1Kurora e Gjelbër

Botim i Shoqatës Kombëtare të Pyjeve Komunalë, Tiranë (Viti i tetë i botimit) Nr. 58 Tetor 2005 Çmimi 20 lekë

Kurora eGjelbërSHKPKSHKPKSHKPKSHKPKSHKPK

Në brendësiFaqe 2

Faqe 3, 7

Faqe 4

Faqe 5

Të nderuar lexues,Gazeta “Kurora e Gjelbër”, që nga Nr. 55 i saj, ka hyrë në vitin e tetë

të botimit.Tashmë ajo do të jetë botim i SHKPK dhe do të trajtojë gjithçka ka të

bëjë me pyjet dhe mjedisin e veçanërisht me pyjet komunalë.Botuesi dhe redaksia e Gazetës ftojnë të interesuarit, të bashkëpunojnë

me shkrime e foto, me pyetje për çka atyre u lypset në punën e përditshme.Duke ruajtur traditën e mirë të kësaj Gazete, por duke shtuar edhe

elemente të rinj, në përshtatje me kohën, faqet e saj le t'i shërbejnëzhvillimit të mëtejshëm të pyjeve e veçanërisht atyre komunalë.

SHOQSHOQSHOQSHOQSHOQAAAAATTTTTAAAAAKOMBËTKOMBËTKOMBËTKOMBËTKOMBËTAREAREAREAREARE

E PYJEVEE PYJEVEE PYJEVEE PYJEVEE PYJEVEKOMUNALËKOMUNALËKOMUNALËKOMUNALËKOMUNALË

Publikimi i Kurorës së Gjelbërmundësohet me Asistencënteknike të “SNV/OrgnizataHolandeze për Zhvillim”

Ndihma financiare për publi-kimin e Gazetës është dhënënga "SIDA/Agjencia Ndërko-mbëtare Suedeze për Ba-shkëpunim dhe Zhvillim"

SIDA dhe SNV kanë një program të përbashkët bashkëpunimipër mbështetjen e rritjes dhe forcimit te kapacitetit të aktorëve

kryesorë në Pyjet dhe Kullotat Komunale në Shqipëri

Thethi,një bukurie rrallë

Vetem 73 km larg qendres se qytetit teShkodres, ne pjesen me veriore te Komu-nes se Shales, mes Alpeve Shqiptare, nënjë gropë me origjinë akullnajore, nëlartesinë 740 - 950 m mbi rrafshin e detit,gjendet Thethi, një nga fshatrat më të veça-ntë, si nga bukurite e pasuritë natyrore,ashtu edhe nga traditat e banorëve vendas(Thethi përmendet qysh në vitin 1688 ngaCoronelli). Nga lindja kufizohet me rrethin eTropojes, nga veriu me Kosovën, ngaperendimi me Kelmendin e Bogen dhe ngajugu me fshatrat e Komunes se Shalës.

Thethi ben pjese në zonen klimatike mëtë ftohte te vendit (mesdhetare, malore-ve-riore), me dimër të ftohte e vere te fresket.

Temperatura mesatare më e ulët eshte ajoe janarit, - 20C dhe më e larta në korrik-gusht, 19.90C; mesatarja vjetore eshte10.30C. Mesatarisht bien 2747 mm reshjenë vit; po ashtu, gjate nje viti ka 2217 orëndriçim.

Siç shihet, klima në Theth eshte e per-shtashme per verim. Vera eshte e fresket eme dite me diell, ndersa dimri i ftohte e igjate, me rreth 100 dite me debore. Vendieshte shume i pershtatshem per organizi-min e turizmit dimëror, pasi ka mjedisenatyrore për ski, rrëshqitje, ecje malore, etj.

Prof.As. Dr. AHMET OSJA

Njësia e Menaxhimit të Projektit përZhvillimin e Burimeve Natyrore zhvilloiseminarin mbi çeljen e aktiviteteve tëProjektit. Në të ishte i pranishëm grupi imisionit monitorues i Bankës Botërore, stafii Drejtorisë së Pyjeve dhe Kullotave Komu-nale, si dhe të ftuar nga dikasteret e intere-suara, nga Shoqata Kombëtare e PyjeveKomunalë, etj.

Në seancën e parë të punimevemorën pjesë gjithashtu: z. Nadir Mohamed,përfaqësuesi kryesor i BB në Shqipëri, z.Lufter Xhuveli, minister i Mjedisit, Pyjevedhe Administrimit të Burimeve ujore dhez Jemin Gjana, ministri i Bujqësië, Ushqimitdhe Mbrojtjes së Konsumatorit.

Në fjalën e çeljes, z. Xhuveli theksoise ky projekt është shumë i rëndësishëmpër qëllimin që ka. Përmasat e tij, theksoiAi, shtrihen në dy plane: në atë global dhenë atë lokal. Për këtë arsye - vazhdoiministri – specialistët që do ta menaxhojnëkëtë projekt duhet të punojnë maksimalisht,duke koordinuar e bashkëpunuar me tëgjitha strukturat.

Nga ana e tij, ministri Gjana vuri theksinnë garantimin e arritjes së obektivave tëprojektit. ”Për këtë qëllim - nënvizoi Ai -duhet të përdoren me fleksibilitetin e duhurtë gjithë instrumentat e këtij projekti, në

Më 31 tetor 2005, SNV (Organiza-ta holandeze për mbështeje teknike)organizoi një seminar në hotel Grandnë Tiranë. Tematika e seminarit titu-llohej: “Pyjet komunalë dhe sistemet etyre të menaxhimit”. Në emër të SNV-së përshëndeti përgjegjësi i kësajorganizate z. Marten Bremer. Praqitjene programit e bëri z. Arie Klop, koordi-nator i SNV për qarkun e Dibrës. Nëvijim, inxh. Haki Kola kumtoi temën “Hi-storik i menaxhimit të pyjeve komunalënë Shqipëri”, ku u fol mbi fillesat e pu-nës për zbatimin e një projekti pilot, qësynonte nxitjen dhe orientimin e mena-xhimit tradicional të pyjeve të komunite-teve në Shqipëri dhe më pas mbi përfiti-met e krijuara nga Projekti Shqiptar i Py-jeve dhe mësimet e nxjerra nga ky Projekt.

Në seminar ishte i ftuar edhe njënga ekspertët e njohur të asistencëssë Projektit Shqiptar të Pyjeve për harti-min e Planeve të Menaxhimit, konsu-lenti austriak, z. Franz Hillgarter, i cilinë kumtesën e tij me mjaft interes thek-

soi se sipas statistikave, në Shqipërinë drejtim të pyjeve komunalë janë arri-tur objektivat e vëna nga projekti i më-parshëm. Në këtë kontekst, ai u shpreh:“Ju keni kuadër të mirë metodologjikpër hartimin e Planeve të Menaxhimitdhe, nëse do t’ju nevojitet të hartoninjë metodikë të re, mund të mbështe-teni fuqimisht tek metodika ekzistuese.Ndërkaq, duhet të krijoni një bazë tëdhënash kompjuterike për pyjetkomunalë”.

Në vijim seminari e zhvilloi tematikëne vet me pyetje, përgjigje e diskutime.

Korresp. i “Kurora e gjelbër”

PROJEKTI I ZHVILLIMITPROJEKTI I ZHVILLIMITPROJEKTI I ZHVILLIMITPROJEKTI I ZHVILLIMITPROJEKTI I ZHVILLIMITTË BURIMEVE NATYRORETË BURIMEVE NATYRORETË BURIMEVE NATYRORETË BURIMEVE NATYRORETË BURIMEVE NATYRORE

mënyrë që ai të marrë formën e investimevetë integruara”. “Së pari e më kryesorja -vazhdoi z. Gjana - është mënyra e mena-xhimit, monitorimi dhe vlerësimi i të gjithaaktiviteteve të parashikuara në këtë projekt.Në këtë konceptim, Njësia e Menaxhimittë këtij Projekti nuk mund ta bëjë vetëvlerësimin dhe monitorimin e projektit qëmenaxhon. Do të jenë të tjerë që do t’i bëjnëkëto”.

Në vazhdim e mori fjalën edhe për-faqësuesi i Bankës Botërore, z. NadirMohamed, i cili, pasi shprehu kënaqësinëqë ndodhej në këtë seminar, theksoi se përBB nuk është hera e parë që zhvillon proje-kte në këtë fushë dhe sukseset nuk kanëmunguar. Tipari kryesor i këtij projekti qën-dron në atë se ai do të zhvillohet brëndastrukturave të qeverisë dhe kooperimi i tijme ministri të tjera ështrë mjaft i rëndësi-shëm. Për garantimin e suksesit, z. Moha-med vuri theksin në forcimin e luftës kundërkorrupsionit.

Më tej, seminari vazhdoi me kumtesëne mbajtur nga drejtori i Projketit, Kujtim Ka-dzadei, i cili bëri një shpalosje të përgjith-shme të strukturës së Projektit, duketheksuar objektivat që do të arrihen dhe për-fitimet që do të merren nga ky projekt.

Kjo kumtesë u pasua nga ajo e drejtorittë Drejtorisë së Pyjeve dhe Kullotave Ko-munale, Prengë Prenga, i cili bëri të diturprocedurën e ndjekur në komunikimin midisDPSHP dhe NjQV-ve, në lidhje meprezantimin e Projektit dhe sensibilizimin ekomuniteteve lokale, që e përfitojnë atë.“Ne, theksoi z. Prenga, kemi kërkuar ri-zgjedhjen e organeve drejtuese tëSHPPKK-ve dhe për secilën prej tyre kemikërkuar të paraqesin Termat e Refernecës.Paralel me këtë, për 80 komunat e reja, qëdo të përfshihen për herë të parë në Projekt,kemi kërkuar riinventarizimin e pyjeve dhekullotave që do të marrë çdo komunë.

Seminar në hotel Grand

Pyjet komunalë dhe sistemete tyre të menaxhimit

Vijon në fq. 2

Vijon në fq. 3

A JEMI GATI PER PROJEKTIN E ZHVILLIMIT TEBURIMEVE NATYRORE?

Komuniteti dhe Parku Kombëtar "Prespa"KOMUNITETET LOKALE DHE PROJEKTI IKOMUNITETET LOKALE DHE PROJEKTI IKOMUNITETET LOKALE DHE PROJEKTI IKOMUNITETET LOKALE DHE PROJEKTI IKOMUNITETET LOKALE DHE PROJEKTI IZHVILLIMIT TË BURIMEVE NATYROREZHVILLIMIT TË BURIMEVE NATYROREZHVILLIMIT TË BURIMEVE NATYROREZHVILLIMIT TË BURIMEVE NATYROREZHVILLIMIT TË BURIMEVE NATYRORE

Pesë ditë në AustriLiqeni Artificial dhe Parku i Tiranës, “Këta Lula të vocër” Faqe 6

2 Kurora e Gjelbër

Pothuajse dy vjet pas perfundimit teProjektit Shqiptar te Pyjeve, te gjithe ne,specialistet e pyjeve, e kemi perqendruarvemendjen ne Projektin e Zhvillimit teBurimeve Natyrore (PZHBN), i cili pritette filloje nga zbatimi vitin e ardhshem.

Projekti, i cili synon menaxhimin eburimeve natyrore bazuar ne komunitet,pritet te kete impakte shume pozitive neketo burime.

Por, a jane te pregatitur aktoret krye-sore pjesmarres ne kete projekt, per t’azbatuar dhe per te realizuar qellimin e tij?

