukturavetë pronësisë së përbashkët ka qenëinstitucionalizuar që në vitin 1853 dhe, qënga viti 1950, statusi legal i tyre është ai ikorporatave, sipas ligjit publik*.

Që nga viti 1883 eshte krijuar njeautoritet supervizues i veçante (“Agrar-behoerde” = autoritet zyrtar agrar) përtë ruajtur menaxhimin e qendrueshem tepronave te perbashketa.

Afersisht 30 % e siperfaqes totale(mbi 1/3 e siperfaqes se kullotave alpinedhe ¼ e asaj të pyjeve) u takojne mëshume se 3000 “Agrargemeinschaften”në këtë pjesë të Austrisë.

1. Origjinat historikeHistorikisht, prona e përbashket

fshatare ne Austri mund te jete ose e njeorigjine te lidhur me vendbanimet ose enje origjine te lidhur me çlirimin efshatareve nga bujkrobëria.

1.1. Origjina e lidhur me vendbanimet.Menaxhimi dhe perdorimi i perbashket iprones fshatare ne Austrine e sotme datonmbi 2000 vjet para, ne kohet gjermanike.Pyjet, livadhet e kullotat alpine zotero-heshin bashkarisht prej te gjitheve ose prejgrupeve te banoreve te fshatrave fqinje.Baza ligjore per te ruajtur rregullin e bren-dshem nen pronesine e perbashket, ishteligji i pergjithshem.

Ne vitin 1871, kur u bë riazhornimi iregjistrimeve te tokes në Austri, doli e ne-vojshme te vendoseshin formalisht këto tëdrejta pronesie dhe t’u atribuoheshin atokorporatave specifike atje. Kudo që gjyko-hej e arsyeshme, e perbashketa u nda midisgjithe bashkepronarëve, sipas masës së tëdrejtave që ata zotëronin (aksioneve); kudoqë kjo gjykohej e pafavorshme për arsyeekologjike ose ekonomike, pronat epërbashketa rregulloheshin dhe bëheshin“Agrargemeinschaften”. Rregullime të tillaspecifikonin të drejtat dhe detyrat e gjithëanëtarëve (zotëruesve të aksioneve) dhestrukturën organizative të çdo “Agrar-gemeinschaft”-i; duke ofruar një dallim tëqartë midis fushës së veprimit të admini-stratave lokale komunale (njësi politikevetqeverisëse) dhe asaj te “Agrarge-meinschaft”-it. Baza juridike ishte ligjiperandorak për “Ndarjen ose rregullimin epronës së përbashkët fshatare” (1883). Kyishte një ligj skelet, nëpërmjet të cilit legji-slacioni perandorak krijoi bazamentin përlegjislacionin e detajuar rajonal,-i njejti sistemqë përdoret deri sot (ndarja 2.1 më poshtë).

1.2. Origjina e lidhur me çlirimin.Perpara vitit 1848, shumica e fshatareveaustriake ishin bujkroberer te fisnikevevendas. Keta bujkrober i permbushninnevojat e tyre per qereste, dru zjarri, tagjie te tjera te tilla, prej perdorimit te lirshemte tokave e territoreve qe u perkisninpadroneve te tyre. Nje nga rrjedhojat eçlirimit te fshataresise dhe çrrenjosjes sebujkroberise në vitin 1848, ishte qe zonate tilla te kalonin ne pronesi te tyre në atemase sa ata te plotesonin nevojat e tyrerespektive vjetore. Kryesisht per shkak teterrenit te veshtire ne zonat malore, nukishte e mundur qe çdo familje te plotesontenevojat e veta ne nje pjesë te veçante, tevazhdueshme toke (pra te kishte atje pyllin,kulloten, fushen); zgjidhja ishte te jepeshinsiperfaqe te medha per perdorim teperbashket.

Njelloj si ne rastin e pare, keto prona teperbashketa u rregulluan mbi te njejtenbaze dhe u bene edhe ato “Agrargemein-schaften”.

