joanna biaŁobrzeska (koncepcja ... - didasko.com.pl · a więc zabawy, zagadki, konkursy, a także...

AutorzyJOANNA BIAŁOBRZESKA (koncepcja merytoryczna, scenariusze zajęć)

HALINA RÓŻAŃSKA (informatyka)CEZARY RYBAK (informatyka)

MIROSŁAWA SZUM-CEGIEŁA (scenariusze zajęć)

URSZULA GAWROŃSKA (zajęcia plastyczne)JOLANTA MIROSŁAWSKA (zajęcia empiryczne)

KAROLINA SAKOWICZ, PAWEŁ TRZCIŃSKI (informacje i ciekawostki)

Opracowanie redakcyjne MAŁGORZATA KIETZMANKRYSTYNA WOJTASIŃKA

Projekt okładkiMACIEJ BIAŁOBRZESKI

Opracowanie graficzne, skład i łamanieANNA ABRATAŃSKA

MAŁGORZATA SMOLIŃSKA

Korekta ANDRZEJ MASSÉ

ZESPÓŁ

© Copyright by DIDASKOWarszawa 2018

Scenariusze zajęć informatycznych zostały opracowane na postawie systemu operacyjnego Windows oraz następujących programów: Paint, Pivot, Serwis int.studio.code.org, Serwis int.scratch.mit.edu.

ISBN 978-83-65571-35-9

DIDASKO SJul. Terespolska 1903-813 Warszawatel. 22 673 73 63

[email protected]

Pisząc podręczniki i materiały ćwiczeniowe, zawsze myślę o książkach nowatorskich pod każdym względem, przeznaczonych dla dzieci XXI wieku, traktujących swych czytelników z szacunkiem i uczących ich ciekawości świata. Książki te inspirują do rozwijania pasji, kreowania marzeń. Każde z dzieci ma w sobie bowiem potencjał do bycia wielkim człowiekiem z radością odkrywającym świat. Stąd mottem moich książek jest hasło „Radosne odkrywanie świata”.

Dla drugoklasistów napisałam podręcznik-powieść „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”. Ta powieść to świat każdego dziecka. Uczniowie przez cały rok szkolny śledzą przygody siedmiu bohaterów – swoich rówieśników. Każdy rozdział tej niezwykłej książki rozbudza chęć czytania i analizowania zachowań opisywanych postaci, rozumienia świata.

Fabuła podręcznika jest tak pomyślana, że „rozczytywanie się” w wielowątkowym tekście zachęca również do zdobywania wiedzy na nurtujące pytania: jak kiedyś odmierzano czas, po co są ogrody botaniczne, jak żyją dzieci w Afryce, kim są projektanci mody, czym zajmują się archeolodzy, a nawet – jak udzielać pierwszej pomocy. W wielu miejscach pojawiają się pytania, na które dzieci mogą udzielać odpowiedzi. Są też ciekawe rysunki oraz zdjęcia ilustrujące tę niezwykłą opowieść. Z powieścią skorelowane są rozmaite ćwiczenia umieszczone w „Zeszycie poszukiwacza skarbu”.

Wraz z podręcznikiem „Radosne odkrywanie świata” wprowadzam uczniów w świat wartości rozbudzających ciekawość, rozwijających umiejętność krytycznego i logicznego myślenia, kształtujących otwartą postawę wobec świata i innych ludzi. Przygotowałam różnorodne teksty zachęcające dzieci do aktywnego rozwijania umiejętności czytania ze zrozumieniem, inspirujące do samodzielnych wypowiedzi dotyczących sytuacji zadanio-wych, omawiania ilustracji, oceny bohaterów i analizy zdarzeń w utworach literackich, układa-nia własnych opowiadań, inscenizacji muzyczno-teatralnych, indywidualnej i grupowej pracy w zakresie mówienia, czytania i pisania.

W podręczniku „Małe i duże matematyczne podróże” zapraszam uczniów do matema-tycznego podróżowania w towarzystwie czworga dzieci z drużyny „Podróżników”. Dzieci te marzą, by zostać podróżnikami, ale też wiedzą, że aby tak się stało, muszą poznać matematykę – zrozumieć i rozwiązać wiele zadań! Na początku przypominają sobie kalendarz. Dalej „Podróżników” czeka m.in. poznawanie oraz odczytywanie map, obliczenia długości, szerokości, dodawanie i odejmowanie, mnożenie i dzielenie, obliczenia zegarowe, pomiary wartości temperatury, poznawanie i zapisywanie liczb wielocyfrowych, mierzenie długości odcinka i łamanej, obliczenia kosztów wyprawy, bankowe transakcje, odczytywanie rozkładów jazdy, gry i zagadki matematyczne. Na końcu podręcznika znajduje się „Matema-tyczny niezbędnik podróżnika” zawierający skrótowy zapis poznanych zagadnień.

Mam nadzieję, że zarówno dla dzieci, jak i nauczycieli praca z tymi podręcznikami będzie niezapomnianą przygodą.

Joanna Białobrzeska

3

OD AUTORKI

OD WYDAWCY

Przewodnik nauczyciela został tak opracowany, aby korzystanie z niego było wielką i niesprawiającą problemów przyjemnością. Składa się z dwóch części semestralnych. System korzystania z przewodnika jest jedyny w swoim rodzaju. Oto podstawowe elementy znajdujące się w proponowanej edycji:

• nazwa bloku tematycznego, • temat oraz tekst do wpisania do dziennika, • data wprowadzenia tematu, • materiały i środki dydaktyczne, • szczegółowo wypunktowany i opisany przebieg zajęć.

Elementy te znajdują się na każdej stronie, na której jest wprowadzany nowy temat.

Przewodnik został wyposażony w wiele dodatkowych materiałów ułatwiających i uatrak-cyjniających pracę z dziećmi, m.in. informacje, ciekawostki, propozycje zajęć plastycznych i empirycznych na wybrany temat.

Na końcu każdej części zostały umieszczone scenariusze zajęć informatycznych zawartych w danej części. W ten sposób powracanie do danego zagadnienia jest znacznie łatwiejsze, aniżeli poszukiwanie go w całej zgromadzonej treści.

Dzięki tej koncepcji przewodnik jest wyjątkowym kompendium wiedzy, do którego warto powracać, szukając pomysłów na kolejne zajęcia i realizując nowe zagadnienia.

Edukacja polonistyczna

Edukacja społeczna

Edukacja przyrodnicza

Edukacja matematyczna

Edukacja informatyczna

Edukacja muzyczna

Edukacja plastyczna

Edukacja w zakresie sprawności fizycznej

4

Z wielką przyjemnością pracowałam nad materiałami muzycznymi dla II klasy, z których korzystając, mam nadzieję, nie będziecie się nudzić. Nuda jest wrogiem wszelkich działań i na pewno nie sprzyja rozwijaniu zainteresowań, a wychowanie muzyczne to przede wszystkim rozbudzanie zainteresowania muzyką i wyrabianie potrzeby obcowania z nią na co dzień. Do muzyki przekonają dziecko radosne przeżycia związane z jej poznawaniem, a więc zabawy, zagadki, konkursy, a także atrakcyjny sposób przekazywania wiadomości.

Prowadzenie lekcji z preferowaniem form zabawowych nie jest łatwe i wymaga od nauczyciela sporo inwencji, tym niemniej korzyści płynące z takiego sposobu pracy są ogromne dla obu stron. Dzieci są zainteresowane lekcją, co znacznie przyśpiesza proces uczenia się, a nauczyciel bawi się wraz z klasą, unikając znużenia i rutyny.

Powinniśmy pamiętać, że celem przedmiotu jest zarazem opanowanie teorii muzyki, jak i wychowanie przyszłych odbiorców, słuchaczy muzyki zdolnych do korzystania z ogromnego bogactwa kulturowego zgromadzonego przez wiele pokoleń. Podstawowe wiadomości będą dzieciom potrzebne, ale najpiękniej narysowane klucze wiolinowe czy nuty na pięciolinii w zeszycie nie zastąpią prawdziwego zainteresowania muzyką.

Jeśli uczniowie chętnie śpiewają, grają na instrumentach, słuchają wartościowych utworów, to z pewnością z własnej woli zechcą poznawać niektóre tajniki warsztatu muzycznego. Uważam, że największym sukcesem nauczyciela będzie moment, gdy uczeń kupi za własne oszczędności płytę z ulubioną muzyką.

Dróg prowadzących do umuzykalnienia jest wiele. Jedni uczniowie najchętniej śpiewają, innym bardziej odpowiada gra na instrumentach, jeszcze inni realizują się najlepiej w ruchu, a zatem stosowanie w pracy różnych form daje szansę dotarcia do każdego.

Już kilkadziesiąt lat temu określonych zostało 5 form, za pomocą których realizowane są wszystkie zadania programowe. Są to: śpiew, ruch przy muzyce, gra na instrumentach, słuchanie muzyki, zadania twórcze. Formy te rzadko występują odrębnie, zwykle przeplatają się ze sobą, łącząc po dwie, nawet trzy. Zdarza się na przykład, że dzieci śpiewają, tańczą i jednocześnie akompaniują sobie na instrumentach, wykorzystując tym samym trzy formy naraz. Nie jest ważne, która z form dominuje na lekcji, istotne jest znalezienie najskuteczniejszej drogi do muzyki dla prowadzonej klasy. Również każdy nauczyciel ma swoje ulubione formy pracy, w których czuje się najpewniej.

Pamiętajmy, że pięć różnych form to możliwość, a nie obowiązek. Równie dobrze można umuzykalnić uczniów w chórze, co i w orkiestrze czy zespole tanecznym, ważne jest jedynie to, aby czerpali oni ze swojego działania radość i satysfakcję.

5

MUZYKA W KLASIE DRUGIEJ


ŚPIEWPodstawową formą umuzykalnienia jest śpiew. Głos to pierwszy instrument człowieka, umożliwiający czynne uprawianie muzyki. Niezbędnym materiałem do realizacji tej formy jest piosenka. Ma ona niezwykle ważne znaczenie w pracy z dziećmi. Po pierwsze, ma tekst, który przemawia do wyobraźni dziecka, przekazuje jakąś wiedzę, wnosi istotne wartości w proces wychowania i uczenia.

Po drugie, piosenka jest najmniejszą pełną formą muzyczną, zawierającą w sobie niemal wszystkie elementy muzyki, takie jak: melodia, rytm, metrum, tempo, dynamika, nastrój. Na przykładzie piosenki można wyjaśnić uczniom większość pojęć muzycznych.Po trzecie, piosenka budzi pozytywne emocje płynące ze wspólnego muzykowania. Każdy z nas przechowuje w pamięci miłe wspomnienia związane z piosenkami śpiewanymi przy ognisku, na wycieczce, obozie czy koloniach.

Uczniowie w klasie też mają swoje ulubione piosenki, do których chętnie wracają przy różnych okazjach. Piosenka może towarzyszyć zabawie, malowaniu, może być wzbogacona instrumentami, może posłużyć jako materiał do inscenizacji lub układu ruchowego. Ucząc piosenki, należy pamiętać, aby dzieci dobrze zrozumiały jej treść, odczuły nastrój i zgodnie z nim śpiewały nie za głośno, zachowując luźną, wyprostowaną postawę. Powinny wyraźnie wymawiać tekst, otwierając szeroko usta i wprawiając w ruch cały aparat głosowy wraz z oddechem.

RUCH PRZY MUZYCEDzieci w młodszych klasach odczuwają dużą potrzebę ruchu. Przerwy między lekcjami nie zawsze są w stanie tę potrzebę zaspokoić, a siedzenie w ławce męczy i zniechęca do wysiłku umysłowego. Włączenie ruchu do zadań muzycznych bardzo uatrakcyjnia lekcję i pozwala na szybsze zrozumienie każdego problemu.

Wprawdzie warunki lokalowe szkół nie sprzyjają tego rodzaju działaniom, niemniej w każdej sytuacji można wygospodarować trochę miejsca na przeprowadzenie zabawy, naukę kroku tańca czy układu ruchowego. Niektóre zabawy mogą być przeprowadzone na wolnym powietrzu, w sali gimnastycznej lub holu.

Elementy ruchowe stosowane na lekcji muzyki to różnego rodzaju kroki, biegi, podskoki, cwały, gesty rąk, ruchy całego ciała, a także zadania przestrzenne, orientacyjne i organizacyjne. Krokami można realizować wartości rytmiczne, gestami określać takty, charakter muzyki, kierunek melodii, ruchem całego ciała odtwarzać nastrój itp.Ruch towarzyszy również zawodom, konkursom, a także jest podstawą tańca i układu przestrzennego.

6

GRA NA INSTRUMENTACHInstrumenty stanowią dla dzieci zawsze ogromną atrakcję i warto je wykorzystywać przy różnych okazjach. Mogą towarzyszyć piosenkom, tańcom, zabawom, służyć do wykonywania ilustracji dźwiękowych, do grania rytmów, a także do różnych zagadek słuchowych. W szkole podstawowej wykorzystywane są głównie instrumenty perkusyjne oraz flety proste i keyboardy.

Instrumenty perkusyjne dzielą się na:��melodyczne – dzwonki, czasem metalofony i ksylofony,

�� niemelodyczne – bębenki, tamburyna, grzechotki, kołatki, talerze duże i małe, drewienka, pudełka, ewentualnie tarka.

Wszystkie instrumenty powinny być stosowane z umiarem, nie mogą ani zagłuszać śpiewu, ani wprowadzać na lekcji dużego hałasu. Najtrudniejszym problemem przy stosowaniu instrumentów jest zachowanie porządku w klasie. Dzieci często reagują bardzo spontanicznie, chwytają różne instrumenty, grają na nich głośno i byle jak, utrudnia-jąc tym samym prowadzenie lekcji. Każdy nauczyciel musi sam znaleźć najlepszy sposób na zorganizowanie sprawnego rozdawania instrumentów, utrzymanie koncentracji w klasie, a po grze – na ciche uporządkowanie orkiestry.

Gra na instrumentach perkusyjnych niemelodycznych nie jest technicznie trudna, należy jednak zwracać uwagę, aby uczniowie nie grali zbyt głośno i starali się wydobyć z każdego instrumentu jak najładniejszy dźwięk.

DzwonkiGra na dzwonkach nie jest łatwa. Należy grać dwiema pałeczkami najczęściej na przemian lub równocześnie, trzymając je tuż nad instrumentem po to, aby było łatwo trafić w odpowiednią płytkę. Łokcie grającego powinny być nieco odsunięte na boki. Uderzenia w płytki powinny być lekkie i krótkie, aby pałeczki nie tłumiły dźwięku. Jeśli w szkole są instrumenty sztabkowe (dzwonki, metalofony, ksylofony) z wyjmowanymi płytkami, czyli tak zwane instrumenty Orffa, nauka gry jest znacznie ułatwiona, ponieważ można pozostawić tylko kilka płytek potrzebnych do danego utworu.

Gra na zwykłych dzwonkach wymaga dużej precyzji, niemniej jednak 8-, 9-letnie dzieci są w stanie grać zupełnie poprawnie. Najkorzystniej jest podzielić klasę na kilkuosobowe grupki wykonujące krótkie fragmenty muzyczne lub powierzyć melodię grającym najlepiej, pozostałym zaś granie akompaniamentu.

7



Flet prostyFlet jest bardzo ładnie brzmiącym instrumentem, dającym dużo możliwości wykonawczych, ale gra na nim nie jest łatwa. Dzieci muszą się nauczyć nie tylko sposobu wydobycia dźwięku i układu palców na otworach, ale także prawidłowego oddychania w czasie gry. Ustnik fletu opiera się na dolnej wardze, a górną przykłada się do jego brzegu tak, aby nie dotykał zębów. Kciuk prawej dłoni podtrzymuje flet, kciuk lewej zakrywa otwór znajdujący się wysoko pod spodem instrumentu. Otwory podczas grania zakrywane są płasko położonymi opuszkami palców. Po szybkim nabraniu powietrza – bez unoszenia ramion – wypuszcza się je równym strumieniem, poruszając językiem tak, jakby się mówiło „tu” przy każdym dźwięku. Przy wydobywaniu krótkich dźwięków (staccato) porusza się językiem, wymawiając bezgłośnie „tut”. Tabela chwytów na flecie znajduje się przy każdym instrumencie w pudełku.

Flażolet, flecik polski – to 6-otworowy instrument dęty wykorzystywany w muzyce celtyckiej. Jest jednym z najprostszych instrumentów dętych. Pierwotnie był drewniany, obecnie najczęściej składa się z plastikowego ustnika i metalowego korpusu. Można też spotkać instrumenty w całości metalowe, plastikowe lub drewniane. Flażolet jest instrumentem diatonicznym, na którym, za sprawą prostego palcowania, wydobywa się gamę durową. Pozostałe dźwięki można uzyskać przez chwyty kombinowane (widełkowe) lub częściowe tylko zakrywanie otworów palcowych, co jednak jest mało praktyczne. W związku z tym produkuje się flażolety o różnej wielkości odpowiadające poszczególnym tonacjom, z których D-dur uznawana jest za podstawową. Pełna skala flażoletu wynosi około dwóch oktaw. W niższym rejestrze instrument brzmi matowo i cicho, w wyższym barwa jest jasna i dźwięczna, nawet przenikliwa.

Flażolet:• ma sześć otworów, po trzy otwory dla każdej ręki, dla najsprawniejszych palców

– wskazującego, środkowego i serdecznego), niezależnie od siły zadęcia – wydaje ten sam dźwięk, przemieszczając go o oktawę w górę lub w dół,

• jest instrumentem o tzw. przedęciu oktawowym, oznacza to prostą właściwość – dmuchamy lekko i wydobywamy dźwięk, dmuchamy przy takim samym pokryciu palców mocniej i mamy ten sam dźwięk o oktawę wyższy,

• jest znacznie głośniejszy od fletu.

SŁUCHANIE MUZYKISłuchanie przez uczniów muzyki powinno być świadome, a to wymaga koncentracji uwagi. Jest zrozumiałe zatem, że nie można przedstawiać utworu w momencie, gdy klasa jest niespokojna, tuż po przerwie lub gdy uczniowie są zaabsorbowani innymi sprawami. Słuchanie zwykle jest poprzedzone wprowadzeniem dotyczącym tematu utworu, formy, aparatu wykonawczego, a także informacją o kompozytorze.

8

Najłatwiejsze do słuchania są utwory programowe, mające tytuł i ewentualnie treść pozamuzyczną, powinny też w jakiś sposób nawiązywać tematycznie do opracowywanego materiału. Utwory przeznaczone do słuchania nie mogą być długie, czas ich trwania powinien się ograniczyć do 3-4 minut. Są to zwykle piosenki lub krótkie utwory instrumentalne.

Po pierwszym wysłuchaniu utworu zwykle następuje rozmowa na jego temat. Uczniowie dzielą się spostrzeżeniami dotyczącymi tempa, nastroju, dynamiki, grających instrumentów itp. Przed ponownym słuchaniem należy zwrócić uwagę dzieci na bardziej szczegółowe elementy utworu, takie jak na przykład powtarzający się rytm, powracająca melodia, zmiana metrum itp. Jeśli utwór przypadnie dzieciom do gustu, można go posłuchać jeszcze raz na tej samej lekcji lub przy najbliższej okazji.

Słuchaniu muzyki może towarzyszyć malowanie lub inne działania plastyczne. Również prowadząc zajęcia plastyczne, warto łączyć je ze słuchaniem odpowiednio dobranych utworów. Warto zaproponować uczniom, aby przynieśli z domu swoje ulubione nagrania i od czasu do czasu przedstawili je kolegom w klasie. Może to ich zachęcić do słuchania muzyki poza szkołą.

ZADANIA TWÓRCZECelem tych zadań jest rozwijanie inwencji i kształtowanie postawy twórczej. Nikt nie oczekuje od improwizującego dziecka nadzwyczajnych efektów muzycznych, aczkolwiek czasem się takie zdarzają. Główną wartością jest w tym przypadku sam proces tworzenia, otwierający przed dzieckiem nowe, nieznane mu dotychczas możliwości.

Inwencja twórcza może się rozwijać przy różnych działaniach, podczas ruchu, mowy, śpiewu, gry na instrumentach, a także przy malowaniu czy pisaniu. Tworzenie jest sprawą bardzo intymną, dlatego prowadząc tego typu zadania, należy być bardzo ostrożnym w wyrażaniu oceny. Z zasady nie powinno się krytykować wysiłków do wyrażania samego siebie.

Decydując się na prowadzenie zadań twórczych, należy wiedzieć, które z nich są najłatwiejsze, które zaś przysparzają więcej kłopotów. Najprostsze są zadania ruchowe polegające na odtwarzaniu różnych czynności, naśladowaniu postaci, wyrażaniu nastroju.

Nieco trudniejsze jest improwizowanie na instrumentach, najtrudniejsze są jednak zadania wokalne. Zadaniem dziecka jest ułożenie na poczekaniu melodii do podanego tekstu, a nawet ułożenie całości, czyli melodii wraz z tekstem. Śpiewane opowiadania są bardzo interesującą formą wypowiedzi dzieci, jednak nie w każdej klasie się udają i nie każdy nauczyciel potrafi doprowadzić uczniów do momentu, w którym się otworzą psychicznie i zechcą współtworzyć wraz z kolegami.

Urszula Smoczyńska

9


DEKALOG EDUKACYJNY

1. Ucz miłości do drugiego człowieka i samego siebie.

2. Ucz wrażliwości i pokory wobec przyrody.

3. Rozwijaj pasje.

4. Rozwijaj zainteresowania.

5. Rozwijaj umiejętności.

6. Rozpalaj w sercach i umysłach radość z odkrywania świata.

7. Motywuj do działania.

8. Pomagaj zrozumieć świat.

9. Pogłębiaj wiedzę.

10. Pamiętaj! Jakim jesteś człowiekiem, takim będziesz nauczycielem!

Joanna Białobrzeska

10

ROZKŁAD MATERIAŁÓW 12

WRZESIEŃ 31

PAŹDZIERNIK 89

LISTOPAD 137

GRUDZIEŃ 209

STYCZEŃ 239

ZAJĘCIA INFORMATYCZNE 285

11

SPIS TREŚCI

ROZKŁAD MATERIAŁÓW

CZAS I ZAKRESREALIZACJI TEMAT DNIA

WRZESIEŃ1. TYDZIEŃW KLASIE

1. Temat: Powakacyjne powitania. Powakacyjne powitania. Zabawy integracyjne. Zapoznanie z podręcznikami i ćwiczeniami do klasy drugiej. Czytanie wstępu podręcznika „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”. Konstruowanie gier planszowych „Wakacyjne przygody”. Nauka piosenki „Druga klasa”.

WRZESIEŃ1. TYDZIEŃWAKACYJNE POWROTY

2. Temat: Moje wakacje. Ustne i pisemne wypowiedzi na temat minionych wakacji. Czytanie krótkich tekstów o wakacjach. Czytanie i omówienie rozdziału „Pobudka”. Dodawanie i odejmowanie w za-kresie 30 – układanie i rozwiązywanie zadań z treścią o tematyce wakacyjnej. Nauka piosenki „Druga klasa” cd. Tempo w muzyce. Wykonanie ramki na zdjęcie z wakacji. Zabawy ruchowe – wykonywanie zadań na czas.

3. Temat: Śpiesz się, ale powoli. Czytanie i omówienie rozdziału „Nerwowy poranek”. Wypowiedzi dzieci na temat ich organizacji czasu przed wyjściem do szkoły. Czasomierze. Wakacyjny instrument. Wartości rytmiczne – ćwierćnuty, ósemki. Sylaby rytmiczne – „ta”, „ti”. Ćwiczenia z kocykami – chodzenie na czworakach, poślizgi.

4. Temat: Wakacyjne skarby. Wypowiedzi dzieci na temat wakacyj-nych skarbów. Przygotowanie wystawy „Wakacyjne skarby”. Tworzenie kolekcji przedmiotów. Czytanie i omówienie rozdziału „Pierwszy dzień w szkole”. Czytanie z podziałem na role. Funkcja wykrzyknika i znaku zapytania w zdaniu. Nazwy miesięcy – kolejność i ich oznaczenia liczbowe. Znaki rzymskie od 1 do 20. Zapis dat różnymi spo-sobami. Zabawy bieżne – wyścigi po skarby.

5. Temat: Wakacyjne wspomnienia. Dłuższe ustne wypowiedzi dzieci na temat minionych wakacji. Czytanie i omówienie opowiadania „Wakacje na wsi”. Humor słowny i sytuacyjny. Przygotowanie klasowego kalendarza. Podstawowe zasady posługiwania się komputerem. Marszobiegi i opanowanie przeszkód. Nauka piosenki „Druga klasa” cd.

12


WRZESIEŃ2. TYDZIEŃWAKACYJNE POWROTY

1. Temat: Wakacyjne podróże po Polsce. Czytanie mapy. Szukanie i czytanie nazw miast na mapie Polski. Wielka litera w nazwach geogra-ficznych. Rok kalendarzowy – miesiące i liczba dni w miesiącu. Szuka-nie informacji w kalendarzu. Wartości rytmiczne – ćwierćnuty, ósemki, odczytywanie rytmów. Zabawy ruchowe ze skakankami.

2. Temat: Pocztówki z wakacji. Czytanie treści pocztówek i adresowanie ich. Uzupełnianie i pisanie treści pocztówek. Utrwalenie zapisu nazw miesięcy i dat. Obliczenia kalendarzowe. Nauka piosenki „Druga klasa” cd. Zabawy zespołowe – wyścigi, tory przeszkód.

3. Temat: Moja miejscowość. Opisywanie wakacyjnych krajobrazów i porównywanie ich z krajobrazem miejsca zamieszkania. Jednostki czasu. Odczytywanie godzin na zegarze. Obliczanie upływu czasu. Poznanie Roberta – przewodnika po ortografii. Czytanie i omówie-nie zasad ortograficznych związanych z pisownią „ó”. Szybkie pisanie – ćwiczenie pisania za pomocą programu do nauki maszynopisania. Gestodźwięki. „Krajobraz mojej miejscowości” – pejzaż malowany farbami.

4. Temat: Zabawy ortograficzne. Układanie bajek z wyrazami z „ó”. Pisanie wyrazów z „ó”. Czytanie i omówienie rozdziału „Pierwsza lekcja” – wyszukiwanie w tekście wyrazów sprawiających trudności ortograficzne. Obliczenia zegarowe związane z upływem czasu. Dźwięk „g”, klucz wiolinowy.

5. Temat: Wakacje Ali i Adama. Czytanie i omówienie rozdziału „Nasze wakacje”. „Wakacyjne powroty cioci Doroty” – czytanie dat, posługiwanie się rozkładem jazdy, obliczenia czasowe. Zapis dźwięku „e”. Takty – 2/4, 3/4, 4/4. Zabawy rzutne do celu.

13




WRZESIEŃ3. TYDZIEŃJEDEN ZA WSZYSTKICH, WSZYSCY ZA JEDNEGO

1. Temat: Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego. Wypowiedzi dzieci na temat miłej atmosfery w klasie i koleżeńskiej postawy. Redagowanie kodeksu klasowych przyjaciół „Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego!”. Czytanie planu miasta. Określanie kierunków w przestrzeni. Położenie odcinków: równoległe, prostopadłe, po-przeczne. Wyrażenia mianowane – metry. Obraz według P. Mondriana. Ćwiczenia na równoważni.

2. Temat: Mam odwagę przyznać się do winy. Ocena postępowa-nia bohatera opowiadania „O karafce z wodą na stole”. Czytanie z podziałem na role. Zabawy dramowe z zastosowaniem zwrotów grzecznościowych. Jednostki długości – mm, cm, m, km. Mierzenie wzrostu w gabinecie lekarskim. Zapis pomiarów. Porównywanie wzrostu. Instrumenty perkusyjne. „C” razkreślne. Odróżnianie trójdźwięku granego w górę i w dół

WRZESIEŃ3. TYDZIEŃROŚNIEMY JAK GRZYBY PO DESZCZU

3. Temat: A ja rosnę i rosnę. Czytanie i omówienie wiersza D. Wawiłow „A jak będę dorosła”. Dodawanie i odejmowanie wyrażeń dwumiano-wanych. Zamiana jednostek długości. A jak będę dorosła… – praca w programie WordPad. Skoki w dal. Nauka piosenki „Co się stało?”.

4. Temat: Rośnie moje starsze i młodsze rodzeństwo. Czytanie tek-stu „Rośniemy jak grzyby po deszczu”. Samodzielne pisanie zdań. Czytanie z podziałem na role opowiadania „Małgosia”. Dodawanie i odejmowanie wyrażeń dwumianowanych – obliczanie wzrostu. Nauka piosenki „Co się stało?” cd.

WRZESIEŃ3. TYDZIEŃDBAJMY O ZĘBY

5. Temat: Wszystko o zębach. Higiena jamy ustnej. Czytanie krótkich tekstów informacyjnych. Wypowiedzi dzieci o tym, w jaki sposób dbają o zęby. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 50 – rozwiązywanie zadań tekstowych. Nauka piosenki „Co się stało? cd. Zabawy rzutne do celu.

14


WRZESIEŃ4. TYDZIEŃDBAJMY O ZĘBY

1. Temat: Zęby stałe i mleczne. Czytanie tekstu „Wstrętna marchewka” z podziałem na role. Układanie i pisanie zdań z rozsypanek wyrazowych o tym, jak należy dbać o zęby. Samodzielne czytanie ze zrozumieniem opowiadania pt. „Pan Szczepan”. Projektowanie i rysowanie plakatu zachęcającego do jedzenia warzyw. Rysowanie planu pomieszczenia. Pojęcia: szerokość, długość, wysokość. Ćwiczenia równoważne z przyborami i bez przyborów. Marsz po ławeczkach.

WRZESIEŃ4. TYDZIEŃMOJA SZKOŁA

2. Temat: Moi szkolni koledzy. Czytanie i omówienie wiersza „Skarżypyta”. Gromadzenie i wyjaśnianie słownictwa związanego z cechami charakteru – wady i zalety. Uzupełnianie zdań o sobie. Redagowanie i pisanie zdań „Mój ulubiony kolega”. Czytanie i rysowa-nie planów. Pojęcie: skala. Rysowanie portretu koleżanki lub kolegi. Nauka piosenki „Trzech”. Zabawy bieżne – gry zespołowe. „Małgosia” – programownie w Scratch.

3. Temat: Szkoła dawniej i dziś. Opowiadanie o dawnych szko-łach. Wykonanie plakatu „Szkoła moich marzeń”. Rzeczowniki jako nazwy ludzi, zwierząt, roślin, rzeczy. Mierzenie długości i szerokości prostokątów. Obliczanie sumy długości boków figury. Pojęcie: obwód. Zabawy zespołowe i ćwiczenia z piłkami.

WRZESIEŃ4. TYDZIEŃWAKACYJNE ZNAJOMOŚCI

4. Temat: Poznajmy się lepiej. Wypowiedzi dzieci na temat ich zainteresowań. Zadawanie pytań i udzielanie odpowiedzi w pytaniach ankietowych. Wielka litera w imionach i nazwiskach. Alfabet. Czytanie i omówienie rozdziału „Spotkanie na plaży”. Dodawanie wyrażeń dwumianowanych – zadania z treścią. Zabawy i ćwiczenia z woreczkami. Nauka piosenki „Trzech” cd.

5. Temat: Wakacyjne znajomości. Czytanie i omówienie rozdziału „Wspomnienia pana Anatola”. Wypowiedzi dzieci na temat „Jak można zachować wspomnienia”. Założenie klasowej kroniki. Zwroty grzeczno-ściowe. Rozwiązywanie zadań z treścią. Działania w zakresie 50. Zabawy i ćwiczenia z obręczami.

15




PAŹDZIERNIK1. TYDZIEŃAKADEMIA DYPLOMACJI

1. Temat: Moja szkoła. Redagowanie zdań opisujących wygląd szkoły. Adres szkoły. Czytanie i omówienie rozdziału „Wakacje nad morzem”. Rozwiązywanie zadań matematycznych związanych z budynkiem szkoły. Nauka piosenki „Trzech” cd. Szybkie pisanie cd.

2. Temat: Akademia Dyplomacji – nauka dyskutowania. Czytanie i omówienie rozdziału „Klasowa awantura”. Wyszukiwanie w tekście wyrazów ze zmiękczeniami. Powtórzenie wiadomości o zmiękcze-niach. Czytanie z podziałem na role. Mierzenie długości boków figur geometrycznych. Kreślenie figur. Obliczanie obwodów. Zapis dźwięków: „d”, „a”. Zabawy bieżne – gry zespołowe.

3. Temat: Czasu nie można cofnąć. Wypowiedzi na temat przeczyta-nego tekstu „Dziadek” oraz na podstawie własnych przeżyć. Czytanie i omówienie rozdziału „Kolejna klasowa awantura”. Dziesiątkowy system pozycyjny. Cyfra dziesiątek i cyfra jedności. Ćwiczenia z worecz-kami – prawidłowa postawa. Wykonanie rzeźby „Upływający czas”.

4. Temat: Drużyna Ali i Adama. Czytanie i omówienie rozdziału „Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego!”. Wpis do „Zeszytu poszukiwacza skarbów”. Dodawanie liczb w zakresie 100 typu: 27 + 9 . Nazwy liczb w dodawaniu. Suma – wynik dodawania. Stosowanie nawiasu. Gama C-dur. Zapis dźwięków: „ f”, „h”.

PAŹDZIERNIK1. TYDZIEŃNA TROPACH JESIENI

5. Temat: Jesień w przyrodzie. Zmiany w przyrodzie w okresie jesieni. Określenie nastroju w opowiadaniu „Jesienne śpiochy”. Odejmowanie liczb w zakresie 100 typu: 27 – 9. Działania w nawiasach. Nazwy liczb w odejmowaniu. Różnica – wynik odejmowania. Wyrazy dźwiękonaśla-dowcze. Solmizacja. Zabawy bieżne – gry zespołowe. Jesień – stemplo-wanie liśćmi.

16


PAŹDZIERNIK2. TYDZIEŃPOŻYTECZNI I NIECHCIANI MIESZKAŃCY OGRODU

1. Temat: Jeż – mieszkaniec ogrodów. Omówienie życia jeża na przy-kładzie różnych rodzajów tekstów. Redagowanie krótkiej wypowie-dzi na określony temat – opis jeża. Zadania tekstowe „Ulica Akacjo-wa”. Zabawy bieżne – wyścigi dżdżownic, kretów, jeży. Rodzina jeży – lepienie z modeliny.

2. Temat: Humor słowny i sytuacyjny. Czytanie z podziałem na role wiersza „Dwa jeże”. Redagowanie i pisanie zdań na podany temat. Czytanie i omówienie zasad stosowania w zdaniach: myślnika, cudzysłowu, znaku zapytania, wykrzyknika. Pisownia wyrazów z „ż”. Dodawanie i odejmowanie liczb w zakresie 50 – rozwiązywanie zadań z treścią. „Jesienny album” – kopiowanie plików i folderów.

3. Temat: Niechciany mieszkaniec ogrodów – kret. Czytanie i omówienie tekstów informacyjnych na ten sam temat. Wybór i redagowanie najważniejszych informacji zawartych w omówionych tekstach. Dodawanie i odejmowania z przekroczeniem progu dziesiąt-kowego. Porównywanie sum i różnic. Nauka piosenki „Kret Horacy”.

4. Temat: Ala – bohaterka nadchodzących wydarzeń. Omówienie wad i zalet Ali na podstawie przeczytanego rozdziału „Ala”. Uzupełnianie opisu Ali. Rysowanie portretu Ali. Czytanie danych w tabeli, dodawa-nie wyników, obliczenia kalendarzowe. Przewrót w przód z przysiadu do przysiadu podpartego.

PAŹDZIERNIK2. TYDZIEŃPASJE I MARZENIA

5. Temat: Adam – bohater nadchodzących wydarzeń. Omówienie charakteru, zainteresowań, pasji Adama na podstawie rozdziału „Adam”. Wypowiedzi dzieci na temat ich pasji i marzeń. Opis wynalazku Adama. Uzupełnianie zdań o Adamie. Działania w zakresie 50 – obliczanie sum i różnic. Utrwalenie pojęć: suma i różnica. Porządkowanie wyników działań. Zabawy orientacyjno-porządkowe – bieżne na czworakach.

17




PAŹDZIERNIK3. TYDZIEŃWARZYWA I OWOCE

1. Temat: W ogrodzie – od pyłku do nasiona. Warunki życia roślin. Powstanie owocu. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 50. Roz-wiązywanie zadań z treścią – porównywanie różnicowe, dodawa-nie i odejmowanie wyrażeń dwumianowanych. Ćwiczenia i zabawy rzutne z piłkami. Chwyty piłki i podania w dwójkach. „W ogrodzie” – malowanie naturalnymi sokami owoców i warzyw.

2. Temat: Owoce. Wartości odżywcze owoców. Opis ich wyglądu i smaku. Samodzielne czytanie tekstu „Zakupy”. Pisanie odpowiedzi do przeczy-tanego tekstu. Kolejność wydarzeń. Ważenie. Jednostki masy. Przygoto-wanie owocowych kompozycji. Nauka piosenki „Kret Horacy” cd. Owoce – praca w programie Paint.

3. Temat: Owoce cd. Szkodniki sadów i ogrodów. Budowa owocu. Wykonanie plakatu o szkodnikach. Obliczanie sum i różnic. Rozwiązy-wanie zadań rozmaitych. Gry i zabawy rzutne do celu.

PAŹDZIERNIK3. TYDZIEŃPASJEI MARZENIA

4. Temat: Darek – bohater nadchodzących wydarzeń. Omówienie charakteru, zainteresowań Darka na podstawie rozdziału „Darek”. Wypowiedzi dzieci na temat „Kim chcę zostać w przyszłości?”. Uzupełnianie opisu Darka. Utrwalenie i pogłębienie wiedzy o zegarze w zakresie odczytywania godzin. Strefy czasowe – obliczenia zegarowe. Ćwiczenia z kocykami – poślizgi.

5. Temat: Irenka – bohaterka nadchodzących wydarzeń. Omówienie charakteru i zainteresowań Irenki. Wyjaśnienie pojęć: „optymista”, „pesymista”. Wypowiedzi dzieci na temat „Kim warto być: pesymistą czy optymistą?”: Uzupełnienie opisu Irenki. Utrwalenie i pogłębienie wiedzy o zegarze w zakresie odczytywania godzin. Czytanie rozkła-dów lotów, jazdy pociągów i autobusów. Zabawy i ćwiczenia chwytne z małymi piłeczkami.

18


PAŹDZIERNIK4. TYDZIEŃWARZYWA I OWOCE

1. Temat: Warzywa – wartości odżywcze warzyw. Czytanie wiersza „Warzywa” J. Tuwima z naturalną intonacją. Teatrzyk warzywny.Omówienie budowy rośliny warzywnej. Poznanie zasad pisowni wyrazów z „rz”. Rozwiązywanie zadań z treścią – dodawanie i odej-mowanie wyrażeń dwumianowanych. Obliczenia czasowe. Ćwiczenia i zabawy rzutne z piłkami.

2. Temat: Owocowe i warzywne przetwory. Sposoby przechowywania owoców i warzyw. Pisownia wyrazów z „rz”. Różne rodzaje termome-trów – odczytywanie wskazań termometru. Zapis wartości tempe-ratury w stopniach Celsjusza. Temperatura poniżej zera. Ćwiczenia oddechowe i równoważne na ławeczkach. Owoce i warzywa – wydzie-ranka z kolorowych gazet. Owocowa gra – ćwiczenia programowania w Scratch. Ćwiczenia oddechowe i równoważne na ławeczkach.

PAŹDZIERNIK4. TYDZIEŃPASJE I MARZENIA

3. Temat: Olek – bohater nadchodzących wydarzeń. Omówienie charakteru i zainteresowań Olka na podstawie rozdziału „Olek”. Wypowiedzi dzieci na temat „Czy warto mieć dystans do samego siebie?”. Uzupełnienie opisu Olka. Porównywanie tygodniowych pro-gnoz pogody. Porządkowanie temperatur. Stopnie gamy. Kierunek dźwięku.

4. Temat: Pola – bohaterka nadchodzących wydarzeń. Omówienie charakteru i zainteresowań Poli na podstawie rozdziału „Pola”. Zabawy na wyobraźnię – wymyślanie nieprawdopodobnych historii. Uzupełnia-nie opisu Poli. Porównywanie tygodniowych prognoz pogody. Czytanie mapy pogody. Zaprojektowanie tygodniowego kalendarza pogody. Ciekawostki o temperaturach w różnych miejscach świata.

5. Temat: Marek – bohater nadchodzących wydarzeń. Omówienie charakteru i zainteresowań Marka. Oglądanie różnych encyklopedii. Poszukiwanie w encyklopediach odpowiedzi na różne pytania. Uzu-pełnianie opisu Marka. Wykonanie kalendarzy pogody. Odczytywanie wartości temperatury. Doskonalenie przewrotu w przód z miejsca.

19




LISTOPAD1. TYDZIEŃPOGODA

1. Temat: Pogoda. Wpływ pogody na życie na Ziemi i zachowanie czło-wieka. Chmury. Parowanie – doświadczenie. Z głową w chmurach – zabawa. Związki frazeologiczne „Chodzić z głową w chmurach” oraz „Chodzić twardo po ziemi”. Obliczanie różnic temperatur – odej-mowanie w zakresie 50. Nauka piosenki „Porozmawiajmy o pogo-dzie”. „Chmury” – praca w edytorze WordPad. Ćwiczenia równoważne na ławeczkach.

2. Temat: Prognoza pogody. Meteorolodzy i ich praca. Stacja me-teorologiczna. Czytanie map pogody, symboli i różnych tekstów użytecznych. Dla kogo prognoza pogody jest szczególnie ważna? – prezentacja w grupach. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 50 z przekroczeniem progu dziesiątkowego. Obliczanie różnic tempe-ratur. Rozwiązywanie zadań z treścią. „Deszczowy świat” – mokre na mokrym. Zabawy ruchowe – szybkie reakcje na sygnały wzrokowo- -słuchowe.

3. Temat: Krążenie wody w przyrodzie. Czytanie różnych tekstów infor-macyjnych związanych z tematem dnia. Woda w postaci ciekłej, gazo-wej i stałej – doświadczenia. Cechy charakterystyczne dialogu. Czytanie z podziałem na role. Szukanie danych w tabeli. Obliczanie różnic tem-peratur. Nauka piosenki „Porozmawiajmy o pogodzie” cd.

LISTOPAD1. TYDZIEŃNA TROPACH

4. Temat: Pamiątki, zdjęcia, bibeloty – zatrzymane wspomnienia. Czytanie i omówienie rozdziału „Spotkanie na strychu”. Opis stry-chu. Wypowiedzi dzieci na temat przyniesionych z domu pamiątek. Utrwalenie pisowni wyrazów z „rz”. Liczby dwucyfrowe – parzyste i nieparzyste. Nauka piosenki „Porozmawiajmy o pogodzie” cd.

5. Temat: Tajemnice i szyfry. Czytanie i omówienie rozdziału: „Zeszyt i mapa <<Walecznych Serc>>”. Wypowiedzi na temat „Co może, a co nie powinno być tajemnicą”. Odczytywanie i wymyślanie własnych szyfrów. Kolejność liter w alfabecie. Rysowanie drugiej części mapy. „Test wiedzy” – zadania rozmaite. Doskonalenie przewrotu w przód z miejsca, z marszu i z biegu.

20


LISTOPAD2. TYDZIEŃJESIENNE ZMIANY

1. Temat: Zmiany w przyrodzie jesienią. Kalendarz pogody – wyciąga-nie wniosków. Doświadczenia i zabawy związane z ruchem powietrza. Wiatrowe zabawy – prace plastyczne. Wiatr – rozszerzenie zasobu słow-nictwa. Gromadzenie wiadomości o jesieni. Samodzielne redagowanie notatki. Dziesiątkowy system pozycyjny – zapis liczb w zakresie 100. Dodawanie liczb dwucyfrowych. Zabawy bieżne i rzutne.

2. Temat: Cechy charakterystyczne pogody w okresie późnej jesieni. Czytanie i analiza wiersza W. Chotomskiej „Listopad”. Rymy w wierszu. Odejmowanie liczb dwucyfrowych w zakresie 100. Lega toi staccato. Odtwarzanie wzorów graficznych głosem. Zawody z parasolkami.

LISTOPAD2. TYDZIEŃCZY TYLKO PTAKI MOGĄ LATAĆ?

3. Temat: Kosmos. Czytanie różnych tekstów związanych z tematem dnia. Wielka litera w nazwach planet i gwiazd. Kolorowanie rakiety – obliczenia pamięciowe w zakresie 100 z przekroczeniem progu dziesiąt-kowego. Rakieta – wykonanie modelu rakiety z różnych materiałów.

4. Temat: Mały pilot. Pracownicy lotniska. Wypowiedzi dzieci na podsta-wie ilustracji i krótkich tekstów. Samodzielne układanie tekstu zgodnie z kolejnością wydarzeń. Dodawanie liczb dwucyfrowych w zakresie 100 różnymi sposobami. Samolot – praca w programie graficznym Paint. Nauka piosenki „Bujam w obłokach”. Zabawy rzutne – rzuty piłką do celu.

LISTOPAD2. TYDZIEŃWALECZNE SERCA

5. Temat: „Mapa skarbu”. Wymyślanie i rysowanie drugiej poło-wy mapy. Wspólne redagowanie zasad „Walecznych Serc”. Głośne czytanie wybranych fragmentów przeczytanych rozdziałów „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”. Odczytanie i zapisanie zasad „Wa-lecznych Serc”. Liczby parzyste i nieparzyste. Nauka piosenki „Bujam w obłokach” cd. Zabawy zręcznościowe z piłką: chwyty, rzuty, podania.

21




LISTOPAD3. TYDZIEŃCZY TYLKO PTAKI MOGĄ LATAĆ?

1. Temat: Marzenia o lataniu. Czytanie i omówienie opowiadania „Ja chcę latać”. Rozwijanie zdań. Odejmowanie liczb dwucyfrowych w zakresie 100 różnymi sposobami. Nauka piosenki „Bujam w obło-kach” cd. Zabawy bieżne z wykorzystaniem kocyków. Sterowanie lotem samolotu – programowanie w Scratch.

2. Temat: Dziwne pojazdy latające. Czytanie i omówienie wiersza L.J. Kerna pt. „Latający dywan”. Wyrazy o podobnym znaczeniu. Przed-stawianie liczb dwucyfrowych w postaci sum i różnic. Kanon i znak repetycji. „Dziwny pojazd latający ” – kompozycja z różnych materiałów.

3. Temat: Sokoły – niezwykli pracownicy lotniska. Rola sokołów na terenie lotniska. Sokolnicy i ich zadanie. Samodzielne redagowanie odpowiedzi na pytania. Utrwalenie wiadomości o rzeczownikach. Pie-niądze – obliczanie kwot, wydawanie reszty. Pauza półnutowa.

LISTOPAD3. TYDZIEŃANONIMY

4. Temat: Bohater pozytywny i negatywny. Czytanie i omówienie roz-działu „Przygoda pana Jana”. Ocena postępowania pana Jana. Czas przyszły, przeszły i teraźniejszy. List jako forma wypowiedzi pisemnej. Dodawanie wyrażeń mianowanych – kg, l, km, m, cm, zł. Miniukład gim-nastyczny – przejście z jednego zadania ruchowego do drugiego.

5. Temat: Anonim. Czytanie i omówienie rozdziału „Tajemnicze zniknięcie Karoliny”. Czytanie z podziałem na role. Pisanie anonimów z komplementami dla koleżanki lub kolegi. Ułożenie z liter wyciętych z gazet odpowiedzi na pytania. Dodawanie i odejmowanie w zakre-sie 50 – rozwiązywanie zadań z treścią. Zabawy zespołowe i ćwiczenia z piłkami.

22


LISTOPAD4. TYDZIEŃPTAKI

1. Temat: Ptaki – cechy charakterystyczne ich budowy. Omawianie cech charakterystycznych budowy ptaków. Pisanie zdań na podstawie prze-czytanego tekstu. Dodawanie i odejmowanie wyrażeń mianowanych – rozwiązywanie zadań z treścią. Jednostka masy – dekagram. Zabawy rzutne – podrzucanie i chwytanie piłki.

2. Temat: Ptaki – cechy charakterystyczne ich budowy. Poznanie pracy ornitologa. Zwyczaje kukułki. Dodawanie wyrażeń dwumianowanych – zł, gr. Jednostka monetarna – grosz. Zapis dźwięku „d”. Ptak – lepienie ptaków z gliny. Fotomontaż zdjęć różnych ptaków. Praca w programie graficznym Paint.

3. Temat: Dziennik obserwacji ptaków. Czytanie krótkich tekstów informacyjnych o różnych ptakach. Wspólne redagowanie najważniej-szych informacji o niektórych ptakach. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 100 – zadania z treścią. Wykonanie książeczek o wybranych ptakach.

4. Temat: Odloty i przyloty ptaków. Życie i zwyczaje bocianów. Uzupełnianie zdań na podstawie przeczytanego tekstu. Zadania „Podróż do Afryki” – szukanie danych w tabeli, posługiwanie się wyrażeniami mianowanymi. Zabawy rzutne – podrzucanie i łapanie piłki w różnych pozycjach.

LISTOPAD4. TYDZIEŃNA TROPACH

5. Temat: Archeologia. Czytanie i omówienie rozdziału „Karolina i jej dziadek podróżnik”. Podsumowanie zebranych informacji o Karolinie. Wyjaśnienie pojęcia „archeologia”. Oglądanie i opis zdjęć z wykopalisk. Obliczenia pieniężne – rozwiązywanie zadań tekstowych. Zabawy i ćwi-czenia z woreczkami.

23




GRUDZIEŃ1. TYDZIEŃDOM

1. Temat: Mój dom. Wypowiedzi dzieci na temat „Czy mój dom to tyl-ko cztery ściany?”. Czytanie i omówienie wiersza D. Gellner „Dom”. Mnożenie jako zapis dodawania jednakowych składników. Zapis dzia-łań za pomocą dodawania i mnożenia. Kształtowanie siły ramion – zwis czynny i bierny na drabince. Wykonanie dekoracyjnej wizytówki na drzwi pokoju.

2. Temat: Domowe obowiązki. Czytanie i omówienie opowiadania „Sobota”. Ustalenie kolejności wydarzeń. Powtórzenie wiadomości o czasowniku i rzeczowniku. Mnożenie w zakresie 30 – zapis doda-wania jednakowych składników. Prezentacja „Moja rodzina” – pierw-sze zastosowanie programu PowerPoint. Podania i chwyty piłki koszykowej.

3. Temat: Co wiesz o swojej rodzinie? Wypowiedzi dzieci na temat: „Moja rodzina” na podstawie przyniesionych albumów i nagranych wywiadów z osobami z najbliższej rodziny. Stopnie pokrewieństwa. Czytanie opowiadania ks. Jana Twardowskiego „Co wiesz o swojej rodzinie?”. Uzupełnianie zdań na podstawie przeczytanego tekstu. Posługiwanie się pojęciami: czynniki, iloczyn. Przemienność mno-żenia. „Rodzina” – kolaż z kolorowych gazet. Minipiłka ręczna – podnoszenie w biegu i marszu, toczenie.

GRUDZIEŃ1. TYDZIEŃWALECZNE SERCA

4. Temat: Plany, organizacja dnia. Czytanie i omówienie planu działań „Walecznych Serc”. Uzupełnianie planu działań. Obliczenia pieniężne. Wyrażenia mianowane. Pojęcia: cena, wartość, koszt. Doskonalenie przewrotu w przód i w tył.

5. Temat: Różne formy komunikacji pisemnej. Listy, pocztówki, telegramy, SMS-y, e-maile itp. Czytanie i omówienie rozdziału „Dziw-ny list”. Ocena postępowania Zosi, jej koleżanek i kolegów. Obliczenia pieniężne – cena, wartość, koszt. Papeteria – przygotowanie papeterii, dekorowanie papieru listowego i kopert.

24


GRUDZIEŃ2. TYDZIEŃNA TROPACH

1. Temat: Punktualność – ważna cecha człowieka. Planowanie i organizowanie własnych działań. Czytanie i omówienie wiersza D. Wawiłow pt. „Szybko”. Omówienie zasad pisowni wyrazów z „h”. Mnożenie w zakresie 50 – rozwiązywanie zadań z treścią. Nauka i śpiewanie kolęd.

2. Temat: Żarty i zabawne sytuacje. Wypowiedzi dzieci. Udzielanie odpowiedzi na pytanie: „Jakie powinny być żarty?”. Czytanie i omó-wienie rozdziału „Klasowy żart”. Mnożenie w zakresie 50 – „Plan ogrodu cioci Dorotki”. Minikoszykówka – kozłowanie, gry zespołowe. Karykatury – praca w programie Paint.

3. Temat: Plan dnia. Czytanie i omówienie rozdziału „Zaplanowana ak-cja”. Ustny opis przebiegu zaplanowanych działań „Walecznych Serc”. Pisanie planu zajęć. Mnożenie jako zapis dodawania jednakowych składników. Podanie piłki koszykowej w dwójkach – gra w minikoszy-kówkę. Wykonanie kukły symbolizującej zimę.

GRUDZIEŃ2. TYDZIEŃPRZYJACIEL CZŁOWIEKA

4. Temat: Pies – przyjaciel człowieka. Wypowiedzi dzieci na temat czworonożnych przyjaciół. Czytanie fragmentów książki „O psie, który jeździł koleją”. Przygotowanie plakatów „Pies – przyjacielem człowieka”. Zorganizowanie zbiórki na schroniska dla psów – zebranie potrzebnych rzeczy, np. karmy. Obliczenia pieniężne – obliczanie kosztu zakupów i reszty. Biegi na czworakach z przeszkodami.

5. Temat: Pies – przyjaciel człowieka. Obejrzenie filmu, którego bohaterem jest pies. Cechy charakterystyczne psów. Mnożenie liczb w zakresie 50. Gry i zabawy skoczne. Ćwiczenia korygujące płaskie stopy.

25




GRUDZIEŃ3. TYDZIEŃW OCZEKIWANIU NA ŚWIĘTA

1. Temat: Nadchodzą święta. Zwyczaje i tradycje świąt Bożego Narodzenia. Czytanie i omówienie opowiadania „Wigilia”. Przygotowa-nie książeczki „Święta Bożego Narodzenia”. Wykonanie świątecznych ilustracji. Dzielenie jako mieszczenie i podział na równe części. Zabawy ze skakanką. Śpiewanie kolęd.

2. Temat: Ludzie czekają na twoją pomoc. Rozmowa z dziećmi o poma-ganiu ludziom samotnym, starszym, ubogim. Czytanie i omówienie roz-działu „Szczęśliwe zakończenie”. Ocena postępowania dzieci. Mnożenie i dzielenie w zakresie 30 – „Urodzinowe przyjęcie Oli”. Nasze kolędo-wanie – śpiewanie kolędy „Mędrcy świata”. Kolęda – programowanie melodii w Scratch.

3. Temat: Nasza choinka. Świecidełka na choinkę – dawniej i dziś. Wspólne ubieranie choinki. Pisanie wyrazów z „ch”. Czytanie przepi-sów dań wigilijnych. Porównywanie różnicowe i ilorazowe. Obliczenia kalendarzowe. Święta na świecie – kolęda „Cicha noc”. Gry zespoło-we – rzuty przyborami do celu. Zabawa w ubieranie choinki – praca w programie Scratch.

4. Temat: Święty Mikołaj – prawda czy fikcja? Krzyżówka – wprowadze-nie do zajęć. Legenda o św. Mikołaju. Czytanie i dyskusja na temat tek-stu „Święty Mikołaj”. Pisanie listów do Świętego Mikołaja. Powtórzenie wiadomości o rzeczownikach. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 100.

5. Temat: Nadchodzi Nowy Rok. Moje marzenia i plany. Czytanie i omówienie tekstu ks. Jana Twardowskiego „O północy”. Redagowa-nie życzeń świątecznych. Dodawanie i odejmowanie jako działania wzajemnie odwrotne. Rodzaje tańców – nauka kroków krakowiaka, polki.

26


STYCZEŃ1. TYDZIEŃNA TROPACH ZIMY

1. Temat: Czy przyroda śpi zimą? Obserwacja śniegu – eksperymen-ty. Sztuczny śnieg – praca plastyczno-techniczna. Wypowiedzi dzieci na temat „Czy przyroda śpi zimą?”. Ustny i pisemny opis zimowego krajobrazu. Czytanie i omawianie wiersza L.J. Kerna „Śnieg”. Śnieg – prace plastyczne. Obliczenia zegarowe związane z upływem czasu. Zabawy na śniegu – rzuty śnieżkami do celu. Zima rzeczywista i wymy-ślona – praca plastyczna.

STYCZEŃ1. TYDZIEŃPIERWSZA POMOC

2. Temat: Pierwsza pomoc. Rozmowa z dziećmi na temat „Jak udzie-lać pierwszej pomocy?”. Czytanie i omówienie rozdziału „<<Waleczne Serca>> poznają pana Zbyszka”. Nauka bandażowania ręki, kolana. Obliczenia zegarowe – czytanie rozkładów jazdy. Zabawy bieżne – gry zespołowe.

STYCZEŃ1. TYDZIEŃBĄDŹ BEZPIECZNY

3. Temat: Bądź bezpieczny na drodze. Znaki drogowe. Zagrożenia i zasady bezpieczeństwa ruchu drogowego. Wyodrębnianie klas przed-miotów (znaki informacyjne, nakazu, zakazu, ostrzegawcze). Redago-wanie krótkich tekstów informacyjnych. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 100. Dynamika, oznaczenia p – piano, f – forte. Powtórzenie oznaczeń muzycznych. Ćwiczenia ze skakankami.

4. Temat: Bądź bezpieczny na drodze. Quizy i konkursy ze znajomości znaków drogowych. Czytanie i omówienie rozdziału „Owocne ponie-działkowe spotkanie”. Czytanie z podziałem na role. Liczby trzycyfro-we. Zapis cyfrowy i słowny. Znaki drogowe – prezentacja w programie PowerPoint.

5. Temat: Bezpieczeństwo zimowych zabaw. Rozmowy na temat bez-pieczeństwa zabaw zimowych. Ocena postępowania bohaterów opo-wiadania „Zabawa”. Zapis słowny i cyfrowy liczb trzycyfrowych. Bitwa na piosenki – konkurs. Zabawy i ćwiczenia z małymi piłeczkami.

27




STYCZEŃ2. TYDZIEŃSPOSOBY PODRÓŻOWANIA

1. Temat: Na dworcu kolejowym. Transport kolejowy. Zachowanie zasad bezpieczeństwa w pobliżu torów kolejowych. Układanie zgodnie z kolejnością fragmentów wiersza J. Tuwima pt. „Lokomotywa”. „Mapa linii kolejowych w Polsce” – odczytywanie odległości i porównywanie długości tras. Jednostka długości: kilometr. Ćwiczenia równoważne na ławeczkach. Rondo, temat, kuplety.

STYCZEŃ2. TYDZIEŃNA TROPACH

2. Temat: Dotrzymujemy danego słowa. Czytanie i omówienie rozdziału „Ala zdobywa klucz”. Wypowiedzi dzieci na temat „Dlaczego należy dotrzymywać danego słowa?”. Czytanie z podziałem na role. Na planie filmowym – zagranie rozdziału „Ala zdobywa klucz”. „Mapa autostrad w Polsce” – rozwiązywanie zadań z treścią. Wyrażenia mianowane – km. Śnieżynki w programie Paint – zabawa graficzna. Tworzenie własnego płatka śniegu. Ćwiczenia z kozłowaniem piłki.

STYCZEŃ2. TYDZIEŃPALCEM PO MAPIE

3. Temat: Podróże palcem po mapie. Mapa. Podróżnik i turysta. Opowieści o przygodach podróżników. Różne sposoby podróżowania. Ciekawe zakątki świata pokazywane na mapach, globusie, ilustracjach, filmach. Kierunki na mapie. Wielka litera w nazwach miast i rzek. „Mapa rzek w Polsce” – czytanie i porównywanie liczb trzycyfrowych. Miniko-szykówka – kozłowanie piłki, rzuty do kosza.


4. Temat: Mapa. Podróż w cztery strony świata – zabawa. Utrwalenie znaków i symboli na mapie. Główne kierunki. Czytanie i omówienie rozdziału „Sprzątanie szatni”. Zabawa w ilustratora – rysowanie ilustra-cji do fragmentu tekstu. Odcinek. Mierzenie długości odcinków miarką centymetrową. Muzyka z różnych stron świata.

5. Temat: Emocje i nastrój w tekstach literackich. Czytanie i omówienie rozdziału „Tajemniczy szyfr”. Wyszukiwanie w tekście zdań budujących nastrój. Czytanie z podziałem na role. Rysowanie komiksów ilustrują-cych przygodę „Walecznych Serc” w szatni. Łamana. Rysowanie łama-nych. Obliczanie łącznej długości odcinków. Zabawy zręcznościowe z piłką. Zilustrowanie różnych nastrojów – rysunek pastelami.

28



1. Temat: Alfabety. Czytanie i omówienie rozdziału „Marek jest geniuszem”. Zabawy z alfabetem – utrwalenie kolejności liter w polskim alfabecie. Różne rodzaje alfabetów. Kaligrafia – pisanie znaków z różnych alfabetów. Utrwalenie zapisu słownego liczb trzycy-frowych. Zabawy bieżne z wykorzystaniem kocyków i woreczków.

STYCZEŃ3. TYDZIEŃMIEJSCOWOŚCI I MIEJSCA

2. Temat: Moja miejscowość. Moja miejscowość i jej okolice na mapie. Wspólne przygotowanie planu drogi ze szkoły do określonego miej-sca. Pisownia nazw ulic wielką literą. Dodawanie liczb trzycyfrowych – działania na pełnych dziesiątkach. Śnieg – pisanie, formatowanie i animowanie tekstu. Praca w programie PowerPoint. Zabawy zespoło-we z piłkami. Zabawy bieżne – wykorzystanie kocyków i woreczków.

3. Temat: Wielkie miasta, małe miasteczka. Różnice i podobieństwa w wyglądzie miast. Herby i legendy związane z moim miastem lub z miastem z najbliższej okolicy. Odejmowanie liczb trzycyfrowych – działania na pełnych dziesiątkach. Chwyty i podania piłki w dwójkach.

4. Temat: Warszawa – stolica Polski. Wypowiedzi na temat ciekawych miejsc w stolicy na podstawie różnych tekstów, ilustracji, filmów. Herb i legendy związane z Warszawą. Wspólne redagowanie prospektu – zaproszenie na wycieczkę po Warszawie. Czytanie i porównywanie liczb trzycyfrowych. Zabawy rzutne i skoczne.

5. Temat: Moje najpiękniejsze miejsce na świecie. Czytanie i omówie-nie opowiadania J. Białobrzeskiej „Najpiękniejsze miejsce na świe-cie”. Kolejność wydarzeń. Wypowiedzi dzieci na temat najpiękniej-szego, ich zdaniem, miejsca na świecie. Zapis cyfrowy i słowny liczb trzycyfrowych. Ćwiczenia z kozłowaniem piłki w różnych pozycjach. „Najpiękniejsze miejsce na świecie” – malowanie farbami.

29




STYCZEŃ4. TYDZIEŃW MIEŚCIE

1. Temat: Miasto dawniej i dziś. Wypowiedzi na temat zmian w wyglą-dzie miast na podstawie przeczytanych opowiadań: „Miasto mojego dzieciństwa”, „Wycieczka” oraz rozmów z najstarszymi mieszkańcami miasta. Obliczenia wagowe i pieniężne – zamiana gramów na deka-gramy, liczenie setkami w zakresie 1000. „Kolej”– prezentacja o budo-wie pierwszego parowozu w programie PowerPoint. Zabawy bieżne – tor przeszkód.

2. Temat: Zapraszam do swojej miejscowości. Wypowiedzi dzieci na te-mat: „Historia mojej miejscowości”. Ciekawi ludzie i miejsca. Przygoto-wanie programu dwudniowej wycieczki. Obliczenia pieniężne – monety i banknoty. Rzuty do celu – gry zespołowe.

STYCZEŃ4. TYDZIEŃREKLAMY,OGŁOSZENIA, SZYFRY

3. Temat: Reklamy. Cechy charakterystyczne reklam i ich oddziaływanie na odbiorców. Sposoby reklamowania. Wymyślanie reklamy produktów. Plakat – reklama rodzinnej miejscowości. Rozwiązywanie zadań teksto-wych. Ćwiczenia z przyrządami.

4. Temat: Ogłoszenia. Czytanie i omówienie rozdziału „Rozpacz Poli”. Cechy charakterystyczne ogłoszenia. Uzupełnianie treści ogłoszeń. Redagowanie dowolnych ogłoszeń. Rozwiązywanie zadań z treścią – zadania rozmaite. Kształtowanie szybkości – bieg po linii prostej.

5. Temat: Każdy popełnia błędy. Czytanie i omówienie rozdziału „Odszyfrowana informacja”. Ocena Poli. Wypowiedzi dzieci na temat „Czy każdy ma prawo do popełniania błędów?”. Utrwalenie wiadomo-ści i umiejętności – rozwiązywanie zadań tekstowych. Próby wyjaśnie-nia odszyfrowanej informacji. Krzyżyk – znak podwyższający dźwięk o pół tonu. Zabawy zręcznościowe z piłką: chwyty, rzuty, podania. Gra w dwa ognie.

30

1. TYDZIEŃPowakacyjne powitania ..................................................................................................... 32

Moje wakacje ........................................................................................................................ 36

Śpiesz się, ale powoli .......................................................................................................... 39

Wakacyjne skarby ................................................................................................................ 42

Wakacyjne wspomnienia .................................................................................................. 44

2. TYDZIEŃWakacyjne podróże po Polsce ...........................................................................................47

Pocztówki z wakacji .............................................................................................................50

Moja miejscowość ...............................................................................................................52

Zabawy ortograficzne .......................................................................................................... 57

Wakacje Ali i Adama ............................................................................................................58

3. TYDZIEŃJeden za wszystkich, wszyscy za jednego ......................................................................60

Mam odwagę przyznać się do winy ................................................................................65

A ja rosnę i rosnę ..................................................................................................................68

Rośnie moje starsze i młodsze rodzeństwo .................................................................. 73

Wszystko o zębach ............................................................................................................... 75

4. TYDZIEŃZęby stałe i mleczne .............................................................................................................77

Moi szkolni koledzy ..............................................................................................................80

Szkoła dawniej i dziś ........................................................................................................... 82

Poznajmy się lepiej .............................................................................................................. 86

Wakacyjne znajomości ........................................................................................................88

WRZESIEŃ

31

WRZESIEŃ PIERWSZY TYDZIEŃ

1. TEMAT: Powakacyjne powitaniaPowakacyjne powitania. Zabawy integracyjne. Zapoznanie z podręcznikami i ćwiczeniami do klasy drugiej. Czytanie wstępu podręcznika „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”. Konstruowanie gier planszowych „Wakacyjne przygody”. Nauka piosenki „Druga klasa”.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� płyta CD z piosenkami,�� plastikowe kubki, �� duże arkusze szarego papieru,�� kolorowe kartki formatu A4, �� przybory do pisania, �� kredki,�� pionki i kostki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� POWITANIA POWAKACYJNE. �� ZABAWA SŁOWEM. Tworzenie nowych słów, które zaczynają się od kolejnych liter wyrazu „WA-KACJE”. Nauczyciel zapisuje wyraz pionowo. Nowe słowa mają odpowiadać na pytanie „Jakie były wakacje?”. Można dopisać kilka wyrazów zaczynających się na daną literę (np.: wesołe, włóczęgowskie, atrakcyjne, krótkie, ciekawe, jasne, efektowne). �� ZABAWA „Powakacyjne nastroje”. Wszyscy siedzą w kręgu. Nauczyciel kieruje do dzieci różno-rodne pytania lub polecenia. W odpowiedzi dzieci wstają i wykonują rozmaite gesty lub ruchy wskazane przez nauczyciela. Przykłady: – Kto jest radosny?– Kto miał problem z wczesnym obudzeniem się i wstaniem?– Kto nie mógł doczekać się powrotu do szkoły? – Niech położą się na plecach wszyscy, którzy byli nad morzem i leżeli plackiem na plaży. ��OMÓWIENIE wyglądu i zawartości podręczników oraz ćwiczeń do kl. II. Wypowiedzi na temat zdjęć i ilustracji. Czytanie listów autorki książek do dzieci.�� CZYTANIE wstępu podręcznika „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 3-5).��DORYSOWANIE własnej postaci obok zdjęcia dzieci z drużyny „Walecznych Serc” (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 3).�� ANKIETA „Kilka pytań po wakacjach”. Dzieci samodzielnie wypełniają ankietę (Ćwiczenia „Dzien-nik pisarza”, cz. A, str. 3). ��KONSTRUOWANIE GIER PLANSZOWYCH „Wakacyjne przygody”. Praca w grupach. Na arku-szach szarego papieru dzieci tworzą kręty „chodnik” składający się z karteczek – prostokątów

32

powstałych z kilkukrotnego złożenia kartki formatu A4. Każdy członek grupy przygotowuje dwa pola specjalne – kartoniki dwa razy większe. Wykonuje na nich rysunki ilustrujące wa-kacyjne przygody. Z jednym z nich wiąże się nagroda, a z drugim postój, cofnięcie się lub wykonanie dodatkowego zadania. Na koniec dzieci w grupach naklejają na arkuszach szarego papieru wszystkie przygotowane pola. Zadania specjalne powinny pojawiać się co kilka pól. W ten sposób powstaną barwne plansze. Na osobnych kartkach formatu A4 twórcy plansz zapisują proste instrukcje. Dotyczą one głównie pól specjalnych, np. „Stoisz jedną kolejkę”, „Idziesz do przodu przez 3 pola”, „Stoisz i wołasz o pomoc”. ��GRA W GRY PLANSZOWE. Po skończonej grze dzieci zmieniają miejsca, czyli planszę. �� PYTANIE: „Co to jest skarb?”. Dzieci mówią swobodnie o swoich wyobrażeniach bądź wykazują się wiedzą na temat skarbów. �� ZABAWA „Wyprawa po skarb”. Praca w parach. Dzieci poruszają się po planszy w kształcie kwadratu podzielonego na 100 kwadratów, każdy o boku jednego centymetra (kserokopia wy-druku komputerowego). W jednym okienku drukujemy wyraz „Skarb”. Dzieci wędrują od pola START, które umiejscawiamy w dolnym, lewym rogu planszy. Nauczyciel wydaje polecenia typu: „Idźcie przez 7 pól: do góry, na dół, w lewo, w prawo”. Dzieci idą i kolorują wyznaczone pola. W ten sposób powstaje droga do skarbu. Zdobędą skarb, jeśli znajdą się na polu z na-pisem „SKARB”. Oznacza to, że poruszali się prawidłowo. ��NAUKA PIOSENKI „Druga klasa” (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 9).

PRACA DOMOWA: „Moje wakacje” – narysowanie pocztówki z wakacji i zabawnej wakacyjne-przygody (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 6). Przyniesienie do szkoły zdjęcia lub pocztówki z wakacji.

33

PIERWSZY TYDZIEŃ WRZESIEŃ


INFORMACJE I CIEKAWOSTKI CZŁOWIEK – NAJLEPSZY UCZEŃCzłowiek różni się od zwierząt wyjątkową umiejętnością przyswajania wiedzy i wyciąga-nia wniosków z doświadczeń innych. Naukowcy przeprowadzili badania dotyczące me-chanizmów uczenia się wśród naszych najbliższych krewnych – małp człekokształtnych. Umieścili w osobnych klatkach dwa szympansy. W klatce jednego z nich, poza zasięgiem kończyn małpy, umieszczono kiść bananów i podrzucono do klatki kij, którym mogła je strącić. Szympans bardzo długo eksperymentował, próbując dosięgnąć upragnionych owoców, drugi uważnie obserwował jego wysiłki. Wreszcie małpa odkryła, że kij może służyć jako przedłużenie ręki i banany trafiły do wygłodniałego brzucha. Kiedy owoce i kij trafiły do klatki drugiej małpy, ta nie potrafiła wykorzystać doświadczenia poprzedniczki; odkrycie przydatności kija zabrało jej tyle samo czasu. Zdarzają się zwierzęta, które znacz-nie lepiej radzą sobie z podpatrywaniem innych i eksperymentowaniem. Natomiast nie potrafią przekazywać dzieciom tego, czego się same nauczyły. Człowiek potrafi korzystać z wiedzy innych. Miejscem, w którym uczymy się tego, co przed nami odkryli inni, jest szkoła. Gdyby nie szkoła i możliwość uczenia się od ludzi, którzy żyli przed nami, każdy z nas musiałby na własną rękę odkrywać, ile to jest 56 dodać 44 albo czym różni się cza-sownik od rzeczownika – i nasza wiedza nie różniłaby się znacznie od wiedzy szympansa.

DLACZEGO SZKOŁA JEST PRZYWILEJEM DLA WYBRANYCH? ANALFABECICzy znacie kogoś dorosłego, kto nie potrafi czytać i pisać? W Polsce jest to rzadki przy-padek. Mamy szczęście, bo na całej Ziemi nie posiada tych umiejętności co czwarty do-rosły człowiek. Ludzi, którzy nie potrafią czytać i pisać, nazywamy analfabetami. Wtórni analfabeci ukończyli kursy lub szkołę, ale potem nie korzystali z nabytej wiedzy i stracili podstawowe umiejętności. Nie czytali i nie pisali, bo ich potrzeby zaspokajały inne formy komunikacji: telewizja, radio albo rozmowa. Po latach od zakończenia nauki potrafili się jedynie podpisać. W wielkich fabrykach amerykańskich zdarza się, że instrukcje obsługi urządzeń podawane są w formie obrazkowej, gdyż robotnicy nie są w stanie prawidłowo odczytać najprostszego opisu.

CZY NAPRAWDĘ TRZEBA CHODZIĆ DO SZKOŁY?W wielu krajach istnieje powszechny obowiązek posyłania dzieci do przedszkola i szko-ły podstawowej. Obowiązkową naukę rozpoczyna się w wieku pięciu lat i zwykle trwa ona przez 10–12 lat. Utrzymanie szkół państwowych opłacają wszyscy obywatele państwa w postaci podatków. Z tych pieniędzy budowane są szkoły i wynagradzani nauczyciele. Oprócz szkół państwowych istnieją szkoły prywatne. W Japonii pierwsze egzaminy czekają dziecko w wieku trzech lat – wtedy zdaje do przedszkola. Potem mali Japończycy uczą się bardzo dużo. Aby zdać na dobry uniwersytet, poświęcają na naukę ponad szesnaście godzin dziennie.

34

CZY WSZYSCY MOGĄ CHODZIĆ DO SZKOŁY?Ponad 100 mln dzieci na świecie, czyli dwa i pół razy tyle, ilu mamy mieszkańców Polski, nie ma nawet możliwości podjęcia nauki w szkole podstawowej. Inne dzieci, choć mają taką szansę, do szkoły pójść nie mogą. Dlatego do szkoły nie uczęszcza ponad połowa dzieci na świecie! W Afryce czy Indiach żyje znacznie więcej osób niepełnoletnich niż do-rosłych. Odwrotnie niż w Europie. Dlatego w biedniejszych krajach rząd nie jest w staniewybudować i utrzymać wystarczającej liczby szkół dla tak wielu dzieci. Jeśli ktokolwiek z was sądzi, że życie bez szkoły to ciągłe wakacje, to pozostaje w błędzie. Rodzice nie po-zwalają na naukę, bo najmłodsi członkowie rodzin muszą ciężko pracować. Posłanie dzie-ci do szkoły pozbawia rodzinę darmowej siły roboczej. Niektórzy rodzice boją się również, że szkoła zmieni dzieci i nauczy innego sposobu życia, zachowania obcego rodzicom. Boją się, że w ten sposób stracą dzieci.

CZEGO UCZĄ SIĘ DZIECI W INNYCH CZĘŚCIACH ŚWIATA?Nie wszystkie dzieci świata uczą się tego samego. W krajach arabskich obowiązkowa jest nauka Koranu – świętej księgi przekazanej przez islamskiego proroka Mahometa. W Izra-elu w większości szkół również naucza się religii. W Chinach dzieci od małego uczą się zasad komunizmu. W Afryce nauczyciele kładą nacisk na umiejętności praktyczne, zasady utrzymania higieny. Instruują, jak posługiwać się lampą naftową, łowić ryby czy gotować.

WĘDRUJĄCA SZKOŁA Nie wszyscy ludzie na świecie mieszkają na stałe w jednym miejscu. Niektórzy przez całe życie przemieszczają się. Są koczownikami. Zajmują się hodowlą reniferów albo innych zwierząt. Co zrobić, aby dzieci koczowników mogły uczyć się w szkole? W nie-których państwach dzieci odbierano rodzicom i umieszczano w przyszkolnych interna-tach. Okazało się jednak, że dzieci bez kontaktu z rodzicami są nieszczęśliwe, zapomi-nają też najważniejszych umiejętności: jak hodować zwierzęta i przetrwać w warunkach, w których żyją rodzice. Lepszym rozwiązaniem jest wysyłanie nauczycieli, aby koczowali razem z grupą. Cała wędrująca szkoła mieści się wówczas na grzbiecie renifera. Taki spo-sób edukowania małych Lapończyków, czyli Saamów – jak sami siebie określają, stoso-wany jest m.in. w Finlandii.

35



2. TEMAT: Moje wakacjeUstne i pisemne wypowiedzi na temat minionych wakacji. Czytanie krótkich tekstów o wakacjach. Czytanie i omówienie rozdziału „Pobudka”. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 30 – układanie i rozwiązywanie zadań z treścią o tematyce wakacyjnej. Nauka piosenki „Druga klasa” cd. Tempo w muzyce. Wykonanie ramki na zdjęcie z wakacji. Zabawy ruchowe – wykonywanie zadań na czas.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� płyta CD z piosenkami,��mapa fizyczna Polski, ��mapa polityczna: Europa i świat,�� plansza do BINGO, �� odgłosy z wakacyjnych miejsc (szum morza, wieś), „II koncert fortepianowy” Sergiusza Prokofiewa, ��mikrofon.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��ODGŁOSY WAKACYJNYCH MIEJSC. Wysłuchanie przez dzieci różnych odgłosów z wakacyjnych miejsc – szum morza, wieś, las itp. Dzieci rozpoznają miejsca, które kojarzą im się z miłymi wspomnieniami. ��KONFERENCJA PRASOWA. Swobodne wypowiedzi dzieci na temat wakacji – wykorzystanie mi-krofonu. �� BINGO „Wakacyjne bingo”. Zabawa zespołowa. Dzieci otrzymują kartkę z napisem BINGO. Jest to prostokąt podzielony na 12 równych pól (kserokopia wydruku komputerowego). Na górze każdego pola jest wyraz-hasło i miejsce na autografy koleżanek i kolegów z klasy. Hasła wiążą się z wakacjami (np. morze, góry, zagranica, kąpiel, muszelki, plaża, las, wędka, grzyby, jezioro, wieś, rower). Na sygnał dzieci chodzą po klasie i na kartkach zbierają podpisy lub inne znaczki. Ich zadaniem jest zebranie w określonym czasie jak najwięcej podpisów koleżanek i kolegów z klasy, którzy utożsamiają się z danym miejscem lub formą wypoczynku. „Bingo” uzyskają te dzieci, które będą miały zapełnione podpisami wszystkie pola. ��WSKAZYWANIE NA MAPIE politycznej świata lub Europy tych państw, w których dzieci spędzały wakacje. �� SZUKANIE na mapie fizycznej Polski miejsc, które dzieci odwiedziły podczas wakacji, np.: miej-scowości, gór, jezior, parków narodowych. ��WYPEŁNIANIE TABELI związanej z mapą fizyczną Polski. Praca w grupach. Dzieci otrzymują tabe-le podzielone na cztery kolumny z hasłami: „Miasta”, „Góry”, „Jeziora”, „Rzeki”. Nauczyciel prosi o wyszukanie nazw jednowyrazowych. Przypomina o zasadzie pisowni wielkiej litery w nazwach geograficznych. ��MIEJSCA WYPOCZYNKU. Wspólne oglądanie zdjęć i pocztówek z wakacji. Następnie każde dziec-ko na osobnej kartce w formie „dymku” pisze kilka zdań o danym miejscu zaprezentowanym na zdjęciu lub pocztówce. Powstanie w ten sposób klasowa gazetka „Nasze wakacje”. �� CZYTANIE głośne przez wybranych uczniów krótkich tekstów o wakacjach (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 4-5).

36

�� SAMODZIELNE ZAPISANIE kilkuzdaniowej wypowiedzi o wakacjach (Ćwiczenia „Dziennik pisa-rza”, cz. A, str. 5).�� CZYTANIE głośne przez wybrane dzieci rozdziału „Pobudka” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 6-8). Wyjaśnienie znaczenia słów: „kryptonim”, „spać jak susły”.��OMÓWIENIE TEKSTU. Wypowiedzi dzieci na temat: „Jak wygląda ich poranek, kiedy przygotowu-ją się do wyjścia do szkoły?”.��WYSZUKIWANIE W TEKŚCIE zdań wykrzyknikowych i pytających. Omówienie funkcji znaków przestankowych. Czytanie podkreślonych zdań z odpowiednią intonacją (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 6-8). ��UKŁADANIE I ROZWIĄZYWANIE ZADAŃ Z TREŚCIĄ – dodawanie i odejmowanie w zakresie 30. Praca w parach. Na biurku nauczyciela stoją dwa przezroczyste pojemniki opatrzone etykietami: „Działanie”, „Miejsce”. Dzieci podchodzą kolejno parami. Jedno dziecko losuje kartkę z działa-niem, a drugie z miejscem. Dodatkowo biorą od nauczyciela kartkę formatu A4 z wydrukowaną tabelą opatrzoną hasłami: „Numer zadania”, „Działanie”, „Punktacja”. Kiedy wszystkie pary za-kończą losowanie, dzieci wracają do stolików. Nauczyciel informuje, że do wylosowanego dzia-łania trzeba ułożyć zadanie z treścią. Przypomina, co powinno zawierać zadanie (treść z danymi liczbowymi i pytanie). Dzieci mają chwilę na ustne ułożenie zadania. Następnie pary podchodzą kolejno do tablicy i przedstawiają swoje zadania. Reszta klasy zapisuje numer zadania, odpo-wiednie działanie i wynik. Para wraca do stolika, zapisuje numer swojego zadania i przykleja karteczkę z wynikiem. Po rozwiązaniu wszystkich zadań nauczyciel zbiera kartki i przydziela punkty (działanie – 1, wynik – 1, ułożenie zadania – 2). ��Uwaga! Praca musi mieć swoje tempo. Należy wyznaczyć określony czas na każde zadanie. �� DOSKONALENIE DODAWANIA I ODEJMOWANIA W PAMIĘCI W ZAKRESIE 30 (kolorowanka, diagram z szyfrem itp.). �� PRACA PLASTYCZNA. Wykonanie ramki na zdjęcie z wakacji.��NAUKA PIOSENKI „Druga klasa” cd. Tempo w muzyce (Ćwiczenia „Dziennik pisarza, cz. 1, Śpiewankowo, str. 9-10).�� ZABAWY RUCHOWE. Wykonywanie zadań na czas.

PRACA DOMOWA: narysowanie wychowawczyni i przyjaciół z klasy według własnego pomy-słu (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 4). Przyniesienie do szkoły kieszonkowego lub biurowego kalendarza.

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: PAMIĄTKOWY OBRAZ

MATERIAŁY: �� płaskie, tekturowe pudełko po czekoladkach, �� zdjęcie lub pocztówka z wakacji,��muszelki, kamyki, gałązka, piórko, suszony kwiat, trochę trawy, �� klej, masa solna,�� stolnica,��wałek,�� plastikowy nożyk,�� lakier do włosów.

37



KROK PO KROKU: �� Z opakowania po czekoladkach najlepiej wykorzystać spodnią część z tekturową ramką. Zdjęcie przykleić pośrodku.�� Przestrzeń między zdjęciem a ramką wypełnić elastyczną masą solną, formując rękami lekkie wgłębienie. Aby ułożyć masę na wypukłym, tekturowym kołnierzu, najlepiej rozwałkować ją na plastry o grubości ok. 1 cm i przycinać nożykiem do wielkości ramki. �� Tak przygotowane podłoże można ozdabiać pamiątkami z wakacji – muszelkami, drobnymi kamykami, suszonym kwiatkiem, kolorowym piórkiem. ��Na podłożu z masy solnej można rysować ostro zakończonym patyczkiem. ��Obrazo-rzeźbę w naturalnych kolorach warto utrwalić lakierem do włosów.�� Przed ułożeniem masy solnej na kartoniku można zmienić jej kolor, dodając farby plakatowej.

MASA SOLNAMasę solną najlepiej zagnieść według sprawdzonych przepisów. Oto niektóre z nich:

PRZEPIS PIERWSZY MATERIAŁY:�� sól i mąka w równych proporcjach,��woda (tyle, aby wyrobić masę),�� stolnica lub folia.

KROK PO KROKU:��Mąkę i sól wymieszać. �� Stopniowo dodawać wodę i zagniatać ciasto. Jeśli masa jest zbyt gęsta, dodać jeszcze trochę wody. Do zbyt miękkiej – dodać soli z mąką. �� Elastyczność masy najlepiej sprawdzać, rozwałkowując ją na cienki placek.

PRZEPIS DRUGIMATERIAŁY:�� szklanka wody,�� szklanka miałkiej soli,�� półtorej szklanki mąki,�� jedna łyżka płynnej gliceryny (dostępna w aptekach),�� garnek,�� szklanka,�� plastikowa miska.

KROK PO KROKU:�� Ze szklanki zimnej wody odlać niewielką ilość i rozrobić w niej pół szklanki mąki. �� Pozostałą wodę zagotować. ��Do wrzątku wlać wodę z mąką. Mieszając, doprowadzić do wrzenia. ��Odstawić i poczekać, aż wystygnie. �� Przetrzeć przez sito. ��Dodać szklankę mąki i sól. �� Zagniatać, aż do powstania jednolitej masy. ��Dodać glicerynę i zagnieść ponownie. �� Tak przygotowaną masę można przechowywać w chłodnym miejscu przez kilka dni.

38

3. TEMAT: Śpiesz się, ale powoliCzytanie i omówienie rozdziału „Nerwowy poranek”. Wypowiedzi dzieci na temat ich organizacji czasu przed wyjściem do szkoły. Czasomierze. Wakacyjny instrument. Wartości rytmiczne – ćwierćnuty, ósemki. Sylaby rytmiczne – „ta”, „ti”. Ćwiczenia z kocykami – chodzenie na czworakach, poślizgi.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”, �� koperta, mała klepsydra lub budzik, �� korki, pinezki lub gwoździki,�� kserokopie tarcz zegarowych z okienkami, �� bloki techniczne, kocyki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� POSZUKIWANIE HASŁA DNIA. W kopercie znajduje się list z powiedzeniem: „Śpiesz się, ale po-woli”. Dzieci w klasie poszukują schowanej przez nauczyciela koperty. Na jej znalezienie mają tyle czasu, ile potrzeba na to, aby piasek w klepsydrze znalazł się w drugiej bańce (może to być dzwonek odpowiednio nastawionego budzika, który wyznaczy koniec zabawy). Na znalezienie koperty dzieci mają 3 minuty. �� SCENKI DRAMOWE. Praca w grupach. Dzieci odgrywają scenki mające wyjaśnić znaczenie powie-dzenia „śpiesz się, ale powoli”. ��WYPOWIEDZI uczniów na temat poranków, kiedy przygotowują się do wyjścia do szkoły, w kon-tekście powiedzenia: „Śpiesz się, ale powoli”.�� CZYTANIE głośne przez wybrane dzieci rozdziału „Nerwowy poranek” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 9-11). ��OMÓWIENIE wysłuchanego rozdziału. Odpowiedzi dzieci na pytanie nauczyciela: „Jak wyglądał poranek bliźniaków i ich rodziców?”. Wyjaśnienie powiedzenia „pędzić na złamanie karku”.��WPISANIE POWIEDZENIA „pędzić na złamanie karku” do zeszytu i wyjaśnienie jego znaczenia. Ułożenie zdań z tym powiedzeniem. ��OMÓWIENIE PLANSZY „Czasomierze” – rodzaje zegarów i zasady ich działania („Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 12-13). �� SPOSOBY MIERZENIA CZASU. Notatka o sposobach mierzenia upływającego czasu (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 76, Wycinanki, karta „Zegary”).�� PAPIEROWY ZEGAR. Praca w parach. Dzieci otrzymują tarczę zegarową z okienkami. Zapisują liczby w okienkach za pomocą cyfr arabskich. Określają, jakich cyfr użyły. Przypominają, że jest 10 cyfr. Naklejają tarczę na kartonowe kółko tej samej wielkości i mocują papierowe wskazówki za pomocą korka i długiej pinezki.�� ĆWICZENIA Z KOCYKAMI. Chodzenie na czworakach, poślizgi.

PRACA DOMOWA: nauka czytania rozdziału „Nerwowy poranek” (Podręcznik „Ala i Adam na tro-pach zaginionego skarbu”, str. 9-11). Wykonanie komiksu „Wyścig z czasem” (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, cz. D, str. 77). Przyniesienie kilku wakacyjnych skarbów.

39



ZAJĘCIA MUZYCZNE Oparte na ćwierćnutach i ósemkach (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 10-11).Nauczyciel gra bardzo wolno na dowolnym instrumencie – uczniowie snują się noga za nogą po klasie. Na szybkie dźwięki natychmiast wracają do stolików. Wprowadzenie wartości rytmicznych ćwierćnut i ósemek. Nauczyciel gra miarowo, w średnim tempie ćwierćnuty na dowolnym in-strumencie (włącznie z instrumentami perkusyjnymi). Uczniowie powtarzają na głos sylabę „ta”. Po pewnym czasie nauczyciel gra dwa razy szybciej, uczniowie mówią na głos „ti”. �� Początkowo odcinki jednakowych wartości są długie, następnie coraz krótsze (nauczyciel gra sekwencję: cztery ćwierćnuty/osiem ósemek/cztery ćwierćnuty…), aż dochodzą do bardzo krót-kiego rytmu (nauczyciel gra sekwencję: dwie ćwierćnuty/cztery ósemki/dwie ćwierćnuty).�� Zabawy i ćwiczenia ruchowe oparte na pokazywanych symbolach ćwierćnut i ósemek. Nauczy-ciel gra na zmianę ciąg ćwierćnut i ósemek:,uczniowie maszerują w miejscu (ćwierćnuta)�,stukają palcami w stoliki (dwie ósemki)�,kiwają głowami na boki (ćwierćnuta)�,klaszczą w ręce (dwie ósemki)�,wędrują w przód i w tył między stolikami (ćwierćnuta)�,obracają się drobnymi krokami wokół własnej osi (dwie ósemki)�,wykonują rękami dowolne gesty (ćwierćnuta)�.uderzają dłońmi o uda (dwie ósemki)�

Uczniowie sami proponują, co można robić przy ćwierćnutach, co przy ósemkach.

��Wakacyjny instrument W pokrywce od słoika wywiercone są otworki, przez nie przewleczona jest żyłka lub bardzo cienki sznurek czy dratwa. Na końcach wiszą różne muszelki, w których wywiercone są cieniutkim wiertłem małe otworki. Zamiast muszelek można powiesić cienkie blaszki z rozbitych młotkiem kapsli lub kawałki wysuszonych patyczków. Instrument może posłużyć do ilustracji opowiadania lub wiersza, a także do różnych zabaw słuchowych:1. Jeden uczeń prowadzi dźwiękiem instrumentu kolegę, który ma zamknięte oczy. Przy tej zabawie konieczna jest wolna przestrzeń, aby idący z zamkniętymi oczami nie wpadł na żadną przeszkodę. 2. Dwa lub trzy różnie brzmiące instrumenty (z muszelek, patyczków, blaszek) odzywają się rów-nocześnie w trzech miejscach klasy. Uczeń wyznaczony do zagadki słuchowej stoi z zamknię-tymi oczami na środku klasy. Ma wskazać, skąd dochodzą odgłosy, a także określić, z czego zrobiony jest instrument.

40

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI NA WŁASNYCH NOGACHNajprostszy środek transportu to ludzkie nogi. Już australopitek, istota pośrednia między małpą a człowiekiem, potrafił poruszać się prawie wyprostowany na dwóch kończynach dolnych. Nogi posłużyły rodzajowi ludzkiemu do rozprzestrzenienia się po wszystkich kontynentach i przejścia z Afryki do Europy i z Azji do Ameryk. Słynnymi szybkobiegacza-mi byli kurierzy w Królestwie Inków. Specjalnie szkoleni do biegów górskich przenosili informacje z jednej części imperium do drugiej. Korzystali ze stałych, dobrze przygotowa-nych ścieżek, na których oczekiwali ich zmiennicy, aby ponieść sztafetę dalej. Pierwszym pojazdem człowieka są chyba plecy matki. Matczyne nosidła znane są w większości kultur. Na ludzkich plecach wędrowały nie tylko dzieci. Poruszali się na nich także dostojnicy większości starożytnych państw. Nie siedzieli jednak wprost na plecach swych służących, ale podróżowali w łożach. Takie łoża, z drągami opartymi na ramionach niewolników, na-zywane są lektykami. Lektyki używane były w miastach europejskich jeszcze w XVII w. W zatłoczonym mieście łatwiej było nimi manewrować niż dużą karetą. Od momentu, gdy ludzie zmienili koczowniczy tryb życia na osiadły, niewielu z nich podejmowało dalekie podróże. Korzystali z tego, co rosło w pobliżu. Jedynie kupcy wyprawiali się na krańce znanego świata, przywożąc rzadkie przyprawy i materiały. Długie dystanse musieli poko-nywać również żołnierze podbijający nowe kraje. Rozwój dróg i środków transportu jest związany właśnie z tymi dwoma dziedzinami: handlem i wojną.

41



4. TEMAT: Wakacyjne skarbyWypowiedzi dzieci na temat wakacyjnych skarbów. Przygotowanie wystawy „Wakacyjne skarby”. Tworzenie kolekcji przedmiotów. Czytanie i omówienie rozdziału „Pierwszy dzień w szkole”. Czytanie z podziałem na role. Funkcja wykrzyknika i znaku zapytania w zdaniu. Nazwy miesięcy – kolejność i ich oznaczenia liczbowe. Znaki rzymskie od 1 do 20. Zapis dat różnymi sposobami. Zabawy bieżne – wyścigi po skarby.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� kolorowe patyczki, ��wakacyjne skarby, �� fiszki, ��worki ze „skarbami” do zawodów.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WAKACYJNE SKARBY. Wypowiedzi dzieci na temat własnych wakacyjnych skarbów .�� EKSPONATY. Nazywanie i podpisywanie eksponatów na kartce z hasłami: „Co?”, „Miejsce pochodzenia”, „Jakie przywołuje wspomnienia?”. �� PRZYGOTOWANIE WYSTAWY „Wakacyjne skarby”. Tworzenie kolekcji przedmiotów.�� ZAPROSZENIE koleżanek i kolegów z innych klas do obejrzenia wystawy.�� CZYTANIE głośne przez wybrane dzieci rozdziału „Pierwszy dzień w szkole” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 14-17).��OMÓWIENIE wysłuchanego rozdziału. Ocena zachowania dzieci w klasie.��WYJAŚNIENIE POWIEDZEŃ: „umierać ze śmiechu”, „przygoda mrożąca krew w żyłach”. Wpisanie powiedzeń z wyjaśnieniami do zeszytu. Ułożenie z nimi zdań.�� CZYTANIE ciche rozdziału „Pierwszy dzień w szkole”. Wskazanie w tekście zdań wykrzyknikowych i zdań pytających. Omówienie funkcji tych zdań (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 14-17).��NAZWY MIESIĘCY I KOLEJNOŚĆ. Zapis oznaczeń liczbowych miesięcy za pomocą cyfr arabskich (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 3).�� ZNAKI RZYMSKIE z patyczków. Praca w parach. Ułożenie: 1, 5 i 10 w postaci znaków rzymskich: I, V, X. Dzieci zapoznają się z instrukcją zapisywania innych znaków. Układają znaki rzymskie od I do XX (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 8). ��UTRWALENIE ZNAKÓW RZYMSKICH (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 4).��WAKACYJNE SKARBY. Zadanie dodatkowe. Praca w grupach. Dzieci otrzymują od nauczyciela pustą tabelę, którą trzeba uzupełnić danymi: „Co?”, „Ile?”. Dzieci przeliczają i wypełniają tabe-lę na podstawie zbiorów prezentowanych na klasowej wystawie. Podsumowanie i porównanie wyników. �� ZABAWY BIEŻNE: .Wyścigi po skarby”. Dzieci podzielone na dwie grupy ustawiają się w dwóch rzędach„�W odległości kilkudziesięciu metrów stoją dwa worki ze skarbami, tj. różnymi przedmiota-mi, wśród których znajdują się liczne rzeczy należące do tej samej kategorii, np. sztućce, muszelki, kredki. Dzieci nie znają zawartości worków. Zadaniem dzieci jest zgromadzenie jak największej liczby takich samych skarbów. Na sygnał „Start!” dwoje dzieci z pierwszych

42

rzędów biegnie do worków i po omacku wyciąga jakiś przedmiot, kładzie obok worka, szybko wraca do grupy i dotyka kolejnego dziecka, które powtarza czynność. Jednak jego zadaniem jest wyciągnięcie przedmiotu podobnego do leżącego obok worka lub takiego, który bez tru-du znajdą w worku kolejne dzieci. Wygrywa grupa, która zgromadzi najwięcej takich samych przedmiotów-skarbów i najszybciej ukończy biegi. � „Wyprawa po skarby”. Każda z dwóch drużyn wybiera swojego poszukiwacza skarbów. Pro-wadzący zakrywa poszukiwaczom skarbów oczy, zawiązując na ich głowach chustki, a na-stępnie kładzie w dowolnym miejscu w sali worek ze skarbem. Zadaniem każdej z drużyn jest doprowadzenie poszukiwacza do worka – dzieci mówią, w którą stronę ma on iść, ale nie mogą go dotykać. Dodatkowym utrudnieniem jest też dozwolona taka sytuacja, że zawodnicy z drużyny przeciwnej mogą mówić fałszywe polecenia. Wygrywa ta drużyna, która najszybciej zdobędzie skarb.

PRACA DOMOWA: nauka czytania rozdziału „Pierwszy dzień w szkole” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 14-17).