Nese do te analizojme veprimet ederitanishme te ketyre aktoreve do te verej-me se jo cdo gje po ecen ashtu sic duhet,ndaj ka vend dhe ende kohe per te berepermiresimet e duhura. Me poshte eshtenje analize e pergjithme e veprimeve tederitanishme dhe e çeshtjeve qe mbetenper zgjidhje, te aktoreve kryesore;

Drejtoria e Pergjithshme e SherbimitPyjor (DPSHP), eshte institucionikryesor pergjegjes per mbarevajtjen eprojektit. Ne kete rast ka rolin e ‘diri-gjentit’ duke bashkerenduar veprim-tarine e te gjithe aktoreve pjesmarresne projekt. Ajo qe ky institucion duhette qartesoje apo detajoje me tej, eshteroli qe do kene ne kete projekt disa ngaaktoret qe mendohet te marrin pjesene te. DPSHP siguron gjithashtu qe ak-tivitetet e projektit jane ne perputhje melegjislacionin ne fuqi. Aktualisht perkete drejtori problem mbeten disakontradita ligjore qe ekzistojne dhe secili do te jete pozicioni i subjekteve pri-vate, i shoqatave te perdoruesve te bu-rimeve natyrore, i sherbimit pyjor neqender (DPKE) e atij ne rrethe dhe aii pushtetit vendor.Nga eksperienca e deritanishme,

rezulton qe siperfaqja e pyjeve dhe kullotaveqe ju ka kaluar ne perdorim komunave, nukeshte bere sipas ekonomive pyjore apo ba-seneve (ose mikrobaseneve), por duke per-fshire parcela e nenparcela nga ekonomite ndryshme ose vetem disa parcela nganje ekonomi pyjore. Aktualisht ne ligjin e rite pyjeve, 9385 dt.04.05.2005, neni 2, pika12 thuhet: ...”Mbareshtim pyjor” eshte pla-nifikimi afatmesem e afat gjate, ne nivelekonomie pyjore apo te pellgut ujmbledhes... Kjo do te kerkonte krahas te tjerave, qegjate rishikimit te Planeve te manaxhimit

apo hartimit te planeve te reja, te behet edheperputhja me kriterin e vendosur ne ligj.

Deri tani, pavaresisht se marreveshjetper dhenien e pyjeve dhe kullotave ne per-dorim jane firmosur nga DSHP dhe NjQV,sherbimi pyjor ka vendosur veton, lidhur mesasine dhe cilesine e siperfaqes pyjore/ku-llosore qe njesia e qeverisjes vendore kamarre perdorim. Ne shume komuna kuprocesi i dhenies ne perdorim eshte reali-zuar, ka parcela te pyjeve shteterore qerrethohen nga ato komunale. Ka fshatra tete njejtes komune qe nuk jane perfshire neproces ose jane perfshrire pjeserisht. Neraste te tilla, procesi i dhenies ne perdorimnuk mund te konsiderohet i sukses’shem.Do te ishte e vlefshme qe me pare te behejnje studim paraprak per keto ceshtje, perte riformatuar kontratat DSHP-NjQV, apopretendimet e paleve.

Drejtoria e Pyjeve Komunale dhe Ek-stensionit (DPKE) ka rolin e koordi-nuesit te projektit. Kjo drejtori e ka shp-rehur hapur qendrimin e saj, per te mosi perfshire subjektet private ne procesine rishikimit te Planeve te Menaxhimit(PM-ve) te komunave. Megjithse neProjekt (PZHBN) eshte e shkruar qar-te se subjektet private mund dhe duhette perfshihen, ne menyre krejt te pa-kuptimte, nga kjo drejtori ne jemipercaktuar qe te jemi “stoli rezerve”,pasi detyra e rishikimit te planeve ingarkohet sherbimit pyjor. Eshte jo pakshqetesues fakti qe sherbimit pyjor nerrethe t’i ngarkohej kjo detyre, kur endenuk ishte pregatitur udhezuesi perkatesse si do te realizohej procesi.Natyrisht, ne si specialiste qe punojme

ne sektorin privat, nuk e kundershtojme ketefakt vetem se preken interesat tona eko-nomike. Problemi eshte shume me i thelle,pasi ka korniza te qarta ligjore brenda tecilave duhet te realizohet ky proces. Se parine nenin 5 te ligjit nr. 9385 “Per pyjet”, pika3, thuhet: “Planet e mbareshtimit hartohennga persona juridike, publike a private, tepajisur me license nga DPSHP...”. Qe dote thote se DPSHP i duhet me pare t’ilicensoje Drejtorite e Sherbimit Pyjor nerrethe dhe personat qe do te punojne. Sedyti, mos perfshirja e strukturave teSherbimit Pyjor ne hartimin e PM-ve,mbeshtetet edhe nga nene te tjera te ketijligji si psh. neni 6, pika 2 ku thuhet se

“Sherbimi pyjor ka keto funksione; a)Menaxhues, b) Kontrollues. Pra jo Pla-nifikues (hartim i Planit te Menaxhimit). Setreti, ne nenin 23 pika 2 Administrimi dhezhvillimi i fondit pyjor ne pronesi te NjQV;”...Strukturat e DPSHP, ndihmojne,kontrollojne, keshillojne keto njesi... Negjykojme se nuk eshte aspak normale mosprokurimi i nje shume prej mbi nje milion$US, nga e cila, nepermjet tatimeve, shtetido te perfitonte rreth 350 mije $US.

Dypunesimi i punonjesve te Sherbimitpyjor, apo hartimi i PM-ve nepermjet ketyrepunonjesve duke i shperblyer ato nepermjetDietave apo urdhersherbimeve nuk eshtenje zgjidhje e pranueshme ligjerisht, madjedo te perbente nje model ‘made in Albania’si dhe te vetmin e ketij lloji ne bote.

Njesia e Pregatitjes se Projektit (taninjesia e zbatimit), deri tani perveçdetyres per pregatitjen e tij, ka paturedhe ate te sensibilizimit te publikutlidhur me kete projekt. E, ndersa per-gatitja e projektit mund te quhet e per-funduar, sensibilizimi me sa duket dote jete nje sfide qe mbetet te realizohetne te ardhmen.Pushteti vendor, eshte perfituesi i drejt-

perdrejte i te gjithe procesit. Por endenuk eshte e qarte se si do veprohet mekerkesat e tjera te ketij pushteti per temarre siperfaqe pyjore/kullosoreshtese ne perdorim. A do kete nje afatkohor lidhur me hartimin e ketyrekerkesave, me çfare fondesh do harto-hen planet e menaxhimit te siperfaqeveshtese, a do te ndryshoje formati i kon-trates qe nenshkruhet me sherbiminpyjor, pergjegjesite e tij pas perfundimitte procesit etj.Subjektet private, synojne te jene ashtu

si dhe me pare pjese e procesit. Per tepatur nje pune me cilesore nga ky sek-tor, DPSHP duhet te ribeje ose klasifi-koje ne kategori te ndryshme lejet pro-fesionale. Megjithate, deri me tani kysektor ka qene i kontraktuar ngaDPSHP per realizimin e investimevene fondin pyjor/kullosor. Sinqerishtshpresojme teShoqatat e perdoruesve te burimeve

natyrore, jane nje hallke e rendesishmene realizimin e procesit. DPSHP, neperputhje me legjislacionin ne fuqi,duhet qe ti pajise zyrtarisht ato me spe-cialiste te kualifikuar e me leje profe-sionale. Sherbimi pyjor gjithashtu duhetti konsideroje ato partnere dhe ti ke-shilloje ne cdo hap te procesit. Do teishte nje fakt shume inkurajues neseçdo shoqate do te kishte ne perberjene saje nje specialist te larte pyjesh. Ngaana tjeter, nje specialist i tille nuk duhetlejuar te mbuloje me shume se dyshoqata perdoruesish.Mendoj se jemi ende ne kohe per te

korigjuar disa nga keto çeshtje (me deshirene mire te gjitha), ne menyre qe projekti qemezi po e presim, te gjendet ne parametranormale per t’u realizuar. Konsultimi para-prak ndermjet aktoreve (deri tani i manget),ashtu si dhe per shume çeshtje te tjera, dote zbuste dukshem keto probleme, te cilatnese nuk vleresohen si duhet tani, me vonedo ndikojne ne mbarevajtjen e projektit.

A JEMI GATI PER PROJEKTIN EZHVILLIMIT TE BURIMEVE NATYRORE?

ABDULLA DIKU, Shoqatat e Specialistëve Shqiptarë të Pyjeve

Në vijim u paraqitën kumtesa të tjera,që qartësonin të detajuar sipas kompone-ntëve fizionominë e Projektit për Zhvillimine Burimeve Natyrore.

Dita e parë e seminarit u mbyll mekumtesën e z. Ferdin Liçaj, nënkryetar i Sho-qatës Kombëtare të Pyjeve Komunale, i cilishtjelloi nevojat objektive që shpunë nëkrijimin e SHKPK, misionin e saj, objektivatkryesore, aktivitetet e zhvilluara, me mbë-shtetjen e SNV-së, si dhe çfarë propozonajo në kuadrin e çeljes së Projektit të ri përZhvillimin e Burimeve Natyrore.

Dita e dytë u çel me fjalën e Task-Menaxheres së Projektit, znj. Rita Cessti,e cila bëri një përmbledhje të shkurtër tëpërfundimeve të saj për ato që u thanë e udiskutuan ditën e parë të këtij seminari.“Përfundimet e mia personale - tha ajo,konsistojnë në këto pika kryesore: (i) nëprojekt duhet të përfshihen më tej aktorëtë tjerë, siç është Ministria e Bujqësisë;(ii) duhet të krijohet komiteti i administrimittë Projektit; (iii) të avancohet çështja etrajnimeve dhe për këtë duhen rishikuartermat e referencës së Projektit për fazëne parë; (iv) të bëhet plotësimi i detajuar iligjit të pyjeve; (v) të përcaktohet qartëroli i Shoqatës Kombëtare të PyjeveKomunalë dhe ta mbani këtë shoqatë siudhërrëfyese e bashkëpunëtore të ngushtënë rrugën tuaj dhe të diskutoni e konkludonise deri në ç’pike do të jenë marrëdhënietme të”. Më tej, znj. Cessti përfundoi: “Neduhet të diskutojmë problemin e Bio-Karbonit, sepse nuk duam të krijojmëstruktura paralele për këtë qëllim”.

Pas fjalës së znj. Cessti seminari vijoime kumtesat e tjera, të cilat shtjelluanprocesin e kryerjes së punimeve në terrendhe në zyrë për haartimin e Planeve tëMenaxhimit, menyrat dhe shkalla epjesmarrjes së komuniteteve lokale, mënyrae përcaktimit të prioriteteve të projektit,efektet konkrete ne ruajtjen dhe zhvillimine burimeve natyrore, udhëzuesi metodik dhegrupi i punës i adresuar për rishikimin e 113Planeve të Menaxhimit të hartuar nëperiudhën e Projektit të Pyjeve, etj.

Në mbyllje të punës së seminarit,drejtori i PZHBN, z. Kadzadei falënderoitë pranishmit për kontributet e dhëna, qëbënë të mundur arritjen e qëllimit të këtijseminari.

Korresp. i “Kurora e gjelbër”

PROJEKTI IPROJEKTI IPROJEKTI IPROJEKTI IPROJEKTI IZHVILLIMIT TËZHVILLIMIT TËZHVILLIMIT TËZHVILLIMIT TËZHVILLIMIT TË

BURIMEVEBURIMEVEBURIMEVEBURIMEVEBURIMEVENATYRORENATYRORENATYRORENATYRORENATYRORE

Vijon nga fq. 1

3Kurora e Gjelbër

Në Theth kultivohet misri,patatja, fasulja, perimet, jonxha,etj; mbarështohet gjedhi perqumesht e mish, derri, shpendete bletet dhe ka kushte te shkel-qyera per rritjen e troftes, e cilagjendet ne sasi jo të pakta nëkushte natyrore në lumen e Shalesdhe burimet qe e ushqejnë atë.Pra, prodhohet qumeshti, djathi,kosi, gjalpi, mishi, peshku, vezete mjalti. Prodhohen edhe frutat,geshtenja, arra, lajthi, kumbulla errush, si dhe frutat e pyllit, boroni-ca, thana, etj. E, mbi të gjitha, këtojanë prodhime bio, me shije të ve-çantë.

Rruga që të çon në Theth eshtembi 60 % e asfaltuar, ndersa ener-gjia elektrike prodhohet nga hidro-centrali i Nderhysajve, i cili eshtei lidhur me sistemin kombetarenergjetik. Uji i pijshem eshte icilesise se larte dhe panderprerje.Ajri eshte i paster, me shume ozone me drite cilesore.

Keto 150 vitet e fundit Thethine kane vizituar shume vendas dhetë huaj. Ndër ta: alpinistë, shke-ncetarë, politikanë, gazetarë,

klerikë, etj. Përmendim: Dr. ZheinSheimer, Dr. George, Dr. EgenOffmann, Prof. dr. Heinerik Se-hates, Prof. A. Baldacci, Prof. Nj.Dolfler, Dr. Nopçe, Mis Durham,Mis R. Liej, Dr. M. Graff, MisJungu, etj. Ndërsa nga figurat tonakujtojmë: At Sh. Gjeçovin, M.Shalën, Rr. Zojzin, G. Uruçin, K.Prognin, etj.