Në pothuaj gjithe qendrat e banuaramalore te Austrise jugore, ekzistojneparalelisht te dyja format e pronesise seperbashket. Fqinjesite (rasti i pare)zakonisht jane te vogla e të lokalizuaraperreth apo perbri vendbanimeve.

2. Menaxhimi i pronave të për-bashkëta

Ka nje veçori ne luginat e zones alpinete Austrise jugore, qe te gjithe fshataretqe zoterojne aksione tek “Agrargeme-inschaften”, nuk zoterojne pyje private apokullota private si individe, pra jashte“Agrargemeinschaften”. Si rrjedhim,perdorimi i qendrueshem i te drejtave tepronesise ne “Agrargemeinschaften”,eshte nje parakusht esencial per mbijetesene nje pjese te konsiderueshme te popullsisefshatare atje.

Edhe pse rregullimet dhe strukturat eketyre “Agrargemeinschaften” ne shumeraste jane prej mbi 100 vjetesh (megjithsete pershtatura sistematikisht), rendesia etyre makro- e mikroekonomike dhe ajokulturore eshte jashte çdo diskutimi: nganjera ane, siperfaqet e medha te tokes qedo te ishin te paperdorura (te pamena-xhuara) per shkak te vleres se tyre te uletekonomike, jane menaxhuar, sepse kaneqene ne pronesi te perbashket, ne anentjeter, rezultojne efekte sinergjike teshumefishuara prej menaxhimit te perba-shket (si kursimi i kohes, i punes dhe iburimeve).

Ideja e menaxhimit te qendrueshem tepyjeve e kullotave eshte nje tradite e vjetershumeshekullore ne Alpet e Austrise. Ajoeshte ne legjislacionin e lidhur me populline thjeshte, megjithate ajo daton per herete pare ne rregullimet ligjore te bera neshekullin e 15-te. Baza e sotme ligjore dhesistemi strikt i respektimit te ligjit, reflek-tojne rendesine e plote qe i atribuohetmenaxhimit efektiv te “Agrargemeinschaften”.

2.1. Baza ligjore. Gjithe rregullimetlidhur me “Agrargemeinschaften” mbe-shteten ne ligjin skelet federal austriakrespektiv dhe ne legjislacionin e detajuarte provincave, bazuar ne kuadrin epergjithshem te ngritur per to. Rregullimetperfshijne menaxhimin e perdorimin epershtatshem e te rregullt te prones seperbashket prej nje shumice te pronareve,gjithashtu edhe proceduren e shperberjesse “Agrargemeinschaften”.

“Agrargemeinschaften” jane personajuridike sipas ligjit publik. Ligji e perkufizonnje “Agrargemeinschaft” si grup te gjithepronareve te nje pasurie ku pronesia mbipasurine si e tille, lidhet direkt dhe rezultonnga pronesia e pjeseve fraksionale te tokesse perbashket. Pronesia personale direktee pjeseve eshte nje opsion i dyte, shume iveçante (i pazakonte).

Ligjerisht, ekziston nje lidhje reciprokemidis tokes e pronareve. Toka si prone eperbashket konsiderohet te jete pasive,korporata e legalizuar sipas ligjit publikeshte komponenti aktiv i sistemit temenaxhimit qe qeveris pronat e perba-shketa ne Austri - secila pjese e varur direktprej tjetres, asnje korporate e tille nukeshte e mundur pa token perkatese dheanasjelltas, asnje toke me forme te tilleligjore nuk eshte e mundur pa korporatene lidhur me te.

2.2. Administrimi i brendshem. “Agrar-gemeinschaften” jane korporata tedecentralizuara sipas ligjit publik dhe,rrjedhimisht, jane vetqeverisese. Mena-xhimi i qendrueshem i prones se tyre teperbashket tokesore eshte obligim ligjor perto. Administrimi dhe menaxhimi i “Agrarge-meinschaften” realizohet nepermjetorganeve te tyre ekzekutive, te cilat jane:

