kuresellesme ve kamu yonetimi turkiye ornegi - globalization and public administration example of...

8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey

1/236

i

T.C.Mersin niversitesi

Sosyal Bilimler Enstits

Kamu Ynetimi Anabilim Dal

Ynetim Bilimleri Blm

KRESELLEME VE KAMU YNETM: TRKYE RNE

Melehat KUTUN

YKSEK LSANS TEZ

Mersin, 2005


2/236

ii

T.C.

Mersin niversitesi

Sosyal Bilimler EnstitsKamu Ynetimi Anabilim Dal

Ynetim Bilimleri Blm

KRESELLEME VE KAMU YNETM: TRKYE RNE

Melehat KUTUN

Danman: Prof. Dr. Tayfur ZEN

YKSEK LSANS TEZ

Mersin, 2005


3/236


4/236

i

NSZ

Kreselleme, her eyden nce kapitalist sisteme ilikin bir aamadr.

Dolaysyla kapitalist ekonomik sistem devam ettii srece, kresellemenin farkl

boyutlar ile karlalacaktr. Bugn bu boyutlar ekonomik, sosyal, siyasal, ynetsel,

teknolojik ve kltrel srelerde etkilerini fazlasyla gstermitir. Bu nedenle

kresellemenin kamu ynetimine etkisinin gncel nemi ve bu etkinin kaynak ve

biimlerinin aratrlmasnn gereklilii, kresel-ulusal kar atmalarnn iyi anlalmas

ve reform sorununun zmne bilimsel yarar almann tad nemi ifade etmektedir.

Dolaysyla, kreselleme ve kamu ynetimi arasndaki ilikinin incelenmesi ve Trk

Kamu Ynetiminin bu srecin neresinde durduunun tespiti bir zorunluluk olarak ortaya

kmaktadr.

alma konusunun gncellii nedeniyle 11 Temmuz 2005 ve 11 Austos 2005

olarak belirlenen dzeltme dnemi ierisinde, konunun ierii asndan nem tad

dnlen yrrlkteki ve yrrle yeni girmi yasalara ilikin deiiklikler de almaya

yanstlmaya allmtr.


5/236

ii

ZET

Bugn, Trkiyede siyasal, ynetsel ve sosyal yapya ilikin nemli

dzenlemeler yaplmaktadr. Kreselleme srecine bal olarak gerekleen bu

dzenlemeler, 1980lerden bu yana ekonomik yapnn yeni-liberal eksenli politikalarla

dntrlmesi almalarnn bir devamdr. Dnemin siyasal ve ynetsel yaplanmas ise,

yeni sa anlay erevesinde belirlenmektedir. Bu anlayn Trk Kamu Ynetiminde

ngrd dnm, zellikle 2000li yllardan sonra kamu ynetiminin yeniden

dzenlenmesi amacyla karlan yasa ve tasarlarda somutluk kazanmaktadr. Sz konusu

dnmn gereklemesi esnasnda kreselleme bir uygarlk projesi olarak sunulmakta,

dnya ekonomisi ile btnlemenin, demokrasinin, insan haklarnn vb. gereklemesinin

onsuz olamayaca vurgulanmaktadr.

almann sonucundan uluslararas kurulularn ngrd politikalarn

amacnn, Trk Kamu Ynetiminde nemli bir dnmn abas olduu ortaya

kmaktadr. Bu giriim, Trkiye gibi gelimekte olan lkelerin kamu ynetimleri zerinde

daha derin etkiler yapmaktadr. Bu srete, devletin refah devleti ilevi ortadan

kaldrlmakta ve kamu ynetiminin faaliyet alan toplum aleyhine snrlandrlmaktadr.


6/236

iii

SUMMARY

GLOBALIZATION AND PUBLIC ADMINISTRATION: EXAMPLE OF TURKEY

Today, Turkey witnesses the important regulations related with political,

administrative and social structure. It may be said that these regulations, realizing in

connection with the globalization process can be evaluated as continouing process of the

transformation of 1980s neo-liberal politicies in Turkey. The political and administrative

structuration is determined by new right approaches. On the other hand, the concrete

implementations of this theoretical approach can be clearly observed in the past laws,

especially come into agenda after 2000s, aiming to re-regulation of public administration.

In the process of such realization, globalization is submitted as a civilization project, and it

is stressed that integration with the world economy, democracy, human rights, etc. cannot

be done without it.

At the end of this study, what is come into being is that the aim of policies

proposed by international organizations is to transform the Turkish Public Administration.

This attempt has had a big impact on the public administration of the developing countries

like Turkey. In this process, the welfare state function of the state has been eliminated and

the scope of public administration was narrowed against the public interest.


7/236

iv

NDEKLER Sayfa No

NSZ i

ZET ii

NDEKLER iv

KISALTMALAR LSTES vii

GR 1

I.BLM: KRESELLEME SREC VE FARKLI YAKLAIMLAR 9

I.1.Kreselleme Kavram ve Kavrama likin Tartmalar 10

I.2. Kresellemenin Nedenleri ve Boyutlar 15

I.2.1. Ekonomik Nedenler ve Boyutlar 15

I.2.2. Teknolojik Nedenler ve Boyutlar 19

I.2.3. Siyasal Nedenler ve Boyutlar 21

I.2.4. Kltrel Nedenler ve Boyutlar 26

I.3. Kreselleme Srecine likin Farkl Yaklamlar 29

I.3.1. Kreselleme Savunucular 29

I.3.2. Kreselleme Kartlar 32

I.3.3. Dnmcler 38

II.BLM: KRESELLEME SRECNN KAMU YNETM

ANLAYIINDA ORTAYA IKARDII DNM 43II.1. Ulus Devletin levlerinin Deiimi: Refah Devletinin Krizi ve

Yeni Sa Anlay 44

II.1.1. Ulus-Devletin Ekonomiklevlerinin Deiimi 46

II.1.2. Refah Devletinin Krizi ve Yeni Sa Anlay 51

II.2. Kresel Dzeyde Ulus Devletin Kuatlmas 55


8/236

v

II.2.1. Yukardan (Kurumsal) Kuatma: Uluslararas Kurulular 56

II.2.2. Aadan (eriden) Kuatma : Yerelleme Sylemi 70

II.3. Yeni Sa Anlayn Kamu Ynetimi Anlayna Yansmalar 74

II.3.1. Kamu Ynetimi Anlayndaki Dnm 75

II.3.2. Yeni Kamu letmecilii Anlay 78

II.3.3. Ynetiim Anlay 85

III.BLM: 1980L YILLARDAN GNMZE TRK KAMU

YNETM YAPISININ DNTRLMES 93

III.1. Uluslararas Kurulularn Trk Kamu Ynetimi

Yapsnn Dntrlmesine Etkileri 102

III.1.1. IMF Etkisi: stikrar Politikalar 104

III.I.2. Dnya Bankas Etkisi: Yapsal Uyum Politikalar 109

III.1.3. Dnya Ticaret rgt Etkisi: GATS ve Kamu

Hizmetlerinin Ticarilemesi 114

III.1.4. OECD Etkisi: Dzenleyici Reformlar 121

III.1.5. Avrupa Birliine Uyum Etkisi: lerleme Raporlar 129

III.2. Trkiyede Ynetsel Yapnn Dnm Arac Olarak Kamu

Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda

Kanun 132

III.2.1. Merkezi Ynetim ve Yerel Ynetim likisinin

Yeniden Dzenlenii 139

III.2.2. Yeni Yerelleme Anlay 153

III.2.3. Kamu Hizmeti Anlayndaki Dnm 166


9/236

vi

III.2.4. Dzenleyici Kurullar ve ngrlen Yeni Kamu

Ynetimi Modeli indeki Yeri ve levi 174

III.2.5. Demokrasi ve Ynetim: STKlarn ngrlen

Yeni Kamu Ynetimi Modeli indeki Yeri ve levi 183

SONU 192

KAYNAKA 206


10/236

vii

KISALTMALAR LSTES

AB : Avrupa Birlii

a.g.e. : ad geen eser

a.k. : ayn kaynak

Ar-Ge : Aratrma Gelitirme

BM : Birlemi Milletler (United Nations)

BDDK : Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu

U : ok Uluslu irketler

DB : Dnya Bankas (World Bank-WB)

DE : Devlet statistik Enstits

DEA : Dzenleyici Etki Analizi

DPT : Devlet Planlama Tekilat

DT : Dnya Ticaret rgt (World Trade Organization-WTO)

EPDK : Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu

GATT :The General Agreement on Tariffs and Trade(Tarifeler ve Ticaret GenelAntlamas)

GATS :General Agreement on Trade in Services(Hizmet Ticareti GenelAnlamas)

IMF : International Monetary Fund (Uluslararas Para Fonu)

IULA : International Union of Local Authorities (Uluslararas Yerel Ynetimler

Birlii)

KGV : nsan Kaynan Gelitirme Vakf

KHK : Kanun Hkmnde Kararname

KT : Kamu ktisadi Teekklleri


11/236

viii

KYTK : Kamu Ynetimi Temel Kanunu

MT : Milli stihbarat Tekilat

OECD : Organisation for Economic Co-operation and Development (Ekonomik ve

Kalknma birlii Tekilat)

PTT : Posta Telgraf Telefon

PUMA : Public Management of OECD

RK : Rekabet Kurulu

RTK : Radyo ve Televizyon st Kurulu

SAL : Structural Adjustment Loan (Yapsal Uyum Kredileri)

SECAL : Sectoral Adjustment Loan (Sektrel Uyum Kredileri)

SPK : Sermaye Piyasas Kurulu

STK : Sivil Toplum Kurulular

s. : sayfass. : sayfa says

TBMM : Trkiye Byk Millet Meclisi

TESEV : Trkiye Ekonomik ve Sosyal Ettler Vakf

TESK : Trkiye Esnaf ve Sanatkrlar Destekleme Dernei

TK : Telekomnikasyon Kurumu

TOBB : Trkiye Odalar ve Borsalar BirliiTOSAV : Toplumsal Sorunlar Aratrma Vakf

TRIMS : Agreement on Trade-Related Investment Measures (Ticaretle Balantl

Yatrm Tedbirleri Anlamas )


12/236

ix

TRIPS : Trade-Related Aspects Of Intellectual Property Rights(Fikri MlkiyetHaklaryla Balantl Ticarete likin Anlama)

TSAD : Trkiye Sanayici ve adamlar Dernei

UMMR : Marmara Belediyeler Birlii

YPK : Yksek Planlama Kurulu


13/236

1

GR

Gnmzde kreselleme kavramn tanmlayan eitli grler bulunmaktadr. Bu

grler, kreselleme savunucular, kreselleme kartlar ve dnmcler olmak zere

ana balkta toplanabilir. Kreselleme savunucular ve dnmclere gre kreselleme, en

genel anlamyla toplumun ve bireyin yaam koullarn ekillendiren ekonomik, teknolojik,

siyasal ve kltrel srelerde ulusal snrlarn neminin azalmas olarak ifade edilmektedir.

Kreselleme kartlarna gre ise, kapitalist sistemin btn dnyaya yaylmas anlamnda,

kapitalist gelimede gelinen son aama olarak tanmlanmaktadr.

Kresellemeye ilikin farkl grlerin nedeni, kreselleme srecinin

tanmlanmas konusunda, onun boyutlarna ve sonularna hangi pesrpektiften bakld ile

ilgilidir. Bu farkllk, 1970lerin sonlarndan itibaren dnyadaki birok gelimi ve gelimekte

olan lkenin ekonomik krizden k politikas araylaryla birlikte daha belirgin bir hale

gelmitir. Bu erevede kreselleme kartlarnn kreselleme srecini, kapitalist sistemin

1970 sonras yaanan ekonomik krizlerden bir k yolu olarak grmeleri, zellikle yeniden

yaplanma sreci olarak tanmlamalar ve i pazara dayal ekonomi politikas izleyen

gelimekte olan lkelerin dnya ekonomisi ile btnlemelerinin teorik ve kurumsal

altyapsn oluturma sreci olarak ifade etmeleri bu srecin boyutlarna ve sonularna ilikin

olumsuz deerlendirmelerinin temel nedeni olmaktadr.