Duke folur per besnikerine ebanoreve te kesaj zone, F. Nopcevërente: “Po t’u besosh atyre, nëasnje vend te botës nuk do tandjesh veten më të sigurtë semidis tyre”. Ndersa per mikpritjen,amerikania R. Lein në librin “thePeaks of Shala” (fq. 162) shkruan:“… dhe arritëm deri te nje dhomee gjere, e gelqerosur, e ndriçuarnga një dritare dhe e mobiluar mearka jashtezakonisht te bukuradhe disa qilima të bërë me dorë.Por, kjo nuk ishte e vetmja dhome,kishte edhe dhoma te tjera. Pasina kalon në disa dyer prej guri nëforme harku, Lulashi na solli nedhomen e ditës, ku unë thirra:“Shtëpia ime në San Françisko”!Ndërsa pritjen ne shtepine e SadriLukes, në Theth, në vitin 1921 epërshkruan kështu” “Pasi lamëduart me ujë nga një ibrik argjendidhe i fshimë me një peshqir prejmendafshi të bardhë, një sofër emadhe, e bronztë, me katërkëmbë, u shtrua në mes jastëkëvetanë, kurse mysafirët e tjerë zunëvend më tej, pranë mureve. Ba-

shkë me lugët, një pjatë sermi mesupë të nxehtë pule u vu në mestë sofrës …” (fq. 189).

Ne territorin e fshatit Thethshtrihet edhe Parku Kombëtar“Thethi”, shpallur i tillë qysh në vitin1966, me siperfaqe prej 2630 ha.Parku kufizohet nga majat e lartate Bjeshkeve te Nemuna, te cilatbien thikë ne lugine, duke krijuarpamje të papërsëritshme.

Këtu shihen ngjyrat e ylberit,e kaltera e qiellit, e bardha e boressë perjetshme, grija e gureve, egjelbra e pyllit dhe e livadheve.Dëgjohen cicerimat e zogjve dhefeshferima e gjetheve, si dheshushurima e lumit dhe e kata-rakteve. Në majat e maleve qen-drojne retë “e lodhura”, me formanga më të çuditshmet e që tëkujtojnë pesonazhet e miteve dhelegjendave - zana e dragonj - qëjanë aq të shpeshta në gojen ebanoreve vendas.

Parku kufizohet nga maja tëlarta: Radohima (2568 m), majae Arapit (2217 m), e Paplukës(2569 m), e Alijes (2471 m). Ngalindja shtrihet lugina e Kaprës,nga veriu ajo e Rragamit tëValbones dhe nga Jugu ajo eNdërhysajt.

Parku dhe e gjithe zona eshtee pasur me larmi habitatesh.Gjenden mbi 1500 lloje bimesh, kupjesen më të madhe e zenë atotë ahut (F. sylvatica), por nuk mu-ngon edhe boronica (V. myrtilus)

e në kullotat subalpine P. alpinae.Nga bimet qe gjenden ketu, mbi120 lloje janë mjekësore dhe mbi40 tanifere - shumë të kërkuarasidomos në tregun e huaj. Këtugjenden edhe bimë “relike”, si: Tisi(T. baccata); po ashtu, rriten disabime endemike, si: W. baldacci,V. ducaginica, L. albanicum, etj.

Zona eshte e pasur edhe melloje të shumta kafshësh; jetojnëmbi 20 lloje gjitarësh, 50 llojeshpendësh, 8 - 10 lloje zvarani-kësh, 6 - 8 lloje amfibësh. Eshtëpër t’u përmendur ariu (U. aretos),ujku (C. lupus), rrëqebulli (L. lynx),dhia e egër (R. rupicapra), kaprolli(C. caprealus), etj.

Me vendim te KM, që nga viti2002, jane shpallur monumente tënatyrës shqiptare: Ujëvara eThethit, Shpella e Thethit, Shpellae Majës së Arapit, pisha flamur eQafës së Pejës, Kalaja natyrore eShtegut të Dhenve, etj. Po ashtu,në Theth ruhen edhe kulla e LulashKeqit, kulla e ngujimit, mulliri i ujit.Në qender të fshatit gjendetkasha, e ndertuar që në vitin 1892.Në vitin 1918, At Shtjefën Gjeçovihapi këtu shkollen e parë në gjuhënshqipe.

Fshati Theth është vizituar siqendër pushimi që në vitin 1887dhe në vitin 1932 vjen për tëpushuar familja e njohur shko-drane e Kadukëve. Në vitin 1936Thethi lidhet me rrugë makine meShkodren. Ne vitin 1966 ndertohet

hidrocentrali, fshati instalon dritatelektrike. Në vitin 1956 hapetshtepia e pushimit me 1000 - 1200pushues. Në mjediset e Thethitmund të kalojne si turistë gjategjithe vitit mijera vizitorë dhe janëmundesite për të kaluar pushimetmijera pushues.

Ja edhe një fakt i hidhur, qëduhet të nxisë për të menduar:Fshati Theth në vitet 1980 banohejnga rreth 160 familje me 1200frymë, ndërsa sot banohet nga 32familje me 181 banorë?!

“Zgjimi” i alpeve eshte “zgjim” injë institucioni me vIera të pallo-garitshme, në dobi te rajonit e mëgjerë. Ketij misioni i duhet dhenembeshtetje, qe në nje kohe sa mete shkurter te arrihet të organi-zohet shpallja e një parku nëhapsirën e Alpeve, ku perfshihenterritoret e Bjeshkeve shqiptare,atyre te Malit të Zi dhe Kosoves,duke e emertuar, ndoshta, “Parkui Paqes” dhe te behet e mundurqe te njihen, te ruhen e te shtohenvlerat e ketij parku. Malet madhe-shtore, pyjet e ahut e te pishes,livadhet e kullotat e kultivuara,burimet e ftohta (mbi 80 te tillë),peizazhi i paperseritshem, mik-pritja e banoreve, do t’i mbetencilitdo si perjetime te mreku-llueshme e, njëherësh, si njëpërvojë e madhe në fushat e jetës.

Thethi, njëbukuri errallëVijon nga f. 1

Vështrim i përgjithshëmnatyror dhe social i zonës

Pellgu i liqeneve te Prespesshtrihet ne juglindje te Shqiperisene kufi me Greqine e Maqedo-nine. Ka nje siperfaqe prej rreth214 km² dhe nje lartesi mbi niveline detit qe fillon nga 850 m deri ne2200 m, ku mbizoteron lartesia1400 m.

Eshte vendosur mbi nje forma-cion amnor gelqeror, ne ndonjevend edhe mbi dolomite. Copetimihorizontal e vertikal i zones eshtene vlera mesatare, diku edhe tetheksuara, te shpeshta, qe i japinrelievit nje konfiguracion dinamike nje pamje te larmishme. Natyr-shem kalohet nga terreni malor neate kodrinor, ne fusha ne trajteluginash e ne gjurme formacioneshkenetore duke perfunduar meliqenet. Nje peisazh i tille madhe-shtor i natyres i ka ofruar kesajzone edhe nje pasuri te madhebiologjike. Nje bimesi e pasurdrunore, shkurrore e barishtoreshtrihet ne tre zonat fitoklimatikete Castanetum-it, Fagetum-it dheAlpinetum-it. Nje numur i madhllojesh kafshesh e shpendeshpopullojne kete siperfaqe. Edhe neliqen jetojne nje numur i pasurllojesh peshqish e gjallesash tetjera ujore. Dhe ne fund, njenumur gjithashtu i madh mikro-organizmash ploteson unitetin ekesaj flore e faune te pasur te ketijmakrosistemi ekologjik, duke

Komuniteti dhe Parku Kombëtar "Prespa"nga MIHALLAQ QIRJO

realizuar nje pansimbioze qe kaqene ne gjendje te ruaje deri neditet e sotme biodiversitetin epasur te kesaj zone. Eshte per ketovlera te standarteve te pranuaranderkombetare, qe Qeveria e Re-publikes se Shqiperise, me vendimte vecante, e ka shpallur zonen ePrespes, Park Natyror Kombetar.

Por kjo zone, edhe nga pikë-pamja demografike perben njevecanti: ajo banohet e gjitha prejnje popullsie minoritare maqedone,e cila, edhe pse homogjene nevendbanimin e saj, ka bashkejetuarne menyre te suksesshme, miqe-sore e harmonike me shqiptaretne kuadrin e shtetit shqiptar.Administrativisht popullsia prejrreth 4500 vetesh i perket ko-munes se Liqenasit.

Raporti "Park Kombëtar” -Komunitet, nje realitet i ri

Dhenia e statusit te parkut ko-mbetar gjithe zones se Prespes,nenkupton qarte qe midis natyresdhe komunitetit qe banon ne te,vendoset tashme nje maredheniee vecante:

E gjithe veprimtaria jetesore ekomunitetit duhet te jete e pajtuarplotesisht me ruajtjen e mjedisit.Nëse do te shtonim ketu qe ekosi-stemet e ndryshme te Parkut sotkane nje gjendje konkrete te per-keqesuar, ku nje pjese te vleraveato i kane vetem potenciale,atehere rritet edhe me per-

gjegjesia e komunitetit dhe domo-sdoshmeria e zbatimit te marre-dhenies se cituar me lart.

A eshte e mundur realisht kjo?Per t’i dhene pergjigje kesaj

pyetjeje po analizoj shkurtimishtdisa faktore me ndikim ne ketesituate specifike.

Perdorimi i burimeve naty-rore prej popullsise paraqet dyaspekte:

Se pari, vazhdon te perdoretintensivisht siperfaqja pyjore perprodhimin e druve te zjarrit, perkullotjen e bagetive, per prodhimine gjethit po per ushqimin e bage-tive. Gjendja e degraduar e pjesesme te madhe te kesaj siperfaqeje-rezultat i nje shfrytezimi afatgjateabuziv e jo mbi kritere teknike- nuke suporton dot kete nderhyrje.

Po keshtu peshkimi i pakontro-lluar vazhdon te pakesoje sasinee peshkut ne liqen.

Se dyti, perdoret pak tokabujqesore-rreth 440 ha toke janeabandonuar dhe rreth 1000 ha etjere japin rendimente minimale teprodukteve bujqesore.

Edhe me kaq sa thame konklu-dojme se nje mbishfrytezim nenjerin aspekt dhe nje mosperdorimne aspektin e dyte, flasin per njemaredhenie jo korrekte Komu-nitet-Mjedis natyror i Parkut.Rezultati eshte i pakenaqshem perte dy palet: Komuniteti, dy prejburimeve te veta jetesore, bujqe-sine e blektorine, i ka ne nivele

inferiore; Parku perkeqesongjendjen e vet.

Sot, ky realitet, fatmiresishtnjihet prej komunitetit dhe sensibi-lizimi eshte edhe shume me i gjere.Per rrjedhoje, aktore te shumtevendas e te huaj, bashke me ko-munitetin veprojne ne drejtimin eduhur.

Veprime, nisma, elementene dobi te krijimit e forcimitte raportit te ri

Edhe nje veshtrim fare i siper-faqshem ben evidente nje klimete re ndryshimesh pozitive.

Po permend shkurtimishtvetem disa prej tyre:

Administrata e Parkut nebashkepunim te ngushte meadministraten e komunes pondertojne nje strategji te zhvillimitte zones.

Ne punen e vet operativeadministrate e parkut prek sot disarezultate te para inkurajuese si:-Kufizimi i prerjeve te paligjshmenga banore jashte komunes.-Pokufizohet kullotja e pakontrolluare bagetive. -Po kontrollohen mepergjegjesi te larte e po ndihmohetne kryerjen e punimeve permire-suese ne pyjet e kullotat komunale.

Nje aspekt tjeter i punes seadministrates se Parkut eshte

puna studimore lidhur me pasu-rine e bimesise drunore e shku-rrore, si nje tregues i biodiversitetitte larte, i larmise se kushtevestacionale por nje kohesisht, ngaana tjeter, nje fillim pune perkujdesimin per llojet e rralle e terrezikuar.