* Asambleja plenare* Komiteti i menaxhimit* Kryetari2.2.1. Asambleja plenare. Gjithe

aksioneret jane anetare te Asambleseplenare, e cila eshte organi qendror i“Agrargemeinschaft” dhe mban rregullishttakime, te pakten nje here ne vit. Vendimetzakonisht merren me votim te hapur, dukenumuruar numrin e aksioneve si numunvotash; ne pak raste numurohet numri ipersonave qe votojne, icili pra, mund tejete i ndryshem nga numri i aksioneve qezoterojne personat respektive. Sistemi ivotimit - ashtu si gjithe elemente e tjereqeverisese te administrimit te brendshemte çdo “Agrargemeinschaft” eshte pasq-yruar me poshte ne instrumentin perkatesrregullues (’Akti gjeneral’, shiko me poshtetek 3.1).

Te drejtat dhe detyrat e Asambleseplenare perfshijnë:

* Zgjedhjen dhe shkarkimin e kryetarit,nenkryetarit, nepunesit te thesarit dheanetareve te tjere te komitetit temenaxhimit, si edhe te dy revizoreve.

* Tjetersimin, dhenien me qira osehipotekimin e parcelave te prones seperbashket.

* Pranimin e aksionereve te rinj prejaprovimit te tjetersimit te aksioneve tek

persona te jashtem, jo anetare tekorporates.

* Levizjet per modifikimin e instru-mentit rregullator.

* Vendimet per te gjitha çeshtjet perte cilat nuk jane percaktuar zgjidhje prejkomitetit te menaxhimit as prej kryetarit.

Eshte e drejte e minorances se hedhurposhte t’i beje apel autoritetit supervizuesbrenda nje periudhe te shkurter kohe(zakonisht 8 dite). Ne qofte se autoritetie konsideron apelin te bazuar bindshem,vendimi pushohet.

2.2.2. Komiteti i menaxhimit. Komitetii menaxhimit perbehet zakonisht nga njekryetar, nje nenkryetar, nje nepunes the-sari, nje sekretar dhe anetare te tjere (nevaresi nga numri i pergjithshem i aksione-reve dhe nevojave speciale te korporates).

Komiteti i menaxhimit eshte pergjegjesper menaxhimin e plote te biznesit teentitetit ekonomik “Agrargemeinschaft”.Menaxhimi i plote i biznesit permbanruajtjen dhe menaxhimin e qendrueshemte te gjithe pasurise se perbashket (te tegjithe aktiveve, aseteve).

2.2.3. Kryetari. Te drejtat dhe detyrate kryetarit (ose zevendesit te tij) perfshijne:

* Autoritetin per te perfaqesuarkorporaten (edhe kur kjo eshte simbolike).

* Drejtimin e menaxhimit te biznesit.* Imponimin e urdheresave e direkti-

vave, si dhe vendimeve te brendshme (temarra prej Asamblese plenare ose Komi-tetit te menaxhimit).

* Perpilimin e llogarise vjetore nebashkepunim me Komitetin e Menaxhimit.

* Gjithe masat e nevojshme per tesiguruar kontributin ne kohe te aksionereve,ne perputhje me poziten dhe detyrat e tyre(pagese parash, kontribute jo me para nedore, pune).

2.3. Imponimi prej ligjit. “Agrargemein-schaften” jane organizata vetqeverisese;parimisht ato jane percaktuar te vendosinvete per të gjitha çeshtjet e tyre tebrendshme, jane autonome dhe vetper-gjegjese. Megjithate, ato jane subjektsupervizimi prej nje autoriteti supervizuesspecial, per te ruajtur menaxhimin eqendrueshem te prones se perbashket. Kyautoritet supervizues special ka qeneinstaluar qe prej vitit 1883, kur mbishfry-tezimi, madjè shkaterrimi i tokave teperbashketa, mori nje shtrirje te patolerueshme.

Kompetencat e ketij autoriteti perfshijne:* Vendimet deklarartive (te shpallura)

mbi ekzistencen e nje “Agrargemein-schaft” te caktuar, te aksioneve dhe rela-cioneve te pronesise.

* Procedurat e rregullimit apo ndarejesse “Agrargemeinschaft”.