Buna bal olarak 1980lerden sonra Trkiyede da alma politikalarnn

uygulanmaya balanmasyla belirginleen kreselleme sreci, dnya genelinde mali

piyasalarn ve sermaye hareketlerinin serbestlemesi temelinde ve yeni liberal politikalarn


14/236

2

btn dnyaya yaylmasn salayacak biimde ilerlemektedir. Dolaysyla bu politikalarn

uyguland lkelerde ekonomik yapdaki dnme bal olarak ynetsel ve siyasal yaplar

da dntrlmekte, daha uygun bir yap oluturulmaya allmaktadr. Srecin ileyi

mekanizmasn ise Uluslararas Para Fonu (International Monetary Fund-IMF) ve Dnya

Bankas (DB (World Bank)) gibi uluslararas kurulularn ye lkelere nerdii, sosyo-

ekonomik ve ynetsel-siyasal yapnn yeniden yaplanmasna ilikin politikalar

oluturmaktadr. Bu politikalar, kreselleme srecine bal olarak birok tartmay da

beraberinde getirmektedir. Temel tartma noktalarndan biri ise, ulus-devletin ilevinin ve

bunun faaliyet organ olan kamu ynetiminin ilevlerinin yeniden tanmlanmas ve

dzenlenmesi olarak belirginlemektedir.

Kreselleme savunucularnn, ulus-devletin ilevlerini yitirdiini ya da bunlarn

andn iddia etmesine ramen, gerekte sre tam tersi bir biimde sermaye lehine ulus

devletin glendiini ortaya koymaktadr. Ulus-devletin ilevlerindeki bu dnme bal

olarak da kamu ynetimi anlay ve rgtlenmesi yeniden tanmlanmakta ve

biimlenmektedir. Ulus-devletin refah devletine zg uygulamalar bu srete yerini yeni sa

politikalarla biimlenen uygulamalara brakmaktadr. Dolaysyla ulus-devletin refah devleti

ilevleri sorgulanmakta, ortadan kaldrlmakta ve yerine bunlar reddeden yeni sa politikalar

konulmaktadr.


15/236

3

Kreselleme srecinin gereksindii yeni sa politikalar ise Washington

Konsenss sonucu, IMF ve DB gibi uluslararas kurulular araclyla oluturulup,

yrtlmektedir. Bu politikalar yeni liberal ve yeni muhafazakryaklamlardan olumaktadr.

Yeni muhafazakrlk, klasik muhafazakrln zerine bireysel zgrlk kavram eklenerek

oluturulmaktadr. Bilindii gibi klasik muhafazakrlkta toplumsal yap, geleneklerce

belirlenmektedir. Buna gre toplum, hiyerarik bir yapya sahiptir ve bireysel farkllklar bu

yapnn doal zeliini oluturmaktadr. Yeni muhafazakrlkta ise bata aile olmak zere,

geleneksel ve dini kurulular, komuluk ilikileri ve vakflar yeni liberal politikalardan

kaynaklanan eitsizlikleri ortadan kaldran kurumlar olarak ortaya kmaktadr. Devletin bu

kurumlara mdahalede bulunmas, bunlarn geleneksel doasn bozaca gerekesiyle

reddedilmektedir. Dolaysyla yeni muhafazakrlk, bu kurumlarn varlklarn devam

ettirmelerini ve devletin bu alandan ekilmesini ngrmektedir. Bu erevede yeni sa

anlay, yeni liberal ekonomik yapy ve yeni muhafazakr siyaset sylemlerini iermektedir.

Bu nedenle kreselleme sreci ile yeni sa politikalar birlikte dnlmeli ve birbirlerini

tamamlayan bir sre olarak alglanmaldr. Bu anlamda yeni san devleti alglay biimi ile

kreselleme srecinde tanmlanan devlet anlay benzer bir yapy ifade etmektedir.

Bu balamda almann konusu, 1990lardan sonra tartma alan genileyen

kreselleme srecinin ve buna bal

olarak uygulamaya konulan yeni sa politikalar

n, kamu

ynetimi zelinde neden olduu anlay deiiminin incelenmesidir. almann btnnde

kresellemenin daha ok sosyo- ekonomik ve siyasal boyutlar ele alnarak, bu boyutlarn

* Washington Konsenss: IMF ve DBdan oluan iki Bretton Woods kuruluunun yapsal uyum srecindenerdii politikalardan olumaktadr. Maria Lavinge, (1999), The Economics of Transition Fron Socialist

Economy to Market Economy , Macmillan Press, Second Edition, London, s.159.


16/236

4

ulus-devlet ve kamu ynetimi ile ilikileri incelenecektir. Kreselleme ve kamu ynetimi

arasndaki ilikinin irdelenmesi, kresellemenin genelde devlet, zelde kamu ynetimini ne

ynde etkiledii ve kreselleme savunucularnn iddia ettii gibi ulus devletin bu srete

mrn tamamlay p tamamlamad da sorgulanacaktr.Dolaysyla almada, kreselleme

belirli bir dnemi tanmlayan geici bir sre olarak deil, kapitalist srecin bir devam olarak

ele alnmaktadr. Bu yaklama gre kreselleme kapitalizmin ortaya kndan bu yana

devam eden sermaye birikiminin ve bunun kanlmaz bir gerei olarak dnya pazarlarnn

btnlemesinin devam olan bir sreci ifade etmektedir. Dier bir ifadeyle bu almada,

kapitalist sistemin temel unsuru olan sermaye birikiminin devamn salamak zere yaanan

uluslararaslama ve pazar btnlemesi sreci kreselleme olarak deerlendirilmektedir.

Kresellemeye ynelik yaplm almalarn byk bir ounluunun ekonomik

altyapdaki dnme vurgu yapm olmas st yapya, yani kamu ynetimi rgtlenmesi ve

ileyii zerindeki etkisinin son dneme zg gelimelerle kendini gstermesi ve yeterince

incelenmemi olmas byle bir almann yaplmasn gerekli klmaktadr. Dolaysyla

almann temel amalarndan birisi, ekonomik altyapya bal olarak st yapda yani, kamu

ynetiminde ortaya kan dnmn eletirel adan incelenmesidir. Bu incelemede,

kreselleme srecinin bir st yap kurumu olan kamu ynetimi zerindeki etkilerinin

incelenmesi almann temel noktasn oluturmaktadr. Bu nedenle alma, kresellemenin

genelde devlet, zelde kamu ynetimine ilikin alglay biiminin deerlendirilmesini, buna

bal olarak da Trk Kamu Ynetimine etkilerini ieren bir durum tespitini amalamaktadr.

zellikle son yllarda Trk Kamu Ynetiminin kreselleme srecine uyumunu salamak


17/236

5

amacyla yaplmak istenilen reformlar ve bunlara dayanlarak hazrlanm olan birok tasar ve

yasa bulunmaktadr. Halihazrda TBMMnde kabul edildii halde zerinde tartmalarn

youn olduu yasalarn ve yeni yasa taslaklarnn TBMM gndeminde bulunmas, bugn Trk

Kamu Ynetiminde bylesi bir yaplanmann sonularn ortaya koyan almalar

gerektirmektedir. Dolaysyla bu alma bylesi bir gereklilik nedeni ile yaplm, sorunlar

ve sonular tartmay amalamtr.

al

mada, uluslararas

kurulular

n Trk Kamu Ynetiminin kresellemesrecine uyumunu salamak zere nerdii politika ve yapsal dnmn Trkiye

Cumhuriyeti devletinin Anayasas ile ciddi elikiler ierdii ve kamu ynetiminin yapsal ve

ileyisel yeniden yaplanmas zerinde belirgin etkileri olduu temel varsaym olarak kabul

edilmektedir. Buna bal olarak kreselleme srecinin ekonomik, siyasal, hukuksal ve

ynetsel alanlarda ok boyutlu etkisi olduundan hareketle, bu alanlar da aratrma konusu

olarak ele alnmtr.

Belirlenen temel varsaymn dayana ise, kreselleme srecinin lkelerin gerek

ekonomik, gerekse siyasal ve ynetsel yaplarnda srece uygun olarak geirmekte olduklar

dnmn etkilerinin Trk Kamu Ynetimi balamnda belirginlemeye balam olmasdr.

Temel varsaym gz nnde bulundurularak oluturulan alt varsaymlar ise yledir;

Kreselleme sreci ulus devletin ilevlerini deitirmektedir,

Sz konusu sre, zelletirme uygulamalar ile sosyal devleti,

Yerelleme politikalar ile de merkezi ynetimi zayflatmaktadr.


18/236

6

Sz konusu varsaymlarn ve durum tespitinin yaplmasnn amaland bu

almann yntemi, asl olarak literatr taramasna dayanmaktadr. Ulalabilen yabanc ve

yerli yaynlar ile internet sitelerindeki akademik yaynlar alma iinde deerlendirilmitir.

Bunun yan sra, eitli rapor, belge ve zellikle kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmasna

dnk, uzun bir sredir Trkiyedeki siyasal gndemde yer alan yasalardan ve yasa

tasarlarndan yararlanlmtr. rnein, IMF ve Trkiye arasnda imzalanan niyet mektuplar,

DBnca 1997 ylnda yaynlanm ve konuyla dorudan ilgili olan World Development

Report, The State n a Changing World raporu, GATS Anlama Metni, OECD Dzenleyici

Reform Programna ilikin rapor, Avrupa Birlii (AB) 2004 ilerleme raporu, Trkiye Odalar

ve Borsalar Birliinin 2000 ylnda yaynlam olduu Avrupa Birliine Tam yelik

Srecinde Trkiyede Ynetimin Yeniden Yaplandrlmas raporu, Kamu Ynetiminin

Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Kanunu ve bu erevede km olan dier yasa

ve tasarlar incelenmitir.

alma, amac ve yntemi nda blmden olumaktadr. lk blmde,

kreselleme srecinin kuramsal ve kavramsal erevesine ilikin tartmalara, buna bal

olarak da kreselleme srecinin nedenleri ve boyutlarna yer verilmitir. Kreselleme

srecine ilikin farkl yaklamlarn deerlendirildii ilk blmde, bu farkllklar

kresellemenin boyutlar temelinde incelenmitir.

kinci blmde ise kresellemenin genelde ulus-devlet, zelde kamu ynetimi ile

arasndaki iliki saptanmaya allmtr. Kresellemenin ulus-devletin ekonomik, siyasal ve

sosyal ilevlerinde neden olduu deiimin yan sra, bu deiimin kamu ynetiminin ileyi

mekanizmasna olan etkileri de, bu blmde deerlendirilmektedir. Dolaysyla kreselleme


19/236

7

srecine bal olarak yeni kamu ynetimi anlaynn tanmlanmaya alld bu blmde,

kamu ynetiminin iletme rgt biimi olarak algland belirlenmektedir. Dier bir ifade

ile, kamu ynetiminin yaps ve ileyiine dnk ngrlen deiime ilikin yaklamlar ikinci

blmn temel tartma noktalarn oluturmaktadr. Buna bal olarak da, kresellemenin

ngrd devlet ve yeni kamu ynetimi modelinin ilevlerine dikkat ekilmektedir.

almann nc blm, birinci ve ikinci blmde erevesi izilen kuramsal

ve kavramsal ereveye ve yaklamlara bal olarak, 1980lerden gnmze Trk Kamu

Ynetiminde yaplmak istenilen dnmn incelenmesini amalamaktadr. Bu blmde

Trk Kamu Ynetiminde gerekletirilmek istenilen dnm rnei, ncelikle 24 Ocak

1980de balayan istikrar ve yapsal uyum politikalarnn genel hatlaryla

deerlendirilmesini gerekli klmaktadr. Buna bal olarak uluslararas kurulularn Trkiyede

kamu ynetimini dzenlemeye dnk sunduu reform nerilerinin, Trk Kamu Ynetiminin

yapsal ve ileyisel deiimini salayacak mekanizmalarn ve yasal srelerin

deerlendirilmesi bu blmde ele alnacaktr. Buna gre reform nerilerine bal olarak

Trkiyenin son yllarda gndeminde olan kamu ynetimi reformuna ilikin dzenlemeler bu

blmde ele alnmaktadr. Bu erevede kamu ynetimi reformu kapsamnda hazrlanm olan

tasarlar ve yasalar, kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas konusunda yaplmak istenileni

belirlemek asndan nemli ipular sunmaktadr. Dolaysyla kamu ynetimi reformu

ierisinde arlkl olarak Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas

Hakknda Kanun ve yerel ynetim reformu kapsamnda hazrlanm olan l zel daresi

Kanunu, Belediye Kanunu ve Bykehir Belediyesi Kanunu btnsel olarak

deerlendirilmektedir. Bylece bu yasalarn yrrle girmesi halinde Trk Kamu Ynetimi


20/236

8

anlaynda, rgtleniinde ve ileyiinde ortaya kacak dnmn deerlendirilmesi

olanakl hale gelmektedir.


21/236

9

I. BLM: KRESELLEME SREC VE FARKLI YAKLAIMLAR

Kreselleme srecinin kavramsal ve kuramsal erevesinin aklanmaya

allmas, ncelikle kavramn kullanmna ilikin farkl yaklamlara ve tanmlamalara

deinilmesini gerekli klmaktadr. Kavrama ilikin yaklamlar ierisinde kresellemenin

yeni bir sre olup olmadna deinilmesi ve tartmann kreselleme mi,

uluslararaslama m boyutunda yrtlme allmas nem tamaktadr.