Menaxhimi i flores e faunesse liqenit po tentohet te behet iharmonizuar me fqinjet e jashtekufirit e mbi baza te shendoshateknike.

Pushteti lokal po planifikonkryerjen e punimeve permiresuesene infrastrukture etj me nje vizionte percaktuar qarte, per zhvilliminme perparesi te turizmit.

Donatoret e huaj po nxisin,ndihmojne e mbeshtesin financia-risht shume projekte. Keshtu janeofruar Qeveria Gjermane, Projektii Pyjeve, Mada, PNUD, SNV,FZHSH, etj.

Popullsia e komunes, pondryshon disa koncepte tradi-cionale dhe te ardhurat e veta perjetesen po i siguron duke mosthelluar gabimet e veta ne raportme mjedisin. Konkretisht po biepesha e blektorise, dhe brenda sajdo te kete edhe ndryshime struk-turore-shume shpejt do te ulet ne

Vijon në fq. 7

4 Kurora e Gjelbër

Duhet pranuar se menaxhimi i pyjeve,si çdo lloj menaxhimi, ka në themel pjesë-marrjen e qytetarëve, si faktor bazë përqeverisje të mirë. Ky koncept në të shu-mtën e rasteve është futur në praktikëntonë nga organizatat që punojnë në fushëne zhvillimit të pyjeve, të mjedisit dhe atëtë forcimit të pushtetit vendor. Dukeanalizuar gjëndjen, mund të themi se shka-lla e përfshirjes së qytetarëve dhe komuni-teteve në një proces pjesëmarrjeje në me-naxhimin e pyjeve është në nivele të ndry-shme. Një nga mënyrat e përdorura deritani ka qënë krijimi i komisioneve qytetarenë nivel fshati e lagjeje, si dhe krijimi ishoqatave, që përfshijnë të gjithë banorëtpërdorues të mjedisit rural e urban.

Projekti Shqiptar i Pyjeve, që u mbyllnë vitin 2002, realizoi disa hapa tërëndësishëm në këtë proces dhe prandaj uvlerësua i suksesshëm Komponenti i pyjeveKomunalë. Për ta ilustruar këtë, le tëmarrim shëmbullin e fshatrave Sllatinë,Radomirë, Zimur, Bahutaj, Dovolan,Kllopçisht, Popinar e shumë fshatra nëkomunat Kombësi, Derjan, Luzni, Arras,që nuk kanë marrë mbështetje, por bazuarmbi nevojën e vetorganizimit, kanëvendosur rregulla për t’i mbrojtur epërdorur pyjet dhe kullotat.

Ka shumë raste në qarkun e Dibrësqë vetë banorët janë organizuar përzgjidhjen e problemeve, si të ujit të pijshëme atij për ujitje, kanalizimet apo përmirë-simin e mjedisit. Shoqatat, duke i konside-ruar ata si përdorues formalë, kanë rea-lizuar në forma të ndryshme detyrat e in-formimit dhe të komunikimit me komuni-tetin dhe institucionet. Në këtë mënyrë,qytetarët informohen për të drejtat dhedetyrimet e tyre, por në shkallën e pjesë-marrjes nuk garantohet nëse sugjerimet etyre do të merren parasysh apo jo.

Po të marrim në konsideratë përvojate këtyre viteve të fundit, do të japim disaargumente në atë se pse shteti duhet t’ipërfillë e ti përfshijë qytetarët nëvendimmarrje.

Shteti shqiptar, duke parë ecurinë eProjektit të Pyjeve Komunalë, arriti medisa donatorë të realizojë një mbështetjetë dytë me grante, kryesisht për këtoobjektiva: Menaxhimin e burimeve natyrore,

bazuar te komunitetet në 218 ko-muna: Për të arritur menaxhim tëqëndrueshëm të burimeve natyrore(uljen e degradimit të tokës, përmi-rësimin e menaxhimit të ujit, mbroj-tjen e biodiversitetit dhe fuqizimine menaxhimit të këtyre burimevenga sektori publik.

Objektivat e Projektit do të arrihennëpërmjet këtyre komponentëve: menaxhi-mit dhe qeverisjes së përmirësuar të Pyje-ve,menaxhimit dhe qeverisjes së përmirë-suar të pellgjeve ujëmbledhës dhe monitori-mit të menaxhimit të Projektit në përgjithësi.Pra, në konceptimin e vet, Projekti ështëhartuar bazuar në përvojat e krijuara nga

Projekti i parë dhe në themel ka komunitetetrurale, si dhe qeverisjen vendore.

Një projekt i cili synon që komunitetettë përmirësojnë qeverisjen e pyjeve për tëfrenuar degradimin dhe për të shtuar vlerate biodiversitetit në Shqipëri të bën optimistnë pamjen e parë. Natyrisht, asnjeri nukmund të mohojë sukseset e projektit të parëpor ama vetëm në komponentin e pyjevekomunalë, sepse pyjet e tjerë, përfshirëedhe parqet dhe shumë zona të mbrojturanë “letër”, kanë vazhduar të digjen, pritene shiten. Për këtë, të gjithë ndjehemi tëtrishtuar, por më shumë se kaq duhet tëngremë zërin për zgjidhje në të ardhmen.Duke e konceptuar kështu projektin, që dotë fillojë implementimin në tetor 2005 edo të përfundojë në shtator 2010, mendoj-më se pjesëmarrja dhe diskutimi me akto-rët kryesorë, që do të merren me zbatimine Projektit kanë munguar. Nuk është emjaftueshme të thuhet, në shkresat e dër-guara, se projekti i ka të identifikuara aktivi-tetet dhe ndërhyrjet që do të bëjë për forci-min e strukturave menaxhuese dhe rehabi-litimin e mëtejshëm të burimeve natyrore.

Në qoftë se projekti i ka të qarta akti-vitetet, atëhere kush duhet t’i bëjë të qartapër publikun dhe për zbatuesit këto akti-vitete? Kur duhet bërë kjo, para, gjatë apopas zbatimit? Përfshirja e komunitetit në proce-

sin e vendimmarrjes së projekteve,prej konceptimit deri në përfundim.

Një shoqëri demokratike pluralisteduhet të krijojë kushte për ndërtimin e njëprocesi të tillë, që të mbajë parasysh shqe-tësimet e komunitetit, në mënyrë që ener-gjia e tij të drejtohet sipas rrjedhës së duhur.Hendeku i krijuar midis rregullave në fuqidhe dinamizmit të komuniteteve e bën mëtë domosdoshme përfshirjen e tyre nëprocesin e zhvillimit, që në fazat fillestare,pavarsisht se kushtet aktuale shoqërore,ligjore dhe kufizimet financiare e vështirë-sojnë shumë këtë proces. Sipas drejtuesvetë Projektit, dosja e aplikimit duhet tëparaqitej në Njësinë e Menaxhimit tëProjektit brenda 15 gusht 2005. Natyrisht,është e drejta e donatorit, në rastinkonkret Ministria e Bujqësisë. Me struktu-rën Menaxhuese të DPSHP dhe Njesinë eMenaxhimit të Projektit duhet të përcak-tojnë kritere për pjesëmarrje për aplikuesit,por këto kritere a duhet të qartësohen? Ae kanë aplikuesit të qartë se ç’detyre kanënë project, çfarë përgjegjësie? Për çfarëduhet të aplikojnë komunat? Sa është bu-xheti për aplikuesit? Qëllimi i projektit nukështë të imponojë komunat dhe komunite-tet e tyre të marrin pjesë në Projekt forma-lisht aq sa për të përfituar një investim.

Mendojmë se përfshirja e njerëzve nëprocesin e transferimit të pronave pyjoree kullosore, si dhe ripërtëritja e traditëspër menaxhimin e tyre, është një mbë-shtetje shumë më e madhe sesa një inve-stim. Dhe mund të japim shumë shembujpër ta vërtetuar këtë:

Kalaja e Dodës i ka marrë pyjet nëpërdorim në vitin 2002. Kjo komunë nukka marrë asnjë donacion financiar, porrezultatet i ka shumë më të dukshme nëkrahasim me shumë komuna që kanëmarrë mbi 170 mijë dollarë mbështetjefinanciare. Për të njëjtën gjë, mund tëkrahasohet edhe Shimcani me Zimurin oseshume banorë në fshatrat Kllobçisht,Dovolan, Sllatinë, të cilët nuk jane mbë-shtetur financiarisht, por pyjet që atambrojnë janë në gjendje shumë më të mirëse në fshatrat që edhe pse janë asistuar

vazhdimisht janë endè largfillesave të një menaxhimi tëqëndrueshëm e afatgjatë.

Nga takimet që kemi rea-lizuar vërejmë se ka paqartësinë të kuptiuarit e zbatimit tëprojektit të ri. Në diskutimetqë bëhen në fshatra duhet tëqartësohen jo vetëm banorët,por edhe komisionet e fshat-rave në atë se si mendojnë t’imenaxhojnë pyjet? Ç’rol do tëkenë, ç’të drejta u takojnë oseçfarë pretendojnë. Çfarë rolika komuna, po DSHP?

Cila është forma më e mirë e pronësisënë pyje, që shpie në menaxhimin e qën-drueshëm? Si do ta mbështesë projektiprocesin e transferimit dhe dokumentimittë të drejtave të pronësisë te komunat,transferimin e specialistëve dhe sigurimine buxhetit të nevojshëm për mirëmbajrtene pronave të transferuara? Si do të ndikojëprojekti për rritjen e kapaciteteve socialenë drejtim të permiresimit të qeverisjes sëburimeve natyrore për pyjet që janë nëpërdorim dhe për ata që do të transferohennë pronësi? Çfarë vendimesh të kohësduhet të nxjerrë qeveria kur qysh prej vitit1994 ka mbetur me një rregullore dhe meligje të pazbatuara? Kush janë përfituesitdhe sa do të jetë përfitimi i planifikuar?Kush do të bëjë përcaktimin e prioriteteve?Kur dhe si do të realizohet kontrata?

Mendojmë se do të ishte shumë e rën-dësishme që komuniteteve, në fazënpërgatitore, t’u jepeshin kriteret qëorjentojnë e përligjin pjesëmarrjen e tyrenë menaxhimin e pyjeve komunalë.Aktualisht jemi përpara shumë të panjo-hurave dhe konkretisht:a) Sa janë të sensibilizuar komunitetet

për të mbështetur objektivat eprojektit dhe si shprehet interesimi ityre në këtë drejtim? Sa siperfaqepyjore kanë mbrojtur, si i kanë për-dorur pyjet e përbashkët, po ata tëquajtur “privatë” si i kanë ndarë?

b) Në ç’nivel është gatishmeria ekomuniteteve dhe e pushteteve lokalepër të marrë pjesë në përpjekjet përarritjen e objektivave të projektit.

c) Si do të realizohet bashkëpunimi i tëgjithë aktorëve dhe partënerëve insti-tucionalë për dhënien e kontributevegjatë periudhës së zbatimit të pro-jektit?

d) A janë të gatshëm komunitetet tëkon-tribojnë në këtë projekt dhe sa esi?

e) Çfarë përvoje ka dhe si do të ndikojëkomuna në menaxhimin e burimevenatyrore?

f) Si do të zgjidhen përfundimisht konflik-tetet territoriale midis fshatrave si dhemidis vetë komunave?Mendojmë se këto probleme duhet të

ishin bërë publike që në fazën fillestare tëprojektit, me qëllim që njerëzit të mendoninmë mirë dhe më shumë se si duhet tëveprojnë për të konkuruar dhe jo vetemthjesht për mbështetje financiare, por sëpari për të marrë në pronësi ose nëpërdorim pyjet, kullotat dhe burimet e tjeranatyrore, të mësohen për t’i menaxhuarata në mënyrë të qëndrueshme dhefitimprurëse per nevojat e tyre.

Një nxitje ose një pjesmarrje kon-kuruese, përveç kritereve që përmendëmmë sipër, do të ishte edhe buxheti i

planifikuar për treguesit tek komponentiA dhe B. Sa komuna marrin pjesë nga vitii parë deri në të pestin? Sa është buxheti idetajuar për hartimin e planeve tëmenaxhimit për komunat e reja? Po përata konsulentë që do të përmirësojnëplanet? Sa është paketa për mbështetje?Për sa vjet zgjat ajo për seicilin komponent?Të gjithë këta janë tregues që PZHBNduhet t’i bëjë të qarta për aplikantët që nëkëtë rast janë komunat e shoqatat, si dhepër zbatuesit, që janë komunitetet.