* Zgjidhjen e konflikteve midis aksio-nereve ose midis korporates dhe aksio-nereve te vecante.

* Verifikimi i ligjshmerise te vendimevete mara prej korporates duke perfshire ketushfuqizimin e mundshem te vendimeveilegale.

* Aprovimin e tjetersimeve apohipotekimeve te parcelave te prones seperbashket.

* Aprovimin e lenies peng te parcelavete prones se perbashket.

* Aprovimin e shitjes se aksioneve.Nje nderhyrje tipike e autoritetit

supervizues do te ishte ajo qe t’u njoftonteaksionereve qe cenonin, pengonin. planin emenaxhimit, pezullimin e te drejtave te tyrete perdorimit per nje periudhe te kufizuar.

PRONA E PËRBASHKËT FSHATARE NË AUSTRI

* “Agrargemeinschaften”- prona e përbashkëtfshatare. Meqë në tekstin anglisht të këtijdokumenti, termi “Agrargemeinschaften”përdoret gjithmonë në gjermanisht, edhe nedo ta përdorim po kështu dhe këtu po japimpërkthimin në shqip të tij: Agrargemeinschaft= shoqëri agrare/bujqësore.

Përgatiti: MIHALLAQ QIRJO

Vijon

7Kurora e Gjelbër

Mjedisi, shtëpia jonë e përbashkëtKështu e ka titulluar librin etij të ri Prof.as. Dr. Enver Isufi,i cili hedh dritë mbi çështjeqë lidhen me mjedisin në për-gjithësi e veçanërisht për vle-rat dhe rolin që ka ai në jetëne njeriut. Me lejen e autorit,gazeta jonë do të botojë herëpas here pjesë nga ky botim,për t'i kontribuar shtimit të numrit të atyre qëe duanë dhe e mbrojnë mjedisin, "Shtëpinëtonë të përbashkët"

Uji

1. Pse themi që uji është jetë, sikonkretizohet kjo e vërtetë?Uji është jetë për faktin se ai është

përbërësi kryesor dhë më voluminoz nëtrupin e gjallesave. Trupin e njeriut, 70 % epërbën uji, përimet përmbajnë 45 – 98 %ujë, frutat po ashtu.

Magjia e ujit qëndron tek vlerat e tijtretëse të lendëve ushqyese. Me ujë tretenlendët ushqyese, që konsumojmë dhe pastajkalojnë në gjak. Me ujë treten lendetushqyese të bimëve ne tokë që ato mundtë thithen nga bimët; uji i transporton lëndëtushqyese nga rrënjët e bimëve deri nëlaboratorin më gjigand, që është gjethja egjelbër, prej nga prodhohen gjithfarëushqimesh që konsumojmë

Pa ujë qeliza, tulla e gjithë jetës, nukfunksionon.

Uji sot konsiderohet po kaq i rëndësi-shëm sa nafta, madjè parashikohet që pas20 vitesh nuk do të ketë problem më të madhpër botën sesa rezervat ujore. Mungesa eujit në të ardhmen, sipas sociologëve, mundtë jetë burim luftrash mes shteteve përmbijetesë.

2. Si paraqitet vendi ynë merezervat ujore?

Shqipëria është vend i previligjuar nganatyra për shumë gjëra, por dy janë më tëmëdha:

Rezerva ujore me bollëk. Shqipëria kla-sifikohet mes 10 vendeve më të pasuratë botës.Bollëku i dritës dhe diellit.

Ka mundësi që ky bollëk i madh të jetëedhe shkaku i prapambetjes sonë shekullore.Aty ku zoti është shumë bujar me njeriun,ai nuk mobilizohet për zhvillim, sepsembijetesa është e sigurur. E mrekullueshmeështe se burimet e ujit janë të shpërndaranë të gjithë vendin, veri, juë, lindje epërëndim.

Rezervat ujore në Shqipëri janë magazi-nuar në burime nëntoksore, në liqej, lumeje dete, por Shqipërisë i duhet kujdes ijashtëzakonshëm për ruajtjen e burimeveujore dhe sidomos ruajtjen e higjienës se tij.Veprimtaria jonë ekonomike e shoqërorekryhet në kontakte direkte fizike me burimetujore (puse, lumej, liqene, detra, etj.).