43



5. TEMAT: Wakacyjne wspomnienia Dłuższe ustne wypowiedzi dzieci na temat minionych wakacji. Czytanie i omówienie opowiadania „Wakacje na wsi”. Humor słowny i sytuacyjny. Przygotowanie klasowego kalendarza. Zasady posługiwania się komputerem – przypomnienie podstawowych operacji wykonywanych podczas pracy na komputerze. Segregowanie w folderach plików z wakacji. Marszobiegi i opanowanie przeszkód. Nauka piosenki „Druga klasa” cd.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,�� kalendarze,�� płyta CD z piosenkami.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WIEŚ. Wypowiadanie skojarzeń związanych ze słowem „wieś”. Zapisanie wybranych słów na tablicy i w zeszycie, np.: podwórko, pole, zwierzęta, sad, ogród, gospodarstwo, żniwa, hodowla, uprawa. �� CZYTANIE ciche opowiadania „Wakacje na wsi” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 5).��OMÓWIENIE przeczytanego tekstu. Swobodne wypowiedzi dzieci na temat humoru słownego i sytuacyjnego.��WSKAZANIE w opowiadaniu „Wakacje na wsi” zdań opisujących zabawne sytuacje (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 5).�� CZYTANIE głośne opowiadania „Wakacje na wsi” przez wybrane dzieci.�� ZABAWY DRAMOWE „Rozmowa telefoniczna”. Dziecko wciela się w postać chłopca z opowiada-nia „Wakacje na wsi” i opowiada koledze przez telefon swoje wakacyjne przygody.��KALENDARZE. Oglądanie kalendarzy przyniesionych przez dzieci. Zwrócenie uwagi na stały podział: miesiące, tygodnie i dni; oznaczenia dni powszednich i świątecznych. Szukanie dat ważnych wydarzeń podawanych przez nauczyciela, np. „11 Listopada”, „26 maja”,” „21 stycznia”, „24 grudnia”. �� PRZYGOTOWANIE KALENDARZA. Praca w zespołach (2-3). Nauczyciel dzieli dzieci na 12 grup. Każda grupa otrzymuje kartkę formatu A4 z nazwą miesiąca i wydrukowaną tabelą z 49 polami (7 x 7). Na górze tabeli znajdują się nazwy dni tygodnia. Dzieci numerują kolejno dni miesiąca. Muszą sprawdzić w kalendarzach – w jakim dniu tygodnia zaczyna się ich miesiąc. Zaznaczają kolorem czerwonym dni świąteczne. Wokół tabeli wykonują rysunki, które ilustrują dany mie-siąc. Nauczyciel łączy wszystkie kartki i zawiesza w klasie przygotowany kalendarz. �� PIOSENKA URODZINOWA. Dzieci tworzą koło i śpiewają znaną piosenkę „Kto się urodził w ...”, niech wejdzie do koła. Niech pięknie się uśmiechnie i z nami zawoła – hura!”. Zaczynają wylicza-nie od stycznia, a kończą na grudniu. Dzięki piosence utrwalają nazwy miesięcy i ich kolejność. Po uczczeniu wszystkich urodzin, sięgamy po klasowy kalendarz i zaznaczamy odpowiednie daty. Dzieci ustalają, kto jest najstarszy w klasie, a kto najmłodszy.

44

�� PRZYGOTOWANIE KARTKI Z KALENDARZA na październik bieżącego roku. Praca samodzielna (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 5).�� ŚPIEWANIE PIOSENKI „Druga klasa”. Połączenie śpiewu z ruchem (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 9). ��MARSZOBIEGI I POKONYWANIE PRZESZKÓD. Nauczyciel wspólnie z dziećmi rozkłada sznurki i skakanki, przez które trzeba przeskoczyć. Położony na podłodze sznurek lub skakanka symbo-lizują górskie szczyty, po których trzeba przejść – stopa za stopą. Kocyki symbolizują łódki, na których trzeba usiąść i metodą poślizgu dotrzeć na wyznaczone miejsce. Poszczególne dzieci lub drużyny na mierzony czas pokonują trasę przeszkód.�� INFORMATYKA. Podstawowe zasady posługiwania się komputerem – przypomnienie podsta-wowych operacji wykonywanych podczas pracy na komputerze. Tworzenie nowych folderów, w których dzieci będą przechowywać swoje prace wykonywane na zajęciach (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział „Zajęcia informatyczne).

PRACA DOMOWA: „Wakacje w kosmosie” – samodzielna praca wykonana według własnego pomysłu – komiks, kolaż itp. (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 12-13, „Wycinanki”, karta „Wakacje w kosmosie”).

45



INFORMACJE I CIEKAWOSTKI Większość określeń czasu wolnego pochodzi z łaciny, języka starożytnych Rzymian. Dni Rzymian były podzielone na dni święte i dni pracy. Ferie były właśnie czasem wolnym od pracy, poświęconym uroczystościom religijnym. W dawnym języku polskim kanikuły oznaczały czas letni, okres letniego wypoczynku. Wyraz ten pozostał jeszcze w języku ro-syjskim – kanikuły po rosyjsku to letnie wakacje. „Gdzie spędzimy kanikułę?” – pytali nasi dziadkowie. Dla Rzymian kanikuła związana była z bogiem Saturnem i jego Psią Gwiazdą (Rzymianie nie wiedzieli, że Saturn jest planetą). Canis oznacza w języku łacińskim psa, a kanikuła to upalny okres, gdy Słońce znajduje się w gwiazdozbiorze Psa między 23 czerwca a 23 sierpnia. Określenie „wakacje” również pochodzi z łaciny. Vacatio oznacza po prostu wolny, swobodny, niezajęty.

CZY WSZYSCY MAJĄ WAKACJE W TYM SAMYM CZASIE? Nie wszędzie rok szkolny zaczyna się we wrześniu. Studenci w Polsce rozpoczynają go w październiku. W Japonii początek nauki przypada na kwiecień. W niektórych rejonach Afryki dzieci uczą się przez trzy miesiące, a potem przez miesiąc nie chodzą do szkoły. Mają trzy semestry zamiast dwóch, jak w polskich szkołach, i trzy miesiące wakacji!

CZY WSZYSTKIE DZIECI NA ŚWIECIE MAJĄ WAKACJE?Nie wszystkie dzieci na świecie mogą chodzić do szkoły. Rodzice każą im pracować, bo bez pomocy dziecięcych rąk rodzina umarłaby z głodu. Czy takie dzieci mają wakacje? Wiele dzieci, także w Polsce, musi pozostać w domu i pomagać rodzicom w pracach w polu. Niektóre zazdroszczą dzieciom z miasta biegania za piłką, gdy one pracują. Ale z drugiej strony, co to za gra na betonowym boisku... Dzieci z miasta chciałyby buszować po lesie i łące. Może na tę przyjemność zgodziłyby się zapracować w polu?

NA CZYM POLEGA AKCJA „LATO W MIEŚCIE”? Coraz mniej miejskich dzieci wyjeżdża na wakacje. Dla nich i ich kolegów, którzy przyje-chali z innych miejscowości, przygotowywane są programy zajęć na lato. Na szkolnym boisku można pograć w siatkówkę lub piłkę nożną, a w ośrodku kultury – w warcaby czy tenisa stołowego.

CO TO JEST AGROTURYSTYKA?Dzieci, którym udało się wyjechać, mogą wraz z rodzicami spróbować innego stylu życia. Gospodarstwa agroturystyczne przyjmują wszystkich pragnących odmiany: wypoczynku w spokojnym miejscu, rozmowy z inaczej myślącymi ludźmi, zdrowego jedzenia. Dla dzieci buszowanie po lesie czy łące, podpatrywanie zwierząt żyjących w naturze i w gospodar-stwie jest jedyną okazją wyrwania się z betonowego miasta.

46

1. TEMAT: Wakacyjne podróże po Polsce

Czytanie mapy. Szukanie i czytanie nazw miast na mapie Polski. Wielka litera w nazwach geograficznych. Rok kalendarzowy – miesiące i liczba dni w miesiącu. Szukanie informacji w kalendarzu. Wartości rytmiczne – ćwierćnuty, ósemki, odczytywanie rytmów. Zabawy ruchowe ze skakankami.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, ��mapa fizyczna Polski; mapki fizyczne Polski dla każdej grupy,�� płyta CD z piosenkami, ��Wiera Badalska „Podanie o Wiśle”, �� niebieska włóczka, �� skakanki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE MAPY. Nauczyciel zapowiada czytanie, ale tym razem mapy. Podkreśla, że nie jest to łatwa umiejętność. Wyjaśnia słowo „legenda”. ��MAPA FIZYCZNA POLSKI. Odszukanie i omówienie legendy mapy. Zwrócenie uwagi na barwy, które oznaczają ukształtowanie powierzchni Ziemi w danym miejscu: góry, wyżyny, niziny, wody. Omówienie znaków oznaczających miejscowości. �� CZYTACZ MAPY. Praca w grupach. Grupy otrzymują karteczki z nazwami geograficznymi według klucza (góry, jeziora, rzeki i miasta). To muszą być proste (jednowyrazowe) i popularne na-zwy geograficzne typu: „Warszawa”, „Wisła”, „Bałtyk”, „Śniardwy”, „Tatry”. Dzieci segregują na-zwy. Korzystają z mapki i wykorzystują swoją wiedzą. Potem naklejają wyrazy na niewielkich, papierowych sylwetach z napisami: „Góry”, „Jeziora”, „Rzeki”, „Miasta”. Odznakę „Czytacz Mapy” otrzymuje grupa, która bezbłędnie rozpoznała nazwy geograficzne Polski. ��MOJA TRASA PODRÓŻY. Dzieci szukają na mapie i zapisują w zeszycie nazwy polskich miast, które chciałyby poznać. Utrwalają pisownie wielkiej litery w nazwach miast. �� LEGENDA O WIŚLE. Nauczyciel może przeczytać lub opowiedzieć legendę o powstaniu Wisły (historia o dwóch siostrach: Czarnocha i Białka oraz rycerzu Czantorze). ��WYCIECZKA „Z biegiem Wisły – od źródła do morza”. Praca w parach. Dzieci obserwują bieg Wisły na mapie. Analizują jej kształt – litera „S”. Można wyjaśnić pojęcia: górny bieg, dolny bieg, lewy dopływ, prawy dopływ, ujście. Grupy otrzymują białą kartkę A3. Układają ją pionowo i piszą literę „S”. Następnie przyklejają niebieską włóczkę. Rysują kredkami – na dole góry, a na górze morze. Następnie „wędrują palcem po mapie” i zapisują na kartce nazwy miast, które leżą nad Wisłą. Powinny zadbać o to, aby Warszawa nie była zapisana u podnóża gór. �� CZYTANIE Z DŁONI. Dzieci uczą się – jak szybko sprawdzić – ile dni mają poszczególne miesiące dzięki kostkom i zagłębieniom na dłoniach (Podręcznik „Małe i duże matematyczne....”, str. 7). ��KALENDARZ „Podróżników” – szukanie i czytanie dat, obliczanie upływu czasu, zadawanie pytań związanych z kalendarzem (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 9-10; Ćwicze-nia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 12).

47

DRUGI TYDZIEŃ WRZESIEŃ

WRZESIEŃ DRUGI TYDZIEŃ

�� ZAJĘCIA MUZYCZNE . Wartości rytmiczne: ćwierćnuty, ósemki. Odczytywanie rytmów. �� ZABAWY RUCHOWE ze skakankami.

PRACA DOMOWA: Wklejenie mapki Polski, na której są zaznaczone rzeki i największe miasta Polski. Rozpoznanie i umieszczenie pod mapką zdjęć: Krakowa i Warszawy. Napisanie w zeszycie nazw miast, które leżą nad Odrą i Wartą (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 61, „Wycinanki”, karta Polska).

ZAJĘCIA EMPIRYCZNE Globus to model naszej planety. Jest ona przedstawiona w postaci kuli, w wielomilionowym zmniejszeniu. Mapą zaś nazywamy płaski obraz powierzchni ziemi. Im większy obszar odwzo-rowuje mapa, tym mniejsza jest jej dokładność. Kolejność – globus, mapa świata, mapa Europy, mapa Polski, plan miasta – jest niesłychanie ważna. Dzieciom często myli się miejsce zamieszka-nia, nazwa regionu czy narodowość.

Ukazując uczniom globus jako model planety zamieszkanej przez ludzi, możemy przejść do mapy świata z zaznaczonymi kontynentami i omówić istnienie trzech ras ludzkich, a także ich migracje. Europa jest zamieszkała przez ludzi rasy białej (Europejczyków), Azja – żółtej (mongoloidów), Afryka – czarnej (negroidów). Są to trzy główne odmiany zwane geograficznymi, zróżnicowane w barwie skóry, kolorze włosów i cechach twarzy (kształt nosa, warg, oprawa oczu, profil twarzy). Przypuszcza się, że cechy wyróżniające rasy ludzkie powstały w wyniku ewolucji jako przystoso-wanie do warunków środowiskowych, głównie klimatu. Ciemna karnacja Afrykańczyków chro-ni ich przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym. Ludy eskimoskie, należące do rasy żółtej, mają wyjątkowo zbudowane oczy, przystosowane do bardzo dużej dawki promieniowa-nia słonecznego dodatkowo odbijającego się od powierzchni śniegu. Rdzenni mieszkańcy obu Ameryk to również przedstawiciele żółtej odmiany ludzi. Wąska, zamarzająca cieśnina Beringa umożliwiła ich migrację z Azji. To ważna wiadomość, bo wciąż jeszcze zdarza się słyszeć okre-ślenie „czerwonoskórzy”. Nazwa Indianie ma swoją historię związaną z odkryciem Ameryki przez Krzysztofa Kolumba i skolonizowaniem Nowego Świata przez białych Europejczyków.

W dzisiejszym świecie przynależność rasowa i miejsce zamieszkania nie mają ze sobą żadnego związku. Ludzie swobodnie podróżują, osiedlają się czasowo lub stałe w wybranym przez siebie miejscu na kuli ziemskiej. Sześć kontynentów podzielonych jest na państwa, czyli organizacje obejmujące zakresem swego działania ogół członków społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium. Państwa oddzielone są od siebie granicami, zawsze bardzo pilnie strzeżonymi. Mają własne flagi i godła będące ich symbolami, a także uroczyste pieśni – hymny. W każdym pań-stwie obowiązuje inna waluta, inne prawo, język. Głową państwa jest król, królowa, prezydent czy kanclerz. Także żołnierze mają inne mundury. Każdy naród i państwo stara się wyróżnić spośród innych. Nie zawsze się to udaje.

Uczniowie odszukują i porównują flagi państw: Polska, Monako, Indonezja, Singapur. Metodą pokazywania uczniom map o coraz większej skali, czyli coraz mniejszych fragmentów Ziemi, uporządkowujemy ich wiadomości geograficzne i umożliwimy identyfikację z miejscem zamieszkania.

Ziemia – kontynent Europa – państwo Polska – region ..........

48

– miejscowość.......... – dzielnica ............ – osiedle...........

Planeta Ziemia – Europa – Mazowsze – Warszawa – Praga – Grochów.

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: PÓŁNOC. ESKIMOSKIE RYTY Eskimosi rzeźbili piękne figurki z kości. Na spłaszczonej powierzchni kości robili ryty (ornamenty, litery, sceny opowiadające o ich życiu i otaczającej ich przyrodzie). Muzeum w Quebecu (północ-na Kanada) ma największe zbiory sztuki eskimoskiej. Współcześni Eskimosi nie zapominają o swoich tradycjach. Chłopcy muszą wiedzieć, jak zbudować igloo oraz poznać sposoby zachowa-nia się zwierząt, na które będą polować. Dziewczynki uczą się, jak zszywać skóry, aby woda i wiatr nie przedostały się przez szwy. Poznając tę śnieżną krainę z dalekiej północy, zróbmy obrazki przypominające eskimoskie ryty.

MATERIAŁY:�� kilka kartoników (format A5),�� farby plakatowe w tubkach,�� gruby, miękki pędzel,�� cienki, miękki pędzel,�� paleta do farb,�� podkładka plastikowa.

KROK PO KROKU: ��Na plastikowej podkładce ułożyć kartoniki, szarą stroną do góry. Na każdy wyciskać prosto z tubki białą plakatówkę i rozprowadzać szerokim pędzlem równo i dość grubo na powierzchni.��Drugą stroną pędzla (patykiem) żłobić w wilgotnym podłożu sceny przedstawiające polowanie, rybołówstwo, psie zaprzęgi, igloo, łodzie, narzędzia, zwierzęta i rośliny. ��Na każdym kartoniku powinno być coś innego. Dzięki temu powstaną historyjki obrazkowe.�� Pozostawić do wyschnięcia.�� Cieniutkim pędzelkiem, zamalowywać wyżłobienia kolorowymi farbami.��Uwaga! Nie wolno wychodzić poza kształt wgłębień, bo popsujemy w ten sposób cały efekt.��Obrazki przylepić na gładkie lub wzorzyste niebieskie tło o formacie A4 i zrobić wystawę.

Po wyschnięciu prac możemy zaproponować dzieciom zabawę w zgadywanie. Dzieci z zawiązany-mi oczami delikatnie dotykają obrazków i rozpoznając kształt wgłębień, mówią, co przedstawia rysunek.

49



2. TEMAT: Pocztówki z wakacjiCzytanie treści pocztówek i adresowanie ich. Uzupełnianie i pisanie treści pocztówek. Utrwalenie zapisu nazw miesięcy i dat. Obliczenia kalendarzowe. Nauka piosenki „Druga klasa” cd. Zabawy zespołowe – wyścigi, tory przeszkód.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� płyta CD z piosenkami.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ZABAWA W LISTONOSZA. Nauczyciel opowiada historię o ciężkiej pracy pracowników poczty w okresie wakacyjnym. Dzieci otrzymują spóźnioną pocztówkę z wakacji od swojego nauczy-ciela. Jest tam nazwa miejscowości i data, dwa zdania treści, podpis autora, dopisek „PS” oraz adres dziecka i znaczek, np. buźka. Trochę to zajmie czasu, ale naprawdę warto. Można wyko-rzystać kserokopiarkę. �� POCZTÓWKI. Czytanie przez dzieci treści pocztówek (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 6).�� PRAWIDŁOWY ADRES. Omówienie prawidłowego sposobu adresowania. Stałe elementy: 1. zwrot grzecznościowy,2. imię i nazwisko,3. ulica i numer domu, ew. mieszkania,4. kod i miejscowość. �� POCZTÓWKA. Uzupełnianie treści pocztówki (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 6).�� PISANIE I ADRESOWANIE pocztówki do rodziców znad morza (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 7).��UTRWALENIE ADRESU zamieszkania dziecka. (Dokładny adres mają na kartce od nauczyciela). �� PISOWNIA PRZYIMKÓW przed rzeczownikami. Skreślanie wyrazów, które nie pasują do opisu (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 7).�� PRZYGOTOWANIE POCZTÓWEK do nauczyciela. Nauczyciel drukuje wzór pocztówki. Dokonuje podziałów na odpowiednie pola (pole tekstowe, miejsce na adres i znaczek). Kseruje na kart-kach z bloku technicznego. Na jednej stronie dzieci rysują wakacyjny obrazek. Potem piszą treść kartki i adres. Nauczyciel może napisać na tablicy swój adres lub powiedzieć, że jest taki zwyczaj, aby kartki do nauczycieli wysyłać na adres szkoły. ��UTRWALENIE OZNACZEŃ LICZBOWYCH MIESIĘCY, zapisywanie dat, obliczenia kalendarzowe (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 6-7).��NAUKA PIOSENKI „Druga klasa” cd. (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. 1, Śpiewankowo, str. 9).�� ZABAWY ZESPOŁOWE. Wyścigi, tory przeszkód.

PRACA DOMOWA: rozwiązanie zadań na podstawie listu Maćka do babci (Ćwiczenie „Na tropach matematyki”, cz. 1 , str. 8-9). Przyniesienie albumów, zdjęć, przewodników miejscowości, w której mieszkają dzieci.

50

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI POCZTÓWKI Z WAKACJI

Reklama poczty angielskiej głosi: „Jeśli nie wysłałeś pocztówki z Wielkiej Brytanii, kto będzie wiedział, gdzie byłeś?”. I chyba tak jest, że pocztówki to najciekawszy sposób powiadomienia znajomych o podróżach. Po mile spędzonych wakacjach na naszym biur-ku zwykle piętrzy się ich mały stosik. Jest to kolejny wynalazek dokonany podczas wojny. Tym razem podczas wojny francusko-pruskiej. Jak wiadomo, korespondencja żołnierska jest zwykle sprawdzana, czy nie zawiera jakichś istotnych informacji, które nie powinny dostać się w ręce niepowołanych osób. Jeden z cenzorów dla usprawnienia swojej pracy wprowadził obowiązek pisania krótkich, łatwo dostępnych tekstów na kartoniku. Zwyczaj ten przyjął się na świecie, w którym ludzie nie mieli już zbyt wiele czasu na pisanie wielo-stronicowych listów. Kartka, zwłaszcza z modnego miasta czy kurortu, stała się symbolem nowoczesności i postępu. Początkowo białe, kartoniki pocztowe wypełniły się wkrótce obrazkami: zdjęciami miast, krajobrazów, satyrycznych rysunków oraz okolicznościowymi wierszykami. Zdarzały się karty haftowane, wyklejane, malowane ręcznie. Współcześnie wiele osób, zamiast kupić kartę w kiosku, woli ją wykonać samemu, aby dać upust własnej oryginalności. Jak każde interesujące zjawisko, i karta pocztowa nie oparła się ludzkiej manii kolekcjonerstwa. Od lat odbywają się targi i wystawy pocztówek, na których mi-łośnicy Carte Postale prezentują swe zbiory. Największa w Polsce, ponad stutysięczna kolekcja kartek jest własnością Stanisława Rzeźnickiego.

HISTORYJKA O PRZEDŁUŻONYCH WAKACJACHW 1981 r. Mehmet Tunc wraz z rodziną i ukochanym kotem Minoschem opuścił Danię i wy-jechał na wakacje do Turcji. Ku rozpaczy pasażerów samochodu na granicy tureckiej kot zniknął. Rodzina rozpoczęła poszukiwania, ale zakończyły się niepowodzeniem. Smutne wakacje dobiegły końca. Minęły dwa miesiące, aż pewnego dnia w drzwiach duńskiego domu państwa Tunc rozległo się charakterystyczne skrobanie. Ktoś drapał jak zaginiony Minosch. Jakież było zdumienie całej rodziny, gdy w drzwiach spostrzegli swoje wystra-szone, skołtunione, ukochane kocisko. Sobie tylko wiadomym sposobem po szalonych wakacjach Minosch odnalazł drogę do domu.

51



3. TEMAT: Moja miejscowośćOpisywanie wakacyjnych krajobrazów i porównywanie ich z krajobrazem miejsca zamieszkania. Jednostki czasu. Odczytywanie godzin na zegarze. Obliczanie upływu czasu. Poznanie Roberta – przewodnika po ortografii. Czytanie i omówienie zasad ortograficznych związanych z pisownią „ó”. Szybkie pisanie – ćwiczenia pisania za pomocą programu do nauki maszynopisania. Gestodźwięki. „Krajobraz mojej miejscowości” – pejzaż malowany farbami.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”,�� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A,�� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,�� papierowe zegary, �� albumy, przewodniki, fotografie, zdjęcia miejscowości, ��mapa fizyczna Polski, �� kartki, samoprzylepne fiszki, �� plastelina,�� farby plakatowe.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��KRAJOBRAZY POLSKI. Oglądanie różnych krajobrazów na podstawie zgromadzonych albumów, folderów, przewodników, fotografii oraz zdjęć. Podział krajobrazów na: górski, wyżynny, nizinny, pojezierza, nadmorski. ��KOLORY NA MAPIE. Omówienie kolorów i układu pasm ukształtowania powierzchni Ziemi na mapie fizycznej Polski. ��MAPA POLSKI. Wklejenie fizycznej mapki Polski. Rozpoznawanie i nazywanie krajobrazów na zdjęciach. Umieszczenie pod mapką dwóch wybranych zdjęć (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 60, „Wycinanki”, karta Polska). ��MAPKA KONTUROWA. Nauczyciel przygotowuje mapkę konturową Polski dla każdego dziecka. Omawia poszczególne pasma: góry, wyżyny, niziny, pojezierza, morze. Dzieci wypełniają plaste-liną wnętrze mapki, zgodnie z ukształtowaniem powierzchni. ��KRAJOBRAZ MIEJSCOWOŚCI. Swobodne wypowiedzi dzieci na temat „Krajobraz mojej miejsco-wości”, ze szczególnym uwzględnieniem cech charakterystycznych dla tego krajobrazu.��KĄCIK ORTOGRAFICZNY. Zapoznanie z Robertem – bohaterem kącika ortograficznego. Czytanie fragmentu pamiętnika rozżalonego Roberta (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 8).�� WYRAZY z „ó”. Czytanie i omówienie zasad pisowni wyrazów z „ó” (Podręcznik „Radosne od-krywanie świata”, str. 9). Samodzielne napisanie krótkiego opowiadania z „u” i „ó” w zeszycie. �� PAPIEROWE ZEGARY. Praca w parach. Dzieci ustawiają wskazówki zegara, zgodnie z czasem poda-nym przez nauczyciela (pełne godziny, pół godziny). Zapisują w zeszytach wskazania zegarów.�� SPRAWDZAM SIEBIE. Dzieci samodzielnie odczytują i zapisują wskazanie zegarów. Zaznaczają podane godziny (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 14).�� JEDNOSTKI CZASU: Utrwalenie jednostek czasu: godzina, minuta, kwadrans, doba (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 10).

52

��OBLICZENIA ZEGAROWE. Zadania – obliczanie upływu czasu (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 10-11).�� PRACA PLASTYCZNA. Malowanie farbami pejzażu „Krajobraz mojej miejscowości” (jeśli jest to możliwe, warto te zajęcia przeprowadzić w plenerze).�� INFORMATYKA. Szybkie pisanie – ćwiczenie pisania za pomocą programu do nauki maszynopi-sania (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).

PRACA DOMOWA: komiks „Wakacje w pigułce” (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 7).

ZABAWY MUZYCZNE: GESTODŹWIĘKIMateriał muzyczny: gestodźwięki; pięciolinia i klucz wiolinowy; dźwięk g’ (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 17-19).

�� Próba wydobywania różnych od głosów z zastosowaniem rąk i nóg. A oto propozycje: � klaskanie normalne, dłońmi stulonymi jak muszelki, płaskimi dłońmi bez dotykania palców, samymi palcami,,pocieranie dłoni�,klepanie dłońmi o uda, ramiona, pośladki, klatkę piersiową�,pstrykanie palcami (trudne)� tupanie nogami równocześnie i na przemian. Różnicowanie odgłosu tupania przez zmianę�palce – pięta.

�� Zabawa w echo rytmiczne. Uczniowie siedzą w półkolu na krzesłach, przed nimi siedzi na krze-śle nauczyciel. Wykonuje różne krótkie rytmy za pomocą rąk i nóg, dzieci powtarzają wszystko dokładnie jak echo. Odgłosy klaskania, tupania, klepania o uda i pstrykania palcami noszą nazwę gestodźwięków. Wyrażenie pochodzi od niemieckiego Klanggesten, a ich pomysłodawcą był Carl Orff, kompozytor i pedagog, twórca nowoczesnego systemu wychowania muzycznego.

Gestodźwięki mają proste oznaczena:

53



Oznaczenia notuje się nad nutami lub nad tekstem słownym. Oto przykład.

Poznanie oznaczeń gestodźwięków przez uczniów nie jest konieczne, ale przydaje się przy różnych okazjach, takich jak odtwarzanie rytmów czy akompaniamentu do piosenek.

��Uczniowie dobierają sami akompaniament gestodźwięków do znanej piosenki. Może to być nawet „Wlazł kotek na płotek”. Gestodźwięki nie mogą się stale zmieniać, powinien natomiast powtarzać się jeden wzór, na przykład:

Najlepszy przykład zostaje powtórzony przez całą klasę.

54

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI U POCZĄTKÓWTrudno jest podać jasną definicję miasta. Któż z całą pewnością powie dzisiaj, gdzie koń-czy się wieś, a zaczyna miasto? Czy miasto musi mieć wieżowiec? Albo blok? Czy wystarczy, aby osada miała asfalt na ulicach? Najłatwiej sprawdzić liczbę ludności. Organizacja Na-rodów Zjednoczonych przyjmuje, że 20 000 mieszkańców pozwala na nazywanie miejsco-wości miastem. W Danii wystarczy 250 osób, w USA – 2500.

Dziś na świecie jest już 280 wielkich miast, a w ciągu następnych dwudziestu lat będzie ich prawdopodobnie dwa razy więcej. Już wkrótce w miastach będzie mieszkało tyle samo osób co na wsi. A przecież jeszcze dwieście lat temu spośród stu mieszkańców świata jedynie dwóch, trzech mieszkało w mieście. W miastach Dalekiego Wschodu i Ameryki Po-łudniowej ludność podwaja się co 15 lat (przeciętna dla świata – 40 lat). W tych miastach najbiedniejsza ludność mieszka po trzy osoby w jednej izbie. W USA, Kanadzie, Australii i Europie Zachodniej na jednego człowieka przypadają dwa pomieszczenia.

Czy potraficie sobie wyobrazić świat bez miast? Tak naprawdę to ludzkość przez większą część historii mieszkała na wsi. Żyliśmy w małych grupkach. Pierwsze miasta powstały 3500 lat temu w dolinach wielkich rzek. Przez wieki znaczących ośrodków miejskich było zaledwie kilka. I choć zamieszkanie w dużej grupie ludzi na niewielkim terytorium nie jest pomysłem najnowszym – 5500 lat to dla nas szmat czasu, ludzkość musiała przejść bardzo długą drogę, nim zadomowiła się w mieście.

Nasi najstarsi przodkowie byli koczownikami. W pogoni za zwierzyną przemieszczali się ciągle z miejsca na miejsce. Dopiero, kiedy nauczyli się uprawiać rolę oraz hodować wła-sne bydło, mogli zatrzymać się i osiedlić na kawałku ziemi. Nie było to jeszcze miasto. Rolnicy po wielu doświadczeniach z uprawą produkowali tyle jedzenia, że starczało dla ich rodziny i jeszcze zostawało, aby wymienić się na potrzebne im przedmioty. Potrzebo-wali narzędzi, ubrań, wielu rzeczy, których nie potrafili sami wytworzyć. Potrzebowali też ochrony przed nieprzyjaciółmi. Dlatego część rolników przestała uprawiać ziemię, lecz dobrze nauczyła się wykonywać inne zajęcia, za które dostawali jedzenie. Pojawiła się też grupa ludzi, którzy zajmowali się wymienianiem żywności na narzędzia, sami zaś niczego nie produkowali. W ten sposób władcy mogli zebrać wokół siebie najzdolniejszych rze-mieślników i żołnierzy, otoczyć wybraną przez siebie osadę murem i stworzyć miasto. Bu-dowano w nim wspaniałe świątynie, coraz bardziej okazałe domy, a rolnicy przybywający tam na zakupy opowiadali legendy o przepychu miast.

55



GDZIE ZAKŁADANO PIERWSZE MIASTA? Miasta powstawały tam, gdzie rolnicy byli najbogatsi i władcy na tyle mądrzy i potężni, aby zapewnić bezpieczeństwo dużej grupie ludzi. Zakładano je w miejscach przecięcia dróg – aby jak najwięcej ludzi mogło do nich dotrzeć i wymienić swoje towary. Bardzo często na wzgórzach, gdyż coraz bogatsze miasta wabiły bandy rozbójników, a z góry le-piej widać nieprzyjaciół. Dlaczego nad brzegiem rzek? Wokół rzeki gromadzili się rolnicy – kiedy woda wylewała, niosła ze sobą żyzny muł dający wspaniałe plony. Rzeka zapew-niała wodę dla osady i – co chyba ważniejsze – umożliwiała najtańszy transport towarów. Wiele wieków później, kiedy miasto stało się przede wszystkim ośrodkiem przemysłowym, miejsce na nowe osady wybierano ze względu na jego zasobność w bogactwa naturalne. Tam, gdzie był węgiel czy ruda żelaza, powstawała kopalnia, sprowadzano robotników do pospiesznie budowanych domów.

Wiele miast europejskich (Kolonia, Trydent, Manchester, Florencja) wybudowanych jest wedle starożytnego wzorca. Był nim rzymski obóz wojskowy – campus. Rzymianie mie-li dokładne przepisy dotyczące jego wyglądu: uliczki przecinały się pod kątem prostym, a zarys murów miał kształt prostokąta. Rozstawienie bram, szerokość murów i ulic były dokładnie określone. Rzymianie przestrzegali tego układu bardzo starannie. Z czasem obóz zamieniał się w miasto, obozowe mury urastały do murów miejskich i campus zasty-gał w swej formie na wieki, aż do dzisiaj.

Inne miasta europejskie rozwijały się spontanicznie, bez wcześniej ustalonego planu – po prostu dostosowując się do rzeźby terenu i panującego w danym miejscu prawa. W takich miastach drogi odchodziły od punktu centralnego – jak zamek czy kościół. Po-szczególne dzielnice skupiały przedstawicieli określonego zawodu. Z góry wiadomo było, dokąd należy się udać, aby trafić do stolarzy, krawców czy bednarzy. Ówczesne miasta nie były tak wielkie. Może dlatego, że dużo trudniej niż dziś można było w owych czasach stać się mieszczaninem. Znacznie później, bo dopiero w zeszłym stuleciu, miasto przestało być centrum kupieckim i rękodzielniczym, a poczęło przyjmować w swe mury kominy fabryk, a także licznych robotników, zamieszkujących tanie i jednakowe bloki, które porastały co-raz gęściej miejskie peryferia. To właśnie przemysł stworzył miasta znane nam współcze-śnie. Z zabytkowym, gdzieniegdzie zadbanym śródmieściem i blokowiskami – sypialniami dla urzędników i robotników.

56

4. TEMAT: Zabawy ortograficzneUkładanie bajek z wyrazami z „ó”. Pisanie wyrazów z „ó”. Czytanie i omówienie rozdziału „Pierwsza lekcja” – wyszukiwanie w tekście wyrazów sprawiających trudności ortograficzne.Obliczenia zegarowe związane z upływem czasu. Dźwięk „g”, klucz wiolinowy.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Słowniki ortograficzne, wyrazy z „ó” niewymiennym, koperty.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Pierwsza lekcja” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 18-19).��OMÓWIENIE wysłuchanego rozdziału. Wymyślanie przez dzieci wakacyjnych przygód Ali i Adama.�� PRZYPOMNIENIE ZASAD PISOWNI wyrazów z „ó” (Podręcznik „Radosne odkrywanie...”, str. 8-9).��UKŁADANIE BAJEK z wyrazami z „ó”. Praca w grupach. Dzieci wymyślają bajki z wykorzystaniem wylosowanych wyrazów z „ó”. Mają do dyspozycji koperty z wyrazami, np.: góra, Róża, róża, stróż, zbój, kłótnia, żółty, różowy, król, królewna, królewicz, wróżka, różdżka, Józef, wiewiórka, ogórek. Sekretarz grupy zapisuje bajkę. Podkreślają wyrazy z „ó”. �� CZYTANIE tekstu o królowej Józefinie. Podkreślanie w tekście wyrazów z „ó”, segregowanie wyrazów na wyrazy z „ó” wymiennym i niewymiennym (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 8).�� ZACZAROWANE ZDANIA. Zabawa zespołowa. Nauczyciel dzieli dzieci na trzy drużyny, które usta-wiają się w trzech rzędach. Prowadzący na końcu korytarza kładzie trzy koperty. W każdej znaj-dują się wyrazy, z których można ułożyć dwa zdania. Dodatkowo są tam wyrazy niepotrzeb-ne, zaznaczone innym kolorem. Na sygnał prowadzącego do kopert biegną dzieci stojące jako pierwsze w każdym rzędzie, biorą z koperty tylko jeden wyraz i z powrotem biegną do swojego rzędu, dotykają następnego dziecka w rzędzie, które biegnie po kolejny wyraz. Wygrywa ta dru-żyna, której jako pierwszej uda się ułożyć z wyrazów dwa zdania. ��OBLICZENIA ZEGAROWE. Zadania – obliczanie upływu czasu (Ćwiczenia „Na tropach matematy-ki”, cz. 1, str. 13, 15, 16).

ZABAWY MUZYCZNE Zapis dźwięku „g”, klucz wiolinowy (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 17-19).Dzieci śpiewają na dźwięku „g” (czytamy gie) różne słowa rozpoczynające się głoską g. Każdy śpiewa kolejno sam. Kto nie wymyśli słowa na „g”, przegrywa. Mogą być wymieniane nazwy zwie-rząt, roślin, miast, rzek, różnych przedmiotów itp.Kto zapamięta dźwięk?Nauczyciel gra „g”, uczniowie powtarzają dźwięk głosem i próbują go zapamiętać. Przez chwilę chodzą po klasie, skaczą jak piłki lub zające, nauczyciel akompaniuje do ruchu na dowolnym instrumencie niemelodycznym – bębenku, tamburynie, drewienkach, grzechotce. Wszyscy się zatrzymują, wskazany uczeń śpiewa dźwięk, który należało zapamiętać. Zwycięża ten, kto powtó-rzy bezbłędnie „g”.

57



5. TEMAT: Wakacje Ali i AdamaCzytanie i omówienie rozdziału „Nasze wakacje”. „Wakacyjne powroty cioci Doroty” – czytanie dat, posługiwanie się rozkładem jazdy, obliczenia czasowe. Zapis dźwięku „e”. Takty – 2/4, 3/4, 4/4. Zabawy rzutne do celu.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”, �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Nasze wakacje” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 20-22).��OMÓWIENIE TEKSTU. Samodzielne wyszukiwanie i podkreślanie przez dzieci zdań będących od-powiedzią na zadawane przez nauczyciela pytania (np. Dokąd pojechały bliźniaki?, Dlaczego mama smarowała bliźniaki kremem z filtrem?, Jak długo wchłaniał się krem z filtrem?, Czego nie mogły, a co mogły robić dzieci, leżąc na kocu na plaży? Czego, według Ali, powinni uczyć w szkole nauczyciele?).�� PISANIE dalszego ciągu. Przepisywanie do zeszytu fragmentu tekstu z podręcznika i do-kończenie zdania według własnego pomysłu: „Ciągle ten sam plan lekcji, te same zajęcia. A gdyby tak w szkole uczyli nas...”�� „WAKACJE W AFRYCE” – wakacje na afrykańskiej sawannie. Dzieci mogą namalować i opisać w dowolny sposób swoje wyobrażenia. Mają do wykorzystania zdjęcia. Może są w klasie dzieci, które były w Afryce i podzielą się doświadczeniami. „Podróżnicy” mogą jednak fantazjować do woli. Napisy warto wykonywać ołówkiem, aby nauczyciel mógł poprawiać ewentualne błędy w pisowni (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 14-15; „Wycinanki”, karta Wakacje w Afryce).�� ZADANIA ROZMAITE „Wakacyjne powroty ciotki Doroty” – daty, obliczenia kalendarzowe i zega-rowe, rozkład jazdy (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 18-19).��OBLICZENIA ZEGAROWE. Kwadrans jako jednostka czasu (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 20-21).�� ZABAWY RZUTNE DO CELU.

PRACA DOMOWA: nauka czytania rozdziału „Nasze wakacje” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu, str. 20-22).

ZABAWY MUZYCZNE Zapis dźwięku „e”. Takty – 2/4, 3/4, 4/4 (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 31-33).

Materiał muzyczny: zapis dźwięku e’ na pierwszej linii, motyw g’ – e’, tzw. kukułcza tercja grana na dzwonkach i śpiewana, takty 2/4, ¾, 4/4, akcent, ćwiczenia głosu.

58

��Granie na grzebieniach. Do grzebienia należy przyłożyć cienką bibułkę i dotknąć jej lekko uchylonymi ustami. Śpiewa się dowolną melodię, wyczuwając na wargach delikatne drżenie.

�� Zabawa w robienie przeróżnych grymasów po to, by poruszyć każdy mięsień twarzy. Język wypy-cha policzki i wargi, zwija się w trąbkę, dotyka każdego zęba itp. Twarz się rozciąga i kurczy, usta naśladują ziewanie, uśmiechy, zaciskają się itp.

��Uczniowie wymawiają bardzo wyraźnie różne sylaby i głoski: bra bre bri bru bro... mua mua mua mua mu... ćwir ćwir ćwir ćwir ćwir... ma me mi ma mo... deszcz deszcz deszcz deszcz itp.

�� Śpiewanie wierszyka „Kto chce śpiewać prawidłowo...” na jednym dźwięku, na dwóch g’ – e’, ewentualnie na dźwiękach gamy i z własną melodią ułożoną na poczekaniu. Wprowadzone zo-staje pojęcie taktu inaczej – metrum. Miarą taktów na 2, 3 i 4 jest ćwierćnuta, dlatego zapis taktów wygląda następująco:

2 3 4 4 4 4

oznacza to, że w takcie są dwie, trzy lub cztery ćwierćnuty. Grając ćwierćnuty w dowolnym tak-cie, należy zawsze akcentować dźwięk przypadający na „raz”. Dzieciom łatwiej jest rozpoznawać metrum, jeśli słyszą wyraźne akcenty na początku każdego taktu.

��Na tablicy napisany jest kilku wyrazowy tekst. Może to być przysłowie, wyliczanka lub jeden wers dowolnego wiersza. Nauczyciel zaznacza akcenty nad tekstem w różnych miejscach, naj-pierw prawidłowo tam, gdzie zwykle wypadają akcenty mowy, a następnie zupełnie przypadko-wo. Dzieci czytają na głos tekst, za każdym razem z innymi akcentami.

��Nauczyciel gra na dowolnym instrumencie ćwierćnuty w różnych taktach. Z każdym rodzajem taktu związana jest inna czynność, na przykład:2/4 – uczniowie klaszczą w dłonie kolegów w ławce;3/4 – wykonują okrężne ruchy głową;4/4 – poruszają rękami jak manekiny, ostro, krótko, w dowolnych kierunkach.Warto zachęcać dzieci, aby same wymyśliły trzy różne czynności do trzech rodzajów taktu.

59


WRZESIEŃ TRZECI TYDZIEŃ

1. TEMAT: Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego Wypowiedzi dzieci na temat miłej atmosfery w klasie i koleżeńskiej postawy. Redagowanie kodeksu klasowych przyjaciół „Jeden za wszystkich wszyscy za jednego”. Czytanie planu miasta. Określanie kierunków w przestrzeni. Położenie odcinków: równoległe, prostopadłe, poprzeczne. Wyrażenia mianowane – metry. Obraz według P. Mondriana. Ćwiczenia na równoważni. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� kartony,�� plany miast, �� czarna taśma izolacyjna,�� ołówki i suche pastele,�� plastikowe podkładki ze spinaczem do wyjścia w teren, �� album z reprodukcjami obrazów Pieta Mondriana.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��UŁOŻENIE HASŁA na tablicy z rozsypanki wyrazowej: „Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”.��OPOWIADANIE nauczyciela o grupie dzieci, które pomagały sobie w każdej sytuacji. Wszy-scy mówili o nich, że są bardzo zgrane, a one mówiły o sobie: „Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”.��WYJAŚNIENIE POWIEDZENIA. Dzieci wyjaśniają znaczenie powiedzenia: „Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”. Podają własne przykłady sytuacji ilustrujących to powiedzenie.�� CECHY ZGRANEJ GRUPY „Jacy?” Nauczyciel notuje na tablicy cechy charakteru osób tworzących zgraną grupę, np. tolerancyjni, koleżeńscy, bezinteresowni. ��KLASOWY KODEKS. Wspólne redagowanie kodeksu pod hasłem: „Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”. Zdania powinny być formułowane w taki sposób, aby odpowiadały na pytanie: „Co robimy, aby było miło?, np. „Jesteśmy dla siebie uprzejmi”, „Bawimy się bezpiecznie”, „Rozwią-zujemy konflikty w kulturalny sposób” itd. Nie używamy słowa „nie”. Dzieci podpisują się pod ustalonymi zasadami. Mogą odcisnąć palec. Wieszamy kodeks w klasie – w widocznym miejscu. �� ŁOWCY AUTOGRAFÓW. Dzieci zbierają podpisy: pani wychowawczyni, koleżanek oraz kolegów z klasy (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 5).�� TEST. Dzieci rozwiązują zadania testowe związane z obliczaniem czasu (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 17).�� PLANY MIAST. Oglądanie planów miast. Zwrócenie uwagi na ulice i ich układ. �� PYTANIA dotyczące miejsca zamieszkania „Podróżników”, czyli „Gdzie kto mieszka?” .czytanie planu miasta (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 11-12)�

��ODCINKI. Określanie położenia odcinków względem siebie z użyciem odpowiednich słów: od-cinki prostopadłe, odcinki równoległe. Miejsce poszukiwań: sala lekcyjna, korytarz (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 12).��WYCIECZKA po najbliższej okolicy. Rysowanie prostego planu – szkoła i jej usytuowanie. Praca w parach. Warto dać dzieciom plastikowe podkładki ze spinaczem i kartką A4.

60

�� PRACA PLASTYCZNA. Praca w parach. Obraz według Pieta Mondriana. Dzieci oglądają i omawiają reprodukcje obrazów artysty. Zauważają podziały, które tworzą odcinki prostopadłe i równole-głe. Na kartkach technicznych A3 za pomocą czarnej taśmy izolacyjnej tworzą siatkę odcinków: równoległych, prostopadłych i poprzecznych. Powstałe płaszczyzny kolorują suchymi pastelami lub kredkami świecowymi w odpowiednich kolorach (farby pomarszczyłyby papier). Zorganizo-wanie wystawy wszystkich prac. �� ĆWICZENIA na równoważni.

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: ŻURAW DLA CHOREGO KOLEGIOrigami jest mądrym i wychowawczym zajęciem. W języku japońskim oznacza czynność składa-nia papieru. Ori – znaczy zginać, gami lub kami – papier. W kulturze japońskiej pierwsze wzmianki na temat tej sztuki sięgają XII w. Wiele wzorów ma od stuleci te same symboliczne treści, np. żuraw symbolizuje zdrowie.

Według tradycji żuraw żyje tysiąc lat i Japończycy uważają, że jeśli ktoś komuś składa życzenia ty-siąca żurawi, to znaczy, że życzy mu tysiąckrotnie tysiąca lat w zdrowiu. Wręczenie własnoręcznie zrobionego żurawia z życzeniami zdrowia jest miłym i popularnym zwyczajem w Japonii.

Papierowego żurawia można podarować choremu koledze z klasy. Im więcej dostanie żurawi, tym szybciej wyzdrowieje. Wystarczy uwierzyć w dobre życzenia.

MATERIAŁY:�� kolorowy papier,�� cienki złoty sznureczek (20–30 cm).

KROK PO KROKU: �� złożyć żurawia na podstawie pokazanych rysunków.

61

TRZECI TYDZIEŃ WRZESIEŃ


ŻURAW DLA CHOREGO KOLEGI

62

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI DLACZEGO SOBIE POMAGAMY?

EGOIŚCI I ALTRUIŚCIEgoizm to postawa człowieka myślącego wyłącznie o sobie, nazywana czasem samolub-stwem albo sobkostwem. Nazwa pochodzi od greckiego ego – „ja”. Altruizm jest prze-ciwieństwem egoizmu. Oznacza kierowanie się w swym postępowaniu dobrem innych. Wiąże się często z gotowością do poświęceń. Nazwa wywodzi się z łacińskiego słowa alter – „drugi, inny”.

WOLONTARIUSZEWolontariusz to osoba, która bez wynagrodzenia bierze udział w różnych akcjach pomocy najbardziej potrzebującym. W Polsce ta forma działalności jest coraz bardziej popularna. To angielski skrót od słów „Non-Governmental Organization”, co tłumaczy się na język polski jako organizacja pozarządowa. Fundacje i stowarzyszenia zakładane są dla wy-pełnienia jakiegoś celu społecznego, a nie dla zysku organizacji. Mogą wspierać chorych, biednych albo pomagać uzdolnionym w rozwijaniu ich talentu. Przykładem takiej organi-zacji jest działająca na całym świecie Amnesty International. Dzięki jej działaniom rządy państw, w których łamane są prawa człowieka, zasypywane są stosami listów z żądaniami uwolnienia bezprawnie aresztowanych.

CO NAKAZUJĄ WSZYSTKIE WIELKIE RELIGIE ŚWIATA?Wszystkie wielkie religie mówią o konieczności pozbycia się egoizmu i pomocy bliźnie-mu. Jezus Chrystus powiedział, że każdy dobry uczynek dla naszego bliźniego jest tak naprawdę uczynkiem dla Niego. Każdy zaniechany dobry uczynek jest odmową pomo-cy Bogu. Drugie przykazanie miłości, jakie po sobie pozostawił, brzmi: „Kochaj bliźniego swego jak siebie samego”. Także buddyści i niektórzy chasydzi (odłam judaizmu) uważają, że cała ludzkość i inne istoty żywe są niczym krople – uczestniczą w jedności tego same-go oceanu. Pomoc okazana przez jedną kroplę jest pożytkiem dla tego oceanu jedności, a każdy zły uczynek ją osłabia. Myślenie o sobie jak o oddzielnej istocie jest błędem, który prowadzi do wielu cierpień. W wielu innych religiach pomoc okazana innemu wynagradzana jest przez samego Boga. W buddyzmie, islamie i chrześcijaństwie istnieją zakony, w których mieszkają i pracu-ją ludzie poświęcający się samodoskonaleniu, służbie Bogu. Wybierają różne ścieżki dla osiągnięcia tego celu. Jedną ze ścieżek jest pomoc innym. W Kościele katolickim jest wiele zakonów zajmujących się pomocą. Zakony kontemplacyjne (np. sakramentki) na-uczają, jak żyć zgodnie z nakazami Pisma Świętego. Są też zakony zajmujące się, oprócz modlitwy, wsparciem biednych i chorych. Zgromadzenie Sióstr Misjonarek Miłości zostało założone przez Matkę Teresę z Kalkuty, jedną z największych postaci dwudziestego wieku. Siostry ślubują okazywanie pomocy najbardziej potrzebującym: chorym, umierającym, dotkniętym AIDS, trądem, głodującym i żebrakom, opuszczonym dzieciom i starcom, bez względu na ich wyznanie. Misjonarki Miłości działają w 121 krajach, także w Polsce, sku-piając ponad 4000 sióstr.

63


WRZESIEŃ TRZECI I TYDZIEŃ

POMOC POŚRÓD ŚNIEGÓW I LODÓWŻyczliwość i wzajemna pomoc w bardzo trudnych warunkach klimatycznych jest nie tylko aktem dobrej woli, ale po prostu koniecznością. Na Syberii, gdzie mrozy sięgają –70°C, niepisane prawo tajgi nakazuje dzielenie się zapasami z każdym potrzebującym. Osoba, która odmówi pomocy przemarzniętemu gościowi, skazuje go na śmierć. Wieści o nie-właściwym zachowaniu rozchodzą się szybko. Następnym razem samolub zostanie uka-rany przez odmowę pomocy i ludzkie plotki. Ludzie zaczną go unikać. Każdy boi się takiej samotności. Na północy co kilkadziesiąt kilometrów ustawione są domki myśliwskie. Podróżny znajdzie w nich zapałki, trochę jedzenia, lampę i narzędzia służące do polo-wania. Ma prawo z nich skorzystać w potrzebie, ale gdy się ogrzeje i naje do syta, po-winien pamiętać o odnowieniu zapasów. Niektóre plemiona indiańskie wspomagały się nawzajem w trudnych momentach. Indianie rybacy karmili dalekie grupy myśliwych, gdy zwierzyna długo nie pojawiała się w ich okolicy. Z kolei myśliwi polujący na karibu od-wdzięczali się rybakom wtedy, gdy morze odmawiało im ryb. Niektóre grupy uważają, że choroba jednego człowieka z wioski jest chorobą duszy wszystkich jej mieszkańców. Odwiedzają go, przyciskają do piersi, próbują pocieszyć na wszelkie dostępne im sposoby.

KIEDY LUDZIE NA POLSKIEJ WSI BYLI NAJSZCZĘŚLIWSI?Gdy starzy ludzie wspominają po latach swe najszczęśliwsze dni, nie są to wcale mo-menty, gdy kupowali kolejne zwierzęta lub nowy samochód. Przypominają sobie raczej te chwile młodości, gdy pomagali sobie nawzajem przy pracach polowych. Dawniej sko-szenie pola wymagało pracy wielu ludzi. Dlatego sąsiedzi gromadzili się razem i kosili, zbierali plony z kolejnych poletek. Po pracy śpiewali wieczorami na ławeczkach przed domem. Gdy zachodziło słońce, opowiadali historie o duchach. Wspólna praca dla siebie nawzajem dawała im najwięcej szczęścia.

JAKA JEST RÓŻNICA MIĘDZY RAJEM A PIEKŁEM?Stara legenda mówi o różnicy między rajem a piekłem. Raj jest takim miejscem, gdzie spływają wspaniałe potoki, stoły są wypełnione jedzeniem. Wokół nich siedzą szczę-śliwi ludzie z łyżkami w rękach. Łyżki mają bardzo długie rączki, tak aby ludzie mogli karmić siebie nawzajem. Wszyscy wesoło rozmawiają i z miłością podają sobie jedzenie do ust. Piekło wygląda bardzo podobnie. Tam też szemrzą strumyki, a stoły uginają się od przysmaków. Ludzie mają takie same, długie łyżki, lecz bezskutecznie próbują nimi trafić do własnych ust.

64

2. TEMAT: Mam odwagę przyznać się do winy Ocena postępowania bohatera opowiadania „O karafce z wodą na stole”. Czytanie z podziałem na role. Zabawy dramowe z zastosowaniem zwrotów grzecznościowych. Jednostki długości – mm, cm, m, km. Mierzenie wzrostu w gabinecie lekarskim. Zapis pomiarów. Porównywanie wzrostu. Instrumenty perkusyjne. „C” razkreślne. Odróżnianie trójdźwięku granego w górę i w dół. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� oś liczbowa na kartonie, �� kolorowe fiszki samoprzylepne.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez nauczyciela opowiadania „O karafce z woda na stole” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 6-7).��OMÓWIENIE OPOWIADANIA. Rozmowa z dziećmi na temat: „Dlaczego należy mieć odwagę przy-znać się do winy?”. Wyjaśnienie przysłowia „Kłamstwo ma krótkie nogi”.�� CZYTANIE ciche opowiadania. Zaznaczanie w treści wypowiedzi wizytatora.�� PODKREŚLANIE w tekście zdań, mówiących o tym, jak mógł czuć się niesłusznie oskarżony autor opowiadana (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 6-7). �� CZYTANIE z podziałem na role.��WSPÓLNE PISANIE ODPOWIEDZI na pytanie „Jak oceniasz postępowanie chłopców?”. Zapisanie w zeszycie. �� ZABAWY DRAMOWE z zastosowaniem zwrotów grzecznościowych.�� PRZYGOTOWANIE SCENEK prezentujących podobne wydarzenia w klasie. ��MIERZENIE WZROSTU w gabinecie lekarskim. Dzieci zapisują wynik pomiaru wyrażony w centy-metrach na kolorowej fiszce . Potem zaznaczają swój wzrost na klasowej miarce, np. wieszamy pionowo na ścianie korkową tablicę, tak aby równała się z podłogą. Na niej umieścimy papie-rową oś liczbową o długości metra – z wyraźną podziałką centymetrową. Początek osi powinien „biec” od metra w górę. Oś przygotowana w ten sposób umożliwi łatwe zaznaczanie i rozu-mienie wyrażeń dwumianowanych. Dziecko wbija, w odpowiednim punkcie, kolorową pinezkę z „nóżką”. Wokół osi można umieścić imiona dzieci, napisane na kolorowych karteczkach. �� PORÓWNYWANIE wzrostu „Podróżników” (Podręcznik „Małe i duże matematyczne...”, str. 13).

PRACA DOMOWA: praca pisemna „Kilka słów o Tobie” – rodzina, marzenia, plany. Dzieci mogą wzorować się na tym, co o sobie napisała autorka ćwiczenia (Ćwiczenia „Dziennik badacza świa-ta”, str. 5).

65



ZABAWY MUZYCZNE Instrumenty perkusyjne. „C” razkreślne (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 31).

Materiał muzyczny: instrumenty perkusyjne, granie dwutaktowych rytmów, reakcja na zmianę metrum, wprowadzenie c razkreślonego, odróżnianie trójdźwięku granego w górę i w dół.

��Nauczyciel ma na stoliku 3 lub 4 instrumenty perkusyjne. Uczniowie powinni znać ich nazwy i rozpoznawać brzmienie. Nauczyciel ustala wspólnie z dziećmi, jakie czynności będą związane z poszczególnymi instrumentami, na przykład:

,uderzenia w tamburyn dzieci chodzą po klasie�

,dźwięki trójkąta kładą głowy na ławkach i zamykają oczy�

,odgłos drewienek klaszczą w ręce�

.odgłos grzechotki chowają się pod ławkę itp�

�� Początkowo uczniowie widzą instrumenty, na których gra nauczyciel, później zostają one ukryte za stołem lub gdziekolwiek. Wszyscy muszą rozpoznać dźwięki niewidocznych instrumentów.

��Na tablicy lub przygotowanym wcześniej kartonie są naszkicowane instrumenty perkusyjne, którymi dysponuje nauczyciel. Zamiast prostych rysunków można napisać skróty nazw instru-mentów, np.:

bęb. grz. tamb.

tr. drew. tal.

��Uczniowie dostają instrumenty, których symbole są na tablicy. Nauczyciel wskazuje dowolne znaki, a wówczas odzywają się odpowiednie instrumenty. Dzieci grają, jak chcą, należy tylko zwrócić uwagę, aby nie robiły tego zbyt głośno. Rolę nauczyciela może przejąć któreś z dzieci. Zabawa ma wiele różnych wariantów. W sytuacji braku instrumentów dla całej klasy można wykorzystać rozmaite przedmioty – klucze, papier, patyczki, folię itp.

��Odmianą zabawy jest rozdanie wszystkim dzieciom rozmaitych instrumentów oraz napisanie w różnych miejscach na tablicy cyfr od 1 do 9 (może też być 0). Każdy uczeń wybiera sobie w myśli dowolną cyfrę. Nauczyciel wskazuje cyfry w przypadkowej kolejności, a grają ci, którzy wybrali sobie wskazane numery. Prowadzący może dowolnie komponować całość, pokazywać dwie cyfry równocześnie, zmieniać długość gry, a także korzystać z ewentualnych momentów ciszy, gdy przy którejś z cyfr nie zagra żaden uczeń.

�� Szukanie schowanego przedmiotu. Nauczyciel ustala 4 kierunki w klasie i dobiera do każdego kierunku odpowiedni akompaniament, na przykład:

,do końca klasy – miarowe ćwierćnuty�

,do tablicy – ósemki�

,do okna – rytm punktowany�

.do ściany – dwie ósemki, ćwierćnuta�

�� Jedno z dzieci wychodzi za drzwi, pozostałe chowają przygotowany wcześniej przedmiot. Na-uczyciel prowadzi szukającego rytmami granymi na dowolnym instrumencie. Ponieważ są usta-lone tylko 4 kierunki, ich zmiana odbywa się zawsze pod kątem prostym. Oznacza to, że nie ma kierunku na ukos.

66

�� Na stoliku nauczyciela leży 5-7 różnych instrumentów. Uczniowie wymieniają ich nazwy i słu-chają brzmienia. Wybrany uczeń staje tyłem do stolika, w tym czasie nauczyciel krótko gra na dowolnych 3 lub 4 instrumentach. Uczeń odwraca się i próbuje zagrać w ten sam sposób. Najważniejsze w tym zadaniu jest zachowanie kolejności grających instrumentów.

��Uczniowie podzieleni na 3 grupy dostają 3 rodzaje instrumentów, na przykład bębenki, tambu-ryna i drewienka. Każda grupa instrumentów będzie grała przy innym takcie (metrum). Nauczy-ciel gra na dowolnym instrumencie na 2/4, 3/4 lub 4/4, wyraźnie akcentując każde „raz”. Wraz z nim odzywają się instrumenty, które mają grać przy umówionym takcie. Można ustalić, że przy rytmie punktowanym grają wszyscy.

��Dyrygent i orkiestra. Uczniowie stoją w półkolu i trzymają instrumenty perkusyjne różnego rodzaju. Takie same powinny znaleźć się obok siebie.

�� Podczas śpiewania znanej wszystkim piosenki lub przy towarzyszeniu łatwego utworu instru-mentalnego z kasety (płyty) dyrygent włącza do gry różne grupy instrumentów. Nie może zmie-niać grających zbyt często. Muzykalny uczeń zwykle słyszy, kiedy kończy się myśl muzyczna i kiedy należy wskazać inną grupę instrumentów.

67



3. TEMAT: A ja rosnę i rosnęCzytanie i omówienie wiersza Danuty Wawiłow „A jak będę dorosła”. Dodawanie i odejmowanie wyrażeń dwumianowanych. Zamiana jednostek długości. A jak będę dorosła… – praca w programie WordPad. Skoki w dal. Nauka piosenki „Co się stało?”.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „ Dziennik badacza świata”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,�� kserokopia wiersza D. Wawiłow „A jak będę dorosła”, �� sznurki, skakanki, patyczki, ��miarki centymetrowe: linijka, taśma krawiecka, metrówka, taśma miernicza.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE i omówienie wiersza D. Wawiłow „A jak będę dorosła”(Podręcznik „Radosne..”str. 10-11)�� CZYTANIE WYBRANEJ ZWROTKI przez chętne dzieci. Czytający powinien stanąć na niewielkiej wysokości, np. na szczeblu drabiny malarskiej. Będzie to zupełnie inna recytacja. ��ODPOWIEDZI PISEMNE na pytania dotyczące treści wiersza (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, pytania 1 i 2, str. 11).�� ILUSTROWANIE WIERSZA. Praca w grupach. Każda dziecko losuje wydrukowany przez nauczy-ciela fragment wiersza. Potem dzieci dobierają się w grupy tak, aby utworzyć cały tekst. Każda grupa skleja fragmenty w taśmą przezroczystą. Potem siadają w kręgu wokół arkusza szarego papieru i składają ze swoich części postać ludzką (tułów, ręce, nogi). Przykleją na arkuszu. Wydłużają części, na ile wystarczy arkusza i dorysowują głowę, buty, dłonie, części garderoby. Powstanie w ten sposób bohaterka wiersza. ��DOPISYWANIE DALSZEGO CIĄGU. Dzieci przepisują tytuł wiersza „A jak będę dorosła…”. Dalej piszą według własnego pomysłu (kartka formatu A4, z liniaturą w trzy linie oraz okienkiem na górze kartki – miejscem na rysunek).�� ROZMOWA O DORASTANIU. Nauczyciel rozmawia z dziećmi o tym, w jakim tempie rosną ludzie, jaki mają wzrost po przyjściu na świat, do jakiego wieku najczęściej rosną. �� ZABAWA RUCHOWA związana ze wzrastaniem. Dzieci stoją w kręgu. Co drugie dziecko kuca. Potem wszystkie kucają i stopniowo rosną. Jak urosną, to tworzą pociąg od najniższego do najwyższego dziecka i jadą… �� PRZYRZĄDY DO MIERZENIA. Oglądanie różnych przyrządów do mierzenia (linijka, taśma kra-wiecka, taśma miernicza, metrówka). Rozmowa o tym, jak dawniej dokonywano pomiarów (dłoń, stopa, łokieć). ��MIERZENIE DŁUGOŚCI różnych „obiektów” znajdujących się w sali. Zapisywanie wyników pomia-ru w zeszytach. ��DODAWANIE DŁUGOŚCI. Zamiana na centymetry i milimetry. Zamiana na milimetry. (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 22). �� SKOKI W DAL Z MIEJSCA. Mierzenie długości skoków: stopami, sznurkami, taśmą mierniczą. ��NAUKA PIOSENKI „Co się stało?” (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 16).�� INFORMATYKA: A jak będę dorosła… – praca w programie WordPad. Formatowanie czcionek (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).

68

PRACA DOMOWA: „Ja 5 lat temu” – wywiad z rodzicami (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 10). Przyniesienie kilku zdjęć z różnych okresów życia.

ZAJĘCIA EMPIRYCZNE: ODŻYWIANIEW każdym żywym organizmie przebiega wiele reakcji chemicznych. Witaminy łączące się z enzy-mami zapoczątkowują i regulują tempo przemian komórkowych w ludzkim ciele. Bez ich obecno-ści człowiek cierpi na wiele schorzeń, takich jak anemia, krzywica, niedobór wzrostu. Dostarczanie organizmowi niezbędnych witamin odbywa się za pomocą przyjmowania gotowych preparatów i prawidłowego odżywiania się. My zachęcimy dzieci do jedzenia surowych owoców i warzyw.

PRZEBIEG ZAJĘCIA:�� Pokazujemy i pozwalamy dzieciom rozgryźć drażetki witaminy C. Możemy też nakapać im na języki kilka kropel wit. C w płynie.��Wyciskamy sok z cytryny. Dzieci próbują i określają smak. Jest podobny do drażetek i płynu.�� Przekrawamy jabłko na pół. Powierzchnię jednej połówki polewamy sokiem z cytryny, druga posłuży do porównań. Pozostawiamy je na ok. 1 godz.

WYNIKI: Jabłko skropione sokiem z cytryny zachowuje świeży wygląd i jasną barwę, druga połów-ka brązowieje.

WNIOSKI: Witamina C zawarta w soku z cytryny reaguje z enzymem jabłka i chroni je przed ciemnieniem. Komórki jabłka porównawczego przy krojeniu uległy uszkodzeniu i zaszła reakcja chemiczna enzymu z tlenem zawartym w powietrzu. Podobnie jak jabłka reagują ziemniaki i seler. To wyjaśnia, dlaczego chcąc zachować ładny wygląd surówek, skrapiamy je sokiem z cytryny.

Witaminę D wpływającą na wzrost kości i zębów ludzkie ciało jest w stanie wyprodukować, gdy wystawiamy skórę na promieniowanie słoneczne. Wszyscy mamy ślady po kostiumie czy ze-garku. Skóra w tych miejscach jest dużo jaśniejsza. Produkcja wit. D odbywa się nie tylko latem, trwa przez cały rok. Sprawdzimy to, przyklejając na palec wąski plaster i pozostawiając go na dwa dni. Efekt jest taki sam. Bez dopływu światła melanina (barwnik skóry) grupuje się, powodując rozjaśnienie skóry. Pod wpływem słońca komórki z melaniną rozprzestrzeniają się barwiąc skó-rę. Ilość melaniny decyduje o karnacji cery i kolorze włosów. Bruneci mają jej dużo więcej, stąd ciemniejsze włosy i opalenizna. Melanina chroni skórę przed poparzeniem słonecznym, dlatego najwięcej mają jej murzyni. Blondyni skazani są latem na używanie kremów z filtrami zatrzymują-cymi promieniowanie ultrafioletowe. Ludzie żyjący w okolicach podbiegunowych przez pół roku pozbawieni są światła dziennego. Dla zdrowia muszą przyjmować preparaty zawierające wit. D i opalać się pod kwarcówkami emitującymi ultrafiolet.

69



ZAJĘCIA PLASTYCZNE: ILE MASZ STÓP?Wynikiem pomiaru jest zawsze liczba wskazująca, ile jednostek zawiera mierzona wielkość. Po rozmowie z uczniami, ustalamy, że będziemy mierzyli wzrost w stopach.

MATERIAŁY:�� karton (format A4),�� flamastry,�� kredki,��miękki ołówek,�� nożyczki,�� liniał drewniany 1,5 m lub listewka.

KROK PO KROKU:�� Zabawa polega na odrysowaniu stopy na kartonie, wycięciu i użyciu jej do zmierzenia swojego wzrostu. Odmierzanie wzrostu kartonową stopą powinno przebiegać sprawnie. Jeśli uczniów jest wielu, najlepiej podzielić ich na grupy. Z jedną grupą pracuje nauczyciel – ustawia dzieci przy tablicy i ścianie, sam zaznacza kredą wysokość mierzonego dziecka, wskazuje listwą pion, uczy dokładnie przykładać kartonową stopę, zaznaczać kredą jej początek i koniec. W tym cza-sie druga grupa rysuje na kartonowych stopach kolorowe wzory.��Na rysunku można zaznaczyć imię autora, dzień i rok. W przyszłości będzie doskonałą pamiąt-ką. Wynik mierzenia najlepiej przedstawić graficznie na papierze w kratkę. Uczniowie mierzą przeciętnie sześć stóp. Można przyjąć na każdą stopę cztery kratki. Narysować je pionowo jedną nad drugą. Obok pionu ułożonego ze stóp, uczeń może narysować siebie – takiego wzrostu, jaki wskazują stopy.

70

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI ROŚNIEMY

Rośnięcie to jedna z podstawowych cech organizmów żywych, to znaczy tych, które skła-dają się z komórek. Proces ten przebiega różnie w zależności od stopnia złożoności or-ganizmu. Organizmy jednokomórkowe, a także drożdże, rosną, zwiększając jedynie ilość substancji cytoplazmatycznej w komórce. Wielokomórkowce – rośliny, zwierzęta oraz lu-dzie, rosną zarówno dzięki powiększaniu się komórek, jak i pomnażaniu ich liczby.Rośliny od innych organizmów żywych różni to, że ich komórki odpowiedzialne za wzrost mogą wydłużać się i rozmnażać przez całe życie. Gdyby nie choroby i śmierć rośliny (np. drzewa) mogłyby rosnąć w nieskończoność.Zwierzęta i ludzie rosną bardzo szybko przed osiągnięciem dojrzałości, potem tempo wzrostu znacznie spada, aż w końcu ustaje.Człowiek, w porównaniu do zwierząt, rośnie bardzo długo, bo przez około jedną czwartą swojego życia. Dziewczynki dorastają szybciej – do wieku ok. 17 lat. Chłopcy przestają rosnąć, gdy ukończą dwudziesty rok życia.Rośnięcie jest skutkiem działania hormonu wzrostu. Za jego wydzielanie odpowiedzialne są odpowiednie ośrodki w mózgu. Naukowcy odkryli, że stymulowanie tych ośrodków poprzez głaskanie niemowląt po główkach może mieć wpływ na ich wzrost.

CZĘŚCI NASZEGO CIAŁAWłosy rosną od 8 do 10 mm miesięcznie. Włos kobiety umiera i wypada po około 10 latach, mężczyzny dużo szybciej – po trzech.Rzęsy i brwi żyją od 3 do 4 miesięcy, potem wypadają wypchnięte przez nowy włos. Nos i uszy z wiekiem grubieją, ponieważ tworząca je chrząstka w ciągu 25 lat rośnie 2-3 mm.Zęby mądrości, tak zwane ósemki, w postaci zalążkowej czekają w dziąśle przez wiele lat, a wyrastają dopiero koło 20 roku życia. Co miesiąc zmieniamy skórę, ponieważ jej komórki obumierają i złuszczają się co 20 do 30 dni.Paznokcie rosną tygodniowo około milimetra.

JAK SZYBKO ROŚNIEMY?W dobę po zapłodnieniu zarodek ma wielkość ok. 0,0001 mm. W momencie urodzenia mierzymy około pół metra. Oznacza to, że podczas zaledwie dziewięciu miesięcy w brzu-chu mamy, wydłużamy się około 500 000 razy. Stadium prenatalne jest okresem nasze-go najszybszego rozwoju. Po przyjściu na świat powiększamy się najwyżej czterokrotnie. Z wiekiem człowiek się kurczy. Około pięćdziesiątego roku życia zaczynamy się pochylać. W wieku 80 lat jesteśmy zwykle o kilka centymetrów niżsi niż w młodości. Nasze organy tracą na wadze. Mięśnie zmniejszają się i wiotczeją.

71



POMIARY WZROSTUJAK DAWNIEJ DOKONYWANO POMIARÓW?W starożytnym Egipcie za narzędzia miernicze służyły określone części ciała. Nie były to miary tak dokładne jak dzisiejsze, ale istniały pewne zasady co do ich tworzenia.Jedna dłoń równa była długości czterech palców, a siedem dłoni składało się na jeden łokieć. Jednostka miary zwana łokciem, to odcinek od łokcia do końca palca środkowego.Rzymianie mierzyli odległość i wysokość długością stopy. Natomiast w przypadku krót-szych odcinków używali kciuka. Długość stopy równa była dwunastu uncjom, czyli 12 szerokościom paznokcia. Do dłuższych pomiarów służyła jednostka zwana krokiem, w istocie równa dwóm krokom człowieka. Tysiąc takich podwójnych kroków stanowiło milę – od „mille”, co po łacinie oznacza tysiąc.Jednostka miary zwana jardem powstała dzięki kupcom handlującym tkaninami. Odmie-rzając materiał, przytrzymywali go brodą i wymierzali materiał na długość wyciągniętej ręki. Jard to odcinek od brody do końca palców.Ponieważ pomiar musi być dokładny i jednoznaczny, a każdy z nas ma inną długość pal-ców czy stopy, około 900 lat temu brytyjski król Henryk I zarządził, że jard ma być równy odległości od jego brody do jego palców wyciągniętej ręki. Później znormalizowano inne miary i w ten sposób powstał system miar używany w Wielkiej Brytanii (i nie tylko).

JAKICH MIAR UŻYWAMY OBECNIE?Pierwszą jednostką miary, niewzorowaną na żadnej części ciała, był znany nam metr. Od-cinek zwany metrem uzyskano przez podział na sto milionów odległości od bieguna pół-nocnego, przez Paryż, aż do równika. Jako wzorzec długości metra wykonano platynową sztabę i zrobiono pewną liczbę kopii, aby z nową miarą mogły zapoznać się inne kraje poza Francją, gdzie została stworzona. Stało się to około 200 lat temu i do dziś ta dość sztucznie wyznaczona miara obowiązuje niemal na całym świecie. Wzrost dzieci rodzice bardzo często odmierzają znakami na framudze. Takie nacięcia po latach są najlepszym dowodem naszego dorastania.

72

4. TEMAT: Rośnie moje starsze i młodsze rodzeństwo Czytanie tekstu „Rośniemy jak grzyby po deszczu”. Samodzielne pisanie zdań. Czytanie z podziałem na role opowiadania „Małgosia”. Dodawanie i odejmowanie wyrażeń dwumianowanych – obliczanie wzrostu. Nauka piosenki „Co się stało?” cd.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� drewniany wieszak, koszyk, kolorowe tasiemki, �� zdjęcia z różnych okresów życia.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ZABAWA „Zgadnij – kto to?”. Dzieci siadają w kręgu. W jego wnętrzu znajdują się zdjęcia każde-go dziecka z dzieciństwa. Wybrane dziecko podnosi jedno ze zdjęć i ma za zadanie odgadnąć, kto jest na zdjęciu. Jeśli nie zgadnie do trzech razy, to zgłasza się osoba, która jest na zdjęciu. Rozpoznane zdjęcia nauczyciel wkłada do koszyka. Zabawa trwa dotąd, aż wszystkie zdjęcia znajdą się w koszyku. �� ZABAWA „Popatrz na mnie”. Dzieci chodzą swobodnie ze swoim zdjęciem w ręku. Na sygnał dobierają się w pary i wymieniają zdjęciami, aby je obejrzeć. Zwracają zdjęcia i chodzą po sali. Na sygnał kolejne dzieci tworzą pary i pokazują sobie zdjęcia. �� CZYTANIE WYWIADÓW z rodzicami „Ja 5 lat temu” (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 10). �� CZYTANIE TEKSTU „Rośniemy jak grzyby po deszczu”. Podkreślanie w tekście zdań wyjaśniają-cych, dlaczego dziecko płacze, co myśli dziecko o tacie, a co – o mamie (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 14-15). ��OPIS ZDJĘCIA. Wspólne redagowanie opisu zdjęcia (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 15).�� PISANIE ZDAŃ. Dzieci samodzielne piszą kilku zdań o sobie za 20 lat (Ćwiczenia „Dziennik pisa-rza”, cz. A, str. 15).�� TOTEM URODZINOWY. Dzieci wybierają jedno zdjęcie z dzieciństwa. Naklejają na kolorowym serduszku lub kółku z bloku technicznego. Na odwrocie piszą imię i datę urodzin. Potem robią dziurkaczem dziurkę, przewlekają tasiemkę i wiążą supeł oraz kokardkę. Nauczyciel mocuje zawieszki na wieszaku i totem jest gotowy. Można jeszcze przykleić karteczkę „TO MY!”.�� CZYTANIE ciche opowiadania „Małgosia” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, cz. A, str. 14-15).�� CZYTANIE opowiadania „Małgosia” z podziałem na role (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, cz. A, str. 14-15).�� POWIEDZENIA. Wytłumaczenie znaczenia powiedzeń (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 15).��UZUPEŁNIANIE wyrażeń i zdań (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 21).��UTRWALENIE sposobów zapisywania spółgłosek miękkich (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 16).�� ROZWIĄZYWANIE KRZYŻÓWKI. Pisanie wyrazów ze zmiękczeniami (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 20).

73



��OBLICZANIE WZROSTU – rozwiązywanie zadań z treścią (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 23). ��NAUKA PIOSENKI „Co się stało?” cd. (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 16).

PRACA DOMOWA: praca pisemna „Kilka słów o Tobie” – rodzina, marzenia, plany. Dzieci mogą wzorować się na tym, co o sobie napisała autorka ćwiczenia (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 5).

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI REKORDY WZROSTU

�� Rekordy wzrostu wśród roślin biją sekwoje, osiągają one do 110 m wysokości.��Najwyższym człowiekiem wszech czasów, o jakim nam wiadomo, był Robert Wadlow mierzący 272 cm. Rozpiętość jego ramion wynosiła 288 cm. Dłonie miały długość 32 cm, a stopy mierzyły pół metra.��Najwyższy człowiek świata mierzy obecnie 2 m i 51 cm długości. To Sultan Kösen pocho-dzący z Turcji. Dzięki takiemu wzrostowi mógł pobić rekord Guinnessa. Jego wzrost jest najwyższym odnotowanym na całym świecie od ponad 20 lat.�� Żyrafa, choć może osiągnąć nawet pięciometrowy wzrost, to ma jak inne ssaki (np. my-szy) tylko siedem kręgów szyjnych.�� Tylko zwierzęta żyjące w wodzie, gdzie obciążenie kręgosłupa jest znacznie mniejsze, mogą sobie pozwolić na ogromne rozmiary – np. płetwale osiągają do 30 m długości.�� Farmer Remy Masinni wyspecjalizował się w hodowli malutkich zwierząt, wyhodował świnkę o długości 25 cm i wysokości 15 cm. Poza nią w jego gospodarstwie urodziły się: niewiele większa krowa, konik oraz znacznie mniejsze owce i koguty.�� Co roku w Londynie klub wąsaczy organizuje pomiary najdłuższych wąsów. Długość nie-których sięga nawet 160 cm. Takie konkursowe wąsy, żeby dobrze się prezentowały, mu-szą być zadbane i najlepiej fantazyjnie podkręcone.�� Londyńczyk Bill Webster wyhodował w swoim ogródku gigantyczny słonecznik, który za-owocował aż 28 kwiatami i miał 2,5 m wysokości. Jego nieprzeciętny wzrost był skutkiem stosowania oryginalnego pożywienia. Hodowca podlewał swój kwiat piwem.��W plemionach Padaung i Kareni zamieszkujących Myanmor (czyli tereny dawnej Birmy) kobiety upiększają się, wydłużając sobie szyję nawet do 40 cm. Dzieje się to przez nakła-danie coraz to nowych, ozdobnych, metalowych obręczy; po ich usunięciu szyja wraca do normalnych rozmiarów.

74

5. TEMAT: Wszystko o zębachHigiena jamy ustnej. Czytanie krótkich tekstów informacyjnych. Wypowiedzi dzieci o tym, w jaki sposób dbają o zęby. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 50 – rozwiązywanie zadań tekstowych. Nauka piosenki „Co się stało?” cd. Zabawy rzutne do celu.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� kolorowe pisma,�� schemat uzębienia człowieka dorosłego,�� segregator z koszulkami, �� koperty.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ROZMOWA Z DENTYSTĄ lub obejrzenie filmu o tematyce „Dbajmy o swoje zęby”.�� SCHEMAT uzębienia człowieka dorosłego. Pokazanie i omówienie schematu. Przyswojenie nazw: jedynki, dwójki itd.; zęby: trzonowe, siekacze, kły, mądrości. �� CZYTANIE tekstu „Ząb”. Podkreślanie w tekście najważniejszych informacji o zębie (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 18).�� PISANIE samodzielne odpowiedzi na pytanie dotyczące przeczytanego tekstu: „Dlaczego w zę-bach robią się ubytki?”.�� LISTA PYTAŃ do dentysty. Praca w parach. Każde para pisze na osobnych paskach papie-ru dwa pytania do dentysty. Dzieci wieszają paski na tablicy. Podobne pytania umieszczamy pod spodem. Na koniec eliminujemy powtarzające się pytania. Pozostałe paski naklejamy na długim pasku papieru pod hasłem: „Pytania do dentysty”.��WYPOWIEDZI DZIECI na temat ich doświadczeń, odczuć związanych z wizytami u dentysty.�� ZABAWA DRAMOWA „na dentystycznym fotelu”. Zabawa w parach. Jedno dziecko jest dentystą, a drugie pacjentem. Potem następuje zmiana ról. �� CZYTANIE ciche opowiadania pt. „Kłopotliwy ząb” (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 22). ��WYDARZENIA. Podział tekstu na części (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 22). �� PLAN WYDARZEŃ. Wspólne pisanie planu wydarzeń. Ułożenie tytułów zdarzeń w formie zdań lub równoważników. Zapis w zeszycie. �� CZYTANIE głośne przez chętne dzieci fragmentów – wydarzeń z opowiadania „Kłopotliwy ząb” (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 22). ��UTRWALENIE PISOWNI wyrazów: ząb, zęby (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 23, z. 1). �� ROZWIĄZYWANIE ZADAŃ z treścią „U dentysty”. Nauczyciel układa i drukuje zadania na osob-nych karteczkach (dodawanie i odejmowanie, obliczenia zegarowe i kalendarzowe). Numeruje kartki z zadaniami i umieszcza kolejno w koszulkach segregatora, który kładzie na biurku. Jed-nocześnie umieszcza na tablicy, przypinając magnesami, koperty z numerami zadań. W nich znajdują się kartki z rozwiązaniami. Dzieci podchodzą parami i biorą zadania do rozwiąza-nia. Piszą na dużej kartce w kratkę numer zadania, stosowne działania i odpowiedź. Następnie wracają z zadaniem do tablicy, sprawdzają poprawność wyniku, oddają kartkę i biorą kolejne zadanie. Wracają, o ile popełnili błąd i dokonują korekty. Zadań musi być sporo, aby nie było przestojów. Po wyznaczonym czasie sprawdzamy, ile zadań udało się rozwiązać każdej parze.

75



�� PRZYGOTOWANIE ULOTEK zachęcających do dbania o zęby. Dzieci naklejają na kartki uśmiech-nięte twarze ludzi wycięte z kolorowych czasopism. Piszą różne hasła, np.: „Jeśli chcesz mieć piękne, zdrowe zęby – nie jedz słodyczy”.��NAUKA PIOSENKI „Co się stało?” cd. (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 16). �� ZABAWY rzutne do celu.

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI JAK DBAĆ O ZĘBY?Podstawowym zabiegiem higienicznym, który zapewni nam zdrowe zęby, jest usuwanie resztek pokarmowych po każdym posiłku. Już starożytni Rzymianie zdawali sobie z tego sprawę, gdy używali cienkich, zaostrzonych – drewnianych lub srebrnych pałeczek zwa-nych wykałaczkami.W naszych czasach znamy o wiele doskonalsze metody zapobiegania chorobom zębów. Zacznijmy jednak od tych najprostszych.Unikanie słodyczy – bardzo ważne dla zapobiegania próchnicy. Każdy słodki posiłek czy napój powoduje powstawanie na naszych zębach szorstkiego i lepkiego nalotu. Ten osad to wymarzone miejsce dla rozwoju bakterii.Ser żółty – jeżeli po prostu nie ma możliwości umycia zębów, należy zjeść kawałek żółtego sera. Chroni on nasze szkliwo przed zarazkami.Mycie zębów – najlepiej po każdym posiłku. Jeżeli jest to niemożliwe, co najmniej dwa razy dziennie – po śniadaniu i przed położeniem się spać.Nitka dentystyczna – zastępuje wykałaczki. Można za jej pomocą oczyścić nawet najbar-dziej niedostępne zakamarki między zębami. Należy ją stosować po umyciu zębów.Fluor – pierwiastek wzmacniający szkliwo, uodparnia ząb na działanie bakterii. W wielu krajach dodawany jest do wody pitnej. Dostępny jest w tabletkach i w pastach do zębów. Używanie past zawierających fluor znacznie zmniejsza zagrożenie próchnicą.

BOLĄCY ZĄBBól zęba najczęściej wywołany jest powstającą próchnicą. Kiedy choroba zaatakuje zębinę, ząb staje się wyjątkowo wrażliwy i zaczyna boleć.Dawniej nie znano jeszcze medycznych środków przeciwbólowych. Używano innych, prostszych metod na złagodzenie bólu. Dziś te sposoby jeszcze się przydają, szczególnie gdy w pobliżu nie mamy dostępu do lekarstw.Lód – jego znieczulające działanie znane jest od dawna. Do policzka w miejscu bolącego zęba przykładamy woreczek z lodem. Po chwili ból powinien się zmniejszyć.Olej goździkowy – nasączamy nim watkę i przykładamy do zęba. Należy unikać kontaktu z dziąsłami i językiem, gdyż można się lekko poparzyć.

JAK NALEŻY GRYŹĆ?Przede wszystkim należy odgryzać małe kęsy pożywienia. Każdy kawałek pokarmu trzeba starannie, jak najdłużej przeżuwać, aż powstanie miękka papka. Żuć należy tak, aby w tę czynność zaangażowana była cała szczęka. To zapewnia jej prawidłowy, systematyczny rozwój. W ten sposób przygotowany do połknięcia pokarm jest łatwy do strawienia.

76

1. TEMAT: Zęby stałe i mleczneCzytanie tekstu „Wstrętna marchewka” z podziałem na role. Układanie i pisanie zdań z rozsypanek wyrazowych o tym, jak należy dbać o zęby. Samodzielne czytanie ze zrozumieniem opowiadania pt. „Pan Szczepan”. Projektowanie i rysowanie plakatu zachęcającego do jedzenia warzyw. Rysowanie planu pomieszczenia. Pojęcia: szerokość, długość, wysokość. Ćwiczenia równoważne z przyborami i bez przyborów. Marsz po ławeczkach.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� kolorowe pisma kulinarne,�� surowe marchewki, �� kartony w dużym formacie.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ROZMOWA pasty do zębów ze szczotką – dialog. Zabawa w parach. Dzieci przyjmują określone role i przygotowują rozmowę. �� CZYTANIE I OMÓWIENIE opowiadania „Wstrętna marchewka” (Podręcznik „Radosne...”, str. 19). ��DEGUSTACJA surowych marchewek – rozmowa na temat wartości odżywczych surowych warzyw.�� CZYTANIE z podziałem na role. �� CZYTANIE samodzielne opowiadania „Pan Szczepan” (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 24).��UZUPEŁNIANIE zdań brakującymi wyrazami na podstawie tekstu (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 25, z. 1). ��UKŁADANIE z rozsypanek wyrazowych zdań o tym, jak należy dbać o zęby (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 23, z. 2, str. 25, z. 2). �� ODSZUKANIE ZDAŃ O ZĘBACH MLECZNYCH w obu tekstach i przepisanie ich do zeszytu – teksty: „Ząb”, „Wstrętna marchewka” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 18-19). ��NAPISANIE w zeszycie krótkiej notatki o zębach mlecznych. �� PRZYSŁOWIA O ZĘBACH. Czytanie wylosowanych przysłów, które nauczyciel umieszcza w pudeł-ku. Wyjaśnianie ich treści. Napisanie kilku przysłów o zębach do zeszytu. �� SAMODZIELNA PRACA PISEMNA „Wróżka Zębuszka” (kartka A4 z liniaturą w trzy linie i z okien-kiem na rysunek). ��KSIĄŻKA „Wróżka Zębuszka”. Połączenie kartek i wykonanie okładki. ��MIERZENIE sali lekcyjnej taśmą mierniczą w trzech grupach. Każda z nich ma jeden pomiar: szerokość, długość lub wysokość. Zapis wyników pomiarów. �� ZADANIA związane z wymiarami sali lekcyjnej „Podróżników”. Porównywanie pokoi „Podróżni-ków” (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, cz. 1, str. 14).�� RYSOWANIE PLANU własnej sali lekcyjnej. Praca w parach.�� ĆWICZENIA RÓWNOWAŻNE z przyborami i bez przyborów.

PRACA DOMOWA: wykonanie plakatu zachęcającego do jedzenia warzyw (kartka formatu A4 lub A3). Można wykorzystać ulotki z marketów. Zawierają ilustracje warzyw.

77

CZWARTY TYDZIEŃ WRZESIEŃ

WRZESIEŃ CZWARTY TYDZIEŃ

ZAJĘCIA EMPIRYCZNE: KOŚCI I ZĘBYDla prawidłowego żucia pokarmów, ważny jest stan uzębienia i prawidłowy zgryz. Zdrowe zęby mają ludzie dbający o ich higienę (patrz „Zajęcia empiryczne”, kl. I, str. 22) i regularnie chodzący do dentysty. Wady zgryzu koryguje się specjalnymi aparatami ortodontycznymi. Ich skuteczność zależy od intensywności używania (w przypadku aparatów zdejmowanych) i regulacji stałych konstrukcji metalowych. Działanie aparatów korekcyjnych polega na nieustannym nacisku wy-wieranym na zęby, które przesuwają się wzdłuż kości szczękowej. Podobnie ustawiczne deformo-wanie ciała spowodowane nieprawidłową postawą, garbienie się, używanie niedostosowanych do wzrostu mebli, wywołuje deformację kości kręgosłupa (skoliozy, lordozy). Kości dziecka są w stadium mineralizacji i bardzo łatwo ulegają odkształceniom.

Jak łatwo wykrzywić kość udowodnimy uczniom, wkładając kość udową kurczaka na siedem dni do octu 10%. Słoik musi być odpowiednio duży, aby cała kość przykryta była kwasem. Po tygo-dniu kość wyjęta ze słoja i umyta gotowa jest do obserwacji. Jest na tyle miękka, że możemy ją wyginać. Ocet wypłukując sole mineralne powoduje mięknięcie kości.

Unikanie pokarmów zawierających wapń (składnik budulcowy kości i zębów) niedostateczne spożycie mleka i jego przetworów, brak dbałości o zachowanie prawidłowej postawy są szczegól-nie groźne w dzieciństwie. Oprócz skrzywień kręgosłupa, do częstych deformacji należy też pła-skostopie. Sprzyja mu noszenie źle dopasowanego obuwia, brak ćwiczeń stóp. Dzieci jak najczę-ściej powinny chodzić boso i nosić buty z wyprofilowanymi wkładkami. Prawidłowo zbudowana stopa ma wysoko wysklepiony łuk po wewnętrznej stronie. Poznajemy to po obejrzeniu śladów stóp. Jeżeli w środku widoczne jest zwężenie, znaczy to, że nie mamy płaskostopia.W przeciwnym wypadku pora nosić wkładki ortopedyczne i stosować ćwiczenia przeciw płaskostopiu.

Dzieci mogą zrobić w domu odciski stóp, stojąc mokrymi stopami na kartce z bloku rysunkowego. Wilgotne ślady trzeba obrysować ołówkiem. Kiedy wyschną będą niewidoczne. Podobne obser-wacje można zrobić podczas bytności na plaży, oglądając ślady stóp na piasku.

78

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI ZĘBY CZŁOWIEKA. PO CO NAM ZĘBY?Odpowiedź na to pytanie wydaje się oczywista – do gryzienia. Naturalnie tak, ale nie tyl-ko. Zęby pełnią również bardzo ważną rolę w artykulacji dźwięków. Człowiek bezzębny czy choćby szczerbate dziecko, nie mówi tak wyraźnie jak ktoś o pełnym uzębieniu.Zęby mają również swoje znaczenie symboliczne. Zwierzęta odsłaniają je, kiedy chcą wy-dać się przeciwnikowi groźne i powiadomić go, że są gotowe do ataku. Z zębami łączy się wiele przysłów i przesądów, ale zacznijmy od ustalenia, czym w ogóle jest ząb.

SKĄD SIĘ BIORĄ ZĘBY?Malutkie ząbki tkwią w dziąsłach już wtedy, gdy człowiek jest zaledwie kilkumiesięcznym zarodkiem w brzuchu mamy, ale zaczynają wyrastać dopiero około szóstego miesiąca życia. Pierwsze zęby, nazywane mlecznymi, różnią się od stałych. Jest ich przede wszystkim mniej, bo tylko dwadzieścia, podczas gdy drugi garnitur zębów składa się z trzydziestu dwóch. „Mleczaki” nie są ukorzenione, wypadają około szóstego roku życia. Zęby stałe zaczynają się wyrzynać około szóstego roku życia, zazwyczaj pierwsze pojawiają się zęby trzonowe. Znane są przypadki ludzi, którym wyrósł trzeci garnitur zębów. Zdarza się to jednak niezwykle rzadko.

Z CZEGO SKŁADA SIĘ ZĄB?Ząb przede wszystkim dzielimy na koronę – czyli część, która wystaje z dziąsła, oraz ukryty w środku korzeń. Środek każdego zęba wypełnia miękka masa – miazga. W niej znajdu-ją się naczynia krwionośne, które dostarczają zębowi pokarmu, oraz nerwy wrażliwe na ciepło, zimno i ucisk. Miazgę okrywa tkanka zwana zębiną. Konsystencją przypomina ona kość, jest lekko żółta. Wypełnia większość miejsca w koronie i korzeniu. Ostatnią warstwą jest szkliwo. Pokrywa ono całą koronę zęba. Zbudowane jest z najtwardszego materiału w naszym organizmie. Dzięki niemu zęby są tak odporne na ścieranie. Siekacze – osiem zębów położonych najbardziej z przodu szczęki, służą do odgryzania kawałków pokarmu. Te płaskie i szerokie zęby działają na zasadzie nożyc. Kły – cztery ostro zakończone zęby, służą do odrywania, rozrywania pożywienia.Trzonowe i przedtrzonowe – w zębach mlecznych jest ich osiem, w stałych – dwadzieścia. Wyposażone są w guzełki i służą do rozcierania pokarmu na łatwą do połknięcia papkę. Najgłębiej położonymi zębami trzonowymi są zęby mądrości. Wyrzynają się około 20 roku życia, kiedy człowiek osiąga dojrzałość.

PRZYSŁOWIA I POWIEDZENIATrzymaj język za zębami – nie mów; Ząb czasu – oznacza upływ czasu, przemijanie; Na ząb – coś do zjedzenia lub mało czegoś; Suszyć zęby – uśmiechać się zalotnie; W zęby go kłuje – gardzi prostym jadłem; Darowanemu koniowi w zęby nie zaglądaj – nie krytykuj tego, co dostaniesz.

79



2. TEMAT: Moi szkolni koledzyCzytanie i omówienie wiersza „Skarżypyta”. Gromadzenie i wyjaśnianie słownictwa związanego z cechami charakteru – wady i zalety. Uzupełnianie zdań o sobie. Redagowanie i pisanie zdań „Mój ulubiony kolega”. Czytanie i rysowanie planów. Pojęcie: skala. Rysowanie portretu koleżanki lub kolegi. „Małgosia”– programownie w Scratch. Nauka piosenki „Trzech”. Zabawy bieżne – gry zespołowe.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,��wiersz „Skarżypyta”, �� szary papier, ��marynarki i swetry z guzikami, �� gwizdek.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE i omówienie wiersza „Skarżypyta”.�� CECHY DOBREGO KOLEGI. Wypowiedzi dzieci na temat cech charakteru dobrego kolegi. �� PLAKAT „Dobry kolega”. Dzieci obrysowują sylwetkę dziecka. Robią to na szarym papierze (trzeba skleić dwa arkusze). Nauczyciel, na tak przygotowanym papierze, zapisuje cechy dobrego kolegi, które wskażą dzieci. �� ROZUMIENIE POJĘĆ: wady – zalety, cechy negatywne – cechy pozytywne, mocne strony – słabe strony, „plusy” i „minusy”. �� CZYTANIE nazw cech charakteru i wyjaśnianie ich znaczenia oraz odniesienie ich do konkretnych sytuacji (np. rozrzutność, obowiązkowość, prawdomówność). Uzupełnianie zdań z zastosowaniem nazw cech charakteru (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 26).��WYJAŚNIENIE SŁOWA „karykatura”. Rozmowa o dystansie do samego siebie i o tym, że nikt nie jest idealny. Obejrzenie karykatury autorki podręczników (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 6).��UZUPEŁNIANIE TEKSTU O SOBIE (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 27, z. 1).��NAPISANIE kilku zdań o ulubionej koleżance lub koledze (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 27, z. 2). ��KONKURS na najszybsze nauczenie się na pamięć wiersza „Skarżypyta”. Nauczyciel proponuje dzieciom, że przeczyta ten wiersz osiem razy, a dzieci będą powtarzały czytane wersy. Wygrywa to dziecko, które zapamięta i zinterpretuje cały wiersz.�� SZKOŁA PODRÓŻNIKÓW. Dzieci wykonują zadania rozmaite (Podręcznik „Małe i duże matematycz-ne podróże”, str. 16). �� ZABAWA W ARCHITEKTA. Oglądanie mieszkania narysowanego w pomniejszeniu. Wyjaśnienie, co to jest skala. Zaprojektowanie mieszkania i narysowanie jego planu. Praca w parach (Podręcz-nik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 15). �� ZABAWY BIEŻNE – gry zespołowe.– Zabawa „Zapinacz guzików”. Nauczyciel dzieli dzieci na trzy drużyny. Na końcu korytarza kładzie trzy marynarki lub swetry (ubrania powinny mieć dużo guzików). Zadaniem dzieci jest dobiegnię-cie do ubrania, włożenie go na siebie, a następnie przybiegnięcie w nim do drużyny. Trzeba teraz jak najszybciej rozpiąć guziki i podać ubranie następnej osobie z rzędu, która wkłada je na siebie,

80

zapina guziki, biegnie po wytyczonej trasie. Przybiega z powrotem, rozpina guziki i podaje ubranie następnej osobie itd.– Zabawa „Szybki jak błyskawica”. Drużyny biegają w rozsypce, na jeden gwizdek nauczyciela sia-dają w kole, na dwa gwizdki – stoją w kole i trzymają się za ręce, na trzy gwizdki stają w szeregu. Drużyna, która najszybciej wykonała polecenie, dostaje od prowadzącego jeden punkt. Wygrywa grupa, która zdobędzie najwięcej punktów.�� PRACA PLASTYCZNA. Rysowanie pastelami portretu koleżanki lub kolegi. �� INFORMATYKA. „Małgosia” – programowanie w Scratch. Wykorzystanie animacji (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).��NAUKA PIOSENKI „Trzech” (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 30).

PRACA DOMOWA: „Karykatury autorów” – potrafię śmiać się z samego siebie (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 7). Przyniesienie przyborów i pomocy szkolnych z dawnych lat.