Projekti,gjithashtu,ka parashikuartrajnime për ngritje dhe forcim kapacite-tesh menaxhuese dhe për këtë thuhet sedo të punohet gradualisht gjatë viteve tëardhshëm. Megjithatë, mendojme se kjometodë nuk ka si ta përjashtojë mbë-shtetjen e kërtij procesi për fazën fillestare.

Të gjithë jemi dëshmitarë se kurpërfundoi projekti i parë në vitin 2002 çdogjë mbeti në dorën e Shoqatave. Shteti,gjatë këtyre tre viteve të fundit, nuk dhaasnjë mbështetje për shoqatat qoftë edhethjesht veprime inkrajuese ndaj tyre përvazhdimin e aktiviteteve menaxhuese.

Tani komunat kanë aplikuar dhevazhdojnë të aplikojnë formalisht ose jo;ato tani kanë më shumë kohë sepse afatii parë u shty deri në fund të shtatorit dhene nuk arritëm të kuptojmë pse u shty kyafat dhe çfarë u qartësua me këtë shtyrje?Nuk besojmë se ka konkurs realë, sepse jovetëm kritere për konkurim nuk ka patur,por edhe vleresimet për konkuruesit janëtë dyshimta e të ngaterruara, si vetë kri-teret. Megjithatë, shpresojmë të realizohetnjë proces i drejtë e transparent, me pjesë-marrje sa më të gjërë të aktorëve dhepartënerëve, duke përzgjedhur kryesishtkomunat dhe komunitetet që kanë derdhurmë shumë djersë për ruajtjen dhepërdorimin e kujdesshëm të terrenevenatyrore.

Federata, bordi dhe stafi në qarkun eDibrës ka ndjekur nga afër dhe ka mbë-shtetur shumë komuna e shoqata në drej-tim të qartësimit të objektivave të proje-ktit. Ne kemi ndjekur nga afër me të gjithëdrejtuesit vendorë dhe ata të shoqataverezultatet për tre vjet radhazi. Gjatë kësajperiudhe kemi evidentuar e pasqyruararritjet dhe mangësitë, kemi bërë objektkritike dhe diskutimi çdo rast kur institucio-net kanë patur mungesa serioze në punëne tyre dhe kanë publikuar kritere të paqar-ta. Të njëjtën gjë do ta bëjmë edhe në tëardhmen, sepse mendojmë se ndihmojmëzhvillimin dhe të ardhmen për Menaxhimine Qëndrueshëm të Burimeve Natyrore.

Vlerat që mbart komuniteti dheshoqëria civile janë tregues i përparimit tëçdo vendi, për pasojë, duhet të merrenparasysh si element i rëndësishëm izhvillimit të gjithanshëm.

KOMUNITETET LOKALE DHE PROJEKTI IKOMUNITETET LOKALE DHE PROJEKTI IKOMUNITETET LOKALE DHE PROJEKTI IKOMUNITETET LOKALE DHE PROJEKTI IKOMUNITETET LOKALE DHE PROJEKTI IZHVILLIMIT TË BURIMEVE NATYROREZHVILLIMIT TË BURIMEVE NATYROREZHVILLIMIT TË BURIMEVE NATYROREZHVILLIMIT TË BURIMEVE NATYROREZHVILLIMIT TË BURIMEVE NATYRORE

REXHEP NDREUkoordinator i Federatës së Pyjeve dhe

Kullotave Komunale, qarku Dibër

5Kurora e Gjelbër

Pesë ditë në Austri47.2 % e territorit të vendit është e veshur me pyje ose 3.9milionë ha, nga të cilat 3.33 milionë ha pyje privatë dhe 589mijë ha shtetërorë, që administrohen nga korporata e pyjeve.

Shumë ngjarje sot na dukenmjaft të zakonshme, veçanë-risht ato që kanë dalë ngazhguallet e legjendave të sëpanjohurës, me të cilat janëveshur dikur. Disa syresh kanëhyrë në frekuencën normale tërrjedhës së jetës dhe nuk nashkaktojnë më përjetimet emo-cionale të dikurshme. I tillëështë një udhëtim jashtë shtetit.

Njoftimi që u dha nga zyrae SNV-së në Tiranë i përkistenjë grupi përfaqësuesish tëshoqatave të përdoruesve tëpyjeve dhe kullotave komunale,si dhe disa specialistëve tëShërbimit Pyjor. Tematika ishtee thjeshtë: “Një vizitë trajnuesedisaditore në Ossiach të Au-strisë”.

Përgjegjësi i programit traj-nues të SNV-së, një kolegu ynëi mirënjohur, na njoftoi se nisjapër në vendin mikpritës nuk dotë vononte më shumë se dy -tri ditë, prandaj na këshilloi tëpërgatiteshim, duke mos ha-rruar veshjet dhe pajisjet vetja-ke, që nevojiten për një klimëme shira të vazhdueshëm e disitë ftohtë. “Përfytyroni – na thaai, kur po na përcillte - sikur dotë jemi në malësi” dhe kjo fjalie thjeshtë, e thënë prej tij menjë qetësi të admirueshme, uvuri kapak pyetjeve e dilemavetona rreth temës se çfarë duhejtë merrnim me vete. Kështu ushpërndamë të gjithë në drej-time të ndryshme, me të vetminmendim të fiksuar në mëndjese të shtunën do të fluturonimdrejt perëndimit, në një vendtepër interesant, për të cilinkishim lexuar e dëgjuar shumëgjëra gjatë jetës dhe, natyrisht,përbënte për ne një nga emble-mat e qytetërimit modern aqshumë të dëshiruar sidomosnga brezat e të rinjve …

Ish-Perandoria e vogël

Avioni u ngrit, duke lënë pasuturimën tokësore të motorrë-ve dhe ndjesia e shkëputjespërshkoi si korent trupat tanë.Pas një hutimi të çastit, sytë eatyre që ndodheshin pranë dri-tareve u drejtuan si projektorëposhtë nëpër fushat, kodrinate malet përreth. Pranë tyre uafruan edhe të tjerë dhe, natyr-shëm, të gjithë belbëzonin mezë të ulët, duke thënë pak ashumë të njëjtat gjëra.

Pjesa kryesore e udhëtimitkaloi mbi dyshekun stërmadhpuplor të reve dhe vetëm kurfilloi zbritja e butë e avionit,

poshtë nesh u shfaq panoramae tokës austriake, me mozai-kun shumëngjyrësh të saj.

- Ç’bëhet kështu more … ë?Pa shiko! u dëgjua dikush, qëtheu qetësinë e krijuar për njëçast. Ngrita kokën dhe pashëdisa që ishin afruar pranëdritareve të avionit për të parë.

- E hatashme fare – foli njëtjetër, që ishte kërrusur për tëparë tek dritarja e sediljes sëfundit dhe, pas kësaj, drejtoitrupin, hodhi një shikim tëshpejtë, sikur donte të peshko-nte vëmendjen e shumicës prejnesh dhe tha plot natyrshmëri:

- Shikoni vëllezër, këtij ithonë menaxhim i qëndrue-shëm i territorit.

Kjo shprehje bëri që një bu-zëqeshje e mirëkuptimtë të për-shkojë fytyrat e disave prej nesh.

- Bukur, vërtet bukur - tha-shë unë, duke parë nga koleguqë kisha në krah. Ky, për çudi,gjatë gjithë kohës kishte nde-njur si i përhumbur në mendi-

me por, pasi vuri re që nuk iandava sytë, u shkund disi ngaletargjia dhe ma ktheu paentusiasmin me të cilin reago-het në këto raste:

- Mos harroni - nisi ai, dukemë hedhur një shikim ploturtësi …, këto vende janëzemra e botës së qytetëruar,prandaj nuk duhet habitur qëpo shikoni diçka të tillë.

Pasoi një heshtje e shkurtër.Në mëndje më vinin lloj - llojgjërash mbi kombet, qytetëri-met, etj. Pas pak iu drejtovakolegut:

-Me sa kuptoj, i thashë, keshkuar shpesh në vendetperëndimore dhe, siç duket, tëka ikur kurioziteti i fillestarit.

- Pak a shumë - u përgjigj aiduke mërmëritur dhe pas njëçasti vazhdoi:-Megjithatë përmua nuk është thjesht çështjekurioziteti por…por… dhe rinisitë meditonte duke mbështeturkokën në shpinën e sediljes.Unë u ktheva nga dritarja dhenisa i qetë soditjen duke parëngjyrat,format dhe vijëzimet etablosë gjigante që po shpalo-sej ngadalë poshtë meje. Nëkokë më vërshuan një morimendimesh,të cilët si ata lakuri-qët e natës që enden në kaospor pa u përplasur me njëri tje-trin,më shtynë në vegime tëlargët. Një copëz e brishtë ngahistoria e trazuar e vendit timlidhet me ndërhyrjen e ushtrisëaustro-hungareze për zmbrap-

sjen e hordhive serbe dhemalazese nga trojet e Shqipë-risë veriore.Më pas ndihmesae çmueshme që u dha nga anae tyre për krijimin e një admini-strate shtetërore që do tëqeveriste vendin e kërcënuarnga shpërbërja e plotë.

Rrugën nga Viena në Kla-genfurt e bëmë gjatë buzë-mbrëmjes dhe kur mbërritëmnë aeroport na prisnin dyfurgonë të qëndrës së treinimitnë Ossiach ku do të qëndronimgjatë ditëve që do të merrnimmësime. Udhëtimi nuk zgjatimë shumë se gjysëm ore dhegjatë kësaj kohe ne soditnim

rrugët e pas-tra plot vijëzi-me të bardhame shënjatorjentuese qëvargëzoheshinnë të dy anëte tyre dukevezulluar ngandriçimi i kuqfosforeshentsi dhe tunelet

e dritësuar që përshkonintejpërtej male dhe kodra mepyje të dëndur që treteshindalngadalë në tisin e errët tëbuzëmbrëmjes.

Nuk kaloi shumë kohë dhene u gjendëm përpara reziden-cës ku do të rehatoheshim përtë fjetur.Njëri nga shoferët,qëmesa dukej ishte punonjës iqëndrës së treinimit na ftoi nëhollin e katit të parë dhe,pasina uroi mirëseardhjen, shpalo-si një fletë mbi të cilën nisi tëlexonte emrat tanë dhe për çdody vetë na jepte një çelësdhome. Pas përfundimit tëkësaj “ceremonie” grupi ynë ushpërnda për tu rregulluar dhesistemuar në dhomat përka-tëse ku binin në sy veshjet dheorenditë prej druri të punuarame mjaft finesë.

E paimagjinueshmjadhe realiteti

Kishte kohë që isha zgjuardhe shikimin e mbaja të fiksuarnga dritarja ku nëpërmjet per-des gjysëm së hapur kqyrja më-ngjezin që po zbriste ngadalëderi sa u binda se qe bërëditë.Me një lëvizje të shpejtë tëdorës largova jorganin nga anae murit dhe u afrova pranëxhamit për të parë. Jashtëvesonte një shi i imët dhe tejnë horizont pamja humbistenga mjegulla që ngrihej mbi

sipërfaqen e një liqeni.Më pasajo endej duke u zvarritur si njëshëllungajë e madhe nëpërshpatet e butë plot pyje që sht-riheshin në bregun e përtejmë.

Pas ngrënies së mëngjesit,kolegu i SNV-së na njoftoiprogramin ditor dhe ne për pakkohë u gjendëm në sheshinpërpara “INTERNAT”-it, ku napriste një autobus i vogël mjaftkomod. Takimin e parë grupiynë do ta merrte në qëndrënadministrative të distriktit Her-magor ku do të dëgjonte kum-tesën e përgjegjësit të mena-xhimit të pyjeve të këtij distrikti,z. Peter Herbst. Në këtë takimishin të ftuar edhe tre anëtarëte Këshillit të fshatit Kötchack tëcilët do të na tregonin historikune administrimit të pyjeve dhekullotave të fshatit.