Duhet theksuar se uji, duke pasur vetikryesore të tresë substancat e tjera, si dhecilësia e tij rrjedhëse, është udhëtuesi më imadh në gjithë botën (një lumë përshkonshtete e kontinente). Ruajtja e pastërtisësë tij ka vlera të jashtëzakonshme. Ndotjae ujërave sjell pasoja në territore të mëdha.

3. Si paraqitet higjiena e ujëravetona mbi e nëntokësore?

Ndonse nuk ka monitorime gjithë-territoriale, nga të dhënat, nga vrojtimet qëbëhen dhe nga logjika profesionale, mundtë thuhet se Shqipëria ka ujëra shumë mëtë shëndetshme se shumica e vendeveevropiane. Këtu e kemi fjalën për ndotjenkimike. Përsa u përket ngarkesavebakterologjike ndoshta nuk shquhemi përpastërti të mirë.

Ujërat e zonave malore e kodrinorejanë pa mbetje kimike. Ne kemi ndotje nëdisa lumej e liqene, ku derdhen mbetjet eindustrisë së vjetër dhe e ujëra të zeza.

Përgjithësisht infrastruktura e mbajtjessë ujërave të pastra në Shqipëri endèmungon.

Lumit Shkumbini i vijne ndotjet ngambetjet e Metalurgjikut, lumit të Lanës ngambetjet urbane, lumit të Ishmit nga industriae vajit ushqimor, liqenit të Pogradecit ngaujërat e zeza, liqenit të Shkodrës nga ujërate zeza dhe nga mbetjet industriale e urbane,e kështu me radhë.

4. Cilat janë rrugët e mundshmetë ndotjes së ujërave dhe masat

që parandalojnë atë?Natyrisht, mbrojtja e ujërave, para së

gjithash, realizohet vetëm nëse kemi njëedukatë kombëtare mjedisore për ruajtjene higjienës së tij. Po ashtu, duhet të kemiparasysh se për çfarë uji flasim. Kemi ujëratë pijshëm, ujëra liqejsh e lumejsh, ujërambitoksore, ujëra të zeza, ujëra nën-tokësore.

Secili mund të ndihmojë nëpastërtinë e ujit

Individi: të mënjanojë hedhjet embeturinave në burimet ujore ose basenetujore. Ai të mendojë se uji, që ndodhet nënkëmbët e tij ose para tij, do kalojë tek tëtjerët. Nëse ti ke një pemëtore në breg tëlumit dhe, pasi ke spërkatur pemët, lanpompën spërkatese në lumë, mendo semund t’u shkaktosh dëm bagëtive, peshkut,shpendëve e deri fëmijëve që lahennë rrjedhën e lumit 20; 30 a mëshumë kilometra larg teje.

Familja: Nëse hedh mbeturinate familjes në burimet ose rrjedhjetujore, nëse ujërat e zeza, që dalinnga banjoja, derdhen në rrjedhjetujore, nëse ke hapur tubin e ujitkryesor për ujitjen e kopshtit, nësetubacini i ujërave të familjes ka tëçara, ku ujërat e zeza përzihen meato të pijshme, kjo familje ka dhënëshembull të keq dhe dëmtonkomunitetin.

Komuniteti: Nëse tërë mbe-tjet urbanë hidhen pa kriter në tëgjithë zonën e fshatit ose të lagjes,mundesia e ndotjes së burimeve tëujit ose të rrjedhjeve të tij ështëreale.

Nëse i gjithë komuniteti merrujë në burimet ujore për ujitje panjë rrjet të sigurt transporti, si

kanale, tubacione, priza disiplinuese tëprurjeve të ujit, edhe mundesia e ndotjesështë e madhe.