ZAJĘCIA EMPIRYCZNE: NIEPOWTARZALNIŁączy nas bardzo wiele. Narodowość, język, wspólna klasa, podobne problemy... Różni nas jeszcze więcej: wzrost, waga, kolor i długość włosów, temperament, upodobania.Każdy z nas jest niepowtarzalną istotą ludzką. Ktoś może mieć ten sam kolor oczu czy identycz-ny numer buta, ale jest coś, co jest jedyne, tylko nasze, osobiste. Tym czymś są linie papilarne. Nawet bliźnięta jednojajowe, z pozoru dokładne klony, mają inne odciski palców. Skóra jest największym narządem człowieka. Chroni ciało przed wpływem czynników zewnętrz-nych, wytwarza wit. D, ochładza organizm, wydzielając nadmiar ciepła i soli mineralnych, skaleczona sama się zabliźnia. Uszkodzenie dużych powierzchni skóry powoduje śmierć z po-wodu uduszenia się. Skóra zawiera też zakończenia nerwowe połączone z mózgiem. Dzięki nim posługujemy się zmysłem dotyku. Linie papilarne to wzór wybrzuszeń wewnętrznej skóry wła-ściwej. Zewnętrzny naskórek dokładnie do niej przylega. Ręce ludzi pracujących fizycznie mają skórę dużo grubszą z powodu ucisków i nacierań. Delikatne dłonie, narażone np. na wiosłowanie, pokrywają się bąblami.

�� Przyjrzyjmy się ludzkim dłoniom. Linie papilarne są widoczne gołym okiem. Jeżeli chcemy je po-równać z innymi musimy przygotować ich odciski.��Miękkim ołówkiem zaczerniamy kawałek kartki. Pocieramy palcem warstewkę grafitu. Do brudne-go palca przyklejamy kawałek przezroczystej taśmy klejącej. ��Następnie taśmę odrywamy od palca i przyklejamy do kartki białego papieru. Powtarzamy tę pro-cedurę z pozostałymi palcami dłoni, posługując się lupą, porównujemy utrwalone odciski palców. Wszystkie mają identyczny wzór. Na całym świecie nie ma drugiego człowieka mającego taki sam odcisk palca.

81



3. TEMAT: Szkoła dawniej i dziśOpowiadanie o dawnych szkołach. Wykonanie plakatu „Szkoła moich marzeń”. Rzeczowniki jako nazwy ludzi, zwierząt, roślin, rzeczy. Mierzenie długości i szerokości prostokątów. Obliczanie sumy długości boków figury. Pojęcie: obwód. Zabawy zespołowe i ćwiczenia z piłkami.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Słownik ortograficzny, �� książka J. Brzechwy „Akademia Pana Kleksa”, �� przybory szkolne z dawnych lat, �� duże kartony,�� gęsie pióra,�� atrament.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��DAWNA SZKOŁA. Zorganizowanie klasowej wystawy przyborów i pomocy szkolnych z dawnych lat. �� CZYTANIE wybranego fragmentu książki „Akademia Pana Kleksa”. ��OPOWIADANIE nauczyciela o dawnych szkołach ze szczególnym zwróceniem uwagi na wyposaże-nie sal lekcyjnych. �� SZKOŁA PISANIA. Pisanie gęsim piórem i atramentem. Praca w grupach.��KLEKSOGRAFIA. Nauczyciel zostawia kroplę atramentu na kartkach dzieci. Uczniowie wczuwają się w rolę wychowanków dawnej szkoły. Opowiadają o tym – co czują. Na polecenie nauczyciela delikatnie dmuchają, aby otrzymać ciekawy kształt. Dzieci w kilku zdaniach opisują kształt tego, co powstało (kartka A4 z liniaturą na dole). �� RZECZOWNIK. Wyjaśnienie pojęcia „rzeczownik”. Czytanie i omówienie właściwości rzeczownika (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 12).�� POSZUKIWACZE RZECZOWNIKÓW. Zabawa w grupach. Każda grupa chodzi po sali i sporządza listę rzeczowników, które uda jej się spotkać i rozpoznać na swojej drodze. �� CZYTANIE RZECZOWNIKÓW zapisanych przez poszczególne grupy. Na ogół będą to nazwy rzeczy. Wygrywa ta grupa, która zgromadzi najwięcej rzeczowników i je bezbłędnie zapisze. Błąd w wyra-zie eliminuje wyraz. ��WYPOSAŻENIE KLASY. Samodzielne przygotowanie listy wyposażenia klasy. Dodatkowe zadania związane z rzeczownikami jako nazwami rzeczy (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 12-13).�� SZKOŁA MARZEŃ. Wypowiedzi dzieci na temat szkoły marzeń. Wykonanie plakatów na dużych arkuszach papieru. Praca w grupach. ��MIERZENIE LINIJKĄ DŁUGOŚCI boków. Rysowanie kwadratów i prostokątów. Obliczanie sumy długości boków (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 24-25).�� ZABAWY ZESPOŁOWE – ćwiczenia z piłkami.

PRACA DOMOWA: narysowanie i podpisanie przyborów szkolnych z „ó” w nazwie.

82

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI DAWNE SZKOŁY

W STAROŻYTNYCH CHINACHW dawnych Chinach wykształcenie było bardzo istotną sprawą. Dotyczyło ono głównie chłopców, ponieważ dziewczynek nie posyłano do szkół. Uczyły się one prac kobiecych, naśladując swoje matki i pomagając im we wszystkich domowych zajęciach, na przykład przędzeniu czy haftowaniu. Chłopcy zaczynali swą edukację po ukończeniu siódmego roku życia. Uczyli się w szkołach, a malcy pochodzący z zamożniejszych rodzin mieli swego własnego nauczyciela. Głównym przedmiotem było trudne do opanowania pismo chińskie. Składało się z kilku tysięcy znaków, a każde słowo miało swój graficzny odpowiednik.Mieszkańcy wsi przeważnie nie umieli czytać ani pisać. Ale dzieci chłopskie były zachę-cane do nauki w czasie wolnym od prac w polu. Uczyły się, przepisując znaki pędzelkiem maczanym w atramencie. W niektórych wioskach istniały szkoły zimowe, gdzie uczono czytania.

W STAROŻYTNEJ GRECJIW Grecji, podobnie jak w Chinach, wykształceniem objęci byli głównie chłopcy, ale nie wyłącznie. Niektórzy Grecy posyłali córki do szkół lub wynajmowali dla nich nauczyciela. Nie było to jednak dobrze widziane. Sądzono bowiem, że wykształcenie szkodzi kobie-cie, która przede wszystkim miała być dobrą żoną i matką. W Sparcie, jednym z miast greckich, dziewczęta brały udział w ćwiczeniach fizycznych na równi z chłopcami. Uważa-no, że im lepsza kondycja kobiety, tym silniejsze będą jej dzieci. W Atenach było jednak zupełnie inaczej. Dziewczynki od ósmego roku życia właściwie nie wychodziły z domu. Uczyły się wyłącznie prac gospodarskich oraz szycia, tkania i haftowania. Szycie ubrań dla całej rodziny było obowiązkiem każdej kobiety, nawet najbogatszej. Chłopcy greccy, pochodzący z zamożnych rodzin, wychowywani byli przede wszystkim przez prywatnych nauczycieli. Pedagogowie, wywodzący się najczęściej z warstwy niewolniczej, nadzorowali naukę dziecka, odprowadzali do szkoły, towarzyszyli podczas lekcji, pomagali przy odra-bianiu zadań domowych, a także czuwali nad właściwym zachowaniem podopiecznego. W szkołach chłopcy uczyli się czytać, pisać i recytować. Poznawali poezję wielkich twór-ców. Uczyli się na pamięć fragmentów epickich i lirycznych. Brali również udział w lekcjach gry na lirze oraz zajęciach ze śpiewu. Kilkunastoletni młodzieńcy uczęszczali do gimnazjo-nu. Spędzali tam wielem godzin na ćwiczeniach fizycznych oraz nabywaniu umiejętności łowieckich. Tam też poznawali starszych od siebie mężczyzn. Kontakt z nimi był bardzo kształcący, a dyskusje pomagały opanować bardzo ważną w Grecji sztukę retoryki. W bied-niejszych rodzinach chłopiec uczył się zawodu od swego ojca. Po latach praktyki otwierał swój warsztat lub dziedziczył warsztat ojca.

83



SZKOŁY AZTEKÓWDo szkół azteckich uczęszczali – podobnie jak w Grecji i Chinach – głównie chłopcy. W wie-ku około 10–12 lat młodzieńcy z bogatych rodzin posyłani byli do calmecac. Była to szkoła przyświątynna prowadzona przez kapłanów. Calmecac posiadał swój internat, w którym chłopcy mieszkali wraz ze swymi nauczycielami. W szkole religijnej panowała bardzo su-rowa dyscyplina. Od chłopców wymagano ciężkiej pracy, a i życie w internacie nie było łatwe. Spało się na gołej ziemi, a za całe wyżywienie musiały starczyć jedynie tortillas, czyli placki kukurydziane, popijane wodą. Chłopcy musieli pomagać kapłanom w czyn-nościach obrzędowych, a także pracować na polach należących do świątyni. W zamian za trud otrzymywali wykształcenie. Nabywali umiejętności czytania i pisania. Aztekowie pisali używając obrazków lub znaków, które rysowano według ściśle wyznaczonych zasad. Nauczenie się języka pisanego wymagało nie lada wysiłku. Dziewczynki z reguły nie były posyłane do szkół. Te, które wyjeżdżały do calmecacu, uczyły się, aby zostać kapłankami albo zajmować się medycyną.

NAUKA W ŚREDNIOWIECZUŚredniowiecze, które niesłusznie zwykło się nazywać wiekami ciemnymi, było okresem rozwoju nauki, powstawania szkół i uniwersytetów. Jednakże niewielu stać było na kształ-cenie. Nie znano szkół w dzisiejszym znaczeniu tego słowa. Nauka nie była obowiązkowa. Wychowanie małych chłopców często powierzano dworom królewskim albo książęcym. Malcy zaczynali rycerską edukację w wieku lat siedmiu jako paziowie. Przez kolejne sześć do siedmiu lat usługiwali na dworze, ucząc się ogłady i manier. W wieku około czternastu lat stawali się giermkami. Służyli pomocą starszym od nich rycerzom. Gdy osiągali wiek dojrzałości, czyli dwudziesty pierwszy rok życia, mogli być pasowani na rycerza. Umie-jętności rzemieślnicze początkowo przekazywano z ojca na syna. Biedne rzemieślnicze mieszczaństwo nie posyłało swoich synów na dwory, ale starało się samodzielnie przeka-zać dzieciom swoją wiedzę. Istniały również warsztaty mistrzowskie, gdzie młodzi adepci sztuki, np. kowalskiej, uczyli się profesji. Aby zostać mistrzem w swoim fachu, trzeba było przejść przez dwa etapy – terminatora i czeladnika. Chłopcy, pomagając mistrzowi, naby-wali umiejętności zawodowych, które umożliwiały im zdanie egzaminu mistrzowskiego i założenie własnego zakładu.

POCZĄTKI UNIWERSYTETÓWW XII w. powstały pierwsze nowożytne uniwersytety europejskie. Ich pojawienie spowo-dowane było zapotrzebowaniem na ludzi wykształconych w dziedzinach, które zaczynały odgrywać coraz większą rolę – jak np. prawo, a także wpływem krajów arabskich, gdzie tego typu szkoły istniały już dużo wcześniej.Jedne z pierwszych uniwersytetów mieściły się w Bolonii i Paryżu. Uniwersytet boloń-ski specjalizował się w prawie rzymskim i kanonicznym. Początkowo szkoła ta zależna była od władz miejskich. To one opłacały profesorów i ustalały zakres ich kompetencji, w skład których wchodziły: nauczanie, nadawanie tytułów, wydawanie uprawnień do wykła-dania. W XIII w. władzę nad uczelnią zdobyli studenci. Od tej pory to oni wybierali spośród siebie rektora (kandydat musiał mieć co najmniej 25 lat i być zaawansowany w naukach). Student-rektor, przy pomocy doradców, również uczniów, decydował o zatrudnieniu i opłacaniu profesorów, ustalał tok zajęć. Miał też władzę w kwestiach porządkowych

84

i wymierzaniu łagodnych kar. Zupełnie innymi zasadami rządził się, powstały mniej wię-cej w tym samym czasie co szkoła bolońska, uniwersytet w Paryżu. Uczelnia ta, wyrosła z tradycji szkół katedralnych (średniowiecznych szkół przykościelnych, kształcących głów-nie duchownych), pozostawała pod jurysdykcją Kościoła lub króla. Władze uniwersytec-kie były wybierane odgórnie, studenci nie mieli żadnego wpływu ani na wybór nauczy-cieli, ani na tok studiów. Młodzież kształcono w zakresie teologii, prawa kanonicznego, medycyny i sztuk wyzwolonych. Pierwszy polski uniwersytet, czyli Akademia Krakowska, powstał w 1364 r. z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego. Dziś trudno w to uwierzyć, ale wzorowany był na typie uniwersytetu bolońskiego.

KIEDY POWSTAŁY PIERWSZE SZKOŁY DOSTĘPNE DLA WSZYSTKICH?Pierwsze bezpłatne, otwarte dla wszystkich szkoły w Europie zakładali ojcowie pijarzy. Zakon ten założył w Rzymie pod koniec XVI w. św. ojciec Józef Kalasanty.Szkoły pijarów z założenia nie wprowadzały żadnej dyskryminacji między uczniami – ani ze względu na ich pochodzenie stanowe, ani ze względu na wyznanie.W Rzeczpospolitej szkoły pijarskie powstawały zaraz po sprowadzeniu zakonu, w 1642 r. Pijarzy kładli nacisk na wychowanie religijne i moralne, ale także na naukę rachunków i języka ojczystego. Dzięki wprowadzonej w XVIII w. reformie Stanisława Konarskie-go szkoły te zaczęły kształcić w duchu patriotycznym i obywatelskim. Popularnością cieszyły się powstające przy szkołach teatry uczniowskie, które wystawiały sztuki zarówno zagraniczne, jak i rodzime.

85



4. TEMAT: Poznajmy się lepiejWypowiedzi dzieci na temat ich zainteresowań. Zadawanie pytań i udzielanie odpowiedzi w pytaniach ankietowych. Wielka litera w imionach i nazwiskach. Alfabet. Czytanie i omówienie rozdziału „Spotkanie na plaży”. Dodawanie wyrażeń dwumianowanych – zadania z treścią. Zabawy i ćwiczenia z woreczkami. Nauka piosenki „Trzech” cd.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”,�� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� płyta CD z piosenkami.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��OPOWIADANIE NAUCZYCIELA o swoich zainteresowaniach. Jeśli jest to możliwe, nauczyciel pokazuje swoje kolekcje, np. stare pocztówki. Rozmawia z dziećmi na temat ich zainteresowań.��WYJAŚNIENIE ZNACZENIA słowa „ankieta”.�� PRZYPOMNIENIE kolejności liter w alfabecie i zasad porządkowania wyrazów w kolejności alfabetycznej (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, cz. 1, str. 4). ��UKŁADANIE nazw pomocy i przyborów szkolnych w kolejności alfabetycznej. Praca w parach. �� ANKIETA na temat zainteresowań kolegów i koleżanek w klasie. Nauczyciel wyjaśnia sposób przeprowadzenia ankiety. Dzieci na tablicy zapisują swoje nazwiska i imiona, zgodnie z kolej-nością alfabetyczną. Nauczyciel przypomina o pisowni wielką literą imion i nazwisk. Zadawanie pytań ankietowych osobom, zgodnie z kolejnością alfabetyczną (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, 28-29).�� CZYTANIE ciche rozdziału „Spotkanie na plaży” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 23-24).�� CZYTANIE głośne rozdziału przez chętne dzieci. Omówienie przeczytanego rozdziału. Próby odpowiedzi na pytanie „Kim jest pan Anatol?”.�� CZYTANIE z podziałem na role.��DODAWANIE wyrażeń mianowanych – rozwiązywanie zadań z treścią (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 26). ��NAUKA PIOSENKI „Trzech” cd. (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 30). �� ZABAWY I ĆWICZENIA z woreczkami.

86

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: MORZE, WODA I WIATRNamalowanie wody w ruchu to bardzo trudne zadanie. Artyści używali wielu sposobów, aby wyrazić ten ruch i przenieść go na papier. Aby poruszyć wyobraźnię twórczą uczniów, pokażmy zdjęcia wzburzonego morza. Opowiedzmy o potędze wody wznoszącej się wysoko i gwałtownie wyrzucającej w górę mnóstwo piany. O huku rozbijających się fal i wyciu wiatru. Przypomnijmy morskie podróże śmiałych żeglarzy. Proponowana praca plastyczna to wyrażenie ruchu morza i wiatru techniką rysunkową – węglem drzewnym.

MATERIAŁY:�� 2-3 arkusze białego papieru rysunkowego formatu A3,��węgiel drzewny w laseczce, owinięty w miejscu trzymania,�� biała kreda,��miękka szmatka lub zgnieciony papier,�� lakier do włosów w aerozolu,��wilgotna ściereczka do rąk.

KROK PO KROKU:��Na białym arkuszu narysować czarnym węglem dowolny temat związany z morzem i morskimi podróżami. Ostry kontrast wskazuje na to, że jest to ciepły, spokojny, jasny dzień. Następnie rysunek wytrzeć szmatką. Na lekko szarym tle z widocznym zszarzałym rysunkiem ślady węgla, choć miękkie i matowe, po przetarciu szmatką nie znikają zupełnie.��Narysować podobny rysunek, ale przedstawiający zachmurzony dzień.��Wytrzeć szmatką. Ciemniejsze tło sugeruje, że pogoda pogorszyła się, zaczyna padać deszcz – rysujemy to. Rysunek wycieramy szmatką.�� Pojawia się wiatr i wysokie, czarne fale. Narysować to węglem i wytrzeć szmatką.��Na szczytach wysokich fal widoczna jest biała piana, na niebie błyskawice. Aby były dobrze widoczne, trzeba narysować je białą kredą.��Nie wycierać obrazka. Utrwalić lakierem do włosów w aerozolu.

87



5. TEMAT: Wakacyjne znajomościCzytanie i omówienie rozdziału „Wspomnienie pana Anatola”. Wypowiedzi dzieci na temat „Jak można zachować wspomnienia”. Założenie klasowej kroniki. Zwroty grzecznościowe. Rozwiązywanie zadań z treścią. Działania w zakresie 50. Zabawy i ćwiczenia z obręczami.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� kronika szkolna,�� nalepki-śmieszki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ROZMOWA z dziećmi o tym, jak powinien zachowywać się kulturalny człowiek.�� ANKIETY dotyczące używania zwrotów grzecznościowych na terenie szkoły. Nauczyciel zapisuje „czarodziejskie słowa” na osobnych kartkach papieru formatu A4 i wywiesza w klasie w widocz-nym miejscu. Dzieci na koniec dnia przyklejają nalepki-śmieszki pod danym zwrotem, o ile użyły go kilka razy w ciągu dnia. Omówienie wyników ankiety. �� ZABAWY DRAMOWE. Odgrywanie różnych scenek z zastosowaniem zwrotów grzecznościowych.�� PRZEPISANIE do zeszytu zdania z tablicy: „Człowiek kulturalny używa w rozmowach miłych słów: proszę, dziękuję, przepraszam, dzień dobry, do widzenia”.�� ROZMOWA z dziećmi na temat: „Jak można zachować wspomnienia?”. Dzieci oglądają kronikę szkolną.�� ZAŁOŻENIE klasowej kroniki – ustalenie planu (Kto będzie pisał i rysował w kronice? Kto będzie robił zdjęcia? Co będzie odnotowywane w kronice?).�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Wspomnienia pana Anatola” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 25-27).��OMÓWIENIE wysłuchanego opowiadania. Odpowiedzi dzieci na pytania nauczyciela dotyczą-ce tekstu (np. Do jakiej szkoły chodził pan Anatol? Co było za tajemniczymi drzwiami w szatni? Jak nazywała się drużyna pana Anatola? Kto należał do drużyny „Tajfun”?).�� CZYTANIE z podziałem na role rozdziału „Wspomnienia pana Anatola” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 25-27).�� POPRAWA DANYCH W TREŚCI zadań, aby je można było rozwiązać. Praca w parach (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 27).�� ROZWIĄZYWANIE samodzielne wybranych zadań (Ćwiczenia „Na tropach...”, cz. 1, str. 27).�� ZABAWY z obręczami.

PRACA DOMOWA: nauka czytania rozdziału „Wspomnienia pana Anatola” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 25-27).

88

1. TYDZIEŃ Moja szkoła ................................................................................................................. 90

Akademia Dyplomacji – nauka dyskutowania ...............................................................91

Czasu nie można cofnąć ...............................................................................................94

Drużna Ali i Adama .......................................................................................................96

Jesień w przyrodzie ......................................................................................................98

2. TYDZIEŃJeż – mieszkaniec ogrodów ..............................................................................................101

Humor słowny i sytuacyjny ............................................................................................. 105

Niechciany mieszkaniec ogrodów – kret .......................................................................107

Ala – bohaterka nadchodzących wydarzeń .................................................................. 111

Adam – bohater nadchodzących wydarzeń ................................................................112

3. TYDZIEŃW ogrodzie – od pyłku do nasiona .................................................................................113

Owoce – wartości odżywcze owoców ............................................................................ 117

Owoce. Szkodniki sadów i ogrodów .............................................................................. 120

Darek – bohater nadchodzących wydarzeń ................................................................ 126

Irenka – bohaterka nadchodzących wydarzeń ............................................................125

4. TYDZIEŃWarzywa – wartości odżywcze warzyw ......................................................................... 126

Owocowe i warzywne przetwory .................................................................................... 129

Olek – bohater nadchodzących wydarzeń ....................................................................132

Pola – bohaterka nadchodzących wydarzeń ............................................................... 136

Marek – bohater nadchodzących wydarzeń ................................................................ 135

89

PAŹDZIERNIK

PAŹDZIERNIK PIERWSZY TYDZIEŃ

1. TEMAT: Moja szkołaRedagowanie zdań opisujących wygląd szkoły. Adres szkoły. Czytanie i omówienie rozdziału „Wakacje nad morzem”. Rozwiązywanie zadań matematycznych związanych z budynkiem szkoły. Nauka piosenki „Trzech” cd. Szybkie pisanie – ćwiczenia pisania za pomocą programu do nauki maszynopisania cd.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� Przewodnik nauczyciela, cz. 1.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Wakacje nad morzem” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 28-31).��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu. Próby odpowiedzi na pytania „Co Ala i Adam przeczytali w pamiętniku? Jakie przygody przeżyła drużyna <<Tajfun>>?”.��OPIS SZKOŁY. Wspólne zredagowanie i zapisanie w zeszycie, na podstawie ułożonego wcześniej planu. �� ADRES SZKOŁY. Nauka adresu i zapisanie w zeszycie.�� RODZINA WYRAZÓW, czyli wyrazy pokrewne. Czytanie informacji „Z pamiętnika Roberta”. Odszuki-wanie rodzin wyrazów (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 13). �� RODZINA wyrazu „szkoła” . �� SPACERKIEM PO SZKOLE. Wycieczka całą grupą zgodnie ze wskazówkami – znakami i zadania-mi do wykonania przygotowanymi przez nauczyciela, zależnie od budynku, np. liczenie scho-dów, sal w całej szkole, klas, okien, nauczycieli, ile lat ma budynek. W wyznaczonych miejscach szkoły mogą czekać zadania do wykonania związane z charakterem miejsca lub niespodzianki, np. liczenie pieniędzy w szkolnym sklepiku, obliczanie obwodu sali gimnastycznej. Uwaga! Większość zadań powinna mieć matematyczny charakter, bo ruchu dzieciom nie zabraknie. �� ROZWIĄZYWANIE zadań z treścią – układanie pytań (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 28). ��NAUKA PIOSENKI „Trzech” cd. (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 30). �� INFORMATYKA. Szybkie pisanie cd. – ćwiczenia pisania za pomocą programu do nauki maszyno-pisania (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).

PRACA DOMOWA: przemyślenie zdania „Szkoła to nie tylko budynek, ale przede wszystkim ludzie, którzy ją tworzą”.

90

2. TEMAT: Akademia dyplomacji – nauka dyskutowania

Czytanie i omówienie rozdziału „Klasowa awantura”. Wyszukiwanie w tekście wyrazów ze zmiękczeniami. Powtórzenie wiadomości o zmiękczeniach. Czytanie z podziałem na role. Mierzenie długości boków figur geometrycznych. Kreślenie figur. Obliczanie obwodów. Zapis dźwięków „d”, „a”. Zabawy bieżne – gry zespołowe.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE głośne przez wybrane dzieci rozdziału „Klasowa awantura” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 32-36).��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu. Wyjaśnienie powiedzenia: „pilnować jak oka w głowie”, zapi-sanie go do zeszytu i ułożenie z nim zdania.��WYPOWIEDZI DZIECI. Udzielanie odpowiedzi na pytania „Czy zgadzają się z zachowaniem kole-żanek i kolegów wobec Ali? Jak one rozwiązałyby ten problem?”.�� CZYTANIE rozdziału „Klasowa awantura” z podziałem na role (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 32-36).�� SCENKI DRAMOWE ilustrujące awanturę w klasie Ali i Adama. Zabawa w grupach.�� POWTÓRZENIE wiadomości o zmiękczeniach (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 16).�� ROZMOWA: „W jaki sposób my rozwiązujemy problemy klasowe?”.�� ZAPISANIE NA TABLICY HASŁA: „Problemy są po to, aby je rozwiązywać”. Ułożenie i zapisanie w zeszycie zdań dotyczących sposobu rozwiązywania klasowych problemów�� PROSTOKĄTY – mierzenie długości, rysowanie, obliczanie obwodu (Ćwiczenia „Na tropach ma-tematyki”, cz. 1, str. 29). �� ZABAWY BIEŻNE. Gry zespołowe.

PRACA DOMOWA: przygotowanie wywiadu z dziadkami na temat ich dzieciństwa. Może to być mama lub tata. Przyniesienie rzeczy, które ich zdaniem mogą przydać się do stworzenia rzeźby pokazującej upływający czas. Uwaga! Można wcześniej zaprosić babcię lub dziadka – który wyrazi chęć uczestnictwa w zajęciach.

91

PIERWSZY TYDZIEŃ PAŹDZIERNIK


ZABAWY MUZYCZNEZapis dźwięków „d”, „a”, wprowadzenie półnuty (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo str. 45).

Materiał muzyczny: zapis dźwięków d’ a’, pentatonika c d e g a, półnuta.

Uczniowie poznają dźwięki d’ a’ – grają je na dzwonkach, pianinie lub keyboardzie, na fletach. Zapisują je nutami na pięciolinii.Na poznanych dotychczas dźwiękach c d e g a oparta jest skala pentatoniczna bezpółtonowa, w której wszystkie dźwięki harmonizują ze sobą. Warto zachęcić dzieci, aby spróbowały układać własne melodie w tej skali. Wprowadzona również zostaje półnuta, najpierw ze słuchu, gdy gra ją nauczyciel, następnie uczniowie poznają jej zapis. Sylaba rytmiczna dla półnuty, to „ta- a”.

�� Koncert na 4 ręce.Do przeprowadzenia zabawy niezbędne jest pianino lub keyboard. Nauczyciel gra w dolnym re-jestrze bardzo prosty, powtarzający się akompaniament na 2–4 czarnych klawiszach. Jest to osti-nato. Wybrany uczeń gra w górnym rejestrze klawiatury to, co chce, również tylko na czarnych klawiszach. Ponieważ czarne klawisze stanowią naturalną pentatonikę, wszystkie dźwięki dobrze do siebie pasują.

�� Rytmy kwiatów i roślin.Uczniowie próbują rytmizować nazwy roślin, drzew, kwiatów. Zaczynają od jednej, dwóch nazw, następnie wydłużają całość do trzech, a nawet czterech. Oto przykład.

Z nazw kwiatów można ułożyć dwugłos lub trzygłos.

Dzieci podzielone na 3 grupy powtarzają równocześnie dwie lub trzy nazwy w różnych rytmach. Zwykle zaczyna mówić jedna grupa, a potem dołączają kolejno następne.

92

��Na tablicy narysowane są trzy wartości rytmiczne. Uczniowie mają 3 rodzaje instrumentów: trójkąty lub talerze, bębenki lub tamburyna i grzechotki. Nauczyciel wskazuje dowolną wartość, grają odpowiednie instrument

Jeśli dzieci dobrze wykonają zadanie, nauczyciel może pokazać dwie wartości równocześnie.

��Więdnące kwiaty.Zabawa wymaga wolnej przestrzeni. Uczniowie stoją w dowolnych miejscach i wybiera-ją „w myśli” jeden z kwiatów wymienionych przez nauczyciela. Kwiatów powinno być co naj-mniej pięć. Przy spokojnej muzyce wszyscy spacerują, gdy nauczyciel wywoła jeden z wymie-nionych wcześniej kwiatów, dzieci, które go wybrały, „więdną” – wolno opadają ku podłodze. Pozostali uczniowie podbiegają i delikatnie podnoszą kolegę. Zabawa toczy się dalej, pada nazwa innego kwiatu i sytuacja się powtarza.Uwaga! Zabawa ma zabarwienie emocjonalne i wybitnie społeczny charakter. Nie może zatem przerodzić się w szarpaninę i przewracanie po podłodze.

93



3. TEMAT: Czasu nie można cofnąćWypowiedzi na temat przeczytanego tekstu „Dziadek” oraz na podstawie własnych przeżyć. Czytanie i omówienie rozdziału „Kolejna klasowa awantura”. Dziesiątkowy system pozycyjny. Cyfra dziesiątek i cyfra jedności. Ćwiczenia z woreczkami – prawidłowa postawa. Wykonanie rzeźby „Upływający czas”.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� 20 guzików na ławkę, �� dużo koraliki w dwóch kolorach, �� drewniana tarcza zegarowa do oklejenia, z wymontowaną jedną wskazówką, �� kartonowe pudełko, przezroczysta butla, gałąź, stare zdjęcia, rzeczy z dzieciństwa, zegarki itp.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WSPOMNIENIA z mojego dzieciństwa – wysłuchanie przygotowanych wcześniej przez dzieci wywiadów z dziadkiem lub babcią na temat ich dzieciństwa lub wysłuchanie opowiadań zapro-szonych gości (dziadkowie, babcie).�� CZYTANIE przez dzieci tekstu „Dziadek” i zaznaczanie w nim fragmentów dotyczących przeszło-ści i teraźniejszości (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 17).��OMÓWIENIE przeczytanego tekstu. Rozmowa z uczniami („Czy ty także chciałbyś być dorosłym?”, „Co to są wspomnienia?” itp.) (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 17).��WYJAŚNIENIE powiedzenia „czasu nie można cofnąć”.�� ZABAWA „Zegar czasu”. Wykonywanie zadań związanych z pojęciami: „przeszłość”, „przyszłość”, „teraźniejszość”. Dzieci z nauczycielem siedzą w kręgu. Nauczyciel ma przed sobą zegar z dużą tarczą, podzieloną na trzy pola. Każde w innym kolorze, oznaczone napisem: „przeszłość”, „przyszłość”, „teraźniejszość”. Wybrane dziecko wprawia w ruch wskazówkę. W zależności, na jakim polu się zatrzyma, grupa losuje kopertę z zadaniem do wykonania w kolorze pola, a więc związane z danym czasem, np. turniej rycerski, taniec dworski przy muzyce, opowiedzenie wydarzenia z historii Polski.�� PISANIE OPOWIADANIA „Podróż w czasie” (kartka z liniaturą w trzy linie i okienkiem na ilustrację). Zaczyna się od zadania: „Pewnego dnia znalazłam…”. �� CZYTANIE głośne przez wybrane dzieci rozdziału „Kolejna klasowa awantura” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 37-38).��WYJAŚNIENIE POWIEDZENIA „nabić kogoś w butelkę”. Przepisanie powiedzenia do zeszytu i uło-żenie z nim zdania.��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu. Ocena postawy Zosi.��UKŁADANIE LICZB na „paskach dziesiętnych”. Praca w parach. „Pasek dziesiętny” to pasek pa-pieru podzielony na dwa równej wielkości pola w dwóch kolorach. Na polu po lewej stronie złożenia jest literka „D”, a po prawej „J”. Za pomocą guzików w dwóch kolorach dzieci układają wskazane przez nauczyciela liczby, np. 45 to 4 guziki na „polu dziesiątek” i 5 guzików na polu „jedności”. �� CYFRA I LICZBA. Dzieci otrzymują po jednym kartoniku z cyframi od „0” do „9. Cyfry muszą się powtarzać. Na sygnał łączą się w liczby dwucyfrowe. To samo zadanie powtarzają kilka razy.

94

��DZIESIĄTKI. Praca w parach. Każda para otrzymuje pasek z liczbami od 1 do 9 zapisanymi kolej-no. Między nimi powinny być odstępy. Zadaniem dzieci jest połączenie liczb tak, aby utworzyły dziesiątki. Liczby tworzące dziesiątki otaczają pętlami w tym samym kolorze. Wygrywają trzy pierwsze pary.�� LICZBY DWUCYFROWE. Praca w parach. Dzieci patrząc na pasek od 1 do 9, mogą łączyć tylko skrajne cyfry. Zapisują liczby, które można by za ich pomocą napisać, np. 19, 91, 28, 82. Liczą, ile liczb można utworzyć. �� ZAPIS liczb dwucyfrowych. Podział na dziesiątki i jedności (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 30). �� POMOC DYDAKTYCZNA. Wykonanie dziesiętnych korali z koralików w dwóch kolorach. Dzieci nawlekają na żyłkę guziki po 10. Zmieniają kolor po nawleczeniu dziesiątki. Robią to na prze-mian, do nawleczenia 50 guzików. Zamocowują końce, ale ich nie łączą.�� PLASTYKA. Praca w grupach. Dzieci tworzą rzeźbę współczesną pt. „Upływający czas”. Bazą jest kartonowe pudło, przezroczysta duża butla, gałąź, walizka itp. Mogą okleić karton fotografiami z różnych okresów życia lub rysunkami Ziemi z różnych epok. Z pudła można zrobić szufladę, a w niej umieścić stare ubrania, zabawki z dzieciństwa. Na gałęzi mogą zawiesić zepsute zegar-ki albo przedmioty nadgryzione „zębem czasu”. �� ĆWICZENIA z woreczkami – doskonalenie prawidłowej postawy.

PRACA DOMOWA: nauka czytania rozdziału „Kolejna klasowa awantura” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 37-38).

95



4. TEMAT: Drużyna Ali i AdamaCzytanie i omówienie rozdziału „Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”. Wpis do „Zeszytu poszukiwacza skarbów”. Dodawanie liczb w zakresie 100 typu: 27 + 9. Nazwy liczb w dodawaniu. Suma – wynik dodawania. Stosowanie nawiasu. Gama C-dur. Zapis dźwięków „ f”, „h”.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� guziki w jednym kolorze.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 39-43).��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu. Ocena postawy koleżanek i kolegów wobec bliźniaków. Wyjaśnienie powiedzeń: „wyparowała jak kamfora”, „klamka zapadła”. �� ZEBRANIE ARGUMENTÓW – dyskusja. Nauczyciel dzieli dzieci na grupy. Jedna grupa opowiada się za Alą i Adamem, a druga przeciwko nim. �� CZYTANIE rozdziału z podziałem na role.��WPISY do „Zeszytu poszukiwacza skarbu” – podjęcie decyzji o przystąpieniu do drużyny „Wa-lecznych Serc” (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 8).�� POJECIE SUMY. Wyjaśnienie słowa „sumować” – łączyć, dodawać. �� ZAPISANIE w zeszycie dowolnej sumy liczb. Oznaczenie liczb, które dodajemy i wyniku dodawa-nia – składniki, suma, wartość sumy (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 17).�� ZABAWA „Szybszy niż kalkulator”. Dzieci mają przed sobą kwadraty, podzielone na tyle pól, ile będzie działań. Na polach znajdują się liczby – wartości sum, które zaplanował nauczyciel. Na sygnał nauczyciel podaje kolejno sumy, a dzieci kolorują wartości tych sum, czyli odpo-wiednie liczby na planszy. Na koniec zabawy zostaje jedno pole. Musi to być pole z określoną liczbą. ��DODAWANIE CZYNNOŚCIOWE liczby jednocyfrowej do dwucyfrowej z zaznaczeniem dopełnia-nia do pełnych dziesiątek, np. na liczydłach. ��OBLICZANIE SUM, np. 36 + 8 na „pasku dziesiętnym”. Uczeń układa liczbę 36 (3 guziki na polu dziesiątek i 6 guzików na polu jedności). Następnie dodaje liczbę 8, czyli kładzie 8 guzików na polu jedności. Teraz zabiera z pola jedności 10 guzików i zastępuje 10 jedności jednym guzi-kiem, który kładzie na polu dziesiątek. W ten sposób otrzymuje liczbę 44. ��DODAWANIE liczb z zastosowaniem nawiasu według wzoru (Podręcznik „Małe i duże matema-tyczne podróże”, str. 17).

96

ZABAWY MUZYCZNEGama C-dur. Zapis dźwięków „f”, „h” (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 45). Materiał muzyczny: gama C-dur, zapis dźwięków f’ h’, solmizacja.

Gama majorowa – durowa jest dzieciom zwykle znana. Po usłyszeniu gamy zagranej na jakim-kolwiek instrumencie dzieci spontanicznie śpiewają – do re mi... Warto zauważyć, że gama du-rowa zagrana od jakiegokolwiek dźwięku zawsze skojarzy się dzieciom z taką samą solmizacją – do re mi fa... Tak też powinno pozostać, że nazwy solmizacyjne związane będą ze stopniami gamy, a nie z konkretnym dźwiękiem.

��Dzieci śpiewają wierszyk „jabłka, gruszki... itd.” na melodię gamy wznoszącej się i opadającej, próbują też układać własne teksty do gamy. Dobrze będzie, jeśli będą one zabawne, np. „idzie kotek po drabinie i już siedzi na kominie”.

�� Instrument z dwóch sitek jednakowej wielkości.W sitko wsypuje się ryż, drobne kamyki lub muszelki. Związuje się oba sitka żyłką lub drucikiem. Na instrumencie gra się tak jak na grzechotce.

97



5. TEMAT: Jesień w przyrodzieZmiany w przyrodzie w okresie jesieni. Określenie nastroju w opowiadaniu „Jesienne śpiochy”. Odejmowanie liczb w zakresie 100 typu: 27 – 9. Działania w nawiasach. Nazwy liczb w odejmowaniu. Różnica – wynik odejmowania. Wyrazy dźwiękonaśladowcze. Solmizacja. Zabawy bieżne – gry zespołowe. Jesień – stemplowanie liśćmi.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� utwór A. Vivaldiego „Cztery pory roku – Jesień”.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WYSŁUCHANIE przez dzieci utworu Antonia Vivaldiego „Cztery pory roku – Jesień”.�� ZAGADKA. Nauczyciel prosi dzieci, aby słuchając muzyki, zastanowiły się, jaką porę roku obra-zuje ten utwór? �� CZYTANIE przez nauczyciela opowiadania „Jesienne śpiochy” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 20-21).��OMÓWIENIE nastroju opowiadania. Wymienienie postaci występujących w danym opowiadaniu.�� ZAPISANIE NAZW ZWIERZĄT – bohaterów opowiadania w zeszycie. �� CZYTANIE CICHE opowiadania i podkreślanie w nim wyrazów dźwiękonaśladowczych (cii, sap, szuu, szur, pst).�� ZAPISANIE WYRAZÓW DŹWIĘKONAŚLADOWCZYCH, które opisują odgłosy zwierząt lub odgłosy przyrody w zeszycie. �� CZYTANIE opowiadania przez chętne dzieci. Pozostałe włączają się i tworzą odpowiednie tło akustyczne – szmery, dźwięki. ��OPRACOWANIE i czytanie fragmentów opowiadania z odpowiednią intonacją. Praca w grupach. Każdy zespół ma odszukać inny fragment i przygotować czytanie z prawidłową intonacją. Pierw-sza grupa opracowuje fragment opisujący jeża, druga grupa – fragment opisujący przygodę za-jąca, trzecia grupa – przygodę myszki i jej rodziny, czwarta – spacer dzieci po parku (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 20-21).��WYSZUKIWANIE zdań o jesieni, które występują w tekście, według wylosowanego hasła: ogród, sad, las, pole, park (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 20-21).�� ZMIANY W PRZYRODZIE JESIENIĄ. Wypowiedzi dzieci na temat zmian zachodzących w przyrodzie z wykorzystaniem zebranych zdań opisujących jesień. �� JESIEŃ – moje obserwacje. Uzupełnianie ćwiczeń (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 34--35, „Wycinanki”, karta Jesień).��NOTATKA O JESIENI. Samodzielne przepisanie do zeszytu wybranych zdań, które opowiedzą o jesieni: w parku, w lesie, w polu, w sadzie i w ogrodzie. ��WYJAŚNIENIE pojęcia „różnić się”. Czym mogą różnić się liczby? Porównywanie wielkości liczb na tablicy z uwzględnieniem znaków: >, <, =. �� RÓŻNICA. Zapisanie w zeszycie dowolnej różnicy liczb. Oznaczenie liczb, które odejmujemy i wyniku odejmowania – odjemna, odjemnik, różnica, wartość różnicy (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 18).

98

�� RÓŻNICA. Obliczanie czynnościowe różnic typu: 16 – 8. Praca w parach. Uczniowie mają 40 guzików w dwóch kolorach. Dzieci układają przed sobą w jednym ciągu liczbę 16 (np. 10 czer-wonych guzików i 6 białych). Następnie odejmują 8. Najpierw zabierają tyle, żeby zostało 10, czyli 6 i jeszcze 2 guziki. Mamy wynik odejmowania, czyli 8 guzików. ��ODEJMOWANIE liczb z zastosowaniem nawiasu według wzoru (Podręcznik „Małe i duże matema-tyczne podróże”, str. 18).�� ZABAWA DRAMOWA „Spadający listek”. Dzieci wcielają się w rolę listka. �� PISANIE OPOWIADANIA w pierwszej osobie (kartka z liniaturą w trzy linie w formie listka i początkiem: „Jestem jesiennym listkiem, który…). �� PRACA PLASTYCZNA „Jesień” – stemplowanie liśćmi. Dzieci malują farbami liście i odciskają na kartce ich kształty i fakturę. Tworzą z liści własną kompozycję.�� ZABAWY BIEŻNE. Gry zespołowe.

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI MRÓWKI

RUDNICEMrówki czerwone, rudnice, mieszkają na drzewach. Ogrodnik z zadowoleniem obserwuje ich polowania na larwy, gąsienice i owady szkodniki.

HURTNICETak nazywane są mrówki czarne, przysparzające ogrodnikowi licznych zmartwień. Hurt-nice żywią się owocami i roślinami napoczętymi przez szkodniki. Truskawkę nadgryzioną przez ślimaka niezawodnie dokończą mrówki. One też kaleczą korę drzew i niszczą sa-dzonki. Nie dość, że hurtnice nadużywają cierpliwości ogrodnika, pożerając jego uprawy, to jeszcze nadzorują własną hodowlę mszyc. Mszyce wysysają sok z ogrodowych roślin, niszcząc je stopniowo, czego nie lubi żaden ogrodnik. Mrówki ochraniają pracowników z dużym poświęceniem. Przenoszą je w ocienione miejsca albo na świeże liście. Dla więk-szego bezpieczeństwa małe mszyce przenoszone są także do mrowiska. Czarne mrówki atakują biedronki dobierające się do mszyc niby wilk do stada.Mrówki nie poświęcają się tak bez przyczyny. Mleczkiem mszyc – słodką wydzieliną, którą pozostawiają one na swym odwłoku, mrówki karmią swoje larwy. Regularnie „doją” mszy-ce, a mleczko umieszczają w specjalnej kieszeni. Transportują je do mrowiska. Być może jednak oskarżenie o szkodnictwo jest w przypadku mrówek niesłuszne. Nie samo bowiem nakłuwanie i wysysanie soku przez mszyce jest dla roślin zabójcze, ale właśnie słodkie wydaliny. Mrówki, dojąc w porę mszyce, zabezpieczają liście przed skażeniem. Ogrodnik broni się przed mrówkami, sadząc między grządkami rośliny o silnym zapachu albo roz-kładając liście paproci, piołunu, lawendy, majeranku lub pomidorów. W ostateczności, gdy te sposoby nie skutkują, zalewa mrowisko wrzątkiem, topiąc w nim owady.

99



DOŚWIADCZENIEMrówki znane są z umiejętności współpracy. Kiedy jeden owad znajdzie pożywienie, pozostawia ślad dla innych, aby łatwiej mogły odnaleźć drogę. Do przeprowadzenia do-świadczenia potrzebna będzie kartka papieru, jabłko i mrowisko.

��Na kartce papieru pozostawionej w pobliżu mrowiska umieszczamy kawałek jabłka.

��Oczekujemy, aż kilka mrówek odnajdzie pożywienie. Wszystkie docierają do niego tą samą drogą, po łańcuszku.

�� Kiedy przesuniemy jabłko, mrówki podążają starym szlakiem i dopiero na jego końcu odbijają w kierunku jabłka.

�� Zatrzyjmy szlak, posypując go ziemią. Jak zachowują się mrówki? Gdy tylko mrówka znaj-dzie jedzenie, wytwarza wonną substancję chemiczną i pokrywa nią ścieżkę. Inne mrów-ki wyczuwają czułkami ten aromat. Dlatego nawet gdy jabłko zmieni położenie, mrówki podróżują pierwotnym szlakiem.

100

1. TEMAT: Jeż – mieszkaniec ogrodów Omówienie życia jeża na przykładzie różnych rodzajów tekstów. Redagowanie krótkiej wypowiedzi na określony temat – opis jeża. Zadania tekstowe „Ulica Akacjowa”. Zabawy bieżne – wyścigi dżdżownic, kretów, jeży. Rodzina jeży – lepienie z modeliny.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� szary papier.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��OGRÓD. Wyjaśnienie słowa „ogród”. Z tekstu ogród dzieci przepisują do zeszytu zdanie o tym miejscu (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 34).��GLEBA. Notatka o glebie. Dzieci robią notatkę o znaczeniu gleby dla rozwoju roślin (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 34). ��GROMADZENIE INFORMACJI o jeżu. Praca w grupach. Każda z nich przygotowuje krótką, zwięzłą wypowiedź na temat jeża na podstawie wskazanego tekstu – „Jeż” lub „To warto wiedzieć” (Pod-ręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 24-25).�� PRZYGOTOWANIE HASEŁ do plakatu „Jeż”. Praca w grupach. Dzieci na kolorowych, prostokąt-nych paskach papieru zapisują informacje o jeżu: wielkość, długość ciała, miejsce występowa-nia, długość życia, pożywienie, zachowanie w obliczu zagrożenia, narządy zmysłów, rozmnaża-nie, zwyczaje, żerowanie, przygotowanie do zimy itp. ��WYKONANIE PLAKATU „Jeż”. Naklejanie informacji – igieł wokół sylwety jeża narysowanej flama-strem na szarym papierze. Powstaną w ten sposób kolorowe jeże z kolcami. �� PREZENTACJA na temat jeża – przekazanie informacji o zwierzątku i omówienie sposobu pracy grup. ��ODPOWIEDŹ na pytanie „Co ma wspólnego jeż z jabłkiem?”. Obalenie mitu o jeżu i jabłku. ��UZUPEŁNIANIE zdań brakującymi wyrazami na podstawie przeczytanych tekstów o jeżu (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str.40).��NAPISANIE kilku zdań o jeżu w pierwszej osobie (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 40).�� ROZWIĄZYWANIE zadań tekstowych „Ulica Akacjowa” (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 31-33).�� ZABAWY BIEŻNE – wyścigi „dżdżownic”, „kretów”, „jeży”. Nauczyciel dzieli dzieci na trzy drużyny. Dzieci ustawiają się w rzędach. Rywalizacja między drużynami – wyścig „dżdżownic” – czołganie i „kretów” – czołganie z zawiązanymi oczami, wyścig „jeży” – biegi na czworakach.�� PRACA PLASTYCZNA „Rodzina jeży” – lepienie z plasteliny.

PRACA DOMOWA: wyszukanie w tekście i napisanie rzeczowników (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 35).

101

DRUGI TYDZIEŃ PAŹDZIERNIK

PAŹDZIERNIK DRUGI TYDZIEŃ

ZAJĘCIA EMPIRYCZNE: ZWIERZĘTA W OGRODZIEJesień w ogrodzie jest okresem, w którym niepodzielnie królują rośliny. Zbieramy plony, uprzą-tamy zagony, zabezpieczamy drzewa, krzewy, byliny na zimę. Wiosna i lato to czas obserwacji i badania zwyczajów zwierząt żyjących na ziemi, nad nią i pod jej powierzchnią. Po wiosennych siewach i nasadzeniach zaczyna się w ogrodzie walka ze szkodnikami żerującymi na roślinach.

�� Pod ziemią znajdziemy żarłoczne pędraki podgryzające korzenie. Wystarczy podnieść duży ka-mień lub płytę chodnikową, aby naszym oczom ukazał się świat owadów. Za pomocą lupy obej-rzyjmy je dokładnie. Oślepione światłem z łatwością schwytamy do słoików, by dowolnie długo i dokładnie obserwować. Nie wolno zapomnieć o ich wypuszczeniu po skończonym zajęciu! One też mają swoją rolę do spełnienia w przyrodzie. Są pokarmem dla innych zwierząt, przetwarzają materię organiczną, przenoszą mikroorganizmy.

��Na liściach kapusty i drzew owocowych możemy dostrzec wielobarwne i włochate gąsienice. Ich żarłoczność w pożeraniu liści przyprawia ogrodników o ból głowy, ale wystarczy poczekać na ich przemianę w motyle, by stwierdzić jak pożyteczne stają się, gdy zapylają kwiaty, z których powstają owoce.

��Odwrotnie dzieje się w przypadku ptaków. W okresie lęgowym, kiedy, karmiąc swoje ciągle głod-ne pisklęta, wyjadają szkodliwe gąsienice są w ogrodach mile widziane, zapraszane do budek lęgowych. Latem, kiedy wraz z podrośniętymi dziećmi objadają z owoców wiśnie czy czereśnie, są odstraszane „strachami”, dzwonkami i siatkami nakładanymi na korony drzew. Można powie-dzieć „szpak zrobił swoje, szpak może odejść”, taka jest ludzka wdzięczność. Kret jest zwierzęciem chronionym. Wyjada larwy komarów, pędraki i dżdżownice. Niestety, kopiąc podziemne korytarze w poszukiwaniu jedzenia usypuje w ogrodach kopczyki ziemi. Większość owadów – szkodników występuje w okolicach zagonów uprawnych, które kret penetrując niszczy. W ciągu kilku godzin jest zdolny wykopać rozgałęzioną sieć korytarzy. Mimo że jest pożyteczny, właściciele ogrodów nie lubią go.

�� Ludzkiej sympatii nie doświadcza też ropucha. Wyjątkowo skutecznie tępi ślimaki, stawonogi i drobne kręgowce. Niestety, urodą ropucha nie grzeszy. Jej skórę pokrywają liczne gruczoły ślu-zowe i jadowe skutecznie znieczulające agresorów. Trudno ją spotkać, ponieważ prowadzi nocny tryb życia. Jest pod ścisłą ochroną. Jeżeli uda się ją zobaczyć, to wczesnym wieczorem. Należy przestrzec dzieci przed dotykaniem ropuchy. Wydzielina jadowa może podrażnić wrażliwą skórę.

�� Po ulewnym deszczu możemy zaobserwować na chodnikach i asfalcie mnóstwo dżdżownic. Pojawiają się na powierzchni w poszukiwaniu powietrza. Woda, zalewając podziemne tunele dżdżownic, grozi im utopieniem. Nieuzasadnioną niechęć do tych pożytecznych stworzeń może-my zwalczyć, poznając ich ważną rolę w przyrodzie. Spulchniają glebę, wzbogacając ją w składniki odżywcze. Robią to, wciągając do otworu gębowego grudki ziemi i wydalając niestrawione resztki na powierzchnię. Dżdżownica porusza się pod ziemią, cały czas jedząc.

102

��Możemy założyć w klasie krótkotrwałą hodowlę dżdżownic zwanych też rosówkami (tę nazwę łatwiej wymówić). To doświadczenie będziemy przeprowadzać około tygodnia. Należy przygoto-wać słój litrowy, wypełniając go w 2/3 wysokości ziemią, lekko ją ubić, co polepszy jakość obser-wacji. Następnie na lekko zwilżoną ziemię wysypujemy 1 szklankę próchnicy (zbutwiałych liści, ziemi kompostowej). Do tak przygotowanego naczynia delikatnie wkładamy zebrane po deszczu rosówki (około 10 sztuk) i skórki z 2 jabłek. Otwór słoja przykrywamy gazą zabezpieczoną gum-kami aptekarskimi, żeby dżdżownice nie uciekły! Hodowlę stawiamy w ciemnym (można przykryć pudłem) i chłodnym miejscu.

��Obserwujemy naczynie przez tydzień. Po pewnym czasie obierki znikają, na powierzchni poja-wiają się wydalone grudki, a w ziemi zobaczymy ruch dżdżownic i ich korytarze. Po skończonych zajęciach odprowadzimy żyjące stworzonka do ogródka i uroczyście je wypuścimy.

Ważne! Powierzchnię ziemi w słoju należy zraszać spryskiwaczem w celu zapewnienia jej odpo-wiedniej wilgotności. W przeciwnym razie robaczki poduszą się. Mogą one pobierać tlen tylko poprzez wilgotną powierzchnię ciała.Zwróćmy uwagę dzieci na gruby, pomarańczowy pasek na ciele dżdżownicy. Wiosną rozmnażają się one i to charakterystyczne zgrubienie zawiera jaja.

103



INFORMACJE I CIEKAWOSTKI POŻYTECZNI

DŻDŻOWNICADżdżownica porusza się, kurcząc ułożone pionowo i poziomo mięśnie. Może w ten sposób przepełznąć w godzinę aż 20 m. Odżywia się szczątkami roślin, grzybów i próchnicą. Obec-ność dżdżownic ma bardzo ważne znaczenie dla spulchnienia ogrodowej ziemi – drążo-ne przez nie korytarze doprowadzają wodę, a resztki roślinne, zebrane na powierzchni i wciągnięte pod ziemię, stają się częścią powstającej próchnicy. Produkowane przez nie odchody ważą 2–8 kg na 1 m2. Nic dziwnego, jeśli na 1 ha może mieszkać aż 12 mln dżdżownic, a ich łączną wagę przyrównuje się do ciężaru trzech dorodnych krów!Dżdżownica znana jest ze swych wyjątkowych właściwości regeneracyjnych. Ale niech nikt nie wierzy, że z jednej przeciętej na pół dżdżownicy powstaną wkrótce dwie. Może od-tworzyć utraconą część swego kilkunastocentymetrowego ciała, jeśli odcięto tylko jego pierwsze segmenty. Lubuje się w wilgotnej pogodzie, stąd jej nazwa, ale nadmiar wody może ją utopić. Zabójcze dla płytko schowanych dżdżownic są letnie susze i jesienne przymrozki. Na te pożyteczne stworzenia polują kosy, drozdy, krety, a na młode dżdżow-nice zastawiają pułapki nawet większe owady.

ROPUCHARopucha jest pożądanym gościem każdego ogrodnika. Od wczesnej wiosny do końca jesieni pochłania masę małych szkodników. Za dnia trudno ją zauważyć. Na polowanie wyrusza nocą i późnym wieczorem. Do jej dużego brzucha trafiają młode żaby, dżdżowni-ce, stonogi. Odstraszają ją jedynie gąsienice pokryte twardymi włoskami. Bardzo chętnie poluje pod latarniami i w innych oświetlonych miejscach – tam, gdzie krąży najwięcej owadów. Ogrodnik ma z niej prawdziwy pożytek.Trudno byłoby nazwać naszą bohaterkę ogrodową pięknością. Szara skóra opina liczne brodawki, te w tyle oczu wypełnione są jadem, a niezdarne ruchy i niemiłe spojrzenie od-straszyć mogą wielu ogrodowych spacerowiczów. Ropucha chowa się między kamieniami, w dziurach, w norze innego zwierzęcia. Kryjówka będzie jej domem przez długie miesiące, a nawet lata – przesypia tam całą zimę. Temperatura jej ciała zmienia się wraz z tempera-turą otoczenia. W marcu ropucha samica udaje się w stronę stawu. Po drodze wspina się na jej grzbiet mniejszy samiec i tak do niej przywiera, że nie sposób go oderwać. Samica donosi go na grzbiecie do stawu, jeśli po drodze nie rozgniotą jej koła samochodu. Cza-sem autostopem próbuje podróżować kilku samców i taka piramida powoli posuwa się do wody.Język ropuchy nie służy bynajmniej do plotkowania. Ciężkie cielsko ropuchy nie pozwala jej na szybkie ruchy. Język jest tą częścią ciała, która dokonuje błyskawicznych ataków. Ofiara przykleja się do języka i porywana jest do otworu gębowego ropuchy. Akcja nie trwa dłużej niż jedną dziesiątą sekundy. Za oczami ropuchy znajdują się gruczoły z tru-jącą substancją o obrzydliwym smaku. Zwierzę, które chwyci ropuchę, odrzuci ją zaraz ze wstrętem. Widząc w pobliżu węża lub jaszczurkę, ogrodowy brzydal nadyma się bardzo, staje na tylnych łapach, aby udawać znacznie większą, niż jest.

104

2. TEMAT: Humor słowny i sytuacyjny Czytanie z podziałem na role wiersza „Dwa jeże”. Redagowanie i pisanie zdań na podany temat. Czytanie i omówienie zasad stosowania w zdaniach: myślnika, cudzysłowu, znaku zapytania, wykrzyknika. Pisownia wyrazów z „ż”. Dodawanie i odejmowanie liczb w zakresie 50 – rozwiązywanie zadań z treścią. Jesienny album – kopiowanie plików i folderów.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,�� płyta CD z piosenkami, �� przybory fryzjerskie.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez nauczyciela wiersza L.J Kerna „Dwa jeże” (Podręcznik „Radosne...”, str. 27).��OMÓWIENIE wysłuchanego wiersza.��NOTATKA PRASOWA. Wspólne układanie tekstu opisującego wizytę jeży u fryzjera. Zapisanie w zeszycie. �� CZYTANIE wiersza z podziałem na role (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 27).��ODGRYWANIE scenek teatralnych „Jeże u fryzjera” z udziałem rekwizytów typu: suszarka, lakier do włosów, grzebienie, lusterko itp. ��WYMYŚLANIE innego zakończenia wiersza (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 27).�� CZYTANIE i omawianie zasad pisowni znaków interpunkcyjnych: myślnika, cudzysłowu, znaku zapytania i wykrzyknika (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 26).�� ZASADY PISOWNI „Ż”. Poznanie zasad pisowni „ż” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 28).��UKŁADANIE USTNE HISTORYJKI o żabie z wykorzystaniem wyrazów z „ż” niewymiennym (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 28).��ORTOGRAFICZNA HISTORYJKA. Praca w grupach. Dzieci otrzymują w kopercie zastaw wyrazów z „ż”. „Zapisują” historię w formie ciągu wyrazów, które układają podczas wspólnego wymyśla-nia opowiadania, np. żaba, życzenia, mąż, wróżka, żona, księżyc, dużo, wąż, żmija, żuk, żuraw, żubr, jeż, życie. Gdy historia jest gotowa – naklejają karteczki w odpowiedniej kolejności, jedna za drugą w formie węża. �� PREZENTACJA „Ortograficznych historyjek”. Dzieci opowiadają swoje historie zgodnie z planem – ciągiem wyrazów. ��DOSKONALENIE DODAWANIA I ODEJMOWANIA w zakresie 50 – rozwiązywanie zadań z treścią (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 34-35). �� INFORMATYKA. Jesienny album – kopiowanie plików i folderów. Inne operacje na plikach. Własny wygaszacz ekranu (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).

PRACA DOMOWA: wyszukanie w tekście i napisanie rzeczowników (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 35).

105



ZAJĘCIA PLASTYCZNE: NA TEATRALNEJ SCENIEPRZEDSTAWIENIA LALKOWEPrzygotowanie teatrzyków kukiełkowych, kostiumów i rekwizytów to zajęcie dość trudne, ale wszechstronnie rozwijające. Dziecko niemal natychmiast utożsamia się ze stworzoną przez siebie lalką, która staje się bohaterką opowiadań, odgrywającą rzeczywiste sytuacje lub naśla-dującą dorosłych. Lalka żyje własnym życiem. Od nas zależy, co będzie robić. Od czasów starożyt-nych po dzień dzisiejszy lalki ożywiają wyobraźnię widza.

W najdawniejszych czasach prawdopodobnie wykonywano je z korzenia lub gałęzi drzewa, któ-rych naturalne kształty przypominały postać człowieka lub zwierzęcia. Pomysły na oryginalne ku-kły i pacynki do poznawanych wierszyków, bajek, baśni i własnych tekstów przychodzą uczniom same do głowy. Wielu nauczycieli plastyki tworzy i prowadzi różnorodne teatrzyki.

PACYNKI NA RĘKAWICZKACHDo inscenizowania znanych bajek uczniowie mogą wykonywać lalki na rękawiczkach, nazywa-ne pacynkami. Każda rękawiczka może przedstawiać od jednego do pięciu bohaterów, a także elementy scenografii. Rękawiczki można zabrać ze sobą wszędzie i bez większych przygotowań wystawić przedstawienie. Im częściej się je zmienia, tym większe zainteresowanie publiczności.

Do przygotowania pacynek nadają się rękawiczki włóczkowe. Trzeba jednak uważać, aby po od-cięciu jednego z palców się nie popruły. Dlatego najlepiej od razu obszyć brzegi. Mniej kłopotów będzie z dużymi, rękawicami ogrodniczymi (najlepsze są te w jasnych kolorach). Uwaga! Praca przy lalkach może być trochę niebezpieczna. Dlatego podczas zajęć nauczyciel powinien często pomagać uczniom.

MATERIAŁY:�� rękawiczki z włóczki i materiału,�� skrawki filcu i grubszych kolorowych tkanin,�� resztki włóczki, futerek, koronek,�� koraliki (parami), guziczki, cekiny, wata, igła, nić, klej.

KROK PO KROKU:Postacie naszywać na poszczególne palce tak, aby po założeniu rękawiczki twarz wypadła na opuszku palca, czubek głowy na czubku palca, a na paznokciu tylna część głowy. Inaczej lalką nie będzie można dobrze poruszać.��Oczy zrobić z koralików, cekinów lub małych guziczków.��Włosy i brody zrobić z włóczki, kordonku lub futerka. Można je nastroszyć lub zapleść warkoczy-ki. Uszy i dzioby ptaków – ze skrawków filcu i grubszych materiałów.�� Z rękawic roboczych można odciąć kciuk, wypchać go watą i doszyć prostopadle do jednego palca tak, by powstała głowa konia lub osła.��Grzywę z włóczki naszyć wzdłuż głowy.�� Z filcu wyciąć uszy i nozdrza.�� Znaleźć dwa wypukłe koraliki na oczy. Wszystko przyszyć.��W miejscu odciętego kciuka doszyć zieloną poduszkę z materiału wypchaną watą. Będzie przypominała krzak lub drzewo.

106

3. TEMAT: Niechciany mieszkaniec ogrodów – kret

Czytanie i omówienie tekstów informacyjnych na ten sam temat. Wybór i redagowanie najważniejszych informacji zawartych w omówionych tekstach. Dodawanie i odejmowania z przekroczeniem progu dziesiątkowego. Porównywanie sum i różnic. Nauka piosenki „Kret Horacy”. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� płyta CD z piosenkami, �� filmy i albumy przyrodnicze, �� szary papier.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��OGLĄDANIE filmu lub albumów przyrodniczych związanych z omawianym tematem. ��GROMADZENIE INFORMACJI O KRECIE. Praca w dwóch grupach. Jedna grupa czyta po cichu tekst informacyjny o krecie, druga – tekst literacki. Dzieci dzielą się przeczytanymi informacjami (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 30, 31).�� CZYTANIE głośne tekstów o krecie – omówienie różnicy w sposobie przekazania tych samych wiadomości.�� ZAZNACZANIE PRAWDZIWYCH ZDAŃ o krecie (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 41, z. 1).��NOTATKA O KRECIE. Dzieci zapisują najważniejsze informacje o krecie (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 41, z. 2).��DOMINO „Korytarz kreta”. Praca w grupach. Rozwiązywanie działań matematycznych – dopaso-wywanie wyników do różnic. Liczenie w pamięci. Dzieci układają i naklejają na szarym papierze karteczki-kostki domina typu: 28 – 9, 19; 55 – 36, 37; 18 + 19, tworząc podziemny korytarz kreta. Aby zadanie było wykonalne, muszą zacząć od wyznaczonego przez nauczyciela działania. Wyni-ki działań nie mogą się powtarzać. Na koniec pracy otrzymują nagrodę, np. jabłko do podziału.��DOMINO „Korytarz kreta” – łatwiejsza wersja i prostsza w wykonaniu. Praca w grupach. Dzieci otrzymują na paskach papieru jednakowej długości sumy i różnice do obliczenia. Długość pa-ska musi umożliwić mniej sprawnym matematykom odpowiednie zapisy liczenia, ale można liczyć w pamięci. Po upływie danego czasu sprawdzamy wspólnie wyniki działań. Następnie każda grupa buduje chodnik naklejając karteczki tak, aby tworzyły chodnik. Wygrywa grupa, której korytarz jest najdłuższy, czyli złożony z największej liczby karteczek. ��OBLICZANIE RÓŻNIC. Porównywanie sum i różnic (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 38-39).��NAUKA PIOSENKI „Kret Horacy” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, Śpiewankowo, str. 32).

PRACA DOMOWA: wykonanie komiksu, którego bohaterem jest kret. Dzieci rysują zdarzenia na kartce formatu A4 podzielonej na 4 części.

107



ZAJĘCIA PLASTYCZNE: KRETKret jest zwierzęciem bardzo nielubianym przez ogrodników. Ryjąc swoje korytarze pod ziemią, uszkadza korzenie roślin. Na domiar złego, co jakiś czas zachciewa mu się wyjrzeć na powierzch-nię. Wtedy na grządkach i trawnikach pojawiają się kopczyki. Kret zjada wszystkie szkodniki żyją-ce w glebie i podgryzające korzenie roślin. Jest pod ochroną.

MATERIAŁY:�� tektura (format A4 – np. ostatnia strona bloku rysunkowego),�� płótno jednobarwne w kolorach zielono-błękitnych (trochę większe od A4, np. 33 x 25 cm),�� kawałek ciemnego, sztucznego futerka,�� kolorowe skrawki materiałów,�� guziki,�� cienki sznurek,�� kawałek mydła, nożyczki, wikol,�� pędzelek do kleju,�� podkładka do klejenia,�� paski tektury falistej,��metalowy, duży spinacz do akt.

KROK PO KROKU:Płócienne tło portretu�� Tekturkę posmarować wikolem i położyć na płótnie tak, aby z każdej strony wystawały brzegi po około 2 cm.��Wygładzić, naciągnąć wierzchnią stronę.�� Ze spinacza zrobić oczko do zawieszania i umieścić w materiale pośrodku górnego boku.��Wystające kawałki materiału posmarować klejem i przykleić do drugiej strony tekturki.

Wycinanie i komponowanie szmatek�� Po lewej stronie futerka narysować kawałkiem mydła dużą sylwetkę kreta.��Wyciąć i ułożyć na tekturze obciągniętej płótnem.��Wykończyć łapkami i mordką, wyciętymi z cieńszego różowego gałganka, oczkami z guziczków i wąsikami ze sznureczka.�� Z kolorowych skrawków wyciąć ulubione otoczenie kreta – kopczyk ziemi, krzewinki poziomek, mlecze, kwiaty, larwy, owady.

Przyklejanie i oprawa�� Z obrazu zdejmować partiami poszczególne wycinanki i kolejno układać na podkładce.�� Smarować klejem.�� Przyklejać. Co jakiś czas dociskać pracę przez czysty papier. Uwaga! Klej nie powinien przesiąkać i brudzić obrazka.�� Tekturę falistą, o poprzecznie ułożonych zagłębieniach, pociąć na paski o szerokości 2,5 cm i dopasować długość do boków.�� Posmarować klejem paski falistej tektury i przykleić na brzegach obrazu, tak żeby stworzyły ramkę.

108

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI NIECHCIANI GOŚCIE

KRETKret, niestety, nie należy do przyjaciół ogrodnika. To prawie zupełnie ślepe zwierzątko nie zdaje sobie sprawy, że w podziemnych wędrówkach w poszukiwaniu pożywienia: dżdżownic, larw owadów i wijów przecina korzenie ogrodowych roślin.Do kopania tunelu używa swych łapek przypominających łopatki. Są one bardzo podobne do rąk ludzkich: pięciopalczaste i nieowłosione. Pyszczek nie uczestniczy w ryciu – jest na to zbyt delikatny. Korytarze samic osiągają 30–40 m, samce natomiast ryją dłuższe tu-nele: od 50 do 150 m. Wciągu godziny kret może wypchnąć z wykopu około 18 kg ziemi. Bio-rąc pod uwagę jego niewielki ciężar – ok. 100 g, trzeba wziąć to za wyczyn porównywalny z pracą górnika, który w ciągu godziny wyciągnąłby spod ziemi 12 ton węgla! Kret przeby-wa zazwyczaj na głębokości ok. 50–70 cm.

Nieużyteczny pod ziemią wzrok zastępują mu wyczulony węch i zmysł dotyku. Każde drgnienie ziemi jest przez niego wyczuwane i może spowodować ucieczkę. Czasem wy-chodzi na powierzchnię ziemi w poszukiwaniu zdobyczy podczas suszy i przymrozków, kiedy ulubione dżdżownice chowają się zbyt głęboko. Kończy wtedy kretowisko pagór-kiem ziemi.Gniazdo, w którym rodzą się małe trzygramowe krecięta, znajduje się zawsze pod najwięk-szym kopcem. Jest wyłożone suchą trawą, zawsze wyposażone w kilka wyjść połączonych systemem korytarzy. Maleństwa mają dwa tygodnie, kiedy nagle zaczynają się pokrywać czarnym futrem, w tydzień potem mają już otwarte, słabo widzące oczy.

JEŻNiedalekim kuzynem kreta jest jeż. Jego kryjówką nie są jednak podziemne korytarze, ale góry liści, stóg siana czy kłębowiska gałęzi. Pod ich osłoną spędza zimę i wczesną wio-sną wyrusza na poszukiwanie pożywienia. Nie gardzi dżdżownicami i owadami, wydłubuje ze skorupki ślimaki. Najbardziej ceni sobie małe gryzonie, a zwłaszcza myszy i jaja ptaków. Nie wspina się po nie na drzewa – wybiera je z gniazd spoczywających na ziemi. Polega głównie na swoim węchu i słuchu – oczy jeża nie widzą zbyt dobrze.

Jeż jest prawdziwym głodomorem. Ale przecież w ciągu aktywnego półrocza musi zgroma-dzić zapasy na pół roku snu. Dlatego dziennie zjada pokarm o wadze równej połowie jego ciała. Zapada w sen zimowy, gdy późną jesienią temperatura obniża się do –15OC. Ogrod-nik ma tyle samo powodów, aby go zapraszać do ogrodu, jak czuć się zaniepokojonym jego obecnością. Ze względu na sympatyczny wygląd i skojarzenia z bajkami dla dzieci jeż cieszy się chyba sympatią wszystkich.

109



SAPIE I MRUCZY, MRUCZY I WZDYCHAOdgłosy, jakie wydaje jeż podczas nocnych wędrówek, niejednego rozczuliły, innych prze-straszyły. Zwierzę, które zostanie przygarnięte przez człowieka z powodu choroby czy ran po wypadku samochodowym, wydaje charakterystyczny tupot. Przestraszone małe, jeżyki, które odeszły za daleko od mamy, gwiżdżą cichutko, wołając ją na pomoc.

Węże są bardzo niebezpieczne dla większości zwierząt. Jeż, który bardzo lubi ich smak, wypracował specjalną metodę polowania. Najpierw drażni węża i jest to najbardziej niebezpieczny moment operacji; potem zwija się w kulkę i wystawia kolce. Żmija pró-buje chwycić przeciwnika, ale rani się jedynie o jego pancerz. Jeż wyczekuje momentu, gdy ataki słabną. Wysuwa głowę i zaciska zęby na szyi ofiary.

NIEKOCHANA STONKA ZIEMNIACZANAStonka wygląda bardzo elegancko – paskowane pokrywy skrzydeł, zakończenia odnóży rozszerzające się w kształcie serca. Niejednego hodowcę ziemniaków ta elegantka przy-prawia o prawdziwe zmartwienie. Chrząszcz ten rozmnaża się bardzo szybko i w dużych ilościach. Zarówno jego larwy, jak i dorosłe osobniki pożerają liście i zakończenia łodyg kartofli. Wiosną na stonkę polują kuropatwy i inne ptaki.

Stonka to krewna biedronki. Jest nieproszonym gościem w Europie. Odkryta została w 1823 r. w Ameryce Północnej. Zanim nie przestawiła się na ogołacanie z liści upraw ziemniaków, żywiła się dzikimi roślinami. Do Europy zawędrowała w 1922 r. z Kolorado w Stanach Zjednoczonych. W 10 lat później była już na całym wschodzie i w centrum na-szego kontynentu.

CHRABĄSZCZEZmorą ogrodnika są chrabąszcze, które nocami wyjadają liście jabłoni i gruszy. Prawdziwa inwazja chrabąszczy ma miejsce raz na trzy lata. A to ze względu na niezwykły cykl życia tego owada, jego stosunkowo długie dzieciństwo i młodość. Na osiągnięcie swej dojrzałej formy czeka dość długo w postaci larwy, potem jest pędrakiem, podgryzającym przez dwa lata korzenie roślin. Następnie zmienia się w skrzydlatego owada i czeka pod ziemią rok, aby w maju wyfrunąć (dlatego nazywa się go chrabąszczem majowym) i jako doro-sły przeżyć ostatnie 15–17 dni życia. Niektórzy nie lubią jego furkotania, kiedy przelatuje w pobliżu głowy.

110

4. TEMAT: Ala – bohaterka nadchodzących wydarzeń

Omówienie wad i zalet Ali na podstawie przeczytanego rozdziału „Ala”. Uzupełnianie opisu Ali. Rysowanie portretu Ali. Czytanie danych w tabeli, dodawanie wyników, obliczenia kalendarzowe. Przewrót w przód z przysiadu do przysiadu podpartego. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez nauczyciela rozdziału „Ala”. Zadaniem dzieci jest zapamiętanie jak największej liczby szczegółów dotyczących bohaterki tekstu (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginione-go skarbu”, str. 44-46).�� SPRAWDZIAN UWAŻNEGO SŁUCHANIA. Dzieci kończą zdania powiedziane przez nauczyciela. Zdania związane są z wysłuchanym rozdziałem „Ala”, np.: Ala całymi dniami…, Ala ma w głowie zawsze…, Na widok robaków dziewczyny… .�� ZABAWA w parach „Wywiad z Alą”. Jedno dziecko jest dziennikarzem, a drugie Alą. Dziennikarz zadaje Ali pytania, a Ala odpowiada. ��UZUPEŁNIANIE ZDAŃ opisujących Alę i rysowanie jej portretu („Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 9).�� ZAPIS GRAFICZNY MIESIĘCY. Zabawa utrwalająca zapis graficzny miesięcy. Nauczyciel rozdaje dzieciom kartki. Jedne dostają kartkę ze znakiem rzymskim, inne z napisaną nazwą miesiąca, jeszcze inne kartkę z oznaczeniem liczbowym za pomocą cyfr arabskich. Dzieci tańczą w rytm muzyki. W momencie gdy muzyka cichnie, muszą połączyć się w pasujące do siebie grupy, np. luty, 02, II. Nauczyciel powtarza zabawę kilka razy tak, by dzieci utrwaliły sobie znaki rzymskie.��DODAWANIE KILKU SKŁADNIKÓW „Zawody przy ulicy Akacjowej”. Zapisywanie wyników w ta-beli. Powtórzenie nazw miesięcy pisanych słownie i za pomocą znaków rzymskich (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 36-37). ��NAUKA przewrotu w przód z przysiadu do przysiadu podpartego.

PRACA DOMOWA: nauka czytania rozdziału „Ala” (Podręcznik, „Ala i Adam na tropach zaginio-nego skarbu”, str. 44-46). Prośba o przyniesienie na następny dzień swoich kolekcji, pamiątek, książek związanych z zainteresowaniami dzieci i ich marzeniami.

111



5. TEMAT: Adam – bohater nadchodzących wydarzeń

Omówienie charakteru, zainteresowań, pasji Adama na podstawie rozdziału „Adam”. Wypowiedzi dzieci na temat ich pasji i marzeń. Opis wynalazku Adama. Uzupełnianie zdań o Adamie. Działania w zakresie 50 – obliczanie sum i różnic. Utrwalenie pojęć: suma i różnica. Porządkowanie wyników działań. Zabawy orientacyjno-porządkowe – bieżne na czworakach. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� talie kart.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ZORGANIZOWANIE KĄCIKA „Moje pasje”. Dzieci prezentują swoje kolekcje, zdjęcia, książki mó-wiące o ich zainteresowaniach. �� CZYTANIE przez nauczyciela rozdziału „Adam”. Zadaniem dzieci jest zapamiętanie jak najwięcej informacji o Adamie (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 47-49).�� PRAWDA CZY FAŁSZ. Nauczyciel rozdaje dzieciom zdania opisujące Adama. Dzieci czytają je i szukają w nich nieprawdziwych informacji, np.: Adam lubi czytać książki podróżnicze. Jest pedantyczny i niepunktualny. W przyszłości chce zostać inżynierem.��WYWIAD Z ADAMEM. Praca w parach. Rozmówca zadaje Adamowi pytania, a dziecko w roli Adama odpowiada. ��OPIS WYNALAZKU ADAMA według punktów:1. Nazwa.2. Budowa.3. Działanie.4. Przydatność. Dzieci układają opis wspólnie z nauczycielem i zapisują w zeszycie. ��UZUPEŁNIANIE ZDAŃ opisujących Adama. Rysowanie jego portretu (Ćwiczenie „Zeszyt poszuki-wacza skarbu”, str. 10).��WYPOWIEDZI DZIECI na temat ich pasji i marzeń, pokaz kolekcji.�� REDAGOWANIE samodzielne i zapisanie kilku zdań „Moje marzenia i pasje” (kartka formatu A4 z liniaturą w trzy linie i okienkiem na ilustrację). ��OBLICZANIE SUM I RÓŻNIC. Porządkowanie wyników działań w kolejności (Ćwiczenia „Na tro-pach matematyki”, cz. 1, str. 40). ��GRA KARCIANA. Praca w parach. Dzieci mają talię kart. Wybierają karty od 2-9. Resztę odkładają na bok. Tasują wybrane karty i kładą talię przed sobą. Mają kartki z liczbami porządkowymi od 2 do 7. Na zmianę biorą kolejno dwie karty, z których układają liczbę dwucyfrową. Kolejkę wygrywa dziecko, które ułożyło większą liczbę. Grę wygrywa uczeń, który ma więcej wygranych kolejek. �� PRAMIDA LICZBOWA. Praca w parach. Dzieci otrzymują planszę z piramidą ułożoną z cegiełek. Podstawa to 5 cegiełek, na których są napisane liczby. Zadaniem dzieci jest obliczenie sum liczb, które znajdują się na sąsiednich cegiełkach. Dalej powtarzają sumowanie, aż otrzymają

112

ostatnią sumę – wierzchołek piramidy. To samo zadanie może polegać na obliczaniu różnic. �� ZABAWY orientacyjno-porządkowe – bieżne na czworakach.

PRACA DOMOWA: nauka czytania jednej strony rozdziału „Adam”( Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 47).

ZAJĘCIA EMPIRYCZNE: PODUSZKOWIECIdealny pojazd powinien poruszać się bez szyn, dróg, po lądzie i po wodzie, z dowolnie dużą prędkością. Wymyślono i skonstruowano już taki wehikuł. Jest to poduszkowiec unoszący się nad powierzchnią na warstwie sprężonego powietrza wtłoczonego pod kadłub. Model poduszkowca wykonamy z pudełka po jogurcie i styropianowej tacki, a zasadę jego działania uczniowie odkryją w czasie świetnej zabawy.

KROK PO KROKU:��Na środku styropianowej tacki wycinamy kółko o średnicy mniejszej o kilka milimetrów od średnicy pudełka po jogurcie. ��Wkładamy do otworu pudełko po jogurcie denkiem do góry.��Obcinamy denko pojemnika jogurtowego, a jego ścianki nacinamy około 1 cm na całym obwo-dzie, wycinając nacięcia na zewnątrz. �� Poduszkowiec jest już gotowy. Aby go uruchomić, należy dmuchać w górny otwór. Pojazd unie-sie się nad powierzchnię i pomknie przed siebie.

Kierowanie zabawką wymaga trochę wprawy, ale wyścigi sprawiają dzieciom wiele radości. Sprę-żone powietrze unosi i porusza poduszkowiec, ucieka zaś szczeliną między kadłubem a podło-żem. Pojazdy kołowe również wykorzystują sprężone powietrze. Wypełnia ono dętki kół samo-chodowych, motocyklowych, rowerowych. Muszą one być dobrze napompowane, bo każde z nich dźwiga (1/4 w dwuśladach i 1/2 w jednośladach) ciężar pojazdu. Ciśnienie powietrza w oponach jest wyższe niż ciśnienie atmosferyczne, a mierzyć je możemy manometrem (są na każdej stacji benzynowej).

113


PAŹDZIERNIK TRZECI TYDZIEŃ

1. TEMAT: W ogrodzie – od pyłku do nasiona

Warunki życia roślin. Powstanie owocu. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 50. Rozwiązywanie zadań z treścią – porównywanie różnicowe, dodawanie i odejmowanie wyrażeń dwumianowanych. Ćwiczenia i zabawy rzutne z piłkami. Chwyty piłki i podania w dwójkach. „W ogrodzie” – malowanie naturalnymi sokami owoców i warzyw. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, �� 2 doniczki, ziemia, nasiona fasoli, czarna folia, �� owoce i warzywa do malowania.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WARUNKI ŻYCIA ROŚLIN – zebranie wiadomości. Zapis w zeszycie pytania „Czego roślina potrze-buje do życia?” (gleba, światło, woda, powietrze).��HODOWLA FASOLI. Nauczyciel z dziećmi sadzi w dwóch doniczkach fasolki. Tworzą jednej ro-ślince warunki optymalne, a drugiej je ograniczają (mała ilość ziemi, brak nasłonecznienia, po-wietrza i wody). Obserwacja dwutygodniowa. Hodowlę można rozszerzyć i posadzić lub zasiać inne rośliny, np. cebula, ziemniak, rzodkiewka. �� PYTANIE – nauczyciel zapisuje je na tablicy: „Dlaczego rośliny kwitną i skąd się biorą owoce i nasiona?”.�� SZUKANIE ODPOWIEDZI. Zadaniem dzieci jest samodzielne poszukanie w tekście „Od pyłku do nasiona” odpowiedzi na pytanie i podkreślenie tych zdań, które ją zawierają (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 33).�� CZYTANIE przez dzieci podkreślonych zdań, będących odpowiedzią na pytanie nauczyciela.�� CZYTANIE tekstu „Od pyłku do nasiona”. Wykonanie rysunków (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 42). �� ZABAWA „Od nasiona do owocu”. Nauczyciel opowiada historię ziarenka słonecznika w pierw-szej osobie. Dzieci wczuwają się w opowiadaną historię i improwizują przebieg rozwoju rośliny, np. Jestem małym ziarenkiem słonecznika, które znalazło się w ziemi. Jest tu trochę ciemno, ale siedzę nie na tyle głęboko, by nie złapać promyków słońca. Trochę męczy mnie pragnienie. Chce mi się pić. Czuję w sobie wilgoć. To chyba za sprawą deszczu. Tego mi było trzeba… �� ROZMOWA na temat, dlaczego rośliny są ważne dla życia ludzi i zwierząt. ��OCHRONA PRZYRODY. Ułożenie haseł związanych z ochroną przyrody. Praca w grupach. �� ROZWIĄZYWANIE ZADAŃ Z TREŚCIĄ – dodawanie i odejmowanie liczb, wyrażenia dwumianowa-ne (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 41). ��DODAWANIE I ODEJMOWANIE z przekroczeniem progu dziesiątkowego. Działania według pomy-słu nauczyciela w zeszytach.�� PRACA PLASTYCZNA „W ogrodzie”. Malowanie naturalnymi sokami owoców i warzyw.�� CHWYTY PIŁKI i podania w dwójkach.

PRACA DOMOWA: przyniesienie na następny dzień dwóch owoców.

114

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: MALOWANIE ŁĄKIGamę monochromatyczną tworzą związki, zespoły barw o podobnych wartościach. Jeśli będzie-my łączyć na palecie dwa różne kolory, w różnych proporcjach i dodawać po trochu bieli (jasno-ści), to stworzymy gamę monochromatyczną tych barw. I tak:��mieszając w różnych proporcjach kolor czerwony i żółty, czerwony i biały, żółty i biały, rozjaśnia-

jąc każdy z otrzymanych kolorów i przyciemniając czerwienią (najciemniejszą w tym zestawie), otrzymamy obszerną gamę podobnych barw o niezwykle ciepłym natężeniu,��mieszając w różnych proporcjach kolor żółty i granatowy, granatowy i biały, żółty i biały, rozja-

śniając bielą i przyciemniając granatem, otrzymamy gamę kolorów podobnych, o dość ciepłym lub chłodniejszym natężeniu,��mieszając w różnych proporcjach kolor czerwony i czarny, czarny i biały oraz czerwony i bia-

ły, rozjaśniając bielą i przyciemniając czernią, otrzymamy gamę kolorów podobnych, o bardzo chłodnym natężeniu.

Podczas tych zajęć zwracamy uwagę na jasność barwy, a więc jej rozjaśnienie i przyciemnienie oraz nasycenie koloru (zagęszczenie, które można uzyskać przez dodanie farby o podobnym to-nie) lub rozrzedzenie. Posługiwanie się gamą monochromatyczną to prawdziwe malowanie po-szukujące, dyscyplinujące; tworzenie obrazów wyrażających określony nastrój.Zaproponujmy uczniom malowanie łąki w wybranej gamie monochromatycznej, w jednym z trzech proponowanych zestawów. Może być letnia, skąpana w słońcu, gorąca lub wiosenna, zielono-błękitna albo wieczorna, deszczowa, burzowa. Warto odnaleźć ołówkowy rysunek łąki zrobiony w plenerze, to pomoże namalować obraz.

MATERIAŁY:�� jasny karton (format A3 lub większy),�� nożyczki, klej,�� kolorowe plakatówki w wybranym zestawie z podwójną bielą,�� 3 grube pędzle, duża paleta, podkładka, 2 naczynia na wodę,�� ściereczka do pędzli, fartuch, rysunki łąki.

KROK PO KROKU:�� Karton przeciąć wzdłuż na pół i skleić w długi pasek.��Wybrać kolory farb zgodnie z zasadą – dwa różne i biel. Wycisnąć je na paletę, pozostawiając duże odstępy.�� Zrobiony wcześniej rysunek łąki pomoże umiejscowić w obrazie jaśniejsze i ciemniejsze miejsca.�� Farby nakładać kilkoma pędzlami. Jeden przeznaczyć tylko do bieli, drugi do najciemniejszego koloru. W jednym naczyniu na wodę płukać jaśniejsze kolory, w drugim ciemniejsze. Wodę czę-sto zmieniać, a pędzle wycierać w ściereczkę.�� Jeśli barwy łąki okażą się zbyt podobne, niektóre rośliny (kwiaty, trawy) można delikatnie pod-malować najciemniejszym i najjaśniejszym kolorem.��Gotowe obrazy zawiesić od najjaśniejszego do najciemniejszego.��Oglądać z pewnej odległości. Określać przymiotnikami opisującymi odczucia i wywołany nastrój.

115

TRZECI TYDZIEŃ PAŹDZIERNIK


INFORMACJE I CIEKAWOSTKI DLACZEGO JEMY WARZYWA?

ŚLEPI JAK KURYJeśli przebadamy skład większości świeżych warzyw, to będziemy początkowo zdumieni, że lekarze tak często zalecają ich spożywanie. Siedemdziesiąt procent ich masy stanowi po prostu woda. Niewiele w nich ważnych substancji odżywczych jak białka i tłuszcze. Na czym polega tajemnica konieczności wprowadzenia ich do jadłospisu?Warzywa są źródłem najbardziej potrzebnych witamin i wielu innych substancji. Zacznij-my od witaminy A. Niedobór tej ważnej witaminy zakłóca poprawne widzenie. Początkowo prowadzi do tzw. kurzej ślepoty, czyli osłabionego wzroku po zmierzchu, a może wywołać nawet zupełną utratę widzenia.Brak w pożywieniu witaminy C wywołuje chorobę zwaną szkorbutem. W jej wyniku wypa-dają zęby, krwawią dziąsła.Warzywa zawierają też inne substancje, m.in. wapń, niezbędny dla budowy kości i zębów oraz żelazo, bez którego chorowalibyśmy na anemię.

WEGETARIANIELudzie, którzy zrezygnowali ze spożywania mięsa, nazywani są wegetarianami. Niektórzy nie jedzą mięsa ze względów zdrowotnych, traktując je jak truciznę, pozostali chcą uchro-nić od bolesnej śmierci inne odczuwające istoty. „Nie jadam przyjaciół” – brzmi popular-ne hasło wegetarian.

Weganie są przeciwni jedzeniu wszelkich produktów pochodzenia zwierzęcego. Wzbrania-ją się przed jajkami, rybami, a nawet mlekiem czy serem.

116

2. TEMAT: OwoceWartości odżywcze owoców. Opis ich wyglądu i smaku. Samodzielne czytanie tekstu „Zakupy”. Pisanie odpowiedzi do przeczytanego tekstu. Kolejność wydarzeń. Ważenie. Jednostki masy. Przygotowanie owocowych kompozycji. Nauka piosenki „Kret Horacy”cd. Owoce – praca w programie Paint. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”, �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,�� owoce, ��wagi, �� płyta CD.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� STOISKO Z OWOCAMI. Nauczyciel wspólnie z dziećmi przygotowuje stoisko z owocami. �� ZAGADKI. Dzieci układają i zadają zagadki o owocach dla reszty klasy. Potem wskazują poszu-kiwany owoc. Może to być „Turniej 6 pytań”. Dzieci zadają pytania zamknięte, na które odpo-wiedź brzmi: „tak” lub „nie”. W ten sposób zdobywają informacje i odgadują zagadkę. ��OPIS OWOCÓW. Dzieci ustnie opisują owoce. Określają kształt, wielkość, kolor, smak itp. ��NAZWY OWOCÓW. Pisanie w zeszytach nazw owoców i dobieranie pasujących do nich określeń, np. jabłko – czerwone, duże, twarde, słodkie. Wykorzystanie wybranych zdjęć (Ćwiczenia „Dzien-nik badacza świata”, str. 43, Wycinanki, karta Owoce). �� REKLAMA OWOCÓW. Pozostałe zdjęcia dzieci mogą wykorzystać do wykonania plakatu według własnego pomysłu pod hasłem „Witaminy”. Można kartki połączyć w książkę (kartka A3).�� CZYTANIE przez nauczyciela opowiadania „Zakupy”. Omówienie wysłuchanego opowiadania (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 34-35). ��KOLEJNOŚĆ WYDARZEŃ. Ustalenie i zapis w zeszycie kolejnych wydarzeń. ��UDZIELANIE ODPOWIEDZI na pytania dotyczące treści opowiadania (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 35, pyt. 1-3).��NAUKA PIOSENKI „Kret Horacy” cd. (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, Śpiewankowo, str. 32).�� TARG. Określanie realnych cen kilograma owoców lub sztuki. Zapis w zeszytach, np. kilogram jabłek – 4 zł, sztuka awokado – 6 zł itp. �� JEDNOSTKI MASY: kilogram. Ważenie – ile owoców potrzeba, aby był ich kilogram? Szacowanie i ważenie. Rozumienie pojęć: cena, wartość, koszt.��WAŻENIE OWOCÓW na wagach: szalkowej i elektronicznej. Porównywanie dokładności. Jednost-ki masy: dekagram i gram. Zapisywanie wyników ważenia. �� „PRZYRZĄDZENIE” ciekawych kompozycji z owoców, np. kwiatek, zwierzę, i umieszczenie ich na talerzach. Praca w parach. Degustacja owocowych przysmaków. Można przyrządzić proste sałatki. �� ZABAWA „Sałatka owocowa”. Uczniowie siedzą na krzesłach w dużym kole w czterech lub pięciu grupkach. W każdej grupie powinno być tyle samo dzieci. Nauczyciel nadaje nazwy owoców każdej grupie, np. jabłka, śliwki, gruszki, morele, wiśnie, a następnie „przygotowuje sałatkę owocową”. Mówi np. „mieszam gruszki ze śliwkami!”, wówczas obie grupki szybko zamieniają się

117



miejscami. Po kilku zmianach następuje hasło „sałatka!”, wszystkie dzieci wstają z krzeseł i ska-czą, gdzie chcą. Na sygnał wracają na miejsca, w których rozpoczynały zabawę. Zabawa powinna mieć szybki przebieg z częstą zamianą miejsc.��NAUKA PIOSENKI „Kret Horacy” cd. (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 32).�� INFORMATYKA. Owoce – rysowanie owoców – praca w programie Paint (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).

PRACA DOMOWA: poszukanie i przyniesienie materiałów do plakatów o szkodnikach ogrodu. Zapoznanie się z tekstem o szkodnikach (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 22).

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: RABATKAPosiadanie grządki wyłącznie dla siebie sprawia ogromną radość. Każde dziecko może zaplano-wać uprawę warzyw i roślin w formie kolażu własnej rabatki. Podczas planowania trzeba pamię-tać o zachowaniu wymaganych odległości między roślinami i ich właściwym doborze. Niektóre rośliny nie znoszą swojego towarzystwa.

MATERIAŁY:�� dwa kartony pomalowane na brązowo (format A2),�� torebki po nasionach warzyw i roślin ozdobnych,�� kolorowe gazety ze zdjęciami roślin,�� nożyczki,�� klej,�� podkładka,�� dwie kartki z zeszytu w kratkę,�� kredki lub kolorowe flamastry.

KROK PO KROKU:��Na jednej kartce w kratkę narysować kolorowy plan grządki warzywnej, na drugiej – roślin ozdobnych, kratki pozwolą zachować odległości.�� Z torebek po nasionach i gazet wyciąć potrzebne rośliny.��Ułożyć wycinanki na brązowych kartonach (zachowując przybliżone odległości wyznaczone kratkami na projekcie).�� Każdą z wycinanek obrysować flamastrem ciemniejszym od tła.�� Każdą papierową roślinkę dokładnie smarować klejem i przyklejać w obrysowanym miejscu.�� Przyklejanie wycinanek to czynność wymagająca dokładności. Aby nie pobrudzić stołu, trzeba go czymś przykryć. W roli podkładek doskonale sprawdzają się stare książki telefoniczne. Ubru-dzoną klejem kartkę przekłada się na drugą stronę i jest czysto. Po skończonej pracy książkę przechowuje się aż do wyczerpania czystych stron.

118

NOWE OWOCE I WARZYWA NA RYNKUOd kilku lat na naszym rynku pojawiają się nowe owoce i warzywa. Dla dzieci to prawdziwe ciekawostki. Bardzo się cieszą, kiedy wśród zakupionych mandarynek pojawi się jedna z ogon-kiem i listkiem. Trzymanie w ręku kokosa to prawdziwa przyjemność. A czy możliwe jest zjadanie granatów?

Poprośmy rodziców o pomoc w zgromadzeniu przynajmniej kilku tych rzadkich lub wręcz nieznanych dzieciom owoców. Coraz częściej, nawet w niewielkich sklepikach można znaleźć owoce i warzywa o tak obco brzmiących nazwach jak np. kantalupa, avocado, mango, papaja, pomelo, owoc pasji, starfruit czy słodki ziemniak.

119



3. TEMAT: Owoce cd.Szkodniki sadów i ogrodów. Budowa owocu. Wykonanie plakatu o szkodnikach. Obliczanie sum i różnic. Rozwiązywanie zadań rozmaitych. Gry i zabawy rzutne do celu. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� owoce, ��materiały o szkodnikach - wycinki z gazet, zdjęcia, książki, ��wiersz J. Brzechwy „Entliczek-pentliczek”, �� koperty,��wagi.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez nauczyciela wiersza pt. „Entliczek-pentliczek”. �� RECYTACJA zbiorowa wiersza. Dzieci kończą wersy, które zaczyna nauczyciel. �� BUDOWA OWOCU. Nauczyciel prezentuje budowę owocu na podstawie przekrojonego jabłka – skórka, miąższ, gniazdo nasienne, nasiona, szypułka.�� SCHEMAT. Rysowanie ołówkiem w zeszycie schematu budowy jabłka. �� ZABAWA „Co to za owoc?”. Zabawa w parach. Jedno dziecko rysuje fragment owocu, a drugie odgaduje, co to za owoc. Rysowanie owoców oburącz.�� ROZMOWA z dziećmi o szkodnikach, które niszczą owoce, na podstawie tekstu przeczytanego w domu i przyniesionych informacji oraz zdjęć (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 22). �� PLAKAT „Szkodniki roślin w ogrodzie”. Praca w grupach. Każdy zespół przygotowuje zdjęcia, rysunki, wycinki z gazet, teksty. Komponuje plakat według własnego pomysłu. �� PREZENTACJA i omówienie plakatów. �� PRZYSŁOWIA O OWOCACH. Omówienie i zapis kilku przysłów o owocach: „obiecywać gruszki na wierzbie”, „pasować jak dwie połówki jabłka”, „niedaleko pada jabłko od jabłoni”. ��MATEMATYCZNA JABŁOŃ. Nauczyciel rysuje na tablicy pień i koronę drzewka owocowego. We-wnątrz korony wiesza za pomocą magnesów sylwety jabłek podzielone na pół. Na jednej poło-wie jabłka jest suma lub różnica, a na drugiej literka. Dzieci w parach obliczają sumy i różnice. Potem porządkują wyniki od najmniejszego do największego i otrzymują hasło, np. BIEDRONKA. �� ROZWIAZYWANIE ZADAŃ z treścią (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 42-43).��GRY I ZABAWY RZUTNE.

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: RZEŹBY Z GLINYJuż w prehistorii człowiek odkrył właściwości gliny, która pod wpływem wysokiej temperatury staje się twarda i spoista. Wytwarzane przez niego naczynia i figurki dały początek sztuce użyt-kowej i zdobniczej. Glina wypalana w temperaturze około 900oC uzyskuje trwałość i odporność na zmiany temperatury. Dlatego ma tak szerokie zastosowanie w budownictwie i sztukach pla-stycznych. Eksploatowana bezpośrednio ze środowiska naturalnego wymaga wielu zabiegów uszlachetniających. Kolor gliny zależy od tego, ile jest w niej żelaza i wapnia.

120

W naturze można spotkać glinę żółtą, brunatną, szarobłękitną, ceglastą. Aby ocenić, czy glina nadaje się do modelowania, należy zbadać jej wilgotność i plastyczność. Aby zbadać wilgotność gliny, ugniata się ją, wygina i ciągnie. Jeżeli powstają rysy, oznacza to, że glina jest zbyt sucha. Im dłuższy wałek da się utoczyć z kawałka gliny, tym jej stopień plastyczności jest wyższy.