- “Si mund të ecin së bashkuqeverisja shtetërore me pronënprivate?”- çeli rrëfimin e tijretorik z.Herbst -dhe ndërkohëvazhdoi të japë shifra e fakteqë lidheshin me gjëndjen epërgjithëshme të mbulesësbimore territoriale, strukturën epronësisë dhe mënyrat e me-naxhimit e të shpërndarjes tëtë ardhurave. “Çështja e parë-vazhdoi ai- është hartimi iplaneve të menaxhimit. Struk-tura e këtyre planeve,me sakam vënë re,është e ngjajshmemetodologjikisht me atë qëzbatohet tek ju. Planet e mena-xhimit këtu rishikohen çdodhjetë vjet dhe pastaj zbato-hen.E drejta e rishikimit u ështëadresuar konsulentëve privatë”.

Ndërkaq, pas një pyetjeje qëiu bë nga auditori mbi mena-xhimin e pyjeve shtetërorë dheatyre kolektivë, ai vazhdoi tësqarojë:

- ”Në këtë distrikt pyjetshtetërorë zenë 4 % të fondittë përgjithshëm dhe admini-strohen nga korporata e pyjevendërsa 16 % e këtij fondi janëpyje kolektivë që administrohennga kooperativat. Pyjet shtetë-rorë kanë ngelur si të tillë sepsefermerët nuk kanë dashur timarrin në pronësi për shkak seata janë të pambërritshëm.Koooperativa – tha ai - ka lindur

si nevojë e një grupi familjeshpër menaxhimin e përbashkëtnga ana e tyre të pyjeve dhekullotave alpine.E drejta epërdorimit dhe ajo e përfitimittë të ardhurave në kuadrin ekooperativës janë të barabartapër çdo anëtar.Këto të drejta igëzojnë vetëm ata anëtarë qëkanë shtëpinë në fshat. Bazatligjore janë mjaft të qarta dhesistemi ynë i zbatimit të ligjitështë i kategorisë strikte.Koncepti terminologjik i mbarë-shtimit të qëndrueshëm ështëshumë i vjetër në Austri dhehapat kryesore që kanë shpurënë realizimin e tij kanë qenë:(i) Instalimi i një sistemi super-vizimi për vëzhgimin e mena-xhimit të territorit pyjor dhe atijkullosor; (ii) Sqarimi dhe rregu-llimi i marrdhënieve midis ko-muniteteve (në këtë rast për-mendim kodin e sjelljes karshipronës së përbashkët,nivelin epagesës së taksave fikse nëpërshtatje me cilësinë e pyllitdhe kullotës etj.); (iii) Organi-zimi i pronarëve midis tyre përgjetjen e tregjeve.

Në vijim z. Herbst përshkroiedhe fakte të tjerë dhe nëmbyllje iu drejtua auditorit:

- “Ka 140 vjet që kjo pasuripo administrohet dhe koha katreguar se kjo funksionon. Sotmund të themi se menaxhimine përbashkët (në kuadrin ekooperativave) e kemi në kul-min e vet.Nuk e di përvojën tuajpor ju siguroj që kjo funksionon.Natyrisht nuk është e lehtë tëpunosh me fermerët e fshat-rave por në radhë të parë duhetpërmirësuar kuadri ligjor”.

Vijon në numrin e ardhshëm

Nga FERDIN LIÇAJ

6 Kurora e Gjelbër

Nga ENDRIT KULLAJUniversiteti Bujqësor,

Tiranë

Ruajtja e burimeve gjenetike në mjediset e tyre natyrorë,qoftënë pyje prodhues apo në zona të mbrojtura,quhet ruajtje in situ.Ruajtja in situ nënkupton që një popullatë e caktuar të ruhet brëndabashkësisë në të cilën bën pjesë,në mjedisin në të cilin është zhvilluar(Frankel 1976). Emërtimi përdoret shpesh në rigjenerimin natyrortë popullatave të egra në zonat e mbrojtura dhe mund të integrojënë prodhimin e menaxhuar edhe pyjet shumëpërdorimësh. Prandajruajtja in situ fokusohet në ruajtjen e burimeve gjenetike,nëekosistemin e tyre fillestar,pavarësisht nga fakti në se ekosistemetë tilla i janë nënështruar ndërhyrjes njerëzore.

Ruajtja in situ në përgjithësi ka përparësinë e ruajtjes sëfunksionit të një ekosistemi më tepër se sa thjeshtë ruajtjen especieve.Kjo do të thotë se programi in situ për konservimin especieve të synuara të përzgjedhura shpesh rezulton në ruajtjen enjë numuri speciesh shtazore dhe bimore që i shoqërojnë ato. Pjesadërrmuese e specieve bimore nuk mund të ruhet ex situ nëplantacione ose banka gjenetike për shkak të kufizimevebiologjike,teknike dhe burimore. Për këtë arësye ruajtja e pjesësmë të madhe të burimeve gjenetike bimore botërore do tëmbështetet në ruajtjen in situ ,gjë që nënvizon rëndësinë e saj.Duke qënë se ruajtja e burimeve gjenetike mund të përfshihet nëpyjet natyrorë prodhues të administruara dhe zona të mbroj-tura,ruajtja in situ do të jetë zakonisht një opsion me kosto tëulët.

Mbjellja e specieve bimore indigjene mbështetur në burimetfarore vendase konsiderohet në disa raste si ruajtje in situ, sepseka të bëjë me rritjen e drurëve në mjedisin e tyre të origjinës.Sidoqoftë,rigjenerimi artificial dhe ngritja e plantacioneve mund tiekspozojë drurët ndaj kushteve që janë shumë të ndryshme në tëcilët ata rriten në pyjet natyrorë.

Në rastin më të mirë,në mënyrë që të kryhen me efikasitetprogramet programet e ruajtjes in situ, duhet mbështetur nënjohuritë mjaft të thelluara për speciet. Sidoqoftë, në prak-tikë,informacioni në dispozicion është mjaft i kufizuar. Burimet nëdispozicion për kërkime shkencore janë mjaft të kufizua-ra,ve135anërsiht në vendet në zhvillim si Shqipëria dhe numuripotencial i specieve për tu investiguar është mjaft i madh. Prandaj,në shumë raste,nuk është mirë që të vonohen masat ruajtëse dukeqënë se informacioni përkatës nuk është i tëri i disponueshëm.

Për fat të mirë, të kuptuarit e aspekteve të ndryshme teoriketë ruajtjes in situ, mund të kontribuojë në formulimin e disarekomandimeve të përgjithëshme. Për më tepër, përvoja praktikee fituar nga ruajtja in situ ndër vite anë e mbanë botës mund tëshërbejë si një përvojë e mirë për këdo që dëshiron të merret meruajtjen e burimeve gjenetike pyjore. Sidoqoftë shpesh,kyinformacion i vlefshëm, nuk është në dispozicion të njerëzve qëmerren me ruajtjen dhe administrimin e pyjeve,qofshin drejtues tëniveli vendor të administratës së pyjeve apo edhe ata qëndrorë,OJF-të apo organet e pushtetit vendor.

Artikujt e kësaj tematike do të orvaten të trajtojnë aspektetpraktike të ruajtjes in situ nga një numër programesh ruajtje nëmbarë botën. Duke patur parasysh larminë e madhe tëspecieve,ekosistemeve,vendeve dhe modeleve të përdorimit,ështëafërmendësh që çdo pla ruajtje duhet të jetë unik. Qëllimi nukështë përvijimi i një programi ruajtje të thjeshtë të tipit “shtypçelësin”. Përpjekjet ruajtëse duhet të ngrihen mbi sfidat specifikedhe opsionet në një zonë të dhënë,vend ose rajon. Njohuritë teknikenë formën e udhëzuesve të përgjithshëm mund të ndihmojnë nëzhvillimin e veprimtarive ruajtëse efikase.

Ruajtja e burimevRuajtja e burimevRuajtja e burimevRuajtja e burimevRuajtja e burimeveeeeegjenetike nëgjenetike nëgjenetike nëgjenetike nëgjenetike në

mjedisin e tyremjedisin e tyremjedisin e tyremjedisin e tyremjedisin e tyrenatyrornatyrornatyrornatyrornatyror Liqeni Artificial i Tiranës, si

kurrë ndonjëherë në historinë evet, ndodhet i rrezikuar të vet-mbytet, të shkretohet e të kthehetnë “identitetin” e tij të padëshiruarpër shumëkënd në Tiranë. Ai, siasnjëherë tjetër, ka sipërfaqen mëtë vogël të mbuluar me ujë,vëllimin më të pakët dhe, përpasojë, pamjen më të shëmtuar sekurrë; i mbledhur, i kërrusur, izbehur, sikur ka bërë faj, sikur bolli ka dhënë kënaqësi e hijeshiparkut çlodhës të Tiranës. Si i zënënë faj, ai duket sikur thotë se nukisha unë që bëra përmbytjen, porata që nuk arrijnë të më njohinvlerat e mia, ata që më mbajnë tëmbyllur, si të zënë rrob dhe nukmë përdorin për të mirat e tyre, sinë ujitje, pastrim qyteti, për larjen,shpëlarjen dhe hollimin e ujëravetë zeza të Lanës. Ai duket sikurthotë “... ti, i nderuar specialist dheti zullummadhi vendimmarrës,përpiquni t’më njihni dhe tëidentifikoni pikat, kur unë kthehemnë zullumqar dhe kur unë ulypsem njerëzve”. “Megjithëse, -vazhdon ai (liqeni) - brezat e viteve’50-të më bënë të jem për këtë tëfundit. Por, ç’faj kam, kur ti o njeri,kur ti o shkencëtar, kur ti oekzekutues vendimesh, më lini të“mbarsem” me baltra e baltovinadhe nuk më pastroni, kur mëpengoni rrugët dhe mekanizmat efurnizimit me ujë, që unë të marrjetë e ta japë atë në jetë për ju”.

Liqeni Artificial ose Parku iMadh i Tiranës, siç i thonë ndry-she, përbën një nga zonat më tëruajtura gjatë stuhive të ’97-ës. Sii tillë, ai vazhdon të jetë vendpelegrinazhi sportiv, pse jo dheshpirtëror, për mijëra vetë, që çdomëngjes apo mbrëmje ushtrojnëgjimnastikë, lodrojnë, pushojnë,kuvendojnë, deri në atë që zëven-dësojnë filtrin e mushkërive, tëmbushur me ajrin e ndotur të ditëssë ngarkuar të qytetit, zhurmë epluhur i madh. E, këtë veçori, kyvend e merr nga kombinimi ishkëlqyer i parametrave të pyllitme ujërat e liqenit. Ata, tashmëjanë byrazerë, madjè binjakë, bilè,për të qenë më të saktë, janë sivëllezër siamezë, aq sa në zhargo-nin e përditshëm përdoren kënd-shëm nga populli: “Po shkoj ngaLiqeni” ose “Po shkoj nga Parkui Madh” dhe, kuptohet, njeriu veteatje ku bashkëjeton në simbiozëParku me Liqenin, atje ku i gjenprehje shpirti, trupi dhe mendja.

Por, ç’po ndodh me Liqenindhe Parkun. Në brendësinë e vetai po fillon të keqmbahet. Madjè,më saktë, ai po dëmtohet, falëhapjes dhe zgjerimit të territorit tëndërtimeve, ndërsa Liqeni pompaket nga dita në ditë. Ata të

kujtojnë: “Kemi qenë dikur dhe ne,a nuk na mbani mend”!? Madjè, atatë kujtojnë se pothuaj të gjithë liqenete pyjet e vendit janë katandisurkështu, me pakëz ujë, me shumëbaltë, me diga copë-copë, me pemëtë prera. A thua se nuk ka vendim-marrës t’i administrojë, a thua se nukka specialistë t’i orientojnë, a thuase nuk ka punonjës t’i mirëmbajë, athua se ka rënë bomba, a thua se...!? A nuk të duket ky liqen si “Luli vocër” ose, më saktë, a nuk tëduken të gjithë liqenet apo rezer-vuarët si “Lula të vocër”?!