Kresellemenin tarihsel srecinin aklanmas ekonomik, teknolojik, siyasal

ve kltrel boyutlar balamnda deerlendirilmesini gndeme getirmektedir. Bu balamda

kreselleme sreci ekonomik anlamda; devlet korumaclndan vazgeilmesi, sermayenin

serbest dolamnn nndeki engellerin kaldrlmas ve ticaretin serbestlemesi ile ifade

edilen serbest piyasa ekonomisi, siyasal anlamda; ok partili demokratik sistem, insan

haklar ve hukukun stnl kapsamnda liberal demokrasi, kltrel anlamda ise farkl

kltrlerin, inanlarn dncelerin kaynamasyla oluacak bir evrenselleme olduuna

ilikin sorunlar balamnda tartlmas ve bunlarn kuramsal dzlemde devlet ve kamu

ynetimi sistemine etkileri tartmalarna nasl yansdnn irdelenmesi yararl

grlmektedir.

Kreselleme srecine ynelik farkl yaklamlar ise; kresellemeyi

savunanlar, kresellemeye kar kanlar ve daha ok kreselleme savunucularna yakn

duran, dnmcler olarak ifade edilen grlerdir. Bu grlerin kresellemenin hangi

etkileri boyutunda kresellemeyi savunduklar ve neden kar olduklarna ilikin

aklamalarnn incelenmesi konunun saydamlamasna katkda bulunacaktr.


22/236

10

I.1. Kreselleme Kavram ve Kavrama likin Tartmalar

Kreselleme, en genel anlamyla kapitalizmin gelimesinde yeni bir aamay

ve dnyann btnlemi tek bir piyasa haline gelmesini ifade etmektedir1. Kreselleme

kavramnn bugnk anlamyla kullanm konusunda ise iki farkl kaynaktan sz edilebilir.

Bunlardan ilki, sz konusu sylemin ilk kez 1962 ylnda Kanadalletiimci Marshall Mc

Luhann kresel ky kavramn kullanmasna2, dieri yine ilk kez 1980lerde Harvard,

Standford ve Columbia gibi Amerikan niversitelerinde kullanlmaya balanmasna

ilikindir3. Ancak, kavram olarak 1960larda ortaya kan, 1980lerde kullanm

yaygnlaan, gnmzde ise birok tartmann odak noktas haline gelen kreselleme

sreci, sz konusu dnemlerle ilgili olmasna karn ilerleyen blmde deinilecei gibi,

kkeni bundan ok daha geriye gitmektedir.

1980lerden sonra yaadmz dnyay tanmlamak bakmndan ska

kullanlan, birok konunun ve tartmann odanda yer alan kreselleme kavram, en

genel anlamyla sermayenin, fikirlerin ve insanlarn uluslararas boyutlardaki dolam

biiminde ifade edilebilir. Sz konusu bu dolam, ayn zamanda ulusal kltrlerin, ulusal

ekonomilerin ve ulusal snrlarn zld, sosyal hayatn da bu zlmenin ortaya

kard sreler tarafndan belirlendii bir sreci ifade etmektedir4. Byle bir sre ise

deerlerin, dncelerin ve bilginin hem ayrt, hem farkllat, hem znelletii, hem

de standartlat bir dnyay anmsatan geni ve tartmal bir ierikle ilikilendirilebilir5.

1 Gencay aylan, (1999), Kresellemenin Geliimi,Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan IkKansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara, s. 14.

2 Haluk Geray, (1999), letiim Bilgi Toplumu ve Kreselleme, Emperyalizmin Yeni Masal, YaymaHazrlayan Ik Kansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara, s.39.3 Yusuf Erbay, (1998), Kreselleen Dnyada Trkiye, Trkdare Dergisi, Yl 70, Say 421, 1998, s.299.4 Hirst Paul-Thompson Grahame, (1998), Kreselleme Sorgulanyor, ev: ala Erdem-Elif Ycel, Dost

Kitabevi, Ankara, s.26.5

H. Emre Bace, (1999), Kreselleme, Devlet ve Demokrasi, Amme daresi Dergisi, Cilt.32, Say.4,Ankara, s.9.


23/236

11

Bu anlamda kreselleme, birbirine kartlk oluturacak biimde, btnleirken

paralanan, kreselleirken yerelleen btn bunlarn da birbirine kart bir sreci

simgelemektedir. Bu da, kresellemenin tanmlanmas konusunun, daha ok onun

boyutlar ve sonularna nereden bakldyla ilgili bir durum olduunu ortaya

koymaktadr. Kreselleme srecine ilikin grlerin eitlilii, belirsizlii, farkll

kavramn tanmlanmasnda karlalan genel sorunlarn temelini oluturmaktadr. rnein,

ekonomistler, siyasal bilimciler, rgt kuramclar, i dnyas liderleri, akademisyenler ve

kamu ynetimcileri de dhil olmak zere sosyal bilimciler, konu zerinde farkl grlere

sahiptirler. Bu kiilerden ekonomistler, kresellemeyi dnyann btnyle bir piyasa

haline gelmesine ynelik bir adm olarak deerlendirmektedirler. Ekonomistlere gre

kreselleme, dnya ekonomisini oluturan sosyal ve ekonomik unsurlarn birbirleriyle ve

sre iinde de dnya piyasalaryla eklemlenmesini ifade etmektedir6. Ekonomistlerin

kresellemeye ilikin tanmlar ayn zamanda sz konusu kavramn ekonomik anlamna

da iaret etmektedir. Bu anlamda kreselleme, piyasa ekonomisinin yaylmasn, dnya

leinde ekonomik rgtlenmelerin artmasn, sermaye hareketlerindeki olaanst

serbestlii, d ticaret hacmindeki ve okuluslu irketlerin faaliyetlerindeki art ifade

etmektedir7.

Kresellemenin ekonomik anlamna ilikin yukarda yaplan genel tanmlarn

tersi ynde bir tanma gre kavram, serbest piyasann yaygnlamas olarak deil,

eitsizliklere ve katmanlara dayal yaylan ve derinleen kapitalist gelimenin yaylmas

olarak yorumlanmaktadr. nk kresel irketlerin ve kresel sermayenin gelimekte olan

lkelerin glerini at bir dnyada, bu lkelerin kendi politikalarn uygulamak yerine

6Erin Yeldan, (2002), Neoliberal Kreselleme deolojisinin Kalknma Sylemi zerine

Deerlendirmeler, Ankara, Gz Say 7, s.20.7 Mehmet Aktel, (2003),Kreselleme ve Trk Kamu Ynetimi, Asil Yayn Datm, Ankara, s.59.


24/236

12

ekonomik, askeri ve siyasal bamllklar nedeniyle uygulamak zorunda kaldklar

ekonomik politikalarnn olmas, varsaylan serbestlikle badatrlamamaktadr8. Siyasal

bilimciler ise kresellemenin lke egemenliine dayal geleneksel tanmlardan ve

kavramlardan uzaklaarak hkmet d kurulularn ortaya kmasna doru bir hareket

anlamna geldiini ifade etmektedir9. Baka bir anlatmla siyasal anlamda kreselleme,

devletin etkin ama snrl bir yapya dntrlmesini ifade etmektedir10. Siyasal

bilimcilerin benimsedikleri farkl bir tanma gre kreselleme, kapitalizmin dnya

apnda yaratt politik, kltrel vb. alanlardaki btnlemenin yeni ve byk yaylmas

karsnda gelitirilmi ideolojik bir kavramdr11. Bu anlamda kreselleme, politik bir ara

olarak kullanlmaktadr. Buna bal olarak da kendiliinden ve nlenemez bir sre olduu

savunulmaktadr12.

letme alanndaki akademisyenler ve danmanlar ise kreselleme kavramn

snrsz bir dnya eklinde betimlemektedirler. Ayrca, kresellemeyi hkmetlerin deil

zel sektr firmalarnn harekete geirdii bir sre olarak grmektedirler13. Bunun nedeni,

kresel dzeyde serbest piyasa ekonomisine gemi olmak ve btn lkelerin dnya

piyasalaryla btnlemelerinin amalanm olmasdr. Bu yzden, mal-hizmet ve sermaye

hareketlerindeki serbestleme, kreselleme olarak tanmlanmakta ve buna en ok zel

sektr giriimcilerinin katlyor olmas, rekabet koullarnn egemen olmas ve kr

8 Meryem Koray, (2003), Kresellemeye Eletirel Bir Bak ve Yeni Kresel Anlayn ve rgtlenmeninKanlmazl, 2000-2003 Petrol- Yll, Petrol- Yayn, stanbul, s.54, Korkut Boratav, (1999),Ekonomi ve Kreselleme, Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan Ik Kansu, GldikeniYaynlar, Ankara, s.26.9 Ali Farazmand, (2001), Globalization, The State And Public Administration: A Theoretical Analysis WithPolicy Implications For Developmental States, Public Organization Review, December, Vol.1, Issue.4,

s.442.10 Aktel, a.g.e., s.59.11 Sungur Savran, (1996), Kreselleme mi, Uluslararaslama m?, Snf Bilinci Dergisi, Say 16-17, s.2.12 Cem Somel, (2004), Azgelimilik Perspektifinden Kreselleme,Dou-Bat Dergisi, Dnya Neyi

Tartyor? Kreselleme I, s.118-200.13 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 444.


25/236

13

gdsnn hedeflenmi olmas krsellemenin zel sektr tarafndan ynlendirildiinin

ortaya konulmasna neden olmaktadr14.

Kreselleme kavramna ilikin farkl yaklamlarca yaplan tanmlamalarn

yan sra, kavramn yeni bir sre olup olmadna ilikin tartmalar da sz konusudur. Bu

balamda, kapitalist gelime sreciyle birlikte kresellemenin varolduu ynndeki

anlay, bu tartmalarda ne kmaktadr. rnein Ellwood kresellemeyi, eski bir sreci

anlatan yeni bir kavram olarak tanmlamaktadr. Ellwooda gre kresel ekonomi, be

yzyl nce balayan Avrupa smrgecilik dnemiyle beraber ortaya kan btnlemeyle

balamtr. Ancak, bu sre son eyrek yzyldr bilgisayar teknolojisindeki gelime, ticari

engellerin kaldrlmas ve okuluslu irketlerin politik ve ekonomik glerinin artmasyla

hz kazanmtr15. Bu anlay benimseyenler, kavramn kullanmndaki ykselii,

1980lerden sonra da alma politikalarnn uygulanmasyla hzlanan uluslararaslama

srecine, dnya genelinde mali piyasalarn ve sermaye hareketlerinin serbestletirilmeye

balamasna ve yeni-liberal politikalarn btn dnyaya yaylmasna dayandrmaktadr16.

Dolaysyla, kreselleme olarak ifade edilen sre, kapitalizmin tarihi boyunca bilinen,

tank olunan uluslararaslamasndan baka birey deildir17. Byle bir ynelimin ardnda

ise uluslararas ticaretin, siyasal ve teknolojik ilikilerin yzyllardr uluslarn arasnda

gelimi olduu dncesi bulunmaktadr18. Baka bir ifadeyle, kresel ekonomi ile

uluslararaslam ekonomi arasnda byk fark vardr. Uluslararaslam ekonomi, birok

14 Glten Kazgan, (1997),Kreselleme ve Yeni Ekonomik Dzen, Altn Kitaplar, stanbul, s.70-71.15 Wayne Ellwood, (2003), Kresellemeyi Anlama Klavuzu, ev: Betl Dilan Gen, Metis Yaynlar,stanbul, s.13, Farazmand, (2001), a.g.e., s.444, Savran, (1996), s.1.16 Yasemin zdek, (1999), Globalizmin deolojik Hegemonyas: Yanlsamalar, Amme daresi Dergisi,Cilt.32, Say 3-Eyll, TODAE, Ankara, 1999, s.26.17 Nail Satlgan ve Etyen Mahupyan, (1996), Kreselleme, Ulus Devlet ve Kimlik, ktisat Dergisi, Say362, s.8.18

Frederick Riggs, (1998), Public Administration in America: Why Our Unigueness is Excptional andImportantPublic Administration Review, 58(1): ss.22-31, Akt: Farazmand,(2001), a.g.e., s. 442.


26/236

14

irketin, ayr ulusal ekonomilerdeki tabanlarndan ticaret yaptklar, byk oranda

uluslararaslam bir ekonomidir. Kresel ekonomi ise ekonomik sonularn tmyle,

dnya piyasa gleri ve ulustesi

irketlerin kararlar tarafndan belirlendii ekonomidir.

Kresel bir ekonomide ulusal ekonomilerin bir rol bulunmazken uluslararaslam

ekonomide ulusal politikalar geerliliini korumaktadr19.