MATERIAŁY:�� glina,�� deseczka,�� nożyk,�� patyczki,�� gąbka,�� folia lub mokre płótno,�� fartuch.

KROK PO KROKU:�� Bryłę gliny ugniatać na deseczce.��Wyciągać, głaskać, klepać, przewracać palcami po to, aby wyczuć i poznać tworzywo.�� Tylko dzięki próbom można dojść do oczekiwanego kształtu i wyrazu.

NACZYNIA��Najlepiej jest formować je z kuli.��Uformować w dłoniach gliniany stożek.�� Kciukiem zrobić wgłębienie. Wykonując delikatne, koliste ruchy, powiększać je, jednocześnie wyciągnąć ściankę naczynia jak najwyżej. Uwaga! Na całej wysokości musi ona być jednakowej grubości.��Nierówne krawędzie naczynia wygładzić wilgotną dłonią.�� Sfalować brzegi, wyciągnąć uchwyty.��Wyryć patyczkiem wzory.��Nie dolepiać dodatkowych elementów.�� Pozostawić do wyschnięcia.�� Prostota kształtów to największy urok naczynia. Wypalone i pomalowane farbą plakatową, będzie doskonałym pojemnikiem na kredki lub wazonem na kolorowe, papierowe kwiaty.

FIGURKI�� Bryłce gliny nadać kształt kuli lub walca.��Ułożyć na deseczce.��Glinianą bryłę ugniatać tak, by nadać jej kształt figurki.��Modelując, obracać podstawkę z rzeźbą. Ocenić wygląd całości i ewentualnie wprowadzić zmiany.��W zależności od potrzeb powierzchnię figurki wygładzić lub przeciwnie – wyryć w niej wzorki. Wyraźnie zaznaczyć charakterystyczne cechy oraz elementy twarzy (oczy, usta, nos).�� Pozostawić do wyschnięcia.��Wszystkie wykonane przez dzieci gliniane cacka można oddać do wypalenia lub glazurowa-nia do najbliższej pracowni ceramicznej, np. w domu kultury. Do wypalania glinianych rzeźb w plenerze trzeba zbudować ceglany piec, uszczelniony gliną, ze specjalną półką, na której umieszczamy wyroby przygotowane do wypalenia.

121



INFORMACJE I CIEKAWOSTKI DRZEWA OWOCOWE

GRUSZAWszystkie odmiany polskiej gruszy ogrodowej wywodzą się od pospolitej gruszy polnej, zwanej też ulęgałką. Ulęgałkę można jeszcze gdzieniegdzie odnaleźć w lasach, na pola-nach, na miedzach. Właśnie z dziką ulęgałką wiązało się wiele pradawnych przesądów. Jej twarde, cierpkie owoce były podstawą syropku podawanego płaczącym niemowlakom. Dzikie gruszki dojrzewające w sianie ucierano na powidła, które były lekarstwem na roz-strojone żołądki.Grusza polna w ciągu trzystu lat życia może osiągnąć nawet 20 m. Grusze ogrodowe żyją znacznie krócej. Żywot ich skraca ogrodnik, wycinając starsze drzewa, które przynoszą mniej owoców. Nasi przodkowie nazywali gruszę kruszą i stąd zapewne wywodzi się nazwa „mysiego” grodu – Kruszwicy.

Grusze są drzewem wymagającym żyznej i wilgotnej gleby, dużo słońca i miejsca osło-niętego od wiatrów. Drewno gruszki jest niezbyt twarde. Używa się go do drewnianych mozaik ze względu na piękny, czerwonawy kolor. Ma zastosowanie również w drzeworyt-nictwie i produkcji instrumentów muzycznych. Kiedy w XVII w. pojawił się w naszym kraju tytoń – a nikt wtedy nie domyślał się, jak bardzo jest szkodliwy – najelegantsi Polacy palili go w fajkach zrobionych z gruszkowego drzewa.

JABŁOŃWielu sławnych ludzi traktowało jabłka jako lekarstwo na zły humor czy brak weny pisar-skiej. Nie wszyscy je zjadali – wielki niemiecki poeta Fryderyk Schiller przed przystąpie-niem do pracy poszukiwał natchnienia w zapachu zgniłych jabłek. Natchnienie i humor odnajdywał w ich smaku Kornel Makuszyński. Podobnie czyniła Agata Christie i śpiewak Enrico Caruso. Malarz Paul Cézanne popatrywał na nie z odległości, traktując jako obiekt kolejnych „martwych natur”. „Moim jabłkiem zadziwię cały Paryż” – mawiał.

Ślady jabłoni odkryto już w Biskupinie. W Polsce uprawiano ją znacznie wcześniej niż w innych krajach naszej części Europy. Dla dawnych Słowian i innych ludów była drzewem obfitości, „drzewem życia”. Do dzisiaj elementy dawnego kultu pogańskiego przetrwały w obrzędowości chrześcijańskiej, np. zwyczaj obwiązywania pnia słomą wydobytą spod bożonarodzeniowego obrusa. Jabłonka była patronką i obrończynią innych drzew owo-cowych. Jej nagłe uschnięcie lub ponowne, niespodziewane zakwitnięcie było złą wróżbą dla domowników.Jabłoń może osiągnąć wysokość 10 m i 200 lat życia. Jednak rzadko przekracza sie-demdziesiątkę. Jej drewno jest twarde, wytrzymałe na uderzenia, ale wypacza się po wyschnięciu i łatwo pęka.

122

MORELADo Polski przywędrowała z Włoch wraz z zakonnikami. Początkowo była przysmakiem je-dynie pańskich i królewskich stołów. Zrobiła furorę wśród kobiet przekonanych, że ten owoc zapewni im słodycz głosu i pachnący oddech. Morela jest drzewem ciepłolubnym, delikatnym. Dzięki staraniom ogrodników osiąga wysokość do 15 m, choć pierwotnie była krzewem 3–4-metrowym. Z jej żółtego drewna można sporządzać szkatułki i inne pamiątki.

CZEREŚNIAOwoce czereśni, mimo że bardzo wodniste, zawierają wiele pożytecznych dla zdrowia składników. Odtruwają organizm i upiększają skórę. W Polsce nazywana była dawniej trześnią, krześnią, tereśnią. Dochodzi do 20 m wysokości. Owoce dojrzewają w czerwcu i lipcu.

WIŚNIAWszystkie wróżby związane z kwitnącą wiśnią, czyli staropolską wiśniną, są pomyślne. Przepowiada ona piękną pogodę, długie życie i szczęśliwe małżeństwo. Znachorzy, guśla-rze i czarownice używali jej owoców i gałązek do leczenia i zdejmowania uroków: „Weź, wisienko, to z mego ciała, oddaj tej, co mi urok zadała”. Laski wiśniowe w dłoni odpędzały złodziei i bandytów. Liście wiśni długo stosowano jako pokarm dla świń pobudzający ich apetyt. W średniowiecznych Włoszech świnie używano jako sprzątaczy ulic miejskich – wyjadały odpadki wyrzucane przez okna. Jednak bez solidnej porcji wiśniowych liści nie chcia-ły wypełniać swych obowiązków. Wiśnię pospolitą, czasem nieco zdziczałą, odnajdziemy w sadach i przy drodze. Nie wymaga specjalnych warunków. Zadowala ją uboga gleba. Jest odporna na gwałtowne zmiany temperatur.

PRZYSŁOWIA

Od gruszek boli brzuszek

Obiecywać gruszki na wierzbie – obiecywać nierealne korzyści

Nie zasypiać gruszek w popiele – zabrać się żywo do pracy, nie być biernym

Baba o gruszce, dziad o pietruszce – gdy dwoje nie potrafi się porozumieć

Natrząść komuś gruszek – narobić kłopotu

Dać komuś gruszkę – nabić guza

Niedaleko pada jabłko od jabłoni – mieć podobne wady charakteru do rodziców lub osób, z którymi się długo przebywało

Jeść z kimś wiśnie – prowadzić wspólne interesy

123



4. TEMAT: Darek – bohater nadchodzących wydarzeń

Omówienie charakteru, zainteresowań Darka na podstawie rozdziału „Darek”. Wypowiedzi dzieci na temat „Kim chcę zostać w przyszłości?”. Uzupełnianie opisu Darka. Utrwalenie i pogłębienie wiedzy o zegarze w zakresie odczytywania godzin. Strefy czasowe – obliczenia zegarowe. Ćwiczenia z kocykami – poślizgi. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, �� książki kucharskie,�� kocyki

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE głośne rozdziału „Darek” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 50-51).��OMÓWIENIE CHARAKTERU i zainteresowań Darka.��UZUPEŁNIANIE ZDAŃ o Darku i rysowanie jego portretu (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 11).��OGLĄDANIE RÓŻNYCH KSIĄŻEK kucharskich. Czytanie wybranych przepisów.��WYBÓR z książek kucharskich najciekawszych i najoryginalniejszych potraw.��WYPOWIEDZI dzieci na temat „Kim chcę zostać w przyszłości?”.�� ZABAWA „Zgadnij zawód?”. Dzieci wykonują czynności charakterystyczne dla danego zawodu. Pozostałe zgadują, o jaki zawód chodzi. �� ZAPISYWANIE NAZW ZAWODÓW w zeszytach. Pisownia końcówek: „-arz”, „-erz”. ��ODCZYTYWANIE GODZIN według planu dnia Oli i Bartka (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 20-21). �� PLAN DNIA. Dzieci wzorując się na planach w podręczniku tworzą swój plan danego dnia. Piszą kolejne punkty, wydarzenia i godziny zapisane w systemie 24-godzinnym. �� CIEKAWOSTKI „To warto wiedzieć”. Informacje o strefach czasowych na Ziemi. Porównywanie godzin, które wskazują zegary (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 21).�� STREFY CZASOWE. Zaznaczamy na kartonowej tarczy zegarowej godzinę 24:00 z podpisem „Warszawa”. Następne tarcze pokażą, jaka jest godzina w pozostałych miastach w tym samym czasie: Tokio, Sydney, Moskwa, Nowy Jork. Potem dzieci wieszają zegary w szeregu. Zaczynają od miasta, które wita Nowy Rok najwcześniej. �� ĆWICZENIA Z KOCYKAMI – poślizgi.

PRACA DOMOWA: napisanie przepisu kulinarnego na ulubione danie (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 70).

124

5. TEMAT: Irenka – bohaterka nadchodzących wydarzeń

Omówienie charakteru i zainteresowań Irenki. Wyjaśnienie pojęć: „optymista”, „pesymista”. Wypowiedzi dzieci na temat „Kim warto być: pesymistą czy optymistą?”. Uzupełnienie opisu Irenki. Utrwalenie i pogłębienie wiedzy o zegarze w zakresie odczytywania godzin. Czytanie rozkładów lotów, jazdy pociągów i autobusów. Zabawy i ćwiczenia chwytne z małymi piłeczkami. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� papierowe zegary, �� dwa kapelusze: czarny i biały, �� piłeczki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE ciche rozdziału „Irenka”. Dzieci podkreślają w opowiadaniach po cztery najważniej-sze, według nich, zdania (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 52-53).�� ROZMOWA O IRENCE – jej charakterze i zainteresowaniach.��WYPOWIEDZI na temat „Czy warto być pesymistą, czy optymistą?” (wyjaśnienie pojęć „pesymi-sta”, „optymista”).�� PESYMISTA czy OPTYMISTA. „Kapelusze na dobre i złe myśli”. Nauczyciel rozdaje dzieciom zda-nia z myślami typu: „Myślę, że przegramy dzisiejszy mecz”, „Mam jeszcze kilka miesięcy, aby poprawić się w nauce. Na pewno sobie poradzę”. Dzieci czytają teksty i wrzucają do odpowied-niego kapelusza – czarny symbolizuje pesymizm, a biały optymizm. Mogą też wrzucać do końca dnia swoje myśli. ��OPTYMIŚCI. Dzieci siedzą w kręgu. Nauczyciel informuje, że jest posiadaczem „różowych okula-rów”. Kto je założy, ma tylko dobre myśli i „widzi świat w jasnych barwach”. Dzieci przekazują sobie okulary i mówią, co w ich samopoczuciu uległo poprawie. Nauczyciel informuje, że w razie potrzeby, będzie je wypożyczał. ��UZUPEŁNIANIE ZDAŃ o Irence. Rysowanie jej portretu (Ćwiczenie „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 12).�� CZYTANIE ROZKŁADÓW lotów, rozkładów jazdy pociągów i autobusów. Kształcenie umiejętności korzystania z informacji (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 22-23).��DWORCOWE ZEGARY. Praca w parach. Ustawianie czasów, które wskazują elektroniczne tablice w poczekalniach – na papierowych zegarach. Zapisywanie godzin w zeszytach. �� ZABAWY I ĆWICZENIA chwytne z małymi piłeczkami.

PRACA DOMOWA: nauka czytania tekstu o Irence (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginione-go...”, str. 52-53). Wylosowanie nazw popularnych warzyw. Przyniesienie warzyw po weekendzie.

125


PAŹDZIERNIK CZWARTY TYDZIEŃ

1. TEMAT: Warzywa – wartości odżywcze warzyw

Czytanie wiersza „Warzywa” J. Tuwima z naturalną intonacją. Teatrzyk warzywny. Omówienie budowy rośliny warzywnej. Poznanie zasad pisowni wyrazów z „rz”. Rozwiązywanie zadań z treścią – dodawanie i odejmowanie wyrażeń dwumianowanych. Obliczenia czasowe. Ćwiczenia i zabawy rzutne z piłkami. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� słowniki ortograficzne,��wiersz J. Tuwima „Warzywa”, ��warzywa, ��wagi: szalkowa i elektroniczna, �� plastikowe spinacze,�� piłka.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� STRAGAN Z WARZYWAMI. Nauczyciel wspólnie z dziećmi przygotowuje stragan z warzywami. �� SZUKANIE SYNONIMU słowa „warzywa”. Umieszczenie karteczek: „WARZYWA”, „JARZYNY”. Wyja-śnienie pojęcia „włoszczyzna” – znaczenia słowa i pochodzenia. ��NAZWY WARZYW. Dzieci umieszczają karteczki z nazwami warzyw umocowanymi na spinaczach. �� LISTA WARZYW na straganie. Przepisanie nazw warzyw do zeszytu w kolejności alfabetycznej. �� SCHEMAT. Omówienie i narysowanie w zeszycie schematu rośliny warzywnej, np. krzak pomi-dora. Zaznaczenie części podziemnej i nadziemnej. Oznaczenie części rośliny: korzeń, łody-ga, listek, kwiat, owoc. Podkreślenie, że to owoc rośliny warzywnej, czyli popularnie warzywa. Zaznaczenie, że zjadamy różne części warzyw. Można wykonać tabelkę z podziałem na jadalne części, a uczniowie na przykładzie kilku warzyw je zaznaczą, np. krzyżykiem. ��OPIS WARZYWA. Praca w parach. Dzieci opisują warzywo według punktów:1. Nazwa2. Wielkość3. Kolor4. Kształt5. Skórka6. Części jadalne7. SmakNaklejają opis na obrys warzywa wycięty z papieru. �� ZABAWA. Nauczyciel czyta wiersz J. Brzechwy „Warzywa”. Zadaniem dzieci jest zapamiętanie kolejności nazw warzyw wymienionych w wierszu. Wygrywa to dziecko, któremu uda się bez-błędnie powtórzyć kolejność tych warzyw. �� INSCENIZACJA wiersza „Warzywa” z wykorzystaniem warzyw jako kukiełek. Praca w grupach. �� ZASADY PISOWNI „rz”. Zapoznanie się z pisownią wyrazów z „rz” (Podręcznik „Radosne odkry-wanie świata”, str. 23).��KONKURS. Praca w grupach. Szukanie nazw roślin z „rz” – drzew, krzewów, kwiatów, owoców, warzyw. Sporządzenie listy. Można korzystać ze słowniczków ortograficznych.

126

��GRA PLANSZOWA. Zabawa w grupach. Wzdłuż sali lub na korytarzu układamy „chodnik” z bia-łych kartek. Na niektórych kartkach będą hasła: drzewo, krzew, kwiat, owoc, warzywo. Dodatko-wo leżą tam kartoniki z wyrazami z „rz” z danej kategorii. Drużyny siedzą na końcach chodnika – jedno dziecko za drugim. Kolejno rzucają kostką i przestawiają pionek-kręgiel. Jeśli trafią na pole specjalne, to zdobywają dla drużyny dowolny wyraz z „rz”. Wracają i wrzucają zdobycz do koszyka, który stoi na początku. Gra trwa określony czas. Na koniec drużyny podliczają swoje zbiory. Nauczyciel ogłasza zwycięzcę. Uwaga: uczestnicy kilkakrotnie pokonują „chodnik”, bo nie ma pola „META”. Jak dojdą do końca chodnika, to się cofają i idą dalej. Pionki mogą się spotkać. ��WAŻENIE WARZYW na wagach: szalkowej i elektronicznej. Porównywanie dokładności wyników ważenia. Utrwalenie jednostek masy: gram, dekagram, kilogram. �� ROZWIĄZYWANIE ZADAŃ z treścią – zapis działań i obliczenia (Podręcznik „Małe i duże matema-tyczne podróże”, str. 24).�� ĆWICZENIA I ZABAWY rzutne z piłkami. Chwyty piłki.

PRACA DOMOWA: nauka czytania wiersza „Warzywa”. Przyniesienie w następnym dniu dowolnego przetworu owocowego lub warzywnego.

ZAJĘCIA EMPIRYCZNE: OGRÓDMATERIAŁY:�� nasiona (trawy, zboża, rzeżuchy),�� pojemniki do uprawy (pudełka po 1-litrowych lodach, plastikowe kuwety),�� słoiki 1-litrowe,�� próbki różnych gleb,�� termometry laboratoryjne -20°C +50°C (lub proste termometry zaokienne),�� lupy w oprawie z rączką,�� gumki recepturki, gaza,�� kartonowe pudełko,�� spryskiwacze do wody.

OGRÓD: WARZYWNY, KWIATOWY, PRZYDOMOWY,BOTANICZNY, SKALNYMiejsce uporządkowane, z wyznaczonymi alejkami i grządkami. Miejsce pracy, wypoczynku i wielu estetycznych wzruszeń. Może „tajemniczy ogród”. Ogród zadbany i dziki, pełen chwastów. Ogród – miejsce niezwykłe wybierzmy się z dziećmi do ogrodu, pozwólmy im doznać jego tajem-nic, poznać i zbadać je.Tylko troskliwy ogrodnik wie, jak trudno jest spełnić wysokie wymagania roślin. Dla jednych niezbędna jest duża ilość słońca, inne wolą miejsca zaciemnione. Pnącza potrzebują tyczek, kra-tek, pergoli, rośliny płożące się wymagają dużej ilości miejsca. Podstawą sukcesu jest prawidło-we zaplanowanie ogrodu. Bardzo pouczająca jest wycieczka do ogródków działkowych. Mała ich powierzchnia jest ekonomicznie wykorzystana, estetycznie i funkcjonalnie zagospodarowana.Jesień to w ogrodzie czas intensywnych zbiorów. Po roślinach jednorocznych, np. marchewce, pietruszce, pomidorach, ogórkach, pozostaje goła, pusta ziemia, miejsce na wiosenne zasiewy. Krzewy owocowe (maliny, porzeczki, agrest) i drzewa (jabłonie, grusze, śliwy, orzechy) pozostają na swoich miejscach. Są to rośliny wieloletnie. Po zebraniu i zagospodarowaniu owoców, należy

127

CZWARTY TYDZIEŃ PAŹDZIERNIK


zatroszczyć się, by drzewa i krzewy dobrze przetrwały zimę. Pnie drzew warto otulić słomą, krzewy też przykryć chochołami. Jest to ochrona nie tylko przed mrozem, ale też przed zającami, które, głodując zimą, obgryzają korę, uszkadzają rośliny.

ROZMNAŻANIE ROŚLINChcąc hodować roślinki, musimy wiedzieć, czy są one jednoroczne, kilkuletnie, czy też wielolet-nie. Najprostszym sposobem uprawy jest sianie. Zebrane bądź kupione nasiona wystarczy rozsy-pać na podłożu z ziemi, zapewnić im odpowiednią wilgotność i oświetlenie. Najszybciej można uzyskać hodowlę traw, zbóż, rzeżuchy. Trudniej jest uprawiać byliny. Rozmnaża się je, sadząc do ziemi cebule i kłącza. Przykładem mogą być tulipany, krokusy, irysy, konwalie.Przedsięwzięciem wieloletnim jest zakładanie sadu. Drzewa wyrastają z sadzonek, na których fachowiec zaszczepił szlachetne pędy. Owoców możemy doczekać się najwcześniej po 3-4 latach, jeśli posadzimy drzewka niskopienne.Ciekawym doświadczeniem łatwym do przeprowadzenia w klasie jest rozmnażanie roślin z tzw. odnóżek. Pędy bluszczu, trzykrotki czy wierzby wsadzone do wody wypuszczają po kilku dniach korzenie i gotowe są do posadzenia w doniczkach z ziemią.

GLEBAW mowie potocznej używa się zwrotów: ziemia do kwiatów, wsadzić do ziemi itp. Należy nauczyć dzieci rozróżniania i rozumienia pojęć ziemia i gleba.„Gleba – biologicznie czynna, powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej, powstała ze skały macierzystej w procesie glebotwórczym, żyzna (dzięki zawartości próchnicy, mineralnych skład-ników pokarmowych roślin i innych) stanowi podłoże życia roślin. („Słownik języka polskiego”, str. 656, PWN, Warszawa 1978). Rolą gleby jest utrzymanie roślin za pomocą różnych systemów korzeniowych i dostarczenie im wody oraz składników pokarmowych. Proporcje próchnicy oraz składników mineralnych decydują o żyzności gleby.

Możemy ją zbadać, wykonując proste doświadczenie:��Obserwując bujność roślinności i pobieramy próbki gleby z dobrze uprawianego ogrodu

i dla kontrastu z miejsca skąpo porośniętego.�� Próbki gleb wsypujemy do słoiczków z wodą, zakręcamy i mocno potrząsamy. Składniki mine-

ralne (piasek, kamyki) jako cięższe opadają na dno, zaś próchnica (lekka, napowietrzona) będzie unosić się na powierzchni. Mazakiem zaznaczamy poziom składników organicznych (celem doko-nania porównań). Im jest ich więcej, tym bardziej urodzajna gleba.

128

2. TEMAT: Owocowe i warzywne przetwory Sposoby przechowywania owoców i warzyw. Pisownia wyrazów z „rz”. Różne rodzaje termometrów – odczytywanie wskazań termometru. Zapis wartości temperatury w stopniach Celsjusza. Temperatura poniżej zera. Owoce i warzywa – wydzieranka z kolorowych gazet. Owocowa gra – ćwiczenia programowania w Scratch. Ćwiczenia oddechowe i równoważne na ławeczkach. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� przetwory owocowe i warzywne,��wiersze J. Brzechwy pt. „Arbuz”, „Pomidor”,�� kolorowe pisma, termometry.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� SPECJAŁY DOMOWE. Degustacja różnych przetworów owocowych i warzywnych.��KONSERWACJA warzyw i owoców. Omówienie przez nauczyciela sposobu konserwacji warzyw i owoców (pasteryzowanie, kiszenie, mrożenie, suszenie itp.). �� PRZETWORY babci Mieci – oglądanie zdjęć z różnymi przetworami i zapisywanie ich nazw (Ćwi-czenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 38-39).�� ZABAWA „Jakie to warzywo lub owoc?”. Dziecko z zamkniętymi oczami próbuje kawałek warzywa lub owocu i odgaduje jego nazwę.�� CZYTANIE przez nauczyciela wierszy J. Brzechwy pt. „Arbuz”, „Pomidor”. Omówienie.��UTRWALENIE PISOWNI „rz” – ćwiczenia ortograficzne (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 36-37).�� PYTANIE: „Do czego służą termometry?”. Oglądanie termometrów na ilustracji i tych zgromadzo-nych w klasie. Omówienie ich budowy i działania. Podziały ze względu na różne właściwości: zaokienne, lekarskie, zewnętrzne, pokojowe itp. (Podręcznik „Małe i duże matematyczne po-dróże”, str. 25).��MIERZENIE TEMPERATUR. Wyrażanie wyników pomiarów w stopniach Celsjusza. Umieszczenie termometru zewnętrznego za oknem i pokojowego w klasie. �� TERMOMETR. Narysowanie w zeszycie pionowej osi liczbowej z podziałką centymetrową. Zaznaczenie w połowie osi 0. Napisanie liczb powyżej 0 do 10. Zaznaczenie liczb poniżej zera. Umieszczenie znaku „+” na ściance termometru powyżej 0, a znaku „– ” na ściance poniżej 0. Pomalowanie ścianki poniżej zera na niebiesko, a powyżej na czerwono. ��ODCZYTYWANIE TEMPERATURY na prezentowanych termometrach (Ćwiczenia „Na tropach ma-tematyki”, cz. 1, str. 44).�� INFORMATYKA. Owocowa gra – ćwiczenia programowania w Scratch (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).�� PLASTYKA. Owoce i warzywa – wydzieranka z kolorowych gazet. Dzieci rysują kontur na kartce A3 i wypełniają wnętrze. �� ĆWICZENIA ODDECHOWE i równoważne na ławeczkach.

129



PRACA DOMOWA: wyszukanie w tekście i zapisanie w tabeli wyrazów z „rz” i „ż” (Ćwiczenia „Dzien-nik pisarza”, cz. A, str. 42-43). Poszukanie w domu dowolnego termometru. Zapoznanie się z jego przeznaczeniem, budową i działaniem.

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI PRZETWORY ZE STAROPOLSKIEJ KUCHNI

GRUSZANasi przodkowie żyjący na dworach nie żałowali sobie jedzenia. Gospodynie uwijały się bezustannie przygotowują kolejne wymyślne posiłki. Na stole nie brakowało też warzyw i owoców. I to nie tylko rodzimych, bo już przed wiekami znane były w Polsce owoce z ciepłych krajów. Dawniej najwięcej przetworów robiono w lecie i wczesną jesienią. Kie-dy kartofle nie były jeszcze tak popularne, suszono na zimę wielkie ilości innych wa-rzyw: brukiew, pasternak, rzepę. Potem zastąpiły je ziemniaki. Mnóstwo ogórków kiszono w beczkach, które zatapiano w stawie i nie wyciągano aż do wiosny. Kapustę kwaszono w całych głowach, a nie szatkowano, jak to się robi obecnie. Przysmakiem były głąby z tak zakonserwowanych główek.

MARYNATYPanie wpadały czasem w szał marynowania: do octu winnego wkładano nie tylko grzyby, ale cebulki, młodą kukurydzę, kalafiory, brokuły, melony, a nawet niedojrzałe orzechy włoskie w zielonych łupinach. Marynowano nasiona nasturcji. Ogórkom korniszonom nadawano soczysty, zielony kolor przez wrzucenie do kamiennego garnka monety mie-dzianej, która pod wpływem octu pokrywała się nalotem, zabarwiając marynatę. Dopiero w połowie zeszłego wieku lekarze objaśnili gospodyniom fatalne skutki zdrowotne tego rodzaju upiększeń naturalnego koloru ogórków. Groszek zielony i szparagi układano w na-czyniach z osoloną wodą. Powierzchnia cieczy była następnie zalewana łojem (tłuszczem) baranim, który tworzył szczelną powłokę niedopuszczającą powietrza. Takie zabezpiecze-nie było mało skuteczne i przetwory często się psuły. Dopiero ponad dwieście lat temu wynalazek Francuza N. F. Apperta zadowolił panie domu: żywność konserwowano w szkla-nych naczyniach zamykanych pęcherzem zwierzęcym lub korkiem i lakowano. Następnie całość długo gotowano.

KONFITURYKonfitury należały wówczas do najbardziej popularnych słodyczy. Podawano je do herbaty i na deser. Początkowo konfitury wyrabiano w klasztorach, zasładzając je miodem. Kiedy rozpowszechnił się cukier z buraków cukrowych, panie we dworach opracowały mnóstwo własnych przepisów na ich produkcję. Konfitury wysmażano z ananasa, berberysu, pomi-dorów, zielonych orzechów włoskich, cytryn i pomarańczy. Prawdziwymi łakociami były także płatki róż, kwiaty pomarańczy i całe fiołki smażone w cukrze. Konfitury powstawały w specjalnych miedzianych rondlach w kształcie miednicy z długą rączką. Owoce pływały w nich w gęstym syropie. Powidła ze śliwek przygotowywano w kotłach pod drzewem,

130

rozpalając w sadach ogniska. Śliwki można było też suszyć i doprawić na wiele sposobów. Jabłka były surowcem dla tzw. serków jabłecznych, wyciskanych w prasach. Po wysuszeniu wykrawano z nich kwadraty i maczano obficie w cukrze. Inne owoce również były suszone albo przechowywane przy zastosowaniu specjalnej metody: wiśnie lub śliwki delikatnie powlekano roztopionym woskiem, nie dopuszczając do gnicia.

DOŚWIADCZENIEJeśli chcesz się przekonać, że ze skrawków warzyw można wyhodować całą roślinę, wykorzystaj czubek, czyli szerszy koniec marchwi. Należy go umieścić w środku spodeczka i nalać trochę wody. Wodę trzeba uzupełniać, gdyż eksperyment trwa przez dwa, trzy tygodnie. Po tym czasie czubek zacznie wypuszczać liście. Wyrasta natka marchwi. Podob-ny eksperyment można przeprowadzić z pietruszką.

131



3. TEMAT: Olek – bohater nadchodzących wydarzeń

Omówienie charakteru i zainteresowań Olka na podstawie rozdziału „Olek”. Wypowiedzi dzieci na temat: „Czy warto mieć dystans do samego siebie?”. Uzupełnienie opisu Olka. Porównywanie tygodniowych prognoz pogody. Porządkowanie temperatur. Stopnie gamy. Kierunek dźwięku. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”,�� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� karton, kredki, różowe karteczki w formie serduszek.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez nauczyciela rozdziału „Olek” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 54-55). Dzieci mają za zadanie zapamiętanie jak najwięcej szczegółów o Olku.��WYJAŚNIENIE POWIEDZEŃ: „mieć dwie lewe ręce”, „zachowywać się jak słoń w składzie porce-lany”.�� PLAKAT. Przygotowanie plakatu „Zaprzyjaźnij się z Olkiem”. Praca zespołowa. Dzieci na dużym arkuszu papieru wycinają serce. Wewnątrz naklejają karteczki z w kształcie serduszek z nazwa-mi cech chłopca, które zachęcają do przyjaźni z Olkiem.��UZUPEŁNIANIE ZDAŃ o Olku. Rysowanie jego portretu (Ćwiczenie „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 13).��WYPOWIEDZI dzieci na temat „Czy warto mieć dystans do samego siebie?”. Wyjaśnienie powie-dzenia „mieć dystans do siebie”.�� RYSOWANIE KARYKATURY wychowawczyni. Uzupełnianie danych osobowych. (Ćwiczenia „Dzien-nik badacza świata”, str. 8). ��ODCZYTYWANIE TEMPERATUR w tabeli i ich porządkowanie. Zaznaczanie wartości temperatur na termometrze (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 45-46).

PRACA DOMOWA: „Karykatury moich koleżanek i kolegów” (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 9).

ZAJĘCIA MUZYCZNE: STOPNIE GAMY. KIERUNEK DŹWIĘKU��Nauczyciel gra na dowolnym instrumencie gamę, uczniowie „wędrują” dłońmi w górę lub w dół.

Jeśli nauczyciel zatrzyma się na jakimś dźwięku, uczniowie powtarzają go głosem i starają się poznać, który to „szczebel drabiny”. Ćwiczenie daje dużo możliwości realizacji. Nauczyciel może zagrać na przykład: uczniowie powtarzają głosem – do re mi fa sol sol sol sol

132

lub uczniowie śpiewają solmizacją – do do do re re re mi mi mi fa fa fa sol sol sol itd.

Nauczyciel może stosować również fonogestykę.

�� Jak skacze wiewiórka?Uczniowie zamykają oczy i wyciągają przed siebie rękę. Nauczyciel gra dowolne dźwięki na piani-nie, coraz wyższe lub coraz niższe. Ręce dzieci wędrują w górę lub w dół, zależnie od słyszanych dźwięków. Dzieci często niewłaściwie oceniają kierunek melodii lub poszczególnych dźwięków, dlatego ćwiczenie to powinno być od czasu do czasu powtarzane. Dla lepszego zrozumienia zadania najlepiej jest wybrać dwoje dzieci, które reagują bezbłędnie na zmiany wysokości. Stają one przed klasą plecami do siebie i równocześnie pokazują rękami kierunek dźwięków.

�� Zabawa z krzesłami. Przy akompaniamencie wykonanym na dowolnym instrumencie, uczniowie skaczą lub biegają po klasie. Na niski dźwięk chowają się pod krzesłami (krety), na wysoki – wska-kują na krzesła (wiewiórki), na dźwięk o średniej wysokości siadają na krzesłach (jeże). Kto się pomyli, daje fant lub odchodzi z zabawy.

�� Zadaniem uczniów jest napisanie, kto wchodzi na drabinę – wiewiórka, ślimak czy dziecko. Dotyczy to tempa – półnutami, najwolniej idzie ślimak, ćwierćnutami dziecko, a szybko, ósemka-mi biegnie wiewiórka.

133



4. TEMAT: Pola – bohaterka nadchodzących wydarzeń

Omówienie charakteru i zainteresowań Poli na podstawie rozdziału „Pola”. Zabawy na wyobraźnię – wymyślanie nieprawdopodobnych historii. Uzupełnianie opisu Poli. Porównywanie tygodniowych prognoz pogody. Czytanie mapy pogody. Zaprojektowanie tygodniowego kalendarza pogody. Ciekawostki o temperaturrze w różnych miejscach świata. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez nauczyciela rozdziału „Pola” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 56-57).��WYPOWIEDZI „Jaka jest Pola?”. Wyjaśnienie powiedzenia „czas przecieka przez palce”. Wpisanie powiedzenia do zeszytu i ułożenie z nim zdania.��UZUPEŁNIANIE ZDAŃ o Poli. Rysowanie jej portretu (Ćwiczenie „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 14).�� ZABAWA „Leniuchowanie na dywanie”. Dzieci leżą na dywanie, słuchają muzyki relaksacyjnej i wymyślają, tak jak Pola, jakieś nieprawdopodobne historie.��HISTORIA NAGRODY NOBLA. Nauczyciel zwraca uwagę na dziedziny, w których można odnieść sukces i uzyskać nagrodę. Wymienia Polaków, którzy taką nagrodę zdobyli. ��KONKURS. Zadaniem dzieci jest wymyślenie książki pt. „Opowiem Wam o…”. Na napisanie książ-ki dzieci będą miał czas do końca semestru. �� POMYSŁ NA KSIĄŻKĘ. Redagowanie kilku zdań opisujących tematykę książki. Dzieci wstępnie opowiadają o swoich pomysłach. Warto zaznaczyć, że może są wśród nich przyszli nobliści w dziedzinie literatury. Na razie mogą otrzymać klasową Nagrodę Nobla. �� CIEKAWOSTKI O TEMPERATURZE – temperatura zdrowego człowieka, zamarzania i wrzenia wody. Warto tu wykonać najprostsze doświadczenia z wodą: obserwowanie kostek lodu umieszczo-nych w lodówce, doprowadzenie wody do wrzenia w garnku (na pokrywce będzie skroplona woda) itp. (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 27).�� PORÓWNYWANIE TEMPERATURY. Odejmowanie w zakresie 50 z przekroczeniem progu dziesiąt-kowego. Na tym etapie dzieci mogą obliczać działania w pamięci, dodając do odjemnika tyle, aby uzyskać liczbę, od której odejmujemy. W ten sposób otrzymujemy różnicę. Taki sposób rozumowania pokazuje dziecku, że działaniem odwrotnym do odejmowania jest dodawanie (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 26-27).�� CZYTANIE WSKAZAŃ TERMOMETRÓW (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 28).�� PROJEKT tygodniowego kalendarza pogody według pomysłu dzieci. Praca w grupach. Omówie-nie elementów pogody, jakie dzieci muszą wziąć pod uwagę: temperatura, opady, zachmurze-nie, wiatr. Projektują symbole pogodowe: słońce, zachmurzenie, burza, deszcz, śnieg, wiatr itp.

PRACA DOMOWA: wykonanie okładki do swojej książki. Ustalenie formatu kartek.

134

5. TEMAT: Marek – bohater nadchodzących wydarzeń

Omówienie charakteru i zainteresowań Marka. Oglądanie różnych encyklopedii. Poszukiwa-nie w encyklopediach odpowiedzi na różne pytania. Uzupełnianie opisu Marka. Wykonanie kalendarzy pogody. Odczytywanie wartości temperatury. Doskonalenie przewrotu w przód z miejsca. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, �� encyklopedie.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez nauczyciela rozdziału „Marek” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 58-61).�� INFORMACJE O MARKU. Zadaniem dzieci jest zapamiętanie jak najwięcej informacji. ��ODPOWIEDZI NA PYTANIE: „Dlaczego Marek nazywany jest chodzącą encyklopedią?”. �� CZYTANIE CICHE rozdziału i podkreślanie w nim zdań opisujących, o czym marzy Marek.�� ENCYKLOPEDIE. Oglądanie różnych encyklopedii zgromadzonych w klasie. �� ZABAWA „Jest pytanie – jest odpowiedź”. Praca w parach. Nauczyciel pisze na karteczkach różne pytania, np. „Co to jest impresjonizm?”, „Gdzie leży Ankara?”. Dzieci w parach poszukują w ency-klopediach odpowiedzi na pytania. ��KONKURS „Chodząca encyklopedia”. Przygotowanie i napisanie na osobnych kartkach 5 pytań na klasowy konkurs. Ustalenie dziedzin, z których mają pochodzić pytania, np. literatura, histo-ria, przyroda, sport, muzyka. Wrzucanie pytań do pudełka z otworem. Zaplanowanie formuły, przebiegu i terminu konkursu. ��UZUPEŁNIANIE opisu Marka, rysowanie jego portretu (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 15).��DOSKONALENIE PRZEWROTU w przód z miejsca.�� CZYTANIE wskazań termometrów (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 28). ��KALENDARZ POGODY. Praca w grupach. Wykonanie kalendarzy według pomysłu dzieci. Na ogół to będą plansze i symbole, ale dzieci potrafią zaskoczyć. To może być parasol z podziałem na dni tygodnia i znaczki do jego oklejenia albo segregator z koszulkami itp. Na pewno muszą uwzględnić wszystkie elementy pogody. Dzieci przez tydzień, zawsze w tym samym miejscu, dwa razy dziennie będą sprawdzały i notowały: temperaturę powietrza, zachmurzenie, opady oraz wiatr (siłę wiatru, ew. kierunek).

DODATKOWA PROPOZYCJAKALENDARZ POGODY – projekt badawczy. Praca indywidualna lub w grupach. Proponujemy przeprowadzenie w klasach dłuższego projektu polegającego na stworzeniu kilkumiesięcznego kalendarza pogody. Przez ustalony okres – trzy, pięć czy więcej miesięcy, w określone kilka dni

135



miesiąca (np. w każdy poniedziałek miesiąca), zawsze w tym samym miejscu, dzieci będą spraw-dzały na początku i końcu dnia lekcyjnego (lub np. 3 razy w ciągu dnia): temperaturę powietrza, zachmurzenie, opady oraz kierunek i siłę wiatru. Swoje obserwacje przedstawią w formie spe-cjalnie wykonanego kalendarza pogody. Projekt ten wymaga dużej systematyczności oraz zaan-gażowania zarówno nauczyciela, jak i dzieci. Lepiej zmniejszyć objętość kalendarza (skrócić czas obserwacji), niż zrezygnować z precyzji obserwacji i staranności wykonania.

MATERIAŁY:�� blok techniczny A4 lub sztywny karton,�� papier A4, �� foliowe koszulki do segregatora, �� flamastry, kredki, �� aparat fotograficzny, �� ilustracje z gazet, kalendarzy.

KROK PO KROKU:Każde z dzieci lub każda z grup przygotowuje okładki z kartonu (przednią i tylną), ozdabiając je wyciętymi fotografiami lub samodzielnymi ilustracjami według własnego pomysłu.�� Pomiędzy okładki włożyć:-stronę tytułową – powinna zawierać (od góry) następujące informacje: imię i nazwisko dziec�ka lub dane dzieci z grupy, tytuł („Kalendarz pogody”, pod nim tytuł wymyślony przez ucznia nawiązujący do czasu obserwacji, przysłów związanych z pogodą lub osobistych przemyśleń) oraz termin prowadzenia obserwacji (od kiedy do kiedy). Na dole – nazwa miejscowości.-kartki informacyjne – kartki papieru przygotowane (na każdy dzień obserwacji dla każde�go miesiąca). Wszystkie kartki przedziurkować. Klasa sama może zaproponować wzór kartki informacyjnej. Dzieci same decydują o sposobie wypełniania kart informacyjnych (słownie, symbole). plastikowe koszulki – pomiędzy kartki informacyjne każdego miesiąca włożyć plastikowe�koszulki przeznaczone w celu uatrakcyjnienia kalendarza. Przeznaczone są na ciekawe zbio-ry przyrodnicze. Można tam włożyć ptasie piórko albo ładny zasuszony liść, na kolorowych arkuszach papieru przylepić samodzielnie zrobione zdjęcia lub wykonać rysunki. Całość przewlec wstążeczką i związać.

136

1. TYDZIEŃ Pogoda ..................................................................................................................................138

Prognoza pogody ................................................................................................................ 146

Krążenie wody w przyrodzie ............................................................................................ 149

Pamiątki, zdjęcia, bibeloty – zatrzymane wspomnienia ............................................155

Tajemnice i szyfry ................................................................................................................157

2. TYDZIEŃ Zmiany w przyrodzie jesienią .......................................................................................... 158

Cechy charakterystyczne pogody w okresie późnej jesieni ..................................... 160

Kosmos ................................................................................................................................. 165

Mały pilot ..............................................................................................................................175

Mapa skarbu .........................................................................................................................177

3. TYDZIEŃ Marzenia o lataniu ............................................................................................................. 180

Dziwne pojazdy latające ................................................................................................... 188

Sokoły – niezwykli pracownicy lotniska ....................................................................... 189

Bohater pozytywny i negatywny ......................................................................................192

Anonim ................................................................................................................................. 193

4. TYDZIEŃ Ptaki – cechy charakterystyczne ich budowy ............................................................. 194

Ptaki – cechy charakterystyczne ich budowy ..............................................................197

Dziennik obserwacji ptaków .......................................................................................... 201

Odloty i przyloty ptaków .................................................................................................205

Archeologia ........................................................................................................................ 207

137

LISTOPAD

LISTOPAD PIERWSZY TYDZIEŃ

1. TEMAT: PogodaWpływ pogody na życie na Ziemi i zachowanie człowieka. Obserwacja chmur. Chmury i deszcz – praca plastyczna. Z głową w chmurach – zabawa. Związki frazeologiczne „Chodzić z głową w chmurach” oraz „Chodzić twardo po ziemi”. Obliczanie różnic temperatur – odejmowanie w zakresie 50. Nauka piosenki „Porozmawiajmy o pogodzie”. „Chmury”– praca w edytorze WordPad. Ćwiczenia równoważne na ławeczkach. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,��wiersz J. Tuwima „Dwa wiatry”, �� piórka, piłeczki pingpongowe, �� płyta CD z piosenkami.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ROZMOWA na temat pogody, jej wpływu na życie na Ziemi, architekturę, strój, zachowanie człowieka. Porównanie życia ludzi w Afryce z życiem ludzi na biegunie – architektura, strój, praca. �� CZYTANIE tekstu informacyjnego „Pogoda”. Przepisanie ostatnich trzech zdań do zeszytu (Pod-ręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 36-37).��OMÓWIENIE wyglądu chmur i rozmowa na temat „W jaki sposób patrząc na chmury, możemy przewidywać pogodę?” (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 46, z. 1).��OBSERWACJA chmur na niebie z okna lub wyjście na boisko. �� CHMURY I DESZCZ. Prace plastyczne wybraną techniką. Propozycje:– Przedstawienie chmur za pomocą wybranej techniki na ciemnym kartonie np. malowanie lub stemplowanie za pomocą gąbki białą farbą plakatową lub białą pastą do zębów.– Dzieci z kawałków waty wykonują chmurki, które przyklejają do niebieskiego lub granatowego kartonu. Na nitki nawlekają krople deszczu wycięte z kolorowego papieru.– Na kartonie dzieci rysują białą świecową kredką linię widnokręgu, następnie na całym karto-nie przerywane kreski przedstawiające padający deszcz, a poniżej linii widnokręgu kręgi wody powstające po spadnięciu kropli na mokrą nawierzchnię. Następnie cały arkusz pokrywają roz-wodnioną farbą akwarelową w różnych odcieniach koloru niebieskiego, granatu i czarnego. Miejsca pokryte kredką pozostaną białe.– Dzieci pokrywają karton plamami farby akwarelowej w różnych odcieniach koloru niebieskie-go, granatu i czarnego. Po wyschnięciu farby kartony wynosimy na deszcz i czekamy chwilę, aż rozpuści farbę. Po ponownym wysuszeniu oglądamy „deszczowe wzory”.��DOKOŃCZENIE ZDAŃ typu „Kiedy świeci słońce, to…” według własnego pomysłu (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 47, ćw. 1).�� „Z GŁOWĄ W CHMURACH” – zabawa. Dzielimy dzieci na 4 zespoły. Ich zadaniem jest wykonanie poleceń na kolejnych stacjach. Nauczyciel wcześniej przygotowuje stanowiska-stacje, ich na-zwy i materiały do wykonania zadań. Stacja 1. Cirrusy. Polecenia nauczyciela: Stańcie się chmurą i przedstawcie się. Skorzystajcie�z rozpoczętych zdań lub wymyślcie własne.Kształtem przypominam…

138

Jestem koloru…Płynę po niebie do…Bardzo lubię…Z góry obserwuję…-Stacja 2. Stratusy. Wykonajcie waszą chmurę. Do dyspozycji macie: gazety, bibuły, klej. Może�cie korzystać z ilustracji, które przygotowaliście. Zastanówcie się, co oznaczają powiedzenia: „Z dużej chmury mały deszcz”, „Nawet po najczarniejszych chmurach wychodzi słońce”. Stacja 3. Cumulusy. Wytnijcie z papieru chmury – każdy swoją. Napiszcie w nich datę swoich�urodzin. Ułóżcie je chronologicznie (zgodnie z kalendarzem). Kto jest najstarszy, kto najmłod-szy z was? Jaka jest różnica wieku między tobą a kolegą/koleżanką? Stacja 4. Cumulonimbusy. Popatrzcie na ilustracje i zdjęcia chmur. Wytnijcie chmury, które coś�wam przypominają. Naklejcie je na kartkę i dorysujcie do nich elementy, dzięki którym staną się czymś innym.�� ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE „Chodzić z głową w chmurach” oraz „Chodzić twardo po ziemi”. Swo-bodne wypowiedzi dzieci. Podawanie przykładów własnych lub rodziny i znajomych. Przykłady bohaterów literackich lub filmowych.Chodzić z głową w chmurach – synonimy: Bujać w obłokach, Myśleć o niebieskich migdałach (być rozmarzonym, roztrzepanym, rozkojarzonym, nieobecnym myślami, marzyć, fantazjować).Chodzić twardo po ziemi – synonimy: Stąpać mocno po ziemi, Stać mocno/twardo na ziemi (być realistą, właściwie oceniać sytuację).�� PREZENTACJA. Kim mogą zostać lub co mogą robić osoby, które „chodzą z głową w chmurach” lub „chodzą twardo po ziemi”? Dzieci podają przykłady osób, zawodów, wykonywanych prac, w których określone cechy charakteru są atutem. Nauczyciel zapisuje odpowiedzi na tablicy. Następnie dzieli dzieci na grupy. Każda grupa wykonuje na dużym formacie papieru plakat, na którym pośrodku zapisany jest związek frazeologiczny „chodzi z głową w chmurach” lub „chodzi twardo po ziemi”. Dzieci od tego napisu rysują strzałki na zewnątrz, przy których dopisują pro-pozycje oraz ozdabiają je rysunkami lub wyciętymi ilustracjami.„Chodzi z głową w chmurach” – np. malarz, pisarz, poeta, muzyk, grafik, aktor lub przykłady konkretnych osób.„Chodzi twardo po ziemi” – np. inżynier, informatyk, lekarz, naukowiec, matematyk, fizyk, praw-nik lub przykłady konkretnych osób.��OBLICZANIE różnic temperatur – odejmowanie w zakresie 50 z przekroczeniem progu dziesiąt-kowego. W tym zadaniu dzieci mogą napisać, jak liczą. Wspólnie razem szukamy sposobu obli-czenia różnicy (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 47).��OBLICZANIE różnic i sum w zakresie 50 z przekroczeniem progu dziesiątkowego – działania w zeszycie. ��NAUKA PIOSENKI „Porozmawiajmy o pogodzie” (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewanko-wo, str. 44).�� CZYTANIE wiersza J. Tuwima „Dwa wiatry”. Nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy – wiatry. Dzieci improwizują ruchowo czytaną przez nauczyciela opowieść o wiatrach. �� ĆWICZENIA ODDECHOWE. Zabawa w „wiatr”. Dzieci bawią się w wiatr, dmuchając piórko tak, aby jak najdłużej utrzymywało się w powietrzu.�� ZABAWA „Dwa wiatry”. Nauczyciel dzieli dzieci na dwie grupy. Dzieci kładą się na brzuchu na wprost siebie w odległości ok. metra. Na środku pomiędzy nimi nauczyciel kładzie piłeczki pingpongowe. Zadaniem dzieci jest przedmuchanie jak największej liczby piłeczek na stronę grupy przeciwnej.�� ĆWICZENIA RÓWNOWAŻNE na ławeczkach – chodzenie po ławeczkach z woreczkami na głowie,

139

PIERWSZY TYDZIEŃ LISTOPAD


z rozciągnięta skakanką, z trzymaną nad głową piłką.�� INFORMATYKA. „Chmury” – praca w edytorze WordPad. Tworzenie własnego dokumentu o chmurach (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).

PRACA DOMOWA: przyniesienie wycinków z gazet przedstawiających prognozy pogody.

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI CZEGO LUDZIE SIĘ BOJĄ?

BŁYSKAWICEChmury burzowe, złowrogie kumulonimbusy, wypełnione są kryształkami lodu i wody, które – gwałtownie ocierając się o siebie – wytwarzają elektryczność. Jest jej tyle, że jedna porządna chmura burzowa wystarczyłaby do oświetlenia całego miasteczka. Gdyby udało się zgromadzić całą energię, która na całym świecie wyładowywana jest w postaci błyska-wic w ciągu jednej minuty – można by oświetlić domy Polski i Niemiec w ciągu setek lat. Wewnątrz chmury naładowane dodatnio drobinki lodu gromadzą się w jej górnej części, a naładowane ujemnie cięższe kryształki lokują się poniżej. Ziemia natomiast naładowana jest dodatnio. Tak wielka różnica w ładunkach musi zostać wyrównana; to właśnie błyska-wica harmonizuje ładunki wewnątrz chmury albo między chmurą i ziemią. Wyrównywanie rozpoczyna się od wstępnego, niewielkiego „uderzenia prowadzącego”, za którym podą-ża właściwe „uderzenie wtórne”, wstrzeliwując się w przygotowany tor. Piorun wędruje do powierzchni ziemi najkrótszą drogą. Prędkość, z którą podróżuje światło, jest wyższa od prędkości dźwięku, dlatego najpierw widzimy zygzak błyskawicy, a potem słyszymy uderzenie grzmotu. Licząc sekundy od pojawienia się na niebie błyskawicy do wystąpie-nia huku pioruna, możemy mniej więcej określić odległość od centrum burzy. Różnica 2 sekund informuje nas o tym, że wyładowanie oddalone jest od miejsca, w którym stoimy, o 1 km. Gdyby statek kosmiczny poruszał się z równie zawrotną prędkością jak błyska-wica, to osiągnąłby powierzchnię Księżyca po 2,5 sek. Niewyjaśnione jest pochodzenie tzw. pioruna kulistego. Wielu ludzi donosiło o obserwacjach świecącej piłki widocznej zaraz po uderzeniu grzmotu. Obserwowano także jej rozerwanie.

PIORUNOCHRONWielu ludom pioruny wydawały się objawem niebiańskiego gniewu. Najwyższe bóstwo Greków – Zeus był przecież nazywany „Gromowładnym”, a i wśród naszych słowiańskich przodków bożek Perun (słowo bliskie współczesnemu „piorunowi”) cieszył się najwyższą czcią. Oddając pokłon błyskawicom, ludzie długi czas nie potrafili zabezpieczyć się przed ich rażeniem. Starożytne wynalazki nie były zbyt skuteczne. Już w XV w. p.n.e. Egipcjanie odkryli, że pioruny uderzają w najwyższe budynki, dlatego ustawiali wysokie maszty przy świątyniach. Chińczycy stosowali w tym celu pozłacaną kulę, od której odchodziły łańcu-chy, a Rzymianie dokonywali eksperymentów podczas burzy. Za wynalazcę współczesnego piorunochronu uważa się jednak Beniamina Franklina, amerykańskiego fizyka i polityka.

140

PIORUNUJĄCY LATAWIECDla przeprowadzenia swego doświadczenia z 1752 r. Franklin użył... dziecięcego latawca! Do konopnego sznura latawca przywiązał klucz, do klucza jedwabny sznurek, który trzy-mał w ręku. Kiedy sznury latającej zabawki porządnie zmokły, palec Franklina zbliżony do klucza otrzymał małą dawkę elektrycznych iskier. Miał podwójne szczęście: elektrycz-ność nie pozbawiła go życia i umożliwiła dokonanie ważnego odkrycia. Wielu, którzy pró-bowali przeprowadzić podobne doświadczenie, idąc w ślady Franklina, zostało śmiertel-nie porażonych – nie radzimy posługiwać się tą metodą! Przemoczony wynalazca krzyczał radośnie: „Mam, mam!”. Odnalazł sposób na ściągnięcie niebiańskiej elektryczności na ziemię. Piorunochron Franklina składał się z zaostrzonej na końcu metalowej sztaby wy-stającej wysoko ponad dach, a drugim końcem połączonej z ziemią. W Polsce pierwsze konduktory, bo tak dawniej nazywano odgromniki, czyli piorunochrony, ustawione zosta-ły w 1783 r. przy pałacu Mniszchów w Dęblinie po tym, jak piorun spalił kilkadziesiąt pokoi. „Nadto kamerdynera (...) przed pokojem na śmierć ubił, kredencjarza i dziewczynę służą-cą mocno uderzył i na ziemię obalił” – zanotował o tym wypadku miejscowy kronikarz. W polskich wioskach długi czas nie ufano piorunochronom, podejrzewając je raczej o sprowadzanie błyskawic, a nie zabezpieczenie przed nimi. Ubogie zagrody miały chronić przed piorunem moce nadprzyrodzone: płonąca gromnica w oknie i święte obrazy.

STRZEŻ SIĘ PIORUNANadejście burzy może zwiastować swędzenie rąk w kontakcie z metalowymi przedmiota-mi, brzęczenie tych przedmiotów, jeżenie się włosów na głowie. Pioruny biją w najwyżej położone punkty terenu, ale nie jest to regułą. Zdarza się, że omijają komin, aby uderzyć w pobliżu, gdzie grunt lepiej przewodzi elektryczność. Podczas burzy należy wystrzegać się wysokich drzew, zwłaszcza na otwartej przestrzeni. Nie należy biec, gdyż ruch powie-trza – podobnie jak mokra odzież – sprzyja przyciągnięciu pioruna. Pioruny uderzają też w powierzchnię wody, zwłaszcza w rozległe zbiorniki. W czasie burzy najlepiej skryć się pod niskimi krzaczkami lub w zagajniku. Należy ukucnąć, objąć kolana rękoma i opuścić głowę. Szczególnie częste porażenia zdarzają się w górach. Uderzenie pioruna nie zawsze kończy się tragicznie. Znane są przypadki, kiedy piorun szybko „wszedł” i „wyszedł” z człowieka, pozostawiając po sobie jedynie ślady na ciele i zjeżone włosy. Ludzie wierzyli kiedyś, że można z porażonego człowieka wyciągnąć elektryczność, zakopując go po szyję w zie-mi. Rekordową liczbę uderzeń pioruna przyjął na siebie Roy Sullivan ze Stanów Zjedno-czonych. Pierwszy raz przyciągnął piorun w 1942 r. – stracił wówczas paznokieć u nogi. Po-zostałe z siedmiu wypadków zdarzały się w odstępach kilkuletnich – Roy „Piorunochron” miał jedynie spalone włosy i rzęsy, ale nie odniósł poważniejszych obrażeń. 10 sierp-nia 1975 r. piorun uderzył w nogę gracza w krykieta. Temperatura błyskawicy przewyższa pięciokrotnie temperaturę powierzchni słońca, dlatego wydarzenie to mogło przynieść poważne uszkodzenie ciała. Uderzenie nie wywołało poważniejszych obrażeń, gdyż noga była... protezą z metalu. Proteza stopiła się natychmiast, ale graczowi nic się nie stało.

HURAGANYZdarzają się w klimatach tropikalnych. Dla meteorologów są to cyklony tropikalne. Na obszarze Oceanu Spokojnego nazywane są tajfunami. Prędkości wiatru sięgające 360 km/h i ulewne deszcze wspomagane w dziele niszczenia przez oceaniczne

141



ośmiometrowe fale sztormowe, czynią więcej szkód niż jakiekolwiek inne burze. Huragany powstają nad ciepłymi wodami (ponad 24°C) z połączenia kilku mniejszych burz. Po połą-czeniu przemieszczają się nad oceanem ruchem wirowym, wciągając coraz to nowe warstwy ciepłego powietrza. Centrum burzy początkowo ma około 300 km średnicy i z czasem, gdy burza rozpędzi się już na dobre, zacieśnia się do 50 km. Nad lądem lub zimnym morzem tajfun traci nieco ze swego impetu, bo nie jest już wspomagany przez ciepłe i wilgotne morskie powietrze. W centrum burzy, czyli tzw. oku cyklonu, powietrze ma niskie ciśnienie i jest spokojne. Ale dookoła niego szaleją ulewne deszcze i wiatr, najbardziej intensyw-ne w tym właśnie miejscu. Huragany mogą być naprawdę wielkie, osiągając do 800 km średnicy. Wędrówka cyklonu nad jednym miejscem może trwać 18 godzin, a nawet dłużej.

JAK USTRZEC SIĘ HURAGANU?Tajfun jest zbyt potężnym żywiołem, aby człowiek nad nim zapanował; można jedynie uprzedzić mieszkańców zagrożonych atakiem. Służą temu zdjęcia satelitarne, a także spe-cjalne samoloty, które są w stanie wlecieć w oko cyklonu i dokonać pomiarów jego siły. Po wykryciu nadaje się huraganowi imię, aby łatwiej się było porozumiewać w czasie akcji ewakuacyjnej i podczas wyznaczania jego prawdopodobnej trasy.

DESZCZE ŻAB I RYBCzasem zdarza się, że z nieba spada deszcz żab lub ryb. Tak było 16 czerwca 1939 r. w An-glii, kiedy miasteczko zasypały lecące z nieba żaby. To wiatr porywa zwierzęta z sadzawek i rzek, unosi w chmury, z których spadają wraz z deszczem na miasteczka. W USA spadł z kroplami dżdżu żółw pokryty lodem wielkości porządnej cegły. Deszcz złożony z ryb zdarzył się w Walii w 1859 r. Ryby pokryły powierzchnię równą dwóm szkolnym boiskom do piłki nożnej. 14 sierpnia 1755 r. w Szwajcarii spadł deszcz koloru wiśni. Przerażeni mieszkańcy spostrzegli, że śnieg na szczytach również zabarwił się na czerwono. Okazało się jednak, że to wiatr spłatał niezwykłego figla, porywając piasek w kolorze róży z odle-głej o 3 tys. km pustyni.

GRADGrad tworzy się tylko w jednym rodzaju chmury – cumulonimbusie. Drobinki wody zmie-niają się w grudki lodu, które prądy powietrza przez długi czas miotają w chmurze w górę i w dół, aż do obrośnięcia kolejnymi warstwami lodu. W 1930 r. kilku nieszczęsnych nie-mieckich lotników wpadło na spadochronach w chmurę gradową. Chmura potraktowała ich niczym kulki wody i pokryła kolejnymi warstwami lodu. Zmrożeni opadli na ziemię w postaci sopli.

TRĄBY POWIETRZNETrąby powietrzne, czyli tornada, niczym gigantyczny odkurzacz porywają na duże odległo-ści ludzi, zwierzęta, domy. Zdarza się, że unosząc bardzo wysoko, pozostawiają następnie nietknięte przedmioty z dala od miejsca porwania. Niszczą wybiórczo – dom, który rozleciał się jak domek z kart po tym, jak tornado zdmuch-nęło z niego źle przytwierdzony dach, może sąsiadować z domem zupełnie nietkniętym. Dodatkowych zniszczeń dokonują odłamki drzew, gruzu, fragmenty samochodów wpro-wadzone przez tornado w morderczy wir.

142

Najbardziej gwałtowne tornada szaleją przede wszystkim na terenie Ameryki Północnej. Powstają wskutek dużych różnic temperatur w dużych chmurach burzowych. Tworzą wiel-ką kolumnę ciągnącą się kilometrami w chmurze. W zależności od rodzaju powierzchni (morze, pustynia, pustynia śnieżna), nad którą rozpęta się burza, trąba może składać się nie tylko z powietrza, ale także z wody, śniegu czy piasku.

TORNADO – CZUŁA NIAŃKAW 1981 r. w Ankonie (Włochy) tornado porwało kołyskę z dzieckiem i uniosło ją na wyso-kość 15 m. Następnie kołyska znalazła się o 100 m od miejsca porwania. Dziecko nawet się nie obudziło podczas tej powietrznej podróży. Z kolei w Stanach Zjednoczonych zano-towano przypadek, kiedy tornado porwało lokomotywę w górę, obróciło ją o 180 stopni i ustawiło po drugiej stronie torowiska tak, że mogła wkrótce ruszyć w przeciwnym kierun-ku. W 1940 r. mieszkańcy miasta Gorkij w Rosji nie mogli wyjść z zadziwienia. Jak w starych baśniach, podczas silnego wiatru spadały z nieba srebrne monety. Naliczono ich ponad tysiąc. Jedynym wyjaśnieniem tego wydarzenia było tornado, które wyrwało spod ziemi ukrytą skrzynię z pieniędzmi i rozrzuciło je po miasteczku.

DZIURA OZONOWAOzon jest gazem rzadko występującym w przyrodzie. Posiada jednak wyjątkowe znaczenie dla życia na ziemi, gdyż chroni je przed zabójczym wpływem ultrafioletowych promieni słonecznych, które u człowieka wywołują raka skóry, a u roślin – powstrzymanie wzrostu. Naukowcy alarmują, że nad Antarktydą doszło do przerwania powłoki ozonowej i dziura ta powiększa się z każdym rokiem. Prawdopodobnie przyczyną tego zjawiska jest przemy-słowa działalność człowieka.

EFEKT CIEPLARNIANYIstnieją gazy, które nie pozwalają opuszczać atmosfery ciepłu wytworzonemu przy powierzchni ziemi. Ich obecność jest konieczna, aby planeta nie podlegała nagłemu wychłodzeniu, ale nadmiar może przynieść katastrofalne skutki. Wiele z tych gazów, jak dwutlenek węgla czy freon ulatnia się do atmosfery w wyniku działalności człowieka. Gazy te pochodzą ze spalin samochodowych, powstają nad polami ryżowymi; używane są także przy produkcji lodówek i dezodorantów aerozolowych (ale nie tych w tzw. sztyf-cie). Meteorolodzy obawiają się, że podwyższenie temperatury na całym globie, tzw. efekt cieplarniany, doprowadzi do poważnych zmian klimatycznych. Najbardziej niebezpieczne dla ludzkości będzie roztopienie pól lodowych z okolic biegunów. Wiele z niżej położo-nych terenów może się znaleźć pod wodą. Uratować może nas jedynie ograniczenie emisji niebezpiecznych gazów do atmosfery.

DOŚWIADCZENIENajprostszy higrometr można wykonać z dorodnej szyszki. Przyklejamy do łuski w środ-kowej części zapałkę i na kartonowej skali umieszczonej za szyszką zaznaczamy jej poło-żenie. Pomiarów możemy dokonywać co kilka dni, a nawet co kilkanaście godzin. Zapałka będzie się przesuwała wraz ze zmianą wilgotności powietrza.

143



2. TEMAT: Prognoza pogodyMeteorolodzy i ich praca. Stacja meteorologiczna. Czytanie map pogody, symboli i różnych tekstów użytecznych. Dla kogo prognoza pogody jest szczególnie ważna? – prezentacja w grupach. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 50 z przekroczeniem progu dziesiątko-wego. Obliczanie różnic temperatur. Rozwiązywanie zadań z treścią. „Deszczowy świat” – mokre na mokrym. Zabawy ruchowe – szybkie reakcje na sygnały wzrokowo-słuchowe. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� prognozy pogody umieszczone w gazetach,��mapa Polski, �� farby.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��METEOROLODZY I ICH PRACA. Swobodne wypowiedzi. Pogadanka na temat zawodu meteo-rologa. Rozmowa o tym, co to jest meteorologia (nauka zajmująca się badaniem pogody) oraz o meteorologach i ich pracy. Zapisanie krótkiej notatki na temat prognozowania pogody.Przykładowy tekst: Wiedza o tym, jaka będzie pogoda potrzebna była ludziom już od bardzo dawna. Obserwowali oni kierunek i siłę wiatru, kolor nieba i sposób zachowania się niektórych zwierząt. Kilkaset lat temu ludzie nie mieli żadnych przyrządów, które mogły pomóc im w prze-widywaniu pogody. Dzisiaj na całym świecie są tysiące stacji meteorologicznych, zajmujących się badaniem pogody.�� STACJA METEOROLOGICZNA i jej wyposażenie. Zebranie informacji z różnych źródeł (internet, książki, czasopisma) na temat stacji meteorologicznych oraz przyrządów, za pomocą których mierzymy zjawiska pogodowe:temperatura – termometr,ciśnienie – barometr,wilgotność – higrometr,siła wiatru – wiatromierz,opady deszczu – deszczomierz.�� PROGNOZY POGODY. Szukanie i wycinanie prognoz pogody z gazet zgromadzonych w klasie. Wklejenie jednej do zeszytu. �� CZYTANIE PROGNOZ POGODY. Wyjaśnienie profesjonalnego słownictwa związanego z progno-zowaniem pogody.�� ELEMENTY POGODY. Zanotowanie w zeszycie elementów pogody: temperatura, zachmurzenie, opady, wiatr, ciśnienie. �� CZYTANIE tekstu informacyjnego „Prognoza pogody”. Rozmowa o dawnych sposobach przewi-dywania pogody, meteorologach i ich pracy (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 38).�� PREZENTACJA w grupach: Dla kogo prognoza pogody jest szczególnie ważna? Dzieci w grupach, na dużych formatach, przygotowują prezentację na zadany temat. Pośrodku arkusza umiesz-czają napis: „Prognoza pogody jest szczególnie ważna dla…” i zamieszczają wokół własne pro-pozycje odpowiedzi. Mogą je zilustrować za pomocą obrazków wyciętych ze starych czasopism oraz własnych rysunków.Przedstawienie i omówienie prac poszczególnych grup. Wypisanie na tablicy najczęściej powta-rzających się odpowiedzi. (Prognoza pogody szczególnie ważna jest dla… rybaków, lotników,

144

marynarzy, kierowców, ratowników, rolników itd. Zwrócenie uwagi na odpowiedzi niestandar-dowe, np. ważna dla turystów wychodzących na górskie wyprawy, dla rodziców planujących spacery z dziećmi, sportowców, fotografów czy filmowców planujących pracę w plenerze, dla organizatorów ważnych imprez na powietrzu, np. pikników, zawadów sportowych).�� POZNANIE PRZESĄDÓW związanych z przewidywaniem pogody, np. „Jaskółka lata nisko – będzie deszcz”, „Kotek się liże – będzie deszcz”. Zapis w zeszycie. �� ZABAWA „Prezenter pogody”. Dzieci wykorzystując wycinki z gazet, przygotowują prezentację pogody. Chętne dzieci stojąc przed mapą Polski, czytają lub opowiadają o pogodzie. �� RÓŻNICE TEMPERATUR. Obliczanie różnic temperatur. Rozwiązywanie rozmaitych zadań z treścią. (Ćwiczenia „Na tropach matematyki, cz. 1, str. 48-49).��HISTORYJKA ORTOGRAFICZNA „Burza”, wyrazy z „rz”. Praca w parach. Wykorzystanie wyrazów: Grzegorz, Marzena, rzeka, drzewa, krzewy, jarzębina, wierzba, korzeń, orzech, zwierzę, węgorz, rzucać, grzmot, przygoda, rzęsa. Dzieci wymyślają historię i tworzą do niej rysunek. Będzie to „mapa opowiadania”. �� PRACA PLASTYCZNA „Deszczowy świat” – technika mokre na mokrym (malowanie farbami). �� ZABAWY RUCHOWE. Szybkie reakcje na sygnały słuchowo-wzrokowe: – Nauczyciel ustala z dziećmi, co w zabawie oznaczają różne odgłosy, np. powolne uderze-

nia w bębenek oznaczają ładną pogodę – dzieci opalają się i kładą na podłodze, na szybkie uderzenia w bębenek oznaczające mały deszcz, dzieci szybko maszerują, na bardzo szybkie uderzenia w bębenek dzieci uciekają przed „ulewą” w wyznaczone przez nauczyciela miejsce.

– Nauczyciel dzieli dzieci na dwie lub trzy drużyny. Na końcu korytarza kładzie po jednej kopercie dla każdej z drużyn. W kopertach znajdują się kartoniki w czterech kolorach. Prowa-dzący omawia z dziećmi, co oznacza każdy kolor. Jeżeli dziecko wyciągnie kartonik z kolorem czerwonym – musi biec, jeżeli z kolorem zielonym – idzie szybkim marszem, jeżeli z żółtym – biegnie na czworakach, jeżeli z czarnym – idzie stopami. Dzieci ustawiają się w rzędach, na sygnał nauczyciela dzieci pierwsze w rzędach biegną do kopert i wyciągają z nich kartonik. W zależności od tego, jaki kolor wylosowały, takim sposobem wracają. Dotykają następnej osoby, która tak jak poprzednia biegnie do koperty. Wygrywa ta drużyna, w której wszyscy zawodnicy najszybciej wykonają zadania.

PRACA DOMOWA: Narysowanie lub namalowanie wiatru na kartce z bloku.

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: KALENDARZ POGODYPogodę najdokładniej potrafią przewidzieć meteorolodzy. Mimo to dzieci też mogą zająć się ba-daniem pogody. Przez jakiś czas, zawsze w tym samym miejscu, kilka razy dziennie będą spraw-dzały: temperaturę powietrza, wielkość zachmurzenia, opady oraz kierunek i siłę wiatru. Swoje obserwacje przedstawią w formie kalendarza pogody.

MATERIAŁY:�� fotografia,�� arkusz z bloku technicznego (format A4),�� papier do ksero (17 kartek na dwa tygodnie i kilka do monotypii),�� foliowe koszulki do segregatora (format A5) lub koperty papierowe (format A5),

145



�� flamastry,�� kredki „Bambino” lub ołówkowe,�� linijka, ołówek, gumka,�� zamykane pudełko tekturowe,�� aparat fotograficzny (w miarę możliwości).

KROK PO KROKU:�� Przygotowanie okładki. Okładkę wykonać z kartonu o formacie A4 i fotografii. Może być ona wycięta ze starego kalendarza, czasopisma albo wykonana samodzielnie. Karton złożony na pół tworzy okładkę. Do środka włożyć strony połączone zszywaczem. Można także wykorzy-stać mały segregator. Należy jedynie zmienić szatę graficzną okładki segregatora, dopasowując ją do treści kalendarza.�� Kartki – wkładki do kalendarza. Zawartość kalendarza to: karta tytułowa, kartka informacyjna, 15 kartek na poszczególne dni, koszulki – strony, zdjęcia, monotypie, rysunki.�� Karta tytułowa. Powinna zawierać (od góry) następujące informacje: imię i nazwisko dziecka, tytuł oraz termin prowadzenia obserwacji (od kiedy do kiedy). Na dole – nazwa miejscowości. Tytuły mogą być dwa. Pierwszy to „Kalendarz pogody”, pod nim tytuł wymyślony przez ucznia nawiązujący do czasu obserwacji, przysłów związanych z pogodą lub osobistych przemyśleń.�� Kartka informacyjna. Zawiera małe obrazki – oznaczenia najczęściej pojawiających się rodzajów pogody ze słownymi opisami. W tym celu jedną białą kartkę o formacie A5, podzielić składa-jąc pięciokrotnie na 32 karteczki formatu A10 (około 2x2,5 cm). Na każdej karteczce narysować kolorowymi flamastrami cechy graficzne pogody, jaka jest w ciągu dnia.

Na innych kartkach wykonać podpisy: deszcz, burza, mgła, grad, śnieg, słońce, zachmurzenie, wiatr i kierunki wiatru. Oznaczenia pogodowe wraz z podpisami nakleić na pierwszej i drugiej stronie kartki informacyjnej.

146

�� 15 kartek na poszczególne dni. Zgodnie z opisem umieszczonym na kartce informacyjnej pro-wadzić rejestrację pogody na następnych 15 kartkach, zakładając, że badanie będzie obejmować okres dwóch tygodni. W tym celu na każdej kartce narysować taką samą tabelkę. Tabelka powin-na zająć całą stronę, aby było dużo miejsca na obrazki. Najwięcej miejsca zostawić przy hasłach „zachmurzenie” i „opady”. Te cechy pogody zmieniają się często w ciągu dnia. Rysować kredkami ołówkowymi.

�� Strony-koszulki. Przeznaczone są na ciekawe zbiory przyrodnicze. Można tam włożyć ptasie piórko albo ładny liść. Na kolorowych arkuszach papieru przylepić samodzielnie zrobione zdję-cia. Dołączyć monotypie. Puste strony wypełnić rysunkami.

Przygotowanie takiego wydania „Kalendarza pogody” wymaga od uczniów pracowitości. Lepiej zmniejszyć objętość kalendarza niż zrezygnować z precyzji obserwacji i staranności wykonania.

147



INFORMACJE I CIEKAWOSTKI PRZEWIDYWANIE POGODYPrzewidywanie pogody zawsze miało dla ludzi ogromne znaczenie. Dzisiaj odizolowani w naszych domach i samochodach od pogodowych zmian zapominamy, z jakim niepoko-jem od wieków wpatrywali się w niebo żeglarze i rolnicy. Starali się przewidzieć pogodę na podstawie siły wiatru, kształtu chmur, koloru wody i nieba. Dopiero nie tak dawno pomiary pogody stały się oddzielną nauką – meteorologią.

METEOROLOGIAWyróżnia się kilka działów tej nauki: meteorologia dynamiczna zajmuje się wielkimi ru-chami atmosfery, całym systemem przemieszczeń powietrza. Mikrometeorologia bada zjawiska miejscowe, charakterystyczne np. dla gór czy morza (wiatr halny, bryza morska). Meteorologia synoptyczna zajmuje się tym, co nas chyba najbardziej interesuje – pro-gnozami pogody. Na podstawie różnych pomiarów: temperatury, wilgotności, ciśnienia atmosferycznego, pokrywy chmur, prędkości i kierunku wiatru oraz zdjęć satelitarnych, synoptycy przewidują spodziewane zachowania atmosfery. Zanim jednak powstały pierw-sze instrumenty do dokładniejszych pomiarów, człowiek uczył się przewidywania pogody, obserwując naturę.

TRADYCYJNE WRÓŻBYŻycie rolników, podróżników i żeglarzy było uzależnione od spadającej z nieba wody. Dla-tego wiele uwagi przykładali do badania poziomu wilgotności powietrza. W tym celu ob-serwowali m.in.: – wełnę – gdy jest sucha – skręca się i kurczy, wilgotna – pęcznieje i pro-stuje się; – krowy – leżąca na polu krowa spodziewa się deszczu i mości sobie zawczasu suche miejsce na przeczekanie; – jaskółki – śmigające nisko polują na owady, które latają tuż nad ziemią, aby w porę ukryć się przed deszczem sklejającym skrzydełka; – morsz-tyn – roślina ta występuje nad morzem i przypomina wyglądem zielony indiański pióro-pusz; mieszkańcy nadmorskich okolic często wieszają go przed domem, gdyż tuż przed deszczem puchnie, natomiast podczas słonecznej pogody schnie i kurczy się; – szyszki – otwierają się w czasie deszczu w taki sposób, że niektórzy biorą je za sosnowe szyszki innego gatunku – nie przypominają tych ściśniętych podczas suszy; gdy jest wilgotno, łuski wchłaniają parę wodną, stają się elastyczne i otwierają się; – powój – otwiera płatki podczas pogody; – konika polnego – muzykuje, gdy przeczuwa ładną pogodę; – żaby – kumkają intensywnie przed nadejściem deszczu.

PRZYSŁOWIAMądrość pokoleń, wyrażająca się w przysłowiach, nie mogła ignorować tak istotnej dzie-dziny, jak przepowiadanie pogody. W kulturze polskiej znane są przysłowia określające pogodę na każdy miesiąc:Księżyc w lisiej czapie – wnet na głowie nakapie.Kiedy się jaskółka zniża, deszcz się do nas szybko zbliża.Jak ranek mglisty – wieczór przeźroczysty.Jak w zimie piecze, to latem ciecze.Zgniła zima, zgniłe lato – przepowiadał stary tato.

148

3. TEMAT: Krążenie wody w przyrodzie Czytanie różnych tekstów informacyjnych związanych z tematem dnia. Woda w postaci ciekłej, gazowej i stałej – doświadczenia. Cechy charakterystyczne dialogu. Czytanie z podziałem na role. Szukanie danych w tabeli. Obliczanie różnic temperatur. Nauka piosenki „Porozmawiajmy o pogodzie” cd. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A,�� przybory do doświadczeń.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WODA w postaci ciekłej, gazowej i stałej – doświadczenia.– DOŚWIADCZENIE 1. Woda zamarza w temperaturze 0oC. Ale nie każda! Intrygujące doświadczenie obalające teorię granicznej temperatury 0°C przeprowadzimy, porównując zachowanie się wody z kranu i roz-tworu nasyconego soli, w zamrażalniku lodówki. Potrzebne będą: 2 pudełka po jogurcie, sól, termometr laboratoryjny (lub prosty zaokienny od –20oC do +50oC). Do jednego pudełka nalewamy zwyczajną wodę, a do drugiego maksymalnie osoloną (tzn. że więcej soli już się w niej nie rozpuści). Oba naczynka wstawiamy do zamrażalnika lodówki. Pani kucharka na pewno na to pozwali, jeżeli wytłumaczymy, że chodzi wyłącznie o eksperyment naukowy. Po ok. 3 godzinach (można też następnego dnia) – przynosimy pu-dełka do klasy. W jednym jest bryła lodu, a w drugim woda. Kiedy zmierzymy jej temperaturę, przekonamy się, że ma ona temperaturę ujemną i wciąż jest cieczą. Wynik odczytany na termo-metrze zależy oczywiście od zamrażalnika, ale mógłby być np. –29oC. To sól zawarta w wodzie obniża jej temperaturę krzepnięcia o 30oC. Dlatego morza zamarzają dopiero w temperaturze poniżej –30oC. (Podobno w czasie potopu szwedzkiego Bałtyk zamarzł całkowicie i do Szwecji jechało się saniami.) Zjawisko to wykorzystuje się zimą posypując jezdnie i chodniki solą oraz w kuchni podczas szybkiego rozmrożenia, np. ryb lub mięsa.– DOŚWIADCZENIE 2.Bryłkę lodu z poprzedniego doświadczenia możemy wykorzystać do kolejnego eksperymentu. Wrzucamy ją do szklanego naczynia wypełnionego wodą i obserwujemy zachowania się lodu. Unosi się on na powierzchni. Lód jest lżejszy od wody, ponieważ ma większą objętość, tzn., że taka sama ilość cząstek wody zajmuje więcej miejsca. Warto zwrócić uwagę dzieci na fakt, że większa część lodu znajduje się pod wodą. Na powierzchnię wystaje tylko czubek „góry lodowej”. Na wodach Arktyki i Antarktydy ode-rwane od lądolodu i dryfujące swobodnie bryły lodu są groźną pułapką czyhającą na statki. Najsłynniejsza i najtragiczniejsza katastrofa dotknęła „Titanica”, który po zderzeniu z górą lo-dową spoczął na dnie Oceanu Atlantyckiego. Podmorskie głębiny są ostatnimi niezbadanymi przez człowieka rejonami naszej planety. Pod wodami mórz i oceanów kryją się łańcuchy gór-skie, przepaście o wielokilometrowej głębokości, czynne wulkany, a nawet źródła słodkiej wody.

149



Na przeszkodzie w eksploracji środowiska podwodnego stoją panujące tam warunki. Światło słoneczne warunkujące życie roślin i zwierząt, dociera jedynie na głębokość 100 m od po-wierzchni. Poniżej panuje całkowita ciemność i ciśnienie przekraczające niekiedy tysiąckrot-nie wartość ciśnienia atmosferycznego. Istoty żyjące w takim środowisku posiadają niezwykłe kształty i właściwości. Często są półprzezroczyste, ponieważ nie muszą wytwarzać maskujące-go ubarwienia. Jedzenie zdobywają przywabiając ofiary organami świetlnymi umieszczonymi na ciele. W taki sposób toporniki, żmijowiec czy żabnica nęcą drobne rybki.– DOŚWIADCZENIE 3.Parowanie – garnek z gorącą wodą lub czajnik elektryczny. Dzieci obserwują, co dzieje się z wodą, gdy podgrzejemy ją tak, aż będzie bardzo ciepła (nauczyciel włącza czajnik bezprzewo-dowy, dzieci obserwują wydobywającą się z niego parę wodną).Nauczyciel: Co unosi się z czajnika? (para wodna) Nauczyciel wlewa gorącą wodę do przezroczystego pojemnika, przykrywa go suchym spodkiem, po chwili zdejmuje go z pojemnika.Nauczyciel: Co znajduje się na spodeczku? (krople wody) Skąd one się na nim wzięły?Wyjaśnienie, że woda, tak jak wszystko co nas otacza, składa się z maleńkich, niewidocznych gołym okiem cząsteczek, które bezustannie się poruszają. Pod wpływem ciepła zaczynają się poruszać prędzej i niektóre z nich odrywają się od pozostałych i wznoszą do góry. W ten sposób tworzą niewidoczną parę wodną, która jest gazem podobnie jak powietrze. Kiedy napotkają chłodniejsze powietrze cząsteczki te zaczynają się do siebie przytulać, tworząc maleńkie kro-pelki wody widoczne w postaci mgiełki. Na spodku widzimy już krople wody – mówimy, że para wodna uległa skropleniu. Takie zjawisko spotykamy w przyrodzie podczas deszczu. Zwracamy uwagę dzieciom na zachowanie bezpieczeństwa przy przeprowadzeniu doświadczenia i wytłu-maczenie, dlaczego sami nie mogą przeprowadzić takiego eksperymentu.�� CZYTANIE I OMÓWIENIE tekstu informacyjnego – obieg wody w przyrodzie (Podręcznik „Rados-ne odkrywanie świata”, str. 39). ��OMÓWIENIE rodzajów opadów: deszcz, śnieg, mgła, mżawka, rosa, grad. Zapis w zeszycie. ��WYJAŚNIENIE OKREŚLEŃ związanych z deszczem: ulewa, mżawka, kapuśniaczek, leje jak z cebra, pogoda pod psem (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 47).�� CZYTANIE OPOWIADANIA „Kropla wody” przez wybrane dzieci (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 40-41). Omówienie opowiadania. ��DIALOG. Wyjaśnienie pojęcia „dialog” oraz omówienie sposobu zaznaczania w tekście czyjejś wypowiedzi.�� CZYTANIE ciche opowiadania „Kropla wody” i zaznaczenie obok zdań ich nadawcy.�� CZYTANIE z podziałem na role opowiadania „Kropla wody” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 40-41). �� PISANIE OPOWIADANIA twórczego na podstawie tekstu pt. „Kropla wody”. Dzieci zaczynają opo-wieść „Jestem kropelką wody. Leżę na…”. Wykonanie ilustracji (kartka z liniaturą w trzy linie i początkiem historii).�� SZUKANIE DANYCH w tabeli. Obliczanie różnic temperatur. (Podręcznik „Małe i duże matema-tyczne podróże, str. 29; Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 50). ��NAUKA PIOSENKI „Porozmawiajmy o pogodzie” cd. (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewan-kowo, str. 44).

PRACA DOMOWA: Przepisanie zaznaczonego fragmentu dialogu – pierwsze cztery myślniki (Pod-ręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 40). Przyniesienie dowolnej pamiątki – z wyjazdu, z dzieciństwa itp.

150

ZAJĘCIA EMPIRYCZNEPogodę najdokładniej potrafią przewidzieć meteorolodzy. Mimo to dzieci też mogą zająć się badaniem pogody. Przez jakiś czas, zawsze w tym samym miejscu, kilka razy dziennie będą sprawdzały: temperaturę powietrza, wielkość zachmurzenia, opady oraz kierunek i siłę wiatru. Swoje obserwacje przedstawią w formie kalendarza pogody.

MATERIAŁY:�� zakrętki do słoików (lub szklane spodeczki),�� łyżeczki,�� spirytus salicylowy (1 buteleczka),�� słoiki 1-litrowe,�� plastikowa kuweta (lub głęboki talerz),�� spryskiwacz do wody,�� plastikowe słomki do napojów (1 paczka),�� pudełka po jogurcie,�� płyn do mycia naczyń (lub mydło w płynie),�� kartki papieru formatu A4,�� spinacze do papieru,�� baloniki i mocna nić,�� klips do bielizny,�� taśma klejąca,�� kawałek gazy,�� butelka, korek,�� folia samoprzylepna.

Obserwacja przepływających obłoków doskonale ćwiczy wyobraźnię, ale też pobudza do reflek-sji. Dlaczego chmury poruszają się? Dlaczego bywają białe, szare, czarne? Skąd biorą się chmury?Najłatwiej odpowiedzieć na ostatnie pytanie. Chmury to woda, która znalazła się w atmosferze w wyniku zjawiska zwanego parowaniem. W jaki sposób ciecz zamienia się w parę – postać gazową, zilustrujemy doświadczeniem.

KROK PO KROKU:��Na każdej ławce stawiamy dwa szklane spodeczki. Dzieci nalewają na pierwszy jedną łyżecz-kę wody, a na drugi jedną łyżeczkę spirytusu salicylowego. Obserwujemy zachowanie się obu cieczy. Woda tworzy zwarty, wypukły menisk, spirytus zaś rozlewa się płasko po spodku. �� Po około jednej godzinie woda wygląda wciąż tak samo, spirytus zaś zniknął całkowicie, na spo-deczku widać białą, krystaliczną substancję. Jej rysunek przypomina lodowe gałązki, jakie mróz zimą maluje na szybach. Jest to kwas salicylowy pozostały po wyparowaniu etanolu. Alkohol paruje szybciej od wody ze względu na mniejszą gęstość i mniejsze cząsteczki cieczy. Podobnie zachowuje się spirytus kamforowy. Stąd powiedzenie „znika jak kamfora”.��Uwaga! Do powyższego doświadczenia można użyć zamknięć od słoików, ale na ich białym tle salicylowe „igiełki” nie będą tak dobrze widoczne. Woda z pierwszego naczynka „zniknie” dopiero następnego dnia.�� Parowanie wody przyspiesza wiatr i wysoka temperatura. Kałuże powstałe po deszczu znikają dużo szybciej, gdy zaświeci słońce.

151



�� Kolejne doświadczenie również pokazuje zależność między temperaturą i parowaniem wody. Jest przeznaczone do długookresowej obserwacji. Dodatkowo obrazuje zależność między powierzchnią wody a szybkością jej parowania.��Do dwóch jednakowych słoiczków nalewamy taką samą ilość wody (np. 1 szklankę). Na obu zaznaczamy niezmywalnym flamastrem poziom cieczy. Jeden słoik dokładnie zakręcamy. Drugi pozostanie otwarty. Trzecie naczynie powinno być płaskie i płytkie. Może to być plastikowa kuweta lub głęboki talerz. Do niego wlewamy wodę w ilości identycznej jak do słoików.

Wszystkie pojemniki stawiamy na parapecie okna. Słońce (ewentualnie grzejniki) przyspieszy parowanie. Uczniowie zaobserwują, że najpierw wyparowała woda z naczynia płytkiego, o dużej powierzchni lustra wody (nr 3), następnie z odkrytego słoja (nr 2). W słoiczku nr 1 ilość wody nie zmieni się do końca roku szkolnego. Minimalne wahania poziomu wody w stosunku do miejsca zaznaczonego mazakiem spowodowane są osadzaniem się pary wodnej na ściankach naczynia, które ilustruje obieg wody w przyrodzie.

Wszystkie zjawiska przyrodnicze związane z obiegiem wody w przyrodzie w ciągu czterech pór roku opisuje opowiadanie „Jedna srebrna kropla” Heleny Bechlerowej.Poruszanie się chmur na niebie to wynik działalności wiatru. Im jest on silniejszy, tym szybciej pędzą obłoki. Znakomicie możemy zabawić się w wiatr, dmuchając na strumień pary wodnej, wydobywającej się z dzióbka czajnika. Aby „rozpędzić” chmury nad naszym czajnikiem, musimy użyć wentylatora.

152

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI KRĄŻENIE WODY W PRZYRODZIE

Może się to wydać zaskakujące, ale ilość wody na Ziemi nie zmienia się. Mimo że latem wysychają kałuże, jeziora i rzeki to woda powróci wkrótce w postaci deszczu i śniegu. Jest to system zamknięty. Woda wyparowuje z powierzchni oceanów, jezior i mórz. Para wodna gromadzi się w chmurach, kondensuje, tworząc krople i opada. Cykl powtarza się nieustannie.Bardzo często rzeki biorą swój początek na obszarach górskich. Krople deszczu czy top-niejące śniegi tworzą małe strumyczki, które spotykają się z innymi i łączą się w większe rzeki.

PAROWANIEProces parowania zachodzi, kiedy woda ciecz zmienia się w wodę gaz. Kropla wody spada-jąca na rozgrzaną powierzchnię patelni zasyczy i zmieni się w dymek gazu. To właśnie pa-rowanie. Parują też nasze skarpetki położone zimą na kaloryferze po śnieżnej wycieczce.

POWÓDŹNajczęściej wywołuje ją intensywny deszcz. Zazwyczaj deszcz wsiąka w glebę, zasilając wody gruntowe. Czasem jednak kropel jest tyle, że ziemia jest nimi bardzo nasiąknięta i kolejne nie mają gdzie wniknąć. Przelewają się po powierzchni, aż trafią na rzekę. Rzeki zbierają coraz więcej kropel i wylewają ze zwykłego koryta. Zaczyna się powódź. Jeżeli ziemia i wały przeciwpowodziowe nie wyschną do następnego roku, powódź może się powtórzyć. Tak było w Polsce w ciągu ostatnich lat.

DOŚWIADCZENIA

� ARKTYCZNA CZAPASprawdźmy, czy stopnienie arktycznej czapy pływającej po powierzchni morza doprowa-dziłoby do powodzi. Nasza arktyczna czapa dryfuje po morzu: w szkolnych warunkach jest to 10 kostek lodu pływających w misce z wodą. – Zmierz poziom wody za pomocą linijki. Po stopnieniu kostek dokonaj ponownego po-miaru. Poziom wody powinien być niższy od poziomu początkowego. Zanurzone kostki rozpuściły się, woda zamarznięta zajmowała więcej miejsca niż woda w stanie płynnym.

� ZAPRZĘGNIJMY WODĘ DO PRACYKoło wodne od wieków służy człowiekowi do wykorzystania ruchu wody. Sprawdźmy sami, jaką siłę ma woda.– W dwóch tekturowych kołach o średnicy 20 cm robimy otwór.– Dwie tekturowe wytłaczanki do przechowywania jaj tniemy na 12 małych kubków. Lakie-rujemy je lub kolorujemy tak, aby zewnętrzna ich strona była wodoodporna. Przyklejamy je obok siebie na obrzeżach obu kółek. Powstaje w ten sposób koło wodne.– W dziurę w kółkach wsuwamy gwóźdź o długości 15 cm. Mocujemy do niego sznurek

153



z ciężarkiem na końcu, np. ołówkiem. – Przygotowujemy ramę, mocowanie dla koła w postaci drutu zawiniętego wokół kawałka drewna. Może być to stara linijka. W pętelki na wolnych końcach drutu wsuwamy główkę i ostre zakończenie gwoździa. Gwóźdź musi zachować możliwość obracania się.– Trzymając za kawałek drewna, wsuwamy koło pod strumień wody z kranu. Woda, wpa-dając w kubki, będzie poruszała kołem, koło zacznie obracać gwóźdź, a sznurek zacznie się na niego nawijać, unosząc ciężarek w górę. Praca polegająca na uniesieniu ciężarka została wykonana. Dokonała tego energia płynącej wody.

� ILE WODY WYPAROWUJĄ ROŚLINY?Do sprawdzenia, jak i ile wody wyparowują rośliny z różnych klimatów, potrzebne są roślina doniczkowa i kaktus, dwie dwulitrowe, plastikowe butelki, dwie torby z polietyle-nu, drut, talerze i trochę wazeliny. – Każdą roślinę podlewamy połową szklanki wody. Obydwie doniczki wstawiamy do toreb, torby mocujemy drutem u spodu łodyg tak, aby nie docierało w górę parowanie samej ziemi. – Doniczki stawiamy na talerzach. Nożyczkami odcinamy spody obydwu butelek. Usta-wiamy butelki nad roślinami. Cienka warstwa wazeliny u podstawy każdej butelki będzie zapobiegać wyciekaniu wody. – Po trzech dniach we wnętrzu butelek winny się pojawić kropelki pary wodnej wydzie-lanej przez rośliny. Zwróćmy uwagę na to, czy roślina doniczkowa i kaktus wydzielają jej tyle samo.

� JAK ZMNIEJSZYĆ ILOŚĆ WODY ZUŻYWANEJ W TOALECIE?Do dużej butelki plastikowej wkładamy kilka kamieni, napełniamy ją wodą i zakręcamy. Z pomocą i za zgodą rodziców zdejmujemy pokrywę rezerwuaru i wkładamy napełnio-ną butelkę. Oszczędzamy tyle wody, ile powierzchni zajmuje butelka. Możemy policzyć, ile litrów zaoszczędzimy w ciągu tygodnia.

154

4. TEMAT: Pamiątki, zdjęcia, bibeloty – zatrzymane wspomnienia Czytanie i omówienie rozdziału „Spotkanie na strychu”. Opis strychu. Wypowiedzi dzieci na temat przyniesionych z domu pamiątek. Utrwalenie pisowni wyrazów z „rz”. Liczby dwucyfrowe – parzyste i nieparzyste. Nauka piosenki „Porozmawiajmy o pogodzie” cd. Przewroty w przód z miejsca, z marszu i z biegu. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� przyniesione z domu pamiątki, stare zdjęcia, �� płyta CD z kołysanką, �� płyta CD z polonezem, �� przyjemny zapach w aerozolu, �� kostki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WYJAŚNIENIE słowa „pamiątka”. Opowiadanie o pamiątkach przyniesionych z domu. ��OPIS PAMIĄTKI według planu:– Co to jest?– Skąd pochodzi?– Jakie to jest?– Gdzie się obecnie znajduje?– Jakie przywołuje wspomnienia?Wykonanie rysunku (kartka formatu A 4 z liniaturą w trzy linie i okienkiem na rysunek). �� PYTANIE: „Czy wspomnienia przywołują tylko rzeczy?”. Dzieci zamykają oczy, a nauczyciel roz-prowadza w sali przyjemny, leśny zapach. Może włączyć płytę z szumem morza lub kołysanką itp. Szukanie odpowiedzi na pytanie. �� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Spotkanie na strychu” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 62-65). Omówienie opowiadania. �� CZYTANIE ciche rozdziału „Spotkanie na strychu”. Podkreślanie w tekście zdań opisujących strych.�� RYSOWANIE STRYCHU Ali i Adam na podstawie opisu (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 18-19).�� TANIEC. Dzieci tańczą poloneza. Łączą się w pary, w czwórki, w ósemki. �� POSZUKIWANIE „Co jest parzyste?” – poszukiwanie w naturze tego, co parzyste, np. oczy, uszy, ręce, nogi, narty, łyżwy, skarpetki, rękawiczki. ��DEFINIOWANIE PARZYSTOŚCI. Liczba „0” – jest liczbą parzystą. Znaczenie liczby „0” w zapisy-waniu liczb odkryto w Indiach. „0” tworzy z jedynką liczbę „10”. Wszystkie liczby, które mają na końcu „0” lub „2”, „4”, „6”, „8” są parzyste. �� PARZYSTOŚĆ. Liczby parzyste i nieparzyste (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 30). �� SZUKANIE LICZB parzystych i nieparzystych (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 51-52). �� ZABAWY RUCHOWE. Dzieci bawią się w typowe zabawy, które polegają na tym, że przegrany

155



zostaje bez pary. Przy muzyce łączą się w grupy o parzystej liczbie osób lub nieparzystej. Potem sprawdzają połączenia: parzysta i parzysta, nieparzysta i nieparzysta, nieparzysta i parzysta. ��NAUKA PIOSENKI „Porozmawiajmy o pogodzie” cd. (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewan-kowo, str. 44).�� PRZEWROTY W PRZÓD – z miejsca, z marszu i z biegu.

PRACA DOMOWA: Przygotowanie komiksu „Przygoda na strychu”.

156

5. TEMAT: Tajemnice i szyfryCzytanie i omówienie rozdziałów: „Zeszyt i mapa «Walecznych Serc»”. Wypowiedzi na temat: „Co może, a co nie powinno być tajemnicą”. Odczytywanie i wymyślanie własnych szyfrów. Kolejność liter w alfabecie. Rysowanie drugiej części mapy. „Test wiedzy” – zadania rozmaite. Doskonalenie przewrotu w przód z miejsca, z marszu i z biegu. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��OPOWIADANIE przez nauczyciela historii chłopca, któremu dokuczali starsi koledzy. Każdego dnia zabierali mu drugie śniadanie i zakazali mu mówienia o tym innym. Chłopiec nie powie-dział o tym rodzicom ani nauczycielom, bał się i była to jego tajemnica. Jak powinien postąpić? Czy dobrze, że była to jego tajemnica? Rozmowa z dziećmi o różnych tajemnicach – o tym, co może być tajemnicą, kiedy i dlaczego należy podzielić się tajemnicą z dorosłymi.�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Zeszyt i mapa «Walecznych Serc»”. Omówienie wysłu-chanego tekstu (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 66-68).�� CZYTANIE rozdziału z podziałem na role.�� ZAWODY. Praca w parach. Utrwalenie kolejności liter w alfabecie. Układanie w kolejności alfabetycznej nazw rzeczy na czas. Dzieci otrzymują wyrazy w kopertach. Układają wyrazy w kolejności alfabetycznej. Przyklejają na kartce formatu A4 z numerami od 1-10. ��ODCZYTANIE sekretnych szyfrów. Zaszyfrowywanie informacji (Ćwiczenie „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 22-24).�� TEST WIEDZY. Zadania rozmaite sprawdzające opanowane matematycznych umiejętności (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 53).��DOSKONALENIE przewrotu w przód z miejsca, z marszu i z biegu.