Ky është një mëkat, qëbëjmë jo ndaj Liqenit Artificial, porndaj vetes. Mëkat që edhe ujët ebollshëm të shiut nuk mund ta lajë,mëkat që do të na qeshë koha dhebrezat e ardhshëm. Na ishinnjëherë ca vendimmarrës e caspecialistë, që i mbanin liqenet epyjet, aq sa mbulonin fundet e tyre,nga frika se mos përmbyteshin. Simundet që nga gjithë shirat qëbien, qëndron po i njëjti nivel uji. Amos vallë ndonjë dorë e zhbënnatën atë që bëhet ditën?! Por,kusuret ndaj Liqenit dhe Parkutnuk mbarojnë me kaq. Në çdovend të rruzullit natyra dhuronzona të virgjëra, ku ajri totalisht ipastër ledhaton fytyra dhe pastronmushkëri të njerëzve të lodhur ngajeta urbane. Shikoni sa bujareështë natyra. Megjithëse njeriushpiku “blozën” në jetën urbane,ndoshta edhe për të mbijetuar, ajoi fal filtrin për ta pastruar. Por,njeriu shqiptar, duket sikur ështëstisur të mos e gëzojë jetën derinë prehje të plotë dhe të mos epërfitojë filtrin e mëmës natyrë.

Vini re me kujdes ç’po ndodhme Parkun, me kodrinat e quajturakurorë e gjelbër e Tiranës, që sot,me plot gojën, mund t’i quash“kurora e betontë” e saj. Kjo zonëtashmë s’ka më ndryshim nga jetaurbane në Tiranë. Për arsyen ethjeshtë se aty brenda gjen shkolla,kopshte fëmijësh, bare, restorante;për arsyen e thjeshtë se edhe atydo ruhesh nga autoveturat(vetëm për shkollën lëvizinmë shumë se 120 të tilla nëditë), nga garat e motorëvetë adoleshentëve, nga shpej-tësitë e biçikletave. Aty dotë përballesh me pluhur,plehra që digjen dhe, sëfundi, me pallate shumëka-tëshe betonarmeje, që jovetëm ta shpifin kur i sheh,si plangprishës pranë kodri-nës së gjelbëruar, por nëdisharmoni të plotë me jetëne qetë të kafshëve të që kanëmbetur në Kopshtin Zoolo-gjik. Të trembin edhe më, kuri sheh të pasqyrohen nëujërat e Liqenit nën dritën e

kristaltë të diellit, që duket sikurthonë se s’pyesim as për lartësinëe pishave, as të kodrave dhe aspër hieshinë e pemëve të KopshtitBotanik. Nuk kemi parë e dëgjuar,që pranë hungërimave të luanëvee cicërimave të zogjve të ngrihenpallate banimi dhe të përzihet kaqkeq bashkëjetesa e njerëzve, kunuk ka për t’u marrë vesh kurrëse ku fillon liria e qënies njerëzore,por barbare, me natyrën dhe kumbaron ajo e qënies me instikte,por ndryshe nga të parët, shumëmiqësore me të.

Le të kthehemi tek betonimipranë Parkut, ky kancer i urbani-stikës sonë, ky vrastar i jetësshpirtërore. Betonim në qendër tëqytetit, betonim në periferi, beto-nim në plazhet me rërë, betonimnë plazhet me shkëmbinj, betonimnë fusha, betonim në kodra,betonim këtu e betonim atje, kurnatyra të fal lëndë drusore e lëndëkallami, gur metamorfik, … Duketsikur njeriu ynë është stisur që tavuajë jetën. Duket sikur trëmbetnga bukuritë e tejskajshme tënatyrës, që, siç duket, ndoshtapadashje, i ka pa masë.

Thonë që edhe sytë e shqip-tarëve kanë ndryshuar, nuk janëmë ata sy që reflektonin atë bukurisi dikur, por janë agresivë, sibunkerët, të ftohtë si betoni, tëkërrusur e me vetulla të rralla, sipyjet e prerë, të zvogëluar e tëmbledhur, si ujët e pakët tëliqeneve. Mos t’u duket si përrallë.Qëniet e gjalla marrin ngjyrënsipas mjedisit fizik ku jetojnë. Jomë kot zhapikët janë të gjelbër. Jomë kot malësorët janë të gjatë.Dhe ne, diku në të ardhmen, do tëbëhemi gri, si betoni ose me lara,si pallatet. Dhëntë zoti, kjo njollëe errët të jetë pjesë e përkohshmenë pjesën e poshtme të spiralessë zhvillimit.

Liqeni Artificial dhe Parku i Tiranës,“Këta Lula të vocër”

Prof.As. Dr. SAZAN GURI

7Kurora e Gjelbër

Mjedis: Tërësia e objekteve të gjallëe jo të gjallë, që na rrethon në një rajon tëdhënë.

Ndotje: Çdo ndryshim i veçorivefizike, kimike e biologjike të ajrit, ujit etokës, që ndikon për keq në shëndetin enjerëzeve dhe gjallesave të tjera.

Smog fotokimik: Lëndë helmuese, qëformohen kur oksidet e azotit dhe hidro-karburet takohen me rrezet ultravjollcë tëdiellit.

Shira acide: Mbetje squfuri dhe azoti,kombinuar me ujë e oksigjen, që formohennë prani të rrezatimit diellor.

Ekosistem: Tërësia e gjallesave dhemarrëdheniet e ndërsjella midis tyre në njëmjedis të dhënë.

Agroekosistem: Lidhjet strukturoremes gjallesave dhe vetë njeriut në njëmjedis të caktuar bujqësor.

Përdorim i natyrës: Përfitimi i njeriutnga inputet e natyrës brenda parametraveshkencorë, duke mos rënë në konflikt meelementet përbërës të saj.

Shfrytëzim i natyrës: Keqpërdorimii inputave të natyrës në atë shkallë sa qëprishen balancat biologjike, sociale,ekonomike dhe burimeve natyrore. Kjopraktikë rrezikon të ardhmen.

Përdorim i integruar i mjedisit:Përdorimi i të gjitha burimeve natyrore, dukemenduar për zëvendësimin e tyre, si dhepërdorim që nuk cënon interesat ose gjendjene burimeve të tjera për sot e për të ardhmen.

Flora: Tërësia e bimëve në një territortë dhënë.

Fauna: Tërësia e gjallesave, që ngaato njëqelizore deri te kafshët e larta.

Larmi biologjike (biodiversitet):Tërësia e bimëve dhe e kafshëve në njëmjedis të dhenë, tokësor ose ujor.

Riciklim: Praktika që rikthejnëobjektet nga gjendja e papërdorshme nëmall me vlerë, brenda ciklit ekonomik dhesocial. Riciklimet konsidrohen elemente tëdobishëm ekonomikë dhe ekologjikë.

Fauna e dobishme: Tërësia e gjalle-save, nga ato njëqelizore deri te kafshët elarta, që janë të dobishme për ekulibratmjedisorë dhe socialë.

Fauna e dëmshme: Tërësia e gjalle-save, nga ato njëqelizore deri te kafshët elarta, që nuk janë të dobishme për ekulibratmjedisorë dhe socialë.

Flora e dëmshme: Tërësia e bimëvekonkurente të fuqishme për bimët bujqë-sore ose ato të egra.

Insekte të dëmshëm në bujqësi emjedis: Insektet që shkaktojnë dëmtimenë bujqësi, si dhe në shëndetin e njerëzevedhe të kafshëve.

Burim mjedisor: Diçka materiale oseenergjetike e fituar nga mjedisi për nevojate njerëzve.

Burime të papërsëritshme: Nafta,gazi, mineralet nëntokësore, etj.

Burime të ripërtëritshme: Pyjet,kullotat, kafshët, shpendët, peshku, etj

Burime të përjetshme: Dielli,energjia e erës, toka, deti, etj.

Insekte të dobishëm në bujqësi:Insekte që ushqehen mbi insektet e dëm-shëm të bujqësisë, duke ulur kështu kostone mbrojtjes së bimëve dhe kufizuarpërdorimin e pesticideve.

Mjedis i qëndrueshëm: Gjendje har-monike e mjedisit, që zgjat vite e dekada,pa ndryshuar ekuilibrat e vendosur dhe pashkaktuar konflikte me përbërësit e tij.

Mjedisi, shtëpia jonë e përbashkëtMjedis urban: Mjedisi qytetar.Mjedis suburban: Mjedisi në rrethinat

e qyteteve.Mjedis rural: Mjedisi fshatar.Mjedis bujqësor: Mjedisi ku zhvillohet

veprimtari bujqësore.Inpute: Tërësia e bazës materiale, që

përdoret në proceset e prodhimit.Edukatë mjedisore: Tërësia e njo-

hurive, që zotëron njeriu dhe bashkësianjerëzore për mirëpërdorimin shkencor eafatgjatë të elementeve të mjedisit dheekologjisë në përgjithësi.

Bujqësi e qendrueshme: Bujqësiaqë zbaton parimet e mirëpërdorimit tëinputeve natyrore, njerëzore, të bazësmateriale dhe mirëpërdor teknologjitë ereja, pa rënë në konflikt me elementet etjerë të mjedisit.

Bujqësi natyrore: Bujqësia që nukpërdor inpute industriale, si plehra kimike,pesticide e teknika të tjera. Ka pak sasiprodhimi, por me cilësi të lartë ushqimore.

Bujqësi e zakonshme: Quhet ndrysheedhe bujqësi konvencionale dhe përdor sasitë mëdha inputesh. Kjo bujqësi siguron pro-dhime të larta, por nuk interesohet shumë përmjedisin. Objektiv kryesor mbetet fitimi mak-simal në njësinë e sipërfaqes dhe të kohës.

Bujqësi e integruar: Në këtë sistembujqësie bëhet harmonizimi shkencor ielementeve të teknologjisë dhe mjedisit.Interesat e bujqësisë së integruar janë mëtë larta se ato të bujqësisë së zakonshme.Kjo bujqesi ka parametra dhe standardemë të përcaktuara. Bujqësia e integruar,hap pas hapi po zëvendëson atë të zakon-shme/konvencionale.

Bujqësi organike: Bujqësia që përdorinpute shumë miqësore me mjedisin, që kaparime të sakta, të cilat janë të regjistruaranë standardet e miratuara. Bujqësiaorganike bazohet në ligje dhe që çertifikohetnga trupa çertifikimi. Bujqesia organike katë ardhme, si për shëndetin, turizmin,agroturizmin dhe mjedisin në përgjithësi.

Pesticide: Produkte që përdoren përmbrojtjen e bimëve. Këtu përmblidhen:Isekticide (që vrasin insektet), fungicide(që vrasin sëmundjet e bimeve), herbicide(që vrasin barërat e egra).

Plehra kimike: Një seri lendëshvepruese, me origjinë kimike, që shërbejnëpër ushqimin e bimëve me azot, fosfor,kalium dhe mikroelemente të domosdo-shme për rritje e prodhim normal të bimëve.

Fenomeni serrë: Dielli dërgon drejttokës rreze me valë të shkurtra, që quhet“rrezatim kozmik”. Toka rrezaton drejtatmosferës energjinë e akumuluar nëpër-mjet valëve të gjata, që quhen rreze infra tëkuqe. Këto të fundit kapen nga përbërësit eatmosferës dhe kthehen përsëri drejt tokësnë formën e kundërrezatimit të atmosferës.Kështu atmosfera krijon për tokën një regjimtermik të përsosur, duke moslejuar tejftohjene saj. Ajo luan rol të njëjtë me atë që luanxhami i serrës. Xhami kthen mbrapsh rrezetinfra të kuqe, duke ruajtur regjimin termik.Prandaj, roli mbrojtes termik, që luanatmosfera për tokën është quajtur “Efektiserrë” i atmosferës.

Kështu e ka titulluar librin etij të ri Prof.as. Dr. Enver Isufi,i cili hedh dritë mbi çështjeqë lidhen me mjedisin në për-gjithësi e veçanërisht për vle-rat dhe rolin që ka ai në jetëne njeriut. Me lejen e autorit,gazeta jonë do të botojë herëpas here pjesë nga ky botim,për t'i kontribuar shtimit të numrit të atyre qëe duanë dhe e mbrojnë mjedisin, "Shtëpinëtonë të përbashkët"

Disa përkufizimeqë duhen ditur

menyre drastike numuri i dhive, dem-tueseve me te medha te pyjeve. Ky perbenedhe nje angazhim te komunes para KfWqe ka financuar vitin e fundit kater projekte,njerin prej te cileve ne pyjet komunale

Gjithashtu ne tokat bujqesore do territet pesha e prodhimit te foragjereve neraport me te tjerat duke lehtesuar edheme ushqyerjen e bagetive. Kurse burimete reja te te ardhurave po behen ushtrimi ipunesimit sezonal ne Maqedoni dheushtrimi i tregetise se vogel.