Kresellemeyi yeni bir sre olarak tanmlayanlar ise daha ok teknolojik

gelimelere, Dou Blokunun yklmasna ve serbest piyasa modelinin stnlne vurgu

yapmaktadr20. Bu unsurdan biri olan teknolojik gelimeler; mobil telefonlarn, internet

balantlarnn, medya ve networklerin gsterdii ilerlemenin dnyann kldne ve

byk bir kye dntne ilikin sylemleri glendirmesi eklinde ifade edilmektedir21.

Bunun yan sra, teknolojik gelime bakmndan kresel dzeyde btnlemi finansal

piyasalar, elektronik devreler araclyla ilemlerini saniye ile ifade edilecek bir srede

gerekletirebilmektedir. lem hzndaki bu art ve Dou Blokunun yklmasyla

kresellemenin nndeki nemli engellerden biri alm olmakta ve bu da liberal piyasa

ekonomisine olan gvenin artmasna yol amaktadr22.

Btn bunlarn sonucunda kreselleme, kapitalist sistemin temel unsurunu

oluturan sermaye birikimi srecinin devamn salamak zere yaanan uluslararaslama

sreci olarak tanmlanabilir. Bu sre, ekonomik ve sosyal yaplarn bugnk kreselleme

evresine uyumunu salayacak biimde yeniden dzenlenmesi anlamna gelmektedir. Baka

* Ulus-tesi irket kavram, uluslararas bir ynetim ana sahip olan irketleri tanmlamak iin kullanlmaktave bu irketler, dnyada vergi ve ucuz igc asndan yksek kazanl yerlerde faaliyet gsteren, zel birulusal kimlik tamayan, gerekten serbest olan sermayeyi ifade etmektedir. Ayrca Baknz. Hirst veThompson, a.g.e., s. 37.19 Hirst- Thompson, a.g.e., s.220.20 Meryem Koray, (2001), Kreselleme Sreci ve Ulus Devlet, Ekonomi, Siyaset, Tartmalar,

Kreselleme ve Ulus Devlet, Yldz Teknik niversitesi SAM Yaynlar, stanbul, s. 47.21

Yaar Erjem, (1996), Kreselleen Ne?,ktisat Dergisi, Say362, s. 2.22 Farazmand,. (2001), a.g.e., s. 444-445.


27/236

15

bir deyile, sermayenin bugn eskisinden daha fazla belirleyici olmas, serbest piyasa

anlaynn sadece ekonomi alannda deil, sosyal yaamn tm alanlarnda da etkili ve

belirleyici unsurlardan birisi haline gelmesine neden olmutur.

I.2. Kresellemenin Nedenleri ve Boyutlar

Kreselleme yeni bir sre olmayp, kapitalist sistemin gelime evreleri iinde

yaanan uluslararaslama sreci eklinde tanmlandnda uluslararaslamada etkili olan

temel unsurun, sermaye birikimi sreci olduu anlalmaktadr. Bu erevede sermeye

birikimi ile ilikili olarak kreselleme veya uluslararaslama sreci, ekonomik,

teknolojik, siyasal, sosyal ve kltrel olmak zere birok boyuta dayanmaktadr.

Dolaysyla, kresellemenin ekonomik ve toplumsal sreler zerindeki etkilerini

deerlendirebilmek asndan genel erevesiyle ekonomik, teknolojik, siyasal ve kltrel

boyutlar zerinde durmak gerekmektedir.

I.2.1. Ekonomik Nedenler ve Boyutlar

kinci Dnya Savann ardndan lkelerin benimsemi olduu refah devleti

politikalar, ulusal ekonomilerin uluslararas ekonomi ile olan ilikilerini kontrol altnda

tutmalarn iermektedir. Ancak 1970lerde dnya ekonomisinde yaanan kriz, lkelerin

da almalarna neden olmutur. Da alma sreci, yeni-liberal ekonomi politikalar

eliinde 1980 sonrasnda hzlanarak srdrlmtr23. 1970li yllarn sonunda nce

ngilterede Thatcher, sonra Amerikada Reagan, paralel bir biimde yeni-liberalizmi ya da

neo-liberalizm olarak adlandrlan politikalar uygulamaya koymutur. Bu politikalarn

temel amac, kreselleme olarak adlandrlan srece ulusal ekonomilerin uyumunu

23 zdek, a.g.e., s.26-27.


28/236

16

salamak olarak deerlendirilebilir. Ancak liberal ve yeni-liberal politikalarn dnya

ekonomisinde uygulama alan bulmas yeni bir olgu olarak deerlendirilmemelidir. Daha

nce de ifade edildii gibi kapitalist sistemin gelime evreleri iinde ou kez, bugn

kreselleme olarak tanmlanan sreler yaanmtr. Dnya kapitalizminin gelime

srecinde, deniz ar keiflerin balad 1490lar I. kreselleme evresi olarak ifade

edilmektedir24.

kinci kreselleme evresi ise Sanayi Devrimini izleyen 19. yzyldan

balayarak I. Dnya Savana kadar olan dnemi kapsamaktadr25. Bu dnem iinde

kreselleme olarak ifade edilen sre, dnya kapitalizminin merkezlerinin evre lkelere

ynelmesi, bunun nedeninin de ucuz ham madde kaynaklarn kontrol altnda tutmak, ucuz

igcn kullanmak ve piyasay kontrol etmek olduu Somel tarafndan da

vurgulanmaktadr26. Bu dnemin temel zellii ise para piyasalarnda ve ticaret

ilikilerinde altn standardnn norm kabul edilmi olmasdr27.

I. Dnya Sava ile 1970li yllarn ban kapsayan ara dnem dnda kalan ve

bugne uzanan sre ise III. kreselleme evresi olarak deerlendirilmektedir28. III.

kreselleme evresinin bir ncekinden fark ise finans sermayesindeki akkanln artmas

biiminde deerlendirilebilir. Bu durum, ulusal paralarn deiim hadlerinde belirsizlie

neden olmakta, finansal sistemin ileyiinde eitli risklere yol amakta ve speklatif

kazanlar zendirmektedir. Bu dnemde, sermayenin krll ama olarak belirlenmekte

ve ekonomik refahn arttrlmas gerekesiyle toplumsal, ynetsel, kltrel alanda ortaya

24 Baskn Oran, (2001), Hangi Kreselleme?, Kreselleme ve Ulus Devlet, Yldz Teknik niversitesiSAM Yaynlar, s. 2, Ellwood, (2003), a.g.e., s.13-14.25 Baskn Oran, a.g.e., s. 3.26 Cem Somel, (2002), Trkiyede Kreselleme zerine Tepkiler,Praksis , Yaz Say 7, Ankara, s. 36.27 Yeldan, (2002), a.g.e., s.22.28

Hrst-Thompson, a.g.e., s.8-14, Kazgan, (2001),Kreselleme-Ulus Devlet ve Yeni Ekonomik Dzen, Bilginiversitesi Yaynlar, stanbul. s. 24-28.


29/236

17

kabilecek her trl engelin kaldrlmas talep edilmektedir29. Tanmlanan kreselleme

evrelerinde uluslararas dolama konu olan sermaye biimleri farkl gibi grnse de,

sermayenin uluslararas dolamnn artmas, kreselleme evrelerinin ortak zelliini

oluturmaktadr.

Kresellemenin kapitalist sistemin gelime evreleri iinde dnem dnem

yaanan sre olmas, asl olarak kapitalist sistemin ileyi mekanizmas ile ilgilidir.

Bilindii gibi kapitalist sistem, sermaye birikimine dayal bir sretir. Sermaye birikiminde

temel ama ise kr maksimizasyonudur. Sermaye birikimi srecinde, bir sre sonra ulusal

piyasalarn bu birikimi gerekletirmek iin yeterli olamamas, hatta engel tekil etmesi,

krizlere neden olur. Dolaysyla, kapitalizmin ortaya kndan bu yana kresel bir nitelik

tayor olmas, srekli olarak sermaye birikiminin nn tkayc engellerin kaldrlmasn,

piyasalarn uluslararaslatrlmasn gerektirmektedir. Dolaysyla kreselleme srecinin

ekonomik boyutu, en genel anlamyla dnya ekonomisini oluturan sosyal ve ekonomik

paralarn hem birbirleriyle, hem de dnya piyasalaryla eklemlenmesi olarak ifade

edilebilir30. Baka bir ifadeyle ekonomik boyut, ticaret ve sermaye hareketlerinin

serbestlemesi ve yeni piyasa anlayna ilikin engelleyici her trl yapnn yok edilmesi

anlamna gelmektedir.

Kresellemenin amac, ekonomik kriz ortamnda en rasyonel kabul edilen

kriz ynetimi politikalar olarak uygulamaya konulan yeni-liberal politikalarn dnya

apnda yaylmasn salamaktr. Bylece bu politikalar, sermayenin uluslararas piyasalar

29

Erin Yeldan, (2001),Kreselleme Srecinde Trkiye Ekonomisi, letiim Yaynevi, stanbul, s.20-24.30 Yeldan, (2002), a.g.e., s.20.


30/236

18

geniletecek biimde, gelimekte olan lke ekonomilerine giri kn kolaylatrmakta ve

birikim srecinin devamn salayc bir ilev grmektedir31. Bu erevede, para ve

sermayenin ulus devlet snrlarn aarak dnya apnda dolamas ve piyasalarn

serbestlemesiyle, ulusal ekonomilerin zerklii ortadan kalkmaktadr. Bylece ulusal

ekonomik yaplar, uluslararas ekonomik sisteme uyum salayacak biimde

dntrlmektedir32.

Kresellemenin ekonomik boyutunun, ulusal ekonomilerin uluslararas

ekonomik sisteme eklemlenmesinin yan sra, dier bir yansmas, okuluslu irketlerin

faaliyetlerindeki art olarak belirlenebilir33. okuluslu irketleri, kreselleme srecinin

genilemesini salayc bir unsur olarak deerlendiren aylan, bu kurulularn, retimde

yenilik tekelini ellerinde bulundurduklarn, retim yerinin seiminde, datm ve

servisinde esnek davrandklarn ifade etmektedir. Bunun yan sra, dnya toplam

ticaretinin de byk bir blmn gerekletiren bu kurulular, teknolojik gelimeyi de

denetleyerek, dnyann hangi yresinin geliecei ve hangi yrelerinin yeni teknolojiye

sahip olaca konusunda da belirleyici bir konumda bulunmaktadrlar34. okuluslu

irketlerin genel zellii, ulusal tabanlarn korumalar, buna bal olarak da bal olduklar

ulusun dzenlemelerine tabi olmalar, korunmalar ve desteklenmeleridir35. Somel, ulusal

31 zdek, a.g.e., s.26.32 Sungur Savran, (1998), Kresellemenin Ekonomik Boyutu, Kresellemenin Ekonomik Teknolojik,Sosyal, Siyasal, Kltrel Boyutu, TMMOB Yayn, Ankara, s.21.33 Fredric Jameson, (2000), Kreselleme ve Politik Strateji, Birikim Dergisi, Birikim Yaynclk, Kasm,stanbul, s.43.34

Gencay aylan, (1994),Deiim Kreselleme ve Devletin Yenilevi,mge Yaynevi, Ankara, s.149.35 Hrst ve Thompson, a.g.e., s. 16-17, 34.


31/236

19

taban gelimi lkelerde bulunan bu irketleri, gelimi lkelerin ekonomilerinin bir

uzants olarak grmenin daha gereki olduunu vurgulamaktadr36. Savrann da ifade

ettii gibi;

.....sermayenin ulusal aidiyetinin ortadan kalktn sylemek bir yanlgdr.

Bunu btn dnya biliyor ki Mercedes Alman, Toyota Japon, General Motors

Amerikan irketidir ve ayn sektrde rekabet etmektedirler. Bu irketlerin ulusal

sahipleri hangi lke ise o lke tarafndan destekleneceklerdir......37.

Baka bir anlat

mla, okuluslu irketler, ulusal kkenlerinden kopmamakta,

belirli ulusal piyasalarda, yerel reticiler ve araclarla yerlerini glendirmektedirler.

Katma deer yaratma kapasitelerinin byk bir ksmn da, ait olduklar ulus iinde

brakmaktadrlar38. zleyen blmde de deinilecei gibi teknolojik ilerlemelerin ulam,

iletiim alannda gsterdii byk gelimenin, dnya kapsamnda kreselleme olarak

tanmlanmasnn en nemli nedenlerinden biri, okuluslu irketlerin faaliyetlerinin

uluslararas dolamna salad kolaylkla ilgilidir.