Nëse rrjeti tregtar i komunitetit nukdisiplinon hedhjen e mbeturinave, nësefitofarmacitë hedhin mbetje kimike nëmjedis ose edhe ambalazhe të boshatisuratë pesticideve, nëse puset e ujit të pijshëmnuk kontrollohen për kushtet higjienike,atëhere janë të gjitha mundesitë e përdo-rimit të një uji të ndotur, me pasoja nëshëndetin e komunitetit.

Teknologjia e prodhimit: Në çdokomunitet zhvillohen veprimtari ekonomikeindustriale dhe bujqësore. Është e domos-doshme që kudo të zbatohet një teknologjie standardizuar dhe e kontrolluar. Të gjithëduhet të jemi të interesuar të dimë se meçfarë teknologjie punon psh fabrika e lëku-rëve, e detergjenteve, etj., që është pranëterritorit tonë. Ku i derdh ujërat, ku e merujin për proceset e prodhimit. Pa këtë ndie-shmëri qytetare nuk mbrohet higjiena e ujit.

Me ujin njeriu merrë 80 %të sëmundjeve të tij.

Lui Pastër

Kur fajin e ke vetëPo ia lidhe këmbët vetes, mos

prit që dikush duhet të t’izgjidhë

Bëj atë që të takonMë mirë të ndezësh një qiri,

sesa të mallkosh natën

Deri në kufirin e vetTa njohësh frikën është e

pranueshme, të bashkëjetoshme frikën është tmerr

Kur puna merr vlerëNjeriu në radhë të parë prodhon

mendim; mendimi i shkruarështë pasuri

Kur bën si kur e donFanatizmni është plazhi më ikeq ku rrezitet Atdhetarizmi

A. OSJA

në Selanik verën e “Vranac”-it tëShkodrës, e cila u nderua me diplo-mën “SOFIA”.

Një familje tjetër nga Shkodra dotë shkëlqente në ringjalljen e traditëssë vreshtarisë dhe prodhimit të verës.Familja Çoba mori diploma vlerësiminë panairin e vreshtarisë të organi-zuar në Bari të Italisë gjatë viteve1936-1937. Diplomat u dhanë përverën e mrekullueshme të prodhuarnë Shkodër nga kultivari i traditës“Vranac”.

Tradita u godit përsëri me kolekti-vizimin e bujqësisë dhe shpronë-simet që prekën në radhë të parëpronarët e vreshtave dhe tokave buj-qësore. Vreshtat dhe vreshtarinë nuke shkatërroi thjesht kolektivizimimasiv. Atë më shumë se asgjë tjetër eshkatërroi nihilizmi ndaj çdo kultivariautokton, përçmimi dhe harresa etraditës mijravjeçare e mbi të gjitha

goditja e gjithë pronarëve të vre-shtarisë dhe prodhuesve të verës.Është e çuditshme se si bujku,vreshtari, ai që mbillte tokën më mirëse të tjerët, u godit, u sekuestrua, uburgos dhe u shpall kulak. Të gjithëe dimë se nga bujku dhe blegtori,shoqërisë kurrë nuk i vjen ndonjë ekeqe. Shumë kultivarë të huaj uintroduktuan pa sukses dhe pa qenënevoja. U lanë pas dore shumëkultivarë lokalë, përfshi edhe kulti-varin autokton të “Vranacit”. Ndoftakëtu e kemi humbur shansin për tapatur këtë kultivar dhe verën e tij sipatentë të kultivuesve dhe pro-dhuesve shqiptarë. Pas vitit 1992 kuru kthye prona tek i zoti, njeriu ju kthyepunës, pronës dhe traditës së kulti-vimit të vreshtave. Pavarësisht ngasherret dhe lakmitë që zakonishtshoqërojnë reformat shoqërore nëShqipëri, njerëzit janë shumë tëlidhur me tokën. Jeta e njeriut fillondhe mbyllet me inorganiken dhe