Projekti i Pyjeve dhe shoqata eperdoruesve te pyjeve komunale,

faktore te fuqishemProjekti i Pyjeve e konsideroi prioritet

te punes se vet Parkun e Prespes. Ai kaakorduar fonde ne mbeshtetje te punes seadministrates se parkut. Por ajo cka eshteme e rendesishmja, Njesia e Menaxhimitte Projektit studioi me pergjegjesi dhe mori

vendimin e drejte per kalimin e nje pjese tepyjeve e kullotave ne perdorim te komunitetitdhe mbeshtetjen e ketij vendimi me gjithehapat e tjere si hartimin e planit te mena-xhimit te tyre, ndihmen per krijimin e sho-qates se perdoruesve te pyjeve, kontrolline kryerjes se punimeve permiresuese neto, etj. Filozofia e Njesise ishte: komunitetidhe pylli afer tij ne menyre permanente ete paevitueshme do te kene maredhenieintensive. Atehere, nëse ato nuk do te lega-lizohen e zyrtarisht nuk do te lejohen,efektet do te jete negative, sepse ketomaredhenie do te jene te fshehta, te pa-kontrolluara e me veprime te papergjegj-shme nga ana e fshatareve. Koha poverteton drejtesine e vendimit per dheniene pyllit ne perdorim.

Shoqata e perdoruesve te pyjeve ekullotave komunale te komunes seLiqenasit eshte sot nje nder aktoret meaktive e rezultative ne menaxhimin e ParkutKombetar te Prespes. Ajo ka realizuar neme pak se dy vjet rreth 7 milione leke pu-nime permiresuese ne pyjet e kullotatkomunale, pjese keto nga me te demtuarat

e 13000 ha pyje te Parkut. Donatore tefuqishem si Mada, etj jane ofruar tebashkepunojne me kete shoqate dhebashkepunimi deri tani ka qene i suk-sesshem dhe eshte ne rritje. Po keshtuvullnetarisht eshte ofruar te punoje me teedhe Programi Boteror i Ushqimit. Shoqataka nje strategji te qarte: ajo zoteron dhe pozbaton nje plan menaxhimi 10vjecar. Ajoka pjese te punes se vet sensibilizimin ekomunitetit per mbrojtjen dhe permiresimine pyjeve e kullotave. Por edhe ne aspektinsocial te punes shoqata eshte autoritaredhe me rezultate te dukshme. Anetaret ekomunitetit nepermjet punes qe i angazhonshoqata kontribuojne ne permiresimin emjedisit, shtojne te ardhurat e veta dhe nemenyre te vetvetishme çdo dite e meshume i quajne si te vetat ato pyje qepermiresojne. Demonstrimi me i dukshemper kete eshte pamja e pyjeve te per-miresuar te dushkut ne afersi te rrugesGorice e vogel – dogane, pamje qeperngjason denjesisht me gjendjen matanekufirit. Agjitacioni figurativ mbrojtes pobehet gjithashtu element i punes se

shoqates. Aderimi ne Federaten e pyjevedhe kullotave komunale te qarkut te Korçes,perben per shoqaten nje mundesi te re perte rritur permasat e punes se saj.

Ne kete ekspoze te shkurter ne imeshuam veprimit e bashkeveprimit mepyllin. Por jemi te vetedijshem se gama eproblemeve, e maredhenieve, e anga-zhimeve, ne mjedisin ekologjik, social eekonomik te zones se Prespes, eshteshume me e gjere. E rendesishme eshteqe parakushti ne ideimin e realizimin e cdoprojekti, sot eshte: Faktori human duhette drejtperdore resurset ekologjikeper te realizuar nje zhvillim te qen-drueshem ekonomik e kulturor.

Prej ketij parashtrimi te shkurter qe ibeme problemit: ‘Komuniteti dhe ParkuKombetar’ mund te konkludojme qeraporti midis tyre eshte cilesisht i ri, dhekonsolidimi me sukses i tij kerkonmentalitet te ri te komunitetit dhe bashke-veprim te harmonizuar te shume faktorevee aktoreve. Strategjia po plotesohet,aktoret jane ne veprim, rezultatet poduken.

Vijon nga fq. 3

Komuniteti dhe ParkuKombëtar "Prespa"

8 Kurora e Gjelbër E N G L I S H

Page 1, 2

Dear Friends!

The journal “Kurora e Gjelbër”, with the number 55 of it start the eighthyear of the edition. Now it will be issued by SHKPK and will be always thejournal for the forest, environment and regional forest problems.

The department of the Journal is grateful to the SNV/ Douche Organizationfor the Development, and SIDA/ International Sweden Organization for theDevelopment and Collaboration, which supported the journal and we hopethat it will be in the edition for a long time.

Are invited all the interested people, organizations to collaborate withreports, photos, questions and every think related with the every day work.

The pages of this journal will be in service of the development of the forestspecially of this communal.

KURORA E GJELBËR

Drejtor: ZEF YMERIKryeredaktor: AHMET OSJAZv/kryeredaktor: FERDIN LIÇAJRedaksia: M. Kotro, Gj. Fierza, N. Postoli, Th. Lako

E. Kullaj, R. Hymetllari, Y. Metaj, V. HoxhaMarketing - Financë: M. Ndoci.Art designer: V. Hoxha

Raiffeisen Bank, Lezhë:11 00000 780 (Lekë); 80 00154 366 (USD); 00 01154 366 (Euro)Adresa: Në Lezhë: Hotel "Liss", Kati II, 14,

Tel. 0215/28 62 web: www.ecl-al.org Në Tiranë: Rr. “H. Dalliu”, Pallati 16/1, Ap. 9

Tel. 04 24 75 53Cel. 068 21 42 098

Botim i SHKPK, Tiranë

Page 5

Page 1

A group of specialists fromForest State Directorates ofKukes, Korçe, Bulqize, heads ofcommunal forests associationsand communal forests nationalassociation made a study tour inAustria, aiming to share the bestexperiences in private and co-mmunal forests managing in Landof Karnten (Korinthias).

It was SNV-Holland withresidence in Albania to organizethis tour. The programme wasinterwoven with tours on the spotand some discussions in theenvironments of the ProfessionalTraining Center of Forests “For-stliche ausbildungsstatte”-Ossi-ach-Karnten.

They visited some private,communal and state forest ma-ssifs, some round timber collectingcenters, farmers and forest ow-ners, ect. Also they met therepresentatives of Land forestassociation, heads of forestservice, private specialists offorests ect. Participants were

Situated only 73 km far fromCenter of Shkodra, in the northernpart of Commune- Shales, at theheart of Albanian Alps, in a depre-ssion of glacial origin, 740-950 mabove the sea level, Thethi is oneof the most special villages, both,for natural beauty and wealth, notto speak here about the traditions( being mentioned since 1688 byCoronelli), a place where realitysurpasses imagination.

To the East it’s bounded byTropoja, to the North by Kosovo,to West by Kelmendi and Bogaand to the South by the villagesof Commune Shales.

Summer is cool, with brightsunny days, while the winter cold,prolonged with about 100 snowdays. This place is very appropria-te for winter tourism organizing,as it has amazing natural placesfor skiing, skating, walking ect.

In Theth is grown potato,bean, vegetables, lucerne ect, israising cattle for milk and meat,pig, poultry, bee and has excellentconditions for trout as well, beingfound not in small quantities in ri-ver of Shales and in sources fee-ding it. Thus, it produces milk,cheese, yogurt, butter, meat, fish,eggs and honey as well. Also wecan mention fruits, chestnuts, nu-ts, plums, grape and the forestfruits as cranberry, cornelian che-rry, all bioproducts of special taste.

These 150 last years Thethiis visited by home and foreign visi-tors. Between them alpinists, scie-ntists, politicians, journalists, cler-gymen, ect. We can mention here:

Dr. Zhein Sheimer, Dr. Geor-ge, Dr. Egen Offmann, Prof. dr.Heinerik Sehates, Prof. A.Balda-cci, Prof. Nj.Dolfler, Dr. Nopçe,Miss Durham, Miss. R. Liej, Dr.M.Graff, Miss Jungu, ect. As forours, we can remember: At Sh.Gjeçovi, M. Shala, G. Uruçi, K.Progni ect.

The house of resort wasopened in 1956 for1000-1200persons.

Thethi is visited yearly bymany visitors and tourists,having everything to pass herevacations!

a c q u a i n t e dcloser withr e c e n ttechniques oftimber cuttingand innert ranspor t ing ,cutting down,applied mainly inconifers.

Achievementsand up to daysituation in fo-

rests of Austria are result of fo-rest law strict application du-ringthese 140 years. Over the lastdecades, af-ter entering ofAustria in EU, the law has be-en changing upon the standards,

Austria is one of the Euro-pean countries with considerableforest property.

Forests occupy about 47.2% of country surface or about 4million ha, with a yearly incre-asing of 30 million m2 . Timbersupplies are 1 billion m3 . 70% offorest surface has economic(productive) role, 20% protectiveand 10% other functions.15% offorest surface is state propertyand other share-private andcommunal. On average, it’sexploited 60% of the forestpossibilities yearly.

Austria has a positive ba-lance of forest sources import-exporting.

All the participants remainedpleased with what they saw andlearnt from this tour, reflectingfurther on the steps to be taken inimplementing as quick as possiblethe new reforms in forestry, con-temporary and applied legislation,the right of the property and using,compiling of simple managingplans, but applicable, organizingand functioning of the privateforest associations, ect.

FIVE DAYS IN AUSTRIAFERDIN LIÇAJ

Thethia rare beauty

Prof. As. Dr. AHMET OSJA

Page 1, 3

THE NATURAL SOURCESDEVELOPMENT PROJECT

The managing unitof natural sources de-velopment project or-ganized the seminaron project activitiesopening. The WorldBank Monitoring Mi-ssion Team, Commu-nal Forest and Pastu-

res Directorate staff, guests from interested Ministries,Communal Forests National Association as well took part.

In the seminar first session, the WB main repre-sentative, Mr. Nadir Mohamed, Minister of Environment,Forests and Water Resources Managing, Mr. LufterXhuveli and Minister of Agriculture, Food and ConsumerProtecting, Mr. Jemin Gjana participated as well.

In opening speech, Mr. Xhuveli stressed out thatthis project is very important concerning aims and goalsit has to fulfill, as its dimensions are expanded in twoplans: in global and local ones. This is the reason –followed the Minister-why the specialists to manage thisproject have to work maximally, coordinating andcollaborating with all structures.

Then the WB representative, Mr. Nadir Mohamed,after having expressed the pleasure of being in thisseminar, underlined that it’s not the first time that WBdevelops such successful projects in Albania. The mainfeature of this project is that it’s going to be carried outwithin the Government structures and cooperation withother ministries is very important.

To guarantee the success, it’s important to stren-gthen the anticorruption measures-stressed out Mr.Mohamed.

Seminar went on with paper of Project director, Mr.Kujtim Kadzadei, who gave a general description ofproject structure, spelling out the objectives to beachieved and profits to be drawn.

Also other papers were held in this seminar!

Seminar in Hotel "GRAND"

Communal forestsand their managing

systemsOn October 31, 2005, the

SNV (Dutch Organization fortechnical support) organized in thepremises of Hotel Grand,Tirana,a seminar on subject: “Communalforests and their managing sys-tems”.

On SNV-s behalf greetedparticipants the Organization res-ponsible, Mr. Marten Bremen,

while the program was presentedby Dibra district SNV coordinator,to be followed then by ing. HakiKola with paper: “The history ofcommunal forests in Albania”, onwork initiating to apply a project-pilot, aiming at promoting andorienting traditional managing ofcommunal forests in Albania,profits and lessons to be drawn bythis project as well. In this seminarwas invited one of the most knownexperts of the Albanian forestproject assistance on compilingmanaging plans, Austrian consul-tant, Mr. Franz Hillgarter, whoemphasized in his speech that upon

the statistics, in Albania are fulfilledall the objectives put by the previo-us project on communal forests.

In this context, he said: “Youhave a good methodologically staffin preparing managing plans, and,if you would like to have a newmethodology, you could relythoroughly on existing one. Mean-while, you must need to create acommunal forest computer database”

Then the seminar went on withquestions, answers and discu-ssions on this subject!