I.2.2. Teknolojik Nedenler ve Boyutlar

Kapitalizmin ilerleme srecinde, gelimekte olan lkelere ulama ve oralardaki

ucuz igc ve kaynaklar kullanmak nemli bir yer tutmaktadr. Bunu gerekletirmenin

yolu ise okuluslu irketlerin faaliyetlerinin gelimekte olan lkelere tanmasdr39

. Bu

dnemde bunu olanakl klan teknolojik gelimeler olup, srecin kreselleme olarak

adlandrlmasnda vurgu yaplan temel noktalardan birini oluturmaktadr.

36 Somel, (2004), a.g.e., s.201.37 Savran, (1998), a.g.e., s.17. Benzer grler iin baknz: zdek, a.g.e., s.28., James Petras, (2002), Devletin Merkezilii,Kreselleme ve Direni, Cosmopolitik Kitapl, stanbul, s. 24.38

Hirst ve Thompson, a.g.e., s.235.39 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 445.


32/236

20

rnein, kreselleen irketler Asyadan daha ucuz igcnn olduu ve hibir

evresel yasan bulunmad Afrikadaki baka bir noktaya tanabilmektedir. Ya da

bilgisayar sistemiyle bir tasarm, baka bir lkeye aktararak retim srecini ok kolay bir

ekilde biimlendirmek sz konusu olabilmektedir40.

Bu rneklerin de ortaya koyduu gibi, kapitalizmin gelimesi ve byme

ihtiyac, teknolojik gelimelerden ayr dnlememektedir. Bugn de dnyann kresel

bir kye ve piyasann da kresel bir piyasaya dnt ynndeki sylemlerin

ardndaki en nemli glerden birini teknolojik gelimeler oluturmaktadr41. Sermaye,

teknolojik gc kullanarak, daha hzl bymekte ve birikimini gerekletirecek alanlara

ulaabilmektedir. Yakn dnemde ortaya kan bu gelimeler ierisinde en etkili olan,

enformasyonun yerel ve kresel lekte genilemesi ve bunun da maliyetlerinin gittike

azalmasdr42. Bunun sonucunda teknolojik bulularn ulam ve iletiim alanna hz

kazandrd gzlemlenmektedir43.

Teknolojik gelimelerin, biliim, iletiim ve ulam alannda yol at

kolaylklar sayesinde, dnyann hibir yeri baka bir yerine uzak ve yabanc olmamaktadr.

Bu etkin ulam ve iletiim alarnn, retim srelerinden, pazarlama srelerine kadar

gelimekte olan lkelerin gelimi lkelere olan bamlln arttrd sylenebilir.

Kliksbergin de iaret ettii gibi, teknolojik gelimelerin, sermayenin ve

finansn uluslararaslama srecini hzlandrmasna dayal olarak gelien kreselleme

40 Savran, (1998), a.g.e., s. 11.41 Koray, (2003), a.g.e., s. 55.42 Zygmunt Bauman, (1999),Kreselleme: Toplumsal Sonular, ev: Abdullah Ylmaz, Ayrnt Yaynlar,

stanbul, s.24.43 Mehmet Yksel, (2001),Kreselleme Ulusal Hukuk ve Trkiye, Siyasal Kitabevi, Ankara, s.84.


33/236

21

sreci, dnya ekonomisinde nceki dnemlere ilikin (1960l yllarn refah devleti

uygulamalar) uygulamalardan farkl bir yapsal dnme yol amaktadr44.

I.2.3. Siyasal Nedenler ve Boyutlar

Kresellemenin siyasal boyutu, siyasal snrlarn bir devlete belirli bir toprak

paras zerinde mutlak egemenlik salama gcn yitirmesi, lke ynetim sistemleri

arasndaki etkileimin artmas, demokrasi, insan haklar ve zgrlkler temelinde d

mdahalelerin younluk kazanmas, dil, din, kken v.b siyasal-kltrel unsurlar dzeyinde

uluslararas kurulularn etkinliinin artmas biiminde deerlendirilebilir.

Kresellemenin siyasal boyutunun iinde yer alan temel unsurlarn dayana ise 1989

sonrasnda Sovyetler Birliinde yaanan sistem dnmyle belirginlemektedir. 1989

sonrasnda iki kutuplu dnya sisteminin tek kutuplu hale gelmesi sonucu, sermayenin

nndeki politik engelin ortadan kalkt varsaym, uluslararaslama kavram yerine

kreselleme kavramnn kullanlmasn kolaylatran etkenlerden biri olarak

deerlendirilmektedir45. Bunun yan sra, devletlerin ve bireylerin ileri boyutta ortaya kan

teknolojik gelimelere uyum salama zorunluluklarnn gerekliliinin, kresellemenin

kar konulamazl sylemini arttrmas da bir dier etken olarak ifade edilmektedir. Bu

da, kresellemenin kanlmazln ve ayn zamanda ideolojik ieriini ortaya

koymaktadr46. zdekin de belirttii gibi, kresellemenin siyasal boyutundan, ulusal

ekonomilerin ve ulusal ynetim politikalarnn srele beraber ilevsizletii, kresel bir

44 Bernardo Kliksberg, (1994), The Necessary State: a Strategic Agenda For Discussion, InternationalReview of Administrative Sciences, Vol.60, s. 183.45 Satlgan ve Mahupyan, a.g.e., s.8.46

Sonay Bayramolu, (2002), Kresellemenin Yeni Siyasal ktidar Modeli: Ynetiim,Praksis, Yaz Say7, Ankara, s. 102.


34/236

22

ekonominin ortaya kt ve ulus-devletlerin ilevlerinin buna uyum salayacak biimde

dnmesi gerektii gndeme gelmektedir47.

Kresellemenin temel dayana, piyasann zgrldr. Buna gre, zellikle

gelimekte olan lkelerde uygulanan korumac politikalardan vazgeilmesi

gerekmektedir48. Ancak gelimi lkeler, ak ya da dolayl olarak korumac politikalarn

srdrmektedirler. Baka bir anlatmla kresellemenin siyasal boyutu, gelimekte olan

lkeler asndan devlet mdahalesinin snrlandrlmasn ngrrken, dier taraftan devlet

mdahalesinin gelimi lkelerde srdrld gzlemlenmektedir49.

Nitekim kresellemenin itici unsuru, gelimi lkelerin (Bat ve Amerika)

siyasal ve ekonomik alanlardaki belirleyici gc olarak ortaya kmaktadr50. Gelimi

lkeler bu gc, IMF, DB, Dnya Ticaret rgt (DT), gibi uluslararas kurulularn

nclnde srdrmektedir51.

Bunlara bal olarak, kresellemenin siyasal alandaki boyutunun,

kreselleme srecinde devletin ilevlerinin deiimi ve bu srete ortaya kan Sivil

Toplum Kurulular ile (STK) ilgili olduu sylenebilir. Kreselleme, ulus-devletlerin

ekonomik, siyasal ve toplumsal yaplar zerindeki ilevlerinin bu srece uyumlu biimde

deiimine neden olmaktadr 52. Dolaysyla ulus devletin ilevlerindeki deiim,

kreselleme sreci ierisinde dnldnde ulus devletlerin sonunun geldii biiminde

47 zdek, a.g.e., s.26.48aylan, (1994), a.g.e., s.139.49 Savran, (1998), a.g.e., s. 21.50 Anthony Giddens, (2000),Elimizden Kap Giden Dnya: Kreselleme Hayatmz Nasl Yenidenekillendiriyor?, ev: Osman Aknhay, Alfa Yaynclk, s.15.51

a.k., s.15.52 Bae, a.g.e., s. 3.


35/236

23

yorumlanmaktadr53. Kresellemenin siyasal boyutu, liberal grle ilikilendirilmektedir.

Buna gre liberal gr, kapitalist bir ekonomide piyasa mekanizmasnn hibir

mdahaleye gerek kalmakszn kendiliinden optimum gelir ve kaynak dalmn

gerekletiren tek mekanizma olduu temeline dayanmaktadr54. Bu nedenle

kresellemenin siyasal boyutu, devlete ekonomik ve sosyal yaamda mmkn olduunca

az grev verilmesinden yanadr. Yani devlete, asgari grevlerinin dnda grev

verilmemesini, yani ilevlerinin olabildiince snrlandrlmasn ngrmektedir.

Devletin ilevlerini azaltmann yntemi ise kapitalizmin yeniden yaplanmas

kapsamnda siyasal ve ynetsel liberalisazyon biiminde ortaya kmaktadr. Yeni dnya

dzeni olarak da adlandrlan srecin ideolojik dayana ise liberalizasyon kavram ile

ifade edebileceimiz kreselleme srecidir. Kreselleme ile ayn anlama gelen

liberalizasyon kavramnn anlam, temelde siyasal ve ynetsel mekanizmalar, ticaret

piyasalar ve finansal piyasalar zerindeki her trl kontroln kaldrlmas olarak ifade

edilebilir. Bundan ama ise anlan bu olgularn uluslararaslatrlmasdr55. Kreselleme

bu anlamda, yeni sa anlay da ierecek biimde yeni liberal politikalar, kuralszlatrma

53 PeterBurnham, (2003), Kreselleme, Apolitikletirme ve Modern Ekonomi Ynetimi, Praksis, K

Say

9, Ankara, s.16.* Iklnnda ifade ettii gibi, liberal szc, etimolojik olarak, zgrlklk anlamyla balantl olup,ifade edilen zgrlk her bireyin deil, ekonomik gce sahip olanlarn zgrldr. Baknz, AlpaslanIkl, (2000), Kresellemenin Anlam,Kresellemenin Yansmalar, TMMOB Yayn, Ankara, s.10.54 Ikl, a.g.e. s.10.** Yeni dnya dzeni, kapitalizmin yeniden yaplanmas olarak ifade edilmektedir. Buna gre, kapitalizmalternatifsiz bir dnya dzenidir. Bu yeni dzende souk sava yoktur, Sovyet tehdidi yoktur, bir sistem

ve dnya leinde zafere ulalmtr. Gelimekte olan ekonomiler de dhil olmak zere btn dnya Pazarmekanizmasnn egemenliine girmitir. aylan, (1994), a.g.e., s.144.55lhan Dadelen, (2004), Liberalizasyon, Uluslararasnsan Bilimleri Dergisi, www.insanbilimleri.com.,s.5, (15.02.2005).


36/236

24

(dereglasyon), zelletirme ve yerelleme unsurlarn iermektedir56. Yeni liberalizmin

ve muhafazakrln bileenlerinden oluan yeni sa anlay ise devletin mdahaleci

politikalarnn devlet brokrasisinde harcamalar gereinden ok arttrd ve brokrasiyi

hantallatrd gerekesiyle ekonomik alanda, yeni liberal politikalar, toplumsal alanda

ise geleneksel muhafazakr deerleri ngrmektedir57. Devletin stlenmi olduu

hizmetlerin zel sektr ve sivil toplum kurulular lehine geniletilmesini, ekonomik

alanda serbest piyasa sistemi iinde yer alan firmalarn sunduu sosyal gvenlik

hizmetlerinin kullanan der ilkesine gre biimlenmesi ise bir ngr olarak ortaya

kmaktadr58. Dolaysyla deme gc olmayann, kamu hizmetinden yararlanmasnn

mmkn olamayaca bir mekanizma ortaya konulmakta, bu da beraberinde toplumsal

huzursuzluklara neden olmaktadr. Yeni sa, tam da bu noktada yeni-liberal

politikalarndan kaynaklanan uygulamalarn neden olaca sorunlarn giderilmesinde

geleneksel kurumlar devreye sokarak, hem bu kurumlarn yeniden canlandrlabileceini,

hem de liberalizme destek verilebilecei anlayna dayanmaktadr59. Bu dnmle

amalanan ise kresellemenin dier boyutlarnda da sz edildii gibi, sermayenin

nndeki btn engellerin ortadan kaldrlmasnn gereklemesidir. ngrlen bu

deiimin aralar ise zelletirme ve kuralszlatrma uygulamalar eklinde ortaya

kmaktadr. zelletirme, dnya genelinde kamu ve zel sektr arasndaki deiimin en

* Dzenleme d brakma olarak da ifade edilen kuralszlatrma kavramnn anlam, devletin kamu sektrzerindeki yasal dzenleme, kstlama ve denetim yetkilerinin azaltlmasn ve sre iinde kaldrlmasanlamna gelir. Fiyatlarn serbest piyasa mekanizmasnca belirlenmesi buna rnektir. Baka bir ifadeyle,ekonomik yaama ilikin kural koyma yetkisinin, kamu tekelinden alnarak zel sektre, ya da zel sektrnsivil toplum kurumlarna devredilmesi anlamna gelir. Baknz: Birgl Ayman Gler, (2005a), Devlette

Reform Yazlar, YAYED Paragraf Yaynevi, Ankara, s. 7.56aylan, (1994), a.g.e., s. 24, Birgl Ayman Gler, (1996), Yeni Save Devletin Deiimi, TODAE Yayn,Ankara, s.45.57 Songl Sallan Gl, (2004), Sosyal Devlet Bitti Yaasn Piyasa, Etik Yaynlar, stanbul, s.168.58 Sallan Gl, a.g.e., s.168, Dadelen, a.g.e., s. 6.59

inasi Aksoy, (1995), Yeni Sa ve Kamu Ynetimi,Kamu Ynetimi Sempozyumu Bildirileri, Cilt.II,TODAE Yayn, Ankara, s.164.