157


LISTOPAD DRUGI TYDZIEŃ

1. TEMAT: Zmiany w przyrodzie jesienią Kalendarz pogody – wyciąganie wniosków. Doświadczenia i zabawy związane z ruchem powietrza. Wiatrowe zabawy – prace plastyczne. Wiatr – rozszerzenie zasobu słownictwa. Gromadzenie wiadomości o jesieni. Samodzielne redagowanie notatki. Dziesiątkowy system pozycyjny – zapis liczb w zakresie 100. Dodawanie liczb dwucyfrowych. Zabawy bieżne i rzutne. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”,�� płyta CD z muzyką.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��OMÓWIENIE POGODY na podstawie klasowych kalendarzy pogody. Napisanie kilku zdań o po-godzie w minionym tygodniu. ��DOŚWIADCZENIA I ZABAWY związane z ruchem powietrza. Na ławkach rozłożone są różne przed-mioty: piórka, pocięta bibuła, piłeczki do ping-ponga. Nauczyciel pyta dzieci – co zrobić, aby bez dotykania przedmioty uniosły się. Zebranie odpowiedzi.– Doświadczenie 1.Poruszanie się chmur na niebie to wynik działalności wiatru. Im jest on silniejszy, tym szybciej pędzą obłoki. Możemy zabawić się w wiatr, dmuchając na strumień pary wodnej, wydobywają-cej się z dzióbka czajnika. Aby „rozpędzić” chmury nad naszym czajnikiem, musimy użyć wen-tylatora.– Doświadczenie 2. Zabawa „Co porwał wiatr?”. Ćwiczenie spostrzegawczości.Uczestnicy zabawy siedzą w kole. Na podłodze leżą drobne przedmioty. Liczba tych przedmio-tów może być różna, w zależności od częstotliwości powtarzania zabawy i spostrzegawczości uczniów (np. poczynając od 10 i zwiększając stopniowo do 20). Mogą to być takie przedmioty, jak np.: zeszyt, ołówek, klocek, nożyczki. Najpierw dzieci podają nazwy wszystkich przedmiotów, a następnie ustalają, kto będzie zgadywał, co porwał lub zamienił wiatr. Wybrane dziecko od-chodzi do drugiej części pomieszczenia i odwraca się tyłem do kolegów. W tym czasie dziecko- -wiatr bierze jedną rzecz ze stołu i chowa ręce za plecami. Inne dzieci także trzymają ręce z tyłu. Dziecko-wiatr mówi:Jestem wiatr, jestem wiatr,Coś porwałem – lecę w świat!I dodaje:A to coś zaczyna się głoską… k.Wtedy zgadujący odwraca się, podchodzi do przedmiotów i stara się wskazać, co porwał „wiatr”.Odpowiedź może brzmieć: „Wiatr porwał klocek, bo zaczyna się głoską k”. Potem wskazuje, kto jest wiatrem. Można modyfikować przebieg zabawy, np. uczestnicy zabawy odwracają się tyłem, a „wiatr” chowa jeden przedmiot przy sobie.Mówi, jaką głoską zaczyna się jego nazwa. Kto pierwszy poda nazwę ukrytego przedmiotu, szuka go na zasadzie „ciepło-zimno”, określając, gdzie „wiatr” ukrył przedmiot w pomieszczeniu, zga-dujący szuka go, chodząc zgodnie ze wskazówką „ciepło-zimno”.

158

��WIATR. Rozszerzenie zasobu słownictwa związanego ze słowem wiatr. Zebranie jak największej liczby synonimów, czasowników i przymiotników kojarzących się ze słowem „wiatr”. Zapisanie na tablicy/planszy. Samodzielne ułożenie przez dzieci 3 zdań w zeszytach z podanymi słowami.Przykładowe słowa:wiatr – dmie, dmucha, powiewa, wieje;wiatr – powiew, wiaterek, wicher, wicherek, wietrzyk, wichura, wietrzysko, zawieja, zawierucha;wiatr – lekki, silny, słaby, ciepły, zimny, przyjemny, orzeźwiający, umiarkowany, porywisty,

świszczący.��WIATROWE ZABAWY – prace plastyczne. Wykonanie wybranej pracy plastycznej, w której wyko-rzystuje się działanie wiatru lub ruch powietrza.��WICHURA W PARKU. Dzieci wykonują obrazek za pomocą dmuchania przez słomkę na kleksy roz-rzedzonej farby plakatowej naniesione na karton. Należy zwrócić uwagę, żeby tworzone drzewa pochylały się w jednym kierunku zgodnie z kierunkiem wiatru. Po wyschnięciu kleksów można mazakiem lub pędzelkiem dorysować szczegóły rysunku.��WIETRZNE DZWONKI. Drewniany patyk lub suchą gałązkę długości ok. 50 cm dzieci ozdabiają farbami akrylowymi lub plakatowymi. U góry, przy pomocy nauczyciela, wkręcają jeden haczyk oczkowy, po przeciwnej stronie 5-6 równomiernie rozmieszczonych haczyków. Od góry przycze-piona zostanie linka/sznurek do powieszenia dzwonków, od dołu na linkach należy powiesić różne ozdobne elementy, które uderzając o siebie przy podmuchach wiatru, będą grały. Propo-zycje elementów do powieszenia:– stare klucze pomalowane farbami,– ozdobione pomalowane metalowe puszki,– sklejone ze sobą za pomocą plasteliny, zawieszone po kilka na sznurkach metalowe kapsle,

pomalowane z zewnątrz,– kawałki grubszych patyczków, okorowanych, pomalowanych akrylową farbą. ��WIRUJĄCE SPIRALE. W centrum papierowego talerzyka dzieci przymocowują wstążkę lub sznu-reczek do powieszenia. Talerzyk tną spiralnie – zaczynając od zewnętrznej krawędzi odcinają około 1,5-2 cm, tnąc wokoło aż do ok. 2 cm od środka talerzyka. Dekorują/malują talerzyki. Roz-ciągają spiralę i wieszają ją w miejscu, gdzie będzie poruszana podmuchami powietrza.��OZDOBA OKNA. Na karniszu lub na rozpostartym w poprzek okna patyku wieszamy sznurki, na których nawlekamy stare płyty CD pomalowane farbami akrylowymi.��GAZETKA O JESIENI. Praca w parach. Nauczyciel wiesza na tablicy hasła porządkujące opis je-sieni: pogoda, rośliny, zwierzęta, ludzie, las, pole, sad, ogród. Każda grupa przygotowuje kar-teczki z dwoma zdaniami na temat każdego hasła. Grupy kolejno prezentują swoje informacje i wieszają karteczkę pod odpowiednim hasłem. W ten sposób powstaje gazetka o jesieni. Można kartki przykleić i nadać gazetce tytuł, np. „Wiele obliczy jesieni”. Można dołączyć prace rysun-kowe, które wykonano wcześniej. ��NOTATKA. Redagowanie notatki o jesieni z wykorzystaniem zgromadzonych informacji. Wyko-nanie ilustracji (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 34-35, „Wycinanki”, karta Jesień). ��UTRWALENIE ZAPISU LICZB dwucyfrowych – dziesiątki i jedności (Ćwiczenia „Na tropach mate-matyki”, cz. 1, str. 57). ��DODAWANIE typu: 27 + 16 z przekroczeniem progu dziesiątkowego. Sumowanie dziesiątek i jedności (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 31).�� ZABAWY BIEŻNE I RZUTNE.

PRACA DOMOWA: Krótkie opowiadanie „Moja ulubiona pora roku” (kartka formatu A4 z liniaturą w trzy linie i okienkiem na rysunek).

159

DRUGI TYDZIEŃ LISTOPAD


2. TEMAT: Cechy charakterystyczne pogody w okresie późnej jesieni Czytanie i analiza wiersza W. Chotomskiej „Listopad”. Rymy w wierszu. Odejmowanie liczb dwucyfrowych w zakresie 100. Legato i staccato. Odtwarzanie wzorów graficznych głosem. Zawody z parasolkami. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� płyta CD „Preludium deszczowe”, �� kilka parasolek, w tym czarna.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WYSŁUCHANIE UTWORU Fryderyka Chopina „Preludium deszczowe”. Dzieci w trakcie czytania wyobrażają sobie, o czym opowiada muzyka. �� CZYTANIE przez nauczyciela wiersza Wandy Chotomskiej „Listopad” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 42-43). ��OMÓWIENIE wysłuchanego wiersza, odpowiedzi na pytania: „Kto jest bohaterem wiersza?”, „Jak wyglądał dom pana Listopada?”, „Co robił w domu pan Listopad?”, „O czym byłby wiersz, który miałby tytuł <<Maj>>?” itp. (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 42-43). �� CZYTANIE ciche wiersza przez dzieci i podkreślanie zdań opisujących nastrój pana Listopada.��WYJAŚNIENIE ZNACZENIA POWIEDZENIA „przemoknąć do suchej nitki”.�� TŁUMACZENIE MOWY POETYCKIEJ na mowę potoczną – wyjaśnianie wyrażeń: „okna zapłakane”, „płaczące rynny”, „gubi łzawe liście” . Zapisanie w zeszycie. ��NAPISANIE KRÓTKIEJ HISTORYJKI prozą na podstawie wiersza, która opowie opisaną przez poetkę historię. �� CZYNNOŚCI – „Co robi listopad?”. Dzieci zapisują czasowniki na kolorowych fiszkach, które przy-klejają do czarnego parasola, np. pada, dmucha, zrywa, unosi, tonie, maluje, moczy. Można zasygnalizować, że te wyrazy to czasowniki. �� INTERPRETACJA wiersza „Listopad”. Praca w grupach. Każde dziecko z grupy uczy się czytać do-wolny fragment wiersza. Dzieci same dokonują podziału tekstu: niektóre zwrotki mogą czytać razem, niektóre mogą zaśpiewać lub wykorzystać podkład muzyczny. W tym przypadku liczy się ich własna inwencja twórcza.�� CZYTANIE przygotowanych wierszy. Nauczyciel nagrywa interpretacje. ��WYSŁUCHANIE i omówienie nagranych wierszy. Wskazanie grupy, która przeczytała najlepiej i miała najciekawsze pomysły.�� PISANIE NAZW CZYNNOŚCI, które odpowiadają na pytanie: „Co robi jesień?” (złoci, maluje, zbie-ra, strąca itp.). �� PROPOZYCJA DODATKOWA: Przygotowanie przez nauczyciela i odczytanie wiersza Danuty Wawi-łow „Człowiek ze złotym parasolem”. �� „DESZCZOWY GOŚĆ” – praca w grupach. Nauczyciel dzieli klasę na 5-, 6-osobowe grupy. Każda z nich przygotowuje bloki rysunkowe, nożyczki, kredki, długopisy i flamastry. Zadaniem każdej grupy będzie stworzenie własnej postaci Deszczowego Gościa i zaprezentowanie go pozostałym grupom.Napiszcie opowieść o Deszczowym Gościu na 6 kroplach deszczu wyciętych z kartki z bloku

160

rysunkowego. Pomocne w tworzeniu opisu mogą być następujące pytania:– Kim jest Deszczowy Gość?– Jakie nosi imię/nazwę?– Skąd przybywa?– Jak wygląda? (krótki opis stroju/ubioru).– Co powie, jeśli za chwilę wejdzie teraz do naszej klasy?– Co przynosi ze sobą?W drugiej części zadania reprezentant każdej grupy przedstawia pozostałym uczniom waszego Deszczowego Gościa (możecie również opowiadać wspólnie, dzieląc się częściami). Inne gru-py będą zadawać wam maksymalnie 5 pytań dotyczących cech waszego Deszczowego Gościa. Aby pytania były trafne, powinny dotyczyć wiedzy, którą możecie pogłębić z tego zakresu, np. opadów atmosferycznych i ich znaczenia dla ludzi. Zespół, który zada najbardziej trafne pytania oraz udzieli w imieniu swego Deszczowego Gościa najwięcej celnych, bogatych w wiedzę odpo-wiedzi, zostanie nagrodzony medalem.Medale wręczamy uroczyście każdemu członkowi zespołu. Wcześniej nauczyciel przygotowuje medale z nazwą „Zaklinacz deszczu”. Wyjaśnia również uczniom, że dawno, dawno temu zakli-naczami byli ludzie uważani za ekspertów. To oni często przewidywali niebezpieczne sytuacje oraz zjawiska przyrody. Wyznaczali, w jaki sposób obronić plemię, osadę czy miasto przed kata-klizmem spowodowanym jakimś żywiołem, np. długotrwałą ulewą.Praca plastyczna. Każda z grup rysuje i ozdabia gotowymi elementami swoje prace, np.:I grupa – parasol,II grupa – pelerynę,III grupa – kalosze Deszczowego Gościa.��ODEJMOWANIE typu: 23 – 19 z przekroczeniem progu dziesiątkowego. Odejmowanie dziesiątek, a potem jedności (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 31).��GRA „KALKULATOR”. Każde dziecko wykonuje jeden rzut koską. Liczby oczek przekładają na cy-fry i zapisują dwie liczby, które mogą wspólnie ułożyć. Następnie odejmują od większej liczby mniejszą i notują różnicę. Po czterech kolejkach dzieci będą miały cztery różnice. Następnie dodają liczby i zapisują sumę. W klasie wygrywa para, która ma najmniejszą sumę. �� ZABAWY MUZYCZNE. Legato i staccato. Odtwarzanie wzorów graficznych głosem. – Nauczyciel ruchem ręki prowadzi głosy uczniów w górę i w dół. Mogą oni mówić dowolny tekst lub śpiewać jakąś głoskę, np. „u”. Ruchy ręki mogą być płynne, ale zmiany wysokości mogą również być nagłe. – Zamiast poruszać ręką, nauczyciel może rysować wzory na tablicy, a dzieci równocześnie wykonują je głosem. Innym sposobem jest przygotowanie kartonu z wzorami graficznymi. Oto przykład.

161



Na przykładzie widać 4 wzory dla czterech grup lub czworga uczniów. Wszyscy wykonują całość równocześnie lub kolejno, zależnie od wcześniejszego ustalenia. Karton zostaje przesłonięty czystym papierem, a głosy dzieci odzywają się wtedy, gdy wzory się stopniowo odsłaniają.– Rozmowy ufoludków mogą brzmieć rozmaicie. Dzieci mogą wymyślać dowolne dźwięki i od-głosy. Ochotnicy stają przed klasą i prowadzą ze sobą dialog bez użycia rąk!– Odtwarzanie wzorów – linii i kropek – przygotowuje do wprowadzenia pojęcia legato i stac-cato. Uczniowie mówią podane przysłowie legato i staccato, próbują zaśpiewać znaną sobie piosenkę dwoma sposobami, szukają w nutach obu symboli.– Śpiewanie gamy legato, na jednym oddechu w górę i w dół, następnie staccato. Uczniowie mają połączyć odpowiednie instrumenty z nazwą legato. Są to skrzypce i trąbka.��WYŚCIGI RZĘDÓW – biegi z parasolkami, noszenie parasolek na głowie, zbieranie przedmiotów do parasolek itp.

PRACA DOMOWA: Przyniesienie albumów i książki o kosmosie. Znalezienie odpowiedzi na py-tanie: „Gdzie zaczyna się kosmos?”. Zorganizowanie kilku rzeczy przydatnych do zbudowania rakiety.

162

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI WIATRY, CHMURY, ŚNIEGI...

WIATRTo ruch powietrza. Zależnie od swej prędkości będzie słabym wiaterkiem albo huraga-nem. Oba rodzaje wiatrów powstają w podobny sposób. Są skutkiem różnicy temperatur powietrza. Jak wiadomo, ciepłe powietrze jest lżejsze i unosi się do góry. Chłodne opada na dół. Wystarczy, że słońce ogrzeje fragment morza lub lądu, a powietrze przejmie tę temperaturę. W innym miejscu ulegnie ochłodzeniu i – opadając – wypchnie spod sie-bie powietrze cieplejsze. Rozpoczyna się ruch zmuszający do przemieszczania się nawet odległe masy powietrza. Krążenie powietrza otaczającego kulę ziemską nazywamy cyrku-lacją. Na równiku atmosfera ogrzewa się – powietrze unosi się i wędruje ku biegunom. Część z tego powietrza już na zwrotnikach ochładza się, opada i zawraca ku równiko-wi, pozostała część kontynuuje drogę ku biegunom. Na biegunach ochładza się i opada na dół – stamtąd rozpoczyna powrotną drogę ku równikowi. Dodatkowe obroty Ziemi sprawiają, że wszystkie kierunki wiatrów są zakrzywione: na półkuli północnej w prawo, na południowej – w lewo.

CHMURAJak zwykle wszystko bierze swój początek od słońca, które nierównomiernie nagrzewa po-wierzchnię lądu. Powietrze, w którym zawarte jest wiele wilgoci, przejmuje wyższą tempe-raturę i jak bańka mydlana wędruje do góry. Wysoko, z dala od ciepłej powierzchni ziemi ochładza się, a para wodna w nim zawarta skrapla się, tworząc kłębiastą chmurkę. Jeśli połączą się z nią inne chmurki wędrujące do wyższych warstw atmosfery, chmura może być na tyle duża, żeby część pary wodnej utworzyła kryształki lodu wokół drobin kurzu oraz pyłu. Pokonując opór powietrza, kryształki te spadną na ziemię w postaci deszczu. Jeśli prądy przestaną unosić powietrze do góry, chmura zniknie. Powietrze wędrujące nad obszarami obfitującymi w wilgotność może tworzyć pokrywy kilkusetmetrowej grubości rozciągnięte na setkach kilometrów. Podstawowe typy chmur to kłębiaste (cumulusy), warstwowe – przypominające szarą, nieprzeniknioną watę stratusy i cirrusy – w kształcie rozciągniętych po niebie piór, tworzące się w najwyższych warstwach atmosfery.

ZAKLINACZ DESZCZUW Kalifornii przydarzył się zadziwiający zbieg okoliczności – deszcz wykazywał niezwykłe posłuszeństwo orzeczeniom miejscowego sędziego. 18 lutego 1988 r. obfity deszcz unie-ruchomił wszelkie pojazdy w mieście i tym samym uniemożliwił przeprowadzenie bardzo ważnej sprawy sądowej. Zirytowany sędzia Samuel King zapisał: „Nakazuję, aby deszcz przestał padać”. Ku swemu zdumieniu odkrył, że niedługo potem z nieba zniknęły chmury deszczowe. Nastała susza. Sędzia nie dowierzał własnym zdolnościom, ale kiedy susza stała się nieznośna, zimą 1991 r. wypróbował tej samej metody. Orzekł: „Nakazuję, aby deszcz znowu padał”. Pierwszy raz od wielu lat z nieba popłynęły krople dżdżu. W całej Kalifornii okrzyknięto go zaklinaczem deszczu.

163



W polskich górach podobne właściwości wykazywali płanetnicy. Były to duchy zarządza-jące deszczem. W ludzkiej postaci podróżowały na chmurach i – w zależności od swoich zachcianek – spuszczały deszcz lub grad na wybrane pole.

MGŁYMgła to szczególny rodzaj chmury. Powstaje nad powierzchnią ziemi przy bezchmurnej pogodzie i lekkim wietrze. Czasem w górach zdarza się, że trudno określić, czy szare zjawi-sko przed nami jest mgłą powstającą tuż przy ziemi, czy klasyczną chmurą opuszczającą się w dół.Mgła – podobnie jak inne chmury – składa się ze skondensowanej pary wodnej zawartej w powietrzu. I znowu, tak jak powstanie chmury obserwowanej na niebie, narodziny mgły wymagają pojawienia się tzw. jąder kondensacji, czyli drobinek kurzu czy pyłu, wokół któ-rych para wodna może się osadzać. Drobne kropelki wody, z której składa się chmura, są mniejsze od kropelek deszczu i jest ich znacznie mniej w 1 m3. I na tej podstawie można orzec, czy zjawisko przed nami jest klasyczną chmurą, czy już mgłą.Mgły, oprócz wody, mogą zawierać wiele trucizn wydalanych do powietrza przez fabryki. Takie mgły mają znacznie większe stężenie kwasów niż kwaśne deszcze. Mogą zatruć gle-bę, rośliny i niekorzystnie działać na układ oddechowy człowieka. Niebezpieczny jest też dla ludzi i zwierząt miejski smog, łączący mgłę z dymami i spalinami. Charakterystyczny dla dawnego i współczesnego Londynu, w Polsce zdarza się najczęściej w Krakowie, Za-kopanem i na Górnym Śląsku. Mgła jest wrogiem kierowców i marynarzy. W jej oparach widoczność zmniejsza się nawet do kilku metrów.Na niektórych obszarach mgła jest dla człowieka pożyteczna. Nad morzem przedostają się do niej korzystne dla ludzkiego organizmu substancje. Na pustyniach mgła jest naj-ważniejszym źródłem wody. W jednym z najbardziej wysuszonych obszarów globu – pu-styni Atakama w Chile mgły zwane camanchacos skraplają się na wielkich siatkach. Siatki mają 4 m wysokości i 12 m wysokości. Dziennie spływa z nich aż 11 tys. litrów wody!

ŚNIEGTo zimowa odmiana deszczu. Przychodzi z tych samych chmur co deszcz. Zdarza się, że to, co w górze opada jako śnieg, w dolinie staje się już deszczem. Obliczono, że 1 cm desz-czu zawiera tyle wody, ile 12 cm śniegu. Do największych opadów dochodzi wtedy, kiedy temperatura znajduje się na granicy zamarzania. Możemy mieć wtedy deszcz ze śniegiem. Najwięcej opadów przychodzi właśnie w postaci śniegu.Dobrze znamy urodziwe kryształki śniegu. Są do siebie podobne – sześcioramienne i sy-metryczne, ale nawet W. A. Bentleyowi, który fotografował je przez dziesiątki lat, nie zda-rzyło się odnaleźć dwóch identycznych płatków. W Tatrach podobną kolekcję stworzyła Maria Kłapowa, gromadząc 4 tys. zdjęć płatków śniegu.Nauka zajmująca się ich opisem to niwologia. Wedle jej ustaleń śnieg występuje w 21 odmianach, natomiast specjaliści od śniegu – Eskimosi używają aż 50 nazw na określenie jego konsystencji. Od rodzaju śniegu zależy przecież to, czy wyjdą na polowanie i czy wy-budują dom – igloo.

164

3. TEMAT: KosmosCzytanie różnych tekstów związanych z tematem dnia. Wielka litera w nazwach planet i gwiazd. Kolorowanie rakiety – obliczenia pamięciowe w zakresie 100 z przekroczeniem progu dziesiątkowego. Rakieta – wykonanie modelu rakiety z różnych materiałów. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, ��Gustaw Holst „Planety”, op. 32, �� Słownik wyrazów bliskoznacznych,�� balony,�� słomki,�� linki,�� taśma klejąca, ��materiały do zbudowania rakiet.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��KRZYŻÓWKA. Układanie krzyżówek, których rozwiązaniem jest hasło: „KOSMOS”. Praca w gru-pach. Każda grupa otrzymuje kartkę, na której w pionie wpisane jest w zaznaczonej kolumnie słowo: KOSMOS. Uzupełniają kartkę pustymi okienkami odpowiadającymi wyrazom, które są rozwiązaniami zaproponowanych haseł. Wymyślone hasła wpisują obok krzyżówki. Możliwe są różne układy krzyżówki. Oto przykłady.

�� PYTANIE: „Gdzie zaczyna się kosmos?”. Tłumaczą „eksperci”, którzy przygotowali odpowiedź na pytanie.�� ZAPISANIE zdania w zeszycie: „Kosmos zaczyna się tam, gdzie się kończy atmosfera”. ��OPOWIEŚCI O KOSMOSIE. Wszyscy siedzą w kręgu i wypowiadają po kolei słowa związane z kosmosem. Zabawa trwa dotąd, aż wyczerpią się pomysły.��WYSŁUCHANIE utworu G. Holsta – Suita „Planety”. Zwrócenie uwagi na dynamikę, tempo, nastrój utworu.�� CZYTANIE ciche teksu informacyjnego „Kosmos” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 44-45).��UKŁAD SŁONECZNY. Praca w grupach.1. Propozycja: KATALOG. Dzieci tworzą „Katalog planet Układu Słonecznego”. Przygotowują i na-klejają kolejno karteczki z nazwami planet. Zaczynają od tych, które są położone najbliżej Słoń-ca. Zwrócenie uwagi na wielką literę w nazwach planet i gwiazd.

165



2. Propozycja: PREZENTACJA. Każda z grup otrzymuje kartkę z zapisaną nazwą planety należą-cej do Układu Słonecznego, jedna z grup dostaje kartkę z napisem „Słońce”. Zadaniem każdej grupy jest przygotowanie prezentacji na temat planety: namalowanie na kartonie planety oraz zebranie informacji na jej temat. Każda z grup prezentuje jak najwięcej informacji na temat „swojej” planety. Wykorzystując przygotowane prezentacje, dzieci budują w klasie model Ukła-du Słonecznego – układają obrazki ze Słońcem oraz planetami we właściwej kolejności.�� LOT. Uzupełnianie historii lotu rakietą na inną planetę (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 48, z. 1).�� LOT WAHADŁOWCA W KOSMOS – czytanie i numerowanie zdań, etapów lotu – we właściwej kolejności (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 49, z. 1).�� PISANIE samodzielne pierwszych zdań, jakie wypowiedziałoby dziecko do mieszkańców innej planety (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 49, z. 2).�� ANTONIMY. Tworzenie wyrazów o przeciwnym znaczeniu. Nauczyciel mówi wyraz i rzuca piłką do dziecka, które po jej złapaniu mówi wyraz o przeciwnym znaczeniu.�� SYNONIMY. Tworzenie wyrazów o podobnym znaczeniu. Nauczyciel podaje przykłady wyrazów o podobnym znaczeniu. Pokazuje dzieciom „Słownik wyrazów bliskoznacznych”. Wyjaśnia jego funkcję. �� SZUKANIE SYNONIMÓW. Podkreślanie tym samym kolorem wyrazów o podobnym znaczeniu (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 48, ćw. 2).��DODAWANIE I ODEJMOWANIE z przekroczeniem progu dziesiątkowego. Kolorowanie rakiety na czas (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 56).��DOŚWIADCZENIE „Rakieta”. Praca w parach. Przeprowadzenie doświadczenia według instrukcji i sformułowanie wniosków (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 78).�� RAKIETA. Wykonanie z różnych materiałów modeli rakiet (rolki po papierze kolorowym, folia aluminiowa, kartony, kolorowy papier, druciki itp.). Praca w dwóch zespołach. �� TANIEC. Krążenie planet wokół Słońca. Dzieci mają papierowe opaski z nazwami planet Układu Słonecznego. Stoją w kręgu wokół dziecka – Słońca i poruszają się w miejscu w rytmie muzyki, np. Jeana Michela Jarra. Słońce zaprasza do środka kręgu planety według odległości od Słońca. Dzieci wirują wokół Słońca i wokół własnej osi. Po pełnym obrocie wracają do kręgu. Następnie wirują kolejne dzieci. �� ZABAWA „WYŚCIGI RAKIET”. Nauczyciel dzieli dzieci na trzy grupy i pokazuje drogę wyścigu. Każda grupa dostaje duży koc lub płótno. Do startu przygotowuje się troje dzieci, jedno siada na kocu, a dwoje trzyma rogi koca. Na sygnał prowadzącego, dwoje dzieci biegnie, ciągnąc koc z siedzącym na nim „kosmonautą”, jeżeli „kosmonauta” spadnie z koca, zawodnicy muszą biec na początek trasy i rozpoczynać trasę od nowa.

PRACA DOMOWA: Napisanie i narysowanie obrazków ilustrujących słowa, które mają wiele zna-czeń, np. „zamek”, „pióro”.

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: RAKIETAW trakcie zajęć plastycznych powinniśmy z uczniami wykonywać dużo różnorodnych kompozycji przestrzennych. Zestawienie tylko kilku form może tworzyć już skomplikowany układ w prze-strzeni. Analizowanie tych zestawień, manipulowanie materiałem konstrukcyjnym, to zetknięcie się z zagadnieniem ekspresji bryły i jej istnieniem w przestrzeni. Dzięki temu dziecko uczy się

166

spostrzegać i myśleć logicznie. Doskonałymi pomocami dydaktycznymi rozwijającymi umiejęt-ności konstrukcyjne są klocki i składanki umożliwiające budowanie struktur o różnym stopniu trudności. Uczniowie powinni tworzyć własne kompozycje przestrzenne. Mogą one być zrobione z różnorodnych pudełek, rolek, drucików, patyczków, miękkich tworzyw i mas. Jest to dość trudne zajęcie, ale dające dzieciom ogromne możliwości artystycznego wyrazu.

MATERIAŁY:�� 3 papierowe rolki różnej wielkości (im rolka krótsza, tym powinna być węższa),�� 4 jednakowe rolki (najkrótsze, o najmniejszej średnicy),�� blok techniczny,�� nożyczki,�� ołówek, gumka,�� klej,�� papier kolorowy,�� taśma klejąca.

Budowana rakieta może być jedno- lub wieloczłonowa. Przedstawiana rakieta ma trzy segmenty. Praca polega na zestawieniu kilku papiero-wych rolek oraz wycięciu z kartonu uzupełnień i ich dopasowaniu. Moż-na wykorzystać rolki po papierowych ręcznikach, papierze toaletowym, niciach. Rolki potrzebne do zabawy dzieci mogą także przygotować sa-modzielnie. Prostokątne kartki z brystolu trzeba skleić wzdłuż dłuższych boków klejem lub taśmą klejącą.

KROK PO KROKU:��Wybrać rolki na trzy człony rakiety (dużą, średnią i małą).�� Przygotować trzy kartoniki, większe od średnicy najszerszej rolki. Średnią rolkę postawić na kartonie i odrysować.��Do linii okręgu dodać promieniście w kilku miejscach po tyle centymetrów, ile potrzeba do zamaskowania połączeń między rolkami. To umożliwi odręczne narysowanie nowego okrę-gu. Powstały pierścień wyciąć i przeciąć go w poprzek.�� Trzecią rolkę ułożyć prostopadle na następnym kartonie, narysować okrąg większy od jej prze-kroju i wyciąć.�� Tę samą rolkę obrysować drugim, jeszcze większym okręgiem; środkową linię wytrzeć gumką, wyciąć koło, naciąć promień, zlepić stożek pasujący do rolki.�� Złożyć, skleić rakietę. Brzeg rolki posmarować klejem i nakryć stożkiem; w razie potrzeby wzmocnić taśmą klejącą.�� Trzy rolki, człony rakiety, połączyć, dopasowując między nimi kartonowe pierścienie, smarować klejem tylko brzegi rolek. Od środka można je wzmocnić taśmą klejącą.�� Cztery jednakowe rolki przylepić na dole i wykończyć je trójkątnymi daszkami z kartonu. Ozdo-bić kolorowymi elementami wyciętymi z papieru kolorowego.

167



ZAJĘCIA PLASTYCZNE: UKŁAD SŁONECZNYModelowanie to jedna z najstarszych dziedzin sztuki, a plastelina nadal służy artystom do wy-konywania małych form – reliefów i płaskorzeźb. To miękkie tworzywo daje się łatwo formować palcami. Łatwo można zmienić nieudany kształt. Swoje wiadomości o kosmosie uczniowie chęt-nie przedstawiają w formie plastelinowego reliefu, pokazującego najważniejsze dla nas elementy Układu Słonecznego: Słońce, Ziemię i Księżyc. Pośrodku plastelinowego obrazka ułożą wielką półkulę Słońca, na linii obrazującej ruch obiegowy Ziemi wokół Słońca – małą półkulę Ziemi z malutkim Księżycem. Na pracy można umieścić także pozostałe planety Układu Słonecznego.

MATERIAŁY:�� tektura (format A4),�� plastelina,�� piasek,�� patyk,�� plastikowy nożyk,�� podkładka z tworzywa sztucznego,�� drewniany wałek,�� przedmiot do wycinania kół, np. spodeczek,��mała plastikowa nakrętka, słomka do napojów.

KROK PO KROKU:��Dużą ilość ciemnej plasteliny wymieszać z piaskiem (piasek to miliony gwiazd). Rozwałkować. Całą powierzchnię tekturki równo pokryć plasteliną. Wyrównać brzegi nożykiem. �� Przygotować plastelinę na Słońce, Ziemię i Księżyc: na Słońce – trzy wałeczki: żółty, czerwony, pomarańczowy, na Ziemię trochę żółtej i niebieskiej plasteliny, na Księżyc – trochę białej. Kolo-rową plastelinę ugnieść razem, aby widoczne były barwne smugi. Z plasteliny przeznaczonej na Słońce zrobić bardzo gruby placuszek.��Odcisnąć spodeczek, wyciąć nożykiem, okrawki położyć na wierzch i wymodelować półkulę. Umieścić na ciemnym tle. �� Tak samo przygotować plastelinę przeznaczoną do modelowania półkuli Ziemi – odcisnąć małą, plastikową nakrętkę i półkulę umieścić w niedużej odległości od Słońca. �� Patyczkiem wyżłobić tor, po którym Ziemia porusza się wokół Słońca. Wokół plastelinowej Ziemi narysować patyczkiem linię, po której porusza się Księżyc i przylepić go. �� Z resztek plasteliny wałkować cienki „makaron” i ułożyć wokół obrazka dekoracyjną ramkę. Relief można pokryć lakierem bezbarwnym. Będzie wtedy wyglądał jak ceramiczny kafelek.

168

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI PRZED PIERWSZYM LOTEM

DLACZEGO W KOSMOS?Człowiek zapewne od zawsze spoglądał w gwiazdy. Dostarcza to jednego z najbardziej zachwycających wrażeń, jakich doznają ludzie od tysięcy lat. Niegdyś wierzono, że gwiaz-dy przymocowane są do niebiańskiego tła; wyobrażano też sobie, że niebo to świat za-mieszkiwany przez kosmiczne zwierzęta albo też porwanych w przestworza ziemskich bo-haterów, których kształty można odszukać na nieboskłonie. Ruchy i wzajemne ustawienia świecących punktów analizowali pierwsi miłośnicy nieba – starożytni astronomowie. Do-piero 300 lat temu wynaleziono teleskop, który wspomógł ludzkie oko w przeszukiwa-niu wszechświata. Kiedy człowiek zobaczył, zapragnął też dotknąć. „Per aspera ad astra” (Dzięki wysiłkowi dojdziesz do gwiazd) – jak mawiali starożytni Rzymianie. I znowu się nie pomylili. Podróż do gwiazd i planet zdawała się najbardziej nieosiągalnym z ludzkich marzeń. Dla cywilizacji ludzkiej, która spenetrowała już najdalsze zakamarki swej planety i odkryła nawet tajemnice wnętrza Ziemi, niebo stanowiło największe wyzwanie. Poszu-kiwaliśmy tam zawsze odpowiedzi na najważniejsze dla nas pytania: skąd się wzięliśmy, czy podobne do nas istoty żyją w kosmosie i czy sami możemy żyć poza Błękitną Planetą. Dla współczesnego człowieka kusząca jest też wizja wykorzystania kosmicznych złóż su-rowców naturalnych. Gdyby udało się przenieść ludzkie życie w kosmos, mniej straszne stałyby się już przewidywania zgaśnięcia Słońca lub innej katastrofy, która może zniszczyć nasz kosmiczny dom. Przecież my też żyjemy w kosmosie, zatem też jesteśmy kosmitami.

BADANIA KOSMOSUBadaniem właściwości materii, z której złożony jest wszechświat zajmuje się nauka zwana astrofizyką. Astrofizycy mogą jedynie obserwować – eksperymenty czy kontakt z niewy-obrażalnie odległymi obiektami są nadal niemożliwe. To, co dociera na Ziemię, to fale świetlne wysyłane przez interesujące obiekty oraz fale radiowe. Dzięki nim można spo-rządzać coraz dokładniejsze mapy nieba i ustalić, z czego zbudowany jest wszechświat.

PLANETARIUMTo taki gwiezdny teatr, w którym zebrani widzowie podziwiają ruchy gwiazd i planet. Widzowie wpatrują się w roziskrzoną powierzchnię kopuły, na której urządzenie projekcyjne odtwarza tylko prawdziwy wygląd bezchmurnego, gwiaździstego nieba. Urządzenie składa się ze 160 projektorów. Ich ruchome obrazy nakładają się na siebie, tworząc zgodny obraz zaćmień, Drogi Mlecznej i gwiazdozbiorów. Pierwsze nowoczesne planetarium powstało w 1919 r. w Jenie. Miało tę zaletę, że zwielokrotniało moc złudzenia w ten sposób, że to nie kopuła obracała się wokół widzów (jak działo się w starszych planetariach), ale ramiona projektora kręciły się, imitując ruch planet i spadających gwiazd. Znane polskie planeta-rium znajduje się w Toruniu, rodzinnym mieście Mikołaja Kopernika.

169



CZŁOWIEK W KOSMOSIEŁAJKAW najbardziej niebezpieczne miejsca człowiek wysyła najpierw najbliższych przyjaciół – zwierzęta. Tak też zdarzyło się w przypadku pierwszej ekspedycji żywej istoty w przestrzeń kosmiczną. Był to syberyjski pies myśliwski i pociągowy – Łajka Kudriawka.

JURIJ GAGARINJego statek nazywał się „Wostok 1”. O poranku 12 kwietnia 1961 r. Gagarin jako pierwszy człowiek został wysłany w przestrzeń kosmiczną. W ciągu 108 min okrążył kulę ziemską na zmieniającej się wysokości od 181 do 327 km. Kabina, w której przebywał Jurij Gagarin, miała kształt kuli, a jej średnica wynosiła zaledwie 2,3 m. Gagarin siedział w niej na fotelu wyposażonym w urządzenie katapultowe. Gdy kabina zaczęła opadać na wysokości 7 km nad ziemią, Gagarin został wyrzucony razem z fotelem. Rozwinął się spadochron i pierw-szy człowiek szczęśliwie powrócił z kosmicznych wojaży. Jego wyczyn z zapartym tchem obserwował cały świat.

KTO POSTAWIŁ PIERWSZE KROKI NA KSIĘŻYCU?Lądowanie na Księżycu poprzedziły długotrwałe przygotowania. Statek Apollo 8 okrążył Srebrny Glob dziesięć razy i dostarczył dokładnych zdjęć miejsc przyszłego lądowania. Do wykonania najważniejszego zadania przystąpiła załoga Apollo 11. Statek trójki kosmo-nautów składał się z ostatniego członu rakiety z silnikiem i paliwem oraz z lądownika. Na orbicie Księżyca statek podzielił się na dwie części. Lądownik „Orzeł” odłączył się od stat-ku macierzystego i po 2 godz. lotu miękko opadł na powierzchnię Księżyca na równinie zwa-nej Morzem Spokoju. Przygotowanie do opuszczenia komory zajęło Neilowi Armstrongowi i Edwinowi Alrinowi kilka godzin. Trzeci członek załogi krążył na orbicie w statku macierzy-stym. Stopa Ziemianina, która zostawiła pierwszy ślad na powierzchni Księżyca, należała do Neila Armstronga. Jej wyraźnie odbity ślad w warunkach braku atmosfery i w niezmiennej pogodzie będzie trwał przez tysiące lat. Wydarzyło się to 21 lipca 1969 r. o godz. 3:56 – 12 lat po wystrzeleniu pierwszego obiektu w kosmos. Pierwszy księżycowy wędrowiec powie-dział potem dumnie: „To jest mały krok dla człowieka, ale wielki skok dla ludzkości”.Nikt nie wiedział, co kosmonauci zastaną na powierzchni Księżyca. Dlatego w instrukcjach udzielonych przed lądowaniem polecono, aby jak najszybciej pozbierali kamienie i up-chali je po kieszeniach kombinezonów. W razie nie bezpieczeństwa mogli szybko powró-cić do lądownika ze zdobytym materiałem. Powierzchnia Księżyca okazała się przychylna dla spacerowiczów. Trzeci z kosmonautów, krążący na orbicie Michael Collins, obawiał się, że nie ujrzy już więcej przyjaciół. Lądownik, którym powracali z Księżyca, mógł dotrzeć do stacji macierzystej, ale nie był w stanie o własnych siłach powrócić na Ziemię. Wresz-cie Collins dostrzegł kształt złotego „Orła”. Wszyscy trzej bezpiecznie wrócili na Ziemię. W ślady pierwszej dwójki spacerującej po Księżycu poszło jeszcze dziesięciu ludzi. Kolej-nym wyzwaniem jest przygotowanie wyprawy na Marsa zwanego Czerwoną Planetą.

STACJE W KOSMOSIEStacje orbitalne służą jako kosmiczne laboratoria do długotrwałych eksperymentów, gdzie pracownicy wymieniają się co pewien czas. Droga do kosmicznej pracy to 300–400 km, gdyż na takiej wysokości krąży laboratorium.

170

Dotychczas w kosmosie pracowało 11 stacji orbitalnych. Obecnie znajduje się tam tylko jedna – Międzynarodowa Stacja Kosmiczna (ISS). Została zbudowana przy współ-pracy wielu krajów. Składa się z 16 modułów, docelowo ma ich być 17. Jednocześnie może na niej przebywać 6 członków załogi. Pierwsze moduły tej stacji umieszczono na orbicie okołoziemskiej i połączono w 1998 r. Pierwsza stała załoga zamieszkała na niej w 2000 r. Zasilana jest bateriami słonecznymi, które są na tyle duże, że stacja ta jest widoczna z Ziemi jako obieg poruszający się po niebie.

ŻYCIE W KOSMOSIENie udało nam się odkryć przekonujących śladów istnienia rozwiniętych form życia we wszechświecie poza znanymi nam z Ziemi. Dlatego, pisząc o „życiu w kosmosie”, mamy na myśli życie kosmonautów na promie czy stacji orbitalnej. Człowiek nauczył się przebywać poza macierzystą planetą wiele miesięcy. Nie jest to żywot łatwy, trzeba się bowiem nauczyć wykonywania wielu podstawowych czynności od nowa, tak jak uczy się małe dziecko.

JAK LUDZKI ORGANIZM SPRAWUJE SIĘ W KOSMOSIE?Zanim pierwszy człowiek opuścił Ziemię, lekarze zastanawiali się nad wpływem no-wych warunków na zdrowie człowieka. Ludzki organizm przez miliony lat dostosował się do siły przyciągania. Stan nieważkości zakłóca normalne procesy naszego organizmu i prowadzi do choroby lokomocyjnej, wiotczenia mięśni, zmian w sercu oraz halucynacji. Po kilku dniach pobytu w kosmosie astronauta „rośnie” 2-4 cm w wyniku rozszerzenia się dysków w kręgosłupie. Płyny fizjologiczne przenoszą się do górnej części ciała, co ko-smonauci nazywają „spuchniętą gębą i ptasimi nóżkami”. Powiększają się komory serca, rozpierane przez wewnętrzne ciśnienie krwi. Mięśnie, które nie muszą unosić ziemskie-go ciężaru ciała (wszystko w kosmosie ma mniejszą wagę), słabną i wiotczeją. Powrót na Ziemię wymaga długiego okresu dochodzenia do zdrowia. Po wylądowaniu kosmo-nauci są noszeni na fotelach, aby nie męczyli się chodzeniem. Bukiecik kwiatów, otrzy-manych po 175 dniach w kosmosie, był dla radzieckiego kosmonauty tak ciężki, jak snop zboża. Inny radziecki podróżnik, który szykował się do odwiedzin kolegi przebywającego w kosmosie ponad 10 miesięcy, otrzymał zakaz ściskania go przy powitaniu – mógł mu w ten sposób połamać odwapnione kości. Nierzadko kosmonauta ma również problemy z psychiką, które powoduje głównie rozłąka z rodziną. Jest ona łagodzona przez kosmiczną pocztę, telewizyjne rozmowy z najbliższymi i kasety wideo z domu. Pewnego kosmonautę przywróciła do zdrowia kaseta z przyjęcia urodzinowego jego córki. Projektanci wnętrz stacji kosmicznych dbają o odpowiedni wystrój wnętrza, wstawiając duże okna widokowe, chroniące przed klaustrofobią. Astronauta ma prawo urządzić kabinę w ulubiony sposób. Być może już wkrótce wyruszą w kosmos wyprawy z misją zakładającą kilka lat przebywa-nia poza Ziemią.

ŻYCIE W STANIE CIĄGŁEJ NIEWAŻKOŚCINajwięcej niespodzianek w codziennym życiu kosmonautów wywołuje stan nieważkości. Powstaje, gdy siły w opadającym statku kosmicznym równoważą przyciąganie ziemskie i przestaje działać siła grawitacyjna, do której jesteśmy przyzwyczajeni. Człowiek staje się wtedy lekki jak piórko, aż unosi się nad pokładem. Kobiety – astronautki cenią tę nagłą

171



stratę kilogramów. Niestety, po powrocie na Ziemię waga wraca do normy. Stan nieważko-ści jest podobno bardzo przyjemnym uczuciem. Można go także doświadczyć przez chwilę w potężnych samolotach podczas gwałtownej zmiany wysokości lotu.

PORUSZANIE SIĘPrzemieszczanie się po pokładzie promu kosmicznego wymaga lekkiego odepchnięcia. Zbyt gwałtowne ruchy rozbiłyby człowieka o ścianę. Jeśli statek kręci się właśnie wokół własnej osi, kosmonauta, który chciałby otworzyć szafę, natknie się na ściankę po prze-ciwległej stronie. Żadna z pozostawionych swobodnie rzeczy nie utrzyma się ani przez chwilę na miejscu, lecz rozpocznie przemieszczanie się po pokładzie. Dlatego wszystkie przedmioty przytwierdzone są za pomocą rzepów, umocowanych w niemal każdym zaka-marku statku.

JEDZENIETrudno jeść w takich warunkach. Urozmaicony jadłospis składający się ze świeżego chle-ba, łososia, ciastek, oranżady, zastąpił dawne pasty odżywcze z tubek. Popularne są gęste sosy i syropy. Płyny, np. sok, jeśli uciekną z pojemnika, przyjmują kształt piłeczek. Statek nie zabiera ze sobą gotowej wody, ale wytwarza ją w procesie produkowania elektryczno-ści. Aby nie uganiać się za wodą po statku, astronauci korzystają z pojemników wyposa-żonych w słomki z zaciskami. Po każdym łyku zaciskają słomkę. Woda jest wstrzykiwana do paczki z suszonym pożywieniem. Całość podgrzewa się następnie w piecu. W kosmosie również sypka sól i pieprz zostałyby rozpylone po całym statku, dlatego używa się przy-praw w postaci płynnej. Na całym statku jest wiele miejsc przeznaczonych do konsumpcji. Tacę można przykleić rzepem do kolana lub wsunąć w otwór w ścianie. Zazwyczaj kosmo-nauci spożywają wspólnie posiłki na śródpokładzie. Po jedzeniu wycierają łyżki ścierecz-kami ze środkami dezynfekcyjnymi, a zużyte naczynia zamykają w specjalnych workach na śmieci. Korzystają czasem z bakteriobójczego sprayu i niewielkiego odkurzacza.

HIGIENAKosmonauta dokonuje zabiegów higienicznych za pomocą specjalnego wilgotnego kom-binezonu. Krople z jego powierzchni zbierane są następnie odkurzaczem, gdyż latając swobodnie po statku mogłyby doprowadzić do zwarcia. Niemiłe jest to, że w kosmosie nie można wypluwać pasty po myciu zębów. Jadalną pastę, wyciśniętą z tubki na jedno-razowe szczoteczki, astronauta zmuszony jest połykać podczas szorowania. Tylko golenie nie sprawia w tych warunkach kłopotu – odcięte włosy nie odlatują, ale przyklejają się do kremu.

TOALETAToaleta działa jak klasyczny ustęp. W ubikacji kosmonauta wchodzi w specjalne obejmy na nogi, aby nie lewitować podczas wykonywania tak istotnej czynności. Mocz odprowa-dzany jest specjalnym lejkiem do osobistego urządzenia. Stamtąd wysysa go prąd powie-trza. Następnie nieczystości z toalety wyrzucane są w przestrzeń.

172

SENKażdy ma swoją metodę na zaśnięcie w przestrzeni kosmicznej. Jedni układają się w workach, inni wchodzą do śpiworów. Można również zawisnąć swobodnie w kabinie, ale trzeba dobrze owinąć sobie głowę czymś miękkim, aby jej nie rozbić o ścianę lub ko-legę. Astronauta często budzi się pod sufitem. Aby temu zapobiec, można przywiązać się sznurem do pokładu albo przypiąć pasem do fotela. Chociaż podczas snu statkiem kieruje autopilot, to ktoś z załogi zawsze czuwa w półśnie ze słuchawkami i mikrofonem. Rankiem astronauci przebierają się w czyste ubrania, a używane wrzucają do plastikowych worków.

PRACA W KOSMOSIEPodczas pierwszych wypraw kosmonauci mogli leniuchować. Nikt bowiem nie wiedział, jaki wpływ na organizm mają warunki panujące w przestrzeni, czy wykonywanie prac nie spowoduje nadmiernego osłabienia. Poza tym pierwsi astronauci byli pilotami myśliw-ców i nie potrafili wykonywać naukowych eksperymentów. Do opuszczenia wygodnego fotela nie zachęcała także ograniczona przestrzeń w pomieszczeniach pojazdów.Pierwszą pracę w przestrzeni – odbiór pakietu informacji z sondy – zlecono Michaelowi Collinsowi. Amerykanin omal nie przypłacił tej przygody życiem. Kiedy wyszedł ze statku, pistolet na gaz, którego strzały miały go popychać w pożądanym kierunku, wpędził ko-smonautę tuż pod silniki. Cudem uniknął przecięcia liny łączącej go ze statkiem i samot-nej podróży w ciemnym kosmosie.Pierwsi ludzie spacerujący po Księżycu również nie próżnowali. Do ich zadań należało zebranie kamieni i próbek gruntu Srebrnego Globu. Taszczyli ze sobą skrzynki wypełnione narzędziami: grabiami, wiertarkami, czerpakami. Podczas kilku wypraw zebrano aż 373 kg próbek, które na ziemi stały się bezcennym materiałem do analiz.Z czasem astronautom zaczęły pomagać w pracach pojazdy terenowe Lunar Rover. Poruszając się z prędkością 13 km/h, pozwalały na kilkunastokilometrowe wycieczki. Dla porównania – kosmonauta pokonuje w tym samym czasie tylko 650 m.Współcześni członkowie wypraw po Układzie Słonecznym są przede wszystkim naukow-cami i kosmiczną firmą naprawczą. Na pokładzie promów dokonują eksperymentów w laboratoriach. W przypadku zakłóceń w pracy satelitów wysyłani są na orbitę w celu dokonania koniecznych napraw. Gdy ludzie polecą na Księżyc, aby budować tam kolonie, astronauci będą zmuszeni wykonywać prace konstrukcyjne i budowlane.

KOSMICZNY ŚMIETNIKKtoś może powiedzieć, że kosmos jest nieskończony i tych kilka śmieci, jakie zostawiono w przestrzeni, nie stanowi problemu. Poza tym nie odnaleźliśmy żadnych istot żywych, którym nasze odpadki mogłyby zaszkodzić. Okazuje się, że upuszczone przez kosmonau-tów narzędzia, odpryski farby, zamarłe satelity, torby ze śmieciami i nawet stare ubrania stanowią zagrożenie dla kolejnych wypraw kosmicznych. Na orbicie zaobserwowano po-nad 7000 obiektów o średnicy większej niż 10 cm, a mniejszych nie sposób wypatrzyć. A są wśród nich zgubione śrubki, nakrętki, sprężyny i części zużytych rakiet. Kosmiczny śmieć podróżuje z prędkością do 28 tys. km/h, nie napotykając żadnego oporu. Jeśli zde-rzy się z pojazdem kosmicznym, może dojść do katastrofy. Amerykańskiemu astronau-cie Michaelowi Collinsowi podczas spaceru urwał się z szyi aparat fotograficzny i zawisł w przestrzeni okołoziemskiej. Przedmiot tej wielkości może zniszczyć cały prom kosmiczny.

173



Obserwatorzy ze stacji naziemnych z uwagą śledzą drogę statków kosmicznych i informu-ją o wszystkich większych przedmiotach znajdujących się na szlaku. Nigdy nie wiadomo, czy uda się wyśledzić każdy z nich. Pocieszające jest, że śmieci kiedyś opadną ze swych orbit – tym szybciej im bliżej Ziemi znajduje się orbita. Ale śmieć krążący 36 tys. km nad równikiem będzie tam tkwił przez stulecia.

JAK ZOSTAĆ ASTRONAUTĄ?Jeśli ciężkie warunki pracy nie zniechęciły was do tego zawodu, możecie spróbować zo-stać kosmonautami. Największe tempo rozwoju ma obecnie astronautyka (czyli dosłow-nie – „żeglowanie do gwiazd”) w Stanach Zjednoczonych. Dlatego tam kierowalibyśmy potencjalnych kandydatów, zdecydowanych na kosmiczną wyprawę. NASA, amerykańska organizacja zajmująca się organizowaniem podróży do gwiazd, ocenia kandydatów na ko-smonautów na podstawie umiejętności, wykształcenia i stanu zdrowia.Kandydat na pilota powinien mieć 165–195 wzrostu i spędzić co najmniej 1000 godzin za sterami odrzutowca. Pozostali specjaliści muszą wykazać się stopniem naukowym z przedmiotów ścisłych lub przyrodniczych i trzyletnią praktyką pracy w danej dziedzinie.Kandydat powinien ponadto umieć pracować w zespole, być koleżeński, posiadać wszechstronne wykształcenie i umiejętności, co świadczy o jego zdolnościach przysto-sowawczych. Po serii sprawdzianów fizycznych i testów wytrzymałościowych kandydat pisze esej skła-dający się z 1500 słów i odbywa godzinną rozmowę kwalifikacyjną. Po pomyślnym przej-ściu tego etapu rozpoczyna trening i naukę przedmiotów takich jak matematyka, informa-tyka czy fizyka. Przygotowanie trwa dwa lata. Kandydaci pracują w basenach z makietami promu, przeżywają chwile nieważkości w nurkującym samolocie transportowym. Symula-tory odtwarzają trzęsienie i podrygiwanie promu podczas startu. Te wszystkie próby mają przyzwyczaić ludzi do niecodziennych warunków panujących poza Ziemią. Mimo wysokich wymagań NASA otrzymuje każdego roku tysiące zgłoszeń. Ale pozostał jeszcze jeden warunek – kandydaci na astronautów muszą być obywatelami USA.

174

4. TEMAT: Mały pilotPracownicy lotniska. Wypowiedzi dzieci na podstawie ilustracji i krótkich tekstów. Samodzielne układanie tekstu zgodnie z kolejnością wydarzeń. Dodawanie liczb dwucyfrowych w zakresie 100 różnymi sposobami. Samolot – praca w programie graficz-nym Paint. Nauka piosenki „Bujam w obłokach”. Zabawy rzutne – rzuty piłką do celu. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,��wiersz Juliana Tuwima „Dyzio Marzyciel”.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE wiersza „Dyzio Marzyciel”. Omówienie wiersza i wyjaśnienie słowa „mrzonka”. �� CZYTANIE głośne opowiadania „Mały pilot” (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 52-53).��ODPOWIEDZI pisemne na pytania związane z tekstem (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, z. 1, str. 54).��UKŁADANIE tekstu o Mateuszu – bohaterze opowiadania – z rozsypanki wyrazowej (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 54, z. 2).�� PYTANIE „Co robić, żeby spełniły się marzenia?” – dyskusja.��DOKOŃCZENIE ZDAŃ (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 55, z. 1).��UTRWALENIE POJĘĆ: przyszłość, przeszłość, teraźniejszość (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 55, z. 2).�� PISANIE kilkuzdaniowej wypowiedzi „Moje marzenia” (kartka z liniaturą w trzy linie i okienkiem na rysunek). �� SPOSOBY obliczania sum (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 32). ��NAUKA PIOSENKI „Bujam w obłokach” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 48).�� INFORMATYKA. Samolot – praca w programie graficznym Paint (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział: Zajęcia informatyczne).�� ZABAWY RZUTNE. Rzuty piłką do celu.

PRACA DOMOWA: Nauka czytania tekstu „Pilot”. Odpowiedź na pytanie „Co robił pilot, aby zreali-zować swoje marzenia?”. Przepisanie z tekstu do zeszytu odpowiednich zdań (Podręcznik „Rado-sne odkrywanie świata”, str. 50).

ZAJĘCIA EMPIRYCZNE: LATANIEMarzenie o lataniu jest tak stare jak ludzkość. Już w starożytnym micie Dedal z ptasich piór i wosku skonstruował skrzydła, by przelecieć nad Morzem Śródziemnym. W bajkach czarownice wzbijały się w przestworza na miotłach. Prawdziwy samolot – statek powietrzny cięższy od po-wietrza, które sobą wypiera i o napędzie silnikowym, zbudowany został stosunkowo niedawno, na początku XX wieku.

175



MATERIAŁY:�� balonik,�� słomki plastikowe, �� nici i taśmy klejące.

KROK PO KROKU:��Na gładką i mocną nić (np. dratwę lub kordonek) o długości minimum 2 m nawlekamy 4-centy-metrowy kawałek plastikowej rurki do napojów.��Nitkę przywiązujemy, np. do dwóch krzesełek i mocno naciągamy.�� Balonik nadmuchujemy, końcówkę zakręcamy i zapinamy klipsem do bielizny w taki sposób, żeby nie wydostawało się z niego powietrze. Następnie kawałkiem taśmy klejącej przyczepiamy go do rurki.

Wystarczy odpiąć klips, by balonik – „samolot” błyskawicznie pokonał dystans dzielący go od drugiego krzesła. To siła odrzutu powietrza sprężonego wewnątrz gumowej powłoki popchnę-ła go do przodu. Balon można upodobnić do samolotu, malując na nim flamastrem okna, drzwi, czy przyklejając papierowe skrzydła. Doświadczenie można wielokrotnie powtarzać. Trzeba tylko ponownie nadmuchać balon i cofnąć go do pierwszego krzesełka (miejsca startu).

176

5. TEMAT: „Mapa skarbu”Wymyślanie i rysowanie drugiej połowy mapy. Wspólne redagowanie zasad „Walecznych Serc”. Głośne czytanie wybranych fragmentów przeczytanych rozdziałów „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”. Odczytanie i zapisanie zasad „Walecznych Serc”. Liczby parzyste i nieparzyste. Nauka piosenki „Bujam w obłokach” cd. Zabawy zręcznościowe z piłką: chwyty, rzuty, podania. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”,�� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WYPOWIEDZI dzieci na temat: „Gdzie może być ukryty skarb, którego szuka drużyna „Walecznych Serc”?”��OGLĄDANIE POŁOWY MAPY i rysowanie jej drugiej części (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 20-21).��ULUBIONY FRAGMENT z podręcznika „Ala i Adam na tropach zagnionego skarbu”. Dzieci wy-bierają swoje ulubione fragmenty, wykonują do niego ilustracje (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”).�� CZYTANIE głośne ulubionych fragmentów podręcznika.�� ZASADY drużyny „Walecznych Serc”. Dzieci odczytują hasła za pomocą lusterek. Zapisują zdania. (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 25).��WŁASNE ZASADY. Wymyślanie i zapisywanie własnych zasad (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 25).��NAUKA PIOSENKI „Bujam w obłokach” cd. (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 48). �� ZABAWY ZRĘCZNOŚCIOWE z piłką: chwyty, rzuty, podania.�� LICZBY PARZYSTE I NIEPARZYSTE zapis liczb (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 54-55).

PRACA DOMOWA: Nauka czytania tekstu „Pilot”. Odpowiedź na pytanie: „Co robił pilot, aby zrealizować swoje marzenia?”. Przepisanie z tekstu do zeszytu odpowiednich zdań (Podręcz-nik „Radosne odkrywanie świata”, str. 50).

177



INFORMACJE I CIEKAWOSTKI SZTUKA KARTOGRAFII

JAK KULĘ PRZENIEŚĆ NA PŁASKI PAPIER?Nadal wielką trudnością dla kartografów, czyli twórców map (z łaciny carta – mapa, z greki grapho – rysować) pozostawało wierne przeniesienie kształtu trójwymiarowej kuli na płaszczyznę kartki. Chociaż współcześnie elektroniczne metody mierzenia odległości i pomoc satelitów uczyniły prace kartografów nieporównywalnie dokładniejszymi, to za-sadnicza trudność z przełożeniem zakrzywienia linii kuli na płaską powierzchnię jest nie do usunięcia.Jeśli sporządzana mapa przedstawia niewielki fragment terenu, krzywizna Ziemi nie musi być brana pod uwagę. Gorzej, gdy trzeba pokazać kontynent albo całą półkulę. Przedsta-wienia zakrzywionej powierzchni Ziemi na płaszczyźnie nazywa się rzutami lub odwzoro-waniami kartograficznymi.Nie istnieje żadna mapa, która idealnie odzwierciedla wszystkie cztery podstawowe elementy opisywane przez mapę: powierzchnię, kształty, kąty i odległości. W zależności od tego, jakie ma być jej zastosowanie, kartograf wybiera jeden z elementów jako pod-stawowy i o ten dba najbardziej. Na przykład znana mapa Gerharda Mercatora z 1569 r. spotkała się z uznaniem żeglarzy, gdyż świetnie oddawała kąty między dwoma punktami oraz kształty wybrzeża. Ale fałszowała rozmiary lądów. Im dalej od równika tym większą powierzchnię zajmowały lądy. Grenlandia na tej mapie była większa od Ameryki Połu-dniowej, choć w rzeczywistości jest od niej pięć razy mniejsza!Wyobraźmy sobie, że kontury lądów na globusie pokryjemy tuszem i zanim zdąży wy-schnąć, okryjemy kartką. Jeśli kartkę owiniemy wokół globusa jak walec stykający się z kulą w połowie drogi między biegunami, czyli na równiku – najbliższy prawdzie okaże się właśnie kształt linii równika. Będzie to odwzorowanie walcowe.Gdyby globus był przezroczysty, a kartka przyłożona do bieguna, a nie do równika, cień rzucany przez linie pokryte tuszem dałby odwzorowanie azymutalne, na którym najlepiej widać okolice biegunów. Gdyby papier zwinąć w stożek i umieścić go jak czapkę Pinokia na globusie, cień dał-by nam odwzorowanie stożkowe, w którym najmniej zniekształcony byłby równoleżnik bezpośrednio stykający się czapką.

CZYM SIĘ RÓŻNIĄ POŁUDNIKI OD RÓWNOLEŻNIKÓW?Południki i równoleżniki nie istnieją w rzeczywistości. Są to linie wymyślone przez czło-wieka dla łatwiejszego oznaczania położenia punktów. Punkt przecięcia, spotkania się półokręgu południka z okręgiem równoleżnika dokładnie wyznacza pozycję danego miej-sca. Południki, oczywiście tylko w ludzkiej wyobraźni, ciągną się jako półokręgi po po-wierzchni Ziemi z północy na południe, od bieguna do bieguna. Wyznacza się ich od 360 do 180 na każdej z półkul, w odległości 1 stopnia długości geograficznej od siebie.W 1884 r. na konferencji w Waszyngtonie naukowcy umówili się, że południk 0 znajdzie się na długości obserwatorium astronomicznego w Greenwich, położonego na przedmie-ściach Londynu. Wcześniej jako zerowy pojawiał się na mapach południk paryski lub Ferro.

178

Równoleżniki są okręgami wyznaczającymi kierunek wschód-zachód. Przecinają się z po-łudnikami pod kątem prostym. Mają różny obwód: najdłuższy jest równoleżnik zerowy – okrąg równika dzielącego Ziemię na dwie półkule. Im dalej od równika, tym średnica okręgów robi się mniejsza.

PRZYGOTOWANIE MAPYI ETAP Pomiary trójkątówKartografowie, mierząc teren, który chcą przenieść na mapę, nie muszą przejść na wła-snych nogach każdej rysowanej drogi czy ulicy. Wystarczy, że znają odległość między dwoma wybranymi punktami, nazywaną linią bazową, a położenie setek innych pozwala obliczyć pewna zasada dotycząca trójkątów. Mówi ona, że jeśli znane są wszystkie kąty trójkąta i długość jednego z boków, to długość pozostałych boków można łatwo obliczyć.Kiedy długość linii bazowej zostanie obliczona, wystarczy tylko znaleźć jakiś punkt, który będzie wierzchołkiem trójkąta. Korzystając z instrumentu nazwanego teodolitem, mierzy się kąty i otrzymuje się poszukiwaną odległość. Setki trójkątów stanowią zaledwie zarys przyszłej mapy. Trzeba jeszcze nanieść bardzo wiele szczegółów.II ETAP Nanoszenie szczegółówPraca kartografów stała się dużo łatwiejsza dzięki zdjęciom lotniczym lub satelitarnym. Dawniej każdy szczegół należało bardzo starannie nanieść na mapę. Teraz lotnicy wy-konują fotografie pasami i z wielu zdjęć układają mozaikę. Przyrząd do przekształcania mozaiki zdjęć w mapy nazywa się stereoploterem. Operator przyrządu patrzy na zdjęcia przez okulary, wodzi wskaźnikiem po obrysach jezior, dróg i rzek; wskaźnik jest połączony z ołówkiem, który powtarza każdy ruch wskaźnika.Geodeci w terenie muszą teraz rozpoznać ewentualne niejasności zdjęć lotniczych, zebrać informacje o nazwach obiektów i rodzajach roślinności. Uzyskany w ten sposób szczegó-łowy rysunek nanosi się na szkielet złożony z trójkątów (etap pierwszy).III ETAP Nanoszenie symboliNazwy, symbole dróg, kościołów, portów umieszcza się na ostatnim etapie. Mapy powsta-ją na wielu foliach. Rysunki na folii są bardziej dokładne, jest ona bardziej wytrzymała na starzenie się. Obecnie większość prac wykonuje się na komputerze, co nie wymaga już wielu godzin starannego kreślenia. Nim mapa trafi do druku, wiele folii trzeba nałożyć na siebie: folię z nazwami, z kolorami, z zarysem ukształtowania powierzchni itd.

SKALAMałą skalę stosuje się do map kontynentów i wielkich obszarów. Im coś jest większe, tym mniejszą ma skalę. Skala to stosunek rzeczywistej odległości do odległości przedsta-wionej na mapie. Skala 1:2 jest większa od skali 1:10. Im większa liczba po „1”, tym skala jest mniejsza!

179


LISTOPAD TRZECI TYDZIEŃ

1. TEMAT: Marzenia o lataniuCzytanie i omówienie opowiadania „Ja chcę latać”. Rozwijanie zdań. Odejmowanie liczb dwucyfrowych w zakresie 100 różnymi sposobami. Nauka piosenki „Bujam w obłokach” cd. Sterowanie lotem samolotu – programowanie w Scratch. Zabawy bieżne z wykorzystaniem kocyków. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”�� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,�� kilka drewnianych wieszaków, �� tasiemki lub sznurek,�� kolorowe karteczki,�� taśma miernicza, �� kocyki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� SONDAŻ „JEST PYTANIE – JEST ODPOWIEDŹ”. Zabawa w grupach. Nauczyciel mówi, że jest ciekaw, kto odgadnie jego odpowiedzi na pewne pytania, które mu ostatnio zadano na ulicy. Zaznacza, że trzeba wytypować, na każde pytanie, jedną wspólną odpowiedź i zapisać wyraz na kartce. Czyta pytania: – O czym marzy każdy sportowiec?– O czym marzą chorzy ludzie?– Co jest przedmiotem marzeń kierowcy?– Kto marzy o zagraniu roli Julii? – Jakie jest pomarańczowe marzenie królika?Uwaga: Po przeprowadzeniu sondażu nauczyciel pisze na tablicy swoje odpowiedzi na te pyta-nia: medal, zdrowie, samochód, aktorka, marchewka. �� ROZMOWA na temat marzeń i tego, że wszyscy ludzie mają na ogół marzenia. Czasami bardzo skryte. �� ZDANIA O MARZENIACH. Na kolorowych karteczkach dzieci piszą zdania, które zaczynają się od wyrazu „Marzę…”. Nauczyciel informuje marzycieli, że dzięki karteczkom z marzeniami po-wstanie DRZEWKO MARZEŃ. Na koniec dzieci robią dziurkaczem otwór i przewlekają kolorową tasiemkę. ��DRZEWKO MARZEŃ. Nauczyciel buduje z dziećmi drzewko z kilku drewnianych wieszaków. Przy-twierdzamy je do tablicy korkowej, bądź łączymy je w mobilną konstrukcję do zawieszenia. Dzieci skupione wokół drzewka czytają głośno swoje marzenia i kolejno wieszają karteczki. Roz-mawiają o tym, czy pomyśleli o sobie, czy może o innych. �� PYTANIE: „Czy chcecie wiedzieć, o czym marzy Maciek?” – bohater opowiadania „Ja chcę latać”. �� CZYTANIE przez nauczyciela opowiadania „Ja chcę latać” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 46-47). ��OMÓWIENIE OPOWIADANIA i pisemne odpowiedzi na pytania: „O czym marzy Maciek?”, „Gdzie znajduje się kryjówka Maćka?”, „Jakie rzeczy ma Maciek w swojej kryjówce?” (Ćwiczenia „Dzien-nik pisarza”, cz. A, str. 56, z. 1).

180

��DYSKUSJA pt. „Czy warto marzyć?”. Uzupełnienie zdania o marzeniach (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 56, z. 3).��WYRAZY Z „Ó”. Przypomnienie zasad pisowni wyrazów z „ó”. Wypisanie wyrazów z „ó” z opowia-dania (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 56, z. 2).�� PRZECINKI. Nauczyciel wyjaśnia dzieciom, kiedy w zdaniach stawiamy przecinki.�� ZDANIA ZŁOŻONE. Łączenie dwóch zdań w jedno zdanie. Stawianie w odpowiednich miejscach przecinków (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 57, z. 1, 2).��DOKOŃCZENIE OPOWIADANIA „Straszne lub śmieszne opowiadanie” (Ćwiczenia „Dziennik pisa-rza”, cz. A, str. 59, z. 1).�� RÓŻNICE. Różne sposoby obliczania różnic (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 33). �� ZABAWA „Który samolot poleci najdalej?”. Piloci przygotowują papierowe samoloty według in-strukcji. Kiedy maszyny są gotowe, wychodzą na szkolny korytarz, gdzie odbędą się zawody. Najpierw testują maszyny. Potem kolejno wypuszczają samoloty. Wybrane osoby taśmą mier-niczą mierzą długość lotów i notują wyniki. Na koniec następuje ogłoszenie zwycięzców. �� INFORMATYKA. Sterowanie lotem samolotu – programowanie w Scratch (Przewodnik nauczycie-la, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).�� ZABAWA BIEŻNA „Lot w kosmos” – wyścigi z wykorzystaniem kocyków. Dzieci siedzą w trzech rzędach. Pierwsze w rzędach siedzą na kocykach. Na sygnał nauczyciela: „Start rakiety” dzieci kładą się na brzuchu i odpychają się rękami. Z powrotem siadają na kocyku i odpychają się nogami.��NAUKA PIOSENKI „Bujam w obłokach” cd. (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 48).

PRACA DOMOWA: Napisanie opowiadania o Michale w czasie przeszłym. Szukanie wyrazów o podobnym i przeciwnym znaczeniu (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, z. 1-3, str. 58).

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: MARZENIA I SNY O LATANIU

Ludzie zawsze zazdrościli ptakom skrzydeł. Dedal i Ikar, znani z mitologii greckiej, posługiwali się sztucznymi skrzydłami. Skrzydlaty koń – Pegaz to symbol poetyckich uniesień i artystycznych na-tchnień. Gdybyśmy mieli skrzydła, moglibyśmy polecieć daleko, nie wydając pieniędzy na bilety, wylądować w pięknej okolicy, a gdyby się nam znudziła, polecieć dalej w inne nieznane miejsca. Zapytajmy uczniów, co by zrobili, gdyby mogli fruwać jak ptaki. Dokąd by polecieli? A może ktoś chciałby przedstawić swój niezwykły sen o lataniu. Zaproponujmy malarskie przedstawienie tych fantastycznych wyobrażeń. Najwięcej swobody i dowolności w tworzeniu takich obrazów daje malowanie plakatówkami. Posługiwanie się plakatówkami sprzyja swobodnej ekspresji i lepiej zaspokaja potrzeby dziecka niż rysowanie kredkami.

MATERIAŁY:�� karton (format A2),�� farby plakatowe w tubkach,�� płaski, miękki pędzel,�� paleta, naczynie na wodę,�� szmatka do wycierania pędzli, fartuch.

181

TRZECI TYDZIEŃ LISTOPAD


KROK PO KROKU:�� Farby wycisnąć na paletę w równych odległościach. Większe odległości sprzyjają poszukiwaniu nowych kolorów. Najwięcej wycisnąć białego koloru, a najmniej czarnego. Najbliżej białego dać żółty, pomarańczowy, dalej czerwony, ugier, brązowy; po drugiej stronie palety – jasno i ciem-nozielony, niebieski, granatowy i czarny. ��Nowe kolory można otrzymywać przez łączenie niewielkiej ilości wybranego koloru z bielą lub z czernią. Kolory kontrastujące ze sobą łączyć w różnych proporcjach, tworząc pochodne. Następnie rozjaśniać je lub przyciemniać.��Malowanie obrazu rozpocząć od namalowania jasną farbą zarysów tego wszystkiego, co ma być na obrazie. Farbę kłaść na środek zarysowanych pól i rozprowadzać ku ich brzegom. Ob-raz malować swobodnie i odważnie. Kłaść pędzlem na papier nasycone, zdecydowane plamy. Po przeschnięciu nanosić szczegóły.�� Oceny obrazu dokonywać z odległości około 2 m. Po zupełnym wyschnięciu prac można nie-które fragmenty przemalować, zamalować lub – jeśli zachodzi potrzeba – dodać jednokolorowy kontur.

Obrazy naklejone na większe kartony i włożone w antyramy to wspaniała dekoracja ścian dobrze oświetlonego korytarza.

182

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI MARZENIA O LATANIU

Ludzie od wieków marzyli o przyłączeniu się do grupy stworzeń latających. Początko-wo kopiowali naturę, próbując zmontować skrzydła napędzane siłą ramion człowieka. Nie wiedzieli, że siła naszych ramion, pochodząca z mięśni klatki piersiowej, jest zbyt mała, a ciężar ciała zbyt wielki, aby porównywać się z ptakami.W 1000 r. mnich o imieniu Eimler zapragnął równać się aniołom i z przypiętymi skrzydłami skoczył z wieży. Po krótkim szybowaniu z trudem wylądował, łamiąc obie nogi. Dobrze, że nie wszyscy projektanci dziwacznych maszyn wypróbowywali ich działanie na sobie.Żadna z wielu maszyn zaprojektowanych przez pierwszych konstruktorów nie spełniła ludzkiego marzenia. Nie dały się zrealizować ani projekty Leonarda da Vinci, ani pomysł Breanta na zbudowanie motyla zwielokratniającego prędkość trzepotania skrzydeł po-przez naciąganie i opuszczanie gumowych pasów. Podstawowym problemem była słabość ludzkich mięśni i zbyt duży ciężar ciała oraz maszynerii, która miała wznieść się w górę.

BALONYBalon jest obecnie nieco zapomnianym powietrznym środkiem transportu, ale to on w 1783 r. pozwolił po raz pierwszy unieść się człowiekowi w powietrze. Autorzy pierwszego udanego projektu balonu, bracia Montgolfier, obserwowali zachowanie się rozgrzanego powietrza nad ogniskiem. Gorące powietrze, bardziej rozrzedzone od zimnego, unosiło się do góry, było w stanie unieść również jedwabny worek w kształcie kuli.Od tej obserwacji do stworzenia pierwszego w historii pojazdu latającego było już nie-daleko. Ale zanim odbył się pierwszy swobodny lot człowieka, ostrożni konstruktorzy francuscy, wspomniani już bracia Montgolfier, umieścili w koszu owcę, kaczkę i koguta. Ich szczęśliwe lądowanie po upływie 8 minut od startu zachęciło do dalszych ekspe-rymentów. Już w dwa lata później Anglik z Francuzem dokonali przelotu nad kanałem La Manche. Ten wyczyn udał im się dzięki znacznemu zmniejszeniu ciężaru – wyrzucili nawet własne ubrania i wylądowali na ziemi w samej bieliźnie.Aby balon latał, konieczne jest wypełnienie jego lekkiej, kulistej konstrukcji gazem rzad-szym od powietrza, takim jak na przykład podgrzane powietrze lub wodór. Zaletą wypeł-nionej gazem kuli jest niemal bezgłośne przesuwanie się nad ziemią. To idealny środek transportu dla podglądaczy zwierząt: filmowców i fotografów. Tym bardziej, że balon nie drży jak samolot.Podróżowanie balonem niosło zawsze szczególną niedogodność – nie można było nim kierować. Pasażerowie zdani byli na kaprysy wiatru i nie mogli zaplanować miejsca lądowania. Pilot był w stanie jedynie kontrolować wysokość lotu. Znając rozkład prądów powietrznych, można było unosić się swobodnie w pożądanym kierunku, ale dotarcie do celu wymagało wyjątkowych umiejętności i szczęścia.

STEROWCEPrace nad udoskonaleniem balonu doprowadziły do powstania sterowca – czyli balonu, którym dało się sterować. Od nazwiska niemieckiego hrabiego, który na początku XX w.

183



zajął się ich przebudowywaniem, nazywane bywają czasem zeppelinami.Sterowce przenosiły towar i pasażerów nad Atlantykiem. Ich podstawowa wada polega-ła na tym, że wypełnione łatwopalnym wodorem, ulegały częstym katastrofom. Najbar-dziej znaną była katastrofa największego na świecie sterowca Hindenburg w 1937 r. Strach przed eksplozją i pojawienie się szybszych samolotów wykluczyły wkrótce zeppeliny z walki o nadziemnych pasażerów.Często bezzałogowe balony i sterowce są wykorzystywane do pomiarów atmosferycznych. Można je zobaczyć obecnie podczas zawodów sportowych, turystycznych lotów na uwięzi czy imprez reklamowych. Ich powłoka wykonana jest z wodoszczelnego i gazoszczelnego nylonu. Piloci podróżują w wykonanej z wikliny gondoli (koszu).

SPADOCHRONYKiedy człowiek nauczył się już wznosić w powietrze, przydatną umiejętnością było bez-pieczne lądowanie. Choć interesujące projekty spadochronów opracował genialny Leonardo da Vinci już pod koniec XV w., to pierwszym skoczkiem okazał się Andre-Jacques Garnerin, który na wysokości kilometra nad ziemią odciął gondolę swego balonu z przy-mocowanym do niej spadochronem. Wylądował cały i zdrowy.Ostatnio para skoczków wykonała spadochron, wzorując się na planach pozostawionych przez genialnego Leonarda; użyli wyłącznie materiałów dostępnych w jego czasach. Od-ważyli się na skok z wysokości kilku kilometrów. Stwierdzili potem, że ten spadochron jest lepszy od produkowanych współcześnie.Spadochrony używane są jako jedyny środek ewakuacji ze statków powietrznych. Umoż-liwiają transport żołnierzy lub żywności i lekarstw do trudno dostępnych terenów; służą też jako hamulce skracające drogę lądowania samolotu. A wreszcie dostarczają emocji sportowcom. Nowoczesny spadochron ma około 30 m powierzchni. Składa się z czaszy głównej i pilocika, czyli mniejszego spadochronu, który otwierając się pociąga za sobą czaszę główną. Steruje się nim, używając linek, a szelkami mocuje się do pleców skoczka. Ten sam spadochron można wykorzystywać wielokrotnie. Podczas jego składania należy zachowywać szczególną ostrożność. Przyjęta jest zasada, że każdy osobiście składa swoją czaszę, aby w razie nieszczęśliwego wypadku odpowiedzialny za błąd był sam skoczek.Spadochroniarz porusza się w dwóch kierunkach: spada z prędkością 5 m/s i przemiesz-cza się w poziomie 5–10 m/s. Zaraz po skoku swobodnie opada – może się wtedy łączyć z innymi spadochroniarzami i tworzyć figury akrobatyczne. Doświadczeni sportowcy mogą budować gwiazdy złożone nawet z 99 skoczków i opadać w ten sposób przez kilkana-ście sekund. Zetknięcie z ziemią odbywa się zazwyczaj w punkcie oznaczonym kołem. Przy lądowaniu skoczek traci prędkość, biegnąc po ziemi lub (w niektórych przypadkach) natychmiast odrzucając czaszę z linkami.

SZYBOWCESzybowanie jest ekologicznym sposobem latania – nie produkuje spalin, a pilot może się cieszyć podniebną ciszą niezakłócaną przez warkot silnika. Te same siły, które wykorzy-stuje do unoszenia się w powietrzu, używane są przez szybujące ptaki, takie jak kondory czy albatrosy. Wiedzą one, w którym miejscu włączyć się w prąd ciepłego powietrza wzno-szący się do góry. Taka rozgrzana winda unosi je do momentu ochłodzenia, wtedy szukają kolejnego prądu. Mogą w ten sposób szybować długie godziny.

184

JAK WNUCZKA NIEDOWIAREK DOPROWADZIŁA DO BUDOWY PIERWSZEGO SZYBOWCAPowstanie pierwszego szybowca wymusiła na dziadku wnuczka Sir Georga Caleya. Sta-ło się to w połowie zeszłego wieku. G. Caley był projektantem maszyn latających, ale wszystkie jego projekty pozostawały na papierze. Dziewczynka miała dość nieskutecz-nych fanaberii dziadka, więc założyła się z nim, że jego pojazd nie będzie w stanie wznieść się w powietrze. Aby udowodnić dziecku, że jest inaczej, sir Caley zbudował maszynę, ale sam nie odważył się na lot. To jego służący musiał ześlizgnąć się ze wzgórza. Szybo-wiec przeleciał pół kilometra i uderzył z trzaskiem o ziemię. Był to ostatni lot pierwszego pilota szybowca – przerażony służący odmówił dalszego uczestnictwa w próbach.

W JAKI SPOSÓB SZYBOWIEC WZNOSI SIĘ W POWIETRZE?Szybowiec nie jest, niestety, niezależny – potrzebuje innej maszyny, która wyniesie go w powietrze. Może nią być inny samolot albo samochód z doczepioną liną. Kiedy szybowiec osiąga 300 m, pilot zwalnia linę i od tej pory zdany jest już tylko na swoje umiejętności i strumienie powietrza. Nowoczesny szybowiec na każde 40 m lotu traci 1 m wysokości. Licz-ba 40 nazywana jest współczynnikiem opadania. To znaczy, że bez korzystania z unoszą-cych go prądów powietrznych szybowiec, opadając z wysokości 300 m, przeleciałby 12 km.

LATAWCEWszystkie latawce do wznoszenia się wykorzystują siłę wiatru. Zostały wynalezione zapewne 2500 lat temu w Chinach. Zarówno tam, jak i w pobliskiej Japonii odbywają się największe zawody latawców. Wschodnie latawce przybierają gigantyczne rozmiary i ob-sługiwane są przez wiele osób za pomocą kilkudziesięciu linek. Rekordowy wąż miał po-nad 650 m długości. Inne rekordowe osiągnięcia latawca to lot na wysokości 8 tys. metrów i bezustanne pozostawanie w powietrzu przez tydzień.W Japonii odbywają się tradycyjnie prawdziwe bitwy powietrzne. Wielkie „o-dako” ozda-biane są groźnymi postaciami wojowników, a linki innych latawców – „nagasaki” – obkleja się potłuczonym szkłem, które w starciu odcina linki przeciwnika.Latawce służą nie tylko do zabawy. Pracują dla człowieka, wynosząc pod niebo przyrzą-dy pomiarowe albo – te w kształcie drapieżnych ptaków – odstraszają mniejsze ptaki od zasianych pól.

SAMOLOTYJak to się dzieje, że obiekty cięższe od powietrza nie spadają? Dlaczego możliwe jest lata-nie? Ludzie przez wiele lat zadawali sobie to pytanie. Odpowiedź przybliżył nam w XVIII w. matematyk szwajcarski – Daniel Bernoulli. Odkrył, że szybko poruszający się gaz wytwarza niższe ciśnienie, niż ten sam gaz poruszający się wolno.Jakie znaczenie ma to odkrycie dla teorii latania? Skrzydło ptaka rozcina mieszaninę ga-zów, którą jest powietrze, na dwa strumienie, górny i dolny. Skrzydło wygląda w przekroju jak połówka serca lub łezka – u dołu płaskie, u góry zaś zakrzywione – dlatego strumień powietrza, opływając tę krzywiznę, ma do pokonania w tym samym czasie dłuższą drogę. Strumień górny nabiera prędkości i – zgodnie z odkryciem Szwajcara – zmniejsza ciśnie-nie nad skrzydłem. Wyższe ciśnienie spod skrzydła wypycha jego płaszczyznę do góry. W trakcie unoszenia powstaje siła nośna wykorzystywana przez ptaki i konstruktorów samolotów. Siła ta, w przypadku płatu samolotu, wzmacniana jest przez dodatkowe

185



mechanizmy – powstające za skrzydłem zawirowania. W ich wyniku wirujące powietrze powraca pod skrzydło naprzeciw głównego strumienia, wytraca jego prędkość i – zgod-nie ze wspomnianą zasadą – zwiększa jeszcze ciśnienie wynoszące skrzydło do góry. Dla wykorzystania odkrytych sił konieczne jest nadanie obiektowi odpowiedniej prędkości. Niezbędny jest więc silnik. Pierwszy silnik lotniczy zaprojektowali i wykonali bracia Wilbur i Orville Wright, uznawani za ojców lotnictwa.

JAK WYGLĄDAŁ LOT PIERWSZEGO SAMOLOTU?Śmigła, umieszczone z przodu maszyny latającej, pozwoliły 17 grudnia 1903 r. na pierw-szy w historii lot pojazdu silnikowego. Pierwszy lot, a właściwie 37-metrowy skok, trwał zaledwie 12 sek. i dokonał się na samotnej, wietrznej plaży w Północnej Karolinie w Sta-nach Zjednoczonych. Specjalne tory nie pozwoliły maszynie na zapadnięcie się w piachu. Po torach jechał wózek, dopiero na nim spoczywał pojazd. Samolot ten nosił nazwę „Flyier” i był dwupłatowcem. Jego dwa śmigła wprawiane były w ruch za pomocą łańcuchów rowe-rowych zaczepionych na niewielkim silniku. Za ster służyło ciało pilota – wychylenie po-wodowało zmianę położenia punktu równowagi i przechylenia samolotu na jedną stronę tak, że samolot skręcał w tym właśnie kierunku.

ODRZUTOWIECOdrzutowiec nie jest ciągnięty przez śmigło znajdujące się z przodu lub na skrzydłach samolotu, ale wypychają go w powietrze gazy wydobywające się z dużą siłą z tyłu sil-nika. Taki sposób napędu wymyślił w latach 30. angielski konstruktor Frank Whittle, ale nikt z jego rodaków nie zainteresował się tym pomysłem. Zrobili to Niemcy i już w 1939 r. powstał heinkel 178 – pierwszy samolot odrzutowy. Pod koniec wojny weszły do walki messerchmitty Me 262, ale nie zmieniły już fatalnej dla Niemców sytuacji.Odrzutowe samoloty pasażerskie rozpoczęły pracę w 1949 r. Najbardziej znanym odrzu-towcem pasażerskim jest boeing 747, nazywany popularnie jumbo jetem, czyli olbrzymem. Zabiera na pokład 500 pasażerów. Pojemność to jego podstawowa zaleta, gdyż nie jest zbyt szybki. Mistrzem szybkości pozostaje pasażerski concord wzbijający się na wysokość 18 km. Droga jumbo jeta z Europy do Ameryki zajmuje ponad 7 godz.; francuski concord ze 130 pasażerami pokonuje tę samą trasę w 3 godz.

PONAD BARIERĄ DŹWIĘKUDźwięk jest niewidoczną dla oka ludzkiego falą, która ma określoną prędkość – 1227 km/h. Kiedy ludzie nauczyli się już konstruować samoloty przekraczające tę prędkość, wprowa-dzili również nową jednostkę miary – 1 Macha dla określenia prędkości równej fali dźwię-kowej. Przekraczaniu bariery dźwięku towarzyszy fala uderzeniowa znana nam jako dono-śny huk, wywołany przez gwałtowny skok ciśnienia powietrza. Zmianę ciśnienia wywołują nachodzące na siebie fale dźwiękowe. Samoloty naddźwiękowe dokonują przejścia poza barierę dźwięku powyżej 10 km nad powierzchnią ziemi. Gdyby leciały na niższych wyso-kościach, mogłyby powodować pękanie szyb w oknach, a nawet uszkodzenia okolicznych budynków.

186

PODARUNEK BOGÓW22 grudnia 1980 r. samolot saudyjskich linii lotniczych przelatywał nad Zatoką Perską, gdy nagła eksplozja wyrwała dziurę w kadłubie. Ciśnienie wyssało na zewnątrz parę dzieci, ale na szczęście pozostałym pasażerom nic się nie stało i samolot wylądował bezpiecznie na pobliskim lotnisku. Po kilku dniach poszukiwań dzieci uznano za zaginione. Wkrótce po wspomnianym wydarzeniu gazeta w Abu Dhabi podała informację o przygodzie miej-scowych rybaków. Twierdzili oni, że otrzymali wyjątkowy prezent od bogów – dzieci, które spadły z nieba. Okazało się, że spadły one do wody z wysokości 10 km i nie doznały najmniejszego uszczerbku na zdrowiu. Szybko powróciły do szczęśliwych rodziców.

HELIKOPTERYIch nazwa wywodzi się od dwóch greckich słów, z których helix oznacza „spiralę”, pte-ron znaczy „pióro”. Pierwszym twórcą i pilotem śmigłowca był francuski konstruktor Paul Cornu. Złożył go z części rowerowych po to, aby w 1907 r. unieść się na wysokość 30 cm. Usprawniona maszyna osiągała z czasem pułap aż 2 m. Śmigłowiec w znanej nam formie skonstruował w Stanach Zjednoczonych Rosjanin Igor Sikorski dopiero w 1939 r. Zasadę unoszenia się helikoptera można prosto opisać jako spychanie powietrza do dołu przez łopaty wirnika, umieszczone na szczycie maszyny, dzięki czemu wznosi się ona do góry. Siła nośna zależy od prędkości obracania się wirnika i kąta nachylenia łopat. Sterowanie polega właśnie na pochylaniu osi wirnika, popularnie zwanego śmigłem. Gdy oś pochyla się do przodu – maszyna leci do przodu, a posłusznie skręca w prawo, gdy właśnie w tę stronę odchyla się wirnik. Śmigło ogonowe obraca helikopter wokół własnej osi i utrzy-muje całą maszynę w równowadze.Śmigłowiec ma tę przewagę nad przeciętnym samolotem, że potrafi zawisnąć w powietrzu nad wybranym miejscem. Potrafi również startować i lądować w trudnych warunkach, bez konieczności przygotowywania długiego pasa startowego. Istnieje jednak wyjątkowa maszyna – Bell 15, która próbuje połączyć zalety obu typów maszyn latających: silniki z wirnikami tradycyjnego samolotu obracają się do góry pod-czas startu i lądowania, zmieniając go na pewien czas w helikopter.

KIERUJEMY ŚMIGŁOWCEMPilotowanie śmigłowca jest sztuką całkowicie odmienną od pilotowania samolotu. Pilot samolotu w kabinie helikoptera będzie się czuł prawie tak nieswojo jak kierowca cięża-rówki. Postaramy się uchylić nieznacznie rąbka tajemnicy i poinstruować, jak steruje się śmigłowcem. Tradycyjny helikopter posiada trzy organy sterujące: drążek sterowy, pedały oraz tzw. dźwignię skoku i mocy, wpływającą zarówno na regulowanie mocy silnika, jak i stopień skręcenia łopat wirnika. Ruchy drążka sterowego (do przodu, do tyłu i na boki) powodują ruchy śmigłowca. Dźwignia skoku i mocy porusza się w górę i w dół, a śmigło-wiec wznosi się lub opada. Pedały służą do utrzymywania kierunku lotu, naprowadza-nia na kurs. Nacisk na lewy pedał powoduje skręt w lewo, a na prawy – skręt w prawo. Wiatrakowiec zbliżony jest kształtem do śmigłowca. Jego wirnik nie jest napędzany przez silnik, ale pędem powietrza. Ma to miejsce podczas jazdy po pasie startowym, kiedy wia-trakowiec popycha śmigło znajdujące się za plecami pilota. Wiatrakowce mogą osiągać prędkość 160 km/h.

187



2. TEMAT: Dziwne pojazdy latająceCzytanie i omówienie wiersza L.J. Kerna pt. „Latający dywan”. Wyrazy o podobnym znaczeniu. Przedstawianie liczb dwucyfrowych w postaci sum i różnic. Kanon i znak repetycji. „Dziwny pojazd latający ” – kompozycja z różnych materiałów. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� rozmaite pudełka, butle plastikowe, mechanizmy, kolorowe taśmy, folia spożywcza itp.�� kolorowy koc.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� LATAJĄCY KOC. Nauczyciel opowiada dzieciom o tym, że jest posiadaczem latającego koca. Pokazuje dzieciom kolorowy kocyk i prosi, aby na nim usiadły. Następnie pyta o to, co muszą jeszcze mieć, aby móc na nim latać. �� SZUKANIE ODPOWIEDZI na pytanie. Nauczyciel pisze na tablicy magiczne słowo: WYOBRAŹNIA. ��MARZENIA DZIECI: „Dokąd poleciałyby na latającym dywanie?”.�� CZYTANIE przez nauczyciela wiersza L.J. Kerna „Latający dywan” (Podręcznik „Radosne odkry-wanie świata”, str. 49). Omówienie wysłuchanego wiersza. Odpowiedzi na pytania związane z treścią wiersza. �� CZYTANIE głośne wiersza przez chętne dzieci.��NAUKA NA PAMIĘĆ dowolnej zwrotki wiersza „Latający dywan”.�� RECYTACJA fragmentu wiersza.�� ZAPIS liczb w postaci sum i różnic (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 58, z. 1, 3, str. 59 ).��GRA „Latający dywan”. Każde dziecko ma przed sobą kwadrat podzielony na 9 kwadratowych pól. Na każdym polu jest napisana lub wydrukowana przez nauczyciela liczba w zakresie 50. Nauczyciel mówi głośno lub zapisuje różnicę lub sumę, a dziecko dowolnym kolorem koloruje jej wartość. Zadaje kolejno 5 działań. Jeśli na koniec pojawi się kolorowy znak „plus”, utworzo-ny z pięciu kwadratów na dziewięć, to oznacza, że wzór dywanu jest właściwy, bo obliczenia są prawidłowe. Ćwiczenie można modyfikować na wiele sposobów. ��KLASOWA KSIĄŻECZKA „Dziwne pojazdy latające”. Dzieci rysują wymyślony przez siebie pojazd latający. Nadają mu nazwę i w miarę możliwości piszą kilka zdań na temat jego budowy i dzia-łania. Po wykonaniu prac nauczyciel łączy wszystkie kartki w książeczkę. Chętne dziecko przy-gotowuje okładkę książki (kartka formatu A 4 z liniaturą w trzy linie na dole). �� ĆWICZENIA MUZYCZNE. Kanon i znak repetycji (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewanko-wo, str. 50). �� PRACA PLASTYCZNA „Dziwny latający pojazd”. Konstrukcja z różnych materiałów.

PRACA DOMOWA: Narysuj latające przedmioty z bajek.

188

3. TEMAT: Sokoły – niezwykli pracownicy lotniska Rola sokołów na terenie lotniska. Sokolnicy i ich zadanie. Samodzielne redagowanie odpowiedzi na pytania. Utrwalenie wiadomości o rzeczownikach. Pieniądze – obliczanie kwot, wydawanie reszty. Pauza półnutowa.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� papierowe pieniądze, �� koperty,�� kasa zabawkowa,�� album przyrodniczy z ptakami.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� PRACOWNICY LOTNISKA. Wypowiedzi dzieci na temat pracowników lotniska.�� SCENKI „Na lotnisku”. Zabawa w grupach. Dzieci losują tytuły scenek: „Spóźniony pasażer”, „Zgu-biony bagaż”, „Nieważny bilet”, „Odwołane loty”, „Szczęśliwy powrót” itp. Przygotowują krótkie scenki i prezentują je na forum klasy. �� TRUDNE PYTANIE: „Czy dzięcioł mógł sprawić, że lot wahadłowca w kosmos został odwołany?”. �� PRZYPUSZCZENIA DZIECI. Dzieci dowiadują się o tym, że takie zdarzenie miało miejsce w historii lotów. Ptak wykuł niewielką dziurkę w maszynie. �� CZYTANIE ciche opowiadania „Niezwykli pracownicy” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świa-ta”, str. 51).��ODPOWIEDZI na pytania: „Dlaczego sokoły odgrywają taką ważną rolę w pracy lotniska?, „Kim są sokolnicy?”. Zapisanie odpowiedzi w zeszycie. �� CZYTANIE głośne opowiadania przez wybrane dzieci.��OPOWIADANIE O SOKOŁACH. Nauczyciel opowiada o sokołach i ich zwyczajach.�� RZECZOWNIKI. Utrwalenie wiadomości o rzeczownikach (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 61).��KASA LOTNISKA. Nauczyciel ustawia przed tablicą biurko, a na nim zabawkową kasę. Wiesza na tablicy wyraz „KASA”. Potem pisze nazwy europejskich stolic, które wskażą dzieci. Wspólnie razem ustalają ceny biletów do 300 zł. Dzieci otrzymują w kopertach równe kwoty, np. 500 zł. Jest to jeden banknot i monety złotowe o różnych nominałach. Podchodzą kolejno do kasy i kupują bilet. Wyliczają kwotę, otrzymują resztę i bilet – czystą karteczkę, z którą wracają do ławki. „Drukują” bilet według własnego pomysłu. Potem razem rozmawiają o tym, jakie infor-macje powinien zawierać, ich zdaniem bilet. Zabawę można na wiele sposobów modyfikować. Uwaga: Papierowe pieniądze organizujemy według uznania (wycinanki, kserokopie, wykonane przez dzieci). Warto je mieć zawsze „pod ręką” w klasie do dyspozycji dzieci. Będą wiedziały, w jaki sposób się nimi bawić. ��OBLICZENIA PIENIĘŻNE – rozwiązywanie zdań (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 59, z. 2, str. 60). �� ZABAWY MUZYCZNE. Pauza półnutowa. Materiał muzyczny: nastrój; pauza półnutowa (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 45). – Nauczyciel dzieli uczniów na 4-5 grup. Każda grupa dostaje napisaną na kartce instrukcję

189



określającą nastrój, na przykład radość, gniew, strach, znudzenie, zachwyt, rozpacz. Każda gru-pa namawia się, jak pokazać słowami (ewentualnie mimiką) przydzielony jej nastrój. Wszyscy będą mówili ten sam tekst. Mogą to być zdania z książki dotyczące pogody, może też być jakaś wyliczanka lub znany wierszyk. Grupy występują kolejno po sobie, zadaniem pozostałych kole-gów jest odgadnięcie nastroju, który napisany był na kartce.– Strojenie instrumentów.Nauczyciel gra dowolny dźwięk w skali a’– d’’, uczniowie powtarzają go głosem, następnie pró-bują uzyskać taki sam dźwięk na prościutkim instrumenciku zrobionym z gumki recepturki naciągniętej na dowolny pojemniczek (pudełko lub kubeczek po jogurcie). Dźwięk jest coraz wyższy, gdy palcem naciśnie się gumkę, skracając część szarpaną. Za miast pojemniczka moż-na użyć małej deseczki, klocka, pudełka po kasecie magnetofonowej. Pod naciągniętą gumkę należy włożyć ołówek, a przesuwając go, skracać lub wydłużać gumkę, zmieniając tym samym wysokość dźwięku.– Muzyka słońca, muzyka deszczu.Do ilustracji słońca najlepiej wybrać instrumenty o jasnym, metalicznym brzmieniu: trójkąty, ta-lerze i małe talerzyki, dzwonki. Dźwięki powinny być wolne, przeplatane pauzami. Deszcz można pokazać na drewienkach, grzechotkach, również na dzwonkach, grając dość szybko pojedyncze dźwięki.– Dźwięki i pauzy. Uczniowie wykonują w różny sposób rytm złożony z czterech ćwierćnut i dwóch pauz półnutowych.