organiken e tokës. Madje në ritetpagane të shqiptarëve edhe sotvazhdon të mbillet një pemë apo drupylli tek koka e çdo varri. Tek trungui kësaj bime, pas çdo ujitje, lihej embushur një enë me ujë. Njerëzit mebotëkuptimin e tyre e quanin “uji ishpirtit” që do thotë “uji i jetës”. Kjolidhet me rëndësinë vendimtare që kauji për tokën dhe gjithë qelizat dheorganizmat e gjalla. Në vitet 1890 kurfilloi të kultivohej rrushi i çilekut, meorigjinë nga Vitis labrusca, fshatarëtdhe popullsia e malsisë, ku ruhen mëshumë disa rite dhe zakone të vjetrapagane, e quajtën këtë me emrin“çilek” apo “gjylek”. Ky rrush upërhap më pas në fshatrat e Luginëssë Drinit, Fanit, Matit etj ku, sipasritit pagan, ky rrush kishte mbirë mbivarrin e një njeriu të quajtur Gjylë, njëemër mjaft i përdorur në Malësitë eShqipërisë.

Një fjalë e urtë e Dukagjinasvethotë: “Lumejtë shkojnë në shtratin

Vijon nga fq. 5 e tyre dhe haku tek i zoti”. Tradita epunës me vreshtat dhe verën ështëkthyer dhe tani kultivari “Vranac”është përhapur edhe në rajonet etjera të vendit si në Berat e Poliçan.Në këtë rajon gjatë vitit 1995 janëmbjellë disa hektarë me kultivarin“Vranac” dhe gjendja e prodhimi i tijparaqiten shumë mirë. Gjithmonë paspunëve fisnike qëndrojnë njerëz mezemër të madhe të cilët e ruajnë dhenuk lodhen duke e reklamuar këtëmeteor të traditës së vreshtarisëshqiptare. Në Shkodër jeton dhepunon shkencëtari Ahmet Osja, kyburrë i urtë dhe i mençur e, mbi tëgjitha, ruajtës dhe mbartës besnik ivlerave të shqiptarizmës. Ahmet Osjaështë njëri nga ata që punuan dhesakrifikuan gjithë jetën për ringjalljene traditës së bujqësisë shqiptare,është Ai guri i rëndë i legjendave qëpeshon shumë rëndë në truallin e tijtë moçëm.

Vijon

8 Kurora e Gjelbër E N G L I S H

Dear Friends!

The journal “Kurora e Gjelbër”, with the number 55 of it start the eighthyear of the edition. Now it will be issued by SHKPK and will be always thejournal for the forest, environment and regional forest problems.

The department of the Journal is grateful to the SNV/ Douche Organizationfor the Development, and SIDA/ International Sweden Organization for theDevelopment and Collaboration, which supported the journal and we hopethat it will be in the edition for a long time.

Are invited all the interested people, organizations to collaborate withreports, photos, questions and every think related with the every day work.

The pages of this journal will be in service of the development of the forestspecially of this communal.

KURORA E GJELBËR

Drejtor: ZEF YMERIKryeredaktor: AHMET OSJAZv/kryeredaktor: FERDIN LIÇAJRedaksia: M. Kotro, Gj. Fierza, N. Postoli, Th. Lako

E. Kullaj, R. Hymetllari, Y. Metaj, V. HoxhaMarketing - Financë: M. Ndoci.Art designer: V. Hoxha

Raiffeisen Bank, Lezhë:11 00000 780 (Lekë); 80 00154 366 (USD); 00 01154 366 (Euro)Adresa: Në Lezhë: Hotel "Liss", Kati II, 14,

Tel. 0215/28 62 web: www.ecl-al.org Në Tiranë: Rr. “H. Dalliu”, Pallati 16/1, Ap. 9

Tel. 04 24 75 53Cel. 068 21 42 098

Botim i SHKPK, Tiranë

Page 4

EXPERIENCE FROM COMMUNES OF GJINAR-ELBASANAND ROSHNIK-BERAT

The progress of naturalresources managing

associationGANI HIDA, head of commune- Gjinar

The association of communal forests and pastures using-Gjinar (today the association of natural resource managing),just from the foundation-10 years-has appreciated all themeetings and seminars organized by General Directorate ofForests and Pastures with DSHP-Elbasan, former managingunit of forest project managing, meetings with AITP andseminars, organized last year by SNV.