37/236

25

nemli politikalarndan biri olup, gelimekte olan lkelerdeki hemen her hkmete,

uluslararas yardm, ekonomik ilikiler, yapsal uyum politikalar iin art koulmasn

gndeme getirmektedir60

. Sermayenin nnde engel olarak grlen lke snrlar ve

devletlerin kural koyma gleri ise bu gcn azaltlmasyla ifade edilen kuralszlatrma

uygulamalaryla almaya allmaktadr. Bu anlamda kuralszlatrma, sermayenin

toplumsal ilikilerin btnne nfuz etmesine, egemenliini kurmasna, kamusal hizmet

alanlarn serbest piyasa mekanizmasna amasna, eitim, salk gibi sosyal hizmetlere

ayrlan harcamalarn azaltlmasna ve alma ilikilerinde esneklie giderek istihdam

drmeye, gelir politikasn yeniden dzenlemeye ynelmektedir61. zleyen blmlerde

ayrntsna deinilecek olan bu uygulamalar, kk devlet, etkin-etkili devlet sylemi

zerinden yrtlmektedir.

Kreselleme sreci iinde ynetiim modelinin ngrd etkin devlet, i

ve d gvenlie dnk kamusal mal ve hizmet retimini zerine alan ve piyasay kendi

ileyi mekanizmasna brakan bir modeldir62. Dolaysyla, ekonomik ve sosyal srelere

mdahalesi piyasann ileyiini bozaca gerekesiyle kabul edilmemektedir. Ksaca

belirtmek gerekir ki, kresellemenin temel sylemi, ulus-devletin uluslararas piyasa ile

btnleme zorunluluu ve bunun nasl olacann yntemlerini iermesi ile ilgilidir. Ulus-

devletin uluslararas piyasa ile btnlemesi aamasnda, toplumsal yapnn srece uyumu

asndan ilgili ekonomik yapya dayal olarak dntrlmesi de kresellemenin kltrel

boyutlar ve nedenleri kapsamnda deerlendirilmelidir.

60 Farazmand, (2001), a.g.e., 2001, s. 456.61

Selime Gzelsar, (2003a), Kresel Kapitalizmin Anayasas: GATS,Praksis,, K Say 9, Ankara, s, 139.62 Erjem, a.g.e., s.4.


38/236

26

I.2.4. Kltrel Nedenler ve Boyutlar

Yeni-liberal politikalarn uygulamaya konulmasyla, yeni dnya dzeni ve

kreselleme gibi kavramlarla anlan bir srecin yerlemeye balad ve buna ilikin

kltr, ahlak ve estetik deerlerin de e zamanl olarak olutuu izlenmektedir63. Srecin

kltrel boyutu, postmodernizm olarak ifade edilmekte ve felsefe, siyaset, ahlak ve

ynetimde kltrel yaplanmann kendisi iin uygun koullar yaratt gzlenmektedir.

Baka bir anlatmla kreselleme sreci, postmodern anlayla birebir rtmekte olup64,

postmodernist bir sosyo-kltrel yapy ngrmektedir. Bylesi bir sosyo-kltrel yap ise

belirleyici bir toplum kuramnn olanakszl zerinde temellenmektedir.

Postmodernistler, modern dneme ait olan her eyin son bulduunu ileri

srerek, byk anlatlarn ve ideolojilerin son bulduunu dile getirip, insan ve topluma

ynelik her trl dzenleme nerisini, bireyin zgrln kstlad gerekesiyle

reddetmektedirler. Postmodernislere gre, insan ve toplum belirlenemez olgular olup,

genel olarak topluma paralanmlk, kaos ve sreksizlik hakimdir.65 Kresellemenin

kltrel boyutunu ifade eden postmodernizmin gelecee ilikin bu belirsizlik vurgusu66,

ulusal, dinsel, cinsel btn kltrel ayrlklarn etkinletirilmesi gerektii zerinde

biimlenmektedir. Bu da postmodernizmin, aydnlanma, ilerleme, bilim, akl gibi

kavramlarla ifade edilen ve ilerlemeye dnk dnya tasarmnn karsna, duraan, bitmi,

yeni bir dnya tasarm ortaya konulduu anlamna gelmektedir67. Bu balamda

postmodern anlay, insan yaamnn imdiki anna vurgu yapmakta, insan bu annn

63 Aydn ubuku, (1998), Kresellemenin Kltrel Boyutu, Kresellemenin Ekonomik TeknolojikSosyal Siyasal Kltrel Boyutu, TMMOB Yayn, Ankara., s.93.64 Burnham, a.g.e., s.16.65aylan, (1994), a.g.e. s.192.66 Bauman, a.g.e., s.69.67

Cem Eroul, (1999), Ulus Devlet ve Kreselleme,Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan IkKansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara, s. 51.


39/236

27

dnda kalan dier dnemlerinden soyutlamakta ve bu soyutlama aralarnn etkisiyle

ortaya kan dnm ifade etmektedir68.

Sz konusu bu soyutlamann aralar ise kapitalizmin gelimesiyle beraber

tketilecek mal ve hizmet olanaklarnn artm olmas ve sat, pazarlama, reklam ve kolay

kredi yoluyla gereksinmelerin annda karlanabilmesi sonucu toplumun tketmeye ilikin

gdlenmesi ile ortaya kmaktadr. Bu gelimeler, retim deerlerine bal snf

farkllklarn, tketim anlamnda yok etmekte ve tmyle hazc bir deer yaratarak,

gerek deerlerinin gz ard edilmesine neden olmaktadr. Mikro dzeyde yeni

yaplanmalarn ortaya kmas da tketim toplumunun taleplerini daha kolay karlamak

adna gerekleen dnm ifade etmektedir. Bu anlamda kreselleme, evrensel bir

kltr, en azndan evrensel bir tketim ve elence deerleri sunmaktadr69. Kreselleme,

tketim kltrn n plana kard iin kltre ilikin deerlendirmeler, homojen bir

ticaret kltr yaratarak tketimin ilevini ortaya koyacak biimde ekillenmektedir. yle

ki, ister New York sokaklarnda olsun, ister Pekin, ya da stanbulda, parltl alveri

merkezleri, fast-food lokantalarn varl, iilen sigarann, giysilerin ayn markadan olmas,

ayn bilgisayar oyunlarnn oynanp, ayn Hollywood filmlerinin izlenmesi, ayn pop mzik

yldzlarnn dinlenmesi tketime ilikin yaratlan homojen kltrn varln

vurgulamaktadr70.

Kresellemenin bir dier kltrel boyutu, postmodernizmin btncl bir bak

as yerine toplumdaki tekil znelerin, rnein kadnlarn, aznlklarn, ecinsellerin eitli

68 Ahmet Cevizli, (1999),Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, Ankara, s.761.69

aylan, (1994), a.g.e., s.101.70 Ellwood, a.g.e., s.50.


40/236

28

toplumsal kmelerin bak asn ne karmasdr71. Kltrel oulculua dayal yaplan

zmlemelerden izlendii kadaryla, modernliin kltrel evrensellik hedefi

reddedilmekte, kltrel oulculuk, yeni zneler, yeni etnik kkenler, yeni blgeler, yeni

cemaatleri tanmaktadr72.

Bireyin bal olduunu hissettii ne kadar gemiten kalma kolektif kimlik

varsa btn bunlardan, yani kimliklerin temsil ettii gruplardan kopmas gerekmektedir.

Bundan da, bireyin kamu alanna kar duyarszl ve ilgisizliinin artmas

amalanmaktadr. Bireyselleme ya da bireyin yalnzlamas ve e zamanl srete kkten

dinci hareketler, mikro-milletilik gibi olgularn ne kmas bireyin birekilde kendisini

koruyaca alanlar olarak konumlanmasn ortaya karmaktadr. Bu da kendisini yeni sa

anlayn muhafazakr kurumlarnda, i bulma gibi pratik kayglar da dhil ederek, zm

aranmasn gndeme getirmektedir.

Bylece postmodernizm, eilimler arasndaki ayrmlar ilgisiz hale getiren bir

kltr hareketi olarak ekillenmektedir. nk ister muhafazakr, ister isyankr, ister

devrimci, isterse ilerici olsun bu eilimlerin hepsi postmodern hareketin bir paras

olabilmektedir. Bu da, bireyin snf kltrnden soyutlanmas biiminde kendini ortaya

koymakta ve kendisine, yaad topluma ve dnyaya kar bir ilgisizliin ortaya kmasna

neden olmaktadr73. Bundan ama ise rgtl kar klarn baarl olabilmesi iin

gereken bilimsel anlaya dayal bilinliliin zellikle yok edilmeye allmasdr. Byle

71 Turgay Ergun, (1997), Postmodernizm ve Kamu Ynetimi, Amme daresi Dergisi, Cilt 30, Say 4,TODAE Yayn, Ankara, s.472 Stuart Hall, David Hell, Yeni Zamanlar, Der: Start Hall ve Martin Jacques, ev: Abdullah Ylmaz,Aytnt Yayn, stanbul, 1995, s.174-178.73

Heller A, -Feher, F., (1993), Postmodern Politik Durum, Trkesi: kr Argn-Osman Aknhay, tekiYaynevi, s.202.


41/236

29

bir bilinlilik durumunun nne rnein dinin yaylmasnn konulmas sermayenin iini

kolaylatrmaktadr74.

I.3. Kreselleme Srecine likin Farkl Yaklamlar

Kresellemeye ilikin farkl yaklamlar, kresellemenin neden olduu

ekonomik, siyasal, teknolojik, kltrel etkiler balamnda deerlendirilebilir. Bu balamda

kresellemeyi olumlayanlarn, olumsuzlayanlarn ve kavrama ilikin belirsizlik iinde

olanlarn grleri, ekonomik, teknolojik, siyasal ve kltrel boyutlar dikkate alnarak

deerlendirilmeye allacaktr.

I.3.1. Kreselleme Savunucular

Ekonomik boyutlar bakmndan kresellemenin yararlar konusunda bir fikir

birliinde olan kreselleme savunucular, piyasa mekanizmas arlkl bir ekonomik yap

erevesinde, srdrlebilir ekonomik kalknmann gerekleebileceini ngrmektedirler.

Bu ngrye dayanarak, piyasann kendi ileyi mekanizmas iinde yaam standartlarnn

ykselebilecei, gelir dalmnn daha adil olabilecei, yolsuzluklarn azalabilecei bir

ekonomik modelin kreselleme ile gerekleebilecei kabul edilmektedir. Dolaysyla

piyasa ekonomisini ngren bir liberal ekonomik yapnn, dnya sistemi haline gelmesinin

kanlmazl ngrlmektedir75. nk dnya btnlemi tek piyasaya doru gitmekte,

ulusal ekonomilerin yerini, uluslararas retim alarndan oluan kresel ekonomiler

almaktadr. Savunuculara gre, piyasa her zaman devletten daha gl ve daha rasyonel

almaktadr76. Dolaysyla, ar kresellemeciler ve radikaller olarak adlandrlan

74 Cem Eroul, a.g.e., s.51.75Koray, (2001), a.g.e., s.47, Veysel Bozkurt, Kreselleme Kavram, Geliim ve Yaklamlar,

www.isguc.org. 23.05.2005.76 Giddens, (2000), a.g.e., s.16.


42/236

30

kreselleme savunucular, piyasann ekonomik bymeyi, ekonomik bymenin de

toplumsal gelimeyi getireceini savunmaktadrlar.

Kreselleme savunucular, teknolojik boyutlar bakmndan iletiim alannda

yaanan hzl ve eitli gelimelerin farkl kltrleri birbirine ulatrmay kolaylatrdn

ve kltrel farkllklara vurgu yaparak buna ramen bir arada yaanabilir olduu kabuln

bir dnya gr olarak sunmaktadr77. 1980lerden sonra enformasyon teknolojilerindeki

yaygnlk, dnyada mesafe kavramnn eski anlamn ortadan kaldrmtr. Bu da,

kreselleme kapsamnda belirleyici etkisini finansal piyasalarda gstermekte ve bugn bu

etki, daha geni alanlara yaylarak serbest piyasa mekanizmasnn, teknolojik ilerleme ve

bilginin daha hzl yaylmasyla glendiini ortaya koymaktadr.