Mogą na przykład zrobić 4 kroki i wytrzymać w bezruchu cały takt, zaklaskać 4 razy i zastygnąć nieruchomo, zaśpiewać dowolne dźwięki ćwierćnutami i zamilknąć. Wykonanie ćwierćnut może być za każdym razem inne, pauzy będą zawsze oznaczały ciszę i bez ruch.

PRACA DOMOWA: Poszukanie w dowolnych źródłach informacji o sokołach.

190

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI POLSKIE PRZESTWORZA

NAJWIĘKSZY PORT LOTNICZY W POLSCENajwiększym portem lotniczym jest Okęcie w Warszawie. Na płycie tego lotniska codzien-nie startuje i ląduje kilkaset samolotów pasażerskich. W ciągu roku przewija się przez nie ok. 15 mln ludzi. Jest to ciągle niewiele w porównaniu z Heathrow koło Londynu – najwięk-szym portem w Europie, który obsługuje rocznie ponad 50 mln ludzi. Najdalsze regularne linie z Okęcia prowadzą do Bangkoku, Singapuru, Delhi.

POLSKIE LINIE LOTNICZE „LOT”Do 1928 r. istniało w Polsce kilka spółek lotniczych. Po ich likwidacji utworzono PLL „Lot”. Nasze linie lotnicze utrzymują połączenia do ponad 100 portów lotniczych. W ostatnich latach stare radzieckie samoloty zastąpiono boeingami, czyniąc z naszej floty pasażer-skiej jedną z najbardziej nowoczesnych w Europie.

DOŚWIADCZENIE: LOTY W WANNIEJeden ze znanych naukowców zajmujących się zachowaniem samolotów w powietrzu, Amerykanin August Raspet, wpadł przez przypadek na prosty sposób przeprowadzania doświadczeń. Kąpiąc się w wannie zauważył na jej brzegu pozostawiony przez dzieci pla-stikowy samolot. Puścił go dla zabawy do wody. Po wyważeniu (tzn. takim dodaniu ciężaru w odpowiednie miejsce, aby przód ani tył samolotu nie wykręcały się do góry) okazało się, że pod wodą model zachowuje się niemal jak prawdziwy samolot w powietrzu. Doko-nuje dokładnie takich ewolucji, ale – co pożyteczne dla eksperymentatorów – porusza się w zwolnionym tempie. Proponujemy powtórzenie doświadczenia Raspeta. W doświadcze-niach korzystamy ze zwykłej domowej wanny.Do eksperymentu potrzebny będzie tani model, produkowany fabrycznie z tworzywa sztucznego, o rozpiętości skrzydeł co najmniej 10 cm. Najlepsze rezultaty osiąga się przy rozpiętości 25 cm. Przygotowanie do lotu pod wodą będzie wymagało niewielkiego wywa-żenia poprzez obciążenie przodu samolotu jednym lub dwoma gwoździkami. Poprawnie wyważony samolot przy zanurzeniu nie będzie się kładł na dziób ani ogon. Kadłub maszy-ny musi być w całości wypełniony wodą, bez najmniejszego pęcherzyka powietrza. Można w tym celu wywiercić w kadłubie kilka otworków.

191



4. TEMAT: Bohater pozytywny i negatywny Czytanie i omówienie rozdziału „Przygoda pana Jana”. Ocena postępowania pana Janka. Czas przyszły, przeszły i teraźniejszy. List jako forma wypowiedzi pisemnej. Dodawanie wyrażeń mianowanych – kg, l, km, m, cm, zł. Miniukład gimnastyczny – przejście z jednego zadania ruchowego do drugiego.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� trzy przezroczyste butle po wodzie.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��OPOWIADANIE PEŁNE NAPIĘĆ. Nauczyciel snuje historię, wykorzystując powiedzenia: „jak grom z jasnego nieba”, „nieba przychylić”, „spadłeś z nieba”, „niech się stanie wola nieba”, „dziury w niebie”. Wyjaśnia z dziećmi znaczenia tych powiedzeń.��KAPSUŁY CZASU. Przypomnienie wiadomości o czasach. Dzieci otrzymują po jednej karteczce z czasownikiem w czasie: teraźniejszym, przeszłym lub przyszłym. Rozpoznają swój czas i siada-ją w trzech kolumnach przed odpowiednimi „kapsułami czasu”. Są to trzy przezroczyste butle po wodzie 5-litrowej – opatrzone kartkami z nazwami: „Przeszłość”, „Teraźniejszość”, „Przy-szłość”. Na sygnał nauczyciela, np. „Przeszłość” – dzieci, które siedzą w tej kolumnie, kolejno czytają słowa. Reszta słucha uważnie. Jeśli jest prawidłowo rozpoznane słowo, to wypowiadają wspólnie hasło: „Czas”. Jeśli zauważą błąd, to łapią się za głowę i krzyczą: „Awaria”. Nie mogą dopuścić do pomieszania czasów, bo to grozi katastrofą. Wskazują właściwą kapsułę i następuje przesiadka. Na koniec zadania wstają i kolejno wrzucają wyrazy do kapsuł. Zabawa powinna toczyć się dynamicznie. �� CZYTANIE przez nauczyciela rozdziału „Przygoda pana Jana” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 69-71).��OMÓWIENIE wysłuchanego rozdziału. Ocena postępowania pana Jana: „Czy pan Jan jest boha-terem pozytywnym, czy negatywnym?”. Utrwalenie określeń – „bohater pozytywny”, „bohater negatywny”.�� LIST. Dzieci czytają list, który znalazł pan Jan. Omawiają treść listu. Nauczyciel zwraca uwagę na list – jako jedną z form wypowiedzi pisemnej.�� LIST DO KAROLINY. Praca w parach. Dzieci piszą list do Karoliny, w którym pan Jan przeprasza za swoje zachowanie.�� CZYTANIE LISTÓW. Wybór najciekawszego z nich.�� SKREŚLANIE WYRAZÓW niepasujących do treści listu, który znalazł pan Jan (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 26).��DODAWANIE wyrażeń mianowanych w zakresie 50 (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 61).��UKŁADANIE treści zadań do działania i do rysunku (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 62).��MINIUKŁAD gimnastyczny. Przejście z jednego zadania ruchowego do drugiego.

PRACA DOMOWA: Napisanie imion kilku bohaterów filmowych lub literackich z podziałem na postacie pozytywne i negatywne.

192

5. TEMAT: AnonimCzytanie i omówienie rozdziału „Tajemnicze zniknięcie Karoliny”. Czytanie z podziałem na role. Pisanie anonimów z komplementami dla koleżanki lub kolegi. Ułożenie z liter wyciętych z gazet odpowiedzi na pytania. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 50 – rozwiązywanie zadań z treścią. Wzorzysty dywan – zabawa graficzna w programie Paint. Zabawy zespołowe i ćwiczenia z piłkami.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� Przewodnik nauczyciela, cz. 1, �� kolorowe pisma,�� piłki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE z podziałem na role rozdziału,„Tajemnicze zniknięcie Karoliny”. Praca w grupach. Na-uczyciel dzieli dzieci na sześcioosobowe grupy. Zadaniem każdej z grup jest wspólne przeczy-tanie tekstu, przydzielenie ról i nauka czytania z podziałem na role (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 72-74).�� PYTANIA. Nauczyciel zadaje poszczególnym grupom pytania, dotyczące znajomości tekstu. �� CZYTANIE tekstu z podziałem na role. Wybór najlepiej czytającej i najlepiej znającej treść czy-tanego rozdziału grupy.�� ANONIM. Rozmowa z dziećmi na temat „Co to jest anonim?”. Nauczyciel opowiada o kronikarzu, który przeszedł do historii jako Gall Anonim, ponieważ nie znano jego imienia, ani nazwiska. Wyjaśnia znaczenie słowa „anonim”. �� PISANIE ANONIMÓW. Losowanie imion koleżanek lub kolegów z klasy. Dzieci piszą zdania z kom-plementami pod adresem wylosowanych osób. Nie podpisują się pod tekstem, bo mają być anonimowi. Na odwrocie kartki z komplementem, przyklejają karteczkę z imieniem adresata i wrzucają do pudełka. �� LUBIMY KOPLEMENTY. Dzieci wybierają i czytają komplementy pod ich adresem. Dyskutują na temat obdarowywania innych komplementami. �� PYTANIA DO TEKSTU. Dzieci, z liter wyciętych z gazet, układają odpowiedzi na pytania związane z przeczytanym tekstem (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 27).��DODAWANIE I ODEJMOWANIE w zakresie 50. Układanie brakujących pytań i rozwiązywanie zadań (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 63-64). �� INFORMATYKA. „Wzorzysty dywan”. Zabawa w programie Paint (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział: Zajęcia informatyczne).�� ZABAWY ZESPOŁOWE. Ćwiczenia z piłkami.

PRACA DOMOWA: Poszukanie albumów, gazetek i zdjęć o ptakach. Przyniesienie torebki ziaren dla ptaków.

193


LISTOPAD CZWARTY TYDZIEŃ

1. TEMAT: Ptaki – cechy charakterystyczne ich budowy

Omawianie cech charakterystycznych budowy ptaków. Pisanie zdań na podstawie przeczytanego tekstu. Dodawanie i odejmowanie wyrażeń mianowanych – rozwiązywanie zadań z treścią. Jednostka masy – dekagram. Zabawy rzutne – podrzucanie i chwytanie piłki.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� płyty CD z muzyką, �� kilka produktów spożywczych z wagą na opakowaniu (nauczyciel),�� książki, albumy, zdjęcia, filmy o ptakach, ��waga szalkowa, wagi elektroniczne, �� ziarna i papierowe torebki, �� piłki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� SŁUCHANIE nagrań śpiewu ptaków. ��MAPA MYŚLI. Wszyscy siedzą w kręgu. Każde dziecko otrzymuje papierowe, kolorowe pióro. Pisze na nim pierwsze słowo, które kojarzy mu się ze słowem „ptak”, np. lata, jaja, pióra, dziób, skrzydła, gniazdo, śpiew, odlot. �� PYTANIE: „Z jakim ptakiem kojarzą wam się kolorowe pióra?” (papuga). Nauczyciel proponu-je umocowanie piór na długim pasku papieru, aby powstał wielki pióropusz. Przyszywa pióra za pomocą zszywacza. Następnie dzieci zgadują, jaki ptak ma pióropusz (dudek). Nauczyciel przypina magnesami pióropusz do tablicy. �� ZDJĘCIA PTAKÓW. Dzieci oglądają i omawiają zdjęcia (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 52-53). �� PTAKI. Czytanie tekstu informacyjnego „Ptaki” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 52-53). �� BUDOWA I CECHY PTAKA. Uzupełnienie schematu budowy ciała ptaka i wspólne zredagowanie zdań opisujących cechy charakterystyczne ptaków (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 16, „Wycinanki”, karta Ptaki).�� STRONA O PTAKACH. Dzieci wykonują różne ćwiczenia pisemne związane z ptakami. (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 60).�� PTAKI W MUZYCE. Wysłuchanie utworu C. Saint-Saënsa „Karnawał zwierząt”. Zwrócenie uwagi na sposób grania na instrumentach – wrażenie śpiewu ptaków (płyta CD z muzyką).��OGLĄDANIE FILMÓW PRZYRODNICZYCH – związanych z życiem ptaków. ��KSIĄŻKI O PTAKACH. Oglądanie i czytanie fragmentów o ptakach z książek przyrodniczych – przyniesionych przez dzieci. ��DODAWANIE wyrażeń mianowanych – rozwiązywanie zadań z treścią. Jednostka masy – dekagram (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 65-66). �� „WAŻENIE” ODWAŻNIKÓW. Dzieci siedzą w kręgu, wewnątrz którego stoi waga szalkowa.

194

Nauczyciel ma przed sobą odważnik o masie jednego dekagrama. Przekazuje dzieciom odważnik, aby mogły go „zważyć”. Odważnik wędruje z rąk do rąk. ��KILOGRAM. Dzieci równoważą kilogram za pomocą odważników dekagramowych. Sumują ich wagę. Ustawiają różne możliwości. �� SZACOWANIE. Uczniowie szacują wagę produktów spożywczych, które zgromadził nauczyciel, np. kostka masła, torebka soli, kilogram cukru. Potem wybrane dzieci ważą produkty na wadze. Sprawdzają wagi na opakowaniach. Zamieniają gramy na dekagramy „zabierając” jedno „zero” od końca. �� TOREBKI Z ZIARNAMI. Praca w grupach. Każda grupa ma zważyć i zapakować kilka torebek ziarna dla ptaków. Waga przysmaku to 20 dekagramów. Można do ważenia przygotować wagi elektroniczne.

PRACA DOMOWA: Napisanie kilku zdań o dwóch ulubionych ptakach. Wykonanie rysunków lub wklejenie zdjęć (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 17).

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: PTAKI – PAPIEROWE MOBILEBardzo wdzięczne są płaskie wycinanki w kształcie ptaków, uzupełniane kolorowymi harmonijka-mi. Aby je zrobić, uczniowie nie potrzebują wzoru, ograniczającego swobodę działania. Wystarczy tylko przekazać im ogólne zasady wykonywania tego typu dekoracji. Zawieszona pod sufitem, ładnie rozkrzewiona, duża gałąź z ptakami jest bardzo atrakcyjnym elementem wystroju klasy.

MATERIAŁY:�� kartonik, grubszy (format A6),�� 2 arkusze papieru kolorowego (format A5),�� ołówek, nożyczki,�� papier kolorowy,�� kredki, flamastry,�� igła, nitka.

KROK PO KROKU:��Na kartoniku A6 narysować głowę i tułów ptaka. Wyciąć.�� Ptaka ozdobić, rysując wzory kredkami, flamastrami lub przyklejając wycinanki z papieru kolorowego.�� Z arkusza A5 złożyć harmonijkę.�� Pośrodku tułowia ptaka wyciętego z kartonu, zrobić nacięcie na szerokość złożonej harmonijki.��Wsunąć harmonijkę do połowy.�� Rozłożyć skrzydła wachlarzyka.��Drugi arkusz także złożyć w harmonijkę.��U nasady ogona zrobić nacięcie i wsunąć w nie (do połowy) drugą harmonijkę.��Obydwie części połączyć i skleić tak, by powstał ogon.��Nitkę przewlec od głowy do ogona i zawiesić ptaszka na gałęzi.

195

CZWARTY TYDZIEŃ LISTOPAD


INFORMACJE I CIEKAWOSTKI KIEDY ZWIERZĘTA NAUCZYŁY SIĘ LATAĆ?

Zwierzęta latające powstały najpóźniej, długi czas po wykształceniu się zwierząt pływają-cych i lądowych, od których się zresztą wywodzą.Latające należą do czterech grup. Pierwsze nauczyły się skutecznie machać skrzydłami owady – około 300 mln lat temu. Minęło kolejnych 100 mln lat, nim w ich ślady poszły pradawne gady – pterozaury, rówieśnicy dinozaurów. Ptaki pojawiły się 150 mln lat temu. Ostatnie wzbiły się w niebo nietoperze, które – jak wiemy – są ssakami.Wszystkie wymienione grupy wykształciły specyficzny organ – skrzydła – umożliwiające odpychanie się od powietrza i ograniczyły wagę ciała do koniecznego minimum.

PTAKIPtaki są zwierzętami ciepłokrwistymi. Wszystkie posiadają skrzydła, pióra i dziób. Lekkie, nieprzepuszczalne upierzenie kryje większość ciała. Dzięki piórom ptaki utrzymują odpo-wiednią temperaturę organizmu. Latanie umożliwia im zarówno opływowy kształt ciała, niestawiający oporu powietrzu, jak i skrzydła wyposażone w bardzo mocne pióra. Ale nie wszystkie ptaki potrafią latać.Najbardziej znanym nielotem – czyli ptakiem należącym do tej dziwnej kategorii, jest struś. Na podniebne wyczyny nie pozwala mu ciężar ciała i niewielkie skrzydła. Tę nie-umiejętność zastępuje mocą nóg – w biegu osiąga prędkość 65 km/h. Nieloty możemy także spotkać w polskich zagrodach i na fermach. Trudno przecież nazwać lataniem długi skok przestraszonej kury.

O CZYM OPOWIADA PTASI DZIÓB?Nie chodzi tym razem o dźwięki, jakie wydostają się z ptasiego dzioba, ale o jego kształt. Dziób informuje o trybie życia gatunku. U dzięcioła jest długi, gdyż służy do wybierania owadów z kory. Drapieżniki mają dzioby ostre i wygięte, aby polować i rozrywać mięso. Podobny kształt występuje u papug, ale im z kolei haczyk przydaje się do rozłupywania nasion. Ostre, proste dzioby pomagają ptakom łowiącym ryby nadziewać na nie zdobycz. Kolibry spijające nektar z głębokich kielichów mogą mieć dzioby dłuższe od własnego ciała.

ILE LAT ŻYJĄ PTAKI?Powiedzenie „stara gęś” może mieć swoje uzasadnienie w rzeczywistości, bowiem gęsi, podobnie jak orły, dożywają 50, a nawet 80 lat. Bociany, puchacze, kruki i część papug może osiągnąć nawet 70 lat. Do czterdziestki dociągają kukułki i strusie.

196

��2. TEMAT: Ptaki – cechy charakterystyczne ich budowy

Poznanie pracy ornitologa. Zwyczaje kukułki. Dodawanie wyrażeń dwumianowanych – zł, gr. Jednostka monetarna – grosz. Zapis dźwięku „d”. Ptak – lepienie ptaków z gliny. Fotomontaż zdjęć różnych ptaków – praca w programie graficznym Paint.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,��wiersz J. Tuwima „Ptasie radio”, ��mikrofon, �� pisemka reklamowe z artykułami spożywczymi.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��ORNITOLOG. Dzieci wypowiadają się na temat pracy ornitologa. �� RADY ORNITOLOGA. Czytanie tekstu „Ornitolog” i rad, w jaki sposób obserwować ptaki (Podręcz-nik „Radosne odkrywanie świata”, str. 54).�� PRACA ORNITOLOGA. Pisanie odpowiedzi na pytanie „Na czym polega praca ornitologa?”. �� RADY ORNITOLOGA. Zapisanie kilku rad ornitologa dotyczących obserwacji ptaków. Rozmowa o własnych doświadczeniach. �� PTAKI – RADIOWCY. Nauczyciel czyta fragmenty wiersza J. Tuwima „Ptasie radio”. �� PTASIE RADIO. Audycja na temat życia i zwyczajów kukułek. Praca w grupach. Zadaniem każdej z grup jest przygotowanie, na podstawie tekstu „Kukułka” ciekawej audycji o tym ptaku. Kiedy dzieci są gotowe, każda grupa zasiada przy radiowym stole (dwie połączone ławki, a na środ-ku „mikrofon”, do którego dzieci będą mówiły. Reszta klasy słucha audycji, skupiona wokół „radioodbiornika”, który stoi w rogu sali. Słuchacze siedzą tyłem, aby nie widzieć radiowców, tylko słyszeć (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 55).�� ZWYCZAJE KUKUŁKI. Przepisanie zdań o zwyczajach kukułki do zeszytu (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 55). ��GROSZE. Jednostka monetarna – grosz. Zamiana złotówki na grosze. Dodawanie wyrażeń dwu-mianowanych – zł, gr (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1. str. 67). �� SKLEP SPOŻYWCZY SAMOOBSŁUGOWY – praca w parach. Nauczyciel kładzie na ławkach dzieci pisemko reklamowe z dowolnego sklepu, zawierające zdjęcia artykułów z ich cenami. Tłuma-czy dzieciom, że to jest ich wirtualny sklep. Ustala kwotę, jaką mogą wydać, np. 10 zł. Dzieci „kupują” na przemian – jeden wybrany produkt. Mogą „zakupy” brać w pętle, w dwóch kolorach, albo wycinać i wklejać do zeszytu. Za artykuł, który kupują, płacą papierowymi pieniędzmi. Otrzymują je od nauczyciela, w kopercie. Jest ona wspólna dla pary. Mają do dyspozycji bank-noty i monety. Kupując, dziecko wylicza dokładnie potrzebną kwotę i daje ją do przeliczenia sprzedającemu – koledze z ławki. Ten wkłada pieniądze do kasy-pudełka i następuje zamiana ról. Mogą w razie potrzeby, wydać sobie resztę. UWAGA! Zabawa trwa przez określony czas, który ustala nauczyciel. W zestawie monet powinny znaleźć się grosze. Z racji cen, zakończonych na „99” – dzieci poznają, co to grosz. Zetkną się z zapłatą za kilogram czy sztukę. Poznają realne ceny towarów. Warto skserować, na kolorowym

197



ksero, plansze z pieniędzmi. Najlepiej na grubszych kartkach. Dzieci je w wolnym czasie po-wycinają i rozdzielą do kopert. Zabawę w kupowanie można modyfikować na wiele sposobów. �� ZABAWY MUZYCZNE. Zapis dźwięku „d”. Kanon i znak repetycji (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, Śpiewankowo, str. 50). – Ptasi koncert.Uczniowie mogą naśladować głosy ptaków w dowolny sposób – głosem, na instrumentach, a także na różnych przedmiotach. Bardzo ładnie brzmią gliniane lub plastikowe kogutki, napełnione wodą butelki, fujarki, gwizdki itp. Można też wykorzystać pojemniczek z grochem lub zrobić samemu instrument, którego odgłos przypomina ćwierkanie wróbla.

Po wycięciu szczeliny w pojemniczku, mocuje się cienki sznurek do pokrywki przez wywiercenie w niej otworu. Sznurek przymocowany jest od spodu guzikiem. Pokrywka zostaje zakręcona i dodatkowo oklejona taśmą samoprzylepną. Dźwięk wydobywa się przez okręcanie pojemnika w powietrzu, które gra, wpadając do szczeliny (ok. 2 mm szerokiej).Podczas „ptasiego koncertu” należy zwrócić uwagę, aby dzieci nie grały chaotycznie, wszystkie razem. Od czasu do czasu mogą zabrzmieć wszystkie głosy, ale najczęściej powinno być słychać dwa lub trzy równocześnie.Z uwagi na kanon wprowadzona zostaje nuta d” – d dwukreślne. Jest to dość wysoki dźwięk dla głosu dzieci, ale obniżenie melodii zmusiłoby do wprowadzenia znaków chromatycznych, bemola lub krzyżyka, co nastąpi później. Z tego powodu proponuję grać kanon według zapisu, a śpiewać ewentualnie niżej, od dźwięku c’ lub h’. Kanon może być śpiewany na 2, 3 lub 4 głosy, które mogą się włączać co 2 takty. W drugiej klasie wystarczy zaśpiewać go w dwugłosie.– Repetycja.Do zabawy można wybrać dowolny wiersz, niezbyt długi. Uczniowie ustalą, gdzie postawić znaki repetycji i przeczytają wiersz zgodnie z tymi znakami. Dla urozmaicenia zabawy można zmieniać sposób czytania przy powtórzeniach, na przykład:– za pierwszym razem głośno, przy powtórzeniu cicho,– za pierwszym razem niskim głosem, za drugim wysokim,– za pierwszym razem wolno, za drugim szybko.�� INFORMATYKA. Fotomontaż zdjęć różnych ptaków. Praca w programie graficznym Paint (Prze-wodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział: Zajęcia informatyczne).�� PRACA PLASTYCZNA „Ptaki” – lepienie ptaków z gliny.

PRACA DOMOWA: Przygotowanie ciekawostek, zdjęć, informacji o ptakach: słowiku, dzięciole lub sroce. Dzieci przed pójściem do domu losują karteczkę z nazwą ptaka.

198

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: PTAKI Gipsowe odlewyGlina to dobry materiał do formowania negatywów na gipsowe odlewy. Przygotowując formę do odlewu, trzeba pamiętać, że po zrobieniu odlewu to, co na negatywie jest wklęsłe – będzie wypukłe, a to co wypukłe – będzie wklęsłe. Takie zajęcia ogromnie dyscyplinują. Uczniowie kon-centrują uwagę, aby się nie pomylić. Muszą intensywnie myśleć i przewidywać końcowy rezultat.

MATERIAŁY:�� glina,�� deseczka lub podkładka z folii,�� patyki, patyczki, gwóźdź,�� gips, naczynie, woda,�� drut – 10 cm,�� fartuch.

KROK PO KROKU:�� Z gliny uformować ręcznie płaskie koło, owal, kwadrat lub prostokąt, o grubości ok. 1 cm.�� Kształt ptaka, układ piór, oko wyżłobić patykiem. Brzegi glinianego kafelka obudować „bandą” na wysokość ok. 2–3 cm, aby po wylaniu na formę, gips z niej nie spłynął.��W naczyniu rozrobić gips z wodą.��Uwaga! Gips zawsze wsypujemy do wody.�� Papkę o konsystencji gęstej śmietany wylać na gliniany negatyw. Kiedy gips trochę zastygnie, włożyć w górny bok pętelkę zrobioną z drutu. �� Kiedy odlew będzie już zupełnie twardy i suchy, zdjąć glinę.�� Jeśli uczniowie mają w klasie lub szkolnej pracowni dostęp do gliny, powinni często modelo-wać. Kiedy poznają ptaki, mogą wykonać figurki: sikorki, kaczki, wróble, kolibry. Po wyschnięciu można je pomalować farbami.

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI PTASI ŚPIEW

OGRODOWI ŚPIEWACYCzy pamiętacie, kto poruszył serce cesarza swymi trelami w baśni Christiana Anderse-na? Tylko mistrz słowik potrafił dotrzeć przez uszy do serca władcy. Słuch jest zmysłem, za pomocą którego najczęściej zapoznajemy się z ptakami. Ukryte gdzieś w koronach drzew lub zaroślach gwiżdżą i śpiewają.Jak się to dzieje? Podobnie jak człowiek używają do tego krtani, ale w odróżnieniu od niego korzystają z tzw. krtani dolnej, składającej się z wielu mięśni. Pierścienie tchawi-cy i oskrzeli skostniały tam w bęben przedzielony płytką, tzw. kładką. Stanowi ona oparcie dla dwóch cienkich membran tworzących poduszkę głosową. Membrany zaczynają drgać,

199



kiedy powietrze zostaje wyparte z woreczka brzusznego do oskrzeli. Napięcie membran, a więc i wysokość dźwięku, zmienia mięśnie aparatu. Jeśli wiemy już, jak to robią, może warto dalej zapytać:

DLACZEGO PTAKI ŚPIEWAJĄ?Nie wszyscy ornitolodzy są co do tego zgodni. Najprawdopodobniej ptaki zaznaczają śpie-wem swoją obecność na danym terytorium. Potwierdzają prawo własności i odstraszają potencjalnych konkurentów. Ptasi śpiew może być więc ostrzeżeniem i okrzykiem bojo-wym, a nie zawsze pieśnią miłości, za którą go bierzemy.A może też najzwyczajniej w świecie, tak jak niektórym ludziom, śpiew sprawia ptakom przyjemność?

CZY PTAKI POBIERAJĄ LEKCJE MUZYKI?Czy może śpiew jest umiejętnością wrodzoną? Doświadczenia wykazały, że np. kurczak (to też ptak śpiewający!) pozbawiony słuchu pierwszego dnia po wykluciu, wydaje potem odgłosy nie odróżniające go od rówieśników. To znaczy, że kurze odgłosy zakodowane są w genach.Jeszcze jeden gatunek ptaka, gajówka, hodowana w separacji od braci w komorze dźwię-koszczelnej, śpiewa identycznie jak pisklęta wychowane w naturalnych warunkach. Ina-czej jest z ziębami – odizolowane od kontaktu z innymi śpiewają dużo gorzej, nie potrafią wykonać typowej pieśni zięby, podzielonej na charakterystyczne trzy strofy.

CZY ZIĘBA MOŻE SIĘ NAUCZYĆ GŁOSU SZPAKA?Z faktu, że potrzebna jest im nauka nie wynika, że potrafią się nauczyć głosu dowolne-go ptaka. Z taśmy magnetofonowej wychwytują i powtarzają tylko odgłosy innych zięb, tak jak gdyby mogły się nauczyć wrodzonych wzorów śpiewu.

CZY SZPAK MOŻE SIĘ NAUCZYĆ GŁOSU ZIĘBY?Doskonałymi imitatorami dźwięków są szpaki. Kiedyś trzymano je w klatkach jak dziś pa-pugi. Naśladują nie tylko mowę innych ptaków – świergot wróbla, gęganie gęsi czy kra-kanie wrony, ale potrafią oddać odgłos silnika samochodu, rechot żab albo ludzki głos. Jednego ze szpaków, przedrzeźniacza (urąga), nie znajdziemy w naszym ogrodzie, zamiesz-kuje bowiem Amerykę Północną. Łatwo się domyślić, że nazwę przedrzeźniacza nadano mu nieprzypadkowo. Nie dość, że naśladuje wiernie pieśni innych ptaków, to jeszcze staje się zmorą zwierząt domowych. Koty wabi zalotnym miauczeniem kotki, psy podrywa do biegu znajomym gwizdem właściciela. Przy kurach udaje jastrzębia albo przestraszone-go kurczaka. Trudno go odróżnić od chrząkającej świni, dźwięku wiadra wyciąganego ze studni czy skrzypiących drzwi. Być może jego umiejętność naśladownictwa przyczyniła się do powstania niejednej opowieści o duchach.

200

3. TEMAT: Dziennik obserwacji ptaków Czytanie krótkich tekstów informacyjnych o różnych ptakach. Wspólne redagowanie najważniejszych informacji o niektórych ptakach. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 100 – zadania z treścią. Wykonanie książeczek o wybranych ptakach.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, Wycinanki,�� Przewodnik nauczyciela, cz. 1, ��materiały do gazety o ptakach, duże kartony.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE INFORMACJI. Wybrane dzieci czytają głośno informacje o dudku, wróblu i jaskółce, które znajdują się w „Dzienniku obserwacji ptaków” (Podręcznik „Radosne...”, str. 55-56).��OPIS PTAKÓW. Dzieci ustnie opisują ptaki na podstawie przeczytanych informacji oraz zdjęć (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 55-56).��NOTATKI O JASKÓŁCE I DUDKU. Wklejenie zdjęć i napisanie informacji (Ćwiczenia „Dziennik ba-dacza świata”, str. 19, „Wycinanki”, karta Ptaki).�� REDAKCJA GAZETY. Praca w grupach. Dzieci dobierają się, według wcześniej wylosowanych nazw ptaków. Łączą zgromadzone materiały i planują pracę. Każdy zespół redakcyjny ma przygoto-wać najważniejsze informacje na temat wylosowanego ptaka, w formie strony-stron do gazety o ptakach. Na koniec łączą strony i tworzą okładkę. Wymyślają tytuł gazetki (kartki A3). �� PRZYGOTOWANIE klasowego konkursu ornitologicznego. Stworzenie banku pytań na temat po-znanych ptaków: kukułki, jaskółki, dudka, sroki i dzięcioła. Dzieci wrzucają do słoja po dwie karteczki z pytaniami. �� ROZWIĄZYWANIE zadań z treścią – dopełnianie do 100, porównywanie różnicowe (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 68-69). �� PRZYSMAKI DLA PTAKÓW. PRACA TECHNICZNA. Propozycja dodatkowa.– Tłuste przysmaki. Przygotować naturalny smalec, wymieszać z ziarnami słonecznika, dyni, siemienia lnianego, grubej kaszy, suszonymi owocami zebranymi z krzewów (jarzębiny, aro-nii, dzikiej róży). Masę nakładać do: plastikowych pojemników po jogurtach, w przestrzenie pomiędzy łuski szyszek sosny; formować w silikonowych foremkach do babeczek. Przymocować sznureczki, powiesić na gałązkach drzew. – Chrupiące łakocie. Zmieszać ziarna słonecznika, dyni, kukurydzy, zbóż, suszone owoce, kasze. W kartonowym pojemniku po mleku czy soku (najlepiej 2 l) lub w 5-litrowej butelce po wodzie mineralnej wyciąć dwa otwory w przeciwległych bokach, w połowie wysokości kartonu. Karton ozdobić, przewlec w górnej części sznurek, powiesić. Wsypać przysmaki. Do twardej rolki po papierowym ręczniku kuchennym doczepić sznurek. Rolki posmarować smalcem, a następnie obtoczyć w przygotowanej mieszance.

PRACA DOMOWA: Wklejenie zdjęć ptaków. Warto obejrzeć i omówić, przed pójściem do domu, ich wygląd, aby dzieci je rozpoznały. Można naleźć większe zdjęcia w albumach przyrodniczych (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 18, „Wycinanki”, karta PTAKI).

201



INFORMACJE I CIEKAWOSTKI KIEDY ZWIERZĘTA NAUCZYŁY SIĘ LATAĆ?

SROKAPrzylgnął do niej przydomek „złodziejka” i już nigdy nie wybroni się od zarzutów, mimo że za srebro i złoto chwytają tylko sroki wychowane w ludzkiej niewoli. Dzika sroka nie wpadnie do mieszkania w poszukiwaniu kosztowności. Jest z nami przez cały rok – krzykli-wie skrzeczy nawet zimą. Najgłośniej daje znać o sobie wczesną wiosną, kiedy sroki łączą się w pary. Choć naukowcy zaliczają je do rodziny ptaków śpiewających (tzn. wróblowa-tych) skrzek, jaki z siebie wydają, niewiele ma wspólnego z dźwiękami, które nazywamy ptasim śpiewem. W zimnych okresach roku ptaki te zbijają się w stada i nocują wspólnie w zaroślach, zagajnikach, skupiskach drzew. Rankiem rozlatują się na wszystkie strony w poszukiwaniu jedzenia. Żywią się owadami, owocami, jajami, mniejszymi ptakami. Nie gardzą także schwytaną dżdżownicą czy ślimakiem.Zapewne każdy widział gniazdo sroki – zbitą kulę zbudowaną z suchych, zwiniętych w kłąb gałązek. Odnaleźć ją można na wysokim drzewie i niższym krzaczku. Pośrodku zobaczymy nieckę wymoszczoną ziemią i korzeniami.Każdy chyba wie, jak wygląda ten czarno-biały ptak z połyskującym na zielono ogonem. Sroka nie boi się ludzi i czasem trudno ją przepłoszyć z ogrodowej gałęzi.Sroka, oprócz kuropatwy, jest jedynym ptakiem w Polsce, który zamieszkuje ten sam obszar przez cały rok.

GAWRONZnane są z tego, że o każdej porze roku obsiadają pola i miejskie trawniki. Przylatują wielkimi stadami, głośno kracząc. Noce spędzają w parkach, lasach i na cmentarzach. Gawrony budują swoje mieszkania obok siebie. Gdy opadną liście, zbudowane z drobnych gałązek gniazda są z daleka widoczne na wysokich drzewach. Zaobserwowano, że kolonia gawronów może się składać ze 100 tys. ptaków. Krakanie, harmider, jaki wzbudzają, nie gaśnie ani na chwilę. Choć zdarza się, że wydziobują wrzucone w glebę ziarno, to nie moż-na zaprzeczyć, spełniają pożyteczną funkcję – oczyszczają pola ze szkodników. Po zwięd-łych liściach potrafią rozpoznać roślinę podgryzaną przez pędraka i rozgrzebać grunt, aby go wydostać. Wydaje się, że gawrony nie opuszczają nas przez cały rok. Są to jednak ptaki wędrowne. W listopadzie gawrony „letnie” wędrują na południe i zachód, by przezimować w cieplejszych krajach Europy. Do Polski przylatują ptaki z mroźnych rejonów Rosji i Fin-landii. Polska zima jest dla nich łagodna. Głosy poszczególnych grup gawronów brzmią inaczej. Oddzielone wielkimi odległościami wytworzyły ptasie dialekty. Może się zdarzyć, że się nawzajem nie porozumieją, tak jak ludzie mówiący różnymi językami.

SKOWRONEKCzy to już świt? – ma prawo spytać człowiek obudzony śpiewem skowronka. Można spać spokojnie – ten pracuś rozpoczyna śpiew już na godzinę przed wschodem słońca.Koncertuje, w zależności od klimatu, od końca lutego do lipca. W kwietniu, gdy wybiera terytorium na okres lęgowy, jego arie przybierają na sile. Daje w ten sposób znać o swym

202

istnieniu w tym rewirze. Wzlatuje pionowo do 100 m nad miejscem, w którym samica bu-duje gniazdo, a potem wysiaduje jaja, zawisa czasem na kilkanaście minut, a potem spada w dół. Początkowo wiruje w spirali, a tuż nad ziemią nagle milknie i chowa się w tra-wie. Chociaż skowronek przepada za łanami zbóż, koniczyną czy lucerną, gniazdo buduje w niskiej trawie, nieprzekraczającej 20 cm. Nasz śpiewak bardzo lubi kąpiele w piasku. Drąży mały dołek, tarza się w nim i podrzuca ziarenka na pióra. Na koniec wygładza upie-rzenie. Być może w ten sposób likwiduje pasożyty rodzące się w jego piórkach. Nie należy do ptaków latających zbyt szybko. W godzinę przemierza dystans 40–60 km. W Polsce jest ptakiem wędrownym. Na zimę przenosi się w łagodniejszy klimat. Na wolności żyje nawet 10 lat, choć nie jest to żywot najłatwiejszy. Polują na niego różne zwierzęta: koty, gronostaje, lisy i łasice. Nie oszczędzi śpiewaka nawet jeż. Mało kto wie, że skowronek ma na szczycie głowy zwinięty mały pióropusz. Podrywa go tylko w przypadku poważnego zaniepokojenia – wygląda to tak, jak gdyby włos jeżył mu się na głowie.

SZPAKCóż zrobić z tym mądrym ptakiem, który wiosną likwiduje szkodniki drzew i upraw, ale latem przepada za słodkimi owocami, zwłaszcza czereśniami? Drzewa owocowe pu-stoszeją, nim ręka ogrodnika zdąży po nie sięgnąć. Dobrze by było zapraszać ptaki jedynie na wiosnę, ale szpaki mają ochotę opuszczać nasz kraj dopiero jesienią. Odlatują wtedy do Francji, gdzie mogą łatwiej przetrwać trudny okres. Wspaniale jest obserwować ich gi-gantyczne stada tworzące różne kształty – od zbitej kuli do wyciągniętej wstęgi. We Francji szpaczy przysmak stanowią słodkie winogrona. Dopiero gdy brakuje owoców, odżywiają się nasionami i owadami. Na noce zbierają się w gromady liczące dziesiątki tysięcy pta-ków. Za dnia tworzą mniejsze grupy i patrolują okolice w poszukiwaniu pożywienia. A jeść muszą dużo – 30 g dziennie, czyli prawie połowę ciężaru swojego ciała. To nieprawdopo-dobne, ale gdyby zważyć szpaki zgromadzone na powierzchni 2 ha, to ich łączny ciężar wynosiłby 80 ton!

SOWA PÓJDŹKAJest to bardzo nietypowa sowa. Dziwnie się nazywa, poluje o nietypowej dla sowy porze dnia. Nazwa jej pochodzi od głosu, który wydaje. Przypomina on krzykliwe wołanie: „Pójdź, pójdź!”. Krzyczy zazwyczaj o zmierzchu, ale i w samo południe da się słyszeć jej charakterystyczny głos. Spotkać ją można na łące, siedzącą na samotnej gałęzi. Nie boi się światła dziennego, za dnia wypatruje nieostrożnych gryzoni. Ulubionym pokarmem jej piskląt są dżdżownice i głównie dlatego ugania się za nimi w cieplejszym okresie roku. Kryje się w dziuplach starych drzew owocowych i w żywopłotach. Nie boi się ludzi. Siada na dachu lub kominie domu, czasem gnieździ się w opuszczonym budynku.

GOŁĄB SKALNYPtaki obecne w każdym zakątku naszych miast i w podmiejskich ogrodach przebyły dale-ką drogę od rodzinnych gniazd w górach. Dzikie gołębie skalne są współcześnie rzadko-ścią. Minęło już 7 tys. lat od ich udomowienia, czyli wybudowania pierwszych karmników. Ziarna zbóż i odpady żywności, które ludzie wyrzucali z domów, wabiły gołębie w doli-ny. Przez wieki hodowcy krzyżowali je z ptakami już udomowionymi, otrzymując gołębie pocztowe, ozdobne i użytkowe. Powstało ponad tysiąc ras tych ptaków. Z czasem gołębie

203



przyzwyczaiły się do środowiska miejskiego, opanowując miasto za miastem – od Wenecji po miasta Rosji. Ptaki hodowlane uciekały na wolność i powtórnie dziczały. Kiedyś za-mieszkiwały skały, później wybrały parapety i zakamarki budynków. Rozmnażają się bar-dzo szybko. Rocznie para gołębi spodziewać się może do ośmiu wylęgów zawierających po dwa białe jaja. Niepokoi to mieszkańców miast. Wiadomo bowiem, że gołębie prze-noszą czasem groźne choroby i zanieczyszczają miasto. Na krakowskim rynku ulubionym zajęciem turystów, zwłaszcza dzieci, jest dokarmianie tych ptaków. Ziarno można kupić na miejscu, od ulicznych sprzedawców, już za 50 gr.

CZY GOŁĘBIE PRODUKUJĄ PTASIE MLECZKO?W początkowym okresie rozwoju małego gołębia rodzice karmią go tłustym mleczkiem produkowanym w ptasich wolach. Potem pisklętom gołębia podawane jest rozmiękczone ziarno.

DLACZEGO SYNOGARLICA NAZYWANA JEST SIERPÓWKĄ?Prócz przedstawicieli licznych ras gołębi skalnych od czterdziestu lat przebywa w Polsce inny gatunek gołębia – synogarlica turecka. Początkowo zatrzymywała się w Polsce tylko na lato. Obecnie osiedliła się już w miastach na stałe. Jest inaczej ubarwiona i mniej-sza od miejskiego gołębia. Grzbiet ma beżowoszary, barki – szaroniebieskie, a spód cia-ła – jaśniejszy, z czerwonawym nalotem. Szyję okala czarna półobrączka na białym tle. Od kształtu półobrączki nazywana jest sierpówką. Gdy siedzi na drzewie, jej głos przy-pomina niedoświadczonym kukułkę; innym razem upodabnia się do sowy, gdy w trakcie lotu wydaje odgłos łudząco podobny do sowiego. Tak jak gołębie korzysta z pomocy ludzi lub żywi się miejskimi odpadami.

JERZYKINajlepiej latające polskie ptaki, jerzyki, pojawiają się w Polsce około 23 kwietnia, czy-li w okolicach święta św. Jerzego. Dlatego nie należy robić błędu i wywodzić ich nazwy od „jeża” i pisać „ż” zamiast „rz”. Latem często spotykamy je w miastach. Trudno jest do-kładniej im się przyjrzeć – bezustannie śmigają po niebie.

GDZIE NOCUJĄ JERZYKI?Podobno są gatunkiem, który potrafi spać w locie. Naukowców dziwił fakt, że o zmierz-chu stada tych ptaków unoszą się wysoko i znikają, aby pojawić się w zasięgu ludzkiego wzroku dopiero o poranku. Pewien ornitolog zaintrygowany tym zachowaniem wynajął samolot i na wysokości 2 km nad ziemią odkrył nocą stada jerzyków składające się z kil-kudziesięciu sztuk. Jerzyki rzadko przebywają na ziemi. Gdy przydarzy im się lądowanie, łażą niezdarnie na krótkich nóżkach, podpierając się skrzydłami. Gniazda budują w wy-sokich murach kamienic, zbierając wszystko, co im w locie wpadnie w pazury. Znaleziska spajają szybko twardniejącą śliną. W krajach azjatyckich ta stwardniała wydzielina stano-wi przysmak mieszkańców tamtego regionu.Jerzyk potrafi się również odżywiać w czasie lotu – w tym celu otwiera szeroko dziób. Dla-tego nie potrafi podnosić pożywienia z podłoża, a w hodowli nie pozwala się karmić z ręki.

204

4. TEMAT: Odloty i przyloty ptaków Życie i zwyczaje bocianów. Uzupełnianie zdań na podstawie przeczytanego tekstu. Zadania „Podróż do Afryki”. Zabawy rzutne – podrzucanie i łapanie piłki w różnych pozycjach.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, �� ilustracje ze zdjęciami ptaków, książki, albumy, �� białe i czarne piórka,�� plastelina, kartony w dużym formacie,�� piłki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� INFORMACJE O BOCIANACH. Szukanie informacji na temat życia i zwyczajów bocianów. Praca w grupach. Zadaniem każdej z grup jest wyszukanie w tekście „Bociany” informacji o ptaku. Dodatkowo szukają w innych źródłach, zgromadzonych w klasie (Podręcznik „Radosne odkry-wanie świata”, str. 57).�� PLAKATY O BOCIANIE. Dzieci na dużych arkuszach papieru rysują sylwetę bociana. Potem malu-ją ptaka plasteliną. Urozmaicają pracę białymi i czarnymi piórkami – mocując je za pomocą pla-steliny. Opisują wygląd i tryb życia ptaka w dowolny sposób, np. ptak może o sobie opowiadać. Informacje zapisują na chmurkach, na żabach i co im jeszcze przyjdzie do głowy. Wokół bociana malują krajobraz, które stanowi dodatkową informację o ptaku, np. łąka, staw, bocianie gniazdo na słupie. ��ODLOTY I PRZYLOTY PTAKÓW. Rozmowa z dziećmi na temat odlotów ptaków. Zebranie i zapisa-nie odpowiednich informacji w zeszytach. (Odlatują do Afryki: bociany, jaskółki, dudki, słowiki. Przemieszczają się tam, gdzie jest cieplej: dzikie gęsi, kaczki, łabędzie, szpaki i skowronki. Pozo-stają na zimę: dzięcioł, wróbel, sroka, sójka, sowa, bażant. Przylatują: gil i jemiołuszka). ��OPASKA Z NAZWĄ PTAKA. Wykonanie papierowej opaski z nazwą ptaka. Wybieramy te ptaki, które odlatują i przylatują. Nazwy będą się powtarzać. Dzieci naklejają nazwę ptaka na pasku, a nauczyciel zszywa zszywaczem. Można dokleić stożkowy dziób. �� ZABAWA „Na lotnisku”. Nauczyciel na korytarzu lub w klasie organizuje dwie sale. Jest „Sala przylotów” i „Sala odlotów”. Rozdaje dzieciom opaski. „Ptaki” latają swobodnie. Na hasło: „Jesień” odlatujące ptaki siadają w „Sali odlotów”, a przylatujące gromadzą się w „Sali przylo-tów”. Chodzą i wzajemnie się witają.��QUIZ „Odlatuje, czy zostaje?”. Praca w parach. Tabela składa się z trzech kolumn. W jednej mamy nazwy sześciu popularnych ptaków. Dwie pozostałe zawierają literki oznaczone hasłami: „TAK” lub „NIE”. Dzieci kolorują literki, albo pod hasłem: „TAK”, albo pod hasłem: „NIE”. O poprawności wykonania zadania poinformuje dzieci utworzone z kolorowych literek hasło: „ODLOTY”. �� „PODRÓŻ DO AFRYKI” – czytanie tabeli, udzielanie odpowiedzi na pytania, układanie zadań z treścią o zwierzętach (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 34-37). �� ZABAWY RZUTNE. Podrzucanie i łapanie piłki w różnych pozycjach. Podania piłki w parach.

PRACA DOMOWA: przyniesienie książek, pisemek popularnonaukowych, ciekawostek dotyczą-cych archeologii.

205



INFORMACJE I CIEKAWOSTKI CIEKAWOSTKI O PTAKACH

CZY PTAK MOŻE ZAKOCHAĆ SIĘ W ŻÓŁWIU?W wiedeńskim zoo z całego lęgu ocalał kiedyś tylko jeden mały paw, umieszczony dla ochrony przed zimnem w klatce z żółwiami olbrzymimi. Kiedy urósł, został przeniesio-ny do klatki z pawicami, ale nie zwracał na nie uwagi, lecz zalecał się jedynie do... żółwi.Podobny przypadek spotkał małą gąskę, która wychowywała się z kurczętami. W wieku dojrzałym chorowała z miłości do koguta, a odtrącała wspaniałego gąsiora, który robił wszystko, aby ją zdobyć. Ptaki hodowane poza naturalnymi warunkami wybierają za cel amorów nie tylko inne zwierzęta. W znanym badaczu zachowań zwierzęcych, Konradzie Lorentzu, zakochał się pewien pan kawka. Była to ciężka próba dla owego naukowca. Ptaki mają bowiem zwyczaj okazywać uczucia wobec partnerki, karmiąc ją wprost z dzioba pokarmem wcześniej połkniętym do wola.

JAK PTAKI CHWYTAJĄ PSZCZOŁY?Jad pszczoły nie należy do ptasich przysmaków. Wiele ptaków rezygnuje z takiego posiłku z powodu przykrego smaku. Inne ptaki chwytają owady w poprzek ich ciała i delikatnie naciskają odwłok. Cały jad wycieka na ziemię jak sok z wyciskanej cytryny, a ptak może już zabrać się do uczty.

KTÓRE PTAKI KOCHAJĄ NAJBARDZIEJ?Wybitny znawca zachowań zwierząt, Konrad Lorentz, więź łączącą rodziny gęsi nazwał głęboką miłością. Przejawia się ona nie tylko w różnych formach opieki. Gęsi odprawiają rodzinny rytuał, tzw. krzyku triumfalnego, niedostępny dla ptaków spoza rodziny.

Z JAKIEGO DYSTANSU ORZEŁ ZAUWAŻY SWOJĄ OFIARĘ?Orzeł dostrzeże królika z odległości 3 km. Tak wspaniały wzrok zawdzięcza wrażliwym na światło komórkom umieszczonym w jego oku. Są one rozłożone osiem razy gęściej niż u człowieka. Oczy orła znajdują się w przedniej części głowy. Obrazy z poszczególnych oczu nakładają się i powstaje obraz trójwymiarowy. Dzięki temu ptak może dokładnie określić odległość dzielącą go od ofiary.

KIEDY ZIMORODKI PRZYCHODZĄ NA ŚWIAT?Zimorodki, wbrew temu co sugeruje nazwa, nie rodzą się w czasie zimy. Każdy ornitolog wie, że ten barwny ptaszek przychodzi na świat w okresie od marca do sierpnia. Pocho-dzenie nazwy umacnia fakt, że właśnie o tej porze roku ptaszki opuszczają wydrążone w skarpach nory i odlatują w nowe rejony. Ludzie, którzy zaobserwowali to zjawisko, za-pewne pomyśleli, że są to ptaki nowo narodzone.

DLACZEGO FLAMINGI SĄ CZERWONE?Z powodu koloru ciała nazywane są czerwonakami. Nie jest to naturalny kolor flamingów. Nabierają go od krewetek, które są ich ulubionym pokarmem.

206

5. TEMAT: Archeologia Czytanie i omówienie rozdziału „Karolina i jej dziadek podróżnik”. Podsumowanie zebranych informacji o Karolinie. Wyjaśnienie pojęcia „archeologia”. Oglądanie i opis zdjęć z wykopalisk. Obliczenia pieniężne – rozwiązywanie zadań tekstowych. Zabawy i ćwiczenia z woreczkami.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� zdjęcia, książki, fragmenty filmów związanych z archeologią, �� przedmioty z „wykopalisk”,�� skrzynka z ziemią, �� plastikowa łopatka i szczoteczki, ��woreczki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WYKOPALISKA. Nauczyciel przygotowuje pudło – plastikowe lub drewniane. Wsypuje ziemię ogrodową. Następnie zakopuje „znaleziska z przeszłości”, np. dzbanuszek z gliny, starą monetę, kawałek tkaniny, pierścionek z tombaku. Wybrane dzieci „wykopują” skarby plastikową łopatką. Inne oczyszczają za pomocą szczoteczki. Ustawiają znaleziska na stoliku pod tablicą z napisem: „EKSPOZYCJA”.��WYKOPALISKA. Można zorganizować szukanie schowanych przedmiotów w klasie lub w szkole albo na terenie szkolnego podwórka. Improwizację zaczynamy od napisanie do dzieci listu, od archeologów, którzy mają informacje, że na terenie ich szkoły mogą znajdować się przedmioty, które zostały zakopane w starożytności. �� ARCHEOLOG. Odpowiedzi dzieci na pytanie: „Kim są z zawodu ludzie, którzy szukają i badają pozostałości z przeszłości?”. �� ARCHEOLOGIA I WYKOPALISKA. Opowiadanie nauczyciela o wykopaliskach i pracy archeologa. Oglądanie zdjęć, książek, które zgromadzili nauczyciel i dzieci. Można obejrzeć fragmenty fil-mów związanych z archeologią. ��WAŻNA INFORMACJA DLA POSZUKIWACZY. Znaleziska z przeszłości są własnością państwa, na-wet jeśli je znajdziemy w domowym ogródku. W takiej sytuacji, należy je zanieść do Muzeum Archeologicznego. �� PLANSZA. Czytanie i oglądanie planszy „Archeologia” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zagi-nionego skarbu”, str. 80-81).�� CZYTANIE przez nauczyciela rozdziału „Karolina i jej dziadek podróżnik” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 75-78).��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu. Zwrócenie uwagi na kolejność zdarzeń. Można ułożyć i zapi-sać plan wydarzeń w zeszycie. �� ZABAWA W DETEKTYWA. Praca w grupach. Czytanie rozdziału „Karolina i jej dziadek podróżnik”. Ułożenie i zapisanie jak największej liczby pytań, dotyczących Karoliny, na podstawie przeczy-tanego tekstu.��WYBÓR NAJLEPSZYCH DETEKTYWÓW. Każda grupa czyta swoje pytania, pozostałe dzieci na nie odpowiadają.

207



�� PRAWDZIWE INFORMACJE. Zaznaczenie prawdziwych informacji o Karolinie (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 29). �� PORTRET KAROLINY. Narysowanie portretu Karoliny z wyobraźni (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwa-cza skarbu”, str. 28). �� ROZWIĄZYWANIE zadań tekstowych o płaceniu. Obliczanie wartości zakupów i reszty (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 70-71). �� ZABAWY I ĆWICZENIA z woreczkami.

PRACA DOMOWA: przyniesienie książek, pisemek popularnonaukowych, ciekawostek dotyczą-cych archeologii.

208

1. TYDZIEŃ Mój dom ...............................................................................................................................210

Domowe obowiązki .............................................................................................................212

Co wiesz o swojej rodzinie? ............................................................................................. 214

Plany, organizacja dnia ..................................................................................................... 216

Różne formy komunikacji pisemnej ...............................................................................217

2. TYDZIEŃ Punktualność – ważna cecha człowieka ....................................................................... 218

Żarty i zabawne sytuacje ...................................................................................................219

Plan dnia .............................................................................................................................. 220

Pies – przyjaciel człowieka ...............................................................................................221

Pies – przyjaciel człowieka .............................................................................................. 226

3. TYDZIEŃ Nadchodzą święta ...............................................................................................................227

Ludzie czekają na twoją pomoc ...................................................................................... 229

Nasza choinka ..................................................................................................................... 230

Święty Mikołaj – prawda czy fikcja? ............................................................................... 234

Nadchodzi Nowy Rok ........................................................................................................ 238

209

GRUDZIEŃ

GRUDZIEŃ PIERWSZY TYDZIEŃ

1. TEMAT: Mój domWypowiedzi dzieci na temat „Czy mój dom to tylko cztery ściany?”. Czytanie i omówienie wiersza D. Gellner „Dom”. Mnożenie jako zapis dodawania jednakowych składników. Zapis działań za pomocą dodawania i mnożenia. Kształtowanie sił ramion – zwis czynny i bierny na drabince. Wykonanie dekoracyjnej wizytówki na drzwi pokoju.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� szary papier, kserokopie tangramu,�� płyta CD z odgłosami domu.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� SKOJARZENIA ze słowem „dom”. Nauczyciel wiesza na tablicy prostą sylwetę domu wyciętą z szarego papieru. Dzieci zapisują na osobnych karteczkach wyrazy – skojarzenia, które mają ze słowem „DOM”. �� SEGREGOWANIE kartek na grupy: „Budynek”, „Postacie”, „Uczucia”, „Wspomnienia”, „Inne skoja-rzenia” (to będą wyrazy typu: mama, pokój, miłość, zapach, dzieciństwo, bezpieczeństwo itd.). Oklejenie domu karteczkami pogrupowanymi pod hasłami. ��WAŻNE PYTANIE: „Czy mój dom to tylko cztery ściany?”. Dzieci swobodnie wypowiadają się na to pytanie. �� CZYTANIE przez nauczyciela wiersza D. Gellner „Dom” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świa-ta”, str. 58). Omówienie treści wiersza („Co robi wiatr?”, „Co robi dom?”, „Jak gra dom?”).�� CZYTANIE ciche wiersza. Zaznaczanie wyrazów określających dźwięki, które można usłyszeć w domu.��DOMOWE DŹWIĘKI. Słuchanie różnych domowych dźwięków nagranych na płytę i odgadywanie ich pochodzenia.��KONKURS. Nauczyciel dzieli dzieci na grupy pięcioosobowe. Każda z grup ma opracować własną interpretację wiersza. Dzieci dzielą się zwrotkami do czytania, przygotowują dźwięki, które będą obrazować treść wiersza, np. na słowa „Gwiżdże wiatr, szumi wiatr…” dzieci mogą cichutko gwiz-dać podczas recytacji wiersza, po usłyszeniu słów „gra na szybach…” – mogą delikatnie stukać w szybę. Dzieci wspólnie, w grupie wymyślają efekty dźwiękowe. W czasie, gdy każda z grup czyta wiersz z wykorzystaniem wymyślonych efektów dźwiękowych, nauczyciel nagrywa występ. Wygrywa grupa, której interpretacja była najciekawsza. �� CZASOWNIK. Wyjaśnienie pojęcia „czasownik”. Określenie pytań, na które odpowiadają czasow-niki. �� ZABAWA. Wybrane dziecko pokazują jakąś czynność, a reszta zgaduje. Nauczyciel zapisuje nazwę tej czynności na tablicy.�� POSZUKIWANIA CZASOWNIKÓW. W wierszu „Dom” dzieci szukają czasowników, które są odpo-wiedzią na pytania: „Co robią – wiatr, deszcz, dom i winda (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 62).��UZUPEŁNIANIE zdań rzeczownikami i czasownikami (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 63).�� PRZYSŁOWIA O DOMU. Układanie z rozsypanki i zapisanie dwóch przysłów o domu (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 63, ćw. 3).

210

�� PTAK Z WYOBRAŹNI. Dzieci otrzymują skserowany tangram. Z siedmiu części-tanów układają ptaka. Przyklejają na kartce w okienku (okienko powinno mieć wielkość połowy kartki formatu A4). Kolorują części i dorysowują szczegóły, np. oko. Na koniec nadają ptakowi nazwę według własnego pomysłu i piszą o nim kilka zdań (miejsce zamieszkania, wygląd, tryb życia, pożywie-nie, zwyczaje itp.). ��MNOŻENIE jako dodawanie jednakowych składników. Zastępowanie dodawania mnożeniem (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 38-40). ��KSZTAŁTOWANIE SIŁY RAMION. Zwis czynny i bierny na drabince.�� PRACA PLASTYCZNA. Wykonanie dekoracyjnej wizytówki na drzwi pokoju.

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: DEKORACYJNA WYWIESZKA

Każde dziecko chce mieć w domu własny kąt, do którego nikt nie zagląda, aby od czasu do czasu zostać samo ze swoimi tajemnicami. Zamiast ukrywać się czy zamykać w pokoju, może wykorzy-stać dekoracyjne wywieszki na drzwi pokoju lub klamkę.

MATERIAŁY:�� ładny, wycięty z pudełka kartonik (10 x 15 cm),�� biały papier rysunkowy (10 x 15 cm),�� kredki bez oprawek, np. „Bambino”,�� stare, kolorowe czasopisma, nożyczki,�� klej, podkładka.

KROK PO KROKU:��Na kartonik wycięty z pudełka nakleić dokładnie biały papier rysunkowy. �� Z czasopism wyciąć litery potrzebne do ułożenia napisu. Muszą one być podobnej wielkości i w pasujących do siebie kolorach. Uwaga! Komponując napis, zwróć uwagę na zasady pisowni. �� Zrobić tło pasujące do liter.�� Litery ponownie ułożyć na kartoniku, tak by napis znajdował się pośrodku.�� Prostokąciki z literami lekko obrysować ołówkiem.�� Przykleić, dociskając pracę czystą kartką.�� Ramkę ozdobić rysunkiem.�� Zawieszkę zrobić w formie sznurkowego lub kartonowego haczyka.

211

PIERWSZY TYDZIEŃ GRUDZIEŃ


2. TEMAT: Domowe obowiązkiCzytanie i omówienie opowiadania „Sobota”. Ustalenie kolejności wydarzeń. Powtórzenie wiadomości o czasowniku i rzeczowniku. Mnożenie w zakresie 30 – zapis dodawania jednakowych składników. Prezentacja „Moja rodzina”– pierwsze zastosowanie programu PowerPoint. Podania i chwyty piłki koszykowej.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� Przewodnik nauczyciela, cz. 1.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��OBOWIĄZKI DOMOWE. Wypowiedzi dzieci na temat ich zajęć i domowych obowiązków.�� CZYTANIE przez nauczyciela opowiadania „Sobota”. Zadaniem uczniów jest zapamiętanie jak największej liczby szczegółów z opowiadania (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 59 ).��KONKURS „Kto zapamiętał najwięcej szczegółów?”. Nauczyciel zadaje szczegółowe pytania dotyczące czytanego tekstu (np. „Z czym mama biega po całym mieszkaniu?”, „Co najczęściej robi tata?”, „Ile pokoi ma babcia?”, „Co robili Beata i Janek?”).�� INNE ZAKOŃCZENIE. Ułożenie ustnie innego zakończenia opowiadania. �� RZECZOWNIK. Przypomnienie wiadomości o rzeczowniku. ��GRA „Rzeczownikowe domino”. Praca w parach. Dzieci tworzą listę rzeczowników na wzór domina. Piszą wyrazy wierszami. Ostatnia litera pierwszego wyrazu jest pierwszą następne-go. Nauczyciel podaje pierwszy rzeczownik, np. „mak”. Po upływie danego czasu sprawdzamy poprawność wykonania zadania i liczymy punkty. Za każdy rzeczownik dzieci otrzymują punkt. Jeśli w wyrazie wystąpi błąd ortograficzny, to nie mają przyznanego punktu. �� CZASOWNIK. Przypomnienie wiadomości o czasowniku. Ciche czytanie opowiadania „Sobota” i podkreślanie w zdaniach czasowników. Napisanie czasowników w zeszycie. �� „MOJE STAŁE DOMOWE OBOWIĄZKI”. Dzieci wypełniają tabelki. Tabelka ma układ pionowy, z podzieleniem na wiersze – miejsca na wpisanie wyrazów. Pod hasłem tabeli jest pytanie po-mocnicze: „Co robię?”. Dzieci piszą czasowniki. Wklejają tabelkę do zeszytu. �� ZAPIS DZIAŁAŃ za pomocą dodawania i mnożenia. Porównywanie różnicowe (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 72-73). �� PODANIA I CHWYTY piłki koszykowej. Rzuty piłki oburącz o ścianę.�� INFORMATYKA. Prezentacja „Moja rodzina” – pierwsze zastosowanie programu PowerPoint (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).

212

ZAJĘCIA EMPIRYCZNE: KOSZ NA ŚMIECIDzieci zwykle pomagają rodzicom w pracach domowych. Mają stałe nieskomplikowane obo-wiązki. Często należy do nich wyrzucanie śmieci. Zaniesienie plastikowego worka do pojemnika lub wrzucenie go do zsypu pozornie nie wymaga myślenia. Jeżeli jednak zastanowimy się głę-biej nad zawartością kosza na śmieci, okaże się, że są one poważnym problemem w skali kraju i świata. Ludzkość rocznie produkuje miliardy ton śmieci. Najczęściej trafiają one na wysypi-sko. Wielkie hałdy szpecą otoczenie, wydzielają nieprzyjemne zapachy, zajmują duży teren, który można by wykorzystać zupełnie inaczej. Nowocześniejsze sposoby radzenia sobie ze śmieciami to spalanie i utylizacja.Każdy chociaż raz w życiu stwierdził, że kosz jest już pełen śmieci. Nie znam też nikogo, kto w takiej sytuacji nie upychałby odpadków, by zmniejszyć ich objętość. Zbadajmy, na ile jest to możliwe.

Potrzebne będą nam plastikowe butelki po napojach, puste kartony po sokach i puszki o poj. 0,33 l. Po załadowaniu ich do worka na śmieci stanowią całkiem pokaźny, choć lekki pakunek. Zadaniem dzieci będzie przepakowanie ich do worka o połowę mniejszego. Szybko okaże się, że zgniatanie puszek i kartonów jest wspaniałą zabawą. Problem może być tylko z butelkami – aby je pognieść, trzeba pamiętać o zdjęciu nakrętki.

W prosty sposób możemy przekonać dzieci, że objętość wyrzuconych śmieci zależy tylko od ich producentów. Segregowanie śmieci najłatwiej przeprowadzić jeszcze w mieszkaniu. Z roku na rok rośnie świadomość ekologiczna Polaków. Gminy inwestują w specjalne pojemniki na papier szkło i plastik. Surowce tak zebrane są później wykorzystywane ponownie, by zaoszczędzić ener-gię, wodę, drewno.Papier:

– na wysypisku rozkłada się po kilkunastu miesiącach,– recykling to produkcja: papieru pakowego, papieru toaletowego, tektury,– zbieranie makulatury ratuje lasy (wydrukowanie jednego wydania dziennika to zużycie ok. 25 tysięcy drzew).

Plastik: – na wysypisku nie rozkłada się,– recykling to produkcja nowych wyrobów z plastiku.

Puszki metalowe: – na wysypisku nie rozkładają się,– złom metalowy trafia do hut, gdzie po przetopieniu jest surowcem do nowej produkcji.

Odpadki kuchenne, tzw. śmieci różne, mogą trafić albo na wysypisko, albo na kompost, gdzie po trzech latach zmienią się w ziemię próchniczą.

213



3. TEMAT: Co wiesz o swojej rodzinie?Wypowiedzi dzieci na temat: „Moja rodzina” na podstawie przyniesionych albumów i nagranych wywiadów z osobami z najbliższej rodziny. Stopnie pokrewieństwa. Czytanie opowiadania ks. Jana Twardowskiego „Co wiesz o swojej rodzinie?”. Uzupełnianie zdań na podstawie przeczytanego tekstu. Posługiwanie się pojęciami: czynniki, iloczyn. Przemienność mnożenia. „Rodzina” – kolaż z kolorowych gazet. Minipiłka ręczna – podnoszenie w biegu i marszu, toczenie..

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE:�� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� nagrane wywiady z członkami rodziny,�� zdjęcia rodzinne, �� kolorowe pisma.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WYWIADY. Wysłuchanie nagranych wywiadów z członkami rodziny.�� RODZINNE ZDJĘCIA I ALBUMY. Oglądanie rodzinnych zdjęć i albumów. �� CZYTANIE przez nauczyciela opowiadania J. Twardowskiego „Co wiesz o swojej rodzinie?” (Pod-ręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 60-61).��OMÓWIENIE wysłuchanego opowiadania. Pytanie: „Dlaczego Jurek nie mógł dokończyć wypra-cowania na temat swojej rodziny?”.�� RODZINY. Wypowiedzi dzieci na temat ich rodzin („Ilu osobowe mają rodziny?”, „Jakie znają rodzinne tradycje?”, „Kto z członków rodziny jest najweselszy, a kto najpoważniejszy?”).�� STOPNIE POKREWIEŃSTWA. Określanie stopni pokrewieństwa w rodzinie. Zaznaczenie, że nie-które określenia są rzadko używane (mama, tata, babcia, dziadek, ciocia, wujek, stryj, pradzia-dek, prababcia, siostrzenica, wnuczek, prawnuczek, szwagier, bratowa). ��UZUPEŁNIANIE ZDAŃ na podstawie opowiadania „Co wiesz o swojej rodzinie?”. Wpisywanie imion członków własnej rodziny. Przypomnienie o wielkiej literze w imionach i nazwiskach (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 66).�� PRZYSŁOWIA O DOMU. Praca w parach. Układanie z rozsypanki wyrazowej i zapisanie przysłów w zeszycie: „Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej”, „Lepszy domek ciasny, ale własny”. Dzieci otrzymują kopertę, a w niej wyrazy w dwóch kolorach. Wyjaśnienie znaczenia przysłów. �� LICZBY W MNOŻENIU. Nazywanie liczb w mnożeniu: czynnik, czynnik, iloczyn (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 44). Zapis w zeszycie.�� PRZEMIENNOŚĆ MNOŻENIA „Tabliczka czekolady”. Podzielenie tabliczki czekolady na kilka czę-ści w kształcie prostokąta. Liczenie czekoladek w każdej części za pomocą dodawania i mnoże-nia. Postawienie znaków równości między zapisami: 5 + 5 + 5 + 5 = 4 x 5 = 20; 4 + 4 + 4 + 4 + 4 = 5 x 4 = 20.Wniosek: 4 x 5 = 5 x 4.��WAŻNA INFORMACJA. Zapisanie pod obliczeniami zdania: „MNOŻENIE JEST PRZEMIENNE” (Pod-ręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 41).�� SPRAWDZANIE prawa przemienności mnożenia. W zeszycie matematycznym dzieci rysują po kratkach prostokąty – kawałki czekolady o różnych obwodach. Dzielą prostokąty na-kwadraciki o boku 1 cm (dwie kratki). Muszą tak zaplanować długość boków, aby były one

214

podzielne przez dwa. Warto tu wspomnieć o liczbach parzystych. Ograniczamy liczbę kratek do 30. Zapisują samodzielnie obliczenia w postaci mnożenia dwoma sposobami. W innej wersji nauczyciel może podawać wymiary prostokątów. �� ROZWIĄZYWANIE zadań z treścią. Porównywanie różnicowe i ilorazowe (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 43).��MINIPIŁKA RĘCZNA. Podnoszenie piłki w biegu, marszu, toczenie piłki.�� PRACA PLASTYCZNA. Praca w grupach. Plakat „Rodzina”. Kolaż z kolorowych gazet. Dzieci wycinają elementy kompozycji z kolorowych pism, łączą je w całość.

PRACA DOMOWA: 1. Wyszukanie i przygotowanie do czytania wiersza o tematyce rodzinnej (praca dla chętnych). 2. MOJA RODZINA. Praca plastyczna. Na kartonie lub brystolu każdy z członków najbliższej rodziny dziecka (można też wliczyć zwierzęta domowe) tworzy odcisk swojej dłoni zamoczonej w farbie plakatowej. Odciski mogą być w jednym kolorze lub w różnych kolorach, obok siebie czy nachodzące jeden na drugi. Odciski powinny dać dziecku możliwość stworzenia później peł-nej pracy plastycznej – dłonie mogą być koronami drzew, kwiatami we wspólnym bukiecie czy elementami graficznymi dowolnej pracy. Dzieci przynoszą pracę do szkoły, tam dodatkowo ją ozdabiają i wykańczają. Można pracę oprawić w ramkę lub nakleić ją na kolorowy większy karton, tworząc passe-partout. Praca ta może stanowić wspaniały prezent dla kogoś z rodziny.

215



4. TEMAT: Plany, organizacja dniaCzytanie i omówienie planu działań „Walecznych Serc”. Uzupełnianie planu działań. Obliczenia pieniężne. Wyrażenia mianowane. Pojęcia: cena, wartość, koszt. Doskonalenie przewrotu w przód i w tył.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE WIERSZY o tematyce rodzinnej. Chętne dzieci wyszukały i przygotowały czytanie w domu. ��OPIS RODZINY. Redagowanie tekstu opisującego rodzinę według wzoru (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 67, z. 2).�� CZYTANIE rozdziału „Plan działań” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 79).��OMÓWIENIE planu działań (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 79).��UZUPEŁNIANIE TREŚCI planu działań „Kto i co robi?” (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 30).��GRUDNIOWY PLAN DZIAŁAŃ. Zaplanowanie grudniowego planu działań. Dzieci otrzymują kartkę z hasłem: „Mój grudniowy plan działań”. Wymyślają i zapisują w punktach zdania, które zaczy-nają się od czasownika w formie bezosobowej. Można je poinformować, że takie czasowniki to bezokoliczniki. Odpowiadają na pytanie: „Co robić?”. Nauczyciel dla przykładu, pisze na tabli-cy bezokoliczniki, które zaczynają postanowienia „Walecznych Serc” w ich planie działań (Pod-ręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 79).��OBLICZENIA związane z kupowaniem i kosztem zakupów (Podręcznik „Małe i duże matematycz-ne podróże”, str. 45). ��DOSKONALENIE PRZEWROTU w przód i w tył.

216

5. TEMAT: Różne formy komunikacji pisemnej Listy, pocztówki, telegramy, SMS-y, e-maile itp. Czytanie i omówienie rozdziału „Dziwny list”. Ocena postępowania Zosi, jej koleżanek i kolegów. Obliczenia pieniężne – cena, wartość, koszt. Papeteria – przygotowanie papeterii, dekorowanie papieru listowego i kopert.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� białe koperty, �� kolorowe kartki,�� kolorowe elementy świąteczne do naklejania.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Dziwny list” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zagi-nionego skarbu”, str. 82-83).��OMÓWIENIE wysłuchanego listu. Ocena postawy Zosi, jej koleżanek i kolegów.�� CZYTANIE ciche rozdziału. Odszukanie w tekście wypowiedzi Zosi.�� RÓŻNE FORMY KOMUNIKACJI. Wypowiedzi dzieci na temat różnych form komunikacji – listy, pocztówki, telegramy, SMS-y, e-maile itp.�� LIST. Uzupełnianie treści listu z wykorzystaniem podanych wyrazów (Ćwiczenia „Zeszyt poszu-kiwacza skarbu”, str. 31).��OMÓWIENIE budowy listu. Dzieci z nauczycielem ustalają i zapisują punkty pod hasłem: „Zasady pisania listu”: – miejscowość i data, – nagłówek, – wstęp, – treść listu, – pozdrowienia,– podpis nadawcy,– „PS”, czyli dopisek. �� ZWROTY GRZECZNOŚCIOWE. Pod planem dzieci zapisują typowe zwroty grzecznościowe: „Cię”, „Tobie”, „Wam”, „Ci”, „Was”. �� LIST DO KOLEŻANKI LUB KOLEGI. Dzieci piszą list do nowej koleżanki lub kolegi, w którym opo-wiadają o swoich rodzinach i swoich najbliższych. ��MNOŻENIE jako zapis dodawania jednakowych składników. Rozwiązywanie zadań „Sklep owo-cowo-warzywny”. Wyrażenia mianowane – kg, zł (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 74-75). �� PRACA PLASTYCZNA – przygotowanie papeterii. Dekorowanie papieru listowego i kopert ele-mentami świątecznymi.

217


GRUDZIEŃ DRUGI TYDZIEŃ

1. TEMAT: Punktualność – ważna cecha człowieka Czytanie i omówienie wiersza D. Wawiłow „Szybko”. Omówienie zasad pisowni wyrazów z „h”. Mnożenie w zakresie 50 – rozwiązywanie zadań z treścią. Nauka i śpiewanie kolęd. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Słownik ortograficzny.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez nauczyciela wiersza D. Wawiłow „Szybko” (Podręcznik „Radosne odkr...”, str. 62). ��OMÓWIENIE wysłuchanego wiersza („Co chciałby robić bohater wiersza?”, „Czy o tym samym marzą dzieci?”).�� SWOBODNA INTERPRETACJA WIERSZA. Dzieci czytają samodzielnie wiersz. Uczą się na pamięć wybranego fragmentu w czasie wyznaczonym przez nauczyciela. Można wymyślić melodię do wiersza i zaśpiewać go.�� RECYTACJA. Opracowanie i wykonanie zbiorowej recytacji wiersza według pomysłów dzieci. �� RYMY. Nauczyciel pyta dzieci o wyrazy rymujące się: „Na czym polega <zgranie> pary?”, „Gdzie szukać w wierszu rymów?”, „Co to jest wers?” itp. Dzieci szukają i podkreślają w tekście wiersza wyrazy rymujące się. Zapisują je w zeszytach.�� ZABAWA „Zgrane pary”. Dzieci otrzymują karteczki z wyrazami, mogą one pochodzić z wiersza. Zadaniem dzieci jest połączenie wyrazów w pary, które utworzą rym. Tak dobrane pary zapisują na kartce. �� CODZIENNY POŚPIECH w naszych rodzinach. Co możemy zrobić, aby dni były spokojniejsze? Burza mózgów. Zapisanie propozycji. �� ZASADY PISOWNI wyrazów z „h” – omówienie (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 63). ��NIE ŚPIESZ SIĘ! Praca plastyczna w grupach. Wykonanie dowolną techniką plakatów zachęcają-cych do tego, aby starać się unikać ciągłego pośpiechu.��HISTORYJKA ORTOGRAFICZNA. Praca zespołowa. Układanie historyjki ortograficznej z wyrazami z „h”. Dzieci losują po jednym wyrazie z „h”, który jest oznaczony numerkiem. Dzieci siedzą w kręgu. Uczeń z numerem jeden zaczyna opowiadanie. Zaczynamy od wyrazu „hipopotam”. Następne dziecko układa kolejne zdanie ze swoim wyrazem. Stara się, aby tworzyło logicz-ny ciąg zdarzeń. W ułożonym zdaniu może być tylko jeden wyraz z „h”. Nauczyciel włącza się do opowiadania – naprowadza, modyfikuje itd. Przykładowy zestaw wyrazów: Podhale, hala, hotel, hipopotam, Henryk, hak, hamak, haft, herbata, herbatniki, humor, helikopter, huragan, huk, harmider, hulajnoga, hamulec.��KONKURS. Praca w grupach. Dzieci sporządzają listę zapamiętanych wyrazów. Wygrywa zespół, który zapisze najwięcej wyrazów. ��WYRAZY z „h”. Pisownia wyrazów z „h” (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 68-69).��MNOŻENIE w zakresie 50. Rozwiązywanie zadań z treścią (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1 str. 76-77). �� ZAJĘCIA MUZYCZNE. Nauka i śpiewanie kolęd.

PRACA DOMOWA: Przyniesienie pisemek dla dzieci z żartami, dowcipami itp.

218

2. TEMAT: Żarty i zabawne sytuacje Wypowiedzi dzieci. Udzielanie odpowiedzi na pytanie: „Jakie powinny być żarty?”. Czytanie i omówienie rozdziału „Klasowy żart”. Mnożenie w zakresie 50 – „Plan ogrodu cioci Dorotki”.Minikoszykówka – kozłowanie, gry zespołowe. Karykatury – praca w programie Paint.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,�� gąbkowe noski, �� reprodukcja obrazu J. Matejki z portretem Stańczyka,�� pisemka dla dzieci z żartami.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ŻARTY. Rozmowa na temat „Jakie powinny być żarty?” („Czy powinny być miłe dla wszystkich?”, „Czy można się śmiać z innych?”, „Czy można żartować?”, „Kiedy należy zakończyć żarty?” itp.).��WYSTĘP KLAUNA. Dzieci organizują arenę cyrkową. Ustawiają odpowiednio krzesełka. Nauczy-ciel rozmawia z dziećmi o humorze: postaci, słownym i sytuacyjnym. Mówi o tym, jak ważna jest mimika i „mowa ciała”. Chętne dzieci zakładają nosek z gąbki i odgrywają różne śmieszne historyjki, albo opowiadają dowcipy. Publiczność nagradza występy brawami. ��NADWORNY BŁAZEN. Poznanie historii królewskiego błazna – Stańczyka. Dostrzeżenie różnicy między klaunem a błaznem. Klaun śmieje się z siebie, bo ma za zadanie rozśmieszyć widownię. Błazen królewski to był bystry obserwator, który śmiał się z innych – nawet z króla. Król nie miał mu tego za złe, a wręcz oczekiwał mądrych uwag. Błazen robił to w bardzo dyplomatyczny sposób, aby nikogo nie urazić, a w żartach powiedzieć czasami gorzką prawdę. �� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Klasowy żart” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 84-85).��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu („Czy klasowy żart był żartem miłym dla <<Walecznych Serc?>>”, ocena postępowania klasy).�� SCENA HUMORU „Dobry żart tynfa wart”. Praca w grupach. Wyjaśnienie powiedzenia. Dzieci przygotowują program występu według własnego pomysłu. Korzystają z pisemek dla dzieci z żartami. Można też powycinać żarty, nakleić na dużym papierze i nadać tytuł planszy, np. „Żarty nie na żarty”.��MNOŻENIE w zakresie 50. Nauczyciel przejście do matematyki może zacząć od powiedzenia: „Żarty na bok”. Rozwiązywanie zadań „Plan ogrodu cioci Dorotki” – mnożenie w zakresie 30. Utrwalenie własności prostokąta: „boki przeciwległe są równej długości” (Ćwiczenia „Na tro-pach matematyki”, cz. 1, str. 78-79).��MINIKOSZYKÓWKA – kozłowanie, gry zespołowe.�� INFORMATYKA. Karykatury – praca w programie Paint (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).

PRACA DOMOWA: Nauka czytania rozdziału „Klasowy żart” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 83-84).

219

DRUGI TYDZIEŃ GRUDZIEŃ


3. TEMAT: Plan dniaCzytanie i omówienie rozdziału „Zaplanowana akcja”. Ustny opis przebiegu zaplanowanych działań „Walecznych Serc”. Pisanie planu zajęć. Mnożenie jako zapis dodawania jednakowych składników. Podanie piłki koszykowej w dwójkach – gra w minikoszykówkę. Wykonanie kukły symbolizującej zimę. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,��materiały rozmaite do wykonania kukły (biała fizelina, firanki i koronki, folia spożywcza, tasiemki itp.).

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� PLANOWANIE. Rozmowa o planowaniu. Rodzaje planów: lekcyjny, tygodniowy, miesięczny, rocz-ny itp. �� PLAN MICHAŁA. Porządkowanie planu dnia Michała (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 70, z. 1).��MÓJ PLAN ZAJĘĆ. Pisanie planu zajęć na najbliższą sobotę (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 71, z. 3).�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Zaplanowana akcja” (Podręcznik „Ala i Adam na tro-pach zaginionego skarbu”, str. 86-87).��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu. Ustny opis przebiegu zaplanowanych działań.�� CZYTANIE ciche tekstu przez dzieci. Podkreślanie w tekście zdań opisujących wygląd kukły.�� RYSOWANIE kukły – przynęty na psa. Rysunek według opisu (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 32).�� ZIMA. Wykonanie kukły z materiałów zorganizowanych przez nauczyciela według pomysłu dzie-ci. Praca zespołowa. Tworzą panią Zimę, która będzie im towarzyszyć w klasie do wiosny. Będzie to zimowy akcent w sali, np. zamiast gazetki tematycznej o zimie. Koronacja na królową powin-na odbyć się 22 grudnia. Biorąc pod uwagę ferie świąteczne, trzeba to uczynić z wyprzedzeniem. ��MNOŻENIE. Zastępowanie dodawania jednakowych składników mnożeniem (Ćwiczenia „Na tro-pach matematyki”, cz. 1, str. 80-81). ��NAUKA PODANIA piłki koszykowej w dwójkach. Gra w minikoszykówkę.

PRACA DOMOWA: Przyniesienie książek o psach, ilustracji i zdjęć psów.

220

4. TEMAT: Pies – przyjaciel człowieka Wypowiedzi dzieci na temat czworonożnych przyjaciół. Czytanie fragmentów książki „O psie, który jeździł koleją”. Przygotowanie plakatów „Pies – przyjacielem człowieka”. Zorganizowanie zbiórki na schroniska dla psów – zebranie potrzebnych rzeczy, np. karmy. Obliczenia pieniężne – obliczanie kosztu zakupów i reszty. Biegi na czworakach z przeszkodami. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� książka L. J. Kerna „Ferdynand Wspaniały”,�� albumy o psach, zdjęcia, książki, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1. �� karton w dużym formacie, �� kolorowe pisma ze zdjęciami psów.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez nauczyciela fragmentu książki L.J Kerna „Ferdynand Wspaniały”.��WYPOWIEDZI dzieci na temat ich własnych psów („Jakiej są rasy?”, „Co psy lubią robić, a czego nie lubią?” itp.).�� PISANIE INSTRUKCJI „Instrukcja obsługi psa”. Praca w parach. Dzieci podają sposoby, co może zrobić właściciel psa, aby zwierzę było szczęśliwe. Dopisują zdania według własnego pomysłu:Gdy pies jest smutny – … Gdy pies pragnie zabawy – … Gdy pies gryzie kanapę – … Gdy pies śpi – …Gdy pies jest zaspany – …Gdy jest głodny – …�� PIES POMOCNIK. Opowieść nauczyciela o psach tresowanych w określonym celu: pies opiekun, pies ratownik. ��OGLĄDANIE i omawianie zdjęć psów, czytanie informacji o psach opiekunach i psach ratowni-czych (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 88-89).�� PLAKAT „Psy – czworonożni przyjaciele”. Praca w grupach. Plakaty na podstawie plansz o psach w podręczniku. Powinny opowiadać o niesieniu pomocy psom w schroniskach, np. w formie haseł. Dzieci mają do dyspozycji ilustracje (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”, karta PSY). ��OBLICZENIA PIENIĘŻNE „Sklepik szkolny” (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 82-83). �� ĆWICZENIA RUCHOWE. Biegi na czworakach z przeszkodami. �� ZABAWKA DLA PSA. PRACA PLASTYCZNO-TECHNICZNA. Propozycja dodatkowa. Samodzielne przygotowanie zabawek dla psów ze schroniska. Przekazanie zabawek do najbliższego schro-niska. Propozycje: – WARKOCZ. Odciąć dwa jak największe prostokąty z przodu i tyłu ze starych bawełnianych podkoszulek. Zaczynając od dolnej części prostokątów, poprzecinać je na jednakowej

221



długości paski. Następnie zebrać 9-12 pasków, związać je innym kawałkiem bawełny (np. wyciętym z rękawów). Podzielić paski na trzy i zapleść je jak warkocz. Koniec warkocza ponownie związać. Można dzielić się paskami i tworzyć różnokolorowe warkocze. Można też kawałki zapleść, uży-wając innych splotów. – SZELESZCZĄCY CUKIEREK. Litrowa butelka plastikowa (pet), kawałek starego ręcznika (szer-szy o około 15-20 cm od butelki), gruby sznurek. Zakręconą butelkę zawinąć ciasno ręcznikiem lub innym grubym materiałem, końce obwiązać mocno sznurkiem, tworząc kształt cukierka. – SZELESZCZĄCA TUBA. Butelkę pet włożyć w jedną lub dwie (podwójna warstwa) skarpety frotte, zawiązać na końcu. – ZABAWKI Z PIŁKAMI. Starą piłkę tenisową obwinąć prostokątem z T-shirta, zawiązać sznurkiem tuż pod piłką. Pozostałe kawałki materiału pociąć na paski, zapleść w warkocze. Na dużym prostokącie materiału z koszulki czy ręcznika rozłożyć równomiernie 3 piłki tenisowe wzdłuż dłu-giego boku, zawinąć piłki ciasno materiałem. Związać materiał na końcach oraz pomiędzy piłkami.

PRACA DOMOWA: Napisanie w zeszycie nazw rzeczy potrzebnych do utrzymania psa.

222

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI POMOC W ŚWIECIE ZWIERZĄT

Można podać wiele przykładów opiekuńczości zwierząt wobec słabszych czy młodszych przedstawicieli tego samego gatunku. Niektóre gatunki robią bardzo wiele dla swego potomstwa.Samiec kawki karmi swą narzeczoną jak pisklę, narzeczona otwiera dziób i trzepocze skrzydłami. Gdy jednak samiec poczuje się słabszy, ranny lub chory, samiczka przej-mie nad nim opiekę. Stare lisy troszczą się o młodsze, kogut wynajduje co lepsze kąski dla swych kur i chroni je podczas jedzenia.Co ciekawe, zwierzęta wykazują podobne uczucia wobec osobników innego gatunku. Kury zajmują się małymi gęśmi i kaczkami, kotka potrafi wychować szczeniaka, a suka tygry-siątko. Pies dba o kota, a kot stara się zdobyć pożywienie dla nich obu. Zresztą niechęć tych dwu gatunków bardzo często wywodzi się z ludzkiej chęci szczucia psami przerażo-nych kotów.Znany jest gatunek ptaka, który opiekował się złotą rybką. Wystawiała ona z wody pyszczek, w który ptak wkładał schwytane owady. Niektórzy twierdzą, że pyszczek ryby do złudzenia przypominał gardziel jego własnych piskląt, dlatego ptak ją karmił. Wiele opowieści dotyczy przyjaźni między człowiekiem a zwierzętami. Takie związki mogą się przydarzyć, gdy zwierzak – przyjaciel jest traktowany bez agresji i złośliwości. Wzajemna pomoc nie zawsze wynika z odruchu serca. W grupie łatwiej jest przetrwać napad nieprzy-jaciela.

DLACZEGO STRUSIE BIEGAJĄ STADAMI?Strusie są zbyt ciężkie, by latać jak inne ptaki – ważą do 150 kg. Ponadto ich kontrastowe, czarno-białe upierzenie na ciele ponad dwumetrowej wysokości jest widoczne z daleka. Gdyby nie ostry wzrok i szybkie nogi, które przenoszą go w bezpieczne miejsce z prędko-ścią 70 km/h, struś stałby się łatwym łupem lwa. Struś żywi się tym, co znajduje u swych dużych nóg: kwiatami i liśćmi. Głowę trzyma ciągle przy ziemi. Stoi przed nim ważny wy-bór: albo z rzadka będzie się rozglądał po okolicy – może wówczas zostać zjedzony, albo ciągle będzie wypatrywał drapieżnika i sam skona z głodu. Samotny struś unosi głowę znad pożywienia co 2–3 min. Jedyną szansą na przetrwanie jest połączenie się w grupę, w której co jakiś czas zmieniają się wartownicy, którzy wystawiają długie szyje ponad pasącym się stadem. Co ciekawe, czasem strusie łączą się ze stadem zebr – im większe stado, tym większa szansa ucieczki przed drapieżnikiem.

CZY POTĘŻNY SŁOŃ TEŻ MUSI SIĘ BRONIĆ, ŻYJĄC W STADZIE?Słoń jest wystarczająco dużym i niebezpiecznym zwierzęciem, aby nie bać się naturalnych wrogów i spokojnie żyć w samotności. Tak czynią wielkie samce. Ale słoniątka nie są tak silne. Poza stadem stałyby się łatwym łupem drapieżników. Maluchy wymagają opieki samic, dlatego wychowują się w stadach. Spotkanie ze stadem słoni, które czuje się zagro-żone, nie pozostawia u atakujących mięsożerców najmilszych wspomnień. Słonice tworzą obronne półkole, chowając najsłabsze i najmłodsze słoniątka za siebie. Atakują z furią.

223



Zdarzyło się, że jeden słoń potrafił przepędzić trzy lwy – dwa wpędził na drzewo, trzeciego rozdeptał swymi potężnymi nogami.

DLACZEGO PELIKANY BYŁY SYMBOLEM POŚWIĘCENIA?Dawno temu, w starożytności i średniowieczu wierzono, że afrykański ptak pelikan czyni ofiarę ze swojego dużego podgardla i w sytuacji głodu karmi nim swoje dzieci. Pelikan na obrazach i rzeźbach był symbolem Chrystusa, który – jak ten ptak – poświęcił się dla swych dzieci – wszystkich ludzi.Dzisiaj wiemy, że pelikany nie czynią z siebie pokarmu dla swych młodych. Mają tylko bardzo czerwone dzioby. Być może to one podpowiedziały dawnym pisarzom tę dziwną legendę.

KASZALOTYWśród łowców wielorybów krążą opowieści o wzajemnej pomocy kaszalotów. Wieloryb przebity harpunem ratowany był przez przyjaciół, którzy – zamiast uciekać dla ratowania życia – przegryzali linę pętającą zwierzę i rzucali się na łódź wielorybników. Podobno przywódcy stad wielorybów poświęcali swe życie dla ratowania reszty stada.Naukowcy zanotowali inne interesujące zachowanie tych zwierząt. W przypadku zranie-nia członka stada kaszaloty otaczają ranne zwierzę ochronnym pierścieniem i wypychają je ku powierzchni wody.

WSPÓLNE POLOWANIA WIELORYBÓWDwunastometrowe wieloryby pływające wzdłuż wybrzeży Alaski łączą się w stada podczas polowań na śledzie. Tylko obecność innych humbaków pozwala stosować interesującą metodę połowu – sieć bąbelkową. Najczęściej polowanie rozpoczyna stary samiec, śpie-wem zapraszając innych do współpracy. Kilkanaście, a często i więcej wielorybów tworzy koło, otaczając ławicę śledzi. Nurkują na głębokość 15 m, wypuszczając słup powietrza z nozdrzy. Humbaki potrafią regulować wielkość bąbelków, dostosowując je do wielkości ryb. Śledzie nie są w stanie przebić się przez tę przegrodę – zbijają się w zatłoczoną gro-madę i uciekają ku powierzchni wody. Humbaki połykają śledzie razem z dużymi ilościami wody. Wodę wypluwają, a ryby zatrzymują dzięki fiszbinom – sicie umieszczonemu w gór-nej szczęce. Bez pomocy kolegów połów śledzi byłby bardzo skromny. Także spokrewnio-ne z wielorybami delfiny i orki łączą się w grupy podczas polowania, zagarniając ławice ryb lub stada fok (w przypadku orki) w uzębione paszcze.

PINGWINOM JEST RAZEM CIEPLEJPingwiny znane są z przebywania w stłoczonych grupach. Mają wiele powodów, aby nie odłączać się od stada i zdawać się na pomoc współtowarzyszy. Pierwszy już znamy – w grupie łatwiej im się obronić przed ptakami podkradającymi jaja i polującymi na młode osobniki. Wydrzyki i inni myśliwi niechętnie atakują pingwinie gromady. Grupowa kąpiel w morzu zabezpiecza również przed atakami fok – tzw. lampartów morskich. Im więcej ką-piących się, tym większe prawdopodobieństwo, że drapieżnik zostanie wypatrzony, a za-mieszanie wywołane zbiorową kąpielą utrudni polowanie. Zbite w stado osobniki ogrze-wają się wzajemnie ciepłem setek ciał. W samym środku stada jest najcieplej. Dlatego co jakiś czas pingwiny ze środka zmieniają wymarznięte ptaki z obwodu koła.

224

DLACZEGO LWY POLUJĄ W ZESPOLE?Także lwy, a właściwie lwice, znane są ze swych grupowych polowań. Współpraca pozwala im nagonić zebry lub bawoły do przygotowanej zasadzki. Każdy z myśliwych odgrywa inną rolę. Przerażone ofiary kierowane są w stronę ukrytych lwic. W takiej zasadzce może zgi-nąć nawet siedem zwierząt. Polowanie w grupie ułatwia też obronę zdobytego pożywie-nia przed innymi drapieżnikami i padlinożercami, w każdej chwili gotowymi do kradzieży ciężko zdobytego mięsa.

PIŻMOWOŁYNa Grenlandii i Alasce, gdzie żyją piżmowoły, hula wiatr i jest bardzo zimno. Te wielkie ssaki (dorosły waży ok. 320 kg) przypominające wyglądem zarośniętego bardzo grubym futrem żubra, zbijając się w stado chronią się przed zimnem i jedynym naturalnym wro-giem – wilkami. Młode są schowane w środku, a starsze osobniki tworzą zwarty mur. Ostre i potężne rogi to często wystarczająca zapora dla wilków.

MANGUSTYStada mangust mieszkają w trawach Afryki. Grupa składa się zazwyczaj z 40 blisko ze sobą związanych zwierząt. Mangusty nie pozwolą zginąć żadnemu z członków stada. Atakują hieny i szakale. Zanotowano przypadek, kiedy orzeł porwał jedną z mangust i przysiadł na drzewie, aby ją pożreć. Pozostałe mangusty dowodzone przez doświadczonego samca ruszyły na pomoc zagrożonemu ziomkowi i skutecznie przepłoszyły agresora. Cudem oca-lona mangusta uciekła w bezpieczne miejsce.

MAŁPIE SZCZOTKOWANIEPrzyjaźń wśród małp przejawia się w specyficzny sposób – poprzez wzajemne pielęgno-wanie futra. Osobniki spokrewnione ze sobą traktują czynność przeglądania futra kole-gi jako oczywistą; podobny gest wobec obcego jest oznaką chęci nawiązania przyjaźni. Krewni w małpim stadzie zobowiązani są nawzajem do okazywania wszelkiej pomocy. Osobnik spoza rodziny otrzyma pomoc tylko od przyjaciół, których futro ostatnio wysku-bywał.

KOŃSKA PRZYJAŹŃKoń jest zwierzęciem bardzo przyjacielskim, być może dlatego udało się go tak dobrze udomowić. Domowe i dzikie konie potrzebują kontaktu z innymi osobnikami. Trudno wskazać konkretne przyczyny silnej potrzeby towarzystwa i jednakowego sposobu nawią-zywania zażyłości. Lizanie, wąchanie czy zabawa, podczas której delikatne wargi skubią grzywę przyjaciela, przystawanie i podszczypywanie trawy koło siebie to przejawy koń-skiej przyjaźni. W takiej przyjaźni koń starszy i śmielszy jest przywódcą, drugi postępuje wiernie za nim. Koń udomowiony podobnie traktuje swego ludzkiego opiekuna – dra-piąc zębami po plecach, chwytając jego ubranie wargami. Nie jest to próba ugryzienia, ale końska pieszczota.