Communal forests and pastures and those of state, interritory of commune Gjinar are an irreplaceable resourcefor this zone community, either for income deriving from them,or the natural beauty, rendering thus the tourist site of Gjinarmore attractive.

The managing experience of association work withcommunal forests and pastures is being always increasing, awork appreciated and in meetings with above mentionedinstitutions.

How does work the associationof forest and pasture users

ADRIATIK SERANI - Head of Commune, RoshnikQAZIM MURATI - Head of Association, Roshnik

When the forest and pasture users associations werebeing organizing, nobody even did know and imagine thatthese associations would have had a decisive role inadministering and managing the forests and pastures interritory they would have been expanded. Of this opinion werenot only the inhabitants of these villages, but and the headsof commune Roshnik in district of Berat. Apart fromdifficulties in beginning, in this commune it was setting upthe first association of forest and pasture users for commune.Although this association was the first and without experience,supported by forest

project (Project managing unit) and forest service indistrict it has been soon consolidating, beginning toadministrate and take part in managing investments put incommune by forest project and at the same time giving itsexperience and in other communes of this district as inSinje,Vertop and Terpan, that quickly created theirassociations.

The Communal ForestsNational AssociationBoard has compiled a

Draft-Project, soon beingproposed to Governmentto enable it serving as anecessary instrument insuccessful starting and

continuing the forests andpastures transferring

process in ownership oruse of Local Power Units.

We invite all theinterested in this problemof national importance toread it attentively, waiting

from them constructiveopinions either in

economic- social plan orpractico-legal one in

order to guarantee theobjective achievement in

due time and quality.Your support will be a

good encouragement forus. Having no time to

waste, we thank you foryour understanding !

Chairmanship of SHKPK,Tirane

The address:SNV/Albania,Str.Ismail Qemali, Nr.32/

1,TiraneTel: +355 4 247 601/2 and

255 803/4/5Mobile: 068 21 67 441

E-mail: jmale@snv.al.eu.org

PROMOTIMG MEETING WITHASSOCIATIONS OF GRAMSH

On January 20, 2006, in the meeting hall of DSHP-Gramsh, the National Association of CommunalForests organized a promoting meeting with forestsand communal pastures users associations of thisdistrict.. The meeting was organized in the contextof SHKP-SNV collaboration program, aiming at freeand vice-versa discourse with heads of theseassociations on many problems related to village andcommune communities relationships with forest andpasture natural resources being under their jurisdiction,the need for their durable managing, restructurings,aiming at periodic exploiting of their products andservices in order to increase economic wellbeing ofpeasant families and protecting from degradation thenatural environment.

Having in mind these problems, it was discussedabout the need of legislation improvement today,adapted to support the new development in this field,beginning with a) forest and pasture ownershiptransferring to commune-b) the role of forest serviceand forest and pasture users associations in thisprocess-c) institutional role of commune as local power–d) the way of managing the forests, pastures and alltheir products and services-e) changing SHPPKK intoassociations of mutual collaboration (SHBR) to initiateand promote continuously the group businesses-f)training and promoting SHBR membership to knowthe various techniques of natural resources improvingand using-g) knowledge and observance of forestservice legislation-i) new financial and juridicalrelations between associations and commune.

Pursuant to meeting subject, it was cleared upthe role of communal forests national association –“For this purpose- outlined the representative of thisassociation, Ferdin Liçaj, you would join the othercommunes and districts initiatives to be then organizedin a Federation with siege in Elbasan. This Federationwill be your regional institution in coordinating andsupporting, while SHKPK with siege in Tirana withundertake all steps in solving many problems thattoday do impede the integration of communalcommunities to market economy.

At the end the participants raising questions andgiving constructive opinions, expressed the idea thatby insisting and with professionalism all the objectivesto be reflected in the statutes being compiled by allassociations will be achieved.

They left a second meeting to discuss finally aboutthe statute in order that representatives of allassociations agree on Regional Federation Statutearticles in a later meeting, planned to be held inElbasan.

Correspondent of “Kuroa e gjelber”

Page 4Page 1

Page 2