Ayrca, internet ve mobil telefon sistemleri gibi dier iletiim aralar yoluyla

kresel boyutta dnce alverii ile insanlar arasnda iletiimin hzlanmasn

kolaylatrd belirtilmektedir. Bunun yan sra, dnya genelinde daha nce girilemeyen

yerlerdeki insanlarn yaamnda ve bilgi tabannda devrim saylabilecek deiikliklerin

gerekletii bunun da kresel ulalabilirlik biiminde insanolunun ilerlemesi ynnde

dev bir olumlu adm olduu vurgulanmaktadr78. Kreselleme savunucularnn

teknolojik bakmdan ileri srdkleri bir dier durum, teknolojik ilerlemelerin insanlarn,

hkmetlerin ve sivil toplum kurulularnn arasndaki egdm kolaylatrm

olduudur. Bu da kresel eriilebilirlii yaygnlatrma konusundaki bir gelime olarak

ifade edilmektedir79.

77 Aktel, a.g.e., s. 14.78 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 448.79

Ali Farazmand, (1999), Kreselleme ve Kamu Ynetimi, ev. Sevilay Kaygalak, Mlkiye Dergisi,Ankara, s.257.


43/236

31

Kreselleme savunucular, siyasal bakmdan ulus-devletin endstriyel

dnemin bir sonucu olduunu vurgulay p, kreselleme sreci ile beraber nemini

yitirdiini ne srmektedirler. Baka bir anlatmla, kresel ekonominin ykselii, yeni

dnya dzeni olarak yorumlanmakta ve kresel ynetim kurumlarnn douu, ulus

devletin sonu olarak deerlendirilmektedir. Ayrca ulus-devletin egemenlik gcnn,

kurallar koymas ve egemenlik alannda bu kurallar uygulamasnn tek bir dnya

piyasasnn oluumunu engelledii ileri srlmektedir. Kreselleme ile

demokratiklemenin nndeki engellerin kaldrlmas, dnyann zengin ve yoksul

lkelerinin btnlemi bir piyasada bir araya gelerek adil, eitliki ve insancl bir dnya

dzeniyle btnlemesinin gereklilii vurgulanmakta ve gelimekte olan lkelerin

kresellemeye kar olmamalar ileri srlmektedir80.

Kresellemenin siyasal etkileri ierisinde ileri srlen tezlerin banda, iinde

bulunduumuz srecin dnya genelinde kreselleme sreci olarak yaand, bu srecin

demokrasinin evrensellemesi ile i ie getii, insan haklarnn korunmasnn

kresellemenin temel hedeflerinden biri olduunun savunulmas gelmektedir81.

Kreselleme savunucularnn ne srd kltrel boyut incelendiinde, bunun

evrenselleme olarak deerlendirildii yorumlanmaktadr. Buna gre, tarihte ilk kez

gerekten kresel bir uygarlk kurulmutur. Dolaysyla kreselleme, kltrel deerlerin

ve bu deerler etrafnda oluan birikimin ulusal snrlar dna taarak dnya geneline

yaylmas anlamna gelmektedir. Yani kreselleme, farkl toplumsal kltrlerin ve

inanlarn daha yakndan tannmas, lkeler arasndaki her trl ilikinin yaygnlamas,

80 DPT, (2000), VIII. Be Yllk Kalknma Plan, Kamu Ynetiminin Gelitirilmesi K Raporu, DPT

Yayn, Ankara, s. 3081 zdek, a.g.e., s.25.


44/236

32

ideolojik ayrmlara dayal kutuplarn ortadan kalkmas sonularn douran kanlmaz bir

sre olarak ifade edilmektedir82.

I.3.2. Kreselleme Kartlar

Kukucular olarak da ifade edilen kreselleme kartlar, ekonomik boyutlar

bakmndan kresellemeyi, sermayenin uluslararas dolamndaki snrlarn ortadan

kalkmasna dayal bir sre olarak tanmlamaktadrlar. Bu bak as, bugnk

kresellemeyi, kapitalizmin yeni bir aamas olarak yorumlamakta, yaanlan srecin

kapitalizmin ve serbest piyasann yaylmas olarak deerlendirilmesi gerektiini ifade

etmektedir83. Bunun yan sra, bu srecin sermayenin uluslararas dolam hzndaki

artnn, gelimekte olan lke ekonomileri zerindeki olumsuz etkilerinin kreselleme

savunucular tarafndan gz ard edilmesi, dikkat ekilmesi gereken bir konudur. nk

sermayenin krl bulmad alanlardan, krl bulduu alanlara ynelmesi, lkeler arasnda

eitsiz gelimeye neden olmaktadr84. Kresellemeye kar durmann odanda ise

kresellemenin ncesinde emperyalizm olarak adlandrlan olgunun yeni bir biimi

olduu anlay bulunmaktadr85.

Kreselleme srecinin uygulamalar izlendiinde de grlmektedir ki,

kreselleme sreci ile iddia edilen btnlemi bir piyasa uygulamas, sadece sermaye

iin ngrlmektedir. Baka bir anlatmla uluslararas sermayenin, ulusal devletin yetkisini

aarak btnlemi dnya piyasasnda, piyasa mekanizmasnn ilerlii iin gerekli olan

serbestlie ulamas amalanmaktadr86.

82 Erbay, a.g.e., s.300.83 Koray, (2001), a.g.e., s.47.84 Mahmut Mutman,(1996), Kreselleme, ktisat Dergisi, Say.362, stanbul, s.33.85

Jameson, a.g.e., s. 40., zdek, a.g.e., s.25.86 DPT, (2000), a.g.e., s.30.


45/236

33

Bunun yan sra kreselleme kartlarna gre, bugnn byk lde

uluslararaslamas yeni bir sre olmay p, kapitalist gelime sreci ierisinde srekli

yaanmaktadr. Buna gre, bugnk kreselleme ya da uluslararaslama sreci, daha

nceki kreselleme evrelerinden farkl biimde yeni-liberal yaklamn savunduu serbest

piyasa ve/veya rekabeti piyasa mekanizmasnn tersi olarak tekelleme dzeyinin

ykselmesine yol amaktadr. Dolaysyla, byle bir gelime az sayda okuluslu irketin

varl ile srdrlmektedir. Bu gelimeler, kreselleme kartlarna gre dnya

ekonomisinin gerekte kresel bir ekonomi olmaktan uzak olduunu ortaya koymaktadr.

Bunu destekleyen dier bir yn ise, finansal hareketlerin daha ok Kuzey Amerika, Avrupa

ve Japonya geninde younlam bulunmasdr87 .

Kresellemenin teknolojik boyutu bakmndan, bu alandaki ilerlemelerin yol

at etkilerin kreselleme kartlar tarafndan eletirilen yanlarndan biri, bilgi anda

bilginin tam bir serbestiyle dnyann her lkesine ayn lde akmasnn olanakl

olmamasyla ilgilidir. Bilginin bu snrl serbestlii, Ar-Ge (Aratrma ve Gelitirme)

almalarna gereken nemi veremeyen, bilgi ve teknoloji retme konusunda yetersiz

kapasite de bulunan toplumlarn, bunlar gerekletirebilen gelimi lkelere bal

olmalarn devam ettirecektir88. Baka bir ifadeyle teknolojik ilerlemenin yn ve ierii,

konusunda karar verme gcn elinde bulunduran lkeler, teknolojik gelimelere,

yatrmlarla ilgili kararlara ve Ar-Ge almalarna kadar uzanan birok konuda

ynlendirici konumdadrlar. Bu da, teknolojik ilerlemenin yansz ve tarafsz olmad

anlamna gelmektedir89.

87 Hirst ve Thompson, a.g.e., s.27-28., Farazmand, (2001), a.g.e., s.439.88

Hirst ve Thompson, a.g.e., s. 28.89 Koray, (2001), a.g.e., s.33.


46/236

34

Bunu destekleyecek bir dier konu, teknolojik ilerlemelerin u ana kadar

Amerika ve Bat Avrupa uluslar gibi en gl sanayilemi lke uluslarna yarar salam

olmasdr. Buna karn ou azgelimi uluslarn, ilerleyen teknoloji hzna yetiememeleri

sonucu, mevcut gleri azalmakta, en son teknolojik yenilikler de aradaki an iyice

artmasna neden olmaktadr. Bir dier dikkat ekilmesi gereken konu ise teknolojik

ilerlemenin ve iletiim teknolojisindeki hzl gelimelerin, toplumlarda dil ve etnik yapya

dayal kurulan oluumlar destekleyebilecei ya da marjinal gruplarn belli evrelerde

egemen olabilirliinin yeni blnmeleri ortaya karmasna olanak salayaca

konusudur90.

Ayrca, teknolojik ilerlemeler, lkeler arasnda fiziksel ve ekonomik

egemenliklerin anmasn kolaylatrmaktadr. Bunun yan sra kreselleme kartlar,

savunucularnn teknolojik ilerlemenin ekonomilerde kkl deiiklikler yaratmasyla, ulus

devletlerin ve ulusal ekonomilerin gereksiz olduu ve yeni bir kresel ekonomi yaratt

iddiasna kar kmaktadrlar. nk bilgisayar kullanmndaki art, internet kullanmnn

yaygnl, firmalarn envanterlerini daha iyi kontrol edebilmeleri v.b ilerlemelerin,

iktidarn ulus-devletin tesine kayd anlamna gelmeyeceini belirtmektedirler.

Siyasal boyutlar bakmndan kreselleme kartlar, kresellemeye kar

durulmasnn nedenlerini, onun insan hayat, insani deerler, topluluklar, ulus-devletler ve

gelimekte olan lkeler zerindeki olumsuz etkilerinin varlna dayandrmaktadrlar.

Erkzana gre kreselleme sreci, savunucularnn iddia ettii gibi, dnya zerinde

yaayan her ulusun, her toplumun ve her insann uzlat bir durumu ifade etmemekte,

90 Rukiye Akkaya, (2004),Kreselleme Olgusu Karsnda Ulus Sorunu, Legal Yayn, stanbul, s. 123.*Teknolojik gelimenin en youn olduu lkeler olan Amerika ve Japonyada retkenlik art

karlatrmasnda teknolojik gelime ncesine gre anlaml bir art olmad belirtilmektedir. Bu konuylailgili oranlar iin Baknz: Petras, a.g.e., s. 24-26.


47/236

35

bunun yerine dnsel, kltrel ve ekonomik bir proje olarak tasarlay p uygulamaya

koyanlarla, yani Bat ile ilgili bir sreci ifade etmektedir91. nk, kresellemenin

yrtcs olan lkelerin, uluslararas kurulularn politikalar zerinde belirleyici ve

ynlendirici etkileri bulunmaktadr. Dolaysyla, uluslararas kurulular bu lkelerin

etkinlik alann azgelimi lkeler aleyhine genilettiinden, kreselleme savunucularnn

demokrasi ve refahn artacana ilikin iddialar geersiz kalmaktadr92. zdekin de ifade

ettii gibi, kreselleme srecinde kresel demokrasi, kresel deerler, insan haklar ve

dnya sivil toplumunun gerekleeceine ilikin iddialar, gerekleri yanstmaktan ok,

dnya genelinde kapitalizmin yeniden yaplanma srecinin meruiyetini amalamaktadr93.

Baka bir ifadeyle, kresellemenin insan haklar, demokrasinin

evrensellemesine ilikin tezleri dnya genelinde kapitalizmin yeniden yaplanma srecinin

meruiyetini salama aralardr. Woodunda belirttii gibi kreselleme, ulus devletin

zayflamas, egemenliin devletten uluslararas kurulularn egemenliine aktarlmas

anlamna geliyorsa bu, henz gereklememitir ve gereklemesi de olas

grnmemektedir. nk sermayenin ulusal ilkeler temelinde rgtlenmeyi brakaca zor

bir olaslktr. Kreselleme gerekte ulus devletler ve ulusal ekonomiler olgusudur94.

Kreselleme srecinde ulus ekonomileri, kresel bir anlayla yeniden

rgtlenmeye zorlanrken, ulus devletlerin ve hkmetlerin gc, ilevleri, yetenekleri

yeniden tanmlanmaktadr. Yeni dnya dzeni olarak tanmlanan bu srete, ulusal

91 Hatice Nur Erkzan, (2004), Kresellemenin Tarihsel ve Dnsel Temelleri zerine, Dou-BatDergisi, Dnya Neyi Tartyor? I Kreselleme, Say.18, s.58.92 Petras, a.g.e., s. 26.93 zdek, a.g.e., s. 25.94

Ellen Meiksins Wood, Ulus-Devlet Dnyasnda Kresel Kapitalizm, eviri:Cosmopolitik,www.cosmopolitik.com/cosmo/yazi. ( 20.05.2005).