225



5. TEMAT: Pies – przyjaciel człowiekaObejrzenie filmu, którego bohaterem jest pies. Cechy charakterystyczne psów. Mnożenie liczb w zakresie 50. Gry i zabawy skoczne. Ćwiczenia korygujące płaskie stopy. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, ��wybrany film o psie lub książka, tabliczki mnożenia do uzupełnienia, talie kart.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� FILMOWY PIES. Oglądanie filmu, którego bohaterem jest pies, np. „Lassie wróć”.�� FILMY O PSACH. Szukanie tytułów filmów, których bohaterami są psy. Zapis tytułów w zeszycie. ��OMÓWIENIE FILMU. Podkreślenie faktu, że pies jest wiernym przyjacielem człowieka. �� CECHY PSA. Gromadzenie wyrazów – cech psa. Dzieci siedzą w kręgu. Mają na środku planszę z pytaniem: „Jaki jest pies?”. Nauczyciel wyjaśnia, że chodzi o wyrazy, które opowiedzą o tym, jaki jest dla swoich opiekunów. Po kolei wypowiadają słowa, a nauczyciel je zapisuje, np. czuły, poddany, pomocny, wierny, wrażliwy.�� BUDOWA I ZMYSŁY PSA. Dzieci czytają i omawiają cechy charakterystyczne psów. Omawiają ich budowę – oglądają i omawiają plansze o psach (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginio-nego skarbu”, str. 90-91).�� PSY POD LUPĄ. Samodzielne redagowanie stron o psach (budowa, zmysły, ciekawostki) na pod-stawie plansz z podręcznika oraz wycinanek (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 22-23, „Wycinanki”, karta PSY). ��WYWIAD Z PSEM. Zabawa dramowa w parach. Jedno dziecko wciela się w rolę psa. Drugie dziec-ko zadaje „psu” pytania według uznania. Potem następuje zmiana ról. Nauczyciel za każdym razem informuje, z jakim „psem” prowadzimy rozmowę: bezdomnym, ratownikiem, medalistą, kanapowcem, opiekunem itd. �� PSIE PROBLEMY. Omówienie psich problemów w zależności od rasy lub sytuacji życiowej psa. �� PISANIE OPOWIADANIA. Jego tytuł dopisują dzieci. Prace mają jednakowy początek, tzn. „O psie, który… ”, np. „O psie, który nie miał domu”, „O psie, który uratował właściciela”, „O psie, który zaprzyjaźnił się z kotem”. Pisanie opowiadania według własnego pomysłu. Wykonanie ilustracji (kartka A4 z liniaturą w trzy linie i okienkiem na rysunek). �� SZCZĘŚLIWA KOSTKA. Gra karciana w parach. Dzieci wybierają z talii kart wszystkie: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. Tasują karty i kładą przed sobą. Biorą z wierzchu po dwie karty. Zapisują na kartkach iloczyny i ich wartości. Porównują wyniki mnożenia. Jeśli mają równe iloczyny, to otrzymują po jednym punkcie. Jeśli mają różne, to punkt otrzymuje osoba, która ma większy iloczyn. Na koniec po 7 kolejkach podliczają punkty. �� TABELA MNOŻENIA. Nauczyciel rozdaje dzieciom, wcześniej wydrukowane, tabele mnożenia. Wyjaśnia sposób mnożenia liczb w tabeli. Uczniowie mnożą liczby i wpisują odpowiednie iloczyny. Obliczają wszystkie iloczyny w zakresie 50. Kolorują liczby, których nie udało się otrzymać w karcianej zabawie. �� ĆWICZENIA RUCHOWE. Ćwiczenia korygujące płaskie stopy.

PRACA DOMOWA: Przyniesienie książek opowiadających o św. Mikołaju.

226

1. TEMAT: Nadchodzą świętaZwyczaje i tradycje świąt Bożego Narodzenia. Czytanie i omówienie opowiadania „Wigilia”. Przygotowanie książeczki „Święta Bożego Narodzenia”. Wykonanie świątecznych ilustracji. Dzielenie jako mieszczenie i podział na równe części. Zabawy ze skakanką. Śpiewanie kolęd. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� książki o św. Mikołaju, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� tekturki, świeczka, żelazko.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� PRAWDA CZY FIKCJA? Zorganizowanie wystawy książek o św. Mikołaju. Oglądanie historii i swo-bodne rozmowy na temat postaci. �� CZYTANIE przez nauczyciela tekstu „Wigilia” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 64).�� PRZYGOTOWANIA DO ŚWIĄT. Rozmowa z dziećmi na temat przygotowań w ich domach do świąt Bożego Narodzenia.��WIGILIJNE ZWYCZAJE. Zaznaczanie i pisanie zdań opisujących wigilijne zwyczaje (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 72). �� POTRAWY WIGILIJNE. Pisanie nazw potraw wigilijnych (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 72). �� ŚWIĄTECZNY PREZENT dla całej rodziny. Przygotowanie książeczki pt. „Święta Bożego Narodze-nia”. Nauczyciel wyjaśnia dzieciom sposób wykonania świątecznej książeczki, którą będą robiły przez najbliższe kilka dni. Znajdzie się w niej przepis na wigilijne danie, opis wieczoru wigilij-nego, nazwy potraw wigilijnych, świąteczne życzenia, rysunki o świątecznej tematyce. Podczas tego dnia dzieci przygotują świąteczne ilustracje i opis zwyczajów wigilijnych. Po kilku dniach, po wykonaniu wszystkich kartek, nauczyciel pomoże dzieciom złożyć książeczkę (można zrobić dziurkaczem dziurki, a następnie przewlec przez nie kolorową wstążkę).�� PRZYGOTOWANIE ILUSTRACJI – dzieci na kartkach rysują świeczką motywy świąteczne, np. bombki, choinkę. Nauczyciel kładzie kalkę techniczną na tak przygotowaną pracę, a na niej – gazetę. Następnie rozgrzanym żelazkiem prasuje kartkę. Uwaga: ze względu na bezpieczeństwo, tę pracę wykonuje nauczyciel! Taką monotypię można wykonać z szarej tekturki, okładki bloku. Wycinamy z tektury elementy i przyklejamy na kartkę papieru. Dalej postępujemy tak samo jak poprzednio. ��DZIELENIE jako działanie odwrotne do mnożenia. Zapis liczb w dzieleniu: „dzielna”, „dzielnik”, „iloraz” (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 46).�� SPRAWDZANIE MNOŻENIA za pomocą dzielenia (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podró-że”, str. 47).��DZIELENIE. Czynnościowe ćwiczenia w dzieleniu – dzielenie jako mieszczenie i podział na rów-ne części. Zapisy wykonywanych działań z udziałem balonów, cukierków, papierowych talerzy-ków itp. Wyraźnie formułujemy polecenia, np. „Podziel 20 cukierków po 5. Podziel 20 cukierków na 4 równe części itp. Dzieci wykonują w zeszytach rysunki ilustrujące czynności i zapisują działania. �� ĆWICZENIA W DZIELENIU. Dzieci wykonują dzielenie na podstawie ilustracji (Ćwiczenia „Na tro-pach matematyki”, cz. 1, str. 84-85).

227

TRZECI TYDZIEŃ GRUDZIEŃ

GRUDZIEŃ TRZECI TYDZIEŃ

�� ZABAWA „Wyścigi samochodowe”. Nauczyciel drukuje tabelkę złożoną z 9 pól (2 cm x 3 cm). W każdym prostokącie umieszcza iloraz, typu: 9 : 9 = , 20 : 10 = , 15 : 1 = , 12 : 6 = . Aby nie zniechę-cić dzieci, to na dobry początek przygody z dzieleniem, powinny to być proste ilorazy w zakre-sie 20. Dzieci otrzymują tabelki, dzielą na prostokąty i przyklejają na kartce A4 w sporych odstę-pach. Dorysowują ołówkiem po dwa kółka. Potem obliczają ilorazy i wpisują wyniki. Wygrywa samochód, który dotarł na metę jako pierwszy, czyli ma najmniejszy iloraz. Przed wykonaniem polecenia próbują bez liczenia wytypować zwycięzcę. Dowiadują się, że liczba podzielona przez tę samą liczbę zawsze daje iloraz równy „1”. Kolorują auto zwycięzcy. �� ĆWICZENIA RUCHOWE – zabawy ze skakanką.

228

2. TEMAT: Ludzie czekają na twoją pomoc Rozmowa z dziećmi o pomaganiu ludziom samotnym, starszym, ubogim. Czytanie i omówienie rozdziału „Szczęśliwe zakończenie”. Ocena postępowania dzieci. Mnożenie i dzielenie w zakresie 30 – „Urodzinowe przyjęcie Oli”. Nasze kolędowanie – śpiewanie kolędy „Mędrcy świata”. Kolęda – programowanie melodii w Scratch. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,�� baśnie Christiana Andersena, �� płyta CD z kolędami.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ROZMOWA KIEROWANA. Nauczyciel pyta dzieci, czy lubią baśnie i dlaczego. Dzieci wymieniają cechy baśni: zwycięstwo dobra nad złem, fantastyczne postacie, magiczne przedmioty, szczęśliwe zakończenie. �� BAŚNIE ANDERSENA. Nauczyciel pyta o baśnie, w których nie zawsze wszystko kończy się szczę-śliwie („Baśnie Andersena”). �� ROZMOWA z dziećmi o niesieniu pomocy innym, szczególnie w okresie świątecznym („Co zrobić, żeby nikt nie czuł się samotny i opuszczony?”).�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Szczęśliwe zakończenie” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 92-95).��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu – udzielenie pomocy panu Zbyszkowi, refleksje Zosi, jej koleżanek i kolegów (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 92-95).��KOLEJNOŚĆ ZDARZEŃ. Ustalenie i zapis na tablicy kolejności zdarzeń. Przepisanie do zeszytu. �� CZYTANIE Z PODZIAŁEM NA ROLE rozdziału „Szczęśliwe zakończenie” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 92-95).�� ROZWIAZYWANIE ZADAŃ z treścią, z zastosowaniem dzielenia – „Przyjęcie urodzinowe Oli” (Pod-ręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 42).�� ŚPIEWANIE kolędy „Mędrcy świata”. Czytanie słów kolędy. Opowiedzenie historii, o której opowiada kolęda (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”). �� PRZYGOTOWANIE krótkich scenek według przeczytanej opowieści. Podzielenie dzieci na trzy zespoły. Ustalenie ról: Józef, Maryja, Jezus, Trzej Królowie, Herod. Reszta dzieci to pasterze. Dzie-ci przygotowują scenką według własnego pomysłu. Same dzielą się rolami, organizują scenę i przygotowują rekwizyty. Mogą uwzględnić narratora, który na przykład posłuży się słowami kolędy, aby wprowadzić w kolejne wydarzenia. �� INFORMATYKA. Kolęda – Programowanie melodii w Scratch (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, roz-dział Zajęcia informatyczne).

PRACA DOMOWA: Przyniesienie kilku „darów natury”, które zdaniem dziecka, pięknie ozdobią choinkę (orzechy, małe jabłuszka itp.).

229



3. TEMAT: Nasza choinkaŚwiecidełka na choinkę – dawniej i dziś. Wspólne ubieranie choinki. Pisanie wyrazów z „ch”. Czytanie przepisów dań wigilijnych. Porównywanie różnicowe i ilorazowe. Obliczenia kalendarzowe. Zabawa w ubieranie choinki – praca w programie Scratch. Święta na świecie – kolęda „Cicha noc”. Gry zespołowe – rzuty przyborami do celu. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� Przewodnik nauczyciela, cz. 1,�� płyta CD z kolędami, książki kucharskie, �� kartka formatu A4 z liniaturą, różności do powieszenia na choince, sznurek,�� kolorowe wstążeczki, klej typu „Wikol”.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ŚWIĘTA NA ŚWIECIE – kolęda „Cicha noc” – nauczyciel opowiada dzieciom o najbardziej znanej kolędzie na świecie. Powstała w Niemczech, po raz pierwszy została wykonana podczas pasterki w 1818 roku. Przetłumaczona została na ponad 300 języków i dialektów. Odsłuchanie kolędy śpiewanej w kilku językach (teksty: http://www.silentnight.web.za/translate/). Język niemiecki – Stille Nacht Język angielski – Silent Night Język hiszpański – Noche de paz Język francuski – Sainte Nuit Język czeski – Tichá noc ��KLASOWA CHOINKA. Ubieranie klasowej choinki. Nauczyciel może zaproponować na choinkę pierniki z dziurką. Dzieci mocują ciastka, orzechy, jabłka itd. ��HISTORIA CHOINKI. Opowieści nauczyciela na temat historii choinki. Nauczyciel opowiada o tradycji ubierania podłaźnika w dawnej Polsce. Był to stroik świąteczny, przeważnie ze słomy i bibuły, wieszany pod sufitem – nad stołem. Informuje, że zwyczaj ubierania choinki przywę-drował z sąsiednich Niemiec.��ORTOGRAFICZNA CHOINKA. Ubieranie „ortograficznej” choinki. Praca w grupach. Na zielo-nym trójkącie w kształcie choinki, dzieci naklejają kolorowe kółka-bombki z wyrazami: cho-inka, łańcuch, duch, pachnie, chata, dach, chusteczka, chłopiec, chleb, chodzi , zuch, orzech, kocham, kucharz , schronisko itp. Reguły ortograficzne rządzące pisownią wyrazów z „ch”, według ćwiczeń, dzieci poznają później, ale można je wprowadzić wcześniej, według uznania nauczycie-la (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 90-91). �� PRZEPISY. Czytanie przepisów na wigilijne dania z książek kucharskich. ��WIGILIJNE DANIE. Przepis na wigilijne danie. Napisanie wybranego przepisu na kartce w trzy linie. Będzie to kolejna kartka do prezentu – książeczki o świętach Bożego Narodzenia. �� PORÓWNYWANIE różnicowe i ilorazowe (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 86).��OBLICZENIA kalendarzowe (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 87).�� INFORMATYKA. Zabawa w ubieranie choinki – praca w programie Scratch (Przewodnik nauczy-ciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).��GRY ZESPOŁOWE – rzuty przyborami do celu.

230

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: ŁAŃCUCHY NA CHOINKĘWycinanka z listkówChoinkowe girlandy można zrobić z kolorowych, kartonowych liści w różnych kształtach, najład-niej wyglądają dębowe.

MATERIAŁY:�� listek dębu,�� kolorowy papier,�� ołówek,�� nożyczki,�� igły sosny,�� cienka, długa, metalowa igła.

KROK PO KROKU:��Na spodniej stronie ozdobnego arkusza odrysować listki. Przygotować ich od 20 do 50. Wyciąć.�� Każdy z listków lekko uplastycznić: złożyć wzdłuż na pół, aby wierzch liścia był wypukły.��Wycięte liście ułożyć na stole tak, aby zachodziły na siebie ogonkami.�� Listki nakłuwać metalową igłą po dwa, w dwóch miejscach. Przez otworki przeciągnąć igłę sosny.�� Pary łączyć w szeregi (rys. 1).�� Zawiesić na choince tak, by spływały od góry do dołu.

Z kolorowych pędzelków

MATERIAŁY:�� od 20 do 50 arkusików kolorowego papieru (format A7 – 7x10 cm),�� ozdobny sznurek (2–5 m),�� długa igła z dużym oczkiem, nożyczki, klej.

KROK PO KROKU:�� Kolorowy kartonik zgiąć wszerz na wysokości 3 cm. Wyprostować.��Do zagięcia naciąć wzdłuż gęstą „trawkę”.�� Zawinąć dolną część w rulonik, posmarować brzeg klejem i zakleić, zostawiając w środku tunel.�� Igłę nawlec ozdobnym sznurkiem.�� „Trawkę” pędzelka rozchylić na boki.�� Igłę przewlec przez tunel (rys. 1).

231



Wycinanki-zaczepiankiDo zrobienia tego bardzo dekoracyjnego łańcucha wystarczą tylko nożyczki i papier.

MATERIAŁY:�� od 20 do 50 arkusików papieru kolorowego (format A6),�� nożyczki.

KROK PO KROKU:�� Jeden arkusik kolorowego papieru złożyć na cztery. Ułożyć przed sobą tak jak na rysunku. ��Wzdłuż środkowej krawędzi narysować od góry połowę małego trójkąta, a z lewego boku małe półkole. Te dwie figury połączyć linią narysowaną blisko środkowej krawędzi i wyginającą się do środka (rys. 1).��Wyciąć i rozłożyć.��Odrysować wycinankę na następnym arkusiku.�� Zrobić nacięcia i łączyć kolejne ogniwa łańcucha, wsuwając trójkątne zakończenie w nacięcie (rys. 2).

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: CHOINKAKażdy, kto próbował sztuki origami, szybko nauczy się składać trzy częściową choinkę. Może to być praca zespołowa. Są tu łatwiejsze i trudniejsze elementy do składania. A jeśli powsta-nie więcej choineczek, niż potrzeba, zawsze można je komuś podarować z miłymi życzeniami. Najefektowniejsze są choinki zrobione z zielonego, niezbyt grubego, brokatowego papieru. Jest to jednak dość trudne ćwiczenie. Dlatego proponuję, żeby nauczyciel sam zrobił ładną choinkę i ustawił ją w jakimś widocznym miejscu. Dzieci mogą pomyśleć, jak ozdobić świąteczne drzewko.

MATERIAŁY:�� karton 70 x 100 cm,�� taśma klejąca.

KROK PO KROKU:��Na pień przygotować jeden kwadrat 35 x 35 cm. Składać według rysunków.

232

��Na gałązki przygotować trzy kwadraty: 40 x 40 cm, 35 x 35 cm, 30 x 30 cm.

��Gałązki na pniu ułożyć od największej do najmniejszej tak, aby za bardzo się nie rozchylały. Można je przytrzymać taśmą klejącą. ��Na wierzchołek przygotować kwadrat 25 x 25 cm.

233



4. TEMAT: Święty Mikołaj – prawda czy fikcja? Krzyżówka – wprowadzenie do zajęć. Legenda o św. Mikołaju. Czytanie i dyskusja na temat tekstu „Święty Mikołaj”. Pisanie listów do Świętego Mikołaja. Powtórzenie wiadomości o rzeczownikach. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 100. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� koperty,�� papier listowy,�� znaczki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WPROWADZENIE do zajęć – krzyżówka. 1. Mroźna pora roku. Z I M A 2. Dwunasty miesiąc roku. G R U D Z I E Ń 3. Zimowa przejażdżka saniami. K U L I G 4. Tworzy się na gorącym mleku lub na kakao. K O Ż U C H 5. Do jazdy po lodzie. Ł Y Ż W Y 6. Ciepła ochrona na szyję. S Z A L I K 7. Przedstawienie bożonarodzeniowe. J A S E Ł K A 8. Trzy miesiące roku. K W A R T A Ł 9. Liście sosny. I G Ł Y �� LEGENDA O ŚW. MIKOŁAJU. Nauczyciel opowiada dzieciom legendę o św. Mikołaju. Swobodna rozmowa o legendzie. Zadawanie pytań, udzielanie odpowiedzi w parach. Przykładowy tekst: W mieście Mira, na terenie Azji Mniejszej, w bogatej, kupieckiej rodzinie, urodził się chłopiec, któremu rodzice nadali imię Mikołaj. Nikt jednak nie zna dokładnej daty jego urodzin, ale wia-domo, że żył on na przełomie III i IV wieku. W szkole bardzo pilnie się uczył. Lubił grać w pił-kę, a wieczorami chodził do kaplicy, aby się pomodlić. Dość wcześnie stracił oboje rodziców. Po ich śmierci odziedziczył ogromny majątek. Od młodości był osobą bardzo pobożną, dlatego wstąpił do seminarium duchownego. Pieniędzmi, które odziedziczył, dzielił się z potrzebują-cymi. Stawał w obronie pokrzywdzonych, wspomagał biednych. Pomagał szczególnie dzieciom i sierotom i obdarowywał ich prezentami. Czynił to jednak w taki sposób, aby obdarowany nie wiedział, kto jest darczyńcą. Jako osoba o tak wielkim szlachetnym sercu, został wybrany na biskupa miasta Miry. Wszyscy go kochali i szanowali. Dożył sędziwego wieku, bo ponad 70 lat. Zmarł 6 grudnia, prawdopodobnie w drugiej połowie IV wieku. Wspaniała postać człowieka nio-sącego pomoc, miłość i szczęście przetrwała do dnia dzisiejszego, o czym świadczy popularność świętego. Biskup Mikołaj uczy nas pomocy i miłości do drugiego człowieka. To dla nas wzór do naśladowania. Za swojego patrona św. Mikołaja obrali między innymi: rybacy, marynarze, pie-karze, aptekarze, a także uczeni.�� LISTY DO ŚW. MIKOŁAJA. Pisanie listów do Świętego Mikołaja. Przypomnienie budowy listu. Dzieci otrzymują adres Mikołaja, który mieszka w Laponii i adresują koperty.��WIZERUNEK ŚWIĘTEGO. Wykonanie kolejnej kartki do książeczki „Święta Bożego Narodzenia”.

234

Rysowanie Świętego Mikołaja. Dzieci oglądają różne przedstawienia postaci, np. Mikołaj w biskupich barwach z pastorałem. �� ŚWIĘTY MIKOŁAJ. Czytanie przez dzieci opowiadania „Święty Mikołaj” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 65).��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu. Dyskusja na temat „Czy istnieje Święty Mikołaj?”. �� PLEBISCYT „Czy chcesz wierzyć w Świętego Mikołaja?”. Nauczyciel zapowiada, że głosowanie będzie tajne. Dzieci otrzymują karteczki z pytaniem, pod którym są dwa okienka. Wyjaśnia, że postawienie krzyżyka w okienku, oznacza słowo „tak”. Informuje, iż nieprawidłowo wypełnione ankiety, będą nieważne. Dzieci wrzucają złożone ankiety do czapki Mikołaja, którą nauczyciel wiesza w widocznym miejscu.��WYNIKI PLEBISCYTU. Podliczenie głosów odbywa się komisyjnie, tzn. w obecności dzieci. �� I TY MOŻESZ ZOSTAĆ ŚW. MIKOŁAJEM! Burza mózgów. Praca w grupach. Dzieci na dużych forma-tach przygotowują plakaty. Na środku umieszczają napis „I ty możesz zostać świętym Mikoła-jem!”. Wokoło umieszczają propozycje (w formie haseł, rysunków, zdjęć itp.), w jaki sposób one same mogą być „Świętymi Mikołajami”. ��DOBRY UCZYNEK W PREZENCIE. Praca plastyczna. Wykonanie serduszek. Na serduszku dzie-ci zapisują jeden dobry uczynek, który postanawiają zrobić jako prezent świąteczny. Wieszają go później na klasowej choince lub na specjalnie przygotowanej tablicy. Po świętach Bożego Narodzenia opowiedzą, czy udało im się spełnić swoją obietnicę. �� RZECZOWNIK. Utrwalenie wiadomości o rzeczowniku. �� PREZENTY. „Wkładanie” prezentów do worka. Praca w parach. Dzieci otrzymują koperty z wyra-zami. To rzeczowniki i czasowniki. Oddzielają czasowniki, a rzeczowniki przyklejają na kartkach formatu A3 – w formie worków. Mogą narysować podarki. Za poprawne wykonanie zadania otrzymują nagrodę – prezent w postaci znaczka z Mikołajem. ��DODAWANIE I ODEJMOWANIE w zakresie 100. Wpisywanie wyników dodawania do tabeli (Ćwicze-nia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 88-89).

ZAJĘCIA PLASTYCZNE:ŚWIĘTA BOŻEGO NARODZENIACo roku, od początku grudnia, dzieci i dorośli poszukują nowych pomysłów, aby przygotować świąteczne ozdoby. Wprowadza to wszystkich w szczególny nastrój. Wydłuża się czas spę-dzany wspólnie w kręgu rodziny, w gronie przyjaciół. Na pewno warto poświęcić popołudnie lub wieczór, aby zaprosić uczniów, ich rodziny i przyjaciół do wspólnego stołu ze świątecznymi robótkami i poczęstunkiem. Wspólne majsterkowanie to ogromna przyjemność. Zapewniam, że w tym roku zachwytów nad klasową i domową choinką, nie będzie końca.

MIKOŁAJ

MATERIAŁY:�� arkusz czerwonego papieru rysunkowego (format A5),�� papierowa, ażurowa serwetka,�� arkusz różowego papieru (format A7 – 7 x 10 cm),�� nożyczki, klej, cienki pisak.

235



KROK PO KROKU:�� Arkusz czerwonego papieru przeciąć wzdłuż.�� Jeden pasek ułożyć w zakładki: pierwsza na brzegu (najwęższa – ok. 1 cm), druga szersza (symetrycznie wystająca z obydwu stron), trzecia – najszersza, reszta – jak się ułoży. Zaprasować palcami, postawić. To tułów Mikołaja w czerwonym palcie.�� Z drugiego czerwonego paska wyciąć wzdłuż krótszego boku dwa jednakowe rękawy palta, za-kończone rękawicami. Z pozostałej części czerwonego paska przygotować prostokąt 4 x 7 cm i wyciąć głowę z czapą.�� Rękawy palta wsunąć z obydwu stron pod drugą zakładkę tak, aby na wysokości szyi wystawały ich górne końce, i przykleić je. Wystające ramiona ściąć na ukos.��Na wysokości szyi, od tyłu przylepić, na razie, czerwoną głowę z czapą. Z różowego kartonika wyciąć półokrągłą buzię i nakleić na czerwone tło.��Ozdobić wycinankami z ażurowej serwetki – do czapki dokleić pompon i brodę oraz wykończyć rękawy.�� Cienkim pisakiem zaznaczyć oczy i nos.��W taki sam sposób można zrobić z arkusików w pastelowych kolorach kilka aniołków. Z żółtego, cienkiego papieru wyciąć głowę z włosami, z różowego – buzię, a z ażurowej serwetki wyciąć skrzydła. Całość wykończyć, ozdabiając cieniutkimi paseczkami ze złotej lub srebrnej folii.

236

ZAJĘCIA PLASTYCZNE: GWIAZDKOWE PREZENTY

PACHNĄCE ŚWIECE

MATERIAŁY:�� białe, kremowe szerokie świece,�� dowolne ozdoby.

KROK PO KROKU:�� Świece ozdabiamy laskami cynamonu przymocowanymi szeroką ozdobną wstążką.�� Przyklejamy dowolne ozdoby: gwiazdki anyżu, ziarna kawy, goździki.

ŚWIĄTECZNY PEELING DLA MAMY, BABCI, CIOCI

MATERIAŁY:�� pół szklanki brązowego cukru, �� pół szklanki białego cukru, �� pół łyżeczki cynamonu, �� pół łyżeczki przyprawy do piernika, �� pół łyżeczki mielonego imbiru, �� około 1/4 do 1/3 szklanki oleju.

KROK PO KROKU:�� Składniki wymieszać w miseczce. ��Włożyć do wcześniej ozdobionego słoika. �� Zakręcić i założyć ozdobę na nakrętkę (kolorową serwetkę, gałązkę choinki, szyszkę itp.).

PRZYPAMIĘTNIK DLA TATY LUB DZIADKA

MATERIAŁY:�� gruba tekturka lub sztywny papier o formacie A4.

KROK PO KROKU: ��Należy wyznaczyć miejsce, w którym będziemy przyklejać bloczek karteczek samoprzylepnych. �� Pozostałą część kartonu dzieci dekorują dowolną techniką plastyczną. ��W górnej części dziurkują dwie dziurki, przez które przewlekają sznureczek lub kokardkę. ��W wyznaczonym miejscu przyklejają bloczek karteczek samoprzylepnych.

237



5. TEMAT: Nadchodzi Nowy RokMoje marzenia i plany. Czytanie i omówienie tekstu ks. Jana Twardowskiego „O północy”. Redagowanie życzeń świątecznych. Dodawanie i odejmowanie jako działania wzajemnie odwrotne. Rodzaje tańców – nauka kroków krakowiaka, polki. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� szare torby prezentowe, �� cienki filc, �� kleje typu „Wikol”.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� PLANY I MARZENIA. Rozmowa z dziećmi o planach i marzeniach na nadchodzący Nowy Rok.�� LISTA noworocznych postanowień. Dzieci piszą na kartkach formatu A4 postanowienia, w for-mie zaczynającej się od bezokolicznika. Kartka jest podzielona na dwie kolumny z hasłami: „Dla siebie”, „Dla innych”. Dzieci piszą, np. więcej czytać, pomagać mamie, odwiedzać babcię, nosić okulary, odrabiać lekcje, zapraszać kolegów. Może to być praca zbiorowa na dużym kartonie. ��WAŻNY MOMENT. Ustalenie i zapisanie, kiedy kończy się stary rok, a zaczyna nowy (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, z. 1, str. 73).�� CZYTANIE opowiadania J. Twardowskiego „O północy” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świa-ta”, str. 68-69).��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu. Dzieci opowiadają, jak zamierzają spędzić Sylwestra i Nowy Rok. �� REDAGOWANIE ŻYCZEŃ z okazji Nowego Roku (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, ćw. 2, str. 73).��WSPÓLNE REDAGOWANIE świątecznych życzeń dla rodziny. Przepisanie życzeń na kartkę do książeczki „Święta Bożego Narodzenia”.�� PREZENT. Przygotowanie prezentu dla rodziców. Połączenie kartek i wykonanie okładki książki na święta. ��GRAFY MATEMATYCZNE I TABELE. Uzupełnianie grafów matematycznych i tabel – dodawanie i odejmowanie w zakresie 100 (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 90-91). �� TORBA NA PREZENT. Przygotowanie świątecznej torby na prezent. Oklejenie torby z szarego pa-pieru świątecznymi elementami z różnych materiałów. �� ZABAWY RUCHOWE. Nauka kroków krakowiaka i polki.

238

1. TYDZIEŃ Czy przyroda śpi zimą? ......................................................................................................240

Pierwsza pomoc ................................................................................................................. 243

Bądź bezpieczny na drodze ............................................................................................. 244

Bądź bezpieczny na drodze cd. ........................................................................................247

Bezpieczeństwo zimowych zabaw ..................................................................................250

2. TYDZIEŃ Na dworcu kolejowym ....................................................................................................... 254

Dotrzymujemy danego słowa .......................................................................................... 256

Podróże palcem po mapie ................................................................................................257

Mapa ......................................................................................................................................260

Emocje i nastrój w tekstach literackich ........................................................................264

3. TYDZIEŃ Alfabety ................................................................................................................................ 265

Moja miejscowość ..............................................................................................................266

Wielkie miasta, małe miasteczka ................................................................................... 269

Warszawa – stolica Polski ..................................................................................................272

Moje najpiękniejsze miejsce na świecie ........................................................................274

4. TYDZIEŃ Miasto dawniej i dziś ..........................................................................................................277

Zapraszam do swojej miejscowości ...............................................................................280

Reklamy ................................................................................................................................ 282

Ogłoszenia ........................................................................................................................... 283

Każdy popełnia błędy .......................................................................................................284

239

STYCZEŃ

STYCZEŃ PIERWSZY TYDZIEŃ

1. TEMAT: Czy przyroda śpi zimą?Obserwacja śniegu – eksperymenty. Sztuczny śnieg – praca plastyczno-techniczna. Wypowiedzi dzieci na temat „Czy przyroda śpi zimą?”. Ustny i pisemny opis zimowego krajobrazu. Czytanie i omawianie wiersza L.J. Kerna „Śnieg”. Śnieg – prace plastyczne. Obliczenia zegarowe związane z upływem czasu. Zabawy na śniegu – rzuty śnieżkami do celu. Zima rzeczywista i wymyślona – praca plastyczna. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� reprodukcje obrazów o tematyce zimowej, �� zdjęcia zimy, �� korektor,�� czarny papier formatu A 4,�� farby.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WYSTAWA „PEJZAŻ ZIMOWY”. Nauczyciel gromadzi w sali albumy z reprodukcjami obrazów. Wie-sza kolorowe kserokopie na tablicy korkowej. Dzieci obserwują piękno zimowego krajobra-zu w bieli. Nauczyciel podkreśla, że krajobraz zimowy zachwycał i zachwyca wielu malarzy. Na drugiej tablicy umieszcza zdjęcia z kalendarzy. One też pokazują piękno zimy widziane ocza-mi fotografów. Dzieci porównują przedstawienia zimy w malarstwie i fotografii. ��OBSERWACJA ŚNIEGU – eksperyment 1.– Wygląd. Obserwacja przyniesionego śniegu z użyciem szkieł powiększających, lup, mikrosko-pu. Próba opisania wyglądu, koloru, struktury. – Temperatura. W jaki sposób możemy określić temperaturę śniegu? Dotyk, odczucie zimna. Użycie termometrów. Jak temperatura otoczenia wpływa na wygląd śniegu? – Rozpuszczanie się śniegu pod wpływem temperatury. Jak można przyspieszyć rozpuszczanie się śniegu? Kolor śniegu. Obserwacja wody powstałej po rozpuszczeniu się śniegu. Przefiltrowa-nie wody przez biały papierowy filtr do kawy (zanieczyszczenie środowiska). �� LÓD NA NITCE – eksperyment 2. Za pomocą tego doświadczenia można podnieść kostkę lodu, nie dotykając jej. Potrzebne będą: sól kuchenna, sznurek, kostka lodu. Każde dziecko dostaje plastikowy talerzyk z kostką lodu oraz sznurek. Po chwili, kiedy lód zacznie się roztapiać, umieszcza końcówkę sznurka na kost-ce lodu i posypuje odrobiną soli. Po chwili może podnieść kostkę lodu, pociągając delikatnie za drugi koniec sznurka. (Sól przyspiesza rozpuszczanie lodu, temperatura jest jednak na tyle niska, że woda znajdująca się na kostce lodu krzepnie i nitka przymarza do kostki lodu. Gdy pociągniemy za drugi koniec nitki – wyciągniemy kostkę lodu bez dotykania). �� SZTUCZNY ŚNIEG – praca plastyczno-techniczna. W dużym pojemniku dzieci mieszają składniki w celu otrzymania sztucznego śniegu. Wykonanie dowolnych prac plastycznych, np. bałwanków. Przepisy na sztuczny śnieg: – 1 pianka do golenia, najlepiej bezzapachowa, 8 torebek sody oczyszczonej; – 50 dkg mąki ziemniaczanej, pianka do golenia, srebrny brokat. �� CZYTANIE przez nauczyciela wiersza L.J. Kerna „Śnieg” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 67).

240

��WSPÓLNE CZYTANIE. Początek zwrotki czyta chętne dziecko, a refren czytają pozostałe dzieci. Nauczyciel zwraca uwagę na rytmiczność wiersza. ��OMÓWIENIE wysłuchanego wiersza. Nauczyciel zadaje pytania sformułowane na podstawie wiersza: „Czy ich zdaniem śnieg powinien być kolorowy?”, „Jak wyglądałby świat, gdyby z nieba padał kolorowy śnieg?”.��OPINIE DZIECI. Uczniowie snują wizje, co by było, gdyby… �� TRUDNE PYTANIE. Próba odpowiedzi na pytanie „Czy śnieg może być kolorowy?”. ��USTALENIE WNIOSKU: W zależności od miejsca, pory dnia, pory roku, może się wydawać, że śnieg jest kolorowy. ��WYJAŚNIENIE ZŁUDZENIA OPTYCZNEGO. Wrażenie barw powstaje dzięki temu, że tak naprawdę śnieg jest przezroczysty. ��DYSKUSJA na temat: „Czy poecie zależało na tym, aby tłumaczyć prawa fizyki?”, „Może jako artysta, miał taką fantazję?”. �� ZABAWA KOLORAMI. Praca w grupach. Dzieci otrzymują pojemniki z białą farbą oraz kolorowe pigmenty. Zadaniem dzieci jest łączenie pigmentów z białą farbą tak, aby powstał niespotykany kolor.�� PYTANIE: „Co na świecie jest tak białe jak śnieg?”. Szukanie i zapis wyrazów na białej kartce. Praca w parach. �� BIAŁA ZIMA. PRACE PLASTYCZNE. – Zimowy pejzaż. Rysowanie zimowego pejzażu korektorem na czarnym papierze. – Dekoracja okienna. Zawieszenie w oknach waty kosmetycznej w kulkach nawleczonych na różnej długości sznureczkach. – Biały zimowy las. Wykonanie ekspozycji z choinek utworzonych z papierowych ażurowych serwetek. Do wykonania każdego drzewka potrzebne są 3 różnej wielkości ażurowe serwetki, patyczek do szaszłyków oraz plastelina. Każdą serwetkę należy naciąć od zewnątrz do środka, a następnie zwinąć i skleić tak, aby otrzymać stożek. Trzy stożki wsuwamy kolejno na patyk, po-między nimi przymocowujemy kulkę z plasteliny, tak, aby się nie przesuwały. Choinki możemy wbić w kawałek styropianu, tworząc biały lasek. �� ZIMA W KOLORZE. PRACE PLASTYCZNE. �� RYSUNEK ZIMY korektorem na czarnym papierze. Malowanie farbami. Dzieci przemalowują kolorowymi farbami wykonany wcześniej rysunek zimy.��KOLOROWE PŁATKI ŚNIEGU. Na całej powierzchni kartonu dzieci rysują czarnymi flamastrami fantazyjne płatki śniegu. Następnie kolorują ich powierzchnię rozcieńczonymi farbami wodnymi. �� CECHY ŚNIEGU. Podkreślanie w wierszu wyrazów określających cechy śniegu.�� PYTANIE: „Jaki śnieg jest naprawdę?”. Gromadzenie cech śniegu. Można zasygnalizować, że są to przymiotniki. Zapis wyrazów, np. na białych śnieżynkach wyciętych z papieru. ��OPIS ZIMY. Zredagowanie krótkiego opisu wybranej reprodukcji obrazu lub zdjęcia zimy. �� JAK OPISAĆ ZIMĘ dzieciom, które mieszkają w takich miejscach na świecie, gdzie nie pada śnieg? Odszukanie na globusie, przy pomocy nauczyciela, miejsc, w których nie występuje zima. Swobodne wypowiedzi dzieci. �� ROZKŁAD JAZDY. Czytanie rozkładu jazdy pociągów. Obliczenia związane z podróżą (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 92-93).�� ZIMA rzeczywista i wymyślona – praca plastyczna. �� PŁATKI ŚNIEGU. PRACA PLASTYCZNA. Nauczyciel przygotowuje różnego rodzaju płatki śnie-gu wycięte z kartonów o różnej fakturze, bloku technicznego, papierowej ażurowej serwetki, papieru ściernego itp. Dzieci podkładają śnieżynki pod białą kartkę i techniką frotażu odbijają gwiazdkę grafitem lub kredką woskową.

241

PIERWSZY TYDZIEŃ STYCZEŃ


��MALOWANIE KOSTKAMI LODU. PRACA PLASTYCZNA. Nauczyciel przygotowuje wcześniej pojem-nik na kostki lodu wypełniony wodą zabarwioną farbą akwarelową (różne kolory). W trakcie zamarzania do kostek należy włożyć patyczki. Po pełnym zamarznięciu dzieci tworzą pracę, malując kostkami po papierze rysunkowym. �� ZABAWY NA ŚNIEGU. Lepienie bałwana, rzucanie śnieżkami do celu.

PRACA DOMOWA: Nauka wiersza L.J. Kerna „Śnieg” na pamięć.

242

2. TEMAT: Pierwsza pomocRozmowa z dziećmi na temat: „Jak udzielać pierwszej pomocy?”. Czytanie i omówienie rozdziału „«Waleczne Serca» poznają pana Zbyszka”. Nauka bandażowania ręki, kolana. Obliczenia zegarowe – czytanie rozkładów jazdy. Zabawy bieżne – gry zespołowe. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, „Wycinanki”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� apteczka pierwszej pomocy, �� bandaże.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� SPOTKANIE z pielęgniarką lub lekarzem. Rozmowa z dziećmi na temat: „W jaki sposób udzielać pierwszej pomocy?”, „Jak zachować się w sytuacji zagrażającej życiu lub zdrowiu?”.�� PIERWSZA POMOC. Czytanie i oglądanie plansz „Pierwsza pomoc” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 96-97).�� ROZMOWY TELEFONICZNE. Dzieci w scenkach dramowych: zawiadamiają o pożarze, zawiada-miają o tym, że w domu zasłabła babcia, zawiadamiają o zauważonym wypadku. Omówienie z dziećmi tego, co w takich sytuacjach trzeba powiedzieć. ��NAUKA BANDAŻOWANIA ręki i kolana – pomoc i ocena pielęgniarki szkolnej. �� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „«Waleczne Serca» poznają pana Zbyszka” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 98).�� CZYTANIE ciche rozdziału „«Waleczne Serca» poznają pana Zbyszka”, podkreślanie w tekście zdań opisujących pana Zbyszka (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 98).�� PAN ZBYSZEK. Uzupełnianie zdań opisujących pana Zbyszka (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 33).�� TELEFONY ALARMOWE. Rozmowa o informacjach, które należy podać, aby wezwać karetkę (Ćwi-czenia „Dziennik badacza świata”, str. 82). �� ZAWARTOŚĆ APTECZKI. Oglądanie zawartości apteczki pierwszej pomocy. ��UDZIELANIE PIERWSZEJ POMOCY. Wskazówki i rady (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 84). �� CZYTANIE ROZKŁADÓW JAZDY autobusu i tramwajów. Obliczenia czasowe (Ćwiczenia „Na tro-pach matematyki”, cz. 1, str. 94-95).�� ZABAWY BIEŻNE. Gry zespołowe.

PRACA DOMOWA: Uzupełnienie wyposażenia apteczki (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 83, „Wycinanki”, karta Pierwsza pomoc).

243



3. TEMAT: Bądź bezpieczny na drodzeZnaki drogowe. Zagrożenia i zasady bezpieczeństwa ruchu drogowego. Wyodrębnianie klas przedmiotów (znaki informacyjne, nakazu, zakazu, ostrzegawcze). Redagowanie krótkich tekstów informacyjnych. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 100. Dynamika, oznaczenia p – piano, f – forte. Powtórzenie oznaczeń muzycznych. Ćwiczenia ze skakankami. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� arkusze papieru,�� znaczki z wybranymi znakami drogowymi.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��NAJBLIŻSZA OKOLICA. Wycieczka po najbliższej okolicy. W trakcie wycieczki dzieci obserwują ruch drogowy, znaki drogowe, przejścia dla pieszych.��OBSERWACJE DZIECI. Rozmowa z dziećmi na temat zaobserwowanych sytuacji, miejsc związa-nych z omawianym tematem.�� BEZPIECZEŃSTWO NA DRODZE. Czytanie głośne przez dzieci tekstu „Bądź bezpieczny na dro-dze”. Wspólne omówienie przeczytanych zasad bezpieczeństwa (Podręcznik „Radosne odkry-wanie świata”, str. 70). �� PRZYGOTOWANIE plakatu „Bądź bezpieczny na drodze”. Nauczyciel przydziela każdemu dziecku jedną zasadę bezpiecznego poruszania się po drodze opisaną w ćwiczeniach. Dzieci przepisują z ćwiczeń tę zasadę na kartkę papieru. Kartki z przepisanymi zdaniami naklejają na dużym ar-kuszu papieru i wieszają na ścianie w klasie.�� ZNAKI DROGOWE. Czytanie głośne przez wybrane dziecku tekstu o znakach drogowych (Pod-ręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 71). �� PODZIAŁ znaków na: znaki informacyjne, ostrzegawcze, nakazu i zakazu (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 71). �� PLANSZE. Praca w grupach. Dzieci wykonują plansze ilustrujące grupę znaków drogowych: infor-macyjne, ostrzegawcze, zakazu, nakazu. Dzieci losują małe znaczki, na których są znaki drogowe (trzeba skserować te, które są w podręczniku i w ćwiczeniu). Łączą się w zespoły według rodzaju znaków. Rysują swoje znaki na kartkach i wyjaśniają, czy dany znak informuje, oznacza, ostrze-ga, czy nakazuje. Nakleją kartki na dużym arkuszu papieru i nazywają swoją grupę znaków.�� PREZENTACJA i nauka znaków drogowych. �� ROZWIĄZYWANIE ZADAŃ z treścią. Odczytywanie danych z tabeli (Ćwiczenia „Na tropach mate-matyki”, cz. 1, str. 96). �� TEST WIEDZY. Zadania sprawdzające wiedzę i umiejętności (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 99). �� ĆWICZENIA ZE SKAKANKAMI. �� ZABAWY MUZYCZNE. Dynamika. Oznaczenia p – piano, f – forte, < > (crescendo i diminuendo).– Nauczyciel dzieli tablicę (lub karton) na 4 pola i u góry rysuje oznaczenia dynamiczne.

244

Uczniowie wpisują dźwięki, głosy i odgłosy odpowiadające oznaczeniom dynamicznym. Jeśli pisanie na tablicy będzie dla dzieci za trudne, wystarczy, że będą tylko wymieniać odgłosy, a wpisze je nauczyciel.Przysłowie o lutym powinno być mówione przez dzieci tak, aby użyte były wszystkie cztery oznaczenia dynamiczne (p f < >). Nie ma reguły, według której należałoby mówić tekst, wszystko zależy od inwencji dzieci, a także nauczyciela. Oto parę możliwości:1. Podział na 4 grupy, z których każda ilustruje jedną dynamikę, mówiąc całe przysłowie.2. Każdy wers mówiony jest z inną dynamiką.3. Dziewczynki mówią na zmianę z chłopcami po jednym wersie. Chłopcy muszą powiedzieć swój fragment odwrotnie niż dziewczynki, czyli, jeśli pierwszy wers był piano, to drugi będzie forte itd.4. Podział klasy na solistów, małe grupki i większe grupy. Nauczyciel zmienia mówiących w dowolnych momentach.5. Na tablicy narysowane są 4 oznaczenia dynamiczne. Wybrany uczeń lub nauczyciel wskazuje znaki, uczniowie odpowiednio do nich mówią tekst. Do zabawy można wykorzystać inne teksty, wiersze, przysłowia, wyliczanki itp.– Zabawy z instrumentami.Zasada zabaw zbliżona jest do poprzednich propozycji zabaw z głosem. Uczniowie mogą wykonywać rytm piosenki, przysłowia lub inny rytm zapisany na tablicy.– Każdy w klasie ma dowolny instrument.Nauczyciel wskazuje kolejno dzieci, które włączają się do gry. Rozpoczyna jedno, a po jakimś czasie grają wszystkie. Po chwili instrumenty kolejno wyłączają się z gry tak, że na końcu znów słychać tylko jeden. Zabawa udaje się najlepiej, gdy grający siedzą lub stoją w kole. Każdy włą-cza się sam, bez znaku nauczyciela. Dzieci grają własne, powtarzające się rytmy – czyli ostinato. Rytmy powinny być łatwe do zapamiętania i powtórzenia. Ważne jest też, aby nie zawierały za dużo wartości, bo całość zabrzmi zbyt głośno i za „gęsto”.

245



INFORMACJE I CIEKAWOSTKI ROWERPodobno w Chinach rower znany był już 4000 lat temu. Nazywano go „szczęśliwym smokiem”. W Europie dwukołowiec pojawił się w XVII w. – wtedy w angielskim kościele w Stoke Poges powstał witraż przedstawiający mężczyznę odbijającego się nogami od ziemi. W Paryżu powiększono dziecięce konie na biegunach i dodano drewniane koła szprycho-we. Zabawka dla dorosłych miała nawet na przedzie wypchaną końską głowę.Pierwsze rowery, wyrabiane na szerszą skalę od XVIII w., przypominały raczej drewniane konie na kółkach poruszane przy pomocy męczących obunożnych odepchnięć. Nie była to jazda wygodna. Pojazd nie zakręcał inaczej, niż poprzez zatrzymanie i przestawienie kółek na inny tor. Zwrotne koło przednie, pozwalające na skręty wymyślił dopiero na początku XIX w. hrabia von Drais. Możliwość kierowania pojazdem nie zmieniła faktu, że nadal trze-ba było odpychać się nogami. Był to pierwszy opatentowany dwukołowiec. Rowerzyści stanowili atrakcję dla tłumów i występowali na placach targowych. Jazda drezyną wkrótce wyszła z mody – co to za jazda, jeśli pojazd trzeba wprawiać w ruch siłą własnych nóg. Do-piero kolejne wynalazki, takie jak: pedały, przerzucenie napędu na tylne koło łańcuchem i wprowadzenie pełnego ogumienia, uczyniły z roweru pojazd bezpieczny i popularny.Rowerem nazwał produkowane przez siebie pojazdy John K. Straley. Rover po angielsku oznacza „włóczęgę, wędrowca” i w przypadku tego sympatycznego pojazdu chyba wła-ściwie oddaje jego cechy. J.K. Straley wprowadził koła o równej średnicy i ramę z rur. Rowery były początkowo wolniejsze od bicykli. Bicykle miały większe przednie koło, na którym siedział kierowca. Prędkość zależała od średnicy koła. Nie można jej było powięk-szać w nieskończoność – jeździec musiał dosięgać pedałów nogami. Jazda na nich była niewygodna i niebezpieczna. Upadek z wysokiego koła groził poważnymi konsekwencja-mi. Powstawały nawet pierwsze szkoły nauki jazdy na welocypedzie. Nowy, coraz tań-szy wynalazek spotkał się z gorącym przyjęciem klientów. Jedna z amerykańskich gazet, wychwalając jego zalety, stwierdziła chyba nieco pochopnie, że „chodzenie jest przesta-rzałą formą przemieszczania się”.W Polsce welocypedy zadomowiły się na dobre w połowie XIX w. Pierwszy wyścig rowero-wy odbył się w warszawskim Ogrodzie Saskim w 1864 r. Brali w nim udział przedstawiciele kilku dzielnic. Wygrał wtedy Czerniaków.Warszawskie Towarzystwo Cyklistów powstało dwadzieścia dwa lata później. Przy jakiejś okazji wykryto, że jedynie część członków Towarzystwa posiada dwukołowe maszyny. Reszta członków zapisała się do Towarzystwa dla towarzystwa. Wkrótce jednak welocy-pedy stały się na tyle tanie, że i pozostali mogli nabyć wymarzone dwa kółka. Zapalonymi kierowcami pojazdów z wielkim przednim kołem byli nasi pisarze – Henryk Sienkiewicz i Bolesław Prus. Sienkiewicz nauczył się jeździć w wieku poważnym, już po pięćdziesiątce. Mimo kilku wypadków nie ustawał w sportowym szaleństwie. Twórca tak wielu rycerskich postaci w literaturze mawiał: „Słynęliśmy kiedyś z rycerskości, siły i odwagi; dzisiaj, żyjąc w odmiennych warunkach, nie mając innego pola, powinniśmy na sportowym gruncie pielęgnować i rozwijać te cechy”. Współcześnie jazda na rowerze staje się coraz bardziej popularna. Powstają ścieżki rowerowe, na których to rowerzystom przysługuje pierwszeń-stwo; samochody nie mają na nie wstępu, a piesi przekraczają je po pasach.

246

4. TEMAT: Bądź bezpieczny na drodze cd. Quizy i konkursy ze znajomości znaków drogowych. Czytanie i omówienie rozdziału „Owocne poniedziałkowe spotkanie”. Czytanie z podziałem na role. Liczby trzycyfrowe. Zapis cyfrowy i słowny. Znaki drogowe – prezentacja w programie PowerPoint. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� talie kart.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ZNAKI DROGOWE. Przypomnienie wiadomości o znakach drogowych.�� ZAGADKI. Wymyślanie i redagowanie przez dzieci zagadek o znakach drogowych.�� TEST znajomości znaków drogowych. Przygotowanie do egzaminu na kartę rowerową. Samo-dzielne zaznaczanie prawidłowych odpowiedzi na pytania o znaki drogowe (Ćwiczenia „Dzien-nik pisarza”, cz. A, str. 74-75).�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Owocne poniedziałkowe spotkanie” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 99-102).��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu. Wyjaśnienie powiedzenia „w gorącej wodzie kąpany” i poję-cia „atrapa”. Nauczyciel zadaje szczegółowe pytania związane z wysłuchanym opowiadaniem, np.: „Ile lat pracowała pani Jadzia w szkole?”, „Co trzeba kupić pani Jadzi?”, „Jak długo Ala roz-mawiała z panią Jadzią?”.�� CZYTANIE rozdziału „Owocne spotkanie” z podziałem na role (Podręcznik „Ala i Adam na tro-pach zaginionego skarbu”, str. 99-102).��DZIESIĄTKOWY SYSTEM pozycyjny. Podział liczb trzycyfrowych na: setki, dziesiątki, jedności. Zapis liczb: cyfrowy i słowny (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 48-49). �� LICZBY TRZYCYFROWE – zabawy karciane. Przygotowanie talii od „2” do „9”. Dzieci losują po trzy karty. Układają i zapisują wszystkie liczby trzycyfrowe, jakie można z nich ułożyć, albo kładą dwie karty na środku stolika. Na sygnał dokładają trzecią. Wygrywa rozgrywkę ten, kto wyłożył większą kartę. Nauczyciel może prosić dzieci o tworzenie liczb o określonej liczbie: setek, dzie-siątek i jedności. Karty można zastąpić kostkami do gry, tylko liczby będą mniejsze. �� INFORMATYKA. Znaki drogowe – prezentacja w programie PowerPoint (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział: Zajęcia informatyczne).

247



INFORMACJE I CIEKAWOSTKI DROGA DLA SAMOCHODU

JAK WYGLĄDAŁ PIERWSZY SAMOCHÓD?Pierwszy pojazd napędzany silnikiem spalinowym przypominał konną bryczkę, a nie sa-mochód. Na tylnej osi miał dwa wielkie koła, dorównujące wysokością dorosłemu męż-czyźnie. Trzecie, mniejsze koło znajdowało się pod drewnianym podnóżkiem, na którym kierowca opierał nogi. Sterowanie pojazdem umożliwiała korba. Pojazd miał jeden bieg – do przodu i osiągał oszałamiającą prędkość 16 km/h. Zbudował go w 1886 r. Carl Benz i tę datę przyjmuje się za narodziny samochodu. Ma już dobrze ponad sto lat!

CZY SAMOCHÓD BENZA BYŁ PIERWSZYM POJAZDEM SAMOBIEŻNYM?Pojazd samobieżny nie potrzebuje pomocy z zewnątrz, aby się poruszać. Jako pierwsze do takiej pracy próbowano „zatrudnić” maszyny parowe używane już na statkach i jeżdżą-ce po szynach. Francuz Cugnot zaprojektował pierwszy parowy trójkołowiec. Przed przed-nim kołem znajdował się ogromny kocioł, do którego palacz ładował węgiel. Para z kotła wprawiała skrzypiący pojazd w ruch. Gdy w 1771 r. podczas prezentacji wynalazku uderzył w mur, zdarzenie to stało się pierwszym w historii wypadkiem pojazdu samobieżnego.

SKĄD POCHODZI POLSKIE SŁOWO SZOFER?Wywodzi się od francuskiego chauffer i pierwotnie oznaczało palacza, czyli osobę karmią-cą wielki kocioł parowego samojazdu.

PIERWSZE PRZEPISY DROGOWEPierwsze przewozy pasażerskie wprowadzono w Londynie. W 1830 r. było już 100 paro-wych omnibusów, obsługujących regularne trasy. Przejazd nimi był jednak dwanaście razy droższy od przejażdżki konnym dyliżansem. Jedynie najbogatsi lordowie mogli sobie po-zwolić na prywatne automobile. Oto pierwszy zestaw przepisów drogowych, tzw. prawo czerwonej flagi dla parowych omnibusów. Obowiązywało w Anglii w latach 1865–1896. Sądzimy, że każdy współczesny kierowca cieszy się ze zmiany tego regulaminu: 1. Przed każdym omnibusem parowym ma kroczyć w odległości 60 jardów (55 m) wysoki człowiek z czerwoną chorągiewką, który ma obowiązek ostrzegać przechodniów przed zbliżającym się pojazdem.2. Maszynistom pod surową karą zabrania się gwizdaniem, pohukiwaniem czy innym hałasem płoszyć koni i bydła. Wypuszczanie pary z machiny jest dozwolone jedynie w miejscach oddalonych od zwierząt.3. Prędkość omnibusów ogranicza się do 6 km/h na drogach wolnych i do 3 km/h w mia-stach.4. Woźnica ma obowiązek zatrzymać omnibus, jeśli przyszły pasażer da mu znak podnie-sieniem ręki.

248

SAMOCHODY NA ŚWIECIEW 2015 r. na świecie było ponad 1,1 mld samochodów, w 2025 r. będzie ich 1,5 mld, a w 2040 – 2 mld. Na 320 mln mieszkańców USA przypada ponad 265 mln samochodów – jest to najwięcej na świecie. Największa liczba pojazdów w przeliczeniu na mieszkańców w 2015 r. była w San Marino. Na każdego mieszkańca przypadały prawie 2 samochody. Podobnie było w Polsce. Polacy w przeliczeniu na liczbę mieszkańców mają więcej samochodów niż Francuzi, Szwajcarzy i Hiszpanie. W 2015 r. było u nas 599 samochodów na 1000 mieszkań-ców, czyli więcej niż wynosi średnia europejska (564 samochody).

ASFALTMieszanka żwiru i asfaltu pokrywająca nasze drogi została wynaleziona w 1902 r. w hrab-stwie Nottingham przez inspektora drogowego. Taka nawierzchnia rozwiązywała naj-większy problem pierwszych automobilistów. Uniemożliwiała powstawanie kłębów kurzu na drodze. Przestały być konieczne zabawne ochraniacze na twarz, w których pasażer i kierowca wyglądali jak w maskach przeciwgazowych.

POLSKIE DROGINajpopularniejszy w Polsce transport to transport samochodowy. Koleją przewozi się o połowę mniej pasażerów i pięć razy mniej ładunku niż samochodami.

AUTOSTRADYPierwsze autostrady budowano w Niemczech przed II wojną światową. W innych pań-stwach powstały w latach 50. Przy projektowaniu przebiegu tych ruchliwych dróg inżynie-rowie próbują omijać centra wielkich miast, zakłady przemysłowe, żyzne ziemie uprawne oraz cenne krajobrazowo czy przyrodniczo tereny. W pierwszym etapie usuwane są z pro-jektowanej trasy budynki i inne przeszkody. Następnie brygady dokonują wykopów tam, gdzie pagórki wystają ponad powierzchnię drogi, a wykopaną ziemię przenoszą w miejsca zagłębione. Wierzchnia, próchnicza warstwa gleby jest zachowywana i potem pokrywa nasypy (pasy rozdzielające), na których wysiewa się trawę. Nawierzchnia drogi składa się z trzech warstw: podbudowy, warstwy nośnej oraz warstwy powierzchniowej.Nawierzchnie mogą być sztywne lub elastyczne. Sztywne są betonowymi płytami połączo-nymi elastycznym spoiwem. Spoiwo pozwala płytom rozszerzać się lub zwężać w zależ-ności od zmian temperatury. Nawierzchnie elastyczne pokryte są kamyczkami, piaskiem zmieszanym ze smołą lub asfaltem. Wybudowanie drogi nie kończy prac przy autostradzie. Trzeba jeszcze wymalować znaki na jezdni, postawić znaki drogowe, lampy i semafory. Na pasie rozdzielającym jezdnie ustawiane są bariery przeciw zderzeniowe. Na autostradzie obowiązkowo montowane są również telefony alarmowe. Kierowca zepsutego pojazdu musi mieć szansę szybkiego po-informowania odpowiednich służb o awarii.

DLACZEGO POWIERZCHNIA JEZDNI JEST WYPUKŁA?Pojazdy ślizgają się, gdy woda zbiera się na pasach ruchu. Dlatego, aby woda spływała na pobocza, pośrodku kształtuje się niewielką wypukłość. Z pobocza rowy odprowadzają ją dalej. Nie może przecież zalewać jezdni.

249



5. TEMAT: Bezpieczeństwo zimowych zabaw Rozmowy na temat bezpieczeństwa zabaw zimowych. Ocena postępowania bohaterów opowiadania „Zabawa”. Zapis słowny i cyfrowy liczb trzycyfrowych. Bitwa na piosenki – konkurs. Zabawy i ćwiczenia z małymi piłeczkami. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� BEZPIECZEŃSTWO zabaw zimowych. Rozmowa na temat bezpiecznych zabaw zimowych. Czy-tanie tekstów z gazet o niebezpiecznych zimowych zabawach (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 76).�� ZASADY BEZPIECZEŃSTWA. Zredagowanie i zapisanie zasad bezpieczeństwa podczas zimowych zabaw „Baw się bezpiecznie”. Praca w grupach. �� CZYTANIE głośne opowiadania „Zabawa” (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 76).��OMÓWIENIE opowiadania. Ocena postępowania Jarka i Darka. Wspólne zredagowanie w zeszy-cie kilku zdań oceniających postępowanie chłopców. �� ZASADY związane z zachowaniem się na drodze. Wybór i napisanie odpowiednich zdań (Ćwicze-nia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 77).�� ZABAWA ZIMOWA. Napisanie w zeszycie kilku zdań na temat ulubionej zabawy.��GRA PLANSZOWA „Bezpieczne i niebezpieczne zimowe zabawy”. Praca w grupach. Wykonanie planszy i i napisanie instrukcji. Gra w gry planszowe. ��KONKURS – BITWA NA PIOSENKI. Omówienie z dziećmi organizacji pracy oraz zasad dotyczących konieczności przestrzegania czasu. Zasady. Dzieci dzielą się na 4 zespoły. Losują kolejność wykonywania zadań. Pierwszy zespół zaczyna śpiewać piosenkę (tylko 2-3 wersy), kolejna grupa śpiewa następne 2-3 wersy, potem następna, aż do zakończenia piosenki lub do momentu, gdy żadna grupa nie zna dalszego ciągu. Za prawidłowe zaśpiewanie każdej części grupa dostaje 1 punkt – bombkę, pierniczek lub inny element świąteczny lub zimowy.W przypadku, gdy grupa nie zna kolejnych wersów, zadanie może wykonać następna grupa. Po zakończeniu piosenki, kolejna grupa rozpoczyna następną piosenkę. Można śpiewać kolędy, pastorałki i oraz piosenki o tematyce zimowej. Nauczyciel pełni rolę jurora, rozstrzyga wątpliwości i przyznaje punkty. �� ZAPIS słowny i cyfrowy liczb trzycyfrowych (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 97-98). �� ZABAWY I ĆWICZENIA z małymi piłeczkami.

PRACA DOMOWA: Przyniesienie map samochodowych.

250

ZAJĘCIA PLASTYCZNE:KOMPONOWANIE W OBRĘCZACHZawieszony na sznurku przedmiot bardzo łatwo jest wprowadzić w ruch wahadłowy. Jeżeli zaczniemy nim mocniej bujać, okaże się, że zatacza okrąg. Aby dzieci mogły przekonać się, że tak rzeczywiście jest, zaproponujmy im proste ćwiczenie. Do jednego końca sznurka przywiązujemy kredkę. Drugi koniec przytrzymujemy palcem pośrodku kartonu. Naciągamy sznurek i zataczamy kredką koło (jednocześnie rysując).

Kolejne ćwiczenie także jest bardzo proste. Wycinamy z kartonu pasek i sklejamy tak, by powsta-ła obręcz. Teraz wystarczy ją lekko popchnąć, by zobaczyć, że się potoczy. To proste odkrycie jest uważane za jeden z najważniejszych wynalazków w historii ludzkości.

Komponowanie w kołach i w obręczach to tworzenie przedmiotów bardzo atrakcyjnych wizu-alnie. Do kompozycji można wykorzystać plastikowe obręcze gimnastyczne, obręcze zrobione z kartonu, okrągłe pudełka i pokrywki. Pomysłów może być bardzo wiele: na duże obręcze moż-na nawijać kolorowe plastikowe lub krepinowe paski i przeplatać je, a potem puścić w ruch. Kartonowe obręcze powinny być małe i dość szerokie (ok. 5 cm). Naklejamy na nie (na wierzch-niej stronie) wycinanki i wydzieranki z papieru kolorowego lub starych gazet.

MATERIAŁY:�� ołówek,�� 3 okrągłe pudełka po serkach topionych,�� kredki lub flamastry,�� nożyczki,�� klej,�� czarny mazak.

PAJACYK

KROK PO KROKU:�� Z pudełka wyjąć obręcz. Położyć ją na kartce i obrysować.��W obręczy narysować pajacyka tak, aby pompon od czapki, dłonie i stopy wychodziły trochę poza narysowany okrąg.�� Rysunek wyciąć. Elementy wystające poza okrąg zagiąć. �� Figurkę umieścić w obręczy. Pompon, dłonie i stopy powinny się opierać na wewnętrznej powierzchni okręgu. �� Jeżeli wszystko pasuje, odrysować pajacyka na dwóch, arkuszach papieru (w różnych kolorach).��Wyciąć.Uwaga! Wycinanki muszą być identyczne.��Dwie jednakowe wycinanki skleić tak, by powstał jeden pajacyk.

251



Uwaga! Nie sklejać dłoni, pompona i stóp pajacyka.�� Po obu stronach figurki narysować twarz i elementy ubrania.��Obręcz okleić (wewnątrz i na zewnątrz) papierem kolorowym.��Wsunąć pajacyka w środek obręczy i przykleić (rys. 1).

MAGICZNY WALEC

KROK PO KROKU:�� Z dwóch okrągłych opakowań po topionych serkach zdjąć pokrywki. W środku jednej pokrywki, grubym mazakiem, narysować ślimakową linię (rys. 3).��W drugiej poprowadzić od tego środka do krawędzi promienie. Co drugi trójkąt powstały między promieniami zamalować na czarno (rys. 2).�� Spody pokrywek posmarować klejem i skleić je razem tak, by powstała zabawka przypominają-ca swoim kształtem walec.�� Paskiem ciemnego papieru okleić bok walca. Obserwować wzory, które widać we wnętrzu ma-gicznego walca, podczas toczenia go. Powstają wtedy złudzenia optyczne: ślimakowa linia zdaje się zwijać i rozwijać.

OBRAZKI Z GUZIKÓW

Kształt naszywany z guzików powinien być bardzo prosty. Linia prosta ułożona z okrągłych guzików to już dekoracyjny ornament. Wszelkie udziwnienia, nadmierne falowanie linii powodu-je niepotrzebne zagęszczanie guzików. Układanka staje się wtedy nieczytelna. Z guzików można wyszywać jednak nie tylko proste wzory, ale całe obrazki. Do układanki tematycznej potrzeba dużo jednakowych guzików, a tylko kilka innych – do zaakcentowania charakterystycznych szcze-gółów.

MATERIAŁY:�� kolorowy kartonik (kwadratowy, okrągły lub owalny),�� długa, cienka igła,�� guziki,��mocna nitka lub żyłka,�� ołówek,�� nożyczki.

KROK PO KROKU:�� Pośrodku kartonika narysować obrazek, który będziemy wyszywać guzikami. Może to być np. ptak, domek, kwiatek, samochód.��Dobrać kolory i wielkości guzików tak, aby obrazek był ładny i czytelny.

252

MATERIAŁY DO WYSZYCIA KACZUSZKI:�� 22 białe, małe guziczki na tułów,�� 11 szarych, małych na skrzydełko,�� 3 czerwone na dziób (2 małe, 1 trochę większy),�� 1 biały, duży na głowę,�� 1 ciemny, mały na oko.

KROK PO KROKU:��Na igłę nawlec bardzo długą nitkę. Zacząć od przyszycia dużego guzika na głowę. Na nim naszyć małe, ciemne oczko. Wyszyć skrzydełko.��Następnie obszyć guzikami rysunek tułowia. Na końcu przyszyć dziób z guzików. Nitką zakoń-czyć po drugiej stronie. Gotowy obrazek zawiesić lub postawić.

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI KOŁO

Wydaje się nam, że wynalezienie koła jest czymś banalnym i oczywistym, ale nie wszyst-kie ludy świata wpadły na pomysł jego zastosowania w transporcie. Nie znały go ludy na kontynencie południowo- i środkowoamerykańskim. Albo prawie nie znały, gdyż odna-leziono dziecięce zabawki przedstawiające małe wózki. Nigdy jednak nie natknięto się tam na drogę przeznaczoną dla pojazdów kołowych lub na pozostałości takiego pojazdu.Pierwsze koła, wynalezione przed 5000 lat temu w Mezopotamii, były po prostu ścię-tymi pniami podkładanymi pod sanie lub ładunek. Kolejną formę kół stanowiły odpi-łowane przekroje drzew. Osie pierwszych wozów poruszały się wraz z kołami. Z czasem unieruchomiono je i dodano piasty, obejmujące oś i obracające się wokół niej. Szprychy w kołach pozwoliły na zmniejszenie ciężaru i poprawienie sprężystości koła. Stało się to w drugim tysiącleciu p.n.e., niemal w tym samym czasie, gdy udomowiono konia. Być może wynalazek koła jako środka transportu zawdzięczamy podpatrywaniu pracy garnca-rza na kole garncarskim. Koło ze szprychami i koń umożliwiły powstanie „czołgów” starożytności – rydwanów. Zwrotne i szybkie dwukołowce były postrachem wrogów. Wspomniane są w Starym Testa-mencie. Pełne koła wykorzystywano jeszcze długo w chłopskich wozach ze względu na ich łatwiejsze wykonanie i niższą cenę.Wyrobem kół zajmowali się kołodzieje. Do ich zadań należało takie odkształcenie kawałka drewna, aby wytrzymywał on nacisk towaru i człowieka. Koła w Egipcie wykonywane były z importowanego wiązu. Do produkcji piast wykorzystywano drewno bukowe i brzozowe.Koło tradycyjnego wozu nie znajduje zastosowania na pustyni. Na przykład w Arabii, na piaszczystej pustyni, transport od wieków odbywa się na wielbłądzich garbach. Na pustyni lodowej wspierają człowieka zaprzęgi złożone z psów.

253


STYCZEŃ DRUGI TYDZIEŃ

1. TEMAT: Na dworcu kolejowymTransport kolejowy. Zachowanie zasad bezpieczeństwa w pobliżu torów kolejowych. Układanie zgodnie z kolejnością fragmentów wiersza J. Tuwima „Lokomotywa”. „Mapa linii kolejowych w Polsce” – odczytywanie odległości i porównywanie długości tras. Jednostka długości: kilometr. Ćwiczenia równoważne na ławeczkach. Rondo, temat, kuplety. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, ��wiersz J. Tuwima „Lokomotywa”, ��mapki samochodowe.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��HISTORIA KOŁA. Nauczyciel opowiada dzieciom historię koła. Rozmowa z dziećmi na temat wy-nalazku, który zmienił świat. �� ZASTOSOWANIE KOŁA. Praca w grupach. Dzieci szukają zastosowań koła. Piszą listę wynalazków, opartych na kole. ��HISTORIA POCIĄGU. Rozmowa z dziećmi na temat pociągów – oglądanie książek, czasopism, zdjęć w podręczniku (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 72-73). �� ZASADY BEZPIECZNEGO ZACHOWANIA SIĘ w pobliżu torów kolejowych (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 73). �� CZYTANIE tekstu informacyjnego o pociągach. Wspólne ustalenie, o jakiej lokomotywie jest mowa w wierszu. Sporządzenie krótkiej notatki o lokomotywach: – parowa, – spalinowa,– elektryczna. �� CZYTANIE przez nauczyciela wiersza J. Tuwima „Lokomotywa”.�� POCIĄG. Praca w grupach. Grupy otrzymują kopertę z wierszem, pociętym na fragmenty. Ukła-dają fragmenty wiersza „Lokomotywa” w odpowiedniej kolejności. Będą to wagoniki pociągu. Naklejają wagony na kolorowe kartki (połowa kartki formatu A4), a potem na szary papier. Do-rysowują lokomotywę i kółka oraz krajobraz wokół jadącego pociągu. ��KONKURS na najpiękniejszą interpretację fragmentu wiersza „Lokomotywa”. Praca w grupach. Dzieci przydzielają sobie role i wymyślają swój sposób interpretacji wiersza.��MAPA SAMOCHODOWA. Oglądanie mapek samochodowych. Czytanie legendy i oznaczeń. Szu-kanie tras kolejowych. �� CZYTANIE liczb trzycyfrowych. Porównywanie długości tras kolejowych. Jednostka długości – 1 kilometr. Zapis słowny liczb (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 52). �� ZABAWA „Jedzie pociąg”. �� ĆWICZENIA RÓWNOWAŻNE na ławeczkach. �� ZABAWY MUZYCZNE. Rondo, temat, kuplety.Rysunek koła podzielonego na części ma za zadanie zainspirować uczniów do wymyślenia zabawy muzycznej o dowolnej formie, na przykład:Siedem grupek dzieci lub siedmiu uczniów ma instrumenty i przedmioty pokazane na ilu-stracji. Jedna grupa nic nie ma, jej zadanie polega na wykorzystaniu głosu. Butelki służą do dmuchania, a kubeczki po jogurcie do pocierania, uderzania itp. Można też naciągnąć na nie-gumki recepturki. Dyrygent wskazuje dowolne grupy lub części obrazka (który wcześniej należy

254

powiększyć albo odwzorować na tablicy). Każda grupka improwizuje lub gra to, co wcześniej ustali z nauczycielem.– Dyrygent stoi w środku koła, a wokół niego uczniowie z instrumentami (tak jak na obrazku). Dyrygent obraca się w miejscu w prawą lub lewą stronę, ci, do których zwróci się twarzą, grają lub śpiewają.– Ustawienie jak poprzednio, dyrygent wskazuje jedną ręką lub dwiema rękami grających. Może grać jedna grupa albo dwie równocześnie. Gdy dyrygent okręci się dookoła, grają i śpiewają wszyscy.– Nuty małego ronda są bardzo łatwe. Temat można śpiewać lub grać na dzwonkach czy flecie. Temat wykonuje cała klasa lub kilkoro dzieci, w każdym przypadku musi się on po-wtórzyć identycznie. Kuplety mogą ulegać zmianom, najlepiej będzie, jeśli dzieci same coś za-proponują.– Tematem ronda może być również inna melodia, a także tekst przysłowia czy wyliczanki. War-to go urozmaicić gestodźwiękami. Dzieci same wymyślają wzory do ronda, w którym są cztery powtórzenia tematu i trzy kuplety.– Dzieci poznają też inne nazwy części ronda: temat – refren, kuplet – epizod.

255

DRUGI TYDZIEŃ STYCZEŃ


2. TEMAT: Dotrzymujemy danego słowa Czytanie i omówienie rozdziału „Ala zdobywa klucz”. Wypowiedzi dzieci na temat „Dlaczego należy dotrzymywać danego słowa?”. Czytanie z podziałem na role. Na planie filmowym – zagranie rozdziału „Ala zdobywa klucz”. „Mapa autostrad w Polsce” – rozwiązywanie zadań z treścią. Wyrażenia mianowane – km. Spadające płatki śniegu – zabawa w Scratch. Ćwiczenia z kozłowaniem piłki w różnych pozycjach. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� klucze.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ROZMOWA O KLUCZACH. Prezentacja kluczy i kluczyków przyniesionych przez nauczyciela.�� POWIEDZENIA Z KLUCZEM: „klucz do serca”, „kluczowa sprawa”. Wyjaśnienia znaczenia powie-dzeń. �� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Ala zdobywa klucz” (Podręcznik „Ala i Adam na tro-pach zaginionego skarbu”, str. 103-105). Omówienie treści rozdziału. �� ZABAWA „Kto to mówi?”. Nauczyciel czyta z rozdziału „Ala zdobywa klucz” wypowiedź któregoś z bohaterów podręcznika. Dzieci podają imię osoby, która wypowiadała dane zdanie (Podręcz-nik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 103-105).�� CZYTANIE z podziałem na role rozdziału „Ala zdobywa klucz” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 103-105).��NA PLANIE FILMOWYM. Praca w grupach. Każda z grup ma zagrać scenę z rozdziału „Ala zdobywa klucz”.�� PLAN ZDOBYCIA KLUCZY. Napisanie wspólnie planu zdobycia kluczy (Ćwiczenia „Zeszyt poszu-kiwacza skarbu”, str. 34).��OPOWIADANIE TWÓRCZE. Dzieci z kolekcji nauczyciela, wybierają jeden klucz. Snują i zapisują historię, którą opowiedział klucz (kartka A 3 z liniaturą i miejscem na ilustrację). ��OGLĄDANIE I CZYTANIE map samochodowych. Praca w grupach. Szukanie dojazdu do wyzna-czonego miejsca. ��ODCZYTYWANIE długości tras. Zapis cyfrowy i słowny długości tras. Porównywanie odległości. (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 54).��KOZŁOWANIE PIŁKI w różnych pozycjach.�� INFORMATYKA. Spadające płatki śniegu – zabawa w Scratch. (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, roz-dział: Zajęcia informatyczne).

PRACA DOMOWA: Przyniesienie książek do czytania o tematyce podróżniczej, np. „Afryka Kazika”, seria „Tomków” A. Szklarskiego.

256

3. TEMAT: Podróże palcem po mapie Mapa. Podróżnik i turysta. Opowieści o przygodach podróżników. Różne sposoby podróżowania. Ciekawe zakątki świata pokazywane na mapach, globusie, ilustracjach, filmach. Kierunki na mapie. Wielka litera w nazwach miast i rzek. „Mapa rzek w Polsce” – czytanie i porównywanie liczb trzycyfrowych. Minikoszykówka – kozłowanie piłki, rzuty do kosza. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, ��mapy,�� lniane, białe prześcieradło, pionki, �� płyta CD z piosenkami,�� płyta CD z muzyką.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� „NABRANIE WIATRU W ŻAGLE” przed podróżą „Palcem po mapie”. Nauczyciel razem z dzieć-mi rozpościera płócienne, białe prześcieradło. Dzieci stoją w kręgu, trzymając płótno za rogi. Na polecenie nauczyciela „nabierają wiatru w żagle”, tzn. dmuchają tak, aby płótno unosiło się w powietrzu. W pewnym momencie nauczyciel rzuca na powierzchnię płótna kartki z imio-nami i nazwiskami słynnych podróżników. Dzieci próbują je odczytać. Nie wolno łapać kartek. Na koniec zabawy kładą płótno na podłodze i jeszcze raz wybrane dzieci głośno odczytują informacje. Od początku zabawy wprowadzamy odpowiedni nastrój muzyką, np. E. Morricone. �� PODRÓŻNICY I TURYŚCI. Rozmowa z dziećmi na temat podróżników, turystów i różnych sposo-bów podróżowania.�� CZYTANIE przez chętne dzieci tekstu „Palcem po mapie” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 74). ��MAPA. Wyjaśnienie słowa „mapa”. Po raz kolejny dzieci dowiadują się, co to jest skala i do czego służy. �� RODZAJE MAP. Praca w grupach. Oglądanie różnego rodzaju map: fizycznej, politycznej, gospo-darczej, samochodowej, turystycznej. Zwrócenie uwagi na znaki umowne typu: droga, rzeka, budynek, kolory itp. Wyznaczone zespoły zmieniają co jakiś czas miejsca, a dzięki temu mapy. ��KIERUNKI ŚWIATA NA MAPIE. Zabawa w grupach. Dzieci otrzymują kartki formatu A3 podzie-lone na kwadraty (kserokopia wydruku komputerowego). Siedzą wokół swoich „map”. Mają do dyspozycji pionek, który ustawiają na polu startowym. Załoga porusza się po kolei zgod-nie z instrukcją nauczyciela lub wydrukowanymi na osobnej kartce poleceniami typu: „Płyń na północ pięć kwadratów”. Dziecko, które „płynie”, ma w razie potrzeby nawigację, czyli żeglarzy z grupy. Dzieci powinny dopłynąć do wyznaczonego celu, np. na bezludną wyspę, którą wcześniej zaznacza nauczyciel. �� POKAZ i omówienie map w podręczniku (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 76-77). ��NOTATKA O MAPACH. Zredagowanie krótkiej notatki o mapach w zeszycie. ��KĄCIK GEOGRAFICZNY. Zaplanowanie w klasie kącika geograficznego pod hasłem: „Biuro Podró-ży…”. Dzieci wymyślają nazwę. Ustalają wyposażenie: mapy, globus, zdjęcia, pocztówki, książki

257



podróżnicze, kompasy, przewodniki itp. �� BIURA PODRÓŻY. Praca w grupach. Zaplanowanie tygodniowej klasowej wycieczki po Europie. Najprostsza wersja to wyznaczenie państw, które w kolejności odwiedzą. �� SŁUCHANIE WYBRANYCH PIOSENEK TURYSTYCZNYCH. �� RZEKI W POLSCE. Czytanie i porównywanie długości rzek w Polsce. Napisanie nazw rzek w zeszy-cie. Zapis słowny liczb. (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 53).��ODSZUKIWANIE RZEK na mapie fizycznej Polski. ��MINI-KOSZYKÓWKA. Nauka kozłowania piłki, rzuty do kosza.

258

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI STARE MAPY

NA JAKIM MATERIALE SPORZĄDZANO PIERWSZE MAPY?Gliniana tabliczka, papirus, pergamin, papier, tkanina czy piasek – to zaledwie kilka ro-dzajów materiałów, na których człowiek próbował narysować mapę. Znaki na płaskiej po-wierzchni pomagały w dotarciu do raz widzianego miejsca, a przede wszystkim pozwalały na powrót do domu. Mapa potrafi dokonać innego cudu: poprowadzić ludzi przetartymi śladami. Może doprowadzić do ukrytego przed wiekami skarbu!Indianie Ameryki Północnej wykorzystywali do sporządzenia mapy korę brzozową. Na jej podstawie trudno było ustalić kierunki czy rzeczywiste odległości, ale informowała o tym, co można spotkać na indiańskiej ścieżce. Z kolei mieszkańcy Wysp Marshalla tworzyli mapy z patyków i muszelek. Owe morskie mozaiki wskazywały zmiany kierunku i wyso-kość fal wokół wysp.Indianie Meksyku dla oznaczenia szlaków malowali na tkaninie ślady stóp na kolorowej wstędze i kształty wzgórz. Z map tych korzystali nawet obcy – jak Ferdinand Cortez, który podbijając plemiona, przekraczał góry oznaczone na indiańskich mapach.Spotykane w wielu miejscach świata długie pasy tkaniny pokazywały drogę wzdłuż ca-łego jej przebiegu. W Japonii stosowano mapy panoramiczne – wyglądały jak misternie wykonane obrazy z podróży, odwzorowujące formy widzianych gór, rzek, a nawet bardziej interesujących drzew.Żeglarze korzystali z tak zwanych portolanów – najdokładniej pokazywały kontury wy-brzeża i 32 kierunki kompasowe.

NIE TYLKO DLA PODRÓŻNIKÓWMapa nie służyła jedynie podróżnikom, ale przydawała się nawet tym, którzy nie wysunęli nosa poza swoją miejscowość. Mapy katastralne służą do wyznaczania zasięgu własności ziemi. Od kiedy tylko człowiek zaczął się osiedlać, konieczne było wyznaczanie granic, wy-dzielanie, co należy do naszej wspólnoty, a co jest już własnością obcych. W razie sporów wyrysowany podział pomagał ustalić fakty, kiedy zawodziła ludzka pamięć. W starożytnym Egipcie takie mapy malowano nawet dla krainy umarłych, przydzielając przodkom działki nie z tego świata.

DLACZEGO GLOBUS JEST MAŁO PRZYDATNY W PODRÓŻY?W 1492 r. Martin Behain stworzył pierwszy globus. Wkrótce znalazł wielu naśladowców. Zapragnęli go królowie i uczeni. Nawet cesarz chiński raczył zamówić jeden egzemplarz u chrześcijańskich misjonarzy z zakonu jezuitów. Chociaż globus najlepiej odwzorowywał powierzchnię Ziemi, gdyż był jak ona kulisty, nie przydawał się w dalekich podróżach. Był nieporęczny, łatwy do przedziurawienia i za mało dokładny, aby pomagać w prze-mieszczaniu się po płaskiej z pozoru Ziemi.

259



4. TEMAT: MapaPodróż w cztery strony świata – zabawa. Utrwalenie znaków i symboli na mapie. Główne kierunki. Czytanie i omówienie rozdziału „Sprzątanie szatni”. Zabawa w ilustratora – rysowanie ilustracji do fragmentu tekstu. Odcinek. Mierzenie długości odcinków miarką centymetrową. Muzyka z różnych stron świata. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� płyta CD.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� PODRÓŻ w cztery strony świata – zabawa. W zabawie tej nauczyciel odgrywa rolę przewodnika w poznawaniu i wskazywaniu kierunków na mapie.��WYKONANIE CZAPEK Z GAZETY.N.: Dzisiaj będę waszym przewodnikiem w odnajdywaniu kierunków na mapie Polski. Wiecie, że czeka nas długa i trudna wyprawa w deszczu i w słońcu. Dlatego potrzebne będą wam czapki.Dzieci według instrukcji wykonują własną czapkę.N.: Teraz już jesteśmy gotowi do odkrywania, więc zaczynamy.Nauczyciel kładzie na podłodze dużą mapę Polski, prosi, aby dzieci usiadły naokoło.CZTERY PODSTAWOWE KIERUNKI ŚWIATA.N.: Usiądźcie, odkrywcy. Teraz pokażę Wam pewien przyrząd, który pomaga w podróżowaniu.Nauczyciel pokazuje kompas i tłumaczy zasadę odczytywania na nim kierunków, uczy również nazw 4 podstawowych kierunków świata, pokazując każdy z nich zapisany na pasku papieru.N.: Wykorzystajmy kompas i oznaczmy kierunki świata.OZNACZENIE KIERUNKÓW NA MAPIE.Nauczyciel kolejno wybiera dzieci i wręcza im kartoniki z zapisanymi kierunkami świata. Dzieci „podróżują” w wybranym kierunku na mapie Polski, zostawiają napis we właściwym miejscu. Mogą również odczytać z mapy nazwy miejscowości, krain, rzek itp.N.: Jedźże, podróżniczko Ewo, w kierunku północy i zostaw tam kartkę.N.: Kto pojedzie na południe, zachód i wschód?N.: My pozostajemy i czekamy na tych, którzy odjechali.N.: Zastanówmy się, jak przywitać naszych kolegów? Wyjrzyjmy, czy wraca już podróżnik z pół-nocy! Kto to? Dzieci wymyślają hasła powitalne.ZABAWA RUCHOWA przy piosence „Jedzie pociąg z daleka”. W trakcie trwania piosenki dzieci chodzą wokół mapy.Następnie ustawiają się przy kartce z kierunkiem, w którym chciałyby wyruszyć.N.: Hej, hej! Czy ktoś dotarł na północ Polski?Wszyscy uczniowie, którzy stoją przy tym kierunku, jednocześnie głośno wymawiają swoje imię. Podobnie w pozostałych kierunkach.�� ZABAWA „Gdzie jesteś?”. Przyjaciele, których los rzucił daleko, pragną się odnaleźć. Nauczyciel rozpoczyna zabawę, wołając np.N.: Kasiu, gdzie jesteś?Dziecko odpowiada, określając kierunek, np. – Jestem na południu Polski.

260

N.: Kogo szukasz? Dziecko odpowiada, np. Bartka! (Dziecko wymienia osobę i woła Bartku, gdzie jesteś? itd.).�� PODRÓŻ „Palcem po mapie”. Rozpoznawanie kierunków, szukanie na mapie rzek, miast, wyzna-czanie tras (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 78-79).�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Sprzątanie szatni” (Podręcznik „Ala i Adam na tro-pach zaginionego skarbu”, str. 106-108).��OMÓWIENIE wysłuchanego opowiadania. Wyjaśnienie powiedzenia „anielska cierpliwość”.�� CZYTANIE rozdziału „Sprzątanie szatni” z podziałem na role ( Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 106-108).�� ZABAWA w ilustratora. Rysowanie ilustracji do fragmentu rozdziału „Sprzątanie w szatni” (Ćwiczenie „Zeszyt poszukiwacza skarbu, str. 35).��ODCINEK. Mierzenie długości odcinków. Kreślenie odcinków o określonej długości (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 56-57). �� ZABAWY MUZYCZNE. Muzyka z różnych stron świata.

261



INFORMACJE I CIEKAWOSTKI RODZAJE MAP

ATLASYPierwszy atlas złożony z nowoczesnych map przedstawionych w ujednolicony sposób powstał w 1570 r. Nazywał się „Theatrum orbi terrarum” i był dziełem flamandzkiego kartografa Orteliusza. Wśród 70 map zamieszczonych w atlasie była również mapa Polski.Nazwa atlas pochodzi od imienia tytana z mitologii greckiej. Wedle mitu został za bunt przeciw bogom skazany na utrzymywanie całej Ziemi na swych barkach. Uznawano go za pierwszego astronoma. Współcześnie atlas nadal utrzymuje całą Ziemię, ale na swych papierowych kartach. Atlasy zawierają mapy ogólnogeograficzne całego świata, jego regionów i mapy tematyczne – dotyczące rozmieszczenia przemysłu, upraw czy ludności.

MAPY POLITYCZNEPokazują granice państw, ich nazwy, nazwy stolic i ważniejszych miast. Powierzchnia każdego z państw jest przedstawiona w innym kolorze – dla łatwiejszego odróżnienia od sąsiadów.

MAPY FIZYCZNEIch zadaniem jest jak najdokładniej przedstawić ukształtowanie terenu. Dla oznaczenia wysokości nad poziomem morza używa się kolorów i poziomic, czyli linii łączących punk-ty o tej samej wysokości. Mapy fizyczne zawierają wysokości najwyższych szczytów. Na polskich mapach najniżej położone tereny oznacza się kolorem ciemnozielonym, poprzez jasną zieleń, żółć i czerwień oznaczenia dochodzą do ciemnoczerwonych szczytów wy-sokogórskich. Autorzy niektórych map stosują też cieniowanie dla wywołania złudzenia trójwymiarowości obrazu. Mapa przypomina zdjęcie wykonane z góry w słoneczny dzień – góry i pagórki toną w słońcu lub są ukryte w cieniu innych.

MAPY TOPOGRAFICZNEPrzedstawiają wybrany obszar z bardzo dużą dokładnością. Można na nich odkryć ścieżki wydreptane przez miejscowych, odnaleźć poszczególne domy. Przydatne są dla turystów i żołnierzy. Wędruje się z nimi bardzo sympatycznie: nawet kilka kilometrów przebytej drogi można prześledzić palcem.

MAPY TEMATYCZNESłużą ludziom zainteresowanym określonym zjawiskiem, np. gęstością zaludnienia, na-gromadzeniem przemysłu albo temperaturami. Gdyby ktoś chciał sporządzić mapę wszystkich szkół podstawowych w Polsce – byłaby to właśnie mapa tematyczna. Na tych mapach różne kolory albo kropki i kreski nie oznaczają wysokości, ale stopień występo-wania interesującego zjawiska.

262

PLAN Plany to mapy przedstawiające wycinek małego obszaru z dużą dokładnością. Mówi się o nich, że są sporządzone w dużej skali.

CZY MAPY DOKŁADNIE PRZEDSTAWIAJĄ WYMIARY?Kartografowie, przygotowując mapę, muszą na niej dokonać jeszcze dodatkowych znie-kształceń. Drogi, linie kolejowe, rzeki byłyby często niewidoczne na mapie przy zacho-waniu obowiązującej skali. Z konieczności trzeba powiększyć ich wymiary: droga, która na mapie 1:50 000 ma grubość 2 mm, w rzeczywistości musiałaby mieć szerokość aż 20 m!

MAPY W KOMPUTERZECoraz więcej osób korzysta z atlasów i map komputerowych. Łatwo na nich znaleźć poszukiwane miejsce lub prześledzić trasę przyszłej podróży. Komputer znajdzie najkrót-szą drogę, poda odległości do skrzyżowań, większych miast i stacji benzynowych. Ponadto na takiej mapie, przed wydrukowaniem, można umieścić własne oznaczenia, pokolorować planowaną trasę wycieczki.

MAPY W TELEWIZORZECodziennie widujemy w telewizorze szczególne mapy tematyczne. Na przykład prognozy pogody z zaznaczonymi temperaturami, kierunkami wiatrów, wysokością ciśnienia.

MAPY W SAMOCHODZIEObecnie najpopularniejszym systemem nawigacji satelitarnej jest GPS (Global Positioning System). System nawigacji satelitarnej GPS został stworzony przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych, obejmujący swoim zasięgiem całą kulę ziemską. System składa się z trzech segmentów: segmentu kosmicznego – 31 satelitów orbitujących wokół Ziemi; segmentu naziemnego – stacji kontrolnych i monitorujących, oraz segmentu użytkownika – odbiorników sygnału GPS. System ten ma dla nas 2 główne zalety:– jest powszechny praktycznie cała powierzchnia kuli ziemskiej pokryta jest zasięgiem sygnału GPS. W dowolnym punkcie możesz odebrać sygnał z minimum czterech satelitów pokrywających dany obszar, bez białych plam;– jest bezpłatny i oddany w wieczyste użytkowanie także odbiorcom cywilnym. System GPS jest darmowy i taki ma pozostać zgodnie z polityką Stanów Zjednoczonych.Inny system – Geograficzny System Informacyjny – zachowuje się jak doświadczony prze-wodnik. Informuje, gdzie skręcić, wskazuje najwyższe punkty w okolicy, według których należy się kierować. Wybiera i prowadzi najkrótszą drogą do wyznaczonego celu. Zasto-sowanie obu systemów w samochodach znacznie ułatwia podróże po nieznanym terenie.

BIEGI NA ORIENTACJĘUmiejętne korzystanie z mapy stało się sportem. Biegi na orientację organizowane są na całym świecie, również w Polsce. Na teren biegu wybiera się miejsca bezludne, zalesio-ne. Jedynym źródłem informacji pozostaje mapa i kompas – brak na trasie drogowskazów, zagród, gdzie można dopytać o kierunek. Dla utrudnienia fragmenty map są odwrócone lub powycinane. Wygrywa ten, kto zaliczy wszystkie zaznaczone na mapie punkty i pierw-szy dobiegnie na metę.

263



5. TEMAT: Emocje i nastrój w tekstach literackich Czytanie i omówienie rozdziału „Tajemniczy szyfr”. Wyszukiwanie w tekście zdań budujących nastrój. Czytanie z podziałem na role. Rysowanie komiksów ilustrujących przygodę „Walecznych Serc” w szatni. Łamana. Rysowanie łamanych. Obliczanie łącznej długości odcinków. Zabawy zręcznościowe z piłką: rzuty, chwyty, podania. Zilustrowanie różnych nastrojów – rysunek pastelami. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� tłuste pastele, �� czarna fizelina w dużym formacie, np. 2 m x 3 m, �� album z malarstwem Vincenta van Gogha.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��HISTORIA PEŁNA NAPIĘĆ. Opowiadanie przez nauczyciela historii pełnej napięć. Opowiada on dzieciom jakąś historię, w której z każdym zdaniem rośnie napięcie.��OBRAZ NASTROJÓW I EMOCJI. Praca zespołowa. Rysunek pastelami na czarnej fizelinie. Nauczy-ciel pokazuje dzieciom reprodukcje obrazów Vincenta van Gogha. Zwraca uwagę na linie i ich kierunek. Dzieci za pomocą kolorowych linii budują nastrój i napięcie na płaszczyźnie. Nie tworzą plam barwnych. Tworzą dzieło po kolei. Nowa osoba dalszą pracę nad obrazem zaczyna w tym miejscu, gdzie skończył poprzednik. Reszta dzieci uważnie obserwuje proces tworzenia. Nie wolno im porozumiewać się werbalnie. �� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Tajemniczy szyfr” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 109-113).��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu. Wyszukiwanie w tekście zdań, wyrazów, budujących napię-cie. Próby rozszyfrowania znaków (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 109-113).�� CZYTANIE rozdziału „Tajemniczy szyfr” z podziałem na role (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 109-113).�� PISANIE OPOWIADANIA z wyobraźni pt. „Za drzwiami”. Początek historii: „Włożyłam klucz do drzwi i przekręciłam zamek. Za drzwiami…”. Wykonanie ilustracji do opowiadania. ��KOMIKS. Rysowanie komiksu ilustrującego przygodę w szatni opisaną w rozdziale „Tajemniczy szyfr”.�� ŁAMANA. Rysowanie łamanych zbudowanych z odcinków. Obliczanie długości łamanej (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 58).�� ZABAWY ZRĘCZNOŚCIOWE z piłką – chwyty, rzuty, podania.

264

1. TEMAT: AlfabetyCzytanie i omówienie rozdziału „Marek jest geniuszem”. Zabawy z alfabetem – utrwalenie kolejności liter w polskim alfabecie. Różne rodzaje alfabetów. Kaligrafia – pisanie znaków z różnych alfabetów. Utrwalenie zapisu słownego liczb trzycyfrowych. Zabawy bieżne z wykorzystaniem kocyków i woreczków. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� suche pastele, �� kalki techniczne.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Marek jest geniuszem!” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 114-115).��OMÓWIENIE opowiadania. Wyjaśnienie pojęcia – „hieroglify”. Historia i pokaz hieroglifów. Nauczyciel opowiada o alfabecie obrazkowym. Pokazuje zdjęcia z takim alfabetem. ��OGLĄDANIE różnych alfabetów (cyrylica, katakana, alfabet grecki, hebrajski, chiński). Wyjaśnie-nie różnicy między alfabetem fonetycznym i obrazkowym (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 116).�� RYSOWANIE suchymi pastelami. Praca w grupach. Przedstawienie wydarzeń za pomocą pisma rysunkowego. ��KALIGRAFIA. Przerysowywanie znaków z dowolnego alfabetu. Można to robić przy użyciu kalki technicznej. ��WYMYŚLANIE własnych alfabetów. Praca w grupach. Dzieci wymyślają swój alfabet. Wszystkie grupy otrzymują zdanie do napisania. �� ZABAWY Z ALFABETEM. Praca w grupach. Nauczyciel daje dzieciom kartki. Na każdej z nich napisany jest jeden dowolny wyraz. Na sygnał nauczyciela, dzieci ustawiają się w kolejności alfabetycznej, zgodnie z pierwszą literą wyrazu, który mają napisany na kartce. Każda z grup otrzymuje różne książki – zadaniem grup jest ułożenie książek zgodnie z kolejno-ścią alfabetyczną. Przypomnienie, że bierzemy pod uwagę nazwisko autora. �� ZAPIS SŁOWNY liczb trzycyfrowych (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 100).�� ZABAWY BIEŻNE. Wykorzystanie kocyków i woreczków.