48/236

36

snrlarla baml olmayan uluslararas finans kurumlar, okuluslu irketler, uluslararas

nitelikteki sivil toplum kurulular kresellemenin kurumsal ileyi mekanizmasn

oluturmaktadr. Ancak, kreselleme srecinde retilen uluslararas kurumsal

mekanizmalara ramen, ulus devletin nemi azalmamakta; bunun tersi olarak, ulusal

ekonomi politikalaryla sosyo-ekonomik yapnn srece uyumunu salamak iin ulus

devletin ilevleri artmaktadr95.

Bu balamda, kreselleme kartlar, ulus devletin ilevlerinin farkllatn

vurgularken, ekonomik yap ile siyasal yapnn bir btn olarak ve birbirini etkileyecek

biimde, sre iinde deiimini ifade etmektedirler. Dolaysyla kreselleme

savunucularnn, ekonomi ve siyasetin birbirinden tmyle ayr tutulmas gerektii

biimindeki yaklamlar, kreselleme kartlarnca kabul edilmemektedir. nk,

kreselleme savunucularnn, piyasalarn glenip, serbest rekabetle merulatrlmasna,

ulusal kontroln dna karlmasna, devletlerin ekonomik sonular kontrol ya da

deitirme glerinin snrlandrlmas gerektii grne kar kmaktadrlar96.

Kresellemenin temel sonularndan birinin, kkten reformcu ulusal

politikalarn olumasn engellemekte olmas da, kresellemeye siyasal boyutta kar

klmas gerektiini vurgulamaktadr97. Baka bir ifadeyle, uluslararas piyasalarn

deerleri ve yaptrmlar karsnda, uluslara ulusal politikalarn oluturulamayaca kabul

ettirilmeye allmaktadr. Devletin gelecei zerine dnceleri ise devletin

kresellemenin etkisiyle sadece g olarak azalmayaca, yerel ve uluslararas alanda

daha da gl olaca zerinde younlamaktadr98.

95 Aktel, a.g.e., s.19.96 Hrst ve Thompson, a.g.e., s.223.97

a.k., s.27.98 Farazmand, (2001), a.g.e., s.441.


49/236

37

Kltrel boyutlar bakmndan ise kreselleme kartlar kresellemeyi, en

gl lkeler yararna ilerleyen bir sre olarak grmektedir. Kresellemenin bir uygarlk

olduu savunusuna karn, etnik, dini, milliyeti akmlarn domasna yol atn dile

getirmektedirler. Baka bir anlatmla, insanlk kltrel bir btnlemeye doru deil, yeni

bir blnmeye doru gitmektedir. Kreselleme, yeryzndeki insanlarn ve kltrlerin

birbirine yaknlamasndan ok, egemen bir kltrn kendini kabul ettirmesi biiminde

kltrel bir egemenlik yaratmaktadr99.

Baumann da ifade ettii gibi, kreselleme birletirdii kadar blmektedir

de100. Kapitalizmin kresellemesi ve ortaya kan eitsiz gelimeler kresellemeyle

ilgilidir. Dolaysyla kreselleme, kendi eliiini de iinde barndrmaktadr.

Kresellemenin devletin, piyasann ileyi mekanizmasna mdahalesinin nlenmesi

gerektii ynndeki ierii, toplumsal boyutta gelir farkllklarn derinletirmekte ve

sosyal blnmelerin artmasna neden olmaktadr. Ayrca kresellemenin kltr sylemi,

postmodern anlayn bireysellemeyi ykselttiini ve bunlar toplumsal deerlere ikame

ettiini dile getirmektedir101.

Kreselleme kartlarndan olan Ellwood ise, postmodern kltr kuramyla

artan tketim olgusuna ve bunun yol at sorunlara dikkat ekmektedir. Buna gre,

postmodern eilimin, toplumsal ilikileri kkten birekilde deitirdii, milyonlarca insan

yoksullatrd, yzlerce yllk kltrleri kendi kimliklerinden soyutlad, evre saln

kt etkiledii, bunun da ekonomik verimlilik adna yapld dile getirilmektedir102.

99 Koray, (2001), a.g.e., s.35, Haldun Glalp, (2001), Ulus Devlet, Kresel Demokrasi Kreselleme veUlus Devlet, Yldz Teknik niversitesi SAM Yaynlar, stanbul, s. 84 .100 Bauman, a.g.e., s.8.101

Farazmand, (2001), a.g.e., s. 440.102 Ellwood, a.g.e., s.98.


50/236

38

Sonuta, kreselleme savunucularnn iddia ettii gibi kresel bir uygarlk

deil, yeni anlaylar etrafnda balayan blnmelere doru gidildii gzlenmektedir. Bu

da btnlemeyi deil, farkl kltrler, deerler ve blgeler arasnda atmalarn olduu

bir sreci ifade etmektedir. Bunun yan sra, ailelerin dalmas, yerli toplumlarn ykl,

bitki ve hayvan varlnn yok olma tehlikesi, nehirlerin kirlenmesi, yabanclama, madde

bamllnn artmas, ykselen isizlik, gelir dalm bozukluu gibi olgular

kresellemeye kar durulmasn gerektiren dier kltrel etkiler olarak sralanabilir103.

nk kresel popler kltrn her yere ulalabilir olmas ve bunun kontrol edilememesi,

bugn endie duyulan konulardan biri olarak ortaya kmaktadr104.

I.3.3. Dnmcler

Kresellemeyi, modern toplumlar ve dnya dzenini yeniden ekillendiren,

hzl sosyal ve ekonomik deimelerin ardndaki temel siyasal g olarak gren

dnmcler, kresellemeye ilikin deerlendirmelerinde kesin yarglara varmaktan

kanma eilimindedirler. Bu balamda dnmcler, kreselleme srecinde uluslararas

ve ulus-ii konular arasnda bir ayrmn kalmadn vurgulamaktadrlar105. Dolaysyla bu

gre gre kreselleme, ok boyutlu bir dnm srecini ifade etmektedir. Bu dnm

sreci de henz sonlanmamtr. Bu nedenle, halen yaanmakta olan bu karmak srecin

nasl ve ne ynde sonulanacanimdiden belirlemek zordur106.

Dnmcler, kresellemenin hem yeni, hem de devrimci zellikleri

bulunduunu syleyip, kreselleme savunucularyla, kartlarn kavrama sadece

103 Gler, (2003c), a.g.e., s.109., Bozkurt, a.g.e.104 Akkaya, a.g.e., s. 123.105

Giddens, (1999), Modernliin Sonular, Ayrnt Yaynlar, s.56, Bozkurt, a.g.e.106 Aktel, a.g.e., s.15.


51/236

39

ekonomik adan yaklatklar iin eletirmektedirler107. Dolaysyla, kreselleme

savunucularnn egemen ulus devletin sonu geldi tezini ve kreselleme kartlarnn

hibirey deimedi tezini reddetmektedirler108

. Bu balamda, siyasal boyut bakmndan

kresellemenin abartldn, lkelerin ynetiimin gerei olan hayati ilevleri yerine

getirdiini, bu yeni gerein kanlmaz olduunu ve korkulmamas gerektiini ifade

etmektedirler109. Bylesi bir gr ise dnmcler olarak adlandrlan sosyal

bilimcilerin kresellemenin olumsuz eilimlerini kmsedikleri sonucunu ortaya

koymaktadr. Bu anlamda dnmclerin kreselleme savunucularna yakn durduklar

sylenebilir.

Yaklama Gre Kresellemenin Kavramsallatrlmas

Kr. Savunucular Kr. Kartlar Dnmcler

Yeni Olan Kresel bir a Ticaret bloklar Daha zayf jeo-ynetiimTemel zellikler Kresel kapitalizm Kresel ynetiim Kresel sivil toplumUlusal hkmetlerin gc Geriliyor ve anyor Gleniyor ve oalyor Yeniden yaplanyor

Kresellemenin ynlendiricigc Kapitalizm ve teknoloji Devlet ve piyasalarModernitenin birletiricigc

Hakim motif McDonalds, Madonna, Ulusal karSiyasal topluluun

dnm

Tarihsel yrnge Kresel uygarlk Blgesel Bloklar Uygarlklar atmas

zet Ulus devletin sonu

us araras ama

devletin kabul ve

desteine bal

ev et er n gc ve

dnya siyasetinin

dnm

Kaynak: Held, D., McGrew, A., Goldblatt D., ve Perraton, J. (1999), Global Transformations: Politics,Economics and Cultures, Polity Press. Chamridge. Akt: Bozkurt, a.g.e.

Kreselleme srecine ilikin farkl yaklamlar ifade eden bu gr

arasndaki temel farkllk kayna, kreselleme srecine nereden baktklaryla, yani temsil

ettikleri dnya gr ile ilgilidir.

107 Giddens, (2000), a.g.e., s. 22-23.108

Bozkurt, a.g.e.109 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 441.


52/236

40

Btn bunlarn sonucunda, kreselleme srecinin kavramsal ve kuramsal

erevesine ilikin yaplan aklamalar gstermektedir ki; kreselleme yeni bir sre

olmay p eskiden uluslararaslama denilen kavramn yeni bir addr. Kavramn bugnk

kullanm farkll ise Dou Blokunun yklmasna, teknolojik ilerlemenin yol at

bilgisayar teknolojisindeki ilerlemelere, ticari engellerin ortadan kaldrlmasna, okuluslu

irketlerin etkinliinin ve glerinin artmasna ve serbest piyasa stnlnn kabulne

dayanmaktadr. nk gerek anlamda kresel bir ekonomide ulusal ekonomilerin rol

bulunmazken, bugn adna kreselleme denilen sre, gelimi lkelerin siyasal ve

ekonomik alandaki belirleyici glerince ynlendirilmektedir.

Kresellemenin kurumsal ileyi mekanizmas ise okuluslu irketler,

uluslararas sivil toplum kurulular ve uluslararas ekonomik kurulular araclyla

ynlendirilmektedir. Bu da, kreselleme savunucularnn iddia ettii gibi ulus-devletin

sonunun geldiini deil, aksine bu srete rolnn arttndan sz edilmesini

gerektirmektedir. nk, kresellemenin ileyi mekanizmasn ynlendiren kurumlar,

ulus-devletler araclyla politikalarn yrtmektedirler. Kresellemenin siyasal boyutu

olarak ne kan bu konu, alma konusuyla olan ilikisinin nemi nedeniyle ilerleyen

blmler iin bir giri nitelii tamaktadr.

Kreselleme srecinin temel ekonomik boyutu, evrensel dzeyde serbest

piyasa ekonomisine geiteki btn lkelerin tek piyasa oluturmak zere dnya

piyasasyla btnlemesi ve mal ve hizmet sermaye hareketlerinin tam serbestlemesiyle

kresellemenin salanmasn kapsamaktadr. Bu anlamda kreselleme, daha ok

ekonomik temelli grnse de, ekonomik yapya bal olarak sosyal-siyasal-ynetsel

yapnn ekonomik yapyla uyumlu olacak biimde dntrlmesini amalamaktadr.


53/236

41

Kresellemenin siyasal ve kltrel boyutlarnn da bunu dorulad izlenmektedir. Bu

anlamda kreselleme, ekonomik bakmdan serbest piyasann stnln, teknolojik

anlamda bilgisayar teknolojisindeki ilerlemeleri, siyasal anlamda liberalizasyonu, kltrel

anlamda ise postmodernizmi ifade etmektedir.

Kreselleme ekonomik bakmdan, dnya piyasasna evrensel bir btnleme

ve faydalarn btn dnyaya eit yaylmasn ifade eden bir sre eklinde

nitelendirilebilmesi de sz konusu olabilecekken; gerekte, ne faydalarn dnyann her

yanna ulat, ne de evrensel bir btnlemenin olduu grlmektedir. Varolan, gelimi

lkeler ve gelimekte olan lkeler arasndaki eitsizliin gn getike derinlemesi,

uluslararas finans kurulularn yneten uluslarn da bu srece ilerlik kazandrdklardr.

Baka bir anlatmla savunucularnn iddi ettii gibi kreselleme, yaam standartlarn

ykseltmemekte, daha adil gelir bir gelir dalmna yol amamakta, yolsuzluklar

azaltlmamaktadr.

Bunun yan sra, btn bu ekonomik, siyasal, kltrel dnm, teknolojik

ilerlemelerde grlen hzlanmann da etkisiyle daha kolay ve olanakl hale gelmektedir. Bu

da kresellemenin salt teknolojik devrimlerin getirdii erevede zmlenmesinin

anlaml olmadn gstermektedir. Teknolojik ilerleme, iletiimin hzlanmas ve

ucuzlamas sonucu, retimin baka lkelerde gerekletirilmesini olanakl hale

getirmektedir. Ancak

kuresellesme ve kamu yonetimi turkiye ornegi - globalization and public administration example of...

Documents