265

TRZECI TYDZIEŃ STYCZEŃ

STYCZEŃ TRZECI TYDZIEŃ

2. TEMAT: Moja miejscowośćMoja miejscowość i jej okolice na mapie. Wspólne przygotowanie planu drogi ze szkoły do określonego miejsca. Pisownia nazw ulic wielką literą. Dodawanie liczb trzycyfrowych – działania na pełnych dziesiątkach. Śnieg – pisanie, formatowanie i animowanie tekstu. Praca w programie PowerPoint. Zabawy zespołowe z piłkami. Zabawy bieżne – wykorzystanie kocyków i woreczków. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� plany miasta (najbliższe miasto), ��materiały rozmaite do zbudowania makiety miasta, �� styropian,�� kolorowe pinezki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� PLAN. Wyjaśnienie pojęcia plan. Ustalenie, że jest to dokładna mapa, przedstawiająca wycinek małego obszaru.�� PLAN MIASTA. Oglądanie planów miasta. Wyjaśnianie znaków umownych na mapie – korzysta-nie z legendy mapy. Szukanie obiektów według poleceń nauczyciela. Posługiwanie się nazwami ulic. Określanie kierunków. ��MIEJSCE ZAMIESZKANIA. Praca zespołowa. Zaznaczanie na mapie miejsca zamieszkania. Nauczyciel przymocowuje plan miasta do kawałka styropianu. Dzieci wbijają kolorową pinezkę w miejscu, gdzie mieszkają. Porównywanie lokalizacji. Określanie odległości od szkoły. ��OPIS DROGI. Czytanie opisu drogi Uli do babci. Omówienie mapy miejscowości. Czytanie sym-boli na mapie miejscowości (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 80-81).��DROGA. Zaznaczanie na mapie drogi Uli do babci (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 80).��WYPISANIE nazw ulic. Zwrócenie uwagi na pisownię ulic wielką literą (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 81).�� ZAPLANOWANIE DROGI. Praca w grupach. Wyjście w teren. Wyznaczenie trasy ze szkoły do okre-ślonego miejsca. ��WYKONANIE makiety miasta. Praca w grupach. Dzieci wytyczają ulice i określają ich położenie. Zagospodarowują przestrzeń tworząc obiekty z rozmaitych materiałów. �� LICZBY TRZYCYFROWE – dodawanie pełnych dziesiątek (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 101). �� ZAJĘCIA RUCHOWE. Zabawy zespołowe z piłkami. �� INFORMATYKA. Śnieg – pisanie, formatowanie i animowanie tekstu. Praca w programie Power-Point. (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).

266

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI MIASTA W POLSCE

MIESZKAŃCY MIAST„Mieszczanami” są obecnie 24 miliony Polaków, czyli 62% ludności kraju. Jest to znacznie więcej niż pół wieku temu, ale w porównaniu z innymi państwami Europy, gdzie w mia-stach żyje przeciętnie 90% ludności, nasz kraj jest nadal krajem rolniczym.

GDZIE W POLSCE JEST NAJWIĘCEJ MIAST?Jeśli spojrzymy na mapie na Wyżynę Śląską, zobaczymy trudną do rozdzielenia pajęczy-nę miejscowości. Katowice, Sosnowiec, Zabrze, Bytom, Gliwice i dziewięć innych dużych miast zrasta się w jeden organizm. Takie zrośnięcie się wielu ośrodków nazywane jest konurbacją. Górnośląska konurbacja rozciąga się na przestrzeni 60 km.

NAJWIĘKSZE I NAJMNIEJSZE MIASTANajwięcej mieszkańców – 1,7 mln ma Warszawa. Wraz z szeregiem mniejszych ośrodków powiązanych ze stolicą aglomeracja stołeczna liczy 2,5 mln mieszkańców. Inne duże mia-sta to w kolejności Kraków (767 tys.), Łódź (690 tys.), Wrocław (640 tys.), Poznań (538 tys.) i Gdańsk (464 tys.),Polskie miasteczka nie są duże. Przeciętna liczba mieszkańców to 5 tys. Najmniejsze mia-sto Polski to Wiślica. Ma 500 mieszkańców. Ponad 900 mieszkańców mają: Wysmierzyce i Józefów nad Wisłą. Ponad 1000 mieszkańców mają: Otyn, Łogów, Sanniki.

NAJSTARSZE MIASTOW dziele Ptolemeusza, greckiego uczonego z II w. p.n.e., pojawia się nazwa „Kalisia”. Po-dróżowali przez nią kupcy wymieniający towary na bursztyn. Badania archeologiczne do-wiodły, że miejscowością wspomnianą przez Greka był dzisiejszy Kalisz. Najstarsze miasto w naszym kraju miałoby ponad 1800 lat!

NA DWÓCH WYSPACHJedynym polskim miastem położonym na dwóch wyspach jest Świnoujście. Wyspę Uznam od wyspy Wolin oddziela rzeka Świna. Aby przedostać się z jednej części miasta do dru-giej, trzeba skorzystać z promu. Być może w Świnoujściu powstanie kiedyś podwodny tunel lub długi most.

UKŁAD MIAST NA ŚWIECIEW każdej kulturze układ miasta kształtował się w innych sposób.

EUROPA ZACHODNIAW centrum miasta znajdują się dzielnice mieszkalne, teatry, banki oraz urzędy. Ceny mieszkań w centrum są najwyższe. W miastach Europy Zachodniej nie lokuje się już wiel-kich fabryk. Produkowane przez nie pyły nie tylko szkodzą ludziom, ale również niszczą budynki.

267



AFRYKA ZACHODNIAW układzie dzielnic utrzymuje się podział na dzielnice zamieszkane przez Europejczyków oraz przeznaczone dla Afrykańczyków.

MIASTA MUZUŁMAŃSKIEMeczet i urzędy publiczne znajdują się w centrum. Obok meczetu, świątyni muzułmań-skiej, mieści się duży bazar. Stare miasto otoczone jest murami.

AMERYKA ŁACIŃSKAW centrum miasta odnajdziemy główny plac z katedrą i ratusz. Wokół rozciąga się dziel-nica rezydencji. Taki układ wprowadzili hiszpańscy zdobywcy Ameryki. Na obrzeżach znaj-dują się mieszkania biedoty.

STANY ZJEDNOCZONE I KANADAW centrum ulokowane są biurowce. Wokół mieszkają ludzie średnio zamożni i biedni. Najbogatsi budują swoje rezydencje na obrzeżach lub poza miastem.

268

3. TEMAT: Wielkie miasta, małe miasteczka Różnice i podobieństwa w wyglądzie miast. Herby i legendy związane z moim miastem lub z miastem z najbliższej okolicy. Odejmowanie liczb trzycyfrowych – działania na pełnych dziesiątkach. Chwyty i podania piłki w dwójkach. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� legendy o polskich miastach, �� ilustracje z herbami różnych miast,�� albumy, zdjęcia, pocztówki, �� talie kart.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��HISTORIA MIASTA. Rozmowa z dziećmi na temat historii ich miasta. Jeśli dzieci nie mieszkają w mieście, nauczyciel opowiada historię najbliższego miasta.��HERB. Demonstracja różnych herbów miast. Wyjaśnienie przez nauczyciela, dlaczego ludzie wy-myślili herby.��OPIS HERBU omawianego miasta. Przypomnienie, czym jest legenda. Zapoznanie dzieci z legen-dą związaną z miastem. �� LEGENDA. Praca w grupach. Dzieci wymyślają własną historię na podstawie wybranego herbu polskiego miasta, np. Lublina, Bydgoszczy, Białegostoku, i Szczecina. Opowiadają swoje legendy dla reszty klasy. Na koniec nauczyciel wyjaśnia pochodzenie herbów. Dzieci porównują treść legend. Sprawdzają, na ile były blisko prawdy, jeśli w legendzie można mówić o prawdzie. ��KSIĄŻECZKA „W wielkim mieście”. Wspólne zredagowanie książeczki. Każde dziecko ilustruje jedną stronę. Każda strona oprócz obrazka zawiera podpis związany z ilustracją zaczynający się od wyrazów: „W wielkim mieście…”.�� LICZBY TRZYCYFROWE – odejmowanie pełnych dziesiątek (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 101). ��GRA KARCIANA. Układanie i porównywanie liczb trzycyfrowych. Gracze mają talię kart złożoną od 2 do 9. Kładą talię przed sobą i biorą z wierzchu po trzy karty. Układają z nich liczbę według uznania, składając karty w wachlarz. Na umówione hasło czytają swoje liczby i pokazują karty. Wygrywa kolejkę osoba, która ułożyła większą liczbę. Zabiera ona karty koledze i odkłada na bok. Po kilku kolejkach podliczają zdobyte karty. Wygrywa uczeń, który ma więcej kart. ��GRA W KOŚCI. Gracz rzuca 3 razy kostką. Zapisuje liczby oczek w postaci cyfr, z których układa i zapisuje liczbę trzycyfrową. Tak samo postępuje kolega. Wygrywa kolejkę uczeń, który zano-tował większą liczbę. �� ZAJĘCIA RUCHOWE. Chwyty i podania piłki w dwójkach.

PRACA DOMOWA: Przyniesienie pocztówek, książek i przewodników po Warszawie.

269



INFORMACJE I CIEKAWOSTKI MIEJSKIE CIEKAWOSTKI

ŻYCIE NA WODZIEWenecja jest miastem położonym na 118 wyspach. Zamiast ulic można tam używać do komunikacji kanałów wodnych. Samochód jest zastępowany przez łódź, tzw. gondolę z panem w słomkowym kapeluszu, czyli gondolierem. Co ciekawe, dębowe pale, na któ-rych oparta jest Wenecja, pochodzą z polskich lasów.

METRO JAK Z WARSZAWY DO ZAKOPANEGONajdłuższa kolej podziemna „metro” znajduje się w Londynie. Jej połączone linie mają długość 400 km, czyli tyle, ile droga z Warszawy do Zakopanego. W londyńskim metrze kursuje ponad 250 pociągów, które zatrzymują się na 267 stacjach. Metro w Warszawie – jedyny w Polsce system kolei podziemnej, składający się z dwóch linii: M1 i M2. Pierwszy odcinek linii M1, łączącej centrum Warszawy z jej północnymi i południowymi dzielnicami, otwarto w 1995 roku. Pełną projektowaną długość linia osią-gnęła dopiero w roku 2008. Budowę linii M2, łączącej lewo- i prawobrzeżną część stolicy, rozpoczęto w 2010 roku, a pierwszy jej odcinek oddano do użytku w 2015 roku.

WSCHÓD I ZACHÓD MIASTAW naszym klimacie część zachodnia miasta jest bardziej ceniona od wschodniej. Dlacze-go? Wiatry, które przynoszą świeże powietrze wieją z zachodu, spychając zanieczyszczenia nad wschodnią część miasta.

NAJSZERSZE I NAJWĘŻSZE ULICE ŚWIATAW bardzo nowoczesnej stolicy Brazylii, w Brasil, znajduje się ulica nazywana osią, która ma 250 m szerokości. Oznacza to, że może się na niej zmieścić 160 samochodów stojących obok siebie. Najwęższa ulica znajduje się w Port Issac. Mieszkańcy mówią o niej „ulica wciągniętego brzucha”, bo ma zaledwie 49 cm szerokości.

MEKSYK ROŚNIE JAK GRZYB PO DESZCZUNajszybciej rosnącym miastem świata jest Ciduad Mexico (Miasto Meksyk), stolica Mek-syku. Co pięć lat przybywa mu jedna piąta mieszkańców. Obecnie ma ich ponad 20 mln, czyli pięć razy tylu, ilu jest wszystkich Szwajcarów.

NAZWA DŁUGA JAK STONOGANajdłuższa nazwa miasta to miejscowa nazwa Bangkoku. Składa się ze 167 liter.

ILE KOSZTOWAŁ NOWY JORK?Teren wyspy, na którym powstało miasto Nowy Jork, był częścią ziem indiańskich. Za ko-rzystanie z wyspy o powierzchni 57 km2? pewien Holender zapłacił wodzowi indiańskiemu około 24 dolarów w kocach i świecidełkach. Wyspa ta nazywa się obecnie Manhattan. Okolicę Holender ochrzcił początkowo Nowym Amsterdamem na cześć miasta, z którego

270

pochodził, potem nazwę zmieniono na Nowy Jork. Nieduże, dwudziestotysięczne mia-sto Cameron Park koło Sacramento w Stanach Zjednoczonych znane jest ze szczególnego hobby swoich mieszkańców. Większość z nich posiada w garażu obok samochodu mały... samolot. Osiedlają się tam głównie piloci. Podróżują samolotem do pracy, w dni wolne przelatują 250 km, aby odpoczywać nad morzem. Ulice miasteczka przystosowane są do ruchu samolotów: poszerzono je do 27 m, wszelkie kable i druty ukryto pod ziemią. Mimo dużego ruchu od kilkunastu lat nie zdarzył się w Cameron żaden wypadek. W mieście nie ma wieży kontrolnej – światła na pasie startowym zapalają się dla każdego, kto przekręci pięć razy pokrętłem radia. Komunikaty o pogodzie podają ochotnicy, którzy zazwyczaj czuwają przy nadajnikach radiowych. Surowe przepisy, ograniczające posługiwanie się samolotami prywatnymi (nie licząc wysokich kosztów samolotów), nie pozwolą na stwo-rzenie podobnego miasta w Polsce.

PODZIEMNE MIASTAW Związku Radzieckim istniały podziemne miasta, w których naukowcy opracowywali tajne technologie. Mieszkańcy otrzymywali wyższe pensje, ale nie mogli opuszczać strzeżonego terenu. Miasta nie miały osobnych nazw tylko numery.

NAJWYŻSZA RÓŻNICA TEMPERATURNajwiększa różnica między najcieplejszym i najzimniejszym dniem roku została zano-towana w mieście Jakucku, w Federacji Rosyjskiej. Wynosi 102°C! Niełatwo żyć w takim miejscu, gdzie zima aż trzeszczy od mrozu, a lato straszy upałami. Pięćdziesięcio- i sześć-dziesięciostopniowe mrozy zamieniają wilgoć z miejskiego powietrza w nieprzeniknioną mgłę, nieosłonięte części ciała bardzo szybko ulegają odmrożeniu. Na ulicach pojawia się zmrożona mgła, w której dzieci wędrują do szkoły. Szkoły podstawowe zamykane są dopiero przy –50°C.Niskie temperatury ściskają ziemię, dlatego wszelkie instalacje, kable oraz rury poroz-wieszane są nad ulicami. Mróz kruszy asfalt. Jakuck położony jest na obszarze wiecznej zmarzliny – to znaczy, że nawet w największe upały lód pod nim nie roztapia się i jego warstwa utrzymuje się stale do głębokości 200–300 m. W takiej zmarzlinie znajdowano doskonale zachowane szczątki wymarłych już zwierząt – mamutów.Domy na wiecznym lodzie trzeba budować w specjalny sposób. Dom podgrzewa grunt, na którym stoi, lód topi się i budynek zapada się w wiecznej zmarzlinie. Najszybciej zapada się kuchnia, bo w niej jest zawsze najcieplej. Z tego powodu domy w Jakucku ustawiane są na palach, jak w Wenecji. Latem ziemia odmarza do głębokości kilku metrów, bo tem-peratury lata znacznie przewyższają 30°C.Podczas długiej zimowej nocy można obserwować zorzę polarną. W lipcu natomiast przy-trafiają się białe noce, okres nieustannego królowania dnia. Słońce nie zachodzi wtedy za horyzont. Odbija się od niego jak piłka i powraca na niebo.

271



4. TEMAT: Warszawa – stolica PolskiWypowiedzi na temat ciekawych miejsc w stolicy na podstawie różnych tekstów, ilustracji, filmów. Herb i legendy związane z Warszawą. Wspólne redagowanie prospektu – zaproszenie na wycieczkę po Warszawie. Czytanie i porównywanie liczb trzycyfrowych. Zabawy rzutne i skoczne. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� legenda o Warsie i Sawie,�� puzzle – pocięte na kawałki zdjęć stolicy ze starych kalendarzy, �� filmy, zdjęcia, albumy związane z Warszawą, mapy Warszawy, duże arkusze papieru.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CIEKAWE MIEJSCA w stolicy. Wypowiedzi swobodne na temat ciekawych miejsc w stolicy, na podstawie wiedzy i doświadczeń. �� LEGENDA O WARSIE I SAWIE. Opowiadanie wspólne legendy o Warsie i Sawie. Nauczyciel czyta legendę. Po wysłuchaniu i omówieniu treści, dzieci otrzymują dwie kartki z bloku technicznego i kopertę. Jedną kartkę składają na pół i malują krajobraz opowiadania. Z drugiej kartki wy-cinają małe paski papieru i zaginają je na pół, aby stały. Rysują na nich bohaterów legendy. Wkładają sylwety do koperty. ��MAPA OPOWIADANIA. Chętne dzieci opowiadają legendę – „zabierając postaci na spacer”. Takie opowiadanie sprzyja konstruowaniu dialogów. Można postawić starą walizkę i w niej umieścić mapę i sylwety. �� BOHATEROWIE warszawskich legend. Praca w trzech grupach. Przedstawiciele grup losują karteczki z bohaterami warszawskich legend. Są to: Bazyliszek, Złota Kaczka i Syrenka. Potem członkowie grupy podchodzą do nauczyciela i otrzymują krótki scenariusz – plan wydarzeń. Przedstawiają krótko legendy według własnego pomysłu. ��WARSZAWA. Obejrzenie filmów, zdjęć, albumów, przewodników związanych z Warszawą. �� PUZZLE. Praca w grupach. Dzieci układają zdjęcie obiektu i przyklejają na kartce. Rozpoznają i piszą nazwę obiektu stolicy. ��MAPA. Praca w grupach. Dzieci otrzymują mapę Warszawy. Ich zadaniem jest zlokalizowanie obiektu na mapie. Otrzymują od nauczyciela pomoc w postaci współrzędnych, które ułatwią poszukiwania, np. D3. Zaznaczają obiekt w umówiony sposób i sięgają po odpowiednie książki, dzięki którym zdobędą szczegółowe informacje. ��OBEJRZENIE filmów, zdjęć, albumów, przewodników związanych z Warszawą.��WYCIECZKA DO STOLICY. Zapoznanie się z plakatem zachęcającym do zwiedzenia stolicy. Omó-wienie programu wycieczki. (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 75). Można na jego podstawie zaproponować dzieciom zaplanowanie wycieczki po Warszawie. ��WARSZAWA – stolica Polski. Zredagowanie wspólne kilku zdań o Warszawie. �� CZYTANIE wysokości najwyższych budynków w Warszawie. Pisanie nazw obiektów. Porządko-wanie liczb według wielkości. Zapis słowny liczb trzycyfrowych. Zamiana metrów na centymetry (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 50-51). �� ZAJĘCIA RUCHOWE – zabawy rzutne i skoczne.

272

PRACA DOMOWA: Przyniesienie zdjęć, pocztówek, wycinków z gazet dotyczących miejsca zamieszkania.

ZAJĘCIA PLASTYCZNEMOJE MIASTO, MIASTECZKO, WIEŚUlice nowoczesnych miast znacznie różnią się od ulic starych miast, w których proporcje wysokości domów do szerokości ulicy wynosiły 1:1 lub 1:2. Nowoczesne ulice mają inne proporcje. W dużych miastach jak grzyby po deszczu rosną wieżowce, przekraczające 150 metrów wyso-kości. Są w nich przeważnie centra biurowe, bankowe albo handlowe. Budowle te przytłaczają wąskie ulice, ale jednocześnie tworzą niezwykły krajobraz. Zwłaszcza o zmierzchu. Pasaże handlo-we, okna wystawowe, kioski, stoiska, bary szybkiej obsługi, restauracje pulsują kolorami. Okna domów, latarnie, rozświetlone elementy reklamowe i informacyjne, znaki drogowe – to światło miasta. Jak w teatrze podnosi ono walory wizualne ulic, kompozycji przestrzennych, a oświetlając zabytkowe budynki, ich walory artystyczne. Warto zwrócić uwagę uczniów na to, że wiele wartości estetycznych można dostrzec dopiero przy obserwacji z wysokiego piętra domu. Jeżeli nie mamy możliwości wybrać się z dziećmi na spacer po mieście, pokażmy im zdjęcia.

MATERIAŁY:�� blok rysunkowy (format A3 – można skleić dwie kartki formatu A4),�� kredki woskowe lub świecowe,�� farby akwarelowe,�� pędzel.

KROK PO KROKU:�� Jasnymi kredkami woskowymi narysować kontury jezdni, chodnika, latarni, domów (dachów, gzymsów, okien, obramowań okiennych, schodów, kolumn), drzewa, samochody i gwiazdy na niebie. Uwaga! Nie zamalowywać kształtów.�� Zamiast kredkami rysunek można zrobić świecą. Trzeba jednak pamiętać, że rysowane linie muszą być różnej grubości. Cienkie rysujemy zatemperowaną świecą, a szerokie – bokiem.��Na koniec cały rysunek zamalować rozwodnionymi farbami. Farbę nakładać lekkimi pociągnię-ciami pędzla na całą powierzchnię arkusza. Począwszy od jasnych kolorów w bardziej oświe-tlonej części ulicy, po fiolet, granat i namalowane błękitem paryskim niebo. Prace takie mają oryginalne walory plastyczne, są lekkie, szkicowe. Lśniące linie się mienią. Sprawiają wrażenie drgających i płynących.

273



5. TEMAT: Moje najpiękniejsze miejsce na świecie

Czytanie i omówienie opowiadania J. Białobrzeskiej „Najpiękniejsze miejsce na świecie”. Kolejność wydarzeń. Wypowiedzi dzieci na temat najpiękniejszego, ich zdaniem, miejsca na świecie. Zapis cyfrowy i słowny liczb trzycyfrowych. Ćwiczenia z kozłowaniem piłki w różnych pozycjach. „Najpiękniejsze miejsce na świecie” – malowanie farbami. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� farby.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez nauczyciela opowiadania „Najpiękniejsze miejsce na świecie” (Podręcznik „Ra-dosne odkrywanie świata”, str. 78-79).��KOLEJNOŚĆ WYDARZEŃ. Omówienie wysłuchanego opowiadania – zwrócenie uwagi na kolej-ność wydarzeń.�� PLAN OPOWIADANIA. Zredagowanie wspólne planu opowiadania. ��ODPOWIEDZI dzieci na pytanie: „Dlaczego Bolek zatytułował wypracowanie <<Moja wioska – najpiękniejsze miejsce na świecie?>>”.�� CZYTANIE CICHE opowiadania i podkreślanie w opowiadaniu wyrazów z „ów”. Przypomnienie zasad pisowni wyrazów z „ó”. Zapisanie w zeszycie. ��MOJA MIEJSCOWOŚĆ. Wspólne zredagowanie plakatu zachęcającego do zwiedzenia miejscowo-ści dzieci (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 82).�� ROZMOWA. Nauczyciel prosi dzieci, aby na karteczce napisały nazwę miejsca, które jest według nich najpiękniejsze. Uczniowie wieszają karteczki na tablicy. Rozmawiają o najpiękniejszych miejscach na świecie. �� PISANIE OPOWIADANIA „Moje najpiękniejsze miejsce na świecie”. Wykonanie rysunku do opo-wiadania. �� ZAPIS cyfrowy i słowny liczb trzycyfrowych (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 103-104).�� PRACA PLASTYCZNA „Najpiękniejsze miejsce na świecie” – malowanie farbami.�� ZAJĘCIA RUCHOWE – ćwiczenia z kozłowaniem piłki w różnych pozycjach.

PRACA DOMOWA: Nagranie lub zapisanie wywiadu z rodzicami na temat miejscowości, w której spędzili dzieciństwo.

274

ZAJĘCIA EMPIRYCZNE: PODRÓŻEPodróż to przemieszczanie się w przestrzeni, to nowe miejsca, ciekawi ludzie, wydarzenie. Podró-że mogą być bliskie i dalekie. Środek lokomocji wybieramy w zależności od odległości i przewidy-wanego czasu trwania podróży. Może to być rower, motocykl, tramwaj, metro, autobus lub pociąg. Jeżeli zdecydujemy się na wyjazd pociągiem, to na pewno nie towarowym. Pociągi dla pasażerów są osobowe, pospieszne, ekspresowe. Mają one miejsca do siedzenia, leżenia, a nawet przedziały sypialne. Zabierają jednorazowo wielu pasażerów i są najszybszym środkiem lokomocji lądo-wej. Niektóre osiągają prędkość nawet 200 km/godz. Jest tylko jeden warunek: pociągi jeżdżą po torach. Do miejsc, gdzie nie istnieje sieć kolejowa, docieramy autobusami dalekobieżnymi. Nowoczesne autobusy wyposażone są w toalety, telewizory, barki – wszystko dla wygody pasaże-rów. Pojazdy kołowe poruszają się po drogach, szosach autostradach. Kierowcy muszą stosować się do przepisów ruchu drogowego, dbać o stan techniczny pojazdów, zwracać baczną uwagę na znaki drogowe i sygnalizację świetlną. Najważniejszym wymogiem bezpieczeństwa jest zacho-wanie odpowiedniej prędkości, dostosowanej do warunków panujących na jezdni.

Każdemu ruchowi towarzyszy tarcie spowolniające go. Siła tarcia jest tym większa, im bardziej powierzchnie są chropowate. Małe tarcie lub jego brak powoduje tzw. poślizg. Dzieci doskonale znają procedurę robienia tzw. ślizgawki. Początkowo siła tarcia butów o śnieg jest bardzo duża, za każdym „ślizgiem” maleje, aż do uzyskania idealnie gładkiej powierzchni lodowej. Wiedzą też, jak trudno zatrzymać się rozpędzonej osobie na wyślizganej powierzchni. Na oblodzonej jezdni droga hamowania pojazdu jest dużo dłuższa niż na suchej nawierzchni. Każdy rozsądny kierowca zmienia opony na zimowe – zapewniają większe tarcie, a co za tym idzie bezpieczniejszą jazdę. Rowerzyści też powinni pamiętać, że nie wolno jeździć z „łysymi” oponami, na startym bieżniku. Zimą służby drogowe posypują jezdnie piaskiem, aby pojazdy nie wpadły w poślizg.

Rolę tarcia w ruchu zademonstrujemy uczniom doświadczalnie.

MATERIAŁY:�� dwie jednakowe gumki do ścierania (udające gumowe opony pojazdu), �� kawałek papieru ściernego,�� gładka powierzchnia (lusterko, metalowa tacka, kawałek pleksi) tej samej wielkości co papier.

KROK PO KROKU:�� Papier ścierny usztywniamy, mocując go do tektury. �� Zaczynamy wyścigi gumek. Układamy obie powierzchnie: gładką (oblodzona jezdnia) i chropo-watą (jezdnia posypana piaskiem) obok siebie. ��Umieszczamy gumki na pozycjach startowych. Jednocześnie unosimy powoli obie płaszczyzny do góry.��Gumka na gładkiej powierzchni ruszy w dół pierwsza. Kiedy osiągnie metę, zatrzymujemy „jezdnię”.�� Podnosimy chropowatą powierzchnię dotąd, aż druga gumka „zjedzie” na dół. Kąt nachylenia obu płaszczyzn wskaże nam różnicę w sile tarcia między nimi a gumkami.

275



Aby uzmysłowić uczniom, jak malejące tarcie wpływa na wydłużenie się drogi hamowania pojazdu, zrobimy to samo doświadczenie jeszcze raz z drobną różnicą. Obie płytki z gumkami podnosimy na taką samą wysokość (np. opierając je o książkę leżącą na stole) i porównujemy odległość, jaką pokonają gumkowe „pojazdy”.

O ile brak tarcia może być przyczyną katastrofy samochodowej, o tyle nadmierne tarcie o siebie części urządzeń mechanicznych jest szkodliwe i należy je zlikwidować. Każdy choć raz w życiu słyszał skrzypiące drzwi. Wydają nieprzyjemny, skrzeczący dźwięk. Problem zlikwiduje smar, którym posmarujemy zawiasy. Użytkownicy rowerów, wrotek i deskorolek powinni od czasu do czasu użyć smaru do konserwacji kółek i przerzutek. Wydłuży to ich żywot i podniesie komfort jazdy.

276

1. TEMAT: Miasto dawniej i dziś Wypowiedzi na temat zmian w wyglądzie miast na podstawie przeczytanych opowiadań: „Miasto mojego dzieciństwa”, „Wycieczka” i rozmów z najstarszymi mieszkańcami miasta. Obliczenia wagowe i pieniężne – zamiana gramów na dekagramy, liczenie setkami w zakresie 1000. „Kolej”– prezentacja o budowie pierwszego parowozu w programie PowerPoint. Zabawy bieżne – tor przeszkód. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”,�� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� nagrania lub wywiady z rodzicami, �� albumy, zdjęcia ilustrujące dawne miasta.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:��WYWIADY. Wysłuchanie nagranych lub napisanych wywiadów z rodzicami („Gdzie się urodzili?”, „Jak wspominają miejscowość z własnego dzieciństwa?”, „Jakie były ich ulubione miejsca?”).��OGLĄDANIE ALBUMÓW. Omówienie zdjęć ilustrujących dawne miasta.�� CZYTANIE ciche tekstu „Miasto mojego dzieciństwa” (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 82). Omówienie przeczytanego tekstu.�� ZMIANA WYGLĄDU MIAST. Opowiadanie nauczyciela o tym, jak zmieniał się wygląd miast.�� CZYTANIE przez nauczyciela opowiadania „Wycieczka” (Podręcznik „Radosne odkrywanieświa-ta”, str. 80-81).��OMÓWIENIE wysłuchanego tekstu. Wyjaśnienie stwierdzenia babci i dziadka: „Nowe sklepy, nowe domy, nowe ulice. Tylko my jesteśmy tacy sami”.�� CZYTANIE opowiadania z podziałem na role (Podręcznik „Radosne odkrywanie świata”, str. 80-81).��UTRWALENIE jednostek masy – kg, dag. Jednostka masy – gram. Zamiana jednostek (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 102). ��OBLICZENIA pieniężne (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 105).�� ZABAWA „W banku”. Organizujemy wspólnie z dziećmi bank – kilka stanowisk i kas. Pozostałe dzieci wpłacają i wypłacają pieniądze. �� ZAJĘCIA RUCHOWE – zabawy bieżne z torem przeszkód.�� INFORMATYKA. „Kolej”– prezentacja o budowie pierwszego parowozu w programie PowerPoint (Przewodnik nauczyciela, cz. 1, rozdział Zajęcia informatyczne).

277

CZWARTY TYDZIEŃ STYCZEŃ

STYCZEŃ CZWARTY TYDZIEŃ

INFORMACJE I CIEKAWOSTKI PIERWSZE DRAPACZE CHMUR

Pierwszy wieżowiec nazywany drapaczem chmur ze swymi dziesięcioma piętrami miał do chmur bardzo daleko. Wybudowano go w Chicago w 1885 r. W 1931 r., gdy burzono w Chicago pierwszy drapacz, w Nowym Jorku oddano do użytku 102-piętrowy Empire Sta-te Building (381 m). Był najwyższym budynkiem świata przez ponad 40 lat! Najwyższym budynkiem na świecie od kilku lat mogą szczycić się Zjednoczone Emiraty Arabskie. Jest nim stojący w samym sercu Dubaju wieżowiec Burdż Chalifa, który osiąga wysokość 828 metrów. Od kilku lat szejkowie z sąsiedniej Arabii Saudyjskiej przygotowują jednak coś jeszcze bardziej spektakularnego. Jest nim wieża Kingdom Tower, której wysokość po raz pierwszy w historii złamie magiczną barierę 1000 metrów. Tak, budynek o wysokości jed-nego kilometra naprawdę powstaje i już lada moment stanie się nowym punktem odnie-sienie dla światowej architektury przez duże „A”.Swoją potęgę i budowlany rozmach potwierdzają również Chiny, które za pomocą swoich najnowszych architektonicznych projektów zamierzają zdominować czołówkę rankingu najwyższych budynków świata. Wieżowce powstają w miastach, gdzie cena gruntu jest wysoka. Opłaca się wtedy na nie-wielkim skrawku ziemi wybudować drogą konstrukcję. Zanim nie zaczęły się rozwijać in-tensywnie miasta Azji Południowo-Wschodniej, najwyższe wieżowce budowano głównie w Nowym Jorku i Chicago.W przedwojennej Polsce najwyższym (liczącym 16 pięter) budynkiem był zbudowany w stolicy w 1931 r. obecny Hotel Warszawa.

WYBUDOWAĆ WIEŻOWIEC TO SZTUKAKonstruktorzy wieżowców mieli przed sobą nie lada zadanie. Początkowo problemem był transport ludzi na wysokość powyżej 5. piętra. Niedoskonałe windy urywały się często, nie można było nimi przewozić ludzi, a jedynie towary. Któż chciałby wkładać do windy siatkę z zakupami, a sam wędrować na dwunaste piętro po schodach? Wynalazek inży-niera Otisa – hamulce bezpieczeństwa, które zatrzymywały windę po wypadku, uratował konstruktorów. Niedowiarkom Otis zaproponował próbę – wsiadł do windy z zamonto-wanymi hamulcami i kazał odciąć linę. Po chwili pełnej napięcia hamulce zadziałały i od tego momentu możemy czuć się bezpieczniej w pudełkach wędrujących między piętrami.Im budynek wyższy, tym silniejszym ulega przechyłom. Byle wiatr próbuje go wyrwać z fundamentów, nawet mały powiew, który będzie współgrał z naturalnym kołysaniem się budynku, potrafi niebezpiecznie go rozbujać. Z wieżowcem jest podobnie jak z dziec-kiem na huśtawce: nawet delikatne popchnięcie, byle zgodne z rytmem huśtania, wynosi je coraz wyżej. Wtedy ludzie pracujący lub mieszkający na wyższych piętrach poczują się jak podczas burzy na morzu. W 1974 r. w Bostonie, pod wpływem silnych przechyłów budy-nek stracił okna: z jednej strony obluzowały się i wypadły – z drugiej zostały zmiażdżone. Zapobiec takim wypadkom mają obciążniki na szynach umieszczone na dachu. Po wygię-ciu przesuwają się na stronę, wyhamowują i zabezpieczają wieżowiec przed gwałtownym wychyleniem w kierunku przeciwnym.

278

Niebezpieczny jest też wiatr, który wpada do środka budynku. Jeśli dostanie się do dłu-giego szybu windy i poleci nim w górę, może spowodować poważne szkody. Dlatego w ta-kich budynkach nie ma wind ciągnących się przez całą wysokość. Podróż na wyższe piętra wymaga przesiadki do innego dźwigu.Dla powstrzymania wiatru przed wdarciem się do wnętrza stosowane są drzwi obrotowe umożliwiające zawsze szczelne zamknięcie wejścia. Współcześnie małe kopie budynków testowane są w tunelach aerodynamicznych – kilkucentymetrowe odchylenia odpowia-dają bardzo niebezpiecznym przegięciom w rzeczywistości.Nie wszędzie można postawić wieżowiec. Wyspa Manhattan w Nowym Jorku jest naszpi-kowana drapaczami, bo bezpiecznie można je ustawić na twardej granitowej skale. Nato-miast Londyn został założony na miękkiej glinie, która nie utrzyma budynków wyższych niż 60-piętrowe. Warszawa i Kraków również nie mają szans na prawdziwe kilkusetpiętro-we drapacze.

ŻYCIE W WIEŻOWCUNajwiększe wieżowce są jak odrębne miasta albo gigantyczny, luksusowy statek na morzu. Czasem można w nich zabłądzić jak w prawdziwym labiryncie. Mieszkańcy czy pracownicy odnajdą w wysokościowcu sklepy, kina, teatry i restauracje. Spotkają znajomych, odwie-dzą basen czy bibliotekę. Nad wszystkim czuwa służba ochrony. Nie trzeba opuszczać takiego gmachu, żeby przeżyć całe życie.Podróż między piętrami to także podróż w inne warunki atmosferyczne. Mgła na dole zmienia się w poziom chmur powyżej, a na szczycie „drapacza” może już świecić słońce. W 1958 r. na ulicach Nowego Jorku padał deszcz. Ale strażnicy na dachu wieżowca Empire State Building mogli rzucać w siebie śnieżkami. Podobne zjawisko można zaobserwować tylko w górach.

279



2. TEMAT: Zapraszam do swojej miejscowości.

Wypowiedzi dzieci na temat: „Historia mojej miejscowości”. Ciekawi ludzie i miejsca. Przygotowanie programu dwudniowej wycieczki. Obliczenia pieniężne – monety i banknoty. Rzuty do celu – gry zespołowe. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� pocztówki, zdjęcia, albumy, przewodniki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ŚWIADEK PRZESZŁOŚCI. Wizyta zaproszonego gościa w klasie – kogoś, kto zna historię miejsco-wości, zajmuje się czymś ciekawym, wykonuje coraz rzadziej spotykany zawód.�� PYTANIA do wywiadu. Przygotowanie pytań do wywiadu z najstarszym mieszkańcem miejsco-wości. ��MOJA MIEJSCOWOŚĆ. Zorganizowanie wystawy „Moja miejscowość” – zdjęcia, pocztówki, albu-my, przewodniki itp. ��MOJA MIEJSCOWOŚĆ. Wspólne napisanie w zeszycie kilku zdań na temat „Moja miejscowość” . ��MOJA MIEJSCOWOŚĆ. Zredagowanie dwóch stron gazety o rodzinnej miejscowości: wklejenie pocztówek i zdjęć, wykonanie rysunków, napisanie krótkich informacji (Ćwiczenia „Dziennik badacza świata”, str. 66-67). ��OBLICZENIA pieniężne. Monety i banknoty – zdania rozmaite (Ćwiczenia „Na tropach matema-tyki”, cz. 1, str. 106-107). �� ZABAWA „W kantorze wymiany walut”. Wymiana walut – mnożenie w zakresie 100. Nauczyciel wiesza tablicę z wartościami walut w złotówkach. Dokonuje zaokrąglenia do złotówek. Dzieci podchodzą do nauczyciela i kupują lub sprzedają obce waluty. Potem wyznaczamy chętne dzieci do roli kasjerów. Uwaga: papierowe pieniądze w obcych walutach można zorganizować na wiele sposobów. �� RZUTY DO CELU. Gra w zbijaka, dwa ognie.

ZAJĘCIA PLASTYCZNE:REKLAMA MOJEGO MIASTA, MIASTECZKA, WSINamalujmy obraz, który będzie reklamą naszego miasta, miasteczka, wsi lub osiedla. Zapropo-nujmy uczniom malowanie na szkle.

MATERIAŁY:�� szkło (format A4),�� kartka biała (format A4),��miękki ołówek,

280

�� farby plakatowe,��miękki, cienki pędzelek,�� naczynie na wodę,�� szmatka do wycierania pędzla,�� paleta do mieszania kolorów.

KROK PO KROKU:��Na białej kartce zrobić ołówkiem szkic rysunku. Komponując np. budynek i jego otoczenie, nie ustawiać budynku pośrodku obrazka, ale lekko z boku lub w oddali. Zostawić sporo miejsca i narysować drzewa, kwiaty, ptaki i inne elementy dekoracyjne.��Na kartkę z rysunkiem położyć szkło. Przykleić, np. taśmą klejącą. Kontury obrazka z kartki „przekalkować” na szkło. ��Uwaga! Dziecko powinno dobrze zastanowić się nad tym, jaki kolor konturówki ma wybrać. Jasne kolory rozświetlą rysunek, a kolor czarny upodobni go do witraża.�� Pokryć farbami całą powierzchnię obrazka, nakładając kolor obok koloru. Obrazki pozostawić do wyschnięcia.��Odkleić karton i przykleić go „po lewej” stronie malowidła. Zabezpieczymy w ten sposób farbę przed rozmazaniem.��W miarę możliwości obrazki można oprawić w ramki. Najprościej jest brzegi okleić kawałkami samoprzylepnej tapety z tworzywa sztucznego.

281



3. TEMAT: ReklamyCechy charakterystyczne reklam i ich oddziaływanie na odbiorców. Sposoby reklamowania. Wymyślanie reklamy produktów. Plakat – reklama rodzinnej miejscowości. Rozwiązywanie zadań tekstowych. Ćwiczenia z przyrządami. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, �� obrazki produktów gospodarstwa domowego, �� duże arkusze papieru.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� SWOBODNA ROZMOWA z dziećmi na temat tego, co czują i myślą jak przed seansem filmowym, kiedy zamiast filmu muszą oglądać reklamy. �� CECHY charakterystyczne reklamy. Omówienie cech reklam. Zwrócenie uwagi na negatywn skut-ki reklam.�� SPOSOBY REKLAMOWANIA. Omówienie sposobów dotarcia reklamy do odbiorcy: radio, telewi-zja, gazeta, bilbord itp. �� SCENKI DRAMOWE. Praca w grupach. Losowanie obrazków z przedmiotami do zareklamowania, np. lodówka, pralka, telewizor, toster, suszarka. Reklamowanie produktów. �� REKLAMA rodzinnej miejscowości. Wykonanie plakatu zachęcającego do odwiedzenia tej miej-scowości (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 82). �� ROZWIĄZYWANIE zadań tekstowych. Mnożenie i dzielenie w zakresie 50, dodawanie i odejmo-wanie pełnych setek (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 108-109).�� ZABAWA „Zabawne liczby”. Opowiadanie nauczyciela o liczbachn palindromowych, np. liczba 313. Ma ona taką samą wartość, niezależnie od tego, czy czyta ją się od lewej do prawej, czy od prawej do lewej. Po tym wstępie, dzieci szukają palindromów. �� ZAJĘCIA RUCHOWE – ćwiczenia z przyrządami.

PRACA DOMOWA: Przypomnienie umiejętności pisania ogłoszeń (Ćwiczenia „Dziennik pisarza”, cz. A, str. 84-85).

282

4. TEMAT: OgłoszeniaCzytanie i omówienie rozdziału „Rozpacz Poli”. Cechy charakterystyczne ogłoszenia. Uzupełnianie treści ogłoszeń. Redagowanie dowolnych ogłoszeń. Rozwiązywanie zadań z treścią – zadania rozmaite. Kształtowanie szybkości – bieg po linii prostej. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� gazety z ogłoszeniami,�� duże arkusze papieru.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Rozpacz Poli” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 117-119).��OMÓWIENIE wysłuchanego opowiadania. Wyjaśnienie zachowania Poli, tzn. „Dlaczego dziew-czynka płakała?”. ��KLASYFIKOWANIE OGŁOSZEŃ. Praca w grupach. Każda grupa dostaje gazety. Zadaniem grup jest wycięcie z gazet ogłoszeń i poklasyfikowanie ich zgodnie różnymi kategoriami, np. „Sprze-dam”, „Kupię”, „Poszukuję”. Naklejanie wyciętych i posegregowanych ogłoszeń na duże arkusze papieru. ��ODPOWIEDŹ na pytanie: „Jaki błąd popełniła Pola w treści ogłoszenia?”.�� CZYTANIE OGŁOSZEŃ. Omówienie ich cech charakterystycznych (Podręcznik „Ala i Adam na tro-pach zaginionego skarbu”, str. 118).�� PISANIE OGŁOSZEŃ (Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 36-37).�� ROZWIĄZYWANIE zadań z treścią – mnożenie, dodawanie, obliczenia czasowe (Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”, str. 55).�� BINGO. Praca w grupach. Dzieci mają do dyspozycji planszę z liczbami – kwadrat podzielony na mniejsze kwadraty, czyli pola. Druga plansza to białe kwadraciki do zakrywania, które trzeba wyciąć. Nauczyciel mówi działanie, a dzieci przykrywają odpowiedni wynik. Wygrywa ta grupa, która pierwsza zakryje wszystkie pola w pionie, poziomie lub ukosie. �� BIEGI PO PROSTEJ. Kształtowanie prędkości.

PRACA DOMOWA: Nauka czytania rozdziału „Rozpacz Poli” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 117-119).

283



5. TEMAT: Każdy popełnia błędyCzytanie i omówienie rozdziału „Odszyfrowana informacja”. Ocena Poli. Wypowiedzi dzieci na temat: „Czy każdy ma prawo do popełniania błędów?”. Utrwalenie wiadomości i umiejętności – rozwiązywanie zadań tekstowych. Odczytywanie zaszyfrowanych informacji. Krzyżyk – znak podwyższający dźwięk o pół tonu. Zabawy zręcznościowe z piłką: chwyty, rzuty, podania. Gra w dwa ognie. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”,�� Ćwiczenia „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, �� Podręcznik „Małe i duże matematyczne podróże”,�� Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1,�� koperty z szyframi.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:�� ZABAWA „Detektyw”. Praca w grupach. Dzieci rozszyfrowują zdanie: „Szyfr to tajemnicza infor-macja”. Każda grupa ma do rozszyfrowania to samo zdanie, ale robi to według innej instrukcji, np. jedna grupa ma ciąg liter i skreśla co drugą literę; druga oblicza sumy i przyporządkowuje im litery itp. �� CZYTANIE przez wybrane dzieci rozdziału „Odszyfrowana informacja” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 120-122).�� ZABAWA „Kto to mówi?”. Dziecko wybiera z tekstu czyjąś wypowiedź, czyta ją na głos, a pozosta-łe dzieci mają za zadanie odgadnąć, kto mówi to zdanie i odnaleźć je w tekście.��OMÓWIENIE wysłuchanego rozdziału. Rozmowa z dziećmi o tym, że każdy popełnia błędy. Ocena Poli i postawy jej koleżanek i kolegów wobec popełnionego przez nią błędu.�� CZYTANIE z podziałem na role rozdziału „Odszyfrowana informacja” (Podręcznik „Ala i Adam na tropach zaginionego skarbu”, str. 120-122).��ODCZYTYWANIE zaszyfrowanych informacji i zapisanie treści rozszyfrowanej informacji, próby jej wyjaśnienia (Ćwiczenie „Zeszyt poszukiwacza skarbu”, str. 38).�� SCENKI dramowe. Odegranie rozdziału „Odszyfrowana informacja”.�� TEST sprawdzający wiedzę. Zadania na czas. Zamiana jednostek (m – cm, zł – gr, kg – dag), liczby trzycyfrowe (Ćwiczenia „Na tropach matematyki”, cz. 1, str. 110-112). �� ZAJĘCIA RUCHOWE. Zabawy zręcznościowe z piłką: chwyty, rzuty, podania. Gra w dwa ognie.�� ZABAWY MUZYCZNE. Krzyżyk – znak podwyższający dźwięk o pół tonu.

284

1. Podstawowe zasady posługiwania się komputerem ............................................. 286

2. Szybkie pisanie ...............................................................................................................289

3. A jak będę dorosła… – praca w programie WordPad ............................................ 291

4. Małgosia – programowanie w Scratch ......................................................................293

5. Szybkie pisanie cd .......................................................................................................... 295

6. Jesienny album – kopiowanie plików i folderów ................................................... 297

7. Owoce – praca w programie Paint ............................................................................... 299

8. Owocowa gra – ćwiczenia programowania w Scratch ........................................... 301

9. Chmury – praca w edytorze WordPad ........................................................................304

10. Samolot – praca w programie Paint .......................................................................306

11. Sterowanie lotem samolotu – programowanie w Scratch ...................................308

12. Fotomontaż ze zdjęć różnych ptaków – praca w programie Paint .....................311

13. Prezentacja „Moja rodzina”. Pierwsze użycie programu PowerPoint .................313

14. Rodzinne portrety – karykatury – praca w programie Paint .............................. 318

15. Kolęda – programowanie melodii w Scratch ......................................................... 319

16. Zabawa w ubieranie choinki – praca w programie Scratch ................................321

17. Znaki drogowe – prezentacja w programie PowerPoint....................................... 324

18. Spadające płatki śniegu – zabawa w Scratch ........................................................ 326

19. Śnieg – pisanie, formatowanie i animowanie tekstu.

Praca w programie PowerPoint ................................................................................. 329

20. Kolej – prezentacja o budowie pierwszego parowozu.

Prezentacja w programie PowerPoint ...................................................................... 332

285

ZAJĘCIA INFORMATYCZNE

WRZESIEŃ PIERWSZY TYDZIEŃ ZAJĘCIA INFORMATYCZNE

1. TEMAT: Podstawowe zasady posługiwania się komputerem MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� uruchamiania i wyłączania komputera,�� posługiwania się myszką i klawiaturą,�� tworzenia folderów.

Zaczął się nowy rok szkolny. Przypomnijmy sobie podstawowe czynności związane z obsługą komputera.

Włączanie komputera Chcąc włączyć komputer, na jego przedniej ściance należy nacisnąć największy przycisk. Obu-dowy niektórych komputerów są tak wystylizowane, że odnalezienie tego przycisku może nam zająć trochę czasu. Znacznie trudniej bywa z komputerami przenośnymi, czyli notebookami. Tam zwykle ten najważniejszy przycisk znajduje się nad klawiaturą, pod ekranem.

LogowanieWspółczesne komputery są tak zbudowane, że pozwalają przeznaczyć część swojej pamięci tylko na potrzeby konkretnego użytkownika. To znaczy, że taki użytkownik ma założone swoje konto na komputerze. Zakłada je osoba, która nazywa się administratorem komputera. W szkole naj-częściej jest nią nauczyciel informatyki. Czasem każdy uczeń w szkole ma swoje konto na kon-kretnym komputerze. Chyba najczęściej jednak wszyscy uczniowie korzystają z uniwersalnego konta o prostej nazwie – UCZEN. Po uruchomieniu komputera na jego ekranie zazwyczaj wyświetla się okno logowania.

Zwykle w nazwie konta nie używa się polskich znaków. Dlatego nazwa UCZEN nie ma literki ń na końcu. Wpisujemy w nim nazwę konta, np. uczen, oraz hasło dostępu do konta. Hasło to na początku ustala nauczyciel.

286


Po skończonych zajęciach dobrze jest wylogować się z komputera. Klikamy myszką w przycisk Start, a następnie Wyloguj. W ten sposób zamkniemy swoje konto na komputerze i inni nie będą mogli niczego zmienić w naszych plikach. Jeżeli mamy wspólne konto z innymi użytkownikami, to niestety, mogą nam coś pozmieniać.

Wyłączanie komputera Do wyłączenia komputera najlepiej użyć myszki. Za jej pomocą klikamy w Przycisk Systemu Win-dows, który zwykle znajduje się po lewej stronie na dole ekranu. Pojawi się pasek menu, w któ-rym poszukujemy przycisku Zasilanie, a następnie Zamknij.

Kliknięcie w to polecenie spowoduje pojawienie się okna wyłączania komputera.

W menu Zasilanie mamy też inne polecenia, których znaczenie możemy poznać, przesuwając myszkę nad przycisk polecenia i przytrzymując go przez chwilę nieruchomo. Jeżeli ta czynność nie zadziała, spróbujmy wydać polecenie Uruchom ponownie. Można też wydać polecenie Uśpij, wówczas kolejne uruchamianie komputera będzie przebiegało bardzo szybko, ponieważ kompu-ter nie wyłącza się całkowicie, a zachowuje w pamięci operacyjnej uruchomione programy. Dzisiejsze modele komputerów potrafią też prawidłowo zareagować na próbę wyłączenia kom-putera przez ponowne naciśnięcie przycisku na obudowie, którym poprzednio uruchamialiśmy komputer.

287


WRZESIEŃ PIERWSZY TYDZIEŃ ZAJĘCIA INFORMATYCZNE

Własne foldery robocze W nowym roku szkolnym warto stworzyć nowe foldery, w których będziemy przechowywać swoje prace wykonywane na zajęciach. Na pulpicie odnajdujemy ikonę Uczen. Klikamy w nią dwukrot-nie myszką. W otwartym oknie folderu ucznia znajduje się sporo przygotowanych do pracy fol-derów, takich jak: dokumenty, obrazy i inne. Możemy z nich skorzystać albo dodać własny folder nazwany swoim imieniem do przechowywania w nim naszych prac.

288


2. TEMAT: Szybkie pisanie MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows, �� darmowy program do nauki szybkiego pisania Q-typing 1.3.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� posługiwania się klawiaturą i myszką komputerową.

Jest wiele programów do nauki pisania przy użyciu klawiatury komputera. Jednym z nich jest program Q-typing 1.3. Wbrew angielskiej nazwie jest to polski program. Oferuje wszystkie typy ćwiczeń stosowanych w nauce szybkiego pisania, a przy tym zajmuje niewiele miejsca w kompu-terze, jest darmowy i łatwo go ściągnąć z Internetu.Uruchom program Q-typing.

Otworzy się okno programu.

Sięgamy do pierwszej pozycji menu Początkujący i uruchamiamy lekcję 1. Ćwiczenie polega na przepisywaniu wyświetlanego tekstu. Po skończeniu pracy, program wyświetla komunikat o osiągniętych rezultatach.

289


WRZESIEŃ DRUGI TYDZIEŃ ZAJĘCIA INFORMATYCZNE

W dodatkowym okienku wyświetlona jest osiągnięta szybkość pisania i popełnionych błędów. Podana jest też ocena w skali szkolnej. Ta ocena jest dostosowana do wymagań stawianych zawodowym maszynistkom, więc nie należy się przejmować słabymi ocenami, jakie wystawi nam program.Ćwiczymy przez całe zajęcia.Najważniejsze to przekazanie podstawowych zasad pisania na klawiaturze. Oto one.�� Palce wskazujące obu rąk powinny leżeć odpowiednio na klawiszach F i J (na obu klawiszach są specjalne występy do znajdowania ich dotykiem). �� palce leżą na kolejnych klawiszach znajdujących się w środkowej linii klawiatury. Są to dla lewej ręki klawisze – A, S, D, F oraz dla prawej klawisze – J, K, L, ;. To ich położenie bazowe. Pisanie polega na naciskaniu odpowiednim palcem w klawisz znajdujący się pod palcem albo najbliż-szy w górnym lub dolnym rzędzie. Najbardziej „zapracowane” są palce wskazujące, które muszą obsłużyć także klawisze T, G, B oraz U, J, M. Przydział poszczególnych palców pokazuje rysunek, który możemy wywołać z menu Informacje/Mapa klawiatury. �� Po naciśnięciu klawisza, palec zawsze wraca na swoje miejsce bazowe. �� Kciuki naciskają klawisz Space (spacja) i sąsiednie klawisze, zwłaszcza Alt z najniższego rzędu klawiatury.

Ta lekcja to tylko wstęp do nauki sprawnego pisania. Najlepszym nauczycielem jest po prostu praktyka, a tej na naszych zajęciach nam nie zabraknie.

UWAGA! Lekcje nauki szybkiego pisania prowadzimy na dwóch kolejnych zajęciach, wykonując kolejne ćwiczenia z menu programu Q-typing. Staramy się wykonać co najmniej po dwa ćwicze-nia na każdej lekcji.

290


3. TEMAT: A jak będę dorosła… – praca w programie WordPad

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows,��wiersz Danuty Wawiłow „A jak będę dorosła…”.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� posługiwania się klawiaturą i myszką, �� formatowania dokumentu tekstowego,�� zapamiętywania plików na dysku komputera.

Otwórz program WordPad – wskaż myszką przycisk i kolejne pozycje menu: Start/Programy/Akcesoria/WordPad.Kliknij przycisk powiększenia okna programu do rozmiaru całego ekranu.

Przepisz z ćwiczeń sześć pierwszych linijek wiersza Danuty Wawiłow „A jak będę dorosła…”. Formatuj za pomocą okna dialogowego Rozmiar czcionki (zaznaczone kółkiem) kolejne wyrazy wiersza tak, żeby pierwszy wyraz (czyli literka „A”) miał 10 pkt. Każdy następny wyraz można napisać czcionką o 2 punkty większą. Znaki interpunkcyjne formatujmy tak, jak wyraz je poprze-dzający. Gdy na liście wielkości czcionek nie ma już większych liczb (po 28), możemy wpisywać inne wielkości z klawiatury. Zwiększając wielkość kolejnych wyrazów, powinniśmy zakończyć na czcionce o wielkości 62 punktów.

291


WRZESIEŃ TRZECI TYDZIEŃ ZAJĘCIA INFORMATYCZNE

Oto efekt naszej pracy.

292


Usuwamy domyślnego duszka, czyli kotka. Można to zrobić przez kliknięcie go prawym klawiszem myszki i wybranie polecenia usuń z menu.

Klikamy w ikonkę – Wybierz duszka z biblioteki, wybieramy postać dziewczynki – Abby.

Następnie klikamy w okno Scena i po wybraniu opcji – Wybierz tło z biblioteki, wybieramy jakieś tło, np. blue sky.

4. TEMAT: Małgosia – programowanie w Scratch

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows,�� ewentualny dostęp do Internetu.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� kształtowanie umiejętności programowania wizualnego.

Otwórz program Scratch.Możesz użyć programu zainstalowanego na komputerze szkolnym albo wersji online dostępnej pod adresem www.scratch.mit.edu. W przypadku wersji internetowej, czyli online, wybierz opcję Wypróbuj. Jeżeli w oknie przeglądarki pojawi się komunikat o konieczności uruchomienia pro-gramu Flash, to zgadamy się.

293


ZAJĘCIA INFORMATYCZNEWRZESIEŃ CZWARTY TYDZIEŃ

Tworzymy kod programu:klikamy w duszka – Abby i w zakładce Skrypty znajdujemy odpowiednie polecenia.

Jeżeli mamy ochotę na dalszą zabawę, to tworzymy dodatkowe fragmenty kodu programu odpowiedzialne za animacje postaci Abby:– odwracanie do góry nogami,– dodawanie efektu – wir,– powiększanie.

Ostatecznie postać programu ma nastę-pującą postać.Na początku dodano jeszcze polecenie ustalające początkową wielkość postaci Abby na 100%.

294


5. TEMAT: Szybkie pisanie cd.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows, �� dostęp do Internetu.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� posługiwania się klawiaturą komputerową.

Nie można się nauczyć sprawnego pisania na komputerze w ciągu jednych ani nawet dwóch za-jęć. Ta lekcja jest pomyślana jako zasygnalizowanie, że wykształcenie tej umiejętności wymaga większej liczby ćwiczeń. Żeby urozmaicić ten trud, możemy zademonstrować stronę internetową stworzoną specjalnie do takich ćwiczeń.

Otwieramy stronę agilefingers.com (ang. zręczne palce).

Strona otworzy się w przeglądarce. Znajdziemy tu z lewej strony serię przycisków do wyboru rodzaju ćwiczenia oraz wszystkie niezbędne informacje potrzebne do nauki bezwzrokowego pisania (przycisk: BAZA WIEDZY z prawej strony). Największe zainteresowanie uczniów przykuje zapewne przycisk: GRY. Umożliwia on dostęp do dwóch gier. Jedna polega na „łapaniu” literek, a druga na wpisywaniu całych wyrazów. Zaletą obydwu gier, jak i całej strony, jest to, że uczy bez-wzrokowego pisania z uwzględnieniem polskich znaków diakrytycznych. Pojedyncza rozgrywka nie trwa długo i nie wywołuje znudzenia, a raczej pobudza do rywalizacji.

295


ZAJĘCIA INFORMATYCZNEPAŹDZIERNIK PIERWSZY TYDZIEŃ

Prowadzący może zdecydować, że obydwie lekcje przeprowadzi, wykorzystując zaproponowany wcześniej program komputerowy lub stronę agilefingers.com.

296


6. TEMAT: Jesienny album – kopiowanie plików i folderów

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:��wykonywanie operacji na plikach i folderach,�� poznanie ustawień systemowych dotyczących ekranu komputera.

Przed lekcją nauczyciel powinien zgromadzić z Internetu kilka zdjęć mieszczących się w kate-goriach: liście, drzewa, widoki. Może zmienić kategorie, ale musi wtedy dopasować szczegóły wydawanych poleceń do wybranych kategorii.

Z komputera nauczyciela skopiuj folder Jesienne obrazy do swojego folderu roboczego. Przypo-minamy, że stworzyliśmy go na pierwszej lekcji i nazwaliśmy Twoim imieniem. Otwórz skopio-wany folder z obrazkami i włącz widok miniatur w oknie (jeżeli nie jest już włączony). Miniaturki pokazują różne rodzaje jesiennych zdjęć. Są tam zdjęcia liści, drzew oraz jesienne widoki.

Utwórz trzy nowe foldery wewnątrz folderu Jesienne obrazy i nadaj im nazwy, np. Liście, Drzewo, Widoki.

Posegreguj wszystkie obrazki tak, aby odpowiednie zdjęcia znalazły się we właściwych folde-rach. W razie kłopotów poproś o pomoc nauczyciela. Posegregowane pliki z obrazkami z folderu Jesienne obrazy można wykorzystać do stworzenia jesiennego wygaszacza ekranu.

W komputerze istnieje możliwość takiego ustawienia parametrów ekranu, aby po pewnym czasie bezczynności na monitorze zaczęły się wyświetlać różne dziwne rzeczy. Uruchamia się wtedy program o nazwie wygaszacz ekranu. Obecnie ma on znaczenie estetyczno-prezentacyjne. Może na przykład wyświetlać zdjęcia o jesiennej tematyce z folderu Jesienne obrazy.

Ustawimy wygaszacz ekranu w naszym komputerze. W systemie Windows 10 można to zrobić w następujący sposób:

�� kliknij prawym klawiszem myszki w wolne miejsce na ekranie komputera,

�� z menu podręcznego wybierz polecenie Personalizuj,

��w oknie ustawień kliknij zakładkę Ekran blokady,

�� z prawej strony okna ustawień znajdź pozycję Ustawienia wygaszacza ekranu, pojawi się stosowne okno ustawień,

297


ZAJĘCIA INFORMATYCZNEPAŹDZIERNIK DRUGI TYDZIEŃ

��wybieramy pozycję Fotografie,

�� klikając w przycisk Ustawienia, wywołamy okno ustawień,

��w którym po kliknięciu przycisku Przeglądaj, uzyskamy okienko nawigacyjne służące do pokazania folderu ze zdjęciami wyświetlanymi w wygaszaczu.

298


7. TEMAT: Owoce – praca w programie Paint


KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� posługiwania się programem graficznym.

Uruchom program Paint.

Otwórz okno programy na cały ekran i ustaw prawie najgrubszą linię rysunkową (przedostat-nią pod względem grubości). Narysuj obok siebie kilka różnych owoców. Wykorzystaj rysowanie za pomocą linii krzywej albo rysowanie pędzlem „z wolnej ręki”. Po narysowaniu konturów za pomocą czarnej kreski, pokoloruj je za pomocą narzędzia do kolorowania, czyli „wiaderka z far-bą”. Dodatkowe kolorowe faktury domaluj za pomocą aerografu z największym stopniem rozpro-szenia. Wystarczy, jak namalujesz 4 – 5 owoców. W dalszej części naszej pracy będzie wygodniej, jeśli rozplanujesz takie położenie owoców, żeby łatwo je było zaznaczać do kopiowania.

Otwórz drugie okno z programem Paint. Ustaw ponowie prawie największą grubość linii rysun-kowej. Wybierz narzędzie do rysowania elipsy. Narysuj płaską elipsę wypełniającą cały ekran. Potem dorysuj jeszcze mniejszą elipsę jako dno półmiska. Zmień narzędzie rysunkowe na linię krzywą i dorysuj dolny zarys półmiska. Na koniec pokoloruj wszystko według uznania.

299


PAŹDZIERNIK TRZECI TYDZIEŃ ZAJĘCIA INFORMATYCZNE

Uaktywnij pojedynczym kliknięciem okno programu Paint, w którym narysowałeś owoce. Zaznacz jeden z dużych owoców i wydaj komendę Edycja/Kopiuj. Ułóż, to znaczy wklej do rysunku z obra-zem misy skopiowany owoc. Następnie przenieś inne rysunki owoców, które narysowałeś. Zacznij układanie od tych większych owoców oraz od tych, które leżą najdalej.

Stopniowo dodawaj te mniejsze i leżące bliżej. Stwórz w ten sposób własną kompozycję z owo-ców. W razie potrzeby odwróć rysunek owocu na drugą stronę lub zmień jego wielkość. Po „ułoże-niu” wszystkich owoców, dodaj do rysunku tło i podpisz się. Zapamiętaj pracę w swoim folderze roboczym i wydrukuj ją.

300


8. TEMAT: Owocowa gra – ćwiczenia programowania w Scratch

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows,�� ewentualny dostęp do Internetu,�� program Scratch.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� zasad programowania wizualnego komputera.


Klikamy w ikonkę – Wybierz duszka z biblioteki wybieramy postać dziewczynki – Abby.

Następnie klikamy w okno Scena i po wybraniu opcji – Wybierz tło z biblioteki, wybieramy jakieś tło, np. bench with view.

Tworzymy kod programu:Klikamy w duszka – Calvretl i w zakładce Skrypty znajdujemy odpowiednie polecenia, dzięki którym duszek zada nam kilka pytań, a następnie poda wynik mnożenia.

Dodatkowy klocek nadaj komunikat z zakładki Zdarzenia, jeżeli bawimy się dalej.

301


ZAJĘCIA INFORMATYCZNEPAŹDZIERNIK CZWARTY TYDZIEŃ

Samo mnożenie może stanowić całe zadanie, ale jeżeli chcemy się jeszcze trochę pobawić, to możemy dodać animacje pojawiania się wyliczonej liczby jabłek na ławce przed chłopcem.Na początek dodamy nowego duszka – Apple.

Klikami w duszka Apple i dodajemy do niego następujące polecenia.

Na początku gry jabłko jest niewidoczne, dlatego pod zdarzeniem kiedy kliknięto, dajemy polecenie ukryj.

Kiedy duszek Calvretl obliczy liczbę jabłek, zostanie wysłany komunikat do duszka Apple, żeby zaczęły być tworzone jabłka.

Widoczne jabłka to klony, czyli kopie duszka Apple, którego ukryliśmy na początku działania programu.

Kopie rozmieszczają się losowo na ławce.

Ostateczna postać programu wygląda następująco.

Skrypt dla Calvretl

302


Skrypt dla Apple

303


ZAJĘCIA INFORMATYCZNELISTOPAD PIERWSZY TYDZIEŃ

9. TEMAT: Chmury – praca w edytorze WordPad

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows,�� folder „chmury” w komputerze nauczyciela.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� posługiwania się myszką i klawiaturą komputerową,�� formatowania dokumentu tekstowego,��wstawiania grafiki do dokumentu tekstowego,�� zapamiętywania plików.

Otwórz edytor tekstu WordPad.

Przepisz objaśnienia dotyczące chmur z ćwiczeń („Dziennik pisarza”, cz. A, s. 46).

Sformatuj tekst, używając następujących ustawień:�� tytuł – użyj czcionki Tahoma o wielkości 22 punktów, wyrównaj tekst do środka strony (przycisk Wyrównaj do środka),�� opisy do zdjęć – użyj czcionki Times New Roman o wielkości 16 punktów, pochyl tekst za pomo-cą przycisku Kursywa i wyrównaj do środka strony,�� podpis pod pracą – użyj czcionki Arial, 12 punktów, wyrównaj tekst do prawej krawędzi.

Pod każdym opisem dodaj zdjęcie odpowiedniej chmury. W celu wstawienia zdjęcia otwieramy je najpierw w programie Paint. Przenosimy je do programu WordPad za pomocą znanej nam już techniki polegającej na wykorzystaniu poleceń Kopiuj – Wklej. Najpierw w programie Paint zaznaczamy zdjęcie za pomocą polecenia Edycja/Zaznacz wszystko lub naciskając na klawiatu-rze komputera klawisze Ctrl+A. Potem Edycja/Kopiuj lub Ctrl+C.

304


Po przeniesieniu kursora myszki do programu WordPad wydajemy polecenie Edycja/Wklej lub Ctrl+V. Po wstawieniu zdjęć do dokumentu ustawmy je pośrodku linii (przycisk wyśrodkuj jak w przypadku napisu) i sprawdźmy, jak będzie wyglądała nasza praca po wydrukowaniu. Wy-dajemy polecenie Plik/Drukuj/Podgląd wydruku lub klikamy w ikonkę podglądu wydruku (tuż obok ikony drukarki). Okazuje się, że wydruk nie mieści się na jednej kartce. Zamykamy podgląd wydruku i zmniejszamy za pomocą myszki rozmiar obrazków mniej więcej o połowę. Włączamy podgląd wydruku i kontrolujemy uzyskany rezultat. Kontynuujemy poprawki aż do osiągnięcia pożądanej sytuacji, a więc, kiedy wszystko wydrukuje się na jednej stronie. Zmniejszone obrazki wyglądają nieco gorzej, ale nie przejmujmy się tym. Na wydruku wszystko będzie dobrze. Oto końcowy stan dokumentu – widok w oknie programu oraz w oknie wydruku.

Jak widać, jest wyraźna różnica między widokiem tekstu w oknie pisania tekstu i w oknie pod-glądu wydruku. Dlatego zawsze warto stosować polecenie Podgląd wydruku przed wydaniem polecenia Drukuj. Teraz możemy zapamiętać i wydrukować naszą pracę.

305


ZAJĘCIA INFORMATYCZNELISTOPAD DRUGI TYDZIEŃ

10. TEMAT: Samolot – praca w programie graficznym Paint

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows,�� folder Chmury_big.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� posługiwania się myszką i klawiaturą komputerową,�� tworzenia własnej grafiki w edytorze grafiki,�� pracy w dwóch oknach programu Paint,�� zapamiętywania plików.

Otwieramy program Paint.

Ustawiamy średnią grubość linii rysunkowej. Tym razem spróbujmy narysować samodzielnie sa-molot pasażerski LOT. Jeśli macie ochotę, możecie narysować inne samoloty, np. bombowce, myśliwskie czy ratownicze.

Jeśli nie wiemy jak zacząć, to można zrobić to w następujący sposób.

Rysujemy osobne części samolotu, takie jak kadłub, skrzydła, silniki, tylne stateczniki.

Dodajemy szczegóły na kadłubie (niebieską linię, czarne kropki okienek, kabinę pilotów, napis LOT).

Kolorujemy wszystkie części jasnoszarym kolorem.

Poszczególne części samolotu składamy w całość. Najpierw umieszczamy silniki pod skrzydłami. Potem przesuwamy kolejne części na właściwe miejsca. Dolne skrzydło nie rusza się z miejsca. To na nie na końcu nasuwamy resztę samolotu.

306


W folderze nauczyciela znajdujemy (przechodzimy tam za pomocą ikony Moje miejsca sieciowe) obrazek jednej z chmur z poprzednich zajęć. Otwieramy go w programie Paint.

Przenosimy nasz samolot (polecenia Kopiuj – Wklej) do obrazka z chmurami.

W szare miejsca samolotu wlewamy białą farbę.

Podpisujemy rysunek, zapisujemy w swoim folderze roboczym i drukujemy.

307


ZAJĘCIA INFORMATYCZNELISTOPAD TRZECI TYDZIEŃ

11. TEMAT: Sterowanie lotem samolotu – programowanie w Scratch



Otwórz program Scratch.


Klikamy w ikonkę – Dodaj duszka z biblioteki, wybieramy postać samolotu – Airplane.

Następnie klikamy w okno Scena i po wybraniu opcji – Wybierz tło z biblioteki, wybieramy jakieś tło, np. blue sky3.

Możemy trochę zmniejszyć samolot. Do zmniejszania (lub powiększania) służą ikonki znajdujące się na pasku menu.

Przystępujemy do tworzenia kodu programu: klikamy w duszka – Airplane i w zakładce Skrypty znajdujemy odpowiednie polecenia, dzięki którym możemy spowodować, że samolot będzie poruszał się w górę i dół po ekranie. W zasadzie wystarczą nam dwa pierwsze polecenia zmieniające wysokość lotu. Osiągamy to, zmieniając współrzędną pionową y. Jeżeli chcemy być bardziej mobilni, to dodajemy jeszcze zmianę współrzędnej poziomej x.

308


Ponownie sięgamy do biblioteki duszków i znajdujemy tam duszka Clouds. Ten duszek ma kilka postaci, czyli kostiumów, co można wykorzystać w programie. Dlatego dobrze jest nie pomylić go z drugim duszkiem o podobnej nazwie.

Zadaniem tego skryptu jest spowodo-wanie tego, że chmurka przemieszcza się po ekranie ze strony prawej na lewą.Dodatkowa zmiana kostiumów chmurki sprawia, że gra jest mniej monotonna.

Wracamy do duszka Airplane.Za pomocą strzałek możemy sterować tak samolotem, aby wlatywał w każdą kolejną chmurę. W pętli zawsze program sprawdza warunek, czy samolot dotyka chmury. Jeżeli tak, to możemy zagrać ostrzegawczy dźwięk pop.

309


ZAJĘCIA INFORMATYCZNELISTOPAD TRZECI TYDZIEŃ

W tym momencie możemy zacząć się bawić w lot w chmurach.

Możemy też trochę rozbudować program, np.:��Dodaj do niego zmienną życia.��Odejmuj życia, gdy „zaczepimy” o chmurę.�� Zatrzymaj grę, gdy skończą się życia.��Ulepsz działanie dźwięku.

ad 1.W zakładce Skrypty klikamy polecenie dane i w pojawiającym się okienku wpisujemy nazwę zmiennej: życia.

Dodajemy nowe polecenia do kodu programu:

310


12. TEMAT: Fotomontaż zdjęć różnych ptaków. Praca w programie graficznym Paint

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows ,�� folder PtakI w komputerze nauczyciela.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� posługiwania się myszką i klawiaturą komputerową,�� obsługiwania edytora grafiki,�� pracy w dwóch oknach programu Paint,�� łączenia w jeden rysunek kilku plików graficznych,�� zapamiętywania plików.

Będziemy pracować w programie Paint. Zrobimy fotomontaż zdjęć przedstawiający ptaki na łące.

Z komputera nauczyciela skopiuj folder Ptaki. Wewnątrz znajdziesz plik o nazwie łąka.bmp oraz kilka innych obrazków przedstawiających różne ptaki.

Otwórz plik łąka.bmp w programie Paint. Dorysuj na zdjęciu fragment drzewa, będziesz umiesz-czać na nim ptaki.

Otwórz kolejny Paint, a w nim jeden z przygotowanych obrazków z ptakami.

Zaznacz cały obraz ptaka (wykorzystaj skrót z klawiatury Ctrl+A) i przenieś go do okna Paint (polecenia Kopiuj – Wklej lub szybciej Ctrl+C – Ctrl+V), w którym otwarty jest obraz łąki. Wyłącz widoczność tła, aby pozbyć się białego tła w obrazie ptaka przeniesionego z pierwszego obrazu. Dopóki zaznaczenie jest widoczne, przesuń obraz ptaka w odpowiednie miejsce. Możesz zmniej-szyć nieco obraz ptaka, jeśli ustawisz go na dalszym planie na łące.

Powtórz operacje przenoszenia obrazów ptaków w celu stworzenie ciekawego fotomontażu.

311


ZAJĘCIA INFORMATYCZNELISTOPAD CZWARTY TYDZIEŃ

Jeśli mamy trochę czasu i ochoty, to możemy sami przygotować plik ze zdjęciem ptaka i umieścić go w drugim obrazie. W tym celu otwieramy zdjęcie w programie Paint i korzystając z białego pędzla, zamalowujemy na biało tło obrazu. Pozostawiamy widocznego tylko samego ptaka.

312


13. TEMAT: Prezentacja „Moja rodzina”. Pierwsze użycie programu PowerPoint

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows,�� program PowerPoint 2007 lub 2010 z zestawu programów Microsoft Office.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� posługiwania się myszką i klawiaturą komputerową,�� poznania podstawowych narzędzi w programie PowerPoint,��wstawiania plików graficznych do dokumentu PowerPoint,�� zapamiętywania plików.

Zajmiemy się przygotowaniem prezentacji własnej rodziny w programie PowerPoint 2007 lub PowerPoint 2010. Poniżej będziemy prezentować slajdy utworzone w obu programach.

Uruchom program PowerPoint.

W programie PowerPoint 2010 otworzy się okno programu w następującej postaci.

Pierwszy slajd to tak zwany slajd tytułowy. Kliknij w ramkę tekstową na środku ekranu i wpisz na-zwę prezentacji, np. Moja fantastyczna rodzina. Poniżej znajduje się miejsce na podtytuł. Wpisz tam imię i nazwisko autora prezentacji.

313


ZAJĘCIA INFORMATYCZNEGRUDZIEŃ PIERWSZY TYDZIEŃ

Okno w programie PowerPoint 2007 Okno w programie PowerPoint 2010

Następnie dodajemy nowy slajd, na którym umieścimy rysunki naszej rodziny. Odnajdujemy przycisk Nowy slajd tuż poniżej napisu Narzędzia główne na pasku poleceń.


Gdy pojawi się nowy slajd, zwróć uwagę na grupę jasnych ikonek znajdujących się wewnątrz dużej ramki. Symbolizują one zawartość slajdu, czyli to, co można wstawić do wnętrza ramki po kliknięciu odpowiedniej ikonki.


314


My zamierzamy wstawiać portrety członków naszej rodziny, więc wybieramy ikonkę Wstaw obraz z pliku. Po jej kliknięciu otwiera się okno, które umożliwia nam odnalezienie naszych plików. W tym przypadku najprawdopodobniej będziemy musieli kliknąć ikonę Moje dokumenty, potem ikonę folderu nazwanego naszym imieniem (np. Janek) i jeszcze wewnątrz niego folder, w którym zachowaliśmy portrety członków naszej rodziny (np. Moja rodzina).

Kontynuujemy wstawianie następnych slajdów, aż do stworzenia całej prezentacji. Może się oka-zać, że nasze rysunki są trochę zbyt małe lub zbyt duże. Można to skorygować, jednokrotnie klikając w obrazek i wprowadzając zmianę wielkości za pomocą pojawiających się uchwytów.

Gotową prezentację warto obejrzeć. W tym celu klikamy w zakładkę Pokaz slajdów na wstążce poleceń oraz w ikonę Od początku, która znajduje się z lewej strony paska poleceń dotyczących pokazów slajdów.

Okno w programie PowerPoint 2007


Można nieco poprawić widoczność i kolor napisów na naszych slajdach. Wystarczy wybrać pogru-bioną czcionkę lub inny jej krój i zmienić kolor tekstu. Warto pamiętać, że na slajdach prezentacji lepiej używać czcionek bezszeryfowych, które są bardziej czytelne na ekranie.

Czcionka bezszeryfowa to taka czcionka, w której na zakończeniach linii nie występują ozdobne rozszerzenia. Jest ona głównie stosowana w krótkich napisach i w tytułach.

Szybkim sposobem na zmianę wyglądu naszej prezentacji jest wykorzystanie zakładki Projekt (PowerPoint 2007) lub zakładki Projektowanie (PowerPoint 2010). W pojawiającym się okienku z wieloma motywami graficznymi możemy wybrać to, co nam najbardziej odpowiada. Zwykle po takim wyborze konieczna jest jednak pewna korekta położenia lub wielkości niektórych napisów na slajdach. Naszą pierwszą prezentację zapisujemy pod nazwą „Moja rodzina” w naszym folde-rze roboczym.

We wszystkich programach rodziny Office do wykonania takich podstawowych czynności kom-puterowych jak zapisanie wyników naszej pracy, wydrukowanie ich czy otworzenie nowego pliku

315


ZAJĘCIA INFORMATYCZNEGRUDZIEŃ PIERWSZY TYDZIEŃ

służy specjalny klawisz nazywany klawiszem Office. Znajduje się on zawsze w lewym górnym rogu okna programu. Jego naciśnięcie powoduje rozwinięcie menu Office.



Kliknięcie pozycji Zapisz jako spowoduje wybranie opcji zapisu jako Prezentacja programu PowerPoint. W pojawiającym się oknie wpisujemy nazwę prezentacji (komputer zaproponuje ty-tuł jako jej nazwę). Musimy jeszcze wskazać nasz folder roboczy jako miejsce zapamiętania naszej pracy. Przecież nie chcemy, żeby nasza prezentacja znalazła się w folderze kolegi czy koleżanki?

Prezentacja stworzona w programie PowerPoint może prezentować się jeszcze lepiej, niż dotych-czas widzieliśmy. Należy tylko dodać do niej animacje, a jeśli mamy w komputerze słuchawki lub głośniki, to także efekty dźwiękowe.

Klikamy w zakładkę Animacje i znajdujemy przycisk Animacja (PowerPoint 2007) lub Dodaj animację (PowerPoint 2010). Z rozwijanej listy wybieramy jedną za standardowych propozycji, np. Przylot.

316




Powtarzamy nasze czynności dla ramki z podtytułem. W rozwijanej liście mamy więcej poleceń niż poprzednio. Okazuje się, że twórca programu przewidział w tym przypadku, że nasz podtytuł może być dłuższy i możemy zdecydować się na przykład na przylot podtytułu w częściach lub w całości.

Kolejną możliwością, jaką udostępnia nam program, jest ustawienie przejścia, czyli sposobu po-jawienia się na ekranie kolejnego slajdu. Dokonujemy tego w sąsiedniej ramce okna Animacje. Tu dodatkowo możemy dodać dźwięk przejścia slajdu i zażyczyć sobie, aby obowiązywał on tylko dla tego slajdu czy też dla wszystkich kolejnych.

317


ZAJĘCIA INFORMATYCZNEGRUDZIEŃ DRUGI TYDZIEŃ

14. TEMAT: Rodzinne portrety – karykatury – praca w programie Paint


KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� posługiwania się myszką i klawiaturą komputerową,�� obsługiwania edytora grafiki,�� zapamiętywania plików.

Tym razem spróbujemy narysować portrety członków naszych rodzin. Tą pracą rozpoczynamy bardzo ciekawy cykl, który będziemy kontynuować przez kilka kolejnych zajęć.

Otwieramy program Paint.

Wybieramy polecenie rysowania linii krzywej. Ustawiamy grubość linii rysunkowej na prawie naj-grubszą, a aktywny kolor na ciemnoszary.

Przypomnijmy sobie, jak w pierwszej klasie za pomocą linii krzywych rysowaliśmy na początku roku szkolnego zabawne buzie. Wykorzystajmy zdobyte wówczas umiejętności do narysowania kilku twarzy. Dorysujemy do nich włosy, części tułowia lub cały tułów. Zróbmy ozdobną ramkę. Kolorujemy nasze rysunki.

Jeżeli zdołamy uzyskać jakieś podobieństwo do członków naszej rodziny, to możemy być z siebie bardzo dumni. Jeśli nam się nie uda, to też będzie to ciekawa praca. Uznamy wtedy, że narysowa-liśmy jakąś fantastyczną kreskówkową rodzinę.

Kolejne rysunki zapamiętujemy w naszym folderze roboczym nadając im nazwy. Najlepiej do tego celu stworzyć dodatkowy folder o nazwie Rodzina.

318


15. TEMAT: Kolęda – programowanie melodii w Scratch




Z biblioteki duszków wybieramy postać, która będzie głównym bohaterem naszego programu. Możemy też pozostawić domyślnego duszka, czyli kotka.

Dodajemy duszka oddającego świąteczny charakter programu.Z biblioteki duszków wybieramy postać choinki z lampkami – Tree lights.

Następnie klikamy w okno Scena i po wybraniu opcji – Wybierz tło z biblioteki, wybieramy tło, np. stage1.

Przystępujemy do tworzenia kodu programu: klikamy w duszka – Cat1 i zaczynamy budować program.Chcemy, żeby kotek zapowiedział swój występ, a następnie „zaśpiewał” kolędę.

319


ZAJĘCIA INFORMATYCZNEGRUDZIEŃ TRZECI TYDZIEŃ

Klikamy w choinkę – Tree lights. Układamy zestaw poleceń, dzięki którym komputer zagra kolędę. Proponuje się, aby to była kolęda Lulajże Jezuniu ze względu na prostą melodię.Na początku dodane jest polecenie czekaj 2, aby zsynchronizować moment rozpoczęcia grania melodii kolędy z chwilą, kiedy pojawią się słowa kolędy „śpiewane” przez kotka. Duszek Tree lights ma drugi kostium, co możemy wykorzystać do uatrakcyjnienia naszego programu przez dodanie polecenia następny kostium, jak to pokazano na rysunku.

320


16. TEMAT: Zabawa w ubieranie choinki – praca w programie Scratch

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows,�� ewentualny dostęp do Internetu.�� program Scratch.



Usuwamy domyślnego duszka, czyli kotka. W jego miejsce dodamy kilka nowych duszków.

Klikamy w okno Scena i po wybraniu opcji - Wybierz tło z biblioteki, wybieramy tło, wnętrze pokoju np. room3.

Potrzebujemy drzewka, które będziemy ozdabiać. Możemy narysować własnoręcznie choinkę albo wybrać z biblioteki duszków. Jeżeli nie mamy dość czasu to wybieramy - Tree2. Powiększamy choinkę do odpowiedniej wielkości.

Z biblioteki duszków dodajemy następne duszki do ozdabiania choinki. Mogą to być: Ball, Star1, Bells.

321

CZWARTY TYDZIEŃ GRUDZIEŃ

ZAJĘCIA INFORMATYCZNEGRUDZIEŃ CZWARTY TYDZIEŃ

W naszym projekcie występują też duszki Ball2, Ball3, Ball4, Ball5.Są to kopie duszka Ball. Kopie te możemy wykonać przez kliknięcie duszka prawym klawiszem myszki i wybranie z menu podręcznego polecenia Kopiuj. Duszek ten ma wiele kostiumów, które różnią się kolorami. Wykorzystamy tę właściwość. Duszki Ball będą udawać bombki na choinkę.

Jeżeli wybraliśmy tło room3 to ustawiamy odpowiednio powiększoną choinkę z lewej strony ekranu, a duszki będące ozdobami po prawej. Zabawa będzie polegać na tym, że duszki będące ozdobami będziemy umieszczać na choince. Jeżeli będziemy chcieli zacząć od początku to klikniemy w choinkę i wtedy wszystkie „ozdoby” znajdą się na pozycjach początkowych.

Żeby tak się działo musimy dodać kilka bardzo podobnych poleceń do każdego duszka.

322


Skrypt dla choinki jest bardzo prosty.

Zabawa w ubieranie choinki może się szybko znudzić. Możemy ją uatrakcyjnić dodając nagrodę. Będzie nią tort ze świeczkami, pojawiający się po trzykrot-nym rozwieszeniu bombek na choince.Aby to umożliwić sięgamy do kategorii dane i tworzymy zmienną ile razy.Pozostawiamy nie zmienione domyślne ustawienia poleceń: ustaw i zmnień.

Dodajemy duszka cake i ustawiamy go na stole. Dodajemy do niego następują-ce polecenia:

Modyfikujemy skrypt choinki.

Co zrobić żeby bombki zmieniały kolory?

Dodać do każdego duszka ball taki skrypt

323

CZWARTY TYDZIEŃ GRUDZIEŃ

ZAJĘCIA INFORMATYCZNESTYCZEŃ PIERWSZY TYDZIEŃ

17. TEMAT: Znaki drogowe – prezentacja w programie PowerPoint

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows, �� program PowerPoint 2007 lub 2010 z zestawu programów Microsoft Office.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� posługiwania się myszką i klawiaturą komputerową,��wykorzystywania narzędzi w programie PowerPoint,�� posługiwania się siecią lokalną w celu kopiowania folderów,�� zapamiętywania plików.

Uruchom program PowerPoint 2007 lub PowerPoint 2010. Zamieszczamy slajdy utworzone w obu programach.

Otworzy się okno programu w znanej nam już postaci.

Pierwszy slajd to slajd tytułowy. Kliknij w ramkę tekstową na środku ekranu i wpisz nazwę prezentacji, np. „Znaki drogowe”.

Następnie dodaj nowy slajd. Można to zrobić naciskając przycisk Nowy slajd.


Następnie dodaj nowy slajd. Można to zrobić naciskając przycisk Nowy slajd.

324




Kliknij w ikonkę Wstaw obraz z pliku znajdującą się w centrum ramki.

Znajdź w swoim folderze roboczym folder z obrazami znaków drogowych.

Wybierz kolejny znak i wstaw go w ramkę.

W ramce tytułowej napisz nazwę znaku.

Wstaw kilka (5-8) slajdów ze znakami drogowymi. Jeżeli starczy Ci czasu, wstaw wszystkie znaki, jakie znajdziesz w folderze z obrazami znaków.

Po wstawieniu wszystkich znaków do kolejnych slajdów wybierz zakładkę (lub inaczej wstążkę) Projekt (PowerPoint 2007) lub Projektowanie (PowerPoint 2010). Wybierz jeden z projektów prezentacji, które są dostępne w oknie Motywy. Następnie pobaw się, dodając jakieś animacje dotyczące przejścia slajdu lub napisów i rysunków znajdujących się wewnątrz slajdów.

Zapamiętaj prezentację w swoim folderze roboczym.

325


ZAJĘCIA INFORMATYCZNESTYCZEŃ DRUGI TYDZIEŃ

18. TEMAT: Spadające płatki śniegu – zabawa w Scratch



Otwórz program Scratch. Stworzymy animowaną kartkę z życzeniami świątecznymi.

Usuwamy domyślnego duszka, czyli kotka. W jego miejsce dodamy kilka nowych duszków.

Klikamy myszką w okno sceny i maluje-my tło według własnej fantazji.Ewentualnie znajdujemy odpowiednie tło w bibliotece.

Z biblioteki duszków dodajemy choinkę Tree2. Zmniejszamy ją do odpowiedniej wielkości.

Dodajemy duszka przedstawiającego domek. W bibliotece nie ma odpowiedniego duszka, więc dorysujemy go samodzielnie.

Dodajemy także duszka przedstawiają-cego napis z życzeniami. Chyba lepiej napisać życzenia po angielsku, ponieważ możemy mieć kłopoty z polskimi znakami. Edytor graficzny Scratch’a ma dwa tryby pracy: bitmapo-wy i wektorowy. Napis można zrobić w każdym z nich, ale ładniej wygląda i wygodniej się go powiększa w trybie wektorowym.

326


Koniecznie musimy też dodać śnieżynki.Płatki śniegu powinny być białe, ale niewygodnie się je rysuje białym kolorem. Dlatego lepiej jest je narysować czarną kreską, a następnie w całą gwiazdkę wlać biały kolor. Pozostawione gdzieniegdzie czarne piksele spowodują, że śnieżynka będzie lepiej widoczna na ekranie.

Z biblioteki dźwięków dodajemy melodię dającą dobre tło muzyczne.Może to być np. medieval2 z kategorii Sample muzyczne.

Skrypty dla duszka – śnieżynka

Duszek śnieżynka jest umieszczony w dowolnym miejscu ekranu. Po uruchomieniu programu jest on ukrywany, a następnie tworzone są jego kopie, czyli klony. Te klony spadają z nieba na ziemię za co odpowiada drugi skrypt.

a po przekolorowaniu

327


ZAJĘCIA INFORMATYCZNESTYCZEŃ DRUGI TYDZIEŃ

Skrypt dla duszka – napis

Czekamy chwilkę (3s) z pokazaniem napisu z życzeniami. Następnie w pętli zawsze zaczynamy na przemian zmniejszać i powiększać widoczność napisu. Wykorzystujemy do tego celu efekt duch.

Muzyka może być dodana do każdego duszka. My dodaliśmy ją do Tree2.Ważne jest użycie klocka z napisem: zagraj dźwięk … i czekaj. Inaczej dźwięk nie zagra.

328


19. TEMAT: Śnieg – pisanie, formatowanie i animowanie tekstu. Praca w programie PowerPoint

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows,�� Program PowerPoint 2007 lub 2010 z zestawu programów Microsoft Office,��wydrukowany dla każdego ucznia tekst wiersza „Śnieg” Ludwika Jerzego Kerna.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� posługiwania się myszką i klawiaturą komputerową,��wykorzystywania narzędzi w programie PowerPoint,�� tworzenia prezentacji komputerowej,�� zapamiętywania plików.

Uruchom program PowerPoint 2007 lub 2010. Zamieszczamy slajdy utworzone w obu progra-mach.

Jeśli nie pamiętasz, jak to zrobić, to naciśnij przycisk Start/Wszystkie programy/ Microsoft Office/Microsoft PowerPoint 2007 lub Start/ Microsoft Office/Microsoft PowerPoint 2010.

Na stronie tytułowej naszej prezentacji napisz tytuł wiersza „Śnieg”. W podtytule napisz imię i nazwisko jego autora – Ludwik Jerzy Kern. Możesz jeszcze dopisać, kto jest autorem prezentacji, np. pisząc „Prezentacja – Jaś Kowalski kl. IIa”.

Dodaj nowy slajd przez kliknięcie w przycisk Nowy slajd znajdujący się tuż pod napisem Narzędzia główne w ramce Slajdy.

Nic nie wpisuj do ramki tytułu, natomiast w ramce tekstowej poniżej ramki tytułowej wpisz pierwszą zwrotkę wiersza Ludwika Jerzego Kerna pt. „Śnieg”. Oczywiście tekst wiersza wpisujemy po kliknięciu w zachęcający napis – „Kliknij, aby dodać tekst”. Jeżeli podczas pisania włączają się punktory przy każdej linijce, to je wyłącz za pomocą przycisku Punktory z ramki Akapit.


329


ZAJĘCIA INFORMATYCZNESTYCZEŃ TRZECI TYDZIEŃ



Zauważ, że aby polecenie zadziałało, linijki z wypunktowanym tekstem muszą być zaznaczone. Pokoloruj linijki tekstu mówiące o kolorach na odpowiadające im kolory. Wykorzystaj polecenie Kolor czcionki znajdującej się w ramce Czcionki.

Wybierz polecenie Animacja niestandardowa, które znajduje się na wstążce Animacje w ramce o nazwie… – Animacje. (PowerPoint 2007) Doprawdy, chyba nie można tego nie znaleźć lub Ani-macje – Dodaj animację (PowerPoint 2010).

Zaznaczamy kliknięciem ramkę tekstową na slajdzie, a w oknie ustawień Animacji niestandardo-wej dokonujemy następujących ustawień dodawanego efektu:

Dodaj efekt – Wejście – Przylot

Początek: Po poprzedniej

Kierunek: Od dołu

Szybkość: Umiarkowana

Wszystkie te ustawienia są pokazane na rysunkach na sąsiedniej stronie.


330




Tekst pozostałych zwrotek wpisanych w kolejnych slajdach animuj wg własnego uznania.

Jeżeli zostanie Ci trochę czasu, to możesz dodać w trzech pierwszych slajdach (poza tytułowym) kolorowe śnieżynki narysowane w Paint.

Na ostatnim slajdzie można wstawić opadającą śnieżynkę pokolorowaną w Paint na kolor jasnoniebieski.

Zapamiętaj prezentację w swoim folderze roboczym.


331


ZAJĘCIA INFORMATYCZNESTYCZEŃ CZWARTY TYDZIEŃ

20. TEMAT: Kolej – prezentacja o budowie piewszego parowozu. Prezentacja w programie PowerPoint.

MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: �� komputer z systemem operacyjnym Windows,�� Program PowerPoint 2007 lub 2010 z zestawu programów Microsoft Office.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI:�� posługiwania się myszką i klawiaturą komputerową,�� dodawania i formatowania autokształtów w programie PowerPoint,�� tworzenia prezentacji komputerowej,�� posługiwania się siecią lokalną w celu kopiowania folderów,�� zapamiętywania plików.

Kolej – kiedy zbudowano pierwszą linię kolejową, ogłoszono konkurs na lokomotywę, która ciąg--nęłaby pociągi po torach. Do konkursu zgłoszono kilka maszyn. Najlepszym parowozem okazała się „Rakieta” Roberta Stevensona, bo jeździła najszybciej. Zrobimy krótką prezentację, która po-kazuje, z jakich części została zbudowana ta lokomotywa.

Skopiuj z komputera nauczyciela plik o nazwie Rakieta.jpg do swojego foldera roboczego.

Otwórz program PowerPoint.

W slajdzie tytułowym wpisz tytuł i autora prezentacji.

Dodaj nowy slajd. W ramce treści kliknij w ikonkę dodawania obrazka z pliku i wstaw obraz Rakieta.jpg.


332


Sięgnij do ramki Rysowanie (PowerPoint 2007) lub Narzędzia główne/Wstawianie (PowerPoint 2010) i znajdź okienko rysowania kształtów.

Wybierz rysowanie prostokąta. Narysuj na rysunku parowozu prostokąt przykrywający kocioł jak pokazuje to rysunek. Wewnątrz prostokąta nie trzeba wpisywać słowa „kocioł”. Zrobiono to dla ułatwienia zrozumienia opisu. Jeżeli chcemy to zrobić, to wpisywanie tekstu do kształtu jest do-stępne po wywołaniu polecenia Edytuj tekst dostępnego w menu podręcznym obiektu Prostokąt.

Wstawiaj kolejne kształty odpowiednio prostokątów i kół, jak to pokazują następujące rysunki.

Czas na dorysowanie kół.

Teraz pora na wstawienie pochylonego elementu, trochę zasłoniętego przez dotychczasowe kształty. Narysujmy obok niewielki prostokąt i zaznaczmy go kliknięciem. Zobaczymy uchwyty obiektu w postaci znanych nam z innych programów kwadracików w narożnikach oraz specjalny wystający ze środka uchwyt zakończony zieloną kuleczką. To uchwyt to pochylania. Obróćmy za jego pomocą prostokąt symbolizujący cylinder i dopasujmy do rysunku. Jeszcze dodamy dłuższy patyk nazywany oficjalnie korbowodem i rysunek gotowy.

Zrobiliśmy poglądowy rysunek budowy parowozu „Rakieta” Roberta Stevensona.Spróbujmy jeszcze wykorzystać animacje PowerPoint do stworzenia ciekawszego efektu. Za-znaczmy myszką oryginalny rysunek Rakieta.jpg, który wstawiliśmy na początku i do tej pory wykorzystywaliśmy jako podstawę do wykonania naszej pracy.


333


ZAJĘCIA INFORMATYCZNESTYCZEŃ CZWARTY TYDZIEŃ

W ramce Rysowanie znajduje się także polecenie Rozmieść. Pozwala ono na ustawienie kolej-ności obiektów na naszym slajdzie. Ponieważ rysunek Rakieta.jpg wstawiliśmy na początku, to w sensie rysunku komputerowego znajduje się on pod wszystkim innymi obiektami rysunkowy-mi, które narysowaliśmy później. Za pomocą polecenia Przesuń na wierzch, umieścimy go nad wszystkimi dotychczas narysowanymi kształtami.

Rysunek „Rakiety” jak gdyby przesunie się do góry i zasłoni wszystkie dotąd stworzone kształty.

Wybieramy polecenie Animacja niestandardowa i zaznaczamy obrazek Rakieta.jpg. Ustawiamy efekt na wejście np. Szachownica.

Podglądamy naszą prezentację za pomocą polecenia Pokaz slajdów. Po slajdzie tytułowym po-jawi się slajd ze schematycznie narysowanym parowozem. Po kliknięciu myszką w ekran na jego miejscu pojawi się rysunek oryginalnej lokomotywy. Zapamiętujemy naszą pracę.Jeżeli mamy jeszcze trochę czasu, to możemy dodać do każdego z naszych kształtów osobną ani-mację, np. Przylot, aby zasymulować budowanie parowozu (na czas pracy z kształtami wygodnie jest przesunąć oryginalny rysunek znowu na spód). Poniżej pokazano zestaw kolejnych ustawień animacji. Należy zwrócić uwagę, żeby po wstawianiu animacji do każdego obiektu uporządkować ich kolejność, aby składanie pojazdu miało sens oraz żeby na samym końcu pokazał się rysunek oryginalnej „Rakiety”.

Sprawdź działanie wszystkich animacji i zapamiętaj prezentację w swoim folderze.


334

335

NOTATKI

joanna biaŁobrzeska (koncepcja ... - didasko.com.pl · a więc zabawy, zagadki, konkursy, a także...

